Ali Cungu, Nji Fulc Shqiptar

July 22, 2017 by dgreca

Nga Shkëlqim Burburia/*Në fundshekullin 19 e ma vonë në pjesën muhamedane të lagjes “Kala” në Elbasan midis të tjerave banonte edhe familja Cungu. Nga pleqtë e saj sot mbahet mend vetëm Ibrahim Cungu. Qe një burrë i thjeshtë që punonte si qeraxhi. Me kafshë transportonte mall e njerëz. Puna ishte e vështirë e me rreziqe, sidomos nga hajdutët që në atë kohë lëvizshin lirshëm nëpër udhë e shtigje. Fitimet ishin të pakta prandaj dhe gjendja ekonomike e familjes së tij ishte e vështirë.

Ibrahimi u martue me vajzën muhamedane Hajrie Kapidani dhe u lindi fëmija i parë. Ishte djalë dhe e quajtën Ali. Rritet nën kujdesin e vecantë të prindërve dhe qysh të vogël babai e fut në një shkollë fillore turke të kohës, sepse në Elbasan ende s’ishin celun shkollat shqipe. Rritet si një nxanës i zgjuet dhe edukohet nga familja. Në këtë kohë nis lidhje edhe me familje të tjera si ajo Kapidani, Burburia e ndonjë tjetër, ku mbizotnoshin ndjenjat kombëtare.

Mbaron filloren dhe në vitin 1912 fiton bursë për të ndjekun studimet e mesme në shkollën amerikane të Stambollit që quhej Robert Kolegj. Nis atje studimet me shumë dëshirë e me vullnet për të mësue sa ma mirë. Shpejt përvetson anglishten që ishte gjuha e shkollës, sepse që të gjithë nxanësit ishin të kombësive të ndryshme nga Ballkani dhe Lindja e Afërme. Jepet me shumë dëshirë sidomos mbas veprimtarive jashtëshkollore të kolegjit, e në rradhë të parë në lojnat sportive e në atletikë.

Duke nisë nga viti 1896 në kolegj cdo pranverë organizoheshin lojnat olimpike. Konkuroshin midis tyne skuadrat e klasave të ndryshme. Me shumë seriozitet organizohej edhe ceremonia e dhënies së cmimeve për tri vendet e para të cdo gare. Në to zakonisht ftoheshin edhe autoritete të Stambollit apo sportistë turq të njohur pjesëmarrë në gara olimpike. Kur cdo fituesi i dorëzohej dekorata përkatëse, pranë ngrihej flamuri i tij kombëtar. Kur fituesit ishin shqiptarë për ta ngrihej flamuri turk, sepse vendi ynë në atë kohë ishte pjesë e Perandorisë Turke. Kur po afroheshin lojnat olimpike të vitit 1913, studentët shqiptarë u përpoqën të gjinin një flamur të tynin, por nuk ja arritën. Me iniciativë të Ali Cungut, Irakli Budës e të tjerë, u ble nji copë e kuqe. Në te vizatuen nji shqiponjë dykrenare. Gjetën një plak të cilit iu lutën që shqiponjën ta qendiste duke I tregue se cfarë ishte dhe përse e doshin. Qendistari plak u cudit për qëllimin e djemve. E pranoi qendisjen, ua plotësoi dëshirën, madje nuk pranoi as shpërblim. Ky flamur u ngrit në lojnat olimpike të pranverës së vitit 1913. U ngrit për Xhemal Frashërin si kampion dhe Ali Cungun e Mehmet Sharrën për vendet e dyta. Në vitet pasuese po ai flamur u ngrit për Petër Andonin si kampion i shumë sporteve, për Skënder Dakon në atletikë, etj.

Aliu dhe graduatë të tjerë shqiptarë që punuan në shkollat tona të mesme organizuen lojna olimpike të kësaj natyre. Të tillë qenë Xhemal Frashëri, Fuad Asllani, Rexhep Jella, Petër Andoni, etj (shif “Studentët Shqiptar të Robert Kolegjit Amerikan” me autor Prof. Dr. Uran Asllani)

Ndërsa ende s’e kishte përfundue kolegjin, Aliu jepet me mjaft kënaqësi mbas veprimtarive atdhetare që organizoheshin jashtë kolegjit nga emigrandët shqiptarë të Stambollit. Kështu ai është nji ndër themeluesit e Shoqnisë “Qarku literar” që drejtohej nga patrioti shqiptar Sali Nivica e që në atë kohë punonte si mësues i gjuhës shqipe për të gjithë studentët shqiptarë të kolegjit amerikan. Shkolla dhe veprimtaritë jashtëshkollore të mësipërme e brumosën djaloshin Ali me kulturë të gjanë dhe dashuninë për Atdhe e për Komb.

Më 1920 I përfundon studimet e mesme mjaft mirë. Atij i ofrohet një bursë për studime të matejshme universitare. Gjendja e vështirë ekonomike e familjes që ishte ba me tri fëmijë nuk e lejoi të realizonte andrën e tij, prandaj kthehet në Atdhe për të nisë punën. Pikërisht në këtë kohë në Tiranë kishte nisë veprimtarinë Shkolla Teknike me drejtor Harri Fulc, që bani emër në Shqipni. Kjo shkollë kishte shumë nevojë për mësues shqiptarë që e njihnin mirë anglishten, prandaj në vitin shkollor ’21-’22 e punëson Aliun si mësues të gjuhës angleze dhe të landëve të tjera si matematikë, gjimnastikë e muzikë, për të cilat ai ishte përgatitun mirë në kolegjin e Stambollit. Në Tekniken e Tiranës ai nisi të organizojë veprimtari fiskulturore si ato të Stambollit. Futi në shkollë basketbollin, futbollin dhe atletikën. Drejton punën praktike që nxanësit krynin në oficinën e shkollës dhe ndihmon mjaft në nxjerrjen e revistës “Laboremus” të saj. Gjthashtu nji ndihmë të vecantë jep në organizimin e grupit teatror të shkollës, i cili arriti të japë shfaqje të suksesëshme në Tiranë e qytete të tjera. Qe i pari që në Shqipni futi basketbollin dhe hendbollin, deri atëhere të panjohuna tek ne dhe krijoi skuadra bojskautizmi si ato amerikanet e kohës.

