Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

FYTYRE E KOMBIT- GJENIU SHQIPETAR -MIT’HAT FRASHËRI

by

Nga Eduard M.Dilo/

25 Marsi është dita e përkujtimit të Mit’hat  Frashërit (Lumo Skëndo-s).      Lindi në Janinë në 25 Mars 1880, plot 141 vite më parë.Ndërroi jetë në New York në 3 Tetor 1949.

FEMIJËRIA, EDUKIMI, AKTIVITETI I TIJ

Djalë nga dera e shquar e Frashëllijve,i biri i Abdyl Frashërit. Mit’hati e njohu shumë pak Babanë e tij, pasi babai ishte i burgosur dhe vdiq i ri  duke  e lënë të vogël, kështu që u rrit nën kujdesin e xhaxhallarëve, Samiut dhe Naimit.

I Ati, Abdyl Frashëri, kur u pyet para ekzekutimit, nëse dëshironte të thoshte diçka, ai është përgjigjur:- “Po, unë kam një djalë të vogël. I thoni atij se në qoftë se dëshiron të ketë bekimin tim, duhet të vazhdojë punën që unë nisa, por mjerisht nuk e çova deri në fund dhe të sillet kështu siç po sillem unë”.

Mbaroi shkëlqyeshëm gjithë  vitet e studimit që nga fillorja, në të mesme, ndërsa edukimin Akademik e mori në Stamboll, nën kujdesin e xhaxhallareve. 

Filloi të shkruante në shtypin periodik dhe me veprimtari letrare qysh në moshë të re, kur ishte 18 vjeç(1897). Botoi në atë kohë dhe e vazhdoi botimin deri në vitin 1928 të” Kalendari Kombiar”.

Ishte njohës i shumë gjuhëve të huaja, perveç atyre orientale të mësuara në Stamboll, dinte  frengjisht, anglisht, gjermanisht, turqisht, italisht etj. duke botuar shumë artikuj në keto gjuhë.

 Ai bashkëpunoi me revista të huaja, të Francës, të Anglisë, të Zvicrës etj., si: “Mercure de France”, “Les peuples Libres”, “Revue Politechnique”, “Revue de Geneve”, “Le Monde”, “La Mercure Suisse”, “The New Stratesman”, “Foreing Affairs” etj.

Punoi në administraën turke në vitin 1905, dhe më pas në administratë shtetërore në Selanik, ku emërohet drejtor për punë politike të vilajetit të Selanikut.

U aktivizua në politikën shqiptare në fund të shek. XIX dhe gjysmën e parë të shek.XX.

Në vitin 1908, boton në Selanik gazetën Liria. Bashkëpunoi ngushtë me mikun e tij Kristo Luarasi.

 Më 1908, kryesoi Kongresin e Manastirit( u zgjodh kryetar i Kongresit dhe nënkryetar i hartimit të komisionit të alfabetit, kryetar u zgjodh At Gjergj Fishta ). 

Ka patur lidhje me Bajo e Çerçiz Topullin si dhe Adem Eminin, të cilët bashkepunuan e përgatitën kongresin dhe filluan botimin e një reviste javore.

Më 1912 pjesmarrës dhe nënshkrues në Shpalljen e Pavarsisë, ishte deputet i Elbasanit, Ipekut (Gjakovës, Plavës, Gucisë) dhe Përmetit. U zgjodh Minister i Botores në qeverinë e Ismail Qemalit. 

Në ato kohë (20/1/1914),sëbashku me zotnijtë G. Cilika dhe  Taq Buda, i dërguan një letër gazetës “Përlindj’ e Shqipëniës”, ku i shkruanin: “…duam të blejmë një kalem të florinjtë dhe t’ia dhurojmë Zj. Edit Durhan për shërbimet që i ka bërë kombit tonë me shkrimet e botimet e saj”.

Më 1918 Ministër në Qeverinë e  Turhan Pasha Përmetit  dhe antar i dërgatës në Konferencën e Paqes. 

Pas largimit të Princ Vidit, të cilin e mirëpriti dhe ndihmoi në Ministrinë e Punëve të Jashtëme, u largua nga Shqipëria dhe deri në vitin 1918 jeton në disa shtete ballkanike.

Në vitin 1916 arrestohet dhe internohet në Moldavi. Kur mbaroi Lufta e Parë Botërore, lejohet  të largohet dhe vendoset përsëri në Lozanë, Zvicër. 

Aty, ai, i drejtohet me një promemorie konferencës në të cilën po përgatitej krijimi i Mbretërisë Serbo-Kroate-Sllovene. 

Në promemorje ka deklaruar se: “Pa zgjidhjen e problemit shqiptar nuk do të ketë as Jugosllavi të re dhe as një zgjidhje përfundimtare të kufijve në Ballkan”.

Në vitin 1920 vendoset në Amerikë ku u caktua Përfaqësues i Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve.

Në Gusht 1921, ai lajmëroi Lidhjen e Kombeve për barbarizmat e bëra nga Serbia në Shqiperine e veriut. 

Në  vjeshtën e tretë e të po atij viti ishte Kryetar i dërgatës Shqiptare, dhe si i tillë  protestoi në Konferencën e Ambasadorëve kundër vendimit të marrur për kufirin e Shqiperisë me Jugosllavinë. 

Ky propozoi të caktohej një komision nga të  dy palët dhe një i dërguar nga Lidhja e Kombeve në përcaktimin e kufijve. 

 Në 1923, Ai u caktua në Greqi, Ministër Fuqiplotë i Qeverisë, ku punoi me përkushtim e zotësi të rrallë.

Më 1926, Mit’hat  Frashëri hoqi dorë nga zyra në Athinë dhe ju përkushtua veprimtarisë letrare.  

Në vitin 1926-1939,  themeloi librarinë Lumo Skëndo dhe boton po në Tiranë ku hapi dhe librarinë,  Revistën “Diturija” më 1927.

Duhet përmemdur se libraria që hapi në Tiranë e kishte konceptuar si janë libraritë moderne që ka sot Evropa dhe bota e kulturuar: librari dhe bibliotekë ku studjuesit, studentët dhe lexuesit jo vetëm blenin libra por dhe lexonin dhe diskutonin për libra e mbaheshin reçesione e kritika letrare në sallën e krijuar posaçërisht për këto aktivitete. 

Libraria e Lumos kishte gjithashtu një përparësi tjetër; kishte një fond librash që lexuesi mund ta merrte me vehte për ta lexuar dhe e kthente prapë pa kurrfarë shpërblimi.

Në 4-4-1929, shkroi testamentin e Tij: “Çë kam pasuri të tundëshme ose të patundshme, libra,mobilla, karta, plaçka etj. I lë për krijimin e një “INSTITUT ALBANOLOGJIE”, që të jetë një qëndër e studimevet shqiptare, të mprojë, të shvillojë,të qendrësojë dhe të udhëheqnjë studimetë që përkasin Shqipërinë dhe Shqipëtarëtë “

Shkroi, hartoi si dhe shqipëroi disa vepra shkollore. Kish dashuri të madhe për librat. Ishte poliglotist dhe gjithë dijet i vuri në shërbim dhe ndriçim të kombit.

Ka rreth njëzetë vepra origjinalesi dhe me dhjetra të shqipëruara.  

Në 1939, kur u pushtua Shqipëria, ju rikthye aktivitetit politik. U bë kryetar i B.K. dhe është autor i Dekalogut. 

Merr pjesë në Marrveshjen e Mukjes 1943.

Ai shkriu gjithë pasurinë për të  pasuruar e ndriçuar Kombin.        

Dashuria e tij ishte shumë e madhe për Atdheun dhe Librin. Atyre ua kushtoi jetën.

Vdes në New York në 3 Tetor 1949, nga -atak kardiak-.          

VEPRAT LETRARE TË TIJ: 

    **************

Ka përdorur pseudonime Lumo Skëndo dhe Mali Kokojka si dhe në botime të ndryshme Ismail Malosmani. 

-1897 boton”Kalendari Kombëtar”

-1901, ka shkruar jetshkrimin për Naim Frashërin.

Ka shkruar novelat “Hi dhe Shpuzë”, studimin mbi shqiptarët dhe të ardhmen e tyre të titulluar:” Pritmi i Shqipërisë “, ese’ socialpolitike dhe etnike” Plagët tona, (1924)

Ka botuar vepra në frëngjisht :

-“L’affaire de l’Epire”, “La population de l’Epire”(1915).

-“Les Albanais chez eux et a la  l’Etranger”,

“Albanis er Slaves”(1919).

Eshtë marrë me përkthime:

-“ Guillaume Tell” të Lamartine (1898).

-“Bëje të mirën pa hidhe në det” e Franc Hofman-(1900).

-“Robinson Crusoe” e Defo( 1909)

-“Psikologjia e edukatës” e G. LeBon(1923)

Rreth 40.000 vëllime të bibliotekës së Lumo Skëndos ruhen dhe janë pjesë e Bibliotekës Kombëtare në Tiranë. 

  I dekuruar e cilësuar “Nderi i Kombit, “Babai i Shqiptarizmës”,“Shërbetori i Shqipërisë”, është  një Flamur i qëndisur me mall lirije, psherëtimë robërije, me shkabën mbi tise gjaku, me gjak ndër zemra shkabash.  

Flamur -Komb që  kërkon të vërë në vënd padrejtësitë  që i janë bërë kombit tonë, nëpër shekuj, në gjurma gjaku, gjurmë historie. 

Një Flamur Liri që çel sy, hap gojë e puth me rreze dielli agimin që fillon ditën, ditën që nis jetën, pa ndrizat e hekurta të  tiranit ” e të tiranve të tiranisë.       

