Histori – Page 324 – Dielli

1913- Balerina amerikane Isadora Duncan shkroi për Sarandën

December 8, 2017 by dgreca

Balerina amerikane Isadora Duncan ,që shkroi për Sarandën e vitit 1913 ishte një nga grate e poetit Sergei Esenin/

Nga Gëzim Llojdia/

1.Ata u takuan në vjeshtën e vitit 1921 në studio të piktorit Alexei Yakovlev. Në atë kohë Isadora Duncan ishte 44 vjeç. Ajo ishte një njeri i famshëm në Evropë. Vladimir Lenini i pëlqente stili i vallëzimit dhe e ftoi atë të vinte në Moskë dhe të hapte një shkollë valle. Isadora dinte vetëm disa fjalë ruse. Ajo ka lindur në San Francisko dhe ka filluar vallëzimin në moshë të re. “Ajo hodhi poshtë ngurtësinë e baletit klasik dhe kërcente zbathur duke përdorur ritme dhe lëvizje më natyrale.”Në moshën 21 vjeç Isadora shkoi në Evropë për të kërkuar njohje dhe në katër vjet u bë shumë i suksesshëm në Budapest. Pastaj u vendos në Paris dhe vizitoi Evropën. Në 1921 Sergej Esenin ishte 25 vjeç.Ai ishte djali fshatari. Ai filloi të shkruante poezi në moshën nëntëvjeçare. Pasi ai botoi dy librat e tij të parë të poezisë për dashurinë, natyrën dhe jetën e thjeshtë në vitin 1916, ai u bë një nga poetët më popullorë dhe më të dashur rusë.
Ende fëmije filloi te jetonte me gjyshërit e vet. Nisi te shkruaje poezi ne moshën 9 vjeçare. Në moshën 17 vjeçare, kur nisi te konsiderohej nga te afërmit e vet si një mrekulli e letërsisë, lëvizi drejt Moskës ku u regjistrua ne Universitetin Shtetëror te Moskës si student me korrespondence. Studimet i braktisi pas një viti e gjysme. Poezia e tij e hershme frymëzohej nga folklori rus. Në vitin 1915 Esenin botoi librin e tij te pare poetik “Radunica” dhe një vit me vone “Rituali i vdekjes”. Përmes poezisë se tij te mprehte rreth dashurisë dhe jetës se thjeshte, shume shpejt Esenin u be poeti i ditës.
2.Ja si e shqyrton një kritik këtë martesë të tyre:Sergei Esenin foli vetëm rusisht.Isadora Duncan dhe Sergei Esenin u takuan në vjeshtën e vitit 1921 dhe u martuan në maj të vitit 1922. Pse u martuan? Kishte një ndryshim 19 vjeçar në moshë. Ata nuk mund të flisnin me njëri-tjetrin. Ajo nuk e dinte dhe nuk mund ta kuptonte poezinë e tij dhe unë dyshoj shumë se ai besonte se ajo ishte një balerin e madh e(baleti klasik ishte në traditat ruse).Ata e kanë shikuar njëri-tjetrin dhe kanë rënë në dashuri?Unë dyshoj shumë.Pse?Le të shohim jetët e tyre të dashurisë para se të takoheshin.
Nga Encyclopedia Britannica: “Jeta e saj private, po aq e artit të saj, mbajti emrin e saj në tituj, për shkak të sfidës së vazhdueshme të tabutë sociale. Babai i fëmijës së saj të parë, Deirdre, ishte dizajni i skenës Gordon Craig, i cili ndau habinë e martesës; babai i fëmijës së saj të dytë, Patrick, ishte Paris Singer, trashëgimtari i një makine qepëse dhe një mbrojtës i spikatur i artit. Në vitin 1913 ndodhi një tragjedi nga e cila Duncan nuk u gjet kurrë me të vërtetë: makina në të cilën dy fëmijët e saj dhe infermierja e tyre po hipnin në Paris u mbështjellën në lumin Seine dhe të tre u mbytën “.Më vonë Isadora kishte dy fëmijë të tjerë nga etërit e ndryshëm.Para se të martoheshin me Sergei Esenin Isadora Duncan shumë herë deklaruan urrejtjen e tyre për martesën. A u bë aq shumë me Sergei Esenin sa ajo ndryshoi pikëpamjen e saj për martesën?Nuk ka gjasa. Unë besoj se ajo u urdhërua të martohej me të dhe ta merrte atë në Bashkimin Sovjetik.
Pse?Fillimisht, Sergei Eseni i mbështeti bolshevikët pasi besonte se do t’u jepnin tokën fshatarëve. Por së shpejti ai u zhgënjye dhe filloi të kritikojë qeverinë në poezitë e tij. Qeveria sovjetike donte të shpëtonte prej tij.Po në lidhje me vendimin e Sergei Esenin për t’u martuar me Isadora?Nga Encyclopedia e re botërore: “I bekuar me pamje të mirë dhe një personalitet romantik, u dashurua shpesh … Martesa e tij e parë ishte në vitin 1913, një bashkëpunëtore nga shtëpia botuese me emrin Anna Izryadnova me të cilën kishte një djalë , Yuri. (Gjatë spastrimeve staliniste, Juri Esenin u arrestua, duke vdekur në vitin 1937 në një kamp pune të Gulagut.)

… Në gusht 1917, Esenin u martua për herë të dytë me aktoren, Zinaida Raikh .Me të kishte një vajzë, Tatjana dhe një djalë, Konstantin “.Mijëra gra kanë ëndërruar për Sergej Yesenin dhe nuk ka shumë mundësi që ai të jetë martuar me Isadora Duncan sepse ai u dashurua me të. Unë jam i sigurt se ai u martua me të për të qenë në gjendje të dilte nga Bashkimi Sovjetik (kjo ishte e mundur vetëm nëse autoritetet e lejuan atë).Pas martesës Esenin e shoqëroi gruan e tij në një turne në Evropë dhe në Shtetet e Bashkuara. Ai shpresonte se ai do të pranohej shumë mirë në Shtetet e Bashkuara dhe në Evropë ku kishte shumë rusë. Megjithatë, në atë kohë shumë njerëz në të dy kontinentet besonin se çifti ishin agjentë sovjetikë dhe rusët jashtë vendit nuk donin të kishin të bënin me Sergej Esenin. Çfarë mund të bënte ai? Ai e dinte vetëm rusisht, nuk mund të komunikonte me gruan e vet, nuk kishte miq. Sergei filloi të pijë. Shpërthimi i dhomave të hotelit mori një publicitet të madh në shtyp. Eesenin u kthye në Bashkimin Sovjetik më 1923. Atje ai botoi disa poema të reja. Ai pa që qeveria nisi një fushatë shkatërrimi të fshatarëve, por ai nuk mund të bënte asgjë për këtë. Sergei u përpoq të gjejë strehë në dashuri.”… ai menjëherë u përfshi me aktoren Augusta Miklashevskaya dhe besohet se u martuan në një ceremoni civile, edhe pse dihet se kurrë nuk ka marrë një divorc nga Isadora Duncan…. po atë vit kishte një djalë, Aleksandër, nga poeti, Nadezhda Volpin … “Aleksandër Esenin-Volpin u rrit për t’u bërë një poet, disident dhe matematikan i spikatur.
Në pranvere të 1925 Esenin njeh dhe martohet me gruan e tij te peste, Sofia Tolstaja, gjyshi i se cilës ishte gjiganti i letërsisë ruse dhe botërore, Leon Tolstoi.
“Dy vitet e fundit të jetës së Sergei Esenin u mbushën me sjellje të vazhdueshme dhe të dehur, por gjithashtu krijoi disa nga pjesët më të famshme të poezisë.

Ja sa për ilustrim:

Nga Moska do iki se duhet ikur

Ç’dreq me policët e rregullon,

për çdo gjestin tim prej pijaniku

Çohu Sergei,marsh ne Rajon!…
Në pranverën e vitit 1925, një Sergei Esenin shumë i paqëndrueshëm u takua dhe u martua. Ajo u përpoq që t’i rrinte afër dhe ta ndihmonte poetin brilant, por tashme ishte tepër vonë pasi Esenin vuante nga sindroma të renda manjakodepresive, duke u shtruar për kurim një mujor në një klinike psikiatrike. Ndërsa del nga klinika vetëm për disa ditë me rastin e Krishtlindjeve, ai pret damarët dhe me gjakun e tij shkruan poezinë e Lamtumirës dhe të nesërmen në mëngjes gjendet i vetëvarur në tubat e ngrohjes në tavanin e dhomës se tij në Hotel Angleterre, kur sapo kish mbushur 30 vjeç.
Duket paratha fatin e tij:

Miku im i shtrenjte lamtumire

Ty këtu në shpirt të kam ta dish

Fati po na ndan sot pa dëshirë

Po diku do shihemi sërish.

Lamtumire o mik pa fjalë e lot

Vetullat ti ngrysesh s’ka përse

Vdekja s’është gjë e re në botë

Por dhe të rrosh s’është gjë e re.

4.Isadora Duncan, balerina amerikane që shkroi për Sarandën e vitit 1913.
Një artikull nga seria e atyre që dr. Olimpia Gargano, studiuese italiane ka shkruar për Shqipërinë është edhe ai, që i përket Sarandës të vitit 1913 për ardhjen e Isadora Duncan në Shqipërinë tragjike.Viti, kur kufijtë e këtij trualli të lashtë i preu kirurgjia e pamëshirshme në favor të fqinjëve. Pikërisht në këto muaj të trazuar, në të cilin gjendej krejt Ballkani dhe bota nën ethet e luftës së parë, një balerinë amerikane me emër në fushën koreografike amerikane vjen në Evropën e luftës. Në pranverën e vitit 1913, Isadora Duncan kaloi gjashtë muaj në Shqipëri, shkruan Olimpia Gargano.

Kjo ishte një kohë e tmerrshme për të dy palët : edhe shteti i ri shqiptar, shqyer nga vende fqinje të Ballkanit, si për balerinën e njohur amerikane, e cila disa javë më parë, në Paris, kishte humbur dy fëmijët e saj.

Ishte vëllai i saj Raymond, i cili për të shkundur atë nga dëshpërimi, në të cilën ishte zhytur, e ftoi për t’u bashkuar në Sarandë, ku ai dhe gruaja e tij Penelope kishte ndihmuar popullsinë shqiptare të rraskapitur nga lufta. Për përvojën e saj shqiptare, Isadora Duncan ka dhënë dëshmi në një autobiografi, botuar në vitin 1927 (tani në dispozicion në edicionin italian ribotuar së fundmi: “Jeta ime”, Roma, Audino, 2010).

E lindur në vitin 1877 në San Françisko nga i ati irlandez dhe nëna skoceze, Isadora ishte rritur në mes të artit, muzikës dhe letërsisë. Ajo dhe nëna e saj e mbështesnin familjen duke dhënë mësime në piano, pas babait bankier Charles Duncan.

Së shpejti ata të gjithë u zhvendos në Europë, shkruan Gargano, ku Isadora, Elizabeth, dhe vëllezërit Augustin dhe Raymond kaluan ditët e tyre në sallat më të rëndësishme dhe muzeume, duke kopjuar forma e vazo qeramike të Greqisë klasike.

Me temperamentin e saj të pasionuar, ajo arriti të kushtojë një jetë të trazuar për dashurinë e saj. Në vitin 1906, nga marrëdhëniet e saj me aktorin dhe regjisorin Ed Ëard Gordon Craig ka lindur e para vajza, Deirdre.

Katër vjet më vonë, me anë të shokut, Singer, birit të prodhuesit te makinave qepëse Singer, Isaac udhëtuan në Sarandë, Isadora Duncan ishte në kulmin e famës. Portreti i saj ishte gdhendur në lehtësim të ulët në hyrje të teatrit Champs Elysees.

Ajo kishte revolucionarizuar botën e valleve me stilin e saj unik, shumë personale, bazuar në pasionin për mitologjinë. E veshur me një tunikë të thjeshtë, kërcimi zbathur me lëvizje ekspresive, që valorizojnë emocionet, duke thyer rregullat e kërcimit modern, ajo ishte e ashpër dhe e panatyrshme.

Olimpia Gargano më tej shkruan: “18 prill, 1913 Deirdre dhe Patrick ishin në shtëpi së bashku me grua, atë kohë Isadora kaloi një gjysmë dite në Paris. Shoferi, i cili i shoqëronte ato u hoq nga makina, duke harruar për të vepruar frenat e dorës. Makina filloi të rrëshqasë në rrugën që i shtyu në fund të Seines, dy fëmijë dhe gruan, të mbërthyer brenda, u mbytën.

Isadora, pas kësaj tragjedie ishte gati për të shkuar në çmendinë. Vëllai i saj Raymond, i cili ishte tashmë në Shqipëri dhe gruaja e tij, e ftoi atë të bashkohen me ta në Sarandë, duke i thënë asaj se ka pasur punë dhe fëmijët kanë nevojë për ndihmën e saj.

Raymond ishte një intelektual i gjithanshëm: artist, poet, balerin, filozof, besonte në një sistem ekonomik, që synon përmbushjen personale të punëtorëve, një vend për prodhimin ose fitimin. Ai jetoi pranë qytetit të Athinës me gruan e tij greke Penelope dhe djali i tij, në një vilë prej të cilave ai kishte projektuar personalisht mobilje, vazo dhe tapiceri, frymëzuar nga arti klasik.

Në datën 28, 1912 pas më shumë se 400 vjet të sundimit osman, Shqipëria kishte deklaruar pavarësinë. Vetëm një muaj më parë lufta kishte shpërthyer në mes të Ligës Ballkanike (Greqi, Mali i Zi, Serbia dhe Bullgaria) dhe Perandorisë Osmane. Pas fitores së Ligës, Shqipëria ishte pushtuar nga fqinjët e saj, serbët dhe malazezët në veri dhe në jug të Greqisë, të cilët nuk donin për të njohur pavarësinë e saj”, shkruan studiuesja italiane.

Popullsia ishte në nivelin më të ulët të saj; gra, fëmijë dhe të moshuar kishin nevojë për ushqim dhe ndihma të tjera.

Raymond Duncan u zhvendos në Sarandë me familjen e tij, për të shkuar në ndihmë të tyre dhe ajo ishte atje.

A kishte shkruar ndonjëherë më parë në këtë vend Isadora Duncan?

Studiuesja italiane thotë se nuk ishte hera e parë, që Isadora ishte në Shqipëri. Vite më parë, filloi nga Brindisi për një udhëtim në Greqi, së bashku me vëllain e saj. Ajo kishte ndaluar në Prevezë. Këtu është se si e tregoi atë në biografinë e saj:“Ne blemë një djathë dhie, rezervat e bollshme me ullinj të zi dhe peshk të thatë, sepse në barkë ka pasur një vend me hije për të mbajtur ushqimin. Unë kurrë nuk do të harroj erën e djathit dhe peshkut të ekspozuar gjithë ditën në diell, veçanërisht pasi shumë pak anije me vela kishte ushqime të tilla. Shpejt flladi ra dhe ne u detyruam për të marrë lopatat.”