Kjo veprimtari e gjërë arsimore e kulturore e plotësoi figurën e Ali Cungut si një intelektual me vlera. Më 1931 merr pjesë në një konferencë me karakter ndërkombëtar të organizue në Gjenevë të Zvicrës, ku foli për vlerat që mbart populli shqiptar. Në nji të dytë të po kësaj natyre e po në Gjenevë, foli për Kosovën e gjendjen e saj duke vënë në dukje fatin tragjik që e la jashtë kufinjve të Atdheut. Të dyja veprimtaritë e sipërme ishin të organizuara nga Lidhja e Kombeve, anëtar i së cilës ishte edhe shteti ynë i kohës.

Mbas shtetëzimit të shkollës Teknike të Tiranës, kalon si mësues në Institutin shqiptaro-amerikan të Kavajës. Edhe aty nis punën me mjaft përkushtim. Më 1937 shkolla rrezikoi të mbyllej. Ali Cungu përpiqet qe ta shpëtojë. Për këtë kërkoi ndihmë nga Kryqi i Kuq Shqiptar. Nga ana tjetër lidhet me ambasadorin tonë në Sh.B.A, Faik Konicën, të cilit i kërkon të ndërhyje atje ku ishte nevoja. Nga puna e përbashkët e tyre arriti që shkolla të shpëtonte nga mbyllja dhe puna e saj të vazhdoi si më parë.

Pikërisht në këtë periudhë suksesi Ali Cungut i ndodh fatkeqsia e parë familjare. Papritmas i vdes bashkëshortja korcare duke lënë dy jetimë nën moshën pesëvjecare, i madhi djalë dhe e vogla vajzë. Fati deshi që në këtë periudhë të vijë në shkollë si kujdestare vajzash një guvernante gjermane. Ishte një grua shumë e rregullt, shumë e dashur dhe shumë e afrueshme me nxënëset e veta. Të dy njihen mirë me njëri-tjetrin dhe martohen. Ajo merr përsipër rritjen e dy jetimëve të bashkëshortit. I rrit e i edukon sikur t’i kishte lindur vetë në nji kohë që Aliu ishte me punë gjithmonë larg familjes, e cila jetonte në Elbasan.

Puna e kryer si mësues dhe drejtues i dy shkollave të sipërme, shumë të njohura në gjithë Shqipërinë, e bënë Ali Cungun një ndër edukatorët më të mirë të rinisë shqipetare. Këtë e pranon edhe revista serioze e kohës, e quajtur ‘Përpjekja Shqiptare’ dhe e drejtuar nga publicist Branko Merxhani, një ndër më të mirët shqiptarë e shekullit 20. Në një artikull të saj që flet për Kolegjin Amerikan të Stambollit ve në dukje faktin që ai Kolegj përgatiti kuadro me vlera për shumë popuj të Ballkanit. Duke folur për kuadrot shqiptare revista ndër të tjera thekson:

“ Graduatët e shumtë të Robert College i janë mirënjohës Z.Charles Crane, i cili me ndihmën e tij bujare u dha mundësinë që të plotësojnë formimin e tyre mendor…si Dr.Fuat Asllani gjer në gradën e Ministrit e disa të tjerë që shërbejnë në mënyrë të dobishme në arsimin tonë si Ali Cungu, Vasil Andoni, Omer Sharra etj.”(Shih volumin e dytë, dhjetor 1938, fq 425)

Në vitin shkollor ‘38-‘39, A. Cungu ngarkohet nga Ministria e Arsimit që të ngrinte në Elbasan nji shkollë të mesmë të tipit amerikan ku të përgatiteshin profesionistë të fushave të ndryshme të jetës së përditëshme dhe ku teoria me praktikën të ndërthurej harmonikisht ashtu sic kishte ndodhun në Tekniken e Tiranës. Kjo shkollë do të punonte me nji program të posacëm dhe të përshtatshëm për specialistë të nevojshëm për atë kohë në vendin tonë. Aliu e pranon detyrën me mjaft gëzim. Kënaqej që qyteti i tij do të pasunohej me nji shkollë të dytë të mesme që do të nxirrte njerëz të aftë për bujqësi, zdrukthtari, rrobaqepsi, etj. Që të gjithë këta do të përgatiteshin si nga ana teorike, ashtu edhe nga ana praktike. Ndërsa Normalja përgatiste profesionistë për arsimin fillor, shkolla e re do të përgatiste profesionistë me kulturë për veprimtari të tjera ekonomike të qytetit. Duke drejtue nji shkollë të tillë Aliut i jepej mundësia që ma në fund të jetonte pranë familjes, nga e cila për shumë e shumë vjet kishte jetue larg saj.

Shkolla e re u ngrit dhe u quejt “Shkolla e Punës”. Në te mësimet filluen në vitin shkollor 1938-1939. Qysh në vitin e parë ajo tërhoqi mjaft nxënës, djem e vajza. Shkolla kishte dy degë mësimore, ate të bujqësisë e të zdrukthtarisë për djem dhe ate të rrobaqepsisë, të qendisjes dhe të ekonomisë shtëpiake për vajza. Sipas programit në të dy degët nga ana teorike zhvilloheshin landë të përgjithshme dhe profesionale, të cilat lidheshin me praktikat e veta. Në përgjithësi teoria zhvillohej paradite ndërsa praktika pasdite. Praktika bujqësore e djemve kryhej në nji kopsht që shkolla e kishte jashtë qytetit, te “Rruga e Gjatë”, sic quhej atëhere rruga e sotme që nis nga bulevardi te “1 Maji” e shkon drejt veriut deri te Banesat e Reja. Në kopsht kultivoheshin bimë të ndryshme, farishte dhe pemë frutore. Të gjitha shërbimet e nevojshme për to kryheshin nga nxanësit të drejtuar nga mësuesit përkatës. Nxanësit merreshin edhe me plehnimin e tij. Plehun ata e siguronin vetë. Me karroca dore kalonin nëpër skajet e qytetit e mblidhnin plehun e nevojshëm. Praktika e zdrukthtarisë dhe e traforës bahej në shkollë në salla të vecanta ku ishin të gjithë mjetet e nevojshme.

Edhe vajzat praktikën e kryeshin po në shkollë, në sallën e rrobaqepsisë ku përgatiteshin duke punue në makina qepëse. Po aty zhvillohej edhe qendisja. Praktikat e vajzave drejtoheshin nga mësuese përkatëse që i njifshin këto zanate. Në shkollë zhvilloheshin edhe djathtësi si gjimnastika, muzika, vizatimi, etj.