  Ai zbriti në Vlorë bashkë  me Flamur! 

E lidhi jetën krejt me Atdheun, Kombin që e deshi më shumë se jetën e vet.                                  Nuk ka ngjarje me rëndesi Kombëtare të asaj kohe që të mos dëgjohej fjala e mendimi i Tij ideal. 

Ndoqi me besnikëri e përpikmeri rrugën e të Atit,(Abdyl Frashërit), të  Xhaxhallarëve( Sami dhe Naim Frashëri)dhe eci shumë më shumë e më lart se Ata. 

Ju zbardhën flokët mes librarash, mes dishepujsh, mes vuajtjesh e sakrificash pa u ankuar kurrë; kurdoherë parimi i tij ishte: -jemi lindur shqiptarë, duhet të punojmë vetëm  për të, duhet të përkushtohemi deri në flijim të çështjes kombëtare.  

  “Mit’hat Frashëri i madh që ne përkujtojmë sot, kur fliste të jepte zemër, të frymëzonte, të idealizonte, dhe kur shikoje që  ishte pranë  Tij, ai dukej më i bukur, më i mrekullueshëm! “         

Në Paris, kur u shpall Komiteti Kombetar ” Shqipëria e Lire”, një korespodent, ndërsa po merrte shënime mbi jetën e Presidentit( Mit’hat Frashëri-t),  e pyeti:” Çfarë ishit më 1939?”…, Mit’hat  Frashëri u -përgjigj-” Isha vetëm Shqiptar” Dhe  u shua  vetëm Shqiptar…, vetëm Shqiptar-“.        

      Ai u largua nga Atdheu jo për t’ju shmangur rrezikut komunist, por për të vazhduar luftën për liri të  Atdheut të robëruar nga kundershtaret e tij që do  skllavëronin vëndin.    

Ishte shumë i matur dhe i arsyeshëm, ishte i durueshëm në vuajtje dhe mjerimet që  i binin dita-ditës mbi fatet e Atdheut. 

Ishte një personalitet i madh. 

Mit’hati është  një shkemb që nuk lëviz.

 ” Ai pra nuk është një Patriot i madh; Ai është “PATRIOTI”,  Ai nuk ishte i guximshëm, por ishte “GUXIMI”, Ai nuk ishte siç thuhet për dikë “Çfarë  njeriu”, por Ai ishte “NJERIU” !”     

Mit’hat Frashëri, i cilësuar ndryshe dhe “FYTYR  E KOMBIT” ende po i mungon Atij.

Mit’hat Frashëri është i pavdekshëm se shqiptarët e vërtetë e kanë në zemër, dhe Ai : -Ja! ecën në stuhi/ e në tufan e bor’  e shi, / Fytyrë tretur, pa zë / Si sot, si mot, si gjithnjë …”.   

Dhe vazhdon poeti dhe patrioti Bardhyl Pogoni:                                                   

” Shndrit Fytyra jote,/ Fatlum, O Lumo, Drita jote/ Ti Frym e fundit Frashelli / Vakëf për ne,  për Shqipëri!”

BIBLIOGRAFI: 

-GAZETA  FLAMURI

-WIKIPEDIA

-FYTYR E KOMBIT( B.Pogoni) 

KUJTESA- KRYEXHELATI I STALINIT VASILI BLOKHIN VRAU PERSONALISHT 15 MIJË NJERËZ

by

Përgatiti për Diellin Gjon Kadeli/

Shumica e xhelatëve të Stalinit ranë viktimë e terrorit të vetë sistemit. Sidoqofte, ma i tmerrshmi prej tyre mbijetoi nga të gjithë eprorët e tij. Ai ishte kasapi ma i egër i Stalinit Vasili Blokhin.
Ky, jo vetëm që drejtoi nji skuadër pushkatimi, i ashtuquejtuni “grupi special”që ekzekutonte “anmiqtë e popullit” në masë, por, personalisht dërgoi 15000 individë në botën tjetër.
Blokhin u ba kryexhelat i përgjithshëm më 1927, tuej marrë detyrën e komandantit të OGBM,gjatë tre dekadave të ardhshme. Kjo organizatë pësoi disa ndryshime, si në emën NKVD, MGB, KGB, ashtu edhe në udhëhqje, i vetmi faktor i vazhdueshëm ishte Blokhini.-dora e djathtë e djallit.
Kryemja e vrasjeve të përditshme, nuk mund të mos ndikojë në psikën e njeriut.Shumë xhelatë bolshevikë nuk mund ta duronin. Për këtë arsye, përfunduen në institucionet mendore, ranë në depresion të rand, dhe kërkuen shpëtimin në alkol. Vetë ekzekutimet kryheshin ndërsa ishin. të dehun. Vasili Blokhin, nuk ishte nji prej tyne. Ai iu afrue punës së tij “në mënyrë profesionale” me nji mendje të ftoftë. Kur nuk piu alkol para nji ekzekutimi, dhe i ndaloi vartësit e tij ta bashin këtë.
Nji pikë e “lehtësimit të sresit” u lejue vetëm kur veprimi ishte krye. Kulmi i karrierës së Blokhinit në vrasje, ishte pushkatimi i majit të 1940 i nji grupi oficerësh poloneze të arrestue, që ishin në kampin Otashkev, në rajonin e Kolininit, pjesë e masakrës së madhe ne Katin ku ishin vra rreth 14000 oficerë polakë.Të dënuemit u qëlluen natën në grupe prej 250 vetësh.
Si rezultat i operacionit për të zbrazun kampin Ostashkev 6311 vetë u vranë, ku Blokhini qëlloi personalisht 600 polakë. Për të shtue fyemjen e vrasjes, u mbajt nji banket i madh për të shënue fundin e ekzekutimeve.Si nderim për punën e tij Blohinit iu dha “urdhni i Leninit”, dy urdhna të “Yllit të Kuq”, “Urdhni i  Luftës Patriotike: e të tjera.
Ma në fund, për ironi të fatit, vartësi kryesor i Stalinit, u vorros ne Vorret Donskie të Moskes, ku qëndrojnë në vorre masive eshnat e shumë prej viktimave të tij.

NJË UVERTURË E SHPIRTIT, KËNGËS DHE FUQISË PËR SHËN GJERGJIN

by

Nga At Arthur E. Liolin/

THIRRJE PËR ARMË: 1908 – 1918/

Vitet e para të komunitetit dëshmuan demonstratën rreth një gojëtari të flaktë dhe të aftë: Fan S. Nolit i cili filloi një karrierë vërtet të paparë. I thirrur në shërbim të Perëndisë, ai u shugurua prift në 8 mars 1908 dhe themeloi katedralen e Shën Gjergjit si famulli të Dielën e parë të Ortodoksisë në Boston. Kohët kërkuan përpjekje të ngutshme për të krijuar një kishë që u drejtohej emigrantëve shqiptarë në gjuhën e tyre, duke siguruar tekstet liturgjike dhe duke ruajtur ndërgjegjshmërinë e parimeve si në atdhe dhe vetëkëmbënguljen e mësuar këtu në Amerikë.

Këta dhjetë vjet të parë të oktavës sonë panë pavarësinë e Shqipërisë më 1912, që u ndez pjesërisht nga vullnetarë shqiptaro-amerikanë, të cilët mbanin idealin mbi kapelat e tyre: “Liri a vdekje”. Në Boston dhe në rrethinat përqark u publikuan gazetat e para: Kombi (1906), Dielli (1909) dhe u ndoqën me sukses të menjëhershëm nga Adriatiku, Illyria, Përparimi, si dhe u formua Federata mbarëshqiptare e Amerikës “Vatra”, të cilën Noli e udhëhoqi bashkë me Faik Konicën më 1912. 

Noli i palodhur udhëtoi në Bullgari, Rumani, Rusi, Itali, Angli dhe Francë në ndihmë të organizimit të komuniteteve në Evropë. Periudha jonë e parë përfundon në 1918, kur Noli u takua me presidentin amerikan Udrou Uilson në 4 korrik në Maunt Vernon dhe mori premtimin: “Unë kam një zë në Konferencën e Paqes në Paris dhe do ta përdor atë në mbështetje të Shqipërisë.”. Paguesit tanë, mbështetësit e Nolit, të rinj emigrantë, mbështetën punën e tij të madhe me rrogat e tyre javore prej 5 dollarësh.

PËRCJELLJA E PISHTARIT: 1919-1928

Një kohë mundësish dhe arritjesh, ky dhjetëvjeçar pa Nolin të impresionojë Ligën e Kombeve në Gjenevë dhe të sigurojë kufijtë e Shqipërisë të sotme. Në Amerikë, famulli të reja lindën në Natik, Uster, Filadelfia, Xhejmstaun dhe Sauthbrixh. Klerikë të rinj u shuguruan për Shën Gjergjin, ndërkohë që Noli ishte në rrugë: at. Naum Cëre, një ikonograf i formuar, at Damian Angjeli, at Vangjel Çamçe (më vonë peshkop në atdhe) dhe at. Kolli Kristofori (emigranti i parë shqiptar në Amerikë, që erdhi më 1886). Profesor Thoma Nasi organizoi korin e parë ndërsa shërbente si dirigjent i një bande që jepte koncerte në Shqipëri.

Më 1922, famullia jonë, – që ishte mbledhur në salla të ndryshme për shërbesat e saj, – pronësoi ndërtesën kishtare në Emerald Street, ndërsa në Shqipëri në Kongresin e Beratit klerikët shqiptaro-amerikanë shpallën Kishën Autoqefale. Noli u shenjtërua si peshkop në Korçë më 1923 dhe shërbeu për pak kohë si ministër i Shqipërisë më 1924, përpara se të merrte udhën e strehimit politik në Gjermani dhe Austri ku përktheu Shekspirin dhe shkroi poezi.