“Në perceptimin e Shqipërisë të përshkruar nga Isadora Duncan shfaqen gjurmë të leximeve të saj të preferuara. Në veçanti të Bajronit, miti i poetit anglez, i cili vdiq në vitin 1824. Ai kishte shënuar fuqishëm ndjeshmërinë e saj letrare”, thotë Gargano. Dhe ishte pikërisht që nga Preveza, në 12 nëntor 1809, kur Bajroni shkruan për nënën e tij një letër, në të cilën e përshkroi me entuziazëm i veshur me kostum kombëtar shqiptar ,që e kishte veshur në raste të ndryshme: “Më e bukura në botë, e përbërë nga një fustanellë e gjatë e bardhë, një mantel qëndisur me fije ari, korse dhe jelek kadife tehe në ari dhe armë me kornizë argjendi.”Ai ka thënë se ka blerë kostumet madhështore shqiptarëve, i vetmi artikull i shtrenjtë në këtë vend. Ato kanë një çmim prej 50 guineas, dhe janë aq të pasur në ar që në England do të kushtojnë 200. Në këngën e dytë të tij që është poema Çajld Haroldit, poemë, që përmban një udhëtar të ri dhe të shqetësuar që udhëton brigjet e Mesdheut në kërkim të vetvetes, Bajroni i kishte kushtuar Shqipërisë faqet prekëse me admirim dhe romantike e nostalgji. Më tej studiuesja italiane thotë: “Në maj të 1913, Isadora Duncan u largua më pas, për një kohë nga Saranda”.Historia e udhëtimit të saj u rrëfye nga Luan Rama në romanin “Santa Quaranta”, në të cilin tregohet gërsheti i prerë i Isadora Dunkanit. Roman Historik (Tiranë, Argeta, 2005), i cili së shpejti do të publikohet në Francë. I lindur në Tiranë, Luan Rama jetoi për disa kohë në Paris, ku punoi si shkrimtar, gazetar dhe përkthyes. Ishte Ambasadori i Shqipërisë në Francë dhe është anëtar i Haut Conseil i Frankofonisë. Në romanin e tij, Rama fillon nga e dhëna autobiografike, ofruar nga Duncan në jetën e saj, dhe shtrihet duke futur atë në kontekstin historik dhe kulturor të kohës, duke i dhënë theks të veçantë për mënyrën se si ajo kishte qenë deri në atë pikë. Ajo ka përfaqësuar Shqipërinë në tregime të udhëtarëve të huaj. Për shembull, në përshkrimin që kishte bërë Pouqueville, për rrethinat e Sarandës ishin “të varfër dhe të kultivuar keq, si shumica e kësaj pjese të Shqipërisë që mbikëqyr detin.”

FILLIMI I LËVIZJES DEMOKRATIKE NË VLORË NË VITIN 1990

December 7, 2017 by dgreca

Në kuadër të dhjetorit ’90 që solli ndryshimet epokale/
„Detyra ndaj popullit dhe atdheut na futi në këtë udhë… “/Afrim JUPI/

Nga Enver Memishaj/Këto shënime nuk përbëjnë historinë e pa kritikushme të fillimit të Lëvizjes Demokratike në Vlorë dhe as të themelimit të Partisë Demokratike të Vlorës, por ato janë shënime, kujtime, për ç`farë kam jetuar unë me emocione të pa përsëritshme, ç`farë kam parë dhe ç`farë kam dëgjuar për ato ditë të paharruara, ku edhe kam marrë pjesë.

* * *

Vlora u zgjua në saje të lajmeve që vinin nga Tirana nëpërmjet radjos, televizionit por sidomos nëpërmjet studentëve vlonjatë dhe qytetarëve që shkonin e vinin atje. Një rol të rëndësishëm luajtën edhe radjot dhe televizionet e huaja që flisnin në gjuhë shqipe apo edhe në gjuhë të huaj.

Vuajtja dhe mjerimi që kishte pllakosur qytetin e Vlorës, si gjith Shqipërinë, ishte një tokë e begatëshme ku mbiu guximi dhe trimëria për tu ngritur kundër diktaturës.

Studentët vlonjatë muarën pjesë masivisht në Lëvizjen Demokratike, përfshi edhe vajzat, ndër të cilët përmëndim: Mimoza Ferra, Herkole Sava, Yzeir Muço, Enela Pici, Ardi Stefa, Arjan Nika, Adrian Kollozi, P.Zeqiri, D. Shtylla etj

Janë shumë ata që sillnin lajme nga Tirana, dhe që ushtronin propogandë për të ngritur njerzit kundër regjimit diktatorial, ashtu siç po bënin studentet në Tiranë të përkrahur nga qytetarët atje.

Pas themelimit të Partisë Demokratike në Tiranë, më 12 dhjetor 1990, vlonjat me ndjenjën e atdhetarizmit dhe intuitën e lirisë, si gjithmonë në historinë e Shqipërisë vrapuan në Tiranë që të mos mbeteshin pas nga shtetasit e tjerë. E ndienin se po afronte ndryshimi i madh se Partia e re po hapte për vëndin një epokë të re. Atje shkuan shumë individë.

Alfred Ziaji, i cili duke përfituar nga miqësia me profesor Gramoz Pashkon lozi një rol aktiv në përhapjen e ideve demokratike dhe themelimin e Partisë Demokratike, në Vlorë.

Bilal Çela tregon se: Në dhjetor të vitit 1990, unë ishja shef i financës së Kooperativës Bujqësore të Nartës. Këtë muaj, atje u hodhën trakte kundër diktaturës komuniste… Kjo ngjarje më nxiti që më 20 dhjetor 1990, të shkoja në Tiranë dhe të takoja Arben Imamin, Gramos Pashkon dhe Azem Hajdarin. Ata më pyetën në se e njihja Alfred Ziajin, futbollistin e famshëm të “Flamurtarit“ ? U përgjegja se jo vetëm e njihja por e kisha edhe fqinj, atëhere më dhanë një autorizim dhe më thanë të krijoja seksjonin e PD-së dhe të prisja se ata do të vinin në Vlorë për të themeluar Partinë Demokratike.

Atje shkoi edhe Aleks Tahiri zotekniku i Kooperativës Bujqësore të Mesaplikut, pasi kishte formuar seksjonin e Partisë Demokratike në krahinën e Smokthinës.

Në Tiranë ka shkuar edhe Ajeti, djali i Ventigjar Hamzarajt i dërguar për informacion nga i ati dhe Roland Tafili.

Më 21 dhjetor 1990, kanë shkuar në Tiranë edhe dy inxhinjerë të Fabrikës së Çimentos, Fatos Veipi dhe Mario Sota të cilët kanë marrë autorizim prej Azem Hajdarit për formimin e seksjoneve të Partisë Demokratike në Vlorë.

Të dy këta inxhinjerë sapo u kthyen nga Tirana bashkëpunuan ngushtë me shokët e tyre Alfred Ziajin dhe Ferdinand Sulën, duke u bërë kështu eksponent të themelimit të Partisë Demokratike. Ferdinand Sula më pas do të dilte në krye të Sindikatave të Pavarura të qytetit të Vlorës. Atje shkuan edhe shumë qytetarë të tjerë vlonjat.

Më 21 dhjetor 1990 një grup i Ndërmarjes së Shpim Kërkimit për Naftë e Gaz i përbërë prej drejtorit Afrim Jupit, shefit të planit Manol Bono, përgjegjësit të ofiçinës Maksim Hitaj, mekanikut Asllan Shakaj, me makinën që drejtohej nga shoferi Koço Ninia shkuan në Tiranë dhe në kushtet e vështira të kohës mundën të takohen me udhëheqësit e Partisë Demokratikë Azem Hajdarin e Sali Berishën i cili ishte shprehur: Ne Vlorën kemi pritur!

Kështu, në Vlorë, fillojnë të lëvizin, të bisedojnë, të komentojnë dhe në fund të organizohen pothuajse në të gjitha ndërmarjet e qytetit.

Por edhe Komiteti Partisësë Punës nuk flinte, ai organizonte mbledhje me punonjësit e ndërmarjeve të ndryshme, për të sqaruar “drejtësinë” e vijës politike të Partisë së Punës dhe për të qënë vigjilent ndaj “propogandës armiqësore”, kundër sistemit socialist!?

Si shembull po tregojmë mbledhjen në Ndërmarjen e Shpim Kërkimit për Naftë e Gaz:

Kjo ndërmarje e drejtuar nga inxhinjeri Afrim Jupi ishte e para dhe që u përfshi tërësisht në Lëvizjen Demokratike. Afrim Jupi ishte drejtori parë dhe i vetmi në Vlorë, që u nda prej ideologjisë komuniste dhe u vu në udhëheqie të Lëvizjes Demokratike dhe më vonë të Partisë Demokratike, së bashku me: Manol Bono, Irma Halili Nexhat Veipi, Asllan Shakaj, Maksim Hitaj, Vjeni Aliaj etj.

Zëri i Ndërmarjes së Shpim Kërkimit për Nafte dhe Gaz po ndihej e dëgjohej gjithnjë e më shumë në qytetin e Vlorës, prandaj në këtë ndërmarje shkuan autoritetet më ta larta të Partisë dhe Pushtetit të Rrethit: Sekretari i parë sh. Halil Hasko nga Dukati, Kryetari Komitetit sh. Luan Muhameti nga Mazhari, me dy instruktorë Kujtim Sulçe dhe Spiro Lula.

Në tribunë me ta ishte drejtori ndërmarjes Afrim Jupi dhe sekretari partisë Bashkim Seiti, i cili merrte informacion prej të vëllait tij ambasador dhe ua trasmentonte shokëve të ndërmarjes, duke kaluar edhe ky në përkrahje të Lëvizjes Demokratike.

Të gjith kishin dhe shprehën të njëjtin mendim se politika duhej ndryshuar sa më parë. Të shprehje në atë kohë një mendim të tillë kur mungonte absolutisht liria e fjalës ishte një heroizëm që duhet vlerësuar dhe duhen kujtuar me respekt ata nëpunës të asaj administrate.

Mbi të gjithë ushtonte zëri i të ndierës Irma Halili, bijë e një komunisti nga Gumenica e Vlorës dhe bashkëshorte e një oficeri. Ishte krijuar për të rënë në sy. Zoti e kishte lindur këtë femër me të gjitha cilësitë që i duhen njeriut për të „mbretëruar“ E kisha takuar pak herë këtë grua të zjarrtë nëpërmjet mikut tim Manol Bono. E aftë nga ana profesionale, po punonte për të marrë doktoraturën në ekonomi, e respektuar, e gjallë, shoqe e klasit të parë, e bukur si ajo, ajo që në takimin e parë të linte mbresa të thella.

Pse ishte e tille Zoti e mori shumë shpejt pranë vehtes, në një moshe fare të re, duke lënë në pikëllim dy fëmijët e sajë, burrin, prindrit dhe motrat. Tek shokët dhe shoqet e sajë që e njohën dhe patën fatin të punonin me të ajo la mbresa të pa shlyera. Ajo e para dhe me guxim pyeti komunistët Halil Hasko dhe Kujtim Sulçe:

– Ç`të keqe ka që të futemi në ekonominë e tregut si gjithë Europa?

Halil Hasko i ktheu përgjigjen standarte: “Kjo ndërmarje paska rënë në dorë të armikut dhe kjo vajzë kërkon përmbysjen e pushtetit popullor”!

– Po, tha trimëresha shqiptare, veçse atë nuk e kërkoj vetëm unë, por i gjith populli shqiptar.

Pas Irmës, u ngrit komunisti Thanas Vëngu, fytyrat e Halil Haskos dhe Kujtim Sulçes u gjallëruan, por u gënjyen, sepse Thanasi ua “plasi në dorë bombën” udhëheqësve të partisë.

Thanasi ishte demokrat i lindur. Thanasi siç thotë populli, “e vuri parpara” udhëheqien e Partisë dhe u bë promotorri asaj mbledhje të paharruar.

Pas tij u ngrit Manol Bono, ekonomist i njohur, që dinte të bisedonte shtruar me popullin duke u ulur në nivelin e tij dhe duke u bërë kështu një figurë shumë e dashur dhe nderuar nga të gjithë. Manolin e kisha mik ja njihja mënçurine dhe guximin. Bashkë kishim kryer studimet pasuniversitare dhe bisedonim vazhdimisht për varfërinë dhe mjerimin që kishte pllakosur vëndin.

Inxhinjeri Selim Kondi me atë gjuhën e tij prej Ezopi. Me të njëjtën gjuhë trimërore folën: Maksim Hitaj, Asllan Shakaj, Agron Delia, Vjeni Aliaj, Nexhat Veipi etj.

Kështu pra shumë punonjës të kësaj ndërmarje ju futën udhës së demokracisë me guxim dhe nuk u tërhoqën asnjëherë, pavarësisht dallgëve të jetës.

Afrim Jupi me guxim e shndërroi ndërmarjen që drejtonte në një qëndër të zjarrtë për përmbysjen e diktaturës komuniste. Ai nuk u tërhoq përpara kërcënimeve dhe shantazheve, me guximin e tij, me mënçurinë e tij, me autoritetin e tij, ai shumë shpejt u bë figurë qëndrore e demokratëve të Vlorës dhe ata i besuan atij udhëheqien e Partisë Demokratikë, detyrë të cilën e kreu me nder duke mbetur në historinë e qytetit të Vlorës përgjithmonë.

Para se të hypte në tribunën e e mitingut madhështor të 6 janarit 1991, që organizonte Partia Demokratike, atë e kishte thirrut Lavdosh Ahmetaj, Miniustër i Energjitikës dhe i kishte thënë:

– Afrim nuk të shoh dot në atë tribunë, tërhiqu!

– Edhe unë – i tha Afrimi – nuk të shihja dot ty për 50 vjet rresht në tribunat e Enver Hoxhës.

Kështu ishte mbyllur kjo bisedë.

* * *

Në Uzinën e Sodës një burrë trim, Dashamir Frakulla, në atë kohë përgjegjës i Repartit të Elektrolizës, në gusht të vitit 1990, kishte udhëhequr të gjithë punëtorët e këtij reparti për të bërë një peticion qeverisë, me kërkesa ekonomike për rritje pagash, leje vjetore, përmirësimin e kushteve të punës etj.

Për kohën, kjo ishte nje ngjarje e jashtzakonëshme, s`kishte ndodhur më parë, prandaj Policia Sekrete e quajti punë armiqësore sepse drejtohej kundër politikës së Partisë së Punës.

Për këtë arsye, shteti komunist u alarmua. Në Uzinin e Sodës dhe PVC erdhi vetë anëtari Byrosë Politike të Partisë së Punës Besnik Bekteshi, për të zbuluar “aktivitetin armiqësor” që po mundohej të zhvillonte armiku i klasës!?