Nji meritë e vecantë e Ali Cungut si drejtor qe edhe fakti që ai futi në shkollë nji mjeshtë ri të re të zdrukthtarisë , që ishte trafora. Ky zanat merrej me pë rpunimin e kompensatë s. Në bazë të modeleve të gatshë m që shkolla I sillte nga jashtë vendit në kompensato vizatoheshin modelet e pastaj ajo sharrohej me sharrra të vecanta që ishin shumë të holla e delicate. Ato vendoseshin në nji hark të posacë m dhe bahej premja duke hequn pjesë t e panevojshme. Kë shtu ajo merrte formë n e figurë s së modelit. Kjo pë rpunohej ma tej duke u llustrue apo duke u veshun nga poshtë me kadife të bukur. Kë shtu dilte një objekt zbukurimi e shumë të rheqë s. Kishte raste që objekti formohej nga pjesë të vecanta. Secila prej tyne punohej si ma sipë r e pastaj pjesë t bashkoheshin duke krijue kë shtu objekte si kuti, vazo, kanistra, shporta, etj. Ky zanat nuk e kapë rceu pragun e shkollë s. Ai nuk u pë rvetë sue nga mjeshtra që ta ushtronin në jetë . Pati vetë m nxanë s të shkollë s që u morë n me traforë gjatë jetë s së tyne privatisht e si diletantë .

Edhe kuadri mësimor i Shkollës së Punës ishte i përzgjedhun sipas nevojave të programit. Kishte mësues të posacëm si për landët teorike ashtu dhe për praktikat. Mbahet mend që në shkollë dhanë mësim mësuesët: Nonda Bulka, Sule Demiri, Andon Konomi, Petër Andoni, Ksanthipi Shqahu. Adem Jahja, Kostaq Ikonomi, Mir Papajani, Vasil Llapushi, Xhavit Saraci, Nos Ndria, Aspasi Bici, etj shumë prej të cilëve ishin elbasanas. I gjithë kuadri nji rëndësi të vëcantë i jepte edukimit patriotic të nxanësve. Secili prej tyre vishte uniformën e shkollës, në të cilën qe vendosur simboli ynë Kuq e Zi (shih “Elbasan Enciklopedi”)

Në fund të cdo viti shkollor Shkolla e Punë s organizonte manifestime sportive shumë të bukura. Para nji publiku të ftue nga shkolla nxanë sit krijonin ushtrime gjimnastikore e veprimtari sportive. Po në atë ditë në mjediset e shkollë s organizohej nji ekspozitë e cila vizitohej nga publiku I pranishë m në shkollë . Në te paraqiteshin punime shumë të bukura të kryeme nga nxanë sit me traforë apo me zdrkthtari të zakonshme. Vec kë tyne ekspozita paraqiste edhe vizatime të bukura, qendisje të rheqë se, punime veshjesh prej leshi apo stofi si edhe dantella që pë rgatiteshin me fije të hollë e bicë . Të gjitha kë to ishin punime të nxanë seve të shkollë s.

Në vitin shkollor “40-“41 Shkolla e Punës, sikurse të gjitha në shkollat e qytetit të Elbasanit e të disa qyteteve të tjera shqiptare, nuk u hap për shkak të luftës Italo-Greke. Gjatë saj në Elbasan pati bombardime ajrore që qëllonin ushtrinë italiane në kazermat jashtë qytetit. Në këtë kohë nji bombë ra edhe në Pazar, afër Portës së Kalasë, që nuk shkaktoi vrasje, por futi tmerr e panic në popull. Si pasojë nji pjesë e familjeve elbasanase u shpërngul nga qyteti dhe u vendos nëpër katundet rreth e qark tij. Rreziku i luftë s kaloi dhe vitin shkollor pasardhë s shkollat e sipë rme punuen me nji program të vecantë , të ndryshë m nga të shkollave të tjera. Nxanë sit e tyne gjatë vitit shkollor ’41-’42 kaluen dy klasa, nga nji në cdo dy pjesë t e vitit. Programet e atyne dy kasave qenë të vecanta, të reduktueme e duke mos zhvillue ndonji djathtë si. Kë shtu në mbarim të atij viti nxanësit u barazuen me shokë t e tyne, të cilë t nuk I ndë rprenë studimet gjatë luftës Italo-Greke.

Në vitin shkollor’42-’43 të gjitha shkollat e vendit tonë pununë rregullisht dhe në mbarim të tij ato përsëri u mbyllën. Në fillim të vitit 1945, pra mbas vendosjes së regjimit komunist, shkollat u ricelën e vazhdun punën normalisht. Vetëm Shkolla e Punës nuk u cel. Diktatura atë e mbylli përfundimisht për arsye politike. Ajo i gjasonte Shkollës Amerikane të Tiranës, prandaj ishte e padëshirueshme për “Pushtetin Popullor”! Me mbylljen e saj mbyllet edhe karriera arsimore e Ali Cungut. Ai si student I Robert Kolegjit, si mësues në Tekniken e Tiranës dhe në Institutin Amerikan të Kavajës, si mësues dhe drejtor i Shkollës së Punës shkëlqeu në fushën e arsimit. Gjatë kësaj pune ai u shfaq si nji Fulc i vërtetë shqiptar.

Për fat të keq të tij, këto veti me vlera si edukator i brezit të ri e si patriot u banë shkak që ai të ishte ndër viktimat e para të diktaturës. Shpejt ai arrestohet duke u akuzue si agjent i Amerikës e bashkëpunëtor i Fulcit. Pa asnji provë ai dënohet me 7 vjet burg. I kryen ato në kushte shumë të vështira pa ndihmën e askujt, sepse e shoqja ishte pa punë dhe rriste me shumë vështirësi dy fëmijët. Në mbarim të dënimit vazhdon përndjekja. Internohet larg Elbasanit. Edhe atje jeton në kushte tejmase të randa e të vë shtira. Gjatë kësaj kohe vdes dhe bashkëshortja gjermane e lodhun nga jeta dhe cfilitun nga puna e vështirë që kishte. Punonte si pastruese në Llixhat e Elbasanit, ku shpesh herë detyrohej të shkonte e të vinte edhe në kambë për shkak të mungesës së automjeteve. Aliu në internim, fëmijët në Elbasan e në mëshirë të fatit!