NË SHTËPI NË BOSTON: 1929-1938

Në kishën tonë në South End, këngëtarët ruajtën tonet e hershme, ndërsa at. Jakob Grigorief i Salemit ndihmoi në paraqitjen e korit ashtu si e njohim sot. Noli u kthye të rimerrte detyrat e tij si kreu i një dhiakonie amerikane; u formuan shoqëri grash (Bashkimi, Vajzat e Shën Gjergjit) dhe shtëpia përmbushi tradita kulturore fetare të vjetra në Uest End, South Boston, Somerville dhe në zona të tjera ku familjet tona jetonin dhe rritnin fëmijët. Numri i grave ishte më i madh gratë dhe nënat e burrave nuk ëndërronin më të ktheheshin në vështirësitë që kishin lënë, por ishin të vendosura të bëheshin qytetare dhe të siguronin stabilitetin e familjeve të tyre. Gjatë kohës së krizës, shitës frutash parkonin karrocat e tyre përballë kishës – një bllok që ne e ndanim me një sinagogë ortodokse judaike. At Dhosi Katundi na shërbeu derisa formoi famullinë e Shën Gjonit. Motrat e mbretit Zog erdhën për të nderuar Nolin gjatë vizitës në kishë, kur bëne turne në Amerikë. 

BIJ DHE BIJA TË AMERIKËS: 1939-1948

Retë e luftës që u mblodhën mbi Evropë, filluan këtë periudhë me pushtimin e papritur të Shqipërisë të Premten e Madhe më 1939, dhe ne pamë emigrantët e fundit drejt Amerikës të vinin me shumicë. Bij dhe bija tonat shkuan në Luftën e Dytë Botërore duke shfaqur mbështetjen tonë dhe duke siguruar lutjet tona. Etërit Vani Çani, Stavro Shkëmbi, Stefan Lasko dhe të tjerë shërbyen në altar. Ndërkohë anëtarët hapën dyqane kafeje, cigaresh apo artikujsh të ndryshëm dhe iu përshtatën mënyrës amerikane të jetesës. Ushtarët e porsardhur dhe marinarët formuan organizatën e tyre të veteranëve. Shqipëria nisi rrugën e socializmit dhe pavarësisht se ne ishim të interesuar së tepërmi për fatin e atdheut, faktorët politikë na e përqëndruan vëmendjen më tepër në skenën amerikane.

Një numër i vogël famullish tani po organizoheshin si një diocezë shqiptare për të përballuar shqetësimet dhe problemet e përbashkëta, duke filluar një fond për priftërinjtë studentë, dhe një kushtetutë e njësuar ishte në zhvillim. Rinia organizoi Organizatën Kombëtare Shqiptare-Amerikanë (Albanian-American National Organization) dhe Organizata Çlirimi i Shqipërisë (Free Albania Organization) u përball me sfidat e kohës të pas luftës. U publikuan akoma më shumë libra të kishës: Festal Menaion, Triodion, një libër me himne korale, dhe përdorimi i anglishtes në shërbesa pati zanafillën më 1948.

VITET E ARTA: 1949-1958

Një katedrale “e re’ shkëlqimtare në Ist Broaduei u bë shtëpia jonë më 1949: burra dhe gra tani kremtonin së bashku ndërkohë që familjet tërhiqeshin drejt kishës gjatë kësaj periudhe me pjesëmarrje të lartë në gjithë vendin. Në vazhdimësi të shërbesës së përkushtuar të at Thimi Theodhosit, At Krist Ellis solli një standart cilësor e delikat në jetën e katedrales. Ne sponsorizuam një skuadër bejzbolli, krijuam një kushtetutë të re për dioqezën dhe dr. Andreu Elia organizoi një program shkollor për të dielën, që u zhvillua në një ndërtesë të re të kërkuar për këtë qëllim. Shërbesat në anglisht nisën në mënyrë të rregullt dhe Noli filloi të predikonte për një “Kishë Ortodokse Amerikane”, si dhe për të drejtat civile dhe vlerat e një diete vegjetariane.

Një i biznesmen i ri shumë i aftë, Anthoni Athanas drejtoi festimin e përvjetorit të 50-të, që tërhoqi qindra njerëz në maj të 1858-s. Gjatë kësaj kohe, dioqeza kishte botuar mbi 20 libra kishtarë në anglisht dhe u përpoq të njihte nevojat e të rinjve.

SPROVA DHE VËSHTIRËSI 1959-1968

Rritja e mbarë dhe lulëzimi i ngrohtë u pasua nga vdekja e Nolit, e cila vetë u pasua nga një periudhë vështirësish dhe problemesh ligjore të cilat i hodhën familjet kundër njëra-tjetrës duke ndryshuar pozitat e tyre nga të bashkuar, në të ndarë. Drejtori Geri Riska lundroi në këtë stuhi me disiplinë dhe inteligjencë, po kështu bishopi Stefan Lako nuk u dogj nga furra ku ndodhej komuniteti. At Sotir Dilogjika shërbeu si udhëheqës me besnikëri në këtë stuhi të brendshme, ndërsa kombi po përjetonte tragjedinë e vet që filloi me vrasjen e presidentit Kenedi dhe vazhdoi me sprovën e kohës së Vietnamit.

Si të parët tanë ilirët, ne përshkuam këtë periudhë me emocione të sukseshme të drejtësisë, pasionit, neverisë, mbijetesës stoike e madje dhe këmbënguljes heroike. Por dolëm faqebardhë!

NJË PAMJE E RE: 1969-1978

Një pjekuri e re filloi të karakterizojë këtë periudhë ndërkohë që pleqtë e kishës ua dorëzuan frerët e udhëheqjes së bashkësisë bijve të tyre: tani mësues, biznesmenë dhe inxhinierë të kompletuar. Dhomat e pritjes të katedrales u rimodeluan duke na siguruar hapësirën aq të nevojshme për auditorin dhe për konferenca. Duke na lidhur me tepër së bashku, shërbyen Sotir Nikola, Artur Kotelli dhe Ronald Nason në rolin e udhëheqësve, duke ndihmuar në përqëndrimin ndaj besimit ortodoks. Shkolla përjetoi një rilindje të dytë nga shërbimi i mësuesve të talentuar, adoleshentët u mblodhën gjatë pushimeve dhe korri lulëzoi përsëri.  Bishop Dhimitri dhe metropolitani Theodhosi siguruan stabilitetin tonë shpirtëror nën udhëheqjen e bishop Stefanit që na drejtoi në Kishën Ortodokse të Amerikës dhe horizontet tona u zgjeruan përsëri. Konferencat vjetore të kryepeshkopatës mbaheshin në qytete të ndryshme, jo vetëm në Boston, por ne ishim ndër të parët në  hapjen e instituteve dhe organizimin e seminareve për delegatët. 

Arrita me gruan si pastor dhe pashë familjen të rritej me bashkësinë, e cila gradualisht po bëhej më e larmishme dhe më qytetare në natyrë. Besimtarët tani vinin nga më tepër se 35 rajone dhe distrikte të Bostonit të Madh dhe sillnin miq, të afërm dhe komshinj me krenari. Gratë jo-shqiptare filluan ta konsideronin ortodoksinë si të tyren dhe shumë u vajosën, ndërsa roli ynë shpirtëror në qendër të Bostonit bëhej më i madh. Sponsorizuam festime dyqindvjeçare dhe krijime të medias, vazhduam me zbukurimin e struktures së kishës, u mblodhëm nëpër piknikë, shfaqje të modës, Mardi Gras, modernizuam komunikacionin, organizuam dhe rinovuam zyrat e kishës. Filluam të ndanim me bindje dhe krenari besimin. Dyqani fetar nën metronë mbrojtëse të Mildredit u rrit dhe u zgjerua në një sfere etnike.

DIAMAND NË SHKRETËTIRË: 1979-1988

 Me gjithë pjesën tjetër të kombit amerikan, komuniteti ynë përjetoi një “kërkim për rrënjët”. Përvjetori i lindjes së Nolit u festua me një seri ngjarjesh që përfshinë kurorëzimin e simpoziumit në Harvard. Grupe njerëzish filluan të vizitonin Shqipërinë duke zhvilluar pika diskutimi. Jubileu ynë i diamandtë më 1983-shin ishte një vit i dalluar dhe Thoma Sotiri, si drejtor, thirri udhëheqës nga gjithë dioqeza, jo vetëm nga Bostoni. Kori ynë nxori rekordin e parë të muzikës të Kishës Ortodokse Shqiptare, një fond qendror u themelua për të ndihmuar misionet dhe famullitë në vështirësi dhe përbërja e komunitetit karakterizohej nga të mira të shumta materiale dhe martesa ndëracore. Çështje të reja na dolën përpara: pozita e kishës ndaj marrdhënieve me joortodoksët, aborti, homoseksualiteti, marrdhënie më të mira me grekët, tërheqja dhe kthimi në besim i të larguarve: gjithë sfidat që përballnin shumicën e amerikanëve ortodoksë etnikë apo të kthyer. Florenca Pano na ndihmoi të mendonim për besimtarët në një përpjekje vibrante përtej kufijve të fesë. Dajana Mari Prifti drejtoi jubileun e diamandtë me përvojë, ndihmuar nga këmbëngulja e Lin Filipsit në mbledhjen e artikujve historikë nga gazeta për të paraqitur jetën e famullisë.