Sigurimi i Shtetit u angazhua të gjente se kush ishte ideatori dhe organizatori këtij peticioni. Pas hetimeve dhe informacioneve të bashkëpunëtorëve të Sigurimit të Shtetit, që sot njihen, por mendojmë t`i bëjmë të ditur në një material tjetër, rezultoi se ai që kishte organizuar nënshkrimin e këti peticioni “armiqësor” ishte Dashamir Frakulla, për të cilin hapën një proçes hetimor.

Dashamiri u thirr në hetuesi nga Lulo Imeri dhe ju bë presion mizor që të tregonte se kush fshihej pas tij dhe cilat ishin qëllimet e vërteta të peticionit. Ai shpëtoi për mrekulli, sepse një grua mënçur, Gjenovefa Gaba, në atë kohë prokurore, refuzoi firmosjen e arrestimit të tij.

* * *

Edhe ndërmarjet e tjera, vlonin nga idetë e reja. Një punë të madhe bënë disa guximtarë dhe largpamës:

në Ndërmarjen Pyjore: Ëngjëll Binaj,

në Ndërmarjen e Grumbullimit: Pajtim Xhelo, Enver Memishaj, Fatmira Jakupi, Lefter Berdo, Vaso Suli,

në Ndërmarjen e Naftës: Tomorr Xhindi, Pajtim Memushi, Ëngjëll Hasimaj, Nuri Llanaj,

në Ndërmarjen e Përpunim Drurit: Kujtim Ziaji, Filip Angjeli e Qemal Hitaj,

në Parkun e Mallrave: Petrit Golemi, Edi Sofia, Aldo Deneko, Artur Gjidede

në Ndërmarjen e Kripës: Tasim Likaj, Namik Jaho, Leka Boro, Arqile Kume, Mira Xhindi, Teuta Memishaj.

në Parkun e Industrisë: Neki Xhuveli, Marko Marko, Pajtim Sakaj, Miranda Ciruna,

në Uzinën e Sodë PVC: Dashamir Frakulla, Dukë Abazi, Marenglen Dervishi, dhe Ferdinand Sula, Reparti elektrik doli në pararojë.

në Fabrikën e Llampave: Vilson Haxhiraj, Llazar Basko

në Fabrikën e Çimentos: Fatos Veipi, Mario Sota

në Fabrikën e Tullave: Gafur Shameti, Piro Aliraj dhe Sabaudin Xhyheri

në Ndrëmarjen Elektrike: Agim Kadiu, Agim Meli

në Ndërmarjen Komunale: Vaso Grabovari, Agim Ahmetaj, Luan Memishaj

në Portin Detar: Kostandin Ndini,

në Ndërmarjen e Serave: Bastri Sofia dhe Reshat Kripa

në Fermën e Llakatundit: në krye ishte i palodhuri Thoma Bollano, Petref Lameborshi, Lulëzim Petani, Meçan Meçani, Delo Meçani

në Arsim: Kosta Paço, Agron Mema, Bajram Karabolli, Agron Shehu, Luan Shakaj, Shpëtin Xhyheri, Ymer Yzeiri, Bedri Shaska, Petrit Stefa, Banush Bani, Genc Panozaqi, Bebi Kutulla, Elidon Muka, Dr. Sezai Bazaj, Dr. Abedin Elmazi, Dr. Tasim Likaj, Dr. Selman Lamaj

në Spitalin e Vlorës: Ymer Hoxha, Kristaq Pavli, Luter Nuraj, Kosta Koçi, Servet Kojdheli , Lefter Gjergji.

në Komitetin Ekzekutiv Adhurim Musaraj.

Në Lëvizjen Demokratike një rol të rëndësishëm luajtën të burgosurit dhe të persekutuarit politikë si Ventigjar Hamzaraj, Hysni Alimerko, Reshat Kripa, Besnik Kripa, Fari Shaska, Klito Lamaj, Dino Alemi, Astrit Xhaferi, Sefer Dauti, Pelivan Azizi, Fari Shaska,

Po kështi një rol të rëndësishëm luajtën sindikalistët si Ferdinand Sula, Dashamir Frakulla, Neki Xhuveli, Ymer Yzeiri, Kosta Paço.

Nuk pretendojmë se janë vetëm këta që vrapuan të parët në përkrahje, mbrojtje dhe aktivitet të Partisë Demokratike.

Të pyetur nga ana ime se kush qenë të parët që erdhën në PD- Afrim Jupi dhe Roland Tafili u përgjegjën njëzëri:

“Ishin lumë njerëzish dhe ne nuk mund të veçojmë asnjë…”

Parhapja e lëvizjes demokratike në fshatra

Në Smokthinë e Mesaplik, zotekniku Aleks Tahiri, sapo mori vesh themelimin e Partisë Demokratike në Tiranë më 15 dhjetor 1990, themeloi Partinë Demokratikë në Smokthinë me dyzet anëtarë, ndërmjet të cilëve përmëndim: Elham Meçe, Viron Hoxha, Delo Sulçe, Zija Deromema, Bekim Zotaj etj.

Pas këtij veprimi, më 17 dhjetor 1990, Aleksi me listën në dorë shkoi në Tiranë dhe u takua me Azem Hajdarin, Gramos Pashkon dhe Sali Berishën, të cilëve u dorëzoi listën e anëtarëve të PD-së së Smokthinës

Në Nartë, tregon Bilal Çela, ku unë punoja si shef finace ishin hedhur trakte kundër regjimit. Erdhën ekspertë nga Tirana dhe Vlora, Lolo Ganiu e Agim Mema dhe dyshuan se këtë akt e kisha kryer unë me që kisha një vëlla të pushkatuar për motive politike. Andrea Çulla kryetar i kooperativës më pyeti se mos i kisha hedhur unë ato trakte të cilat i mohova sepse realisht unë nuk kisha lidhje me to.

Në Pilurin e largët, majë maleve dy studentë: Kristo Çipa dhe Lorand Mërkuri së bashku me katër fshatarë të tyre: Simo Çakalli, Stefan Prifti, Vasil Lapa dhe Pilo Boçi, ditën e Krishtlindjeve më 25 dhjetor 1990, shkuan në kishën e Shënmërisë të fshatit, ende pa u hapur dhe u betuan se themelonin Prtinë Demokratike, se do t`i qëndronin besnik njeri tjetrit dhe idealeve të Partisë.

Kështu që edhe në fshat disa njerës që mbi çdo gjë adhuronin lirinë ishin ngritur në këmbë. U dalluan: Në Lumin e Vlorës: Aleks Tahiri, Nesht Nguci, Jeto Matani, Dule Zotaj, Reshat Jazaj

në Sevaster: Avdul Shehu, Ajen Grabova, Luan Beqiri dhe Guri Shehu,

në Vllahinë – Gorisht: Bedri Shaska, Bajram Karabolli, Fari Shaska, Abedin Boraku, Ibrahim Vasiari, Xhemal Veliu

në Dukat e Tragjas: Neim Dano, Sheme Kondi,

në Cerkovine e Trevëllazër: mësuesit Ëngjëll Lamaj e Beshir Aliaj

në Nartë: Filip Taço e Bilal Çela

në Selenicë: Todi Dhamaj dhe vëllezërit Caushaj nga Gorishti

në Kotë: Fatmir Hodaj,

në Vranisht: Hamit Kongjini

në Novoselë: Jorgji Hysi

në Armen: Artur Hysi, Shpresim Kasaj

në Himarë: Kristo Çipa, Anest Dhimojani, Lorand Mërkuri,

Formimi i Komisjonit Nismëtar për Themelimin e Partisë Demokratike

Pasi kishin ndjekur me vëmëndje ngjarjet që zhvilloheshin në Tiranë, pasi kishin marre informacione nga studentët dhe qytetarët që vinin nga Tirana dhe pasi kishin studjuar gjëndjen e qytetit të tyre, në Vlorë dallohen dy grupe që synojnë të dalin në krye dhe në udhëheqie të popullit:

Grupi Afrim Jupit, që përbëhej nga: Afrim Jupi, Manol Bono, Maksim Hitaj, Irma Halili.

Grupi Roland Tafilit, që përbëhëj nga: Roland Tafili, Ventigjar Hamzaraj, Hasko Hoxha,

Ndërmjet këtyre grupeve qëndronte Alfred Ziaji, me njohje dhe shoqëri me grupin e Roland Tafilit, i cili me porosi nga Gramoz Pashko i bashkoi të dy grupet.

Pranë këtyre grupeve qëndronin edhe qytetarë të tjerë me intuitën dhe dëshirën për t`u organizuar kundër regjimit, për një ndryshim të gjëndjes ku ishte katandisur populli, si Kristaq Pavli, Nestor Nepravishta, Vilson Çipi, Kreshnik Çipi, Mario Sota, Shkëlqim Alimerko, Enver Memishaj, etj.

Këta nuk kishin dijeni të qarta se si do arrihej përmbysja dhe ndryshimi epokal por ata dashuronin lirinë, kishin intuitën, dëshirën, vendosmërinë, guximin dhe trimërinë.

Në kushtet e terrorit komunist kur Sigurimi i Shtetit përgjonte në çdo rrugë, në çdo rrugicë, në çdo shtëpi, çdo njeri, çdo familje dhe çdo fis, veprimtaria pothuajse zhvillohej ilegalisht.

Pasi u muar vesh themelimi i Partisë Demokratike në Vlorë dhe pasi u mësua se cilët qenë ata trima, shume miq, shokë dhe të njohur të tyre u drejtuan atyre me pyetjen: Pse s`më morët edhe mua në mbledhjen themeluese ?

Ata nuk e kishin zgjeruar mbledhjen për të ruajtur konspiracionin dhe pra për të mbrojtur veten. Megjith atë këta bij të denj të Vlorës e vranë frikën, prandaj kur unë përdor fjalën guxim dhe trimëri nuk bëj asnjë hiperbol por vetëm një realitet. Të gjith ata që e jetuan atë kohë mizore e dinë fort mirë se për çdo fjalë të lëshuar pa dashje apo me shaka kundër regjimit nuk i zinte gjumi me netë të tëra se mos shoku apo miku i spiunonte, se mos vëllait apo motrës i shkiste goja dhe përfundoje në burg. Kudo në çdo hap që hidhte njeriu në atë sistem përgjonte burgu !

* * *

Sipas Roland Tafilit, Ylli Borës dhe Fari Shaskës më datën 28 dhjetor 1990, një grup i përbërë prej Ventigjar Hamzarajt, Roland Tafilit, Hasko Hoxhës, Bujar Borshit, është mbledhur për të bizetuar për themelimin e Partisë Demokratike në shtëpinë e Ventigjar Hamzarajt.

Mihal Çela, pasi kishte biseduar me Alfred Ziajin , Kreshnik Çipin dhe Vilson Çipin, vëllezër, kishte informuar grupin e Roland Tafilit se pritej që të bëhej një mbledhje në shtëpinë e Kujtim Ziajit, babait të Alfred Ziajit.

Pra kordinatori dy grupeve ishte Alfred Ziaji, i cili pasi kishte biseduar me profesorin e ekonomisë, në Tiranë, Gramos Pashko dhe kishte marrë prej tij miratimin që të vinin të deleguar nga Tirana për formimin e Komisjonit Nismëtar për Themelimin e Partisë Demokratike, caktoi ditën e shtunë më 29 dhjetor 1990 të takoheshin në shtëpinë e tij

“ Më datën 29 dhjetor 1990 – tregon Bilal Çela – lash të dy djemtë përpara shtëpisë së Kujtim Ziajit, fqinjit tim, që të ruanin se mos vinin “mysafirë” nga Tirana. Aty nga ora 17 djemtë më thirrën e më thanë se kishin mbritur mysafirët.

Lajmërova fqinjin tjetër Manol Bonon dhe shkova në shtëpinë e Kujtim Zijajit, babait të Alfred Ziajit, në lagjen Varrosh, Rruga „Lef Sallata“.

Autoi këtij libri, e njihte mirë çiftin e bukur Ziaji, Kujtimin dhe Irfanen pasi kishin punuar së bashku në Ndërmarjen e Përpunim Drurit, afro 10 vjet. Çifti ishte prerë për njeri tjetrin, të bukur të dy, por bukurinë më të madhe e kishin në shpirt dhe në sjelljen e tyre. Kujtimi kishte humbur dy vëllezër, në kushte që nuk u sqaruan asnjëherë dhe për këtë ai shikohej si „armik populli“.

Kujtimi kishte lindur në Vlorë, më 1935, ishte marangoz i klasit të parë, me origjinë të herëshme nga Kardhiqi Gjirokastrës, por ishte bërë qytetar i nderuar i Vlorës.

Atje në shtëpinë e Kujtim Ziajit u mblodhën njëmbëdhjetë vetë:

Afrim Jupi, (1943) Nga pamja e jashtëme i ngjante shqiponjës së flamurit

Roland Tafili, (1950) Dukej si përfaqësues i inteligjencës njerzore.

Hasko Hoxha, (1950) Nga portreti tij buronte buzëqeshja, që të kujtonte atë thënien e famshme të Rusoit se një fytyrë që nuk qesh nuk është kurrë e mirë.

Ventigjar Hamzaraj (1923- 1999) Ishte më i moshuar ndër 11 burrat e mbledhur në këtë shtëpi.

Alred Ziaji (1961) Ishte përfaqësuesi tipik i mënçurisë dhe guximit të rinisë vlonjatë.

Bilal Çela, (1939) Ishte shembulli intelektualit që di të çajë dhe të ngrihet lart edhe në diktaturë.

Manol Bono, (1939) Prej tij buronte urtësia, nuk dinte të nxitohej, dinte vetëm të jepte mendime të mënçura.

Aleks Tahiri, (1950) Llafosej avash për të treguar se çdo fjalë e gdhëndëte mirë para se ta nxirrtë nga goja.

Bujar Borshi, (1948) I përkiste një familje arsimtarësh me tradita të mira atdhetare.

Vilson Çipi, (1952) Mesuesi i nderuar në Vlorë.

Maksim Hitaj (1949) Është qytetari që di të nuhatë se nga është e drejta,

Nga Tirana, kishin ardhur të deleguar: Gramos Pashko, Arben Imami Neritan Ceka i cili deklaroi se nuk ishte anëtar i PD-së, por vetëm simpatizant i sajë dhe studenti Erkole Sava.

Kishin ardhur aty me një qëllim : Themelimin e Partisë Demokratike.

Është e nevojëshme të shohim, përbërjen dhe prejardhjen e themelusve dhe të atyre që u aktivizuan në radhët e Partisë Demokratike që ditën e nesërme të themelimit.

Të nëntë themeluesit si edhe anëtarët e PD-së të ditëve të para ishin njerës të shkolluar, sepse vetëm njerzit e shkolluar janë në gjëndje të kuptojnë domozdoshmërinë e ndryshimit, ata kanë kohë të mendojnë për ndryshimin, ndryshe nga punëtori dhe fshatari dhe ndryshe nga teoritë komuniste që e vënë punëtorin dhe fshatarin në themel të ndryshimeve.

Edhe kushtet historiko shoqërore që ndodhën ndryshimet epokale janë të ndryshme nga kushtet e më parëshme që gjithashtu kanë sjellë ndryshime dhe përmbysje të mëdha.