Mbaron internimin dhe kthehet në Elbasan. Dhandri i tij mundi t’i gjente nji punë si përkthyes në Tiranë. Falë aftësive të tij letrare e njohjes së mirë të gjuhës angleze, ai arriti të përkthente nga anglishtja në shqip e anasjelltas, materiale të ndryshme partiake apo shtetnore, e kështu mundi të nxirrte bukën e gojës. Në fushën e përkthimeve eci mjaft pë rpara derisa arriti të kryej përkthime me shumë vlera letrare nga shqipja në anglisht e anasjelltas, por për të gjitha iu mohua autorësia. Mbylli sytë më 1985 i përcmue dhe i harrue nga diktatura e kohës, por shumë i respektue nga të gjithë ata që e njohën.

Komunizmi ia mohoi vlerat e u përpoq ta baltoste figurë n e tij prej edukatori të devotshë m e prej atdhetari të flaktë . U desh të vinte Demokracia që ta nxirrte figurë n e tij ashtu sic ishte në të vë rtetë . Emnin I tij dhe të të vë llait të tij,Mahmud Cungut, i vendosi te shkolla e Gjuhëve të Huaja në Elbasan. Ajo u emë rtue Shkolla e Gjuhëve të Huaja ”Mahmud e Ali Cungu”.

Kë to dy emna hynë në historinë e Arsimit Shqiptar e do të mbeten aty përjetësisht si dy figura të ndrituna të Kombit tonë.

*(Ne Foto:Pamje nga Lagja Kala ne Elbasan ku u lind Ali Cungu.)

Shkëlqim Burburia, Mësues pensionist, Elbasan

NJË “BISEDË” ME KRISTOFORIDHIN NË “SHTËPINË E TIJ”

July 20, 2017 by dgreca

1 Kristoforidhi ok

Nga Rudolf Deliana/

Rashë të flinja…… Nuk di se si në gjumë e sipër, m’u shkrep në krye të bëja një bisedë më lëvruesin e gjuhës sonë.E këtë bisedë ta kryeja urgjent, bash në shtëpinë e tij, në lagjen Kala të Elbasanit.

Shpejt e shpejt përcaktova temën e bisedës : “Pyetje rreth Fjalorit e probleme të tjera që mund të dalin”.

– Po mjetet ? – thashë me vete.

– Fjalori i 1904-ës, iu përgjigja vetes.

U ngrita e ashtu në gjumë të thellë, s’di veshur apo zhveshur, hapa dollapin e bibliotekës dhe nxorra Fjalorin.Kishte dekada që flinte aty, edhe ai në gjumë të thellë, përkrah librave të tjerë e askush s’ishte kujtuar ta merrte e ta lexonte.E pastrova nga pluhuri që të mos turpërohesha përpara Gjuhëtarit dhe nisa të mbyll dollapin. Atë cast më zuri syri “Fjalorin e Shqipes së Sotme”, botim i vitit 1984.

– Ta marr edhe këtë, thashë me vete. Kur ta shohi Plaku edhe mund të gëzohet. Shumë i kënaqur nga kjo përgatitje, me 2 fjalorët në sqetull e në gjumë “për shtatë palë qejfe”, u nisa për në lagjen time, në Kala.

Rrugës mendoja : 1904 – 1984 ! Gati një shekull kohë! Njëri fjalor i vogël, tjetri i madh. I pari i hartuar nga një person i vetëm, që kishte një mijë halle të tjera mbi kokë, tjetri nga një grup njerëzish që punët e jetës së përditshme i kishin në rregull. Së fundmi, i pari për një gjuhë që ende s’dihej si ishte, kurse të tjerët për një gjuhë që ishte futur në normalitetin e jetës së saj! Sa vështirë ta ketë patur i mjeri Patriot, sa lehtë të tjerët!

Pa mbaruar mirë mendimin, u gjenda në Kala pranë shtëpive të Papajanëve, fis mjaft i gjërë i lagjes.Vrava mendjen të gjeja pse këmbët më sollën këtu dhe e gjeta.I kishte drejtuar kujtesa ime në të cilën ime gjyshe, Kleopatra, kishte ngulitur faktin që i Ati ishte sëmurë dhe kishte vdekur aty. Pastaj u kujtova se aty pat qenë një pllakë që i vërtetonte të gjitha këto. Hapa sytë, por pllakë s’pashë.Këmbët e mija dolën më të zgjuara. Ato më dërguan në shtëpitë e familjeve të njohura Shuteriqi sepse, sipas tyre , pllaka ndodhej atje, dhe ashtu doli. Pllaka ishte atje, madje jo një, por plot tre! Hapa sytë mirë.Po, po, ishin tre.

– Shumë mirë , thashë me vete, do të jëtë bërë ndonjë zbulim dhe e lashë këtë punë.Ngrita dorën që të hapja derën, por pashë që ajo ishte mbyllur me dry. S’di se si më lindi dëshira të shihja nëse Kristoforidhi e kishte përfshirë fjalën “dry” në fjalorin e tij. E gjeta në faqen 88, ku tregohej se e kishte hasur te Budi e Bogdani. Shumë i kënaqur mbylla fjalorin dhe i thashë vetes:

– U pa puna! U dashka ardhur më vonë!

Nuk di nga u vërdallisa, por kur u ktheva, derën e gjeta pa dry.Zgjata dorën për ta hapur e s’di pse më pushtoi një ndrojtje, sikur do të më dilte përpara dicka e trishtueshme. E shtyva kanatën ngadalë dhe hapja e saj pa zhurmë më dha zemër. Përpara më doli një oborr i gjatë dhe i ngushtë, karakteristik për shtëpitë e lagjes Kala, të cilat kanë patur gjithmonë pak hapësirë për banesë. Anash gjendeshin dy mure “moderne” prej blloqesh cimentoje dhe një oborr me kalldram karakteristik elbasanas. Eca përpara ngadalë dhe i qetë.M’u shfaqën para syve një palë shkallë tipike kalajase.Prapa tyre dukej një hajat, në të cilën gjendeshin objekte që s’arrija t’i kuptoja pse ndodheshin aty. Ndoshta, thashë me mend, do të jenë orendi tëvjetëruara të sjella nga Plaku kur u kthye në Elbasan.

Për këtë arsye e largova mendjen prej tyre dhe hodha sytë përtej hajatit. Në fund të tij dallova një derë.

– Do të jetë një derë quri, thashë më vetë dhe përsëri më lindi kureshtja :

– A ta ketë futur në Fjalor Plaku i urtë fjalën “qur”? E gjeta në faqen 295, madje të shoqëruar me sinonimet “katua”, “patoz” dhe me shprehjen “qur kusarësh”.Hapa të madhin. U cudita : fjalën “qur” s’e përmbante. Të ketë vepruar gabim Plaku?!