Katedralja jonë restauroi xhamat me ngjyra të dritareve, rimodeloi faltoren në një stil shqiptaro-bizantin dhe ndamë shërbimet e agjërimit me famullitë motra shqiptare për të adoptuar “ndjenjën familjare” që dukej sikur e kishim larguar. Një lloj nostalgjie për të kaluarën karakterizoi qëndrimet tona, ndërsa në mënyrë të padëshirueshme përballnim të ardhmen: si shqiponja me dykoka, ne jemi një popull që sheh prapa po aq sa sheh përpara, kështu që nuk është çudi. Pastori juaj u bë njeriu i parë i fesë në 25 vjet që vizitoi Shqipërinë ende ateiste dhe të izoluar, duke ndërmarrë një detyrë diplomatike, kulturore dhe shpirtërore për të rindërtuar lidhjet dhe për të shtruar rrugën për një të ardhme me më shumë bashkëpunim.

Në çdo nivel, ne bëmë shumë pyetje ndaj vetes ndërsa përplaseshim me sfida të pashmangshme që dilnin përpara. A duhet të konsolidojmë disa nga kishat në Boston për t’i shërbyer sa më mire këtij komuniteti të larmishëm? Si mund të ribashkohemi me vëllezërit dhe motrat ortodokse shqiptare këtu dhe në Shqipëri? Cili është roli ynë ndërkohë që ortodoksia amerikane i afrohet 200-vjetorit të saj dhe kombi shkon drejt shekullit të ardhshëm? Ç’nevoja ka rinia nga ne? A mund të jemi të vërtetë ndaj trashëgimisë së lashtë që kemi dhe në të njëjtën kohë të ungjillëzojmë komshinjtë që janë të pakishë? Si mund të jemi të qëndrueshëm në besim e megjithatë të jemi të hapur dhe të bashkëjetojmë me njerëz të besimeve të tjera? Kur festuam jubileun e 80-të, nën gëzimin e plotë të ofruar nga drejtoresha Ruth Karçenes, mësuam dhe përgjigjet e këtyre dhe shumë pyetjeve të tjera që na solli e ardhmja. 

NJË  HOMAZH PRIFTËROR: 1988-1998            

Vitet e para të formimit të katedrales sonë u shënuan nga sfida e emigracionit të ri dhe gjithçka përmban kjo dukuri dhe, po kështu, kanë qenë dhjetë vjetët e fundit. Vlerësimi që i bëhet kësaj kishe – dhe priftit të saj të parë, Fan S. Nolit – theksohet nga rrjedha e vazhdueshme e visitorëve nga Shqipëria: mësues, diplomatë, mjekë, gazetarë, shkrimtarë, muzikantë, poetë dhe tre presidentë të vendit.

Më 1988 propozime zyrtare iu bënë priftit tuaj të vizitonte atdheun e të parëve: hera e parë që një njeri i fesë lejohej të hynte në Shqipëri që nga mbyllja me forcë e gjithë shtëpive të adhurimit më 1967.  Ishte një periudhë vështirësish përçarëse pasi ky vend i Ballkanit sapo kishte filluar të dilte nga një izolim i zymtë e i gjatë. Katedralja dhe kryesia jonë ofruan me shumë bujari burimet e veta në mbajtjen dhe zhvillimin e iniciativave fetare, bamirëse, educative, kulturore dhe diplomatike në rrugët përkatëse.

Tashmë dukej se Perëndia po hapte një derë dhe katedralja jonë ishte një mendeshe jetësore. Shumë shpejt kulla e saj do të simbolizonte një Statujë Lirie shpirtërore për shumë refugjatë që do të vinin.

MUND TË KISHIM QENË NE

Gjatë viteve pasardhëse komuniteti ynë u pergjegj në rrugë të panumërta ndaj nevojave të besimtarëve të porsaardhur, nevoja shtëpiake apo të jashtme. Kush mund të harrojë detyrën e pafund, të mërzitshme, e megjithatë të gëzueshme të paketimit të ushqimit dhe veshjeve në kuti, jo vetëm për kushërinj të largët, por dhe për 88 familje lebrozësh. Ngjarjet biblike kërcyen jashtë faqeve të shkrimeve! Planifikimi i dërgimit të pakove u kthye në projekt javor, shumë i lodhshëm, por i kryer me dëshirë. Libërtha të katekizmit, broshura me lutje, libra liturgjish dhe Biblat u dërguan në depo të lagështa dhe aeroporte të errëta në pritje të fluturimeve të vona jashtë shtetit. Shumë prej nesh kuptuan në mënyrë më të plotë nga kjo gjë se ç’është bamirësi e vërtetë: jo diçka e boshtë dhe e largët, por diçka vetjake, tronditëse dhe e menjëhershme. Emra të vendeve të largëta si Korça dhe Kosova u bënë të afërta për brezin e ri të bostonianëve. Dhe jo vetëm këtu, por dhe në Uster, Nju-Jork, Trumbull, Filadelfia, Xhejmstaun, Kliveland, Çikago, Detroid dhe kudo ku patriotët tanë banojnë në Amerikën e Veriut. Ndihma për  nevojat mjekësore për të porsaardhurit  afroi lajmin në një fokus më të qartë. Emrat tani kishin fytyra, iluzioni hapi rrugën për realitetin. Sociologjia dhe teologjia u ndërthurën së bashku. Ne po jetonim momente të veçanta dhe historike.

Personalisht, pata kënaqësi në lutje kur, si bariu juaj, dëshmova natyrën bujare dhe të qetë të kësaj tufe. Në mendjen e gjithsecilit qëndronte një ide e frikshme: “mund të kishim qenë ne aty, si ata”. Dhe, ndërsa të porsaardhurit mbushinin Bostonin, nevojat e vazhdueshme për kulturim, përkthim dhe udhëheqje drejt sistemit të një shoqërie dhe “kulture të re” shfaqën atë që ne kishim më të mirë. Shërbesa në dy gjuhë plotësuan nevojat e të krishterëve ortodoksë të porsapagëzuar, shumë prej të cilëve përqafonin besimin si të rritur. Në shumë drejtime, filluam të njihnim njerëzit në vërtetësinë e tyre: një mësim që nuk mund të merret nga asnjë libër. Patëm shtrëngime dhe shqetësime patjetër, por më tepër një kushtim i shenjtë drejtësie na shtyu që të vazhdonim të përpiqeshim.

NJË KËNDVËSHTRIM MË I GJERË

Bordi i këshilltarëve të katedrales mori një pamje të re, ndërkohë që brezi i ri filloi të merrte në dorëzim punët komplekse të mirëmbajtjes së kishës. Mbarësisht, mbledhjet u bënë më të shkurtra, por më të mprehta dhe më vendimtare. Strategjitë e investimit dhe dhënia shërbimtare u zgjeruan në teori dhe në praktikë. Mbajtëm një shumicë “tele-thonash”, ide të njohura nga shumica e të diplomuarve nga kolegjet, ndërsa gjenim kënaqësi në bisedat e shkurtra me besimtarë pranë dhe larg. Seriali vizatimor “Brickworks” (Vepra e tullave) në buletinin tone javor dhuroi zëra të vegjël për tiparet fizike të kishës, ndërkohë që gurët filluan të flsinin. Orët e kafesë u kthyen në mundësi për biseda të lira dhe shkëmbime pikëpamjesh. Zyra jonë u bë qendër shërbimesh sociale, burim etniciteti dhe pikë financiare me printera modernë, makina kopjimi, kompjutera dhe shërbime poste elektronike, në shtesë të funksioneve të zakonshme të famullisë. Humbja e trishtë e ndërtesës së vjetër të shkollës për shkak të një zjarri më 1990 dhe një marrëdhënie e zorshme ligjore e gjatë vunë në provë durimin e shumëve prej nesh. Përfundimisht episodi pati rezultat pozitiv më 1993. Siguruam shtëpitë nga të dy anët e katedrales dhe plotësuam qëllimet dhe mundësitë. Rigjeta siguri në sensin e lojës së drejtë dhe vetkontrollit të jetuar dhe të shfaqur nga besimtarët tanë në një mënyrë kaq të krishterë. U ndjeva krenar të jem prifti juaj.

Fushata për të ndërtuar një pjerrinë për invalidët më 1996 u bë model suksesi për kishat e zones, duke përshtatur në larmishmëri arkitekturën e vendit me skicën e saj delicate dhe tërheqëse, në të njëjtën kohë u drejtohej nevojave dhe kodeve të ndërtimit. Për një kohë jo shumë të gjatë, stolitë me zbukurime dhe rifreskimi i lyerjes së brendshme qendisën shtyllat e altarit dhe sallën, po ashtu gjallëria e stilit rilindës të karpetit në vitin 1997 dhe pakësimi i stolave i dhanë hapësirë pamjes së vendit të shenjtë. Vizitorët ngeleshin të habitur. Takimke të njëpasnjëshme me fqinjët dhe zyrtarë të qytetit siguruan bazat e domosdoshme për të marrë përsipër mjedis parkingu kaq të nevojshëm më 1998, ndërsa “Vendparkimi Pelikan i Petros” (“Petro the Parking Lot Pelican) na kërkonte t’i mbushnim sqepin me dhurata.