Të parë në tërësinë e tyre të njëmbëdhjetë këta burra formonin një mozaik të shoqërisë sonë të viteve `90, që plotësonin njeri tjetrin: Intelektualë, të persekutuar politik, përfaqësues të ish shtresave të pasura, bijë punëtorësh e fshatarësh.

Njohuritë e tyre për një shoqëri demokratike ishin të kufizuara dhe ata mësuan duke ecur përpara. Ata nuk u treguan të egër me të kaluarën, por me intitën e tyre zgjuarsinë dhe dashurinë për Shqipërinë mendonin në çdo hap se ç`farë duhet të bënin për të ardhmen.

Pasi diskutuan si të deleguarit edhe të pranishmit edhe pse kishte mendime të kundërta si për kthimin e pronave mbrojtur nga Bujar Borshi dhe Ventigjar Hamzaraj, pavarësisht nga rezervat që patën grupet ndaj njeri tjetrit, pranuan dhe vendosën të gjith njëzëri, themelimin e Partisë Demokratike të Vlorës. Për këtë akt u mbajt edhe proçesverbali përkatës prej Roland Tafilit, i cili u firmos nga nëntë vetë: Afrim Jupi, Hasko Hoxha , Roland Tafili, Ventigjar Hamzaraj, Alred Ziaji, Bilal Çel, ,Manol Bono, Aleks Tahiri, Bujar Borshi. Kryetar i partisë u zgjodh Afrim Jupi, dhe sekretar Roland Tafili.

Pas pesë ditëve, ndërsa po përgatitej mitingu madhështor i 6 janarit 1991, u pa e nevojëshme që në kryesinë e PD-së të koptoheshin dy veta: Petrit Stefa si përfaqësues i intelektualëve vlonjatë i propozuar nga Roland Tafili dhe Nexhat Veipi si përfaqësues i shoqatës atdhetare dhe kulturore “Çamëria” i propozuar nga kjo shoqatë.

Të dy këta me përkushtimin dhe autoritetin që kishin në Vlorë dhanë një ndihmesë të madhe për shtrirjen e PD-së në të gjith rrethin e Vlorës dhe në ngritjen cilësore të punës së sajë.

* * *

Fillimisht mbledhjet e PD-së janë zhvilluar pothuajse ilegalisht në shtëpinë e Kujtim Zijait dhe më pas në shtëpinë e Ventigjar Hamzarajt në lagjen “Muradie”, pranë xhamisë monument kulture. Mbledhje janë zhvilluar edhe në shtëpinë e Afrim Jupit, atje janë bërë edhe takime të Sali Berishës me drejtuesit e PD-së.

Menjëherë pas themelimit të Partisë Demokratike erdhën dhe u bënë aktiv: Vilson Haxhiraj, Esat Hasani, Dashamir Frakulla, Filip Taço, Kristo Çipa, Lorand Mërkuri, Gafur Shameti, Ylli Bora, Bedri Shaska, Fari Shaska, Zaim Hoxha, Bastri Sofia, Enver Memishaj, Teuta Memishaj, Arben Golemi, Adhurim Musaraj, Gëzim Zilja, Teuta Zilja, Ilia Vishi, Bajram Karabolli, Neshet Nguci, Kristaq Pavli, Rrapo Taho, Kreshnik Çipi, Vilson Çipi, Arqile Kume, Neki Xhuveli, Ferdinand Sula, Ëngjëll Bino, Mario Sota, Vaso Grabovari, Besnik Kripa, Reshat Kripa, Ardian Taska, Kosta Koçi, Ymer Yzeiri, Vilhelme Haxhiraj, Hajri Xhemali, Abdulla Iliazi, Agim Dule , Zoi Bisholla, Sofika Bisholla, Sezai Bazaj, Ëngjëll Hasimaj, etj, etj.

Alfred Ziaji, Kreshnik Çipi, Rrapo Taho dhe Koto Zilja e kthyen të gjith skuadrën e futbollit “Flamurtari” me PD-në dhe jo vetëm me PD-në por shumë aktive dhe që u dalluan gjatë gjithë kohës.

Kur e kam pyetur Afrim Jupin dhe Roland Tafilin se cilët ishin ata qytetarë që duhet të përmënden se erdhën që të nesërmen në Partinë Demokratike të dy më janë përgjegjur: Ishin lumë njerzish dhe ne s`mund të veçojmë asnjë. Kjo pra ishte qytetaria vlonjate.

Formimi i seksjoneve të partisë demokratke.

Detyra e parë që duhej zgjidhur pas themelimit të Partisë Demokratike të Vlorës ishte themelimi i seksjoneve të Partisë Demokratike, kjo detyrë ishte shtruar edhe nga qëndra gjatë takimit që kishin bërë grupet e ndryshme. Prandaj themeluesit dhe simpatizantët e tyre shpërndanin autorizime dhe formularë për t`u plotësuar me ata që dëshëronin të ishin anëtarë të partisë së re.

Seksioni i parë i Partisë Demokratike në Vlorë u formua në Ndërmarjen e Shpim Kërkimit, të nesërmen e themelimit të Partisë Demokratike pra më 30 dhjetor 1990, me këta themelues: Afrim Jupi, Manol Bono, Afërdita Dervishi, Maksim Hitaj, Vjeni Aliaj, Asllan Shakaj, Nexhat Veipi, Sotiraq Ceko, Ismet Rakipi, Ylli Mërkuri, Dasho Avdullaj, Ilia Simoni.

Punonjësit e Uzinës së Sodës dhe PVC -së qenë të dytët që formuan nën drejtimin e Dashamir Frakullës, Ferdinand Sulës, Dukë Abazit, Marenglen Dervishit. Flamur Liços, Spiro Gjinit, Llambi Petos etj seksjonin e Partisë Demokratike.

Mbledhja e formimit është bërë në repartin elektrik, repart pararojë dhe njerzit vinin në mbledhje një nga një që të mos binin në sy, sepse frika ekzistonte në çdo hap që hidhnin njerzit në atë kohë.

Në Ndërmarjen e Grumbullim Përpunim Drithit, seksjoni u formua pas datës 6 janar 1991, nën udhëheqien e Pajtim Xhelos, Lefter Berdos dhe Fatmira Jakupi, propganduese e zjarrtë e idealeve demokratike, Enver Memishaj, Vaso Suli, Panajot Meksi. Aktiv kanë qënë edhe Bashkim Qejvani, Tomorr Billa, Hamide Ademi, Gjenovefa Qirko, Vladimir Sopiqoti, Sezai Kofina etj

Mbledhja e parë e seksionit është bërë në zyrën e furnizin shpërndarjes. Janë dy anëtarë të këtij seksjoni Pajtim Xhelo dhe Enver Memishaj të cilët themeluan gazetën “Zgjimi”, organin zyrtar të Partisë Demokratike.

Në Fabrikën e Çimentos para datës 6 janar 1991, Fatos Veipi, Mario Sota, Kasëm Mahmuti , Gëzim Bani në zyrën e inxhinjerit mekanik formuan seksionin e parë të kësaj fabrike të Partisë Demokratike.

Bastri Sofia dhe Reshat Kripa, pas datës 15 janar 1991, ngritën seksjonin e PD-së në Ndërmarjen e Serave të Perimeve, ku ata punonin.

Në shkollën “Avni Rustemi”, në Skelë, në janar, Agron Shehu, Valentina Velçani, Teuta Zilja, Duda Anagnosti formuan seksjonin e Partisë Demokratike.

Në shkollën “1 Maji” në skelë është dalluar Elidon Muka i cili pati aktivitet veçanërisht gjatë ngjarjeve të vitit 1997, ndihmoi, përkrahu, strehoi dhe mbrojti sipatizantët dhe anëtarët e Partisë Demokratike të ndjekur nga bandat komuniste.

Në fermën e Llakatundit formuan seksionin e Partisë Demokratike Thoma Bollano, shok klase në shkollën e mesme i Sali Berishës, Gani Shehu, Lulëzim Petani, Reuf Muhameti, Meçan Meçani, Delo Meçani etj

Në fermën e Lubonjës u dallua mësuesi Kujtim Malaj i cili punoi me përkushtim dhe ngriti seksjonin e parë atje, nga fundi muajt janar 1991, i ndihmuar nga Viron Rrapi familjet Shaska dhe Ndreu që ishin të internuar në atë fermë.

Formimi i seksjoneve të PD-së në fshatra.

Aleks Tahiri shkoi fshat më fshat, të Lumit të Vlorës dhe krijojë seksjone të Partisë Demokratike. Ai u mbështet: Në Lepenicë nga Nesht Ngucit ne Reshat Jazaj, në Brataj nga Luftar Gurit, në Tërbaç nga Neki Skëndaj, në Vranisht nga Hamit Kongjoni, në Mesaplik nga Elham Meçe, në Ramicë nga Xhevit Zeneli, në Vajzë nga Namik Zeneli etj.

Komunistët nuk flinin gjumë. Aleksin e kanë pritur me të shara, e kanë goditur me gurë dhe bile kanë tentuar edhe ta vrasin si në Gjorm, Brataj, Tërbaç e Bolenë.

Udhëheqësit e Partisë Demokratike të Vlorës 1990 – 2012, kanë qënë: Afrim Jupi, Ibrahim Vasiari, Bedri Shaska, Adhurim Musaraj, Argent Grabova, Ismet Mersini, Shpëtim Xhyheri , Agron Sharra, Adrian Kollozi.

* * *

Për më shumë lexuesi është i lutur të shfrytëzojë librin e autorit të këtij artikulli: „Fillimi i lëvizjes demokratikë në Vlorë…“, të cilën autori do ta ribotojë në fillim të vitit 2018, prandaj janë të lutur të gjith ata që i kanë jetuar ato vite ta qyajnë detyrim të ndihmojnë me kujtime dhe me dokumenta të seksjoneve të PD-së. Materialet e tyre do të botohen në libër të plota.

Lutem materialet t’i dërgoni në adresë: enver.memisha@gmail.com. Ju falnderoj që më parë.

Bektash Cakrani:Motoja e jetës time ka qenë mbi pasurinë e familjen ,Atdheu

December 5, 2017 by dgreca

Bektash Cakrani nuk u largua nga mëmëdheu i ti,j sepse nuk kishte bërë krime….Në vitet 1945-46 filluan gjyqet popullit .Burgoset në Vlorë ndërsa gjyqi i Ballshit e pushkaton./
Nga Gëzim Llojdia/Në 14 shkurt 1994, me dekretin Nr 773 , Presidenti i Republikës Sali Berisha i jep Bektash Cakranit :”Martir i demokracisë” duke e vlerësuar :” Dha jetën e tij në luftë për një Shqipëri etnike të lirë kundër okupatorit të huaj dhe komunizmit “….Ka një gen në ADN e fisit Cakrani . Patriotizmi. I pandalshëm dhe i pashueshëm. Mund të zbehet por nuk njohu shuarje kurrë. Dielli i jetës në ardhje ,e solli në Cakran. Kërthiza ju pre me urimin ardhsh për mëmëdheun i mbarë .Viti ishte sosur 1871. Ndërkaq dritëza e Përndritjes kombëtare kishte filluar rrezatimin. Në vitet 1900-1908 Bektash Cakrani ,shkruan studuesi A.Llanaj ,sëbashku me atdhetarët e tjerë në Fier, Berat, Tepelenë, Vlorë, Mallakastër ndiqte me vëmendje gazetat që botonin kolonit shqiptare në Bukuresht, Kajro,Sofje dhe Manastir ku pasqyroheshin ngjarjet si dhe tablo nga jeta e shqiptarëve në Kosovë.Camëri,Maqedoni e krahina të vendit. Atij I vinin gazetat nga Berati dhe Vlora si “Shqipëria”,Drita,”Albania,Kombi,Shqyja e Shqypënisë”, ku shkruanin Shahin Kolonja, Grmeno, Asdreni, Mosi, Bagëri. Në tetor të vitit 1908 me këshillën e I.Qemalit u themelua klubi atdhetar ‘Labëria” ku pjesëmarrës është si dhe Hjredin Cakrani. Me iniciativën e vëllezërve Cakrani krijohet në Cakran një degë e klubit Labëria . e cila vihet në dukje nga letërkëmbimet e Ibrahim Abdulait, Hamza Isait. Kristo Karbunarës.

Nga viti 1909 kemi një lëvizje të patriotëve shqiptarë Bektashi udhëton drejt Stambollit ku takohet me XH.Ypin dhe djalin e I.Beut. Në letrën, që I.Qemali u dërgon anëtarëve të klubit “Labëria’, u bënë të qartë se pushteti i Abdyl Hamitit u ka sjellë mjaftë të këqija popujve të robëruar”.

Gjeografia e lëvizjeve të patriotëve shënon koordinatat të reja sepse arrestimet,burgosjet, reprezaljet janë pjesë e një strategjia perandorake otomane ku sipas konsullit austro-hungarez Kraus në relacionin dërguar Vjenës më 4 qershor 1909 u arrestuan 13 vjet I.Abdullai, E. Xhaferi, D. Shaska, A. Beqir, M. Shara.

Kristo Karbunara sjell të dhëna ku flitet se atdhetarët vlonjate e mallakastriot mërguan në Korfuz,Itali dhe ndër vise të tjera,ku odiseja e udhëtimit të tyre përshkruhet me varkë nëpër Jon përmes dallgëve. Ftesa e Dervish Himës për klubin Labëria në mars të vitit 1910 për të dërguar në Manastrit 3 përfaqësues për kongresin e dytë rezultojnë delegatë Bektash Cakrani,Ibrahim Abdullai, Jani Minga, Abaz Mezini. Hapja e shkollës shqipe të Cakranit ruan vulën e bejlerëve të Cakranit .Kjo mund të shënohet një gur qoshje në vendin e shqipeve. Kristo Karbunara në kujtimet e tij dhe në dëshmitë e Gaqo Floqit, Viskë Baba Tasit dëshmohet se Bejlerët e Cakranit kishin paguar mësonjësit shëtitës jo0 vetëm për katundin e tyre por edhe për katunde të tjerë si Gorishovë, Buzmadh, Klosë. Në fjalën e Hajredin Cakranit në ditë çeljen e shkollës shqipe tha se: Në Cakran familja Cakrani janë lexuar në alfabetin shqip librat botuar në Bukuresht e Stamboll, si Abetarja e Veqilharxhit, e Sami Frashërit,”Bagëti e Bujqësi,”Qerbelaja”,”Lulet e verës” dhe vjershërimi të tjera të shkruara nga Naim beut . Për shkollën shqipe të Cakranit flet Thanas Floqi,kur ishte ende mësues në këtë shkollë lajmërohet prej ti të ndodhej në Vlorë në nëntor 1912 në ditët në prag të shpalljes së Pavarësisë Kombëtare. Ndër dokumente të shumta .Citojmë Gazeta ’Liri e Shqipërisë” Sofie,Nr 19 dt 09/09/1911 shkruan se të bijtë e Kahreman be Cakranit në Mallakstër pa marrë parasysh prishjen pasurisë së tyre ,që arrin në tre mijë lira turke të ardhura në vit,nxorën maleve një çetë për të luftuar kundra turkut,çeta kryesoj prej Bektash Cakranit. Ka dokumente të shumta dhe gazeta shqip që shkruajnë për patriotët shqiptarë citohet Bektashi dhe të tjerë në prag të shpalljes së pavarësisë .Gazeta Dielli e Bostonit, në 21 në vjeshtë të parë vihet në dukje se krahas Bektash Cakranit në beteja kundër turqve në Pazar të Cakranit .me trimëri luftuan kryetarët dhe luftëtarë të çetave shqiptare.