– Ti s’je gjuhëtar, i thashë vetes, ndoshta ka arsye që fjalori i 1984 s’e ka futur.Kjo më qetësoi.

E përqëndrova vemendjen te shkallët: dy shkallaret e para ishin prej guri të bardhë të gdhendura bukur, të tjerat prej dë rrase plotësisht shkallë tipike që na vinin ndoshta nga shekulli i largët 18 apo 19.I ngjita ato shkallë i shoqëruar nga një drojë e pashpiegueshme dhe u gjenda në një cardhak të vogël, i vendosur mbi hajat.Kjo më kënaqi, por u brengosa sepse në të nuk pashë qoftë edhe një orendi të vetme shtëpiake.

– Duket se do të jenë grumbulluar brenda në dhomën e vetme, për t’i ruajtur nga shiu dhe dielli, thashë për të qetësuar veten. Tani më mbeti veprimi më i guximshëm dhe i vështirë: të hapja derën e dhomës e të gjendesha ballëpërballë me të Parin e gjuhës shqipe.

Përsëri mblodha veten dhe e shtyva kanatin me kujdes.S’më tradhëtoi me kërcitje.Me guxim ngulita sytë në hapësirën që më doli përpara. Ndoshta ngaqë isha në gjumë, ndoshta ngaqë dhoma ishte e errët e pa dritare, apo ndoshta nga të dyja bashkë, pashë vetëm errësirë e asgjë tjetër! Pastaj dalëngadalë nisa të dalloja një oxhak të bardhë, një vatër të bardhë dhe së fundmi një siluetë të vendosur në vatrën e madhe, sic e quanim ne kur ishim fëmijë. Rrinte e ulur në dysheme dhe mbështetur në mur afër vatrës. E kuptova.Ishte Lëvruesi i gjuhës sonë, i plakur tej mase.Dukej që dremiste.Përfitova nga rrethanat dhe hetova mjedisin.

Pashë : një dysheme vende vende me brima nga të cilat mund të bije në qur. Në të s’kishte as sexhade, as qilim e as hasër. Rreth e qark vatrës asgjë për t’u ulur, sic e kishin në atë kohë të gjitha shtëpitë e Kalasë. Nuk kishte velenxë, shilte, postiqe, karrige apo dicka tjetër.Madje as jastëkë për t’u mbështetur. Më theri në zemër! Ngrita sytë lart dhe i rrotullova rreth katër mureve. Pashë dollapë me kanata dhe pa kanata, me xhama e pa xhama, të gjithë mbushur me pluhur e pëlhurë merimangash. Nëpër rafte disa fotografi, por asgjëkundi nuk dukej ajo e Kristoforidhit, që sot mbush plot e përplot cdo cep e kënd të Atdheut tonë. Kishte letra, shkrime e sende të tjera që s’merrja vesh se c’lidhje kishin me Atë, që strukej pranë vatrës. Më tej pashë dy baule të vendosura njëra mbi tjetrën. Edhe u gëzova, edhe u trishtova.U gëzova se u rrita pranë tyre.Ishin të pajës së mëmës sime, dhënë nga e ëma, që i kishte trashëguar nga e ëma e vet, Eleni, gruaja e Atij që rrinte strukur para meje.U trishtova se ishin “plakur” dhe shpërfytëruar. Gjë tjetër s’pashë në atë shtëpi të Lëvruesit të gjuhës sonë i cili u flijua për të vendosur themelet e gjuhës së vyer shqipe!

– Sa mjerim, më tha një zë nga brenda.

Në këtë cast ndjeva mbi vete sytë e Siluetës. I ktheva une të mitë drejt tyre dhe kuptova që po më shihte mjaft i habitur.Mos vallë isha unë i pari që po e vizitoja?Mos vallë deri tani s’e kishte vizituar njeri? Atëhëre, i frikësuar, i emocionuar, i gëzuar apo s’di si, iu drejtova qetë qetë me shprehjen e zakonshme :

– Mirë se të gjeta!

I hapi sytë mirë, por s’m’u përgjigj. U frikësova! Mos vallë nuk i shpreha si duhet fjalët?Rrufeshëm hapa Fjalorin e Plakut dhe në faqen 214 e gjeta shprehjen saktësisht të tillë. Mora frymë lirshëm dhe u përqëndrova të dëgjoja të më fliste Kristoforidhi me shqipen e kohës së tij, atë të fund shekullit 19. Dhe vërtet foli sic e prisja. Shqiptoi ngadalë e qartë:

– Mirë se të pru Zoti ynë!

M’u bë zemra mal! Dëgjova “zërin” e stërgjyshërve.Kisha fatin e lumtur të bisedoja me ta.Kjo ma rriti guximin, por edhe kureshtjen. Hapa Fjalorin e vogël për të parë nëse Rilindasi i madh e kishte futur atë shprehje aq të bukur në fjalor. E gjeta në faqen 213 ashtu sic e dëgjova. Po fluturoja nga gëzimi! Vazhdova:

– Si je me shëndet, a mbahesh mirë?

Ngriti sytë ngadalë e m’u përgjigj :

– Mbahem gjallë e gjëllinjë!

Pak a shumë e kuptova përgjigjen, por folja “gjëllinjë”, fjalë e padëgjuar nga unë, më turbulloi.Fjalori më sqaroi cdo gjë. Në faqen 127 të tij mësova se kjo fjalë e hasur përsëri të Budi e Bogdani kishte kuptimin : “Shkoj këtu e atje, kërkoj për të ngrënë që të rronj”.

Qe një shuplakë e fortë! M’u duk sikur Kristoforidhi e kishte futur në Fjalor nergut për mua, që të kuptoja se kush ishte gjendja e tij sot. Thashë me vete :

– O Zot, sa turp! Të rropatet ende edhe sot për bukën e gojës, ashtu sic u rropat kur për disa dhjetëvjecarë me thonj e dhëmbë vuri themelet e gjuhës sonë! Turp për të gjithë ne shqiptarët. Vazhdova:

– Si po gjëllin këtu në qytetin tënd?