Vlera qytetare dhe roli shoqëror i katedrales sonë në fqinjësi u vu në dukje nga organizata prestigjioze Historic Boston Inc. e cila, pas fitimit të çmimit në një konkurs për projekte dhe restaurime, na mbështeti me vleftën e duhur dhe po ashtu Këshilli i Qytetit të Bostonit paraqiti përfshirjen tone në Regjistrin Kombëtar të Vendeve Historike në Uashington DC. Rreth një shekull përpara, kjo structure kishte qenë e veçantë për Xhulia Uard Houn dhe për Helen Kellen, më vonë për kryepeshkopin Fan S. Noli dhe për ju, familjet tuaja dhe shumë të tjerë. Gjatë dhjetëvjeçarit të fundit artikuj për këtë vend të shenjtë janë shkruar në “The New York Times”, “Boston Globe”, “Boston Herald”, “Patriot Ledger”, në gazeta anembanë vendit dhe jashtë, ndjekur nga lajme lokale, kombëtare dhe ndërkombëtare, në television dhe radio. Madje seriali televiziv “Spencer”, filmi “Good will hunting” gjetën vend për të filmuar këtu dhe rreth e rrotull dhe përdorën sallonin tone të mbledhjeve për skuadrat e tyre.

Është kisha jonë

Shkolla e kishës filloi të mbushet me ide dhe energji të reja nga grupi i përkushtuar i mësuesve. Vizitat në MFA (Muzeu i Arteve Figurative) për të pare imazhin e Jezusit, ashtu siç ishte parë nga kulturat e ndryshme gjatë kohërave, u dhanë ikonave ortodokse më tepër dallim dhe veçanti. Ekskursione në kishë nga mësues dhe priftërinj inkurajuan studentët ta përjetojnë katedralen si vetë vendin e tyre të adhurimit dhe jo thjesht si një vend ku prindërit e tyre luteshin. Vizita në manastire dhe kuvende ortodokse gjatë sezonit pas Pashkës thelloi ndërgjegjësimin e jetës shpirtërore, dhe konkursi i diplomimit fitohej vazhdimisht nga studentë që mbizotëronin ndaj të rriturve… çdo herë. Imazhet e fëmijëve ulur rreth pastorit në faltore gjatë kohës së pyetje-përgjigjeve zbuloi “gjëra nga më të pabesueshmet”. Shërbesat lidhnin mesazhin mbijetues të Ungjillit me ngjarjet kryesore dhe çështjet e ditës dhe ne organizuam “liturgji të përbashkëta” me kishën e Shën Gjonit gjatë të dielave të verës. Në faltore, liturgjitë e mesjavës paraqitnin një “shërbesë dialogësh”, një bashkëbisedim ndërmjet pastorit dhe besimtarëve. Bashkësia jonë gjatë Pashkës më të fundit u shtua si kurrë ndonjëherë më pare. Vajzat e Shën Gjergjit ftuan zonjat e shoqatës në gjirin e tyre gjatë panaireve, të cilët u bënë mundësi dëshmimi ndaj mjedisit rrethues dhe kori vazhdoi lavdet madhështore gjatë dhjetëvjeçarit duke shtuar të rinj në gjirin e tij. Të porsaardhur filluan të japin një aromë të veçantë në katedralen tonë kozmopolitane.

Marrëdhëniet ndërmjet fqinjëve u forcuan nga leksionet dhe ekspozitat në librarinë publike, pjesëmarrja në shërbimet ikumenike dhe nga mbështetja e bamirësive nga çdo anë e kontinentit: magazina ushqimore, shërbesa në burgje, shtëpitë e fëmijës, strehim për të pastrehët, seminare dhe misione. Metropolitani, me hirësi e bëri të Dielën e Palmave jo vetëm një vizitë tradicionale para Pashkës, por dhuroi një gëzim madhështor gjatë vizitës së Pashkës për 90-vjetorin e Ditës së Festimit të Emrit, duke nënvizuar një ndjenjë të re në komunitetin tone: “Për të gjithë, tek të gjithë!”

Në të vërtetë ne vijmë nga origjina kombëtare të ndryshme, ndonëse në veçanti njëra është shumë e dashur për ne. Jetojmë në shumë qytete rreth qendrës e megjithatë kjo katedrale qëndron si një kodër besimi mbi një gadishull të vacantë që njihet për shpirtin e pavarur, lirinë e mendimit dhe adhurimin. Ajo ka mirëpritur shumë të ardhur para nesh dhe me ndihmën e Perëndisë do të presë shumë më tepër për lavdi të Zotit dhe Shpëtimtarit tone Jezu Krishtit.

  • Dielli -arkiv- Fort i Nderuari At Arthur E. Liolin

26 Shtator 1998

ALBANOLOGJIA NË UNIVERSITETIN E TRAKYAS NË TURQI

by

“Dielli” me shqiptarët në Edirne, Turqi/

ALBANOLOGJIA NË UNIVERSITETIN E TRAKYAS NË TURQI/

Rijetë Simitçiu pedagoge në departamentin e Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe në Fakultetin e Letërsisë në Universitetin e Trakya-s në Edirne, Turqi, rrëfen ekskluzivisht për gazetën “Dielli”, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, historinë e Departamentit të Albanologjisë në Universitetin e Trakya, krijimin e Departamentit të Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe që është i vetmi në mbarë Turqinë i themeluar në 125 vjetorin e lindjes së Fan Nolit, “Unionin e Universiteteve të Ballkanit”  një union që bashkoi universitet e vendeve të Ballkanit edhe një numër jo të vogël të universiteteve shqiptare etj. Me pedagogen Rijetë Simitçiu bisedoi gazetari i “Diellit” Sokol PAJA.

HISTORIKU I DEPARTAMENTIT TË ALBANOLOGJISË NË UNIVERSITETIN E TRAKYA-S

Departamenti i Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe u themelua në vitin akademik 2007/2008 në kuadër të Gjuhëve dhe Letërsive Ballkanike të Fakultetit të Letërsisë në Universitetine Trakya-s, i vetmi në mbarë Turqinë. Interesimi i studentëve për të studiuar gjuhën shqipe në Universitetin e Trakya-s përgjatë viteve 2011-2016 është rritur për herë më shumë. Në këtë departament deri në vitin akademik 2017/2018 numri i kontigjenit të studentëve që mund të fillonin studimet themelore/bachelor ishte 20(20+1) studentë, ndërsa tani ky kontigjen kaplon numrin 30(30+1) të studentëve. Aktualisht, rreth 56 studentë janë duke studiuar në Departament e Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe në Edirne të Turqisë. Stafi i brendshëm akademik i këtij departamenti përbëhet prej tre mësimdhënësve dhe dy asistentëve. Studentët të cilët kanë përfunduar studimet themelore/bachelor për Gjuhë dhe Letërsi Shqipe mund t’i vazhdojnë studimet postdiplomike (master dhe doktoratë) në këtë fushë në Departamentin e Studimeve Ballkanike. Ky departament u hap në vitin akademik 2013/2014 në kuadër të Institutit të Shkencave Sociale të Universitetit të Trakya-s.

AKTIVITETET QË BËHEN NË DEPARTAMENTIN E GJUHËS DHE LETËRSISË SHQIPE TË UNIVERSITETIT TË TRAKYA-S

Në këtë departament vite me radhë janë bërë aktivitete të ndryshme. Së pari dua të filloj për rolin dhe rëndësinë e “Programit të Shkëmbimit Mevlana” që ka luajtur në këtë departament. Me vendimin e publikuar në Fletoren Zyrtare të datës 23 gusht 2011, ky program synon të shkëmbejë studentë dhe staf akademik midis institucioneve të arsimit të lartë që ofron arsimi në Turqi dhe institucioneve të arsimit të lartë që ofrojnë universitetet shqiptare. Universitet shqiptare me të cilët është aplikuar ky shkëmbim përvojash në kuadër të departamentit të Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe janë: Universiteti “Aleksandër Moisiu” – Durrës dhe Universiteti “Eqrem Çabej” – Gjirokastër (Shqipëri), Universiteti “Ukshin Hoti” – Prizren (Kosovë), Universiteti Shtetëror i Tetovës (Maqedoni) dhe Universiteti i Malit të Zi (Mali i Zi). Që nga gushti i vitit 2010 e këtej studentët e këtij departamenti janë mysafirë të Universitetit të Prishtinës “Ukshin Hoti” për të ndjekur kursin e gjuhës shqipe për dy javë rresht në kuadër të Seminarit Ndërkombëtar për Gjuhën, Letërsinë dhe Kulturën Shqiptare. Seminari, që nga viti 1974, mbledh gjithë studiuesit e studentët që merren me probleme të gjuhës, të letërsisë e të kulturës shqiptare, po edhe me albanologjinë përgjithësisht. Për disa vite radhazi është organizuar “Dita e Studentëve të Gjuhëve të Ballkanit”, në këto manifestime është recituar, luajtur e kënduar shqip në qytetin historik të Edirnes. Studentët tanë po ashtu marrin pjesë edhe në organizimin e manifestimeve të tjera si në “Ditën e Shpalljes së Republikës së Kosovës”, në “Ditën e Pavarësisë së Shqipërisë”, e kështu me radhë. Këto manifestime që u përmendën së fundi organizohen nga studentët kosovarë e shqiptarë në krye me rektorin e këtij universiteti. 