Duke renditur të gjitha lëvizjet patriotike të periudhës së viteve 1912, pikëzohet një aktivitetet i shkëlqyer patriotik si rrallë kush.

Prill- maj 1912 gjatë fushatës elektorale Bektashi përkrah kandidaturën e Ismail Qemalit. Prill 1912 vjen Ismail Beu në Vlorë. Takim me krerë midis të cilëve gjendet edhe Bektash Cakrani. Bektashi merr përsipër organizmin kryengritjes antiturke së bashkue me 360 shpirt.

Emri i Bektashit regjistrohet në kronika gazetash shqiptare që përhapen në disa shtete të botës. Gusht 1912 ,thirret në Fier një kuvend është prezent Ismail Beu dhe Luigj Gurakuqi,ka folur aty edhe Bektash Cakrani.

Në takimin e Cakranit ku gjendeshin Ismail Beu dhe Gurakuqi, Bektash Cakrani tha :”Neve na u desh bashkë me atdhetarët beratas e vlonjatet,një punë madhe që ju të ishit përfaqësuesi ynë sepse lakejt xhonturq doni shërbëtorin e tyre …

Ka të dhëna të mbledhura nga studiues për figurën e Bektash Cakranit se deri në vitin 12 Bektashi dhe i vëllai i tij Hajredini mobilizuan mjaftë vullnetarë në zonën e Mallakastrës .Ky autoret citon faktin se në 9 nëntor 1912 atdhetarët në Vlorë,Berat,Mallakastër e kudo kanë marrë ndërkaq njoftimin se :krerët shqiptarë do të mblidheshin shpejt për fatin e vatanit të tyre.

Ismail Beu do të dërgonte telegramin :”Mbledhja e përfaqësuesve në Durrës dhe Vlorë është shumë e nevojshme. I thërrisni të gjithë deri sa të arrij unë. Mbani qetësin dhe ruani bashkimin. Cështja jonë politike u sigurua…”

Në Vlorë ngrihet komisioni përgatitor i Kuvendit Kombëtar ku ishin Xhemil bej Vlora,Qazim Kokoshi,Hasan Sharra, Ibrahim Abdullai, Abaz Mezni, Alem Mehmeti, Thanas Floqi, Jani Minga, Leonidha Bezhani, Qamil Risilia, Bektash Cakrani etj. Në telegramin, që Bektashi i dërgon Haziz Pashë Vrionit, thuhet :”Shkëlqesisë së tij Azis Vrioni dhe shokëve të ndershëm të Beratit. E ardhmja e Shqipërisë u sigurua. Shkëlqesia e tij Ismail Qemal Beu me shokët e e tij të ndershëm janë nisur prej Budapestit drejt për këtu, që të gjenden në mbledhjen e përgjithshme kombëtare e cila do të bëhet në Vlorë dhe kanë lajmëruar telegrafisht se nesër mbrijnë në Durrës “.

Në telegramin, që erdhi porositet, që të dërgohen atje kuaj për të hipur prej Beratit….

Në 21 nëntor 1912 nga Durrësi L. Gurakuqi dërgonte këtë telegram në Vlorë me këtë përmbajtje:”Ethem Beut e Bektash Cakranit,ose Qazim Kokoshit në Vlorë

:’ Me urdhër të Ismail Qemal Beut, ju bëhet me dije se pas dy orësh duhet të ndodheni në zyrën telegrafike .Luigj Gurakuqi”.

Qëmtojmë një dokumentacion të pasur për këtë figurë historike .Kështu përmendet se në Shpalljen e Pavarësisë Kombëtare dhe ngritje të flamurit kombëtar vëllai i tij Hajredini ishte delegatë dhe anëtar i Pleqësisë .Bektashi u emërua nga Qeveria e Vlorës në Drejtorin e Thesarit. Ka një ndihmesë në ngritjen e administratës së kësaj qeverie. E veçantë është se shtypi i kohës e përmend Bektash Cakrani në kronikat e tij. Reporterët e këtyre shkrimeve janë atdhetarë të njohur si Thanas Floqi.Ibrahim Shyti, Leonidha Naci ,Dom Mark Vasa, Sali Nivica,Muco Qulli,Josif Bageri.

“Kordinatat”, që tregojnë lëvizjet e këtij atdhetari janë mbështetja e Princ Vidit. Në Kongresin e Lushnjës delegati i Mallakastrës Bektash Cakrani, përshëndeti të gjithë delegatët, që morrin pjesë në këtë me vlera jetike për kombin shqiptar. Falënderoi organizatorët lushnjarë për mikpritjen dhe kujdesin e treguar në mbrojtjen e kongresit.

E panjohur deri më sot është vizita e kryeministrit Sulejman Delvinës në Cakran…

Epopeja e Luftës s ë Vlorës është një gjurmë e thellë e patriotizmit shqiptar, që la Bektash Cakrani si anëtar i shtabit drejtues. Në vitin 1921 midis emrave të shquar të parlamentit është Bektash Cakrani.

Lufta e Dytë Botërore mund të shënohet si pikë në historinë e vendit.

Nga kujtimet e Avdul Agalliut thuhet se :” Në fillim të prillit 1939 ,Bektash beu i Cakranit erdhi dhe bisedoi në Fier e Vlorë me miqtë e tij: Beqir Velo, Aristidh Ruci,Toli Arapi,Beqir Sulo,Ibrahim Abduallai,Dr Simonidhin e Dervish Hekalin për situatën krijuar dhe robërimin e ri të atdheut duke pritur atë me zemëratë.

Pas revoltave në Vlorë,Fier,Berat, ai shkruan një letër Musa Jukës ku i kërkonte sqarime mbi të zezën, që po i binte në kokë vatanit nga Italia. Në vitin 1942 zgjidhet Kryetar i Këshillit Nacional-çlirimtar të krahinës së Mallakastrës .

Më 7 prill ‘43 largohet nga Kryetar i Nacl. Në fund të prillit 1943 thirret në Tiranë nga Bahri Omari,Skënder Muco,Nuredin Vlora Bej, Ali Klisyra për tu përfshirë në organizatën Balli Kombëtar.

Përmendet në një moment arrestimi i Ali Klisyrës nga partizanët e Ago Celit dhe Karafal Bellos,ku kontributi i Bektash Cakranit është dërgimi i një letre urgjente Ismail Golemit për lirimin e Ali Klysirës në të cilën ngjau edhe marrëveshja mes Fronit dhe BK.

Njihet dhe ky dokument, që zbulon se Bektashi është arrestuar në vitin 1940 dhe ishte internuar në Porto Romano.

Fitoren e Frontit ai priti në banesën e tij duke pritur ngjarjet e kohës ,nuk u largua nga mëmëdheu i ti,j sepse nuk kishte bërë krime.

Në vitet 1945-46 filluan gjyqet popullit .Burgoset në Vlorë ndërsa gjyqi i Ballshit e pushkaton. Bektash Cakrani ka deklaruar në gjyq :”Pas Këshillit Nacional-çlirimtar në krahinën e Mallakastrës u bashkova me organizatën e BK, e cila sipas dekalogut kishte një program të mirë për interesat e popullit dhe atdheut. Por ky program mbeti në letër në kushtet, që rrodhi lufta,ai nuk u zbatua. U përpoqa më mish e me shpirt për atdheun dhe kurrë nuk kam bashkëpunuar me pushtuesit nazist për të cilët kisha mendimin se do të pësonin një fund tragjik me luftën e tyre të padrejtë….Kurdoherë kam punuar për atdheun,sepse motoja e jetës time ka qenë mbi pasurinë e familjen ,Atdheu…?

SI U ZHDUK PROF. JUL BONATTI?

December 5, 2017 by dgreca

Prof. Arshi Pipa:…Nji ditë prunë në infermeri e burgut Don Jul Bonattin, famullitarin e Vlorës. Kur i thashë kush ishte i smundi qi përpëlitej, ai u ngrejt prej shtratit dhe ngau me i puthë dorën Imzotit. Monsignori tërhoqi dorën, bekoi me té Don Bonattin dhe u përmbys në shtratin e vet.”/

IMZOT PROF. JUL BONATTI (1874 – 1951)/

Nga Fritz RADOVANI/

“Kam provue tortura të pandigjueme e të palexueme… Masakra me knaqë shpirtin e tyne pa asnjë arsye…”. Pak kohë mbasi u dënue Imzot Prof. Jul Bonatti dërgohet në spitalin psikiatrik të Durrësit, gjoja për mjekim. Aty shkoi me u takue një mbesa i Tij me té dhe, Ai i tregoi se aty ishte dergue per me u masakrue barbarisht…

Imzot Bonati asht lé në Shkodër më 4 maji 1874. Prindët e tij ishin Aleksandër e Roza Bonatti. Asht laurue në filozofi dhe letërsi në universitetet e Vjenës së Austrisë dhe në Padova, n’Itali. Ka pasë edhe një motër murgeshë që thirrej Motër Veronika. Porsa ka mbarue studimet asht shugurue meshtar, ka shkue në Stamboll, ku ka shërbye për 16 vjet. Atje ka mujtë me kërkue ndër arkiva mjaft materiale historike që ma vonë i vlejnë për punimet që do të kryente dhe që janë një thesar i madh për shkencën shqiptare.

E vërteta asht e msheftë mbasi nga materiali që kam kalue nëpër dorën teme nuk bahët fjalë se ku mund të jenë ata punime aq me vlerë. Dikush me siguri edhe mund të dijnë!

Mbas Stambollit, vjen me shërbim fetar në Durrës ku punoi për 10 vjet, mandej 3 vjet të tjera ishte në Vlonë. Atje u njohtë me Papa Petraq Isakun, prift katolik, si dukët edhe ai një klerik i pergatitun mirë, mbasi Imzot Bonatti flet me respekt për té. Edhe ai përfundoi në birucat e Sigurimit të Vlonës. Mungesa e dokumentacionit nuk më lejon me dhanë mendim të saktë për té, ndonse nuk duhet të mos kerkojmë…

Imzot Prof. Jul Bonatti prej vitit 1942 ishte në Itali, për arësye shëndeti. Atje vazhdon punën shkencore dhe letrare deri në vitin 1946 që e këthejnë në Shqipni. Ka jetue në Montecatini dhe me sa dukët atje kanë mbetë edhe dorëshkrimet e tija. Me të ardhmën në Shqipni, vjen në Shkodër për me takue At Mati Prennushin, i dërguem nga Imzot Vinçenci. Me këtë rasë merr edhe një ndihmë të vogël materiale mbasi kur u kthye nga Italia, nuk mujti me marrë as teshat e trupit prej andej.

As sot që kanë kalue ma shumë se 70 vjet që e kthyen nuk dij me e kuptue se cila ishte arësyeja që u dërgue ky njeri në Shqipni, vetëm në kjoftë se e nisën për “kurban”, mbasi arësye tjetër nuk dij me gjetë! Nga disa filma dokumentarë të asaj kohë për ngjarjet në Itali, dyshoj për ndonjë marrveshje të mësheftë të Italisë me Tiranën komuniste!

Për pak muej shkoi në Vlonë ku, kishte shërbye si famullitar edhe përpara pushtimit komunist. Me datën 6 nandor 1946, në pragun e arrestimit të Françeskanëve të Shkodrës, arrestohet edhe Imzot Bonatti, pra, pak muej mbas kthimit Tij nga Italia.

Hapët dosja nr. 3616… Me gjithë mangësitë e saja, tregon dishka që për mue më ka ngjallë interes. Në hetuesi Imzot Bonatti deklaron: “…Në vitin 1945, jemi mbledhë në Romë, dhe aty na foli Papa Piu XII. Prej aty më kanë sjellë me aeroplan për në Shqipni, anglezët.” Rreshti i fundit për mue flet gjithshka! Plot një vit hetime.

Me datën 27 tetor 1947, jepet vëndimi: “7 vjet burg, me heqje lirie.”.

Edhe pse Imzot Bonatti nuk pranon asnjë nga akuzat për një vit rresht në hetuesi, vëndimi u shqyrtue në Gjykatën e Naltë të Tiranës, e përbame nga: Kryetar, Niko Çeta, antarë Veladin Zejneli dhe Nexhat Hysejni, prokuror Nevzat Hasnedari dhe ky trup gjykues vëndosi: ”Dënohet me 5 vjet heqje lirie…”.

Prof. Arshi Pipa në shkrimin e tij “ Monsignor Vinçenc Prennushi (in memoriam)”, me datën 28 shkurt 1995, në Tiranë, shkruen: “… Mbaj mend nji skenë të devotëshme në infermerinë e burgut, ku unë u shtrova mbas kthimit në Durrës nga kampi i Vloçishtit. Në infermerinë e burgut gjeta Imzotin qi vuente prej asmës. Kjo ishte e tillë sa me e lanë pa frymë prej gulshimit. Nji ditë prunë në infermeri Don Jul Bonattin, famullitarin e Vlorës. Kur i thashë kush ishte i smundi qi përpëlitej, ai u ngrejt prej shtratit dhe ngau me i puthë dorën Imzotit. Monsignori tërhoqi dorën, bekoi me té Don Bonattin dhe u përmbys në shtratin e vet.”(marrë nga origjinali)
A thue këtu mori fund gjyqi i Imzot Bonattit?

Sigurimi komunist ishte ma i djallzuem se na shkon mendja né. Ai shpesh ndryshonte metodën, por kurrë rrugën e zgjedhun të krimit se nuk mund të shkëputej asnjë çast.

Në materialet arkivore vërejmë disa dënime të “buta”, nëse do t’i quejmë kështu. Edhe Imzot Prennushi dënohet 20 vjet, ndërsa Don Anton Zogaj, sekretari i tij pushkatohët. Don Zef Maksen (gjerman) dënohet pak vite, por merrët natën nga burgu dhe vritët. Enver Hoxha kishte zgjedhë rrugën e dredhisë përpara opinjonit të huej. Po pyetën të huejt “ç’u bë Imzot Bonatti?”, ne do t’i themi – “e kemi në spital për mjekim”, më vonë, “shohim e bëjmë!?”.

***

Vazhdoi për disa muej ajo rrugë e mnershme për Profesorin e shkretë… Zotnues i disa gjuhve të hueja, i lauruem në letërsi, i palodhun në punë shkencore, përkthyesi i njoftun i “Lahutës së Malcisë”, meshtar i devoçëm dhe i përvujtë ma shumë se duhej, sillet në Shqipni… dhe çohet në manikomjo.. .Fantazia e kriminelit terrorist asht e pafund….