– Jam shumë i kënaqur si nga Elbasani, ashtu edhe nga të gjithë shqiptarët, m’u përgjigj Shqipërinë e lashë ende të palindur. Lexoj me shumë kënaqësi atje te Sheshi i Tabakeve ku ma keni vendosur trupin. Edhe te Kisha e Kalasë ku prehem prej gati një shekulli kënaqem kur shoh shkollën ku u mësoja shqiptarëve gjuhën shqipe. Më bëhet qejfi shumë kur rreth meje lozin fëmijët që mësojnë në atë shkollë! Për këto të gjitha “paci uratë!”.

Përsëri një shprehje e bukur shqipe! Pa të shoh, thashë me vete, a e përdornin shqiptarët para një shekulli? Hapa Fjalorin dhe e gjeta në faqen 370. Për ta qartësuar kuptimin, vazhdova:

– Po buka e gjella a të mungojnë?

– Jo, i kam me shumicë, por më mungon………shtëpia………..,shtëpia, që të pres miqtë. Të pres ata që gjatë jetës sime më pritën e më përcollën me nderim në cdo skutë shqiptare.

Pasi heshti, më nguli sytë e më pyeti:

– Po ty, si të duket kjo shtëpi?

Toni i pyetjes nuk ishte as qortues e as ironik.Kjo më shqëtësoi mjaft. Me gjithë atë c’t’i thoja, c’përgjigje t’i jepja? Ta gënjeja? S’mund ta quaja as të mirë e as të keqe, pra u gjenda keq. Për të shpëtuar nga situata ju drejtova me pyetjen:

– Po Fjalorin a e ke këtu? Kaloi një cast dhe mallkova veten për pyetjen që i drejtova.

Pata frikë se mos mërzitej, nga që fjalori nuk ishte i pranishëm në dhomë. Por jo. Ai vazhdoi qetë:

– Fjalorin? Nuk e di , atë s’e shoh gjëkundi. Ndoshta nuk është më nevoja për të.Ja , ti e paske një fjalor tjetër. Qenka shumë më i madh se i imi, prandaj duhet të jetë më i saktë dhe më i plotë nga ana gjuhësore.

– Po, iu përgjigja shpejt e shpejt, ai ashtu është, por i yti ka vlera më të mëdha. Po të mos kishte qenë ai, sot do të kishim shumë më pak fjalorë nga c’kemi.

Sikur u habit dhe foli ngadalë:

– Po atëhërë, pse s’është këtu?

– Ja tek e kam, i thashë dhe nuk bëra sqarime të mëtejme.

U kënaq, po më duket sikur nuk u tregova shumë i sinqertë.Ai Fjalor rrallë shihet sot në mjedisin gjuhësor të vendit. Megjithatë, për t’i dhënë kënaqësi, e pyeta:

– A të lodhi shumë fjalori?

– Eh, m’u përgjigj, më lodhi e më mundoi gjithë jetën. Më mbeti brengë që s’e pashë të botohej!

Për t’ia lehtësuar këtë brengë e për ta kënaqur vazhdova:

– Ai u botua më vonë. Dorëshkrimin ta ruajti me shumë kujdes Kleopatra bashkë me fotografinë e vetme që na le para se të ndaheshe përgjithmonë nga ne.

M’u duk sikur u habit, sikur s’po kuptonte, sepse më pyeti:

– Mos po flet për time bijë?

– Po, vazhdova, i ruajti bashkë me të shoqin, Mimë Bibanë.

– Po pastaj si i shkoi filli Fjalorit?

– Fjalori kaloi një periudhë të vështirë, shumë të vështirë, gati rrezikoi të humbte. Kjo e keqe e madhe nuk ndodhi se më në fund u botua më 1904 dhe të gjithë shqiptarët të falendëruan me gjithë zemër kur e panë me sy.

Dukej se nuk i pëlqente ta lavdëroja, prandaj ndryshoi temën e bisedës dhe m’u drejtua me pyetjen:

– Më dukesh mjaft i ri, si i ditke këto gjëra?

– I di nga vajza jote, Kleopatra, që është gjyshja ime, i thashë me kënaqësi duke u përpjekur të mos paraqisja mburrje. Atij sikur iu cel fytyra, madje iu ngjall kureshtja, sepse më pyeti:

– Po Kleopatra ka lënë shumë trashëgimtarë?

– Po, iu përgjigja, plot nipër e stërnipër, në Itali, Greqi, Francë , Angli, madje me emrin e saj e ka një mbesë që sot jeton në Amerikë.

– Po këtu në Elbasan ka?

– Po ka, njëri nga nipat e saj mban emrin tënd, quhet Kostandin.

– Sa më kënaqe, tha me fytyrë të celur Plaku i strukur pranë vatrës pa zjarr e pranë murit pa jastëk.

Lëvizi pak , drejtoi ca trupin, ktheu sytë nga unë dhe më pyeti me mjaft kureshtje:

– Po Elbasani a ka ndryshuar?

– Aq shumë, sa s’do ta njohësh po të dalësh që këtej. Mund ta shohësh edhe nga Sheshi i Tabakëve, ku kemi vendosur statujën tënde. Kur ke mundësi, cohu në këmbë e do të kënaqesh duke soditur qytetin tënd të lindjes që gjallëron gjithëandej!

– Ke të drejtë, më tha, por s’i shkëpus dot sytë nga leximi.

– Është mirë ta heqësh këtë huq, e këshillova.

U habita kur më pyeti:

– C’kuptim ka fjala “huq”? Unë s’e kam vënë në Fjalor.

– Po të lë këtë Fjalorin tim që ta kuptosh atë dhe mjaft fjalë e shprehje të tjera me të cilat gjuha jonë, pra edhe e ytja, është pasuruar shumë nga mjaft studiues shqiptarë që ndoqën udhën tëndë.

– Falemi ndersë, më tha.

– U kënaqa pa masë kur dëgjova trajtën e vjetër të shprehjes së sotme falenderuese shqiptare. Atë e gjeta edhe në fjalor në faqen 98. Për ta kënaqur, vazhdova për Elbasanin:

– Është rritur mjaft, ka arritur Krastën, Shkumbinin, Zaranikën dhe Ullishtën. Aty pranë teje shtrihet një bulevard i bukur.Djathtas ke Kalanë me kullat e Portën e saj karakteristike.Po aty ke Sahatin e qytetit.Pranë Rrapit të Bezistanit ke Aqif Pashën, Lef Nosin, Usta Isuf Myzyri dhe Monumentin e Arsimit Shqiptar që i kaloi 100 vjetët.Kudo ka sheshe e ndërtesa të bukura.