UNIVERSITETI I TRAKYA-S THEMELOI “UNIONIN E UNIVERSITETEVE TË BALLKANIT”

Universiteti i Trakya-s për dallim prej universiteteve të tjera të Republikës së Turqisë që kanë për qëllim përgatitjen profesionale të profileve të caktuara, ai ka për qëllim edhe krijimin e marrëdhënieve me shtetet fqinje, përkatësisht me shtetet e Ballkanit. Që nga viti 2014 ky universitet themeloi “Unionin e Universiteteve të Ballkanit” 34 anëtarësh, ndërsa sot ky union përmban 80 anëtarë. Prej këtyre 80 universiteve nga mbarë Ballkani një numër jo i vogël prej tyre janë universitete shtetërore e private nga mbarë trevat shqiptare. Në një farë mënyre ky union jo vetëm që bashkoi universitet e vendeve të Ballkanit, ai njëkohësisht bashkoi edhe një numër jo të vogël të universiteteve shqiptare. Misioni i këtij unioni është formimi i marrëdhënieve mes universitetesh të vendeve të Ballkanit për një mësimdhënie më efektive dypalëshe. Produkt i një misioni të tillë është edhe programi i “Diplomës së Dyfishtë (2+2)” i cili vuri bazën në mes të Universitetit të Trakya-s me Universitetin e Prishtinës nëpërmjet dy departamenteve, atë të Gjuhës dhe Letërsisë Turke dhe të Gjuhës e Letërsisë Shqipe. Marrëveshja e këtij të pari u realizua dhe filloi të zbatohet prej vitit të kaluar akademik.Për vënien e themelit të kësaj marrëveshjeje në fushën e gjuhës shqipe, në nëntor të vitit 2019, prorektori i Universitetit të Trakya-s që njëkohësisht është edhe drejtor i Zyrës për Marrëdhënie me Jashtë Prof. Dr. Murat Türkyılmaz-i u takua me dekanen e Fakultetit të Filologjisë Prof. Dr. Linditë Rugovën dhe me shefin e Departamentit të Gjuhës Shqipe Prof. Dr. Bardh Rugovën. Për hir të situatës së pandemisë për momentin ky proces ka stagnuar por në një të afërme shumë të shpejtë pritet të fillojë. Misioni tjetër shumë i rëndësishëm që po ndërmerr Universiteti i Trakya-s është numri i studentëve që pranon ky universitet çdo vit e më shumë, si prej Kosovës, Shqipërisë, Maqedonisë etj. Në këtë vit akademik në këtë universitet vijojnë studimet nga Kosova (477 studentë), Shqipëria (144 studentë), Maqedonia (177 studentë), Mali i Zi (36 studentë) dhe nga Serbia (61 studentë). Këta studentë i ndjekin studimet themelore/bachelor, master dhe dokoraturë me shumë përkushtim dhe dashuri për punë. Këtij numri kaq të madh të studentëve universiteti iu vjen në krah edhe pas përfundimit të studimeve duke iu dhënë një mundësi për punësim nëpër shtetet amë të tyre. Universiteti në fjalë filloi projektin “TEKNOPARK” në Kosovë, për të vazhduar më tutje në vendet e tjera fqinje. Më 20 janar të këtij viti në Prishtinë u nënshkrua protokolli i modelit “Kosova Teknopark” në mes të ministrit të Tregtisë dhe Industrisë, Vesel Krasniqi dhe rektorit të Universitetit të Trakya-s Prof. Dr. Erhan Tabakoğlu. Në fund nuk do i lë pa i përmendur edhe revistat të cilat boton ky universitet që kanë të bëjnë me gjuhën shqipe. Revistat shkencore “Revista e Institutit për Kërkime Ballkanistike” dhe “Revista Ballkanistike përgjuhës dhe letërsisë”, si dhe “Revista – Ura e Rumelive”. Kjo e fundit punimet që kanë të bëjnë me gjuhën, letërsinë, kulturën shqiptare i boton në të dyja gjuhët, në njërën anë të faqes në turqisht e në anën tjetër në shqip.

KONTRIBUTI I REPUBLIKËS SË TURQISË PËR GJUHËN SHQIPE

Qeveria e Turqisë në këto vitet e fundit ka ndërmarrë mjaft hapa të rëndësishme lidhur me pozitën dhe rëndësinë e gjuhës shqipe në Republikën e Turqisë. E para, ka futur gjuhën shqipe si lëndë me zgjedhje në shkollat e mesme të ulëta. Ndërsa e dyta, ka futur gjuhën shqipe si provim zyrtar shtetëror në Republikën e Turqisë. Në dhjetor të vitit 2016 Ministria e Arsimit të Turqisë dhe Universiteti i Trakya-s kanë nënshkruar protokollin për bashkëpunim. Kështu që nxënësit e shkollës së mesme të ulët të mësojnë gjuhën shqipe si lëndë me zgjedhje në kuadër të gjuhëve dhe dialekteve që jetojnë në Turqi. Ky protokoll u nënshkrua nga ministri i arsimit të Turqisë Dr. Cem Gençoğlu dhe rektori i Universitetit të Trakya-s Prof. Dr. Erhan Tabakoğlu ndërsa plan-programet dhe tekstet shkollore u përpiluan nga pedagogët e këtij universiteti. Plan-programet mësimore janë përpiluar duke marrë për bazë kurrikulën e Ministrisë Turke të Arsimit për plan-programet mësimore të gjuhëve dhe dialekteve që “jetojnë” në Turqi, mirëpo duke ia përshtatur natyrës së gjuhës dhe kulturës shqiptare. Tekstet mësimore prej klasës së 5-të deri në dhe të 8-tën kanë përfunduar, ndërsa mësimi i gjuhës shqipe si lëndë me zgjedhje ka filluar gjatë vitit shkollor 2017/2018. Në Fletoren Zyrtare më 7 shkurt 2018-të u hap rruga për mbrojtjen zyrtare të gjuhës shqipe në Turqi. Qindra shqipfolës kanë hyrë në provimin e gjuhës shqipe. Interesim të madh kanë treguar jo vetëm shqiptarët që jetojnë në Turqi por edhe shtetasit turq, ndër ta edhe ata me origjinë shqiptare. Në këtë provim janë futur edhe studentët që kanë përfunduar degën e Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe në Universitetin e Trakya-s në Edirne. Ky provim ka për qëllim përcaktimin e nivelit të njohurisë së gjuhës shqipe. Kështu një nëpunës në Turqi që zotëron gjuhën shqipe, pas dhënies së provimit, do të marrë shpërblim nga shteti çdo muaj duke ia bashkangjitur atë rrogës mujore.

KUSH ËSHTË RIJETË SIMITÇIU?

Quhem Rijetë Simitçiu, jam e lindur më 7 prill të vitit 1979 në qytetin e Prizrenit. Shkollën fillore, gjimnazin dhe Shkollën e Lartë Pedagogjike për mësuese i kam mbaruar në vendlindje. Studimet themelore Fakultetin e Mësuesisë dhe studimet master në Fakultetin e Filologjisë i kam përfunduar në Universitetin e Prishtinës. Tema ime e masterit me temë “Kohët e foljes sipas Selman Rizës” është udhëhequr prej Prof. Dr. Bardh Rugovës. Në janar të viti 2015 Instituti i Shkencave Sociale të Universitetit të Trakya-s vuri themelet për hapjen e Departamentit të Studimeve Ballkanike për studime të doktoratës, në kuadër të saj studimet për gjuhë dhe letërsi shqipe. Në këtë rast unë pata fatin të jem studentja e parë e kësaj fushe. Me një fjalë u hap një derë historike për studime albanologjike në Turqi, prandaj ndihem jo vetëm e nderuar por edhe me shumë fat. Tema e doktoratës që unë studioj titullohet “Kopjimi i kodeve të turqishtes në shqipe në shembujt e gjetur te të folmet e Dibrës së Madhe (të Maqedonisë)  dhe të Dibrës së Vogël (të Shqipërisë)”. Kjo temë doktorate jo vetëm që bashkoi dy Dibrat, ajo bashkoi edhe dy studiues të ndritur mentorin tim Prof. Dr.Ahmet Günşen dhe bashkëmentorin Prof. Dr. Bardh Rugova, i pari nga Turqia e i dyti nga Kosova. Me 12 mars të vitit 2001 kam filluar karrierën time si mësimdhënëse në qytetin tim të lindjes Prizrenin. Ndërsa që nga fillimi i vitit 2014 e gjerë më sot punoj si mësimdhënëse në departamentin e Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe të Fakultetit të Letërsisë në Universitetin e Trakya-s në Edirne. Me një fjalë ky universitet m’i ka hapur dyert edhe si mësimdhënëse edhe si studente prandaj i jam shumë mirënjohëse. Kur u kontaktova nga gazeta “Dielli” e Federatës Mbarëshqiptare VATRA në New York, për të bërë një intervistë, emocionet ishin të papërshkruara. Nuk arrija të besoja se më kërkonin prej gazetës “Dielli”, gazetës të cilën e themeloi Fan Stilian Noli së bashku me Faik Konicën 112 vjet më parë. Dhe për çudi ky Departament i Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe që është i vetmi në mbarë Turqinë u themeluar në 125 vjetorin e lindjes së Fan Nolit edhe atë vetëm 100 km larg vendlindjes së tij Ibriktepes (në atë periudhë Vilajet i Edirnes). Edirneja, Edreneja apo Adrianopoli, si të doni ja thoni, është qyteti ku mbaroi Noli gjimnazin. Tani të gjitha këto që u përmendën mund të jenë të rastit apo siç thonë: “Rasti është mbret i botës”. Para se ta përfundoj këtë intervistë dua t’ju falënderoj juve z. Sokol, si dhe shtëpinë e madhe të VATRËS e Gazetës “Dielli” që ma dhatë këtë mundësi. 