Imzot Prof. JUL BONATTI, njëditë thanë se ndrroi jetë!

“Ndrroi jetë…” një fjalë goje!

U gjet në një dhomë copa copa, i shkyem nga të sëmurët e “pavetëdijshëm”.

Kush ishin këta të sëmurë? A me të vërtetë mendoni se ishin të “pavetëdijshëm” ata që e mbytën Imzot Bonattin? – Jo, jo! E, prap po përsëris, jo!

– Ishin të sëmurët e “vetëdijshëm” që patologjikisht ushqehëshin me mish njeriu, dhe mundësisht Atdhetarë, ishin po, kriminelët e pashoq që nuk ngopeshin me një dru mbas koke para se t’i pushkatonin viktimat, ishin Hoxhët e Shehët, Hasnedarët e Themelët, ishin Kapisyzët e Dul Rrjollët, ishin e… ishin Aranit Çelat me Kadri Hazbitë, që kishin gjetë një Haxhi (Qamil) Lleshi e një Ramiz Ali e Nexhmije Hoxha, terroristë të fundit të Shekullit XX, me mbytë e me vra me vulën e “popullit”, tue pi gjakun e tij dhe, me gishtin tregues tue vrritë si qentë : “Tradhëtarë, në litar …”!

Harroni, harroni, po deshët! Historia edhe persëritët kur shteti asht në duertë e tyne!

Po, mos harroni se: Çobajt e kafshëve të egra janë ma të egjër se kafshët e tyne!

Melbourne, 5 Dhjetor 2017.

Marie Shllaku- intelektualja shkodrane që jetën ia fali Kosovës

December 4, 2017 by dgreca

Marie Shllaku- intelektualja shkodrane që jetën ia fali Kosovës që të jenë pjesë e Shqipërisë/

(Marie Shllaku: Nuk do t’i mungojnë kurrë lulet Kosovës t’i sjellë mbi vorrin tim)/

Shkruan:Msc–Kristinë Dedaj/

Heroina Marie Shllaku la gjurmë të pashlyeshme në jetën dhe mendjen e popullit shqiptarë .Kjo ikonë emblematike mbetët njëra ndër figurat e pazevëndësueshme në historinë e kombit tonë që nga koha kur veproi deri në ditët e sotme si një atdhetare e flakët ku synonim i saj ishte Shqipërina etnike. Puna, jeta dhe veprimtaria e saj prej një atdhetare la gjurmë duke e begatuar epokën e ndritur të historisë së femrës shqiptare në luftë për liri dhe çlirim e bashkim kombëtar . Historia është mësuese e jetës prandaj jeta flet për njeriun, koha flet për vitet e njeriu me punë e sakrificë le gjurmë në histori. E tillë ishte edhe Marie Shllaku e cila edhe pse e re në moshë u gjend kudo ku e kërkonte nevoja për të kryer detyrat që i kishte dhënë vehtës përkrah atdhetarve të çështjës sonë kombëtare .Heroina e guximshme me veprën dhe kontributin e saj na tregoi se ishte trimëreshë, e fortë dhe e pathyeshme ku nuk iu frikësua as vdekjës .Marie Shllaku u lind në qytetin e Shkodrës më , 22 tetor 1922 ku edhe i mori njohuritë e para në kuvendin e motrave Stigmatine . Pastaj vazhdon studimet në Universitetin e Romës në degën e filozofisë . Marie Shllaku zotëronte disa gjuhë : gjuhën frënge , italiane,gjermane,greke dhe pak edhe në gjuhën serbokroate .Kjo atdhetare e devotshme shumë shpejt u admirua nga populli në Kosovë. Figurën e saj mund ta përshkruaj si një vajzë shumë e zgjuar e vizionare, e bukur , oratore , e shkathët dhe shumë e guximshme .

Marie Shllaku u inkuadrua e u rreshtua në radhë me atdhetarët më të devotshëm të asaj kohe siç ishin : prof.Ymer Berisha , Ndue Përlleshi , Shaban Dema , Ukë Sadiku , Alush Smajli , Shaban Polluzha , Ndrecë Nikolla , Mehmet Gradica , Zef Gjidoda , Adem Shala ,Feriz Boja, Qazim Bajraktari si dhe shumë atdhetarë të tjerë të cilët vepruan për çështje kombëtare dhe në asnjë mënyrë nuk pajtoheshin me pushtimin e Kosovës dhe viseve tjera shqiptare në ish- Jugosllavi.

Marie Shllaku ka shërbyer një kohë si ndihmëse në Qelën e Gjergj Fishtës e pastaj si sekretare e patriotit Iliaz Agushi në vitin 1942 në Ministrinë e Punëve Botërore dhe gjatë viteve 1943-1944 ishte sekretare e Ministrit të Brendshëm inxh. Xhafer Deva.Ajo bashkëveproi me të gjitha forcat politike që me përkushtim ishin dhe mbanin tokat tona që na i lanë të parët tanë . Marie Shllaku me ato që bëri për atdheun mbetët për ne Orleania Shqiptare.At Bernard Llupi prifti atdhetar shkodran që në atë kohë ishte famullitar në Pejë,e njoftoi atdhetarën Marie Shllaku me trimin e Dukagjinit Ndue Përlleshin i cili në atë kohë ishte kryetar i komunës së Budisalcit të Lugut të Drinit.Organizohët ato ditë edhe një takim me popullatën e kësaj ane në Budisalc ku në atë takim flet edhe Marie Shllaku. Pas disa ditësh në fshatin Krushevë e Madhe në odën e Ukë Bekës heroina trime mban një fjalim pranë Flamurit ku u bëri thirrje popullates së këtyre trojeve të ngritën në një kryengritje kundër këtij pushtuesi të egër sllavo-komunist.Shqiponja e maleve tona, Marie Shllaku, plagoset nga forcat e egra dhe gjakatare sllavo-komuniste në fshatin Gllogjan në Lugun e Baranit , ku trimat dhe atdhetarët tanë heroinën legjendare do ta strehojnë në kullën e Pjetër Tomës nga Doberdoli deri sa Maria të sherohët.

Në dimrin e vitit 1945 në Rrezallë të Drenicës heroike u mblodhën shumë burra si: prof Ymer Berisha, Shaban Polluzha, Mehmet Gradica, Ukë Sadiku etj. dhe e vetmja femër Marije Shllaku. Në këtë kuvend luftëtaret trima u betuan dhe u dakorduan që do të luftojnë deri me vdekje për të realizuar çlirimin e Kosovës kreshnike. Në mesin e atyre që mbajtën fjalime atë ditë ishte edhe fjalimi i heroinës Marie Shllaku ku do të kujtohet më vonë nga hetuesi:

” Gjithë vllaznit shqiptarë , me tana forcat duhet me e luftue sllavo – komunizmin , me i largue partizanët jugosllavë nga Kosova , se çdo pus e kanë mbushë me krena shqiptarësh.” Ku pastaj do të shtojë : ” Partizanëve të Serbisë po u ndihmojnë partizanët e Shqipërisë… Shqiptarët nuk duhet me shkue e me luftue në tokë të huej .”

Merita e pajtimit dhe bashkimit të dy komandanteve Shaban Polluzhës e Mehmet Gradicës i takon heroinës Marije Shllaku. Këta dy komandantë trima që nga ajo ditë që u besatuan e deri sa ranë heroikisht nuk u ndanë më nga njëri – tjetri.4 Korriku i vitit 1945 u mbajt Mbledhja e Plloçicës në të cilën u morën vendime të rëndësishme ku u vendos edhe për mbajtjën e Kuvendit të Dobërdolit.Ishte iniciativa e prof.Ymer Berishës dhe shumë veprimtarve të tjerë të kësaj lëvizje që të mbahët më, 4 – 5 gusht 1945 , Kuvendi i Dobërdolit , apo siç quhej ndryshe “ Besa Kombëtare” apo si njihej në popull të Llugat e Dan Pjetrit i cili kishte jehonë të madhe në qarqet shqiptare . Ky Kuvend tuboi rreth vetës diku 2000 luftetarë .

Në këtë ngjarje të rëndësishme historike morën pjesë shumë trima të asaj kohe si : Ukë Sadiku me vëllanë Shabanin dhe birin Skenderin, prof.Ymer Berisha , Marie Shllaku,Ndue Përlleshi me vëllanë e tij Zefin , Bajraktari i Uçës, Zef Gjidoda , Feriz Boja, Qazim Bajraktari ,Ferat Kotorri, Kolë Bibë Mirakaj , Prekë Shyti,Ali Meta,Adem Shala,Mehmet Aga i Rashkocit,Alush Smajli,Demë Ali Pozhani,Adem Shala,etj.Rol të madh në këtë ngjarje të rëndësishme luajti edhe trimi Alush Smajli – Qerraja ( 1899 – 1946 ) , i cili përveç luftëtarve të tij solli me vete edhe Flamurin Kombëtar (të gjatë tetë metra) e vuri në Dardhën e Madhe dhe i caktoi rojet e nderit gjatë tërë kohës sa është mbajtur ai Kuvend Ky kuvend i rëndësishem historik mblodhi rreth vetës edhe një oficer nga Shqipëria , një oficer gjerman edhe një oficer anglez .Pjesëmarrja e tyre ishte me shumë interes ngase këtu shihej edhe rëndësia e këtij Kuvendi dhe serioziteti për një qëndresë edhe më të organizuar e çetave kryengritëse shqiptare ndaj forcave partizane – çetnike në Kosovë.Në këtë Kuvend u mor qëndrimi të formohej kryesia e cila do të përbëhej nga dymbëdhjetë veta ku më vonë do të quhet : ” 12 Këshillat ” e Kuvendit të Dobërdolit .

Marie Shllaku përveç pjesmarrjës ishte ideatore edhe procesmbajtëse e këtij kuvendi të madh historik me qëllim të organizimit për bashkim me Shqipërinë dhe të gjitha viseve ku jetonin shqiptarët . Për qëllim të një organizimi më të mirë në këtë kuvend u vendos që të luftohej për çlirimin e Kosovës nga kthetrat serbo- sllave e komuniste dhe të bëhet bashkimi kombëtar . Kuvendi zgjodhi Ukë Sadikun për udhëheqës i sektorit ushtarak ndërsa prof Ymer Berishën udhëheqës i sektorit politik. Në hetuesi ajo heroina Marije Shllaki do të kujtojë fjalimin e saj të rëndësishëm :

” Motra dëshiron me vdekë me ju , e ju me të ! Vëtëm dorëzimin sllavokomunistëve mos me jua ba sa të jemi gjallë! Ma mire me vdekë me gra e fëmijë e me i pa si po desin se sa serbi me na i pre! Po së shpejti ne do të fitojmë ! ” E burrat ia kthyen : ” Ti motër shqiptare na ke ndihmue në kohët më të vështira. Ti pranove vdekjën më ne , e edhe ne pranojmë vdekjën me ty! Rrnoftë motra jonë .”

Për pjesëmarrjen në Kuvendin e Dobërdolit , për strehimin e kaçakëve dhe për përkrahjën e lëvizjës kombëtare dhe një Shqipëri etnike , udhëheqësit e këtij Kuvendi dhe shumë veprimtarë të kësaj ane u dënuan me burgim shumëvjeçar. Atyre sistematikisht iu plaçkitën dhe iu dogjën shtëpitë , u maltretuan familjet dhe iu bënë akte gjenocidiale ndaj tyre .

Ideali i Marie Shllakut ishte të shihte Kosovën e lirë , bashkimin e shqiptarëve brenda kufijve etnikë dhe krijimin e një shteti të fortë shqiptarë pra i një Shqipërinë Etnike.

Përfundimisht mund të thuhet se në Kuvendin e Dobërdolit kishte ndodhur ngjarje shumë e rëndësishme dhe e veçantë e historisë sonë sepse në atë Kuvend u mblodhën për të parën herë prijësit e Lëvizjes për Bashkimin dhe çlirimin e trojeve arbërore. Për herë të fundit u vunë në provë forcat dhe energjitë gjithëshqiptare për të organizuar një luftë kundër armikut serbo – sllav .

Publicisti e studiuesi ynë i njohur Tomë Mrijaj në librin ” Gjeneza e familjes Mrijaj ndër shekuj ” shpalos për lexuesit disa nga kujtimet që ia kanë rrëfyer gjyshja dhe babai gjatë qendrimit një javor të sokoleshës heroike Marie Shllaku në shtëpinë e tyre.

”Me ardhjen e babait të saj Mark Simon Shkrelit nga Shkodra në Kosovë i dërguar nga forcat e sigurimit të Shqipërisë për të bindur vajzën e tij të re, që të hiqte dorë nga rruga e saj patriotike në male me çetat nacionaliste të Kosovës. Frati i Pejës at Bernard Llupi e kishte drejtuar babain e saj Mark Simon Shllakun tek Patër Tomë Xhaja frati i kishës së Zllakuqanit e ky i fundit si vend strehimin e sigurtë për heroinën atdhetare kishte zgjedhur shtëpinë e tyre. ”” Gjatë ditës kur antarët e familjes punonin punët e bujqësisë në arat e mbjellura Maria kalonte ditën duke biseduar me babain e saj. Ishin vërtetë momente emocionuese dhe gëzohesha kur i shihja tek bisedonin ngrohtësisht atë e bijë tregonte gjyshja fisnike . Nuk e harroj kurrë ditën e ndarjes mes babait dhe bijës së vet të re . Shumë lot derdhi shkodrani Mark Simoni për bijën e tij. Maria, si burrëneshë malesh qëndroj e forte deri sa babai i saj u largua . Ajo duke menduar babain filloi të qajë me dënesë saqë mendova se zemra po i del nga krahërori.”

Kështu pra ,shtëpia e Nikollë Pren Mrijajt nga fshati Zllakuqan i komunës së Klinës ishte vatra ku u pritën ngrohtësisht heroina legjendare e trojeve etnike Marie Shllaku bashkë me babain e saj. Marie Shllaku në shenjë respekti dhe dashamirësie gjyshës Liza Mrijaj i dha flamurin e Gjergj Kastriotit – flamurin kombëtar .Amazona shqiptare, Marie Shllaku e deshti shumë Kosovën ku mori pjesë në shumë aksione luftarake . Dita e 12 shtatorit e vitit 1945 ishte ditë e rëndë dhe e zezë për luftëtarët tanë dhe për fshatarët e kësaj ane sepse në Çeli të Jellovcit fshat ky i komunës së Klinës u zhvilluan luftime të ashpra kundër forcave të egra sllavo- komuniste . Gjatë kësaj përleshje që zgjati me orë të tëra trimat tanë nuk dorzoheshin . Pra ,atë natë të zymtë shtatori me gjakun e tyre të pastër lanë tokën e ripushtuar të Kosovës kreshnike ushtarët e vrarë të çetës se prof Ymër Berishës e të Ukë Sadikut. Në luftën e Çelisë së Siçevës u asgjësua Çeta e komandantit të njohur Ukë Sadikut nga Gjurgjeviku i Madh . Ata trima që bien duke luftuar në altarin e lirisë për realizimin e idealeve kombëtare do të ngritën përseri.