Po i ndriste fytyra dhe me ndërpreu:

– A keni mjaft shkolla për fëmijë? , më pyeti me një kureshtje mjaft të madhe.

– Aq shumë sa s’numërohen, si për fëmijët ashtu edhe për të rriturit. Kthehu pak mbrapa. Atje rrëzë ullishtës do të shohësh një Universitet madhështor.

– Sa po më bëhet qejfi, mor bir, më tha gati me lot gëzimi në sy!

– Po muzeume a keni ngritur?

– Po, kemi disa të tillë.

Mbas një pause që zgjati pak caste, m’u drejtua me një pyetje, një bombë, që s’kuptoja nga vinte, sepse më tha troc:

– Po për Kristoforidhin keni muze?

– O Zot, thashë me vete, s’po marr vesh se kush po më pyet. Pyet Kristoforidhi për Kristoforidhin, apo …………..?

Përgjigjen e saktë ma dha një zë nga brenda meje. Ai më pëshpëriti :

– Pyet Shqipja për të Atin dhe Shqipëria për të Birin!

S’di pse nga goja në vend të përgjigjes doli pyetja më shumë me ton habitës se sa pyetës:

– Si?!

– Jo, jo, s’ka gjë, u ngut të përgjigjej dhe buzëqeshi lehtë. U vura në siklet.

Qeshja s’m’u duk ironike, megjithatë e mblodha veten dhe iu përgjigja :

– Ja këtë shtëpi e kemi muze për Ty.

Duket se edhe Ai, s’deshi të bisedonte për muzeun, prandaj e ndërroi bisedën duke më thënë :

– Më kënaqe me këto fjalë more nip. Do të doja të më vinin mjaft shqipëtare kështu si ti. Kam dëshirë që në këtë shtëpi me mua të jenë edhe parardhës të mi, si Budi, Bogdani etj., por kjo shtëpi kështu e zhveshur, me gjerba e pa orendi, me turpëron. Plaku u përlot, unë u turpërova.

Atë cast m’u kujtua shtëpia e të dhëndrit, Mimës. Mendova se mund t’i pëlqente si shtëpi muze, prandaj iu afrova ngadalë. Dicka kuptoi dhe hapi sytë. Atëherë i them :

– A do të pëlqente si shtëpi ajo e dhëndrit, Mimes?

Iu cel fytyra. U drejtua ca dhe më foli gjatë :

– Atë shtëpi e mbaj mend mirë se banonim në të njëjtën rrugë. Unë rrija te shtëpia e Vasil Popës që ishte pranë cesmes së Doncit. Përballë kisha shtëpinë e Lazer Papajanit, kurse ajo e Bibajsave ishte më poshtë, përballë shtëpisë së priftit të Kalasë, Papa Veneminit. Këta të dy ishin baxhanakë e gratë e tyre ishin motra të Haxhi Tupes, që e kishte shtëpinë po në atë rrugë. Mima më kujtohet pak. Ishte i ri në atë kohë. Në shtëpinë e tij do ta ndjej veten si në shtëpinë timë e do të jem shumë i kënaqur kur të më vijnë vizitorët.

Këto qenë fjalët e tija të fundit.Pastaj u afrua pranë murit të vatrës, mbylli sytë dhe e zuri gjumi.Ai fjeti, ndërsa unë u gjenda njëkohësisht në mjaft pika karakteristike të Elbasanit.U gjenda majë Krastës e Ullishtës; te Ura e Shkumbinit dhe e Zaranikës; te Pusi që lahet vetë e te Pusi I Plehut; te Rrapi i Bezistanit e Rrapi iBobolles; te Varrezat e Mëdha e ato të Shën Thanasit; te Kisha e Kalasë, Xhamia Mbret e Teqja e Madhe; te Shkolla e Debojës, e Gocave dhe Normalja; te Sheshi I Tabakëve e ai i Bezistanit; te Sahati e Porta e Kalasë. Te të gjitha këto ndjeva një zë që thërriste me të fortë:

– Trupin e Kristoforidhit e kemi te sheshi I Tabakëve.”Mendjen” e Tij e duam te “Qendra Muzeale Kristoforidhi”……….. dhe u zgjova!

*Rudolf Deliana

Mësues i Merituar

25 vjet dhe është vetëm fillimi…

July 17, 2017 by dgreca

1 leonora 1 meshe 2 antoni 1 meshe 2 bisede 3 antoni ok

Nga Leonora Laçi/Pukë-16-korrik 2017/E nisa me këtë frazë motivuese, si mesazh premtues për të ardhmen, këtë e pash të shkruar në një nga afishimet në oborrin e kishës katolike të Pukës, dhe po e vendosi si kryeartikull sepse vërtetë ishte vetëm fillimi, pse-n do e gjeni në brendësi të këtij shkrimi.

Me datën 16 korrik isha në Pukë për të ndjekur nga afër meshën dhe festimet e jubileut të 25 vjetorit të hapjes së Kishës Katolike në Pukë dhe ardhjen e Motrave të Nanës Terezë ( tashmë shenjtresh) në Pukë.Ndonëse meskorriku, kjo e diele ishte e freskët. Sa herë udhëtoj për në Pukë kam kënaqësi, aq më tepër kur shoh që në Pukë po bëhen përparime e punime infrastrukturore, dhe rinia pukjane po shkollohet në universitete të ndryshme, pasi vetëm nëpërmjet dijes e arsimimit mund të përparoj një vend.

Ndërkohë që mesha e 25-vjetorit ishte në 17:00 të pasdites, përfitova nga rasti që të gjendesha në Kishën e Kçirës, për herë të parë, ku ndoqa meshën e predikimin e orës 11:00. Kisha ishte e rrethuar nga gjelbërimi dhe pemëtari.

Teksa zbrisja në Kishën e Kçirës, më zunë sytë një tabelë ku shkruante “Rruga At Paulin Markgjokaj u lind në 26 shtator 1908 në Kçirë, vdiq me 30 korrik 1975 në Vjenë të Austrisë”.

Me të mbërritur në oborrin e Kishës, që për mua ishte hera e parë që e vizitoja, shoh të shkruar se: “Kjo Kishë u dhurua nga Dom Anton Kçira”, gëzimi ishte i dyfishtë, ndërkohë që Dom Anton Kçira pas dy dekadave u gjend në atë kishë tashmë duke mbajt meshë dhe predikim, e unë isha dëshmitare e kësaj ngjarjeje.