HAPJA E SHKOLLËS SHQIPE TË POGRADECIT MË 14 MARS 1887

by

PËRKUJTIM NË DITËN E MËSUESIT/

LASGUSH PORADECI/

Shkolla Shqipe e Pogradecit, e këtij qytetthi palcërisht shqiptar, i futur në gjirin e maleve si kafka në trurin e njeriut, është një nder jo vetëm për Atdheun po dhe për Pogradecarët në mënyrë të veçantë. Sepse me datën rrënjësisht të vjetër të hapjes së saj në ditën e 14 Marsit 1887, ajo shkon krahas nga parësija me Shkollën Shqipe të Korçës, të shuguruar aty një moti pas pesë shekujsh robërije dhe vojtjeje. Ka qënë një kuxim, në tërrë meritën dhe në tërë fuqinë e fjalës, rrëmbimi i flamurit të gjuhës nënore nga ana e pogradecarëve pothuajse njëkohësisht me Korçën – vetëm dymbëdhjetë muaj më von. Kurse nër fshatrat e Kolonjës, në katundet e Vakëfit, futja e Shkollës Shqipe u bë siç e thamë vetëm pas katër vjet e shtatë vjet, që më 1890 e 1893 dhe atëherë me vullnetin dhe ndihmën e Kryetarit të Shoqërisë Drita Nikoll Naços, Pogradeci ardhi vetë në Korçë që në fillimin më të parë, sapo hariu prej Bukureshti Efthim V. Markua dhe prej Stambolli  dëshmori Pandeli Sotiri më 1885. Dhe në qoftë se në Korçë hapja e shkollës u shty dhe u zgjat më 1886 gjer më 7 Mars nga kundërshtimi i njerësve dhe i rethanave dhe jo më pak nga mungesa e shtëpisë shkollore, gjithashtu në Pogradec, po ajo mungesë e shtyri hapjen e shkollës edhe dymbëdhjetë muaj më pas.

Me gjithë vlerën e përpjekjes së Pogradecarëve për gjuhë e kombësi, me gjith Shkollën Shqipe të hapur pa shumë vonim pas asaj të Korçës më 1887 dhe me Klubin Shqiptar të hapur një kohësisht pas klubeve të tjera në Shqipëri më 1908, mos-lëvizja, d.m.th heshtja e vëndësve të Pogradecit rreth veprës Kombëtare të përmbushur duket si një e metë e pandrequr: prej naturës së tyre të brëndshme ose prej redhit qarkonjës, ata janë tipe të mbyllur në vetvete, të patundur sidokudo nga tërheqja e reklamës. E përhapur ose jo, e njohur ose e panjohur, një vepër që u krye qëndron kurdoherë pritëse për t’u kundruar, për t’u çmuar, dhe kështu është edhe Shkolla Shqipe e Pogradecit. Sikundër në Korçë shtyllat e para të shqipes dhe të shkollës shqipe, Jovan Cico Kosturi, Efthim Vasil Markua, Orhan Çerçis Pojani qëndruan fitimtarë-èdhe me therorinë e gjakut- përmes gjithë furtunës së tmershme kundërshtare,-ashtu fillonjësit dhe përmbajtësit e parë të Shqipes dhe të Shkollës Shqipe të Pogradecit Ndini Gjorgji Gusho dhe Sotir Gjorgji Gusho përball në gjithë pengesat dhe dëshpërimet, èdhe dyke asgjesuar rezikun e jetës, me një mijë helme për një të vetëm gëzim mëmëdhetarije.

Ndinkë Gushua dhe Sotir Gushua, nisjatorët e atdhetarisë në Pogradec, ishin që të dy prej një race thjeshtësisht shqiptare, të hollë dhe viganë nga shtati nga i cili shkak dhe bashkëqytetasit i-u theshin Ndinka-i-Gjatë dhe Sotirka-i-Gjatë, dyke i miemëruar për ndjenjat e tyre sipas një zakoni të ditur të kohës Ndinkë Shqiptari, Sotirkë Shqiptari: siç e ka theksuar në shënimin e tij vetëshkrimor më 10 Shkurt 1936 një ish-nxënës i Shkollës Shqipe të Pogradecit, atdhetari Ikonom At Llazar Kozma, Famulltar i Komunitetit Orthodhoks të Pogradecit, tashi Igumen i manastirit të Shën Naumit.

Vëllezërit Ndini Gusho dhe Sotir Gusho çlodhen prej shumë kohe në Fjetjetoren e qytetthit ku mbaruan detyrën e kësaj jete, nënë baltën e dhemshur të Shqipërisë për gji. Po ne vazhdonjësit e tyre, që na u pat lënë kjo pikëz trashëgim, duke kujtuar Shkollën Shqipe të Pogradecit qoftë dhe këtu rastësisht, pas pesë-dhjet-e-pesë vjetësh nga dita kur u çelnë për së pari dyert e saj, ruajmë në zemër me shentëri barrën e paraqitjes së punës dhe të shpalljeve përkatëse, gjë të cilën i nënëshkruari e mban të përmbledhur për një botim të arthmë, me ndjenjën e mirënjohjes dhe përuljes më së fellë që mund të jetë i zoti të ndjejë shpirti i një pjelle ndaj të-ungjit dhe t-et të vet.

Dokumentat që përkasin Shkollën Shqipe të Pogradecit, nër fletore, të përkohëshme, libra, shënime, kujtime etj, janë të mjaftuarshme për hedhjen e një drite reth fillimit, vijimit, dhe luftimit të asaj shkolle, me gjith largësinë e madhe të kohës prej më shumë se gjysmë shekulli pas ngjarjes. Midis tyre, më duhet të sjell vërrejtjen për nënëshkrimin që bën Ilo-Mitkë-Qafëzezi, vazhdonjës i gjithë ngjarjes dhe hollësirave, në veprën e sipër-thënë f.149,3. Po kujtoj këtu kalimthi për t’i plotësuar sadopak vijat kryesore të vepëronjësve të Shkollës Shqipe të Pogradecit, se mësonjësi i saj i parë ka qënë, më 14 Mars 1887, Koço Sotiri, i vëllaj i dëshmorit Pandeli Sotiri, mësonjësit të parë të Shkollës Shqipe të Korçës. Është vërtet, siç shënon Ili Mitkë Qafëzezi-ish-mësonjës dhe ky i kohëve të vona i shkollës fillore në Pogradec-se Koço Sotirit këtu i-u pat ngjitur miemri ultësonjës mason për shkak të përhapjes së Ungjijve shqip të Kostandin Kristoforidhit që ay bënte nër popull – atje ku i-a qëllonte… Ky lajm i vjetëruar që na harin gjer më sot në ditët t’ona gojërisht nga kujtesa e Thoma Abramit, kryemësonjësit veteran të Shkollës Shqipe të Korçës, ka qënë gjith aq i vërtetë, sa dhe i bujshëm dhe i potershëm. Veç që shklekëza e masonërisë nuk e kish mburimin drejt-për-drejt prej Ungjijve të Dërgimtarit Elbasanas, po shumë më fellë. Ajo qe ngrehur nga urrejtja armike ndaj zgjimit kombëtar të Pogradecarëve, që ishte zgjimi prej zgjimit të gjithë një kombi. Masonëri, në gjuhën e Rilindjes Shqiptare, është një kujtim i idhur nga dhembjet e shumta të plagës së madhe së Kombit që thuhet plaga e ndarjes në gjirin e njëshmë të një populli, e përbuzur prej veteranëve me fisnikëri, e shëruar prej dëshmorëve me gjakun e vet të therrorisë. E përbuzi dhe Koço Sotiri në Pogradec, me bindjen e tij të pathyer, siç e përbuzi i vëllaj Pandeliu me burrëri në Korçë dhe siç e përbuzë që të dy kur vajtnë një herë për t’u çmallur në fshatin e tyre të dashur fort-në Selckën e Lungjerisë – ku bashkëfshatarët, domethënë far e fis e miqërija, nuk i nqasnë po i përzunë prapë nga ardhë, për shkak të apostullatës së të dyve ndaj gjuhën dhe ndaj Kombin e adhuruar. Dhe u këthyen e iknë që të dy prapë në mërgim e në arratisje që nga kishin ardhur, dhe njëri, Koço Sotiri-Kota – vajti drejt për në burg i dënuar me një-qind-e-një vjet dyke dhënë pastaj shpirtin nga mjerimi rrugëve në Manastir më 1909, kurse tjetri, Pandeli Sotiri-Pandua – gjeti vdekjen e tmerrëshme në Stamboll nga fitilat e armikut më 1894. Sepse kështu, me kësisoj dëshmorësije, shërohej atëhere plaga e dhimbëshme e ndarjes Shqiptare, sikundër sot e nesër e në gjithë kohën e kohrave. Që të ndritet sa vete më shume fjala e Vjershëtorit të Rilindjes, që është Dhiata e gjithë Dëshmorëve.

     “Si trashëgim ju lemë shpirtin t’onë” *          

Sipas tregimeve dhe dokumentimeve që paraqitmë këtu lart mi vjetërsinë e shkollave më të para shqipe në Atdhe, duket kulluar dhe qëndron pra në mes të ditës se shkolla e parë kombëtare e Shqipërisë është çelur më 7 Mars 1886 në Korçë, kurse e dyta, dyke qënë vazhdonjësja e përnjëherëshme dhe e drejt-për-drejtëshme e asaj së Korçës, është Shkolla Shqipe e Pogradecit, e çelur pikërisht më 14 Mars 1887. Shkollat shqipe të tjera nër katundet e rrethit të Korçës (Kolonjë, Vakëf) të hapura prej Kollonisë Shqiptare të Bukureshtit, nuk vijnë sipas datës kronologjike përveç se në radhën e tretë-më von në këtë rradhë-me qënë që hapja e tyre bje, siç thamë, mezi më 1890-1893 domethënë pas katër dhe pas shtatë vjetësh tëhu. E theksoj këtu këtë fakt, me rastin e rrëfimit të istorisë shkollore kombëtare shqiptare, sepse lënia mënj’anë e Shkollës Shqipe të Pogradecit është një padrejtësi e dhimbëshme që i-u ka qënë bërë Pogradecit dhe Pogradecarëve, të cilët gjithmonë, dhe që në fillimin më të parë, kanë mbushur me të plotë detyrën e vet ndaj atdheut. Këtë detyrë ata e kanë mbushur me punë dyke e lënë në heshtje kurdoherë që ka ngjarë, jo vetëm me çështjen e shkollës shqipe dhe të mësimit shqip, po dhe me krijimin e Klubit shqiptar të tyre dhe të pjesëmarrjes aktive me çetat e lirisë dhe me luftonjësit e pavarrësisë.