U vranë Sadri Hoti, nipi i Ukë Sadikut – Isufi , Smajl Hajdari, Rexhep Ademi , Sadik Lutani , Zefi me djalë , Metë Dina etj , ndërsa u plagosën Alush e Murat Smajli, Marije Shllaku , Ali Meta etj. Mirpo edhe nga ana e armikurt kishte shumë të vrarë e të plagosur .

Nga Lugina e Çelisë dolën të gjallë nga Çeta e Ukë e Shaban Sadikut, por me shumë plagë të rënda në trup tetë luftëtarë : Komandanti Shaban Sadiku, Ali Meta, Musli Hoti, Marie Shllaku, Alush Smajli, Rexhep Ismajli – Kapter Rexhepi, Ali Zeqiri dhe Sokol Ahmeti.

Kësaj ngjarje me rëndësi historike i kanë kënduar edhe këngë.Në odat tona rapsodët iu këndonin heronjëve dhe ato këngë edhe sot percillen brez pas brezi.Rapsodi e lartësoi personalitetin e heroinës dhe luftëtarve trima me këto rreshta:

” Ç’ka Çelia që ushton ?

Shaban Sadiku po lufton.

Në Çeli bash të Kisha,

Po lufton Shaban Berisha.

Po lufton Shaban Sadiku ,

Vet i gjashti nga Gjurgjeviku.

E ke rritë Sadik Ramën,

S’e ka shoqin n’krejt Ballkanin.

E ke rritë Ukë Sadikun,

Si luan n’Bjeshkë t’Gjurgjevikut.

Gjithë në ballë i ka dal anmikut.

E ke rritë Shaban Sadikun,

Gjithmonë tmerr ishte për anmikun.

E ke rritë prof .Ymer Berishën,

N’krejt Shqypninë s’ia gjanë çiftin.

Marije Shllaku – bijë shkodrani,

Midis vllazneve si yll i dritës,

Bash si n’malet e Drenicës,

Po m’i ngjan Shote Galicës.

Prej Çelisë deri të Shapi,

Kah po m’shkon Marie Shllaku,

Rrjedhshin n’tokë asaj pika gjaku,

Fort prej plumbash shpue shtati.

Thërret Maria : -Pjetër , o vlla?!

A asht mbet kund ndoj shka?

Jo ori motër tanë i kem’ vra!

Se çfarë trimash ka Shqypnia

S’i ka mreti as shtatë kralia”

Edhe plagёt e marra nё trup nuk e mposhtёn heroinёn e re e tё guximshme e cila arriti qё tё çante rrethimin .Gjatë kësaj kohe nacionalistët trima edhe pse Kosova ishte e pushtuar nga forcart serbo- malazese nuk u gjunjëzuan e as nuk u zbrapsen sepse popullatën e kishin në ndihmë.

I mbante zemra prej shqiptari dhe nje vendim i tyre i prerë: ose do te jetonin në Kosovën e lirë e të bashkuar me Shqiperinë ose të gjithë do të vdisnim .

Marie Sllaku ashtu e plagosur strehohet në një shtëpi të fshatit por pas disa ditesh bie në duar të armikut. Fatkeqësisht vajza e re pas disa ditësh në Açarevë duke rrugëtuar për në fshatin

Dobërdol rrugës takon një faqezi nga fshati Açarevë i cili e dorëzon në OZN-së, organizatë kjo famkëqe sllavo – komuniste në Skënderaj . Pasi u arrestua nga focat famkeqe komuniste filloi një etapë e rëndë dhe më shumë peripeci për heroinën shqiptare sepse dergohet ne burgun famkeq të Mitrovicës ku përjetoj maltretime nga bishat e egra sllavokomuniste : Gojko Medenica, Spasoje Gjakoviqi dhe tradhtari Nazmi Kursani dhe dërgohet pastaj në gjykatën e qytetit të Prizrenit.

Ndaj kësaj heroine u përdorën metodat më të rënda të tortures sa që i premtuan nëse flet edhe do të lirohej por sokolesha nuk u mposhtë për asnjë moment dhe nuk nxori asnjë fjalë nga goja. U inskenua kinse edhe rrembimi nga ” ballistët e Ymer Berishës” dhe e dergojnë në një vend të izoluar për shumë ditë. Ia punojnë me lojën e letrave kinse për prof Ymer Berishën dhe priftin e Pejës at Bernard Llupin.

Dita e 29 qershorit e vitit 1946 për qytetin e bukur të Prizrenit ishte ditë e kobshme sepse para një trupi gjykuesish sllavokomunist do të uleshin në bankën e të akuzuarve njëzet e shtatë veta me akuzë pse e duan vendin e tyre dhe janë shqiptarë. Kah fundi të rinjtë gjimnazistë të Pejës. E në fund fare më i vogli, me moshë e me shtat,kujtuesi I kesaj ngjarje Shefqet kelmendi, I cili thot se ishte nderë e kënaqësi e veçantë për mue.

Pra , procesi gjyqësor i Marie Shllakut u zhvillua në qytetin e Prizrenit më 29 qershor 1946 ku zgjati deri më 13 korrik 1946 ndërsa vendimin e morën dy ditë më vonë më 15 korrik 1946. Prokuror i përgjithshëm ishte kumunisti i pistë e antishqiptar, Ali Shukria i cili kërkoi që kjo lule e re të dënohej me pushkatim vetëm pse donte Shqipërinë etnike. Në këtë proces gjyqësor atë ditë u shqiptuan dënimet me vdekje edhe për tre bashkëluftëtarët e saj pra, për at Bernard Llupi Gjergj Martinin dhe Kolë Parubin .Martirët shkodranë u pushkatuan nga armiku por idealin e tyre nuk munden ta ndalin.Ndërsa për njëzet e tre të burgosurit e tjerë u dha denimi me burgim nga 1 deri me 20 vjet .

Dita e 25 nëntorit 1946 për Prizrenin dhe mbarë trojet etnike shqiptare ishte ditë zije sepse atë ditë u pushkatuan katër martirët e Shkodrës së lashtë : Marie Shllaku 24 vjeçare, at Bernard Llupi 60 vjeçar, Kolë Parubi 41 vjeçar dhe Gjergj Martini 29 vjeçar ku deri me sot nuk u dihen as varret.

Heroina Marije Shllaku ,për prof. Ymer Berishën ishte një sinonim se si femra shqiptare kishte vyrtytin e : krenarisë,trimërisë,diturisë,besnikërisë por edhe të dashurisë për atdheun.Ishte ”Orleania”e Shkodrës,ishte ”Janica ”e Sulit ,ishte ”Shota ”e Drenicës,ishte ”Teuta ilire”! Prandaj e nderonte dhe e çmonte këtë vajzë më tepër se ta kishte motër dhe ndjeu dhimbje të thellë kur mësoi për fatin e saj tragjik.

Marie Shllaku dhe at Bernard Llupi kishin të njejtat ideale nacionaliste dhe për këtë qëllim komunistët i pushkatuan po së bashku me të njejtat plumba dhe në të njëjtën ditë nga xhelatët sllavokomunistë dhe tradhëtarët shqipëtarë.

Një nga pyetjet që hetuesi komunist ia bëri heroinës guximtare e sypatrembur ishte : Kur keni filluar të merreni me politikë ? , ” Që në moshën time të re jam marrë me politikë në qoftë se mund të quhet politikë dashuria e ime për vendin , përpjekja ime për një Shqipëri Etnike dhe të bashkuar me pjesët e saja të shkëputura siç janë Kosova me Çamërinë .”

Marie Shllaku u akuzua nga komunisti Ali Shukriu për :

Ishte sekretareshë e Ministrit të Punëve të Brendshme Iljaz Agushit dhe ing. Xhafer Devës dhe kishte mbetur në Kosovë për të punuar kundër sistemit të ri shoqëror ;

Ajo së bashku me disa fshatar i kishte organizuar ata dhe kishte dal në male për të luftuar kundër partizanëve dhe kundër sistemit të ri duke penguar UNÇ- në të ndërtojë pushtetin popullor dhe për të rregulluar situatën në Kosovë;

Në fund të vitit 1944 duke i njohur njerëzit që ishin në lidhje me ing. Xhafer Deva , ajo bëri lidhjen e ndërsjelltë të tyre me Ismail Goranin dhe Ukë Sadikun të cilët pastaj sulmuan Gjilanin , Ferizajin dhe vendet e tjera ;

Në janarin e vitit 1945 pasi doli në mal ajo bëri prapagandë që shqiptarët mos të rreshtohën në armatën njugosllave por të dalin në mal për të luftuar kundër forcave partizano – komuniste ;

Se në janarin e vitit 1945 mori pjesë në Kuvendin e Drenicës , së bashku me prijësit e njohur siç ishin : prof Ymer Berisha, Mehmet Gradica , Major Qinsi, major Kutova , Ahmet Shala , Ukë Sadiku ,Shaban Polluzha , Metë Dina etj. ku u vendos të sulmoheshin njësitë e UNÇ –në Drenicë ;

Se me të mbaruar lufta e Drenicës dhe derisa u burgos në vjeshtën e vitit 1945 , ajo vazhdoi aktivitetin e saj në mal duke i nxitur luftëtarët e rezistencës antikomuniste , mori pjesë në shumë tubime ku u morën vëndimet për të vazhduar rezistencën me armë dhe e bindte popullin që të dilte në male e të bashkoheshin luftëtarëve të Shqipërisë Etnike ;

Se mori pjesë në Kuvendin e Dobërdolit apo siç quhej ndryshe “ Besa Kombëtare ” në gusht të vitit 1945 , ku u vendos që prof Ymer Berisha të jetë udhëheqës politik , Ukë Sadiku udhëheqës ushtarak i gjithë luftëtarve të rezistencës n ë Kosovë ;

Se mbajti lidhje të vazhdueshme dhe të pandërprera me prof Ymer Berishën dhe me

prijësit e tjerë;

Se ishte pjesëmarrëse në betejat kundër njësive ushtarake jugosllave dy here me radhë ndërsa në betejën e Siqevës aty nga gjysma e muajit shtator 1945 , u vranë 11 oficerë dhe ushtarë të armatës jugosllave e ajo vet u plagos në disa vende;

Se mbajti lidhje me at Bernard Llupin dhe nga ai mori të holla, ushqim , letra dhe porosi të tjera.

Se Marija edhe pse ishte e plagosur u kujdes që bandat të tërhiqen jashtë kufijve të

endit tonë sipas vendimit të aprovuar më parë.

Për heroinën legjendare që la emër në historinë tonë kombëtare sa të dhimbëshme por edhe krenare njëkohësisht janë thurë edhe vargje :

” Por ma së fundi në at kuvend

Mbasi folën shumë me rend,

Çohetn n’kambë nji vajzë e re,

E merr fjalën si tue u nxe,

Të gjith kuvendi ashtu tue e pa,

Si kjo vajzë në at moshë që ka,

Ende shtatin mirë pa rritun,

Aq e pjekun , e përgatitun!… ”

Shefqet Kelmendi kishte fatin ta njihte heroinën trime dhe e ndjente se Kosova dhe vetë qyteti i bukur i Prizrenit historik do të jenë mirënjohës për atë që bëri ajo për këto troje ku ndër të tjera citojmë:

” Verë e vitit dyzetegjashtë …

Sot Prizreni në gji të vet ,

Me xhelozi ruan një sekret.

Borxhlinj të jemi motra jonë,

O Marije o shqiponjë ”

Heroina sypatrembur vdiq në lulën e rinisë por jetoi me shumë intensivitet e trimëri ku jetën dhe veprën e saj e vuri në shërbim të atdheut dhe të lirisë dhe kështu me sakrificën e vet, mbajti gjallë në shpirtin e kombit dëshirat e shpresat liridashëse deri në fitore.

Ditët e fundit në burg martira e Dardanisë i kalonte duke kënduar sa që kush e degjonte duke kënduar mendonin ose nuk është mire mentalisht ose ka ndonjë informacion se do ta falin për arsye se është femër . ”Ajo i qetësonte me fjalët se edhe pak ditë e po martohëm e nisjani këngës edhe ju kosovarë se kurrë Kosova nuk ka marrë nuse shkodrane më këngëtare se unë… ”

Atdhetarja jonë legjendare , Marije Shllaku ishte krenare që jetën ia fali Kosovës kreshnike . Fjalët e fundit të Marie Shllakut përpara pushkatimit nga komunistet ishin : “ Kosova ime e dashur sa me shpresë të madhe të gjeta e sa me zemër të plasun po të lë! Edhe në këto çastet e mia të mrama po i lutem Zotit që gjaku im të bëhet dritë. ”

Heroina Marije Shllaku në mendimet, kujtimet dhe në opinionet e të tjerëve

Tomë Mrijaj , publicist dhe studiues: Kushdo që merr përsipër misionin fisnik apo mendon të studioj dhe shkruaj mbi figurën e heroinës së pamposhtur shkodrane Marie Shllaku, i bën një shërbim të madh trojeve etnike, kulturës dhe historiografisë mbarëshqiptare, e cila e ka lënë në harresë për shumë dekada këtë personalitet të shquar të atdhetarizmit.

Tek portreti intelektual dhe patriotik i vajzës së re, gjatë gjithë jetës së saj të shkurtër, kanë spikatur disa cilësi shumë të veçanta, si: zgjuarësia, urtësia, trimëria, guximi, vetëmohimi, largpamësia, të cilat i përdori të unifikuar me dashurinë e madhe për trojet e lashta të Dardanisë heroike, me të cilën ajo u lidh ngushtë deri sa flijoi jetën e saj.

Vajza sypatrembur Marie Shllaku, privoi dashurinë e saj për të pasur familjen e re, fëmijët dhe burrin e ardhshëm, vetëm e vetëm për tu martuar me Kosovën, me të cilën ajo ishte e lidhur shumë.

Sot nuk mund të gjesh një rast të vetëm në historinë e Kosovës apo Shqipërisë, ku një vajzë e re të privoj vetën nga endrrat rinore, familja, karriera politike, ekonomike, kulturore etj., sikurse ka bërë Marie Shllaku. Figurat e ndritura të kombit tonë, duhen vlerësuar për mesazhin dhe kontributin e madh që ato kanë dhënë me jetën e tyre, për ditët e bukura që gëzojnë pasadhësit në Kosovë dhe Shqipëri.Në themelet e lirisë dhe pavarësisë, janë gjaku i mijëra dëshmorëve, që ndër shekuj kanë ndërtuar historinë e lavdishme kombëtare mbarëshqiptare.

Ajo ishte e vetmja vajzë e re e shkolluar asokohe që luftoi me armë në dorë në Kosovë, e cila vinte nga një qytet i famshëm antik si Shkodra, me tradita të lashta historike, kulturore dhe patriotike, ku kanë dalë gjithnjë personalitete të shquara, që janë e mbetën sot ndera dhe krenaria e gjithë trojeve etnike.

Maria, ishte truri i organizimit të rezistencës antikomuniste dhe anti serbe në Kosovë. Ajo ishte vajza e vetme e shkolluar, që ishte në krye të 50 çetave nacionaliste, që vepronin në Kosovë, ku komunistët jugosllave dhe trathtarët shqiptarë ishin në kulmin e aktivitetit të tyre antishqiptarë.Ali Meta , kushëri i Ukë Sadikut ,pjesëmarrës i masakrës së madhe në Çeli të Jellovcit :” Më pat tregue Xhafer Deva për cilëlsitë e Marije Shllakut. Ishte femën e pazevëndësueshme. E sjellshme, e mprehtë, nji trimneshë e rrallë, nji heroinë e rrallë. Ajo ka krye punë shumë të mëdha. Unë i mbeta borxh. i pata thanë se do të kthehesha shpejt në Kosovë,por rrjedha e ngjarjeve më la borgj ndaj saj. ” Dhe shtoi : ” Nanëlokja e Shkodrës ia dhuroi Kosovës martire këtë heroinë heroinash. Në botën shqiptare,deri më sot nuk ka lindë nji intelektuale sokoleshë, e aftë,trime dhe e zgjuar sa ajo.”

Emil Kastrioti : ” Marie Shllaku ka qenë një ndër bashkëthemeluesit e , atëhershme të quajtur : Organizata ”Besa Kombëtare ” ,të cilin e themeloi më 12 shtator 1943 në Pejën e Haxhi Zekës i nderuari prof. Ymer Berisha,ndërsa në atë mbledhje konstituive , ka marrë pjesë edhe Marie Shllaku e cila gjatë luftës së përgjakshme si dhe rezistencës malore pas përfundimit të LDB u zhvillua dhe muar përmasa të një Lëvizje mbarëkombëtare antisllave, me karakter e program të vërtetë demokratik. LDNSH përveç se humbi në mënyrë tragjike krijuesit e saj: prof . Ymer Berishën, Gjon Serreqin, Ajet Gergurin, Shaban Polluzhën, Ahmet Selacin, Haredin Vidishiqin, dhe luftëtaren shkodrane më të guximshme,oratoren,strategen dhe ” Mbretëreshën shkodrane ”, siç e quanin luftëtarët e saj Marie Shllakun. ”

Jetish Kadishani,studiues : ” Oratoria e Marie Shllakut ishte e zjarrtë,saqë popullates iu ndezën ndjenjat atdhedashëse dhe shumë prej tyre ishin të gatshëm t’u bashkoheshin shumë grupeve dhe çetave kryengritësish shqiptarë në vise të ndryshme të Kosovës,të cilat prej shumë vjetësh po lëviznin sa në një terren, sa në një tjetër,duke luftuar me njësitë e sapoformuar partizane,që silleshin mjaft keq me popullatën e pafajshme civile në fshatra e qytete. Marie Shllaku , bëri për vete burra e gra, të rinj e pleq, me pak fjalë,tërë popullatën,se ishte një patriote e kulluar shkodrane,të cilën e donin dhe e përkrahnin të gjithë. ”

Ibrahim Metaj ” Në luftën për çlirimin e atdheut nga ripushtuesi sllavokomunist , Marije Shllaku u gjend në Drenicën legjendare, ku, dy dekada më pare, luftoi dhe qendroi për 12 vjet me radhë heroina e popullit Shote Galica… Marije Shllaku edhe në momentet më vendimtare ,në kohën më tragjike të luftës kundër ripushtimit serbosllav,ju bashkangjit krahut më atdhetar të asaj kohe,rreth 100 intelektualve që u angazhuan në rezistencën shqiptare të fundit të Luftës Antifashiste.”

Pren Nikolla,Klinë : ” – Marije Shllaku ishte trime shkodrane, vajzë e bukur dhe e shkolluar. Sapo kishte hyrë në Çetën e Ndue Përlleshit, kur erdhi në mal një vajzë e pashme , pedante ,me automatik në krah e revole në këllef. Ishte edhe një person me të, nuk e njihnim askush përveç Ndout. Ai i tha Ndout që ta merr Marinë në çetën e tij, por Ndou nuk pranoi duke i thënë : – ”Vështirë është të qëndrojë një femër e vetme në mesin e këtyre meshkujve. Nuk dua të kem fjalë pastaj! dhe Maria u kthye me atë personin që erdhi. Thuhet se me atë rrugë kishte shkuar në Drenicë të profesor Ymer Berisha”

Shefqet Klemendi : ” Sot , i thinjur, e mjaft i lodhur , shpeshherë kujtoj të kaluarën time të hershme. E kur e kujtoj atë,më del përpara Ajo, Motra ime dhe jona,heroina me të cilën pata nderin të ulem në gjyq me të: Marije Shllaku.

Në ditë të zjarrta,në ballë të fortunes,vajza shkodrane jetën ia fali Kosovës martire.

Dhimbja jote – dhimbja ime.

Rruga jote – rruga ime.

Jetës sime i ke pri’

Në ditë të vështira më ke dhënë fuqi!

Në të lashtin Prizren gjëmon historia.

Në të riun Prizren rron edhe Marija!

Këta rreshta në një kamp afër Sarandës, më 1987.

Gjithmonë e kam ndie veten borxhli ndaj saj,dritë pastë.Ajo për mua ka qenë dhe është motër shpirti.” Engjëll Berisha : ” Pesë vjet pas gjykimit dhe pushkatimit të heroinës shqiptare Marije Shllaku , më 1951 , duke ushqyer një dashuri të pafund për trimërinë e saj dhe një borxh moral e njerëzor për jetën e njomë që ia fali kombit,u ula dhe bëra një nga akuarelet e mia të para. Ndonëse e quajta Nora, ajo në të vërtetë është Marije Shllaku 24 vjeçare , të cilën e likuiduan çetnikët. Mbi dyzet vjet e kam mbajtur të fshehtë, në vetvete, frymëzimin e mirëfilltë dhe emrin e vërtetë të këtij akuareli, identitetin e së cilës e zbulova vetëm tashti vonë , më 1995.”

Rushit Ramabaja : ” Bija dhe motra jonë Marije Shllaku ishte një figurë e ndritur , largpamëse , dinjitoze dhe heroike. Ajo erdhi në Kosovë dhe doli në skenën historike kur s’kishte më shumë se 22 vjet. Pra, pikërisht atëherë, kur shkelësit tanë të moçëm, tash të veshur me rason e kuqe dhe maskuar si kalorës të lirisë,përbuzës të egër,me zhganin e furtunshëm siç na kishin rënë një mijë e katërqind vjet pandërprerë,sërish po nguteshin ta venin larine dhe atdheun tone në altarin pansllavist të pushtimeve, Marije Shllaku u ngrit t’i sfidonte me luftën dhe jetën e vet. ”

Ramiz Kelmendi : ” Marije Shllakun nuk e kemi , jo që nuk e kemi askund të pranishme që ta shohim,si disa të tjerë që i kemi nëpër monumente ,por nuk e kemi as edhe një pllakë përkujtimore për të. Ajo që po më vret më së shumti, po më pikëllon shumë, po më vret shumë, është se nuk mund të pajtohem me një harresë kaq të paarsyeshme , kaq jokombëtare , nuk pajtohem që po i harrojmë njerëzit tanë më të merituar. ”

Mehmet Aga i Rashkocit: ” Kur përmendet emri i Marije Shllakut duhet me u çue në kambë. Në jetën time nuk kam pa e as që kam me pa e me ndigjue për nji vajzë si ajo.Nuk ban ma nana sokoleshë të tillë. E bukur, e sjellshme,me karakter të hekurt,e squet e trimneshe si ajo. Ajo asht krenaria e races sonë.”

Demë Ali Pozhari : ” Marije Shllaku… Emni i saj asht i pavdekshëm. Në kuvendin e Dobërdolit ,me fjalimin që mbajti, na përloti të gjithëve. Na la pa mend.Nji rast i rrallë, i

çuditshëm e i papërsëritshëm. Ajo s’dinte çka qet pushka. Dhe , ma e çuditshëme, vjen prej Shkodre bija e sojit,në Kosovë dhe vdes për larine e Kosovës. Asaj i kemi borxh…”

Gjergj Dedaj,lider politik i PLK : Marije Shllaku është femra e parë shqiptare e burgosur politikisht dhe e denuar me vdekje.Marije Shllaku është heroina shkodrane e cila la studimet në Itali ,duke iu bashkangjitur luftës antikomuniste në Drenicë dhe Kosovë në vitin 1946,kur Kosova u tradhtua nga komunistët jugosllav, serb dhe shqiptarë, të cilët kishin premtuar një luftë të përbashkët antifashiste dhe në përfundim të saj Kosova do t’i bashkohej Shkodra vullnetarisht Shqipërisë. Kjo vetëm që doli genjeshtër dhe tradhti e radhës por persekutuan çdo individ,grup apo levizje e cila ishte për idenë dhe të drejtën e bashkimit të Kosovës me Shqipërinë. Në vitin 1945-1946 Shaban Polluzha, Xhafer Deva, Ukë Sadiku, Ymer Berisha, Shaban Dema, Ndue Perlleshi dhe shumë patriot të tjerë vazhduan rezistencën aktive për realizimin e Shqipërisë natyrale dhe të së drejtës për vetvendosje të popullit të Kosovës. Këtij grupi i cili ishte aktiv në Drenicë dhe viset tjera të Kosovës iu bashkuan edhe katër shkodran: Marije Shllaku, at Bernard Llubi,Kolë Parubi dhe Gjergj Martini. Ata nga Shkodra erdhën në Drenicë duke iu bashkuar çetave çlirimtare antikomuniste edhe studentja e re e filozofisë Marije Shllaku plagosët në Drenicë dhe arrestohet nga komunistet projugosllav dhe se bashkum me at Bernard Llubin, Kolë Parubin, dhe Gjergj Martinin dërgohet në burgun e Prizrenit ku prokuror ishte komunisti famkeq Ali Shukriu.Bashkë me katër shkodranët u burgosën edhe me dhjetra kosovarë.Në një proces të montuar politik të katër shkodranët: Marije Shllaku, at Bernard Llubi,Kolë Parubi dhe Gjergj Martini u denuan me vdekje dhe u pushkatuan diku në rrethinën e Prizrenit ku as sot nuk u dihet varri.Të tjerët u denuan me burg. Partia Liberale e Kosovës duke e parë këtë sakrificë dhe flijim të shkodranve për Kosovën në vitin 1994 botuam librin:”Shqipëria e Marije Shllakut-katër martirët shkodranë”të autorve Ramiz Kelmendi dhe Viktor Gashi të cilët ishin poashtu të arrestuar në vitin 1946 rne grupin e Marije Shllakut.PLK nga atëherë ka themeluar Mirënjohjen e kësaj partie ”Marije Shllaku” e cila iu ndahet personaliteteve dhe institucioneve meritore si : Bashkisë së qytetit të Shkodrës,Ibrahim Rugovës, Adem Jasharit, Pjetër Arbnorit, Metush Krasniqit e shumë të tjerve për kontributin e tyre për lirine dhe demokracinë e Kosovës.

Figura e Marie Shllakut përben një figurë emblematike të luftës për liri e bashkim sepse ajo me deshirë dhe atdhedashuri të paparë vjen nga Shkodra e lashtë për t’u bashkuar me luftetarët e Kosovës për të bashkuar kombin dhe për të bërë Shqipërinë etnike.

Për vite të tëra kjo heroinë mbeti në harresë nga pushtetarët si në Shqipëri ashtu edhe në Kosovë për të cilën edhe Maria luftoi dhe u flijua. Duhet të përulemi para veprës së kësaj figure të ndritur të çështjes sonë kombëtare dhe asesi të lihet në harresë edhe me tutje heroina e intelektualja e shquar e kombit tonë.

Marie Shllaku është në mesin e luftëtarve të cilët duhet të kenë vendin e vet të merituar në historinë e popullit shqiptar prandaj kjo luftëtare e madhe e bashkimit kombëtar duhet të perjetësohet në lapidaret e lirisë në shumë qytete e sidomos në qytetin e Shkodrës ku lindi e u shkollua dhe në qytetin e bukur të Prizrenit ku dha jetën për lirinë e Kosovës . Lapidari i lirisë për këtë heroinë duhët të ngritet në shenjë respekti dhe falendërimi e sidomos tani kur Kosova është e lirë dhe me krenari duhet të mbajë në gjirin e vet deshmorët e kombit.

Veprimtaria patriotike e sokoleshës së re e sypatrembur do të mbetët një shembull i rrallë i atdhedashurisë ku punoi, luftoi dhe u flijua me heroizëm në historinë tonë kombëtare dhe do të këtë vend të veçantë në zemrat tona. Në pyetjen që i banë prokurorët dhe gjykatësit komunist të kohës në gjygjinë në Prizrën se: A e di se për këto krime të pret pushkatimi?
Marie Shllaku përgjigjët: Nuk do t’i mungojnë kurrë lulet Kosovës t’i sjellë mbi vorrin tim.A i ka dalë borgjitë Kosova Marie Shllakut vërtët ësht një pyetje e madhe që don përgjigje të studiuarë. Disa libra janë botuarë më iniciativën e intelektualëve atdhetarë, disa rrugë mbajnë emrin e Marie Shllakut, porë mungon një lapidarë i veqantë në Prizrenin e Beslidhjeve shqiptare, dhe në Shkodrën e saj. Prandaj Kosova i ka mbetë ende borgj Marie Shllakut, që ti sjellë luletë e vonuara në varrin e sajë që edhe pse kanë kaluar shum dekada ende nukë e dijm se ku e ka atë varrë.
Maria ishte ndër femrat e pakta që u rreshtuan në lëvizjen kombëtare të asaj kohe ku me një trimëri të rrallë ishte kundër coptimit të tokave shqiptare.

Heroina Marie Shllaku do të përkujtohet gjithmonë si njëra ndër nacionalistet e devotshme që Kosovës ia fali jetën. Ideali për të cilin punoi, luftoi dhe u sakrifikua patriotja e shquar e trojeve etnike Marie Shllaku ishte dhe është Bashkimi Kombëtar prandaj gjaku i saj dhe i luftëtarve të tjerë të lirisë përkon me amanetin se ka ardhur koha për bashkim në një shtet të vetëm pra, në Shqipërinë Etnike. Lulja e bukur dhe e veçantё Marie Shllaku la gjurmë në historinë tonё kombëtare dhe çdo herё do të kujtohet si një heroinё dhe martire e Shqipёrisё etnike. Prandaj duhet të përulemi para emrit të heroinës legjendare.Marie Shllaku dhe gjithë bashkëluftëtarve të saj që u flijuan për çlirimin tonë nga kthetrat e egra serbo – komuniste dhe synonim i tyre ishte bashkimi ynë kombëtar.Lavdi emrit dhe veprës së martirës shkodrane Marie Shllaku e cila u flijua për të mos vdekur kurrë! Një autor thoshte :” Nuk është e tmerrshme të vdesësh, e tmerrshme është të mos jetosh.”

Dёrgoi pёr Gazetёn Dielli, Nue Oroshi