Shkronjësi i këtyre serëve e ndjen për barrë të lehtë shpalljen e kësaj së vërtete istorike sot rastësisht me dy-tri fjalë, dhe do t’a ndjejë për barrë edhe më të lehtë nesër me gjithë rrëfimin dhe dokumentimin e nevojshëm i cili pret gati që prej kohe.

Dyke u hapur shkolla shqipe e Korçës – siç pamë përmes aq mundimesh dhe intrigash dhe mjerimesh – shoqërisë Shqiptare të Kollonisë së Bukureshtit i-u hap dhe asaj një përkujdesje e re, një vepërim tjetër. Mësonjëtorja së cilës ajo i-a çeli dyert me aq therrorira gjer tashi, kish nevojë për libra. Hapi i saj i parë që ish aq i thjeshtë dhe i pakët, u rit dhe u shumëzua për dita me shumë energji, për hir të propagandës së pathyer të Kryeveteranëve. Që më 7 Mars 1886 kur u çel shkolla gjer më 20 Qershor 1902 kur u desh, pas vojtjesh së skëterrshme, të mbyllet dhe të pushojë hë-për-hë, ajo pat kërkuar një ushqim të panginjur dhe të pashuar lënde mësimi, librash, fletoresh dhe ndihmash të ndryshme shkollore, të cilat plotësoheshin kryesisht nga gjiri i pashterur i Kollonisë. Kollonija që i dha shpirt asaj shkëndije së ndritur në mes të vëndlindjes, kish kujdes dhe t’a përmbajë me jetë. Dhe jeta e Shoqërisë, asikohe, pra dhe shkollës, ishin librat, librat shqip. Shtypja e këtyreve kishte hyrë në udhë përfundërisht me anën e Shtypshkronjës, po ato, aq sa botoheshin dhe ashtu siç botoheshin, mezi qenë pakmos të mjaftuarshme për lexonjësit e lirë, kur se tashi me hapjen e shkollës puna duhej shtuar dhe përshtatur pas qëllimit. Dilnin më parë librat e Kollonisë nga shtypëshkronja sidokudo, pa sgjedhje, pa kriter, tashi nevoja shtynte medoemos për libra mësimi, për libra shkollorë. Dhe këto libra duheshin dërguar veç kësaj dhe midis shume reziqesh gjer në Shqipëri brenda, gjer në Korçë. Më  parë u shtypnë prej Kollonisë, për këtë qëllim, katër soj libra shkolle, domethënë një Abetare, një Shkronjëtore, një Numurëtore dhe një libër me Këndime. Po krahas me këtë veprimtari botimesh, shoqërisë së Kollonisë i-u desh të zhvillojë me shumë kuptim dhe një sipërmarje tjetër, të mbushur me gjithë mundësirat e reziqeve: librat shkollore kështu të shtypura ish nevoja të dërgohen për në drejtimin e tyre, dhe t’a harijnë atë drejtim. Sepse ish èdhe koha e tiranisë, dhe ajo që ndalohej për Shqiptarët qe pikërisht mjeti i ndritjes dhe i mësimit. Librat e tjera të Kollonisë, të shtypura përpara hapjes së shkollës shqipe, me qënë që nuk dilnin në dritë as për një qëllim dhe as për një vënd ose qytet sidokudo të caktuar, dërgoheshin dhe hynin me më pak vështirësi në Atdhe. Ato kishin një kriter propagande kombëtare dhe si të tilla mirrnin sa me të dalë udhën e mirëregulluar të tyre. Dërgoheshin fshehtas me mjetin e rëndësishëm të kontrabandës, shumë herë me postat e Legatave dhe Konsullatave të shteteve të huaj që gjindeshin asikohe nëpër Turqi. Po dhe futeshin me kujdes brënda plaçkash vetijake me anën e miqve patriotë dhe besnikë, të cilët kalonin skelat dhe qëndrat e tjera doganore dhe të kontrollit të Turqisë. Si i bëhej çështjes tashi, që shkolla shqipe u hap dhe u hap në një qytet të ditur dhe librat, që kërkoheshin sa vinte më shumë prej këmdonjësve të saj, duheshin dërguar pikërisht në atë qytet? Të shumta ishin përpjekjet dhe mundimet e Kollonisë për dërgimin e librave në Atdhe, ajo i-a kish dalë qëllimit kurdoherë, èdhe dyke interesuar financërisht organet e shërbimit të fshehtë qeveritar, po tashi gjindja qe qërmbysur. Sepse më një anë qeverija otomane kish lejuar me një lejë të veçantë hapjen e shkollës shqipe të Korçë, e më anën tjetër ajo nuk lejontë dërgimin e librave të botuara për atë shkollë. Leja ishte siç pamë private, e lëshuar mi emrin e mësonjësit të parë dëshmor Pandeli Sotirit, dhe organet e kontrollit nuk deshin t’i-a njohin shkollës karakterin zyrtar; kështu që mjerimi i Kollonisë vazhdonte dhe tashi, pas fitimit të shkollës, me gjithë rrjedhjet e ngatërruara të çështjes. Shtegu, që ngjante i pakapërxyeshëm, u hodh dhe tashi si kaq herë pas një ndërhyrjeje stili të math ku burrat e Bukureshtit ishin rrahur e të regjur më së miri. Ndërhyrja përkiste së drejtazi Qeverinë, po Kollonija hoqi dhe kësaj rradhe udhën e tërthortë me anën e ministrit turk në Bukuresht. Ky, i mbështetur në Stamboll nga ndërmjetësimet vetore të anëtarve të Shoqërisë së atjeshme, dyke ardhur në kryeqytetin rumun solli dhe lejen e shumënevoitur dhe të shumëpritur të hyrjes së librave shkollore shqipe të Kollonisë shpenguar në Shqipëri. Dhe kësisoj filluan të harijnë në Korçë paqetat e para, kur më të mbëdha kur më të vogla, të librave të shtypëshkronjës shqiptare të Bukureshtit, të më së parës shtypëtore kombëtare, të shkruara dhe të ndrequra me dhemsuri për qëllimet e shenta të më së parës shkolle kombëtare të Shqipërisë. Njerëzit e lidhjes, midis Bukureshtit dhe Mëmëdheut, të cilëve i-u drejtoheshin paqetat dhe arkat e librave bënin në këtë vepër një detyrë të rëndë vetmohimi dhe ata siguronin me besimin e vet gjithë sipërmarjet me karakter kombëtar. Shumë herë kushtimi i tyre për çështjen e shentë shpërblehej me therrorinë e vetëvetes, siç ngjau me dëshmorin e math Spiro Kosturin që vulosi me gjakun e tij lëvizjen dhe mësimin shqiptar të Koçës, dhe siç ngjau gjithashtu me dëshmorin jo më të vogël Gjokë Pleshishtin që vulosi me gjakun e tij lëvizjen dhe mësimin  shqiptar të Pogradecit.

Me hapjen e Shkollës Shqipe të Pogradecit, që ngjau siç thamë një mot pas asaj së Korçës, më 14 Mars 1887, vepërimtarija e shtypëshkronjës në Bukuresht u dëndësua edhe më shumë se përpara, dhe kjo vërrehet në mënyrë të dukurshme nga numuri i librave të përdorura në atë shkollë, të shënuara me kujdes prej nxënësit të saj të vitit të parë, Mito Ndinkë Gusho, djali më i math i Ndinkë Gushos. Mito Gushua, që kish një kujtesë të jashtërendshme dhe çuditërisht të përpiktë-një kujtesë absolute-na ka lënë shënim për gjithë librat e përdorura në Shkollën Shqipe të Pogradecit si dhe për çdo paqetë dhe arkë dyke mos lënë mënjanë sjellësin përkatës nga Rumanija në Pogradec. E dhimbëshme dhe e tmerrshme është faqja ku bëhet fjalë shkurtas mi dëshmorin kombëtar të Pogradecit, Gjokë Shqiptarin nga Pleshishti i Potkozhanit të Mokrës, i cili u dogj i gjallë prej armiqve të Lirisë kombëtare, pak ditë passi kish dorëzuar në Pogradec një arkë me libra shqip nga shtypëshkronja e Bukureshtit, dyke ardhur nga Konstanca. 

Për librat dhe nxënësit, si dhe për hollësirat e tjera ku çvështillej çështja e gjuhës dhe e Lirisë kombëtare në Pogradec më qarkun e tij, do të parashtrojmë lajmet e vëzhgimeve t’ona në një monografi të veçantë, rreth Shkollës Shqipe të Pogradecit. Nuk po durojmë së përmënduri këtu më-të-shkruar tre emra të çmuara brenda lëvizjes së shkollës, Istref Be Starovën nga Pogradeci, Riza Be Minarollin nga Pogradeci, dhe Kajo Babjenin nga çetat e Lirisë, përkrahës të vlefshëm që të tre të shkollës së vëllezërve Ndini dhe Sotir Gusho.