Dom Antoni ishte i ftuar nga Dom Giovani Fiocchi, famullitar i Kishës katolike ne Puke për të kremtuar 25 vjetorin jubilar të hapjes së Kishës Katolike aty dhe ardhjen e Motrave të Nanes Terezë.

Dom Antoni shprehet se: “Pata fatin te predikoja në këtë Kishë dhe u ndjeva i emocionuar nga pritja dhe respekti qe treguan banoret të cilët mbushën stolat e Kishës dhe se një prift i mirë dhe puna e tij del në pah me besimtarët që shkojnë në Kishë, merita e kësaj i takon dom Giovanit”.

Dom Giovani, prifti italian i cili flet një shqipe perfekte, shërben prej 18 vitesh në Pukë dhe ka bërë një punë admiruese jo vetëm për përçimin e fjalës së Zotit por dhe si një shembull sesi duhet punuar dhe shfrytëzuar natyra dhe te mirat e saj për banoret vendas, i cili kishte krijuar punishte për përpunimin e produkteve vendase.

Në fjalën predikuese përveç meshës, Dom Antoni tha: “Shume prej jush jeni dëshmitaret e territ dhe dëshmitaret e dritës. Dëshmitaret e territ, koha e komunizmit pa fe e pa Zot, vuajtjet e juaja te pashpjegueshme te cilat nuk ka fjalë që mund t’i përshkruaj. Dëshmitarët e dritës jeni ju te rinjtë që keni jetuar demokracinë. Në kohen kur unë erdha në Kçirë në 1994, këtu vendi ishte i shkretë, e tani me punën e palodhur te dom Giovanit dhe juve, kjo zonë po lulëzon dita ditës.

Pas meshës Dom Giovani na qoi në punishtet ku bëheshin prodhimet vendase.

Pasdite ndoqëm meshën në ora 17:00, ku Dom Antoni u takua me Nuncin Apostolik Charls Braun, Ipeshkvin e Sapës Mons.Simonin, përfaqësues të klerit mysliman e besimtarë.

Pas meshës solemne u zhvillua dhe një aktivitet artistik. Dom Giovani u shpreh:- “Se duhet të shërbej ky 25 vjetor për të ngritur një pyetje të madhe se a ka Puka nevoje për një Kishe te madhe ?! Si dhe duhet punuar në këtë drejtim që të tjera përvjetore ta gjejnë popullin besimtar katolik te Pukës me kishën e re”.

Homazh për poetët

July 17, 2017 by dgreca

Në 40 vjetorin e rënies/

Nga Reshat Kripa*/U vranë poetët. Përse u vranë? Mos vallë kishin kryer ndonjë krim? Jo. Ata shkruanin vetëm vargje. Shkruanin për lirinë, për atdheun, për dashurinë. A mund të vritet poeti pse shkruan vargje? Një gjë e tillë ndodhte në shtetin që pretendonte se luftonte për lumturinë e qytetarëve të vet, në shtetin që thoshte se luftonte për të drejtat e njeriut, në shtetin ku po krijohej “njeriu i ri” i socializmit që do të bëhej varrmihësi i këtij kombi. Megjithatë ata mbijetuan. Mbijetuan me vargjet e tyre. Mbijetuan me idealet e tyre.

Ata kishin një pasion, një dëshirë të madhe për të shkruar. Donin të shkruanin atë që mendonin, atë që ëndërronin. Por jetonin në një kohë ku sistemi totalitar mbyste mendimin e lirë që në lindjen e tij. Për t’ia arritur kësaj ai kishte shpikur një formulë po kaq totalitare të letërsisë dhe artit për t’ia kundërvënë mendimit të lirë, formulën e të ashtuquajturit “realizëm socialist”, një formulë absurde që ndrydhi talentet e mëdha dhe u hapi rrugën veprave standarde pa asnjë vlerë.

Vilsoni dhe Genci ranë më 17 korrik të vitit 1977 rrëzë një përroi në Librazhd. Më duket sikur ende dëgjoj hapin e rëndë të gardianit që kontrollon qelitë dhe më shfaqen mijra të burgosur politikë që i kanë provuar mbi shpinat e tyre tmerret e atyre qelive. Vështroj dhe para syve më dalin dy vizione: djajtë dhe engjëjt, vampirët dhe preja, xhelatët dhe viktimat dhe bëj karahasimin. Nga njëra anë terri, ndërsa nga tjetra drita. Nga njëra anë ferri, ndërsa nga tjetra parajsa.

Lexoj një poezi të Vilsonit:

Saharaja s’di të ëndërrojë,

Ajo bluan gurrë në mendt e saj,

Saharaja s’ka këngë të këndojë,

Saharaja s’ka as lot të qajë!

“Eksperti letrar” Myzafer Xhaxhiu shkruante:

Këto si dhe vjersha të ndryshme, fragmente të shkëputur nga libra të ndryshëm, flasin qartë për një tendencë nihiliste, pesimiste, flasin për mërzitjen, për vdekjen. Mohojnë jetën, kuptimin e punës së dobishme.

Ndërsa “eksperti” tjetër Koçi Petriti vazhdonte: Vjersha ka frymë pesimiste, nihiliste, mohon gjithçka që lidhet me aktivitetin e njerëzve. Simbolika e bën atë një alegori me një përmbajtje reaksionare.

Lexoj edhe një poezi të Gencit:

E sa gjurmë mbetën kësaj ane,

(E sa miq ka pritur ky oxhak…)

Këtu rrodhën këngë partizane,

Diku rrodhën disa pika gjak!

Por për “eksperten” Diana Çulli këto vargje tingëllonin ndryshe: Oxhaku ruan diçka të shtrenjtë. Kjo diçka nuk përcaktohet. Gjithashtu vargu “Diku rrodhën disa pika gjak” është i errët sepse autori, nëse e ka fjalën për kohën e Luftës Nacional-çlirimtare, në atë kohë nuk kanë rrjedhur vetëm disa pika gjak.

Dhe kjo poete, më vonë, do të fitonte famë, ndoshta edhe për “meritë” të kësaj ekspertize, madje do të zgjidhej edhe deputete e parlamentit shqiptar. Për më tepër, Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë, e drejtuar nga një “ish i burgosur politikë” do ta propozonte për çmimin Nobel. Paradokset do të vazhdonin edhe më tej. Dy “ekspertët” e Vilsonit do të vazhdonin të lartësoheshin, madje njeri prej tyre do të dekorohej edhe nga Presidenti i Republikës, siç duket, edhe ai, për meritë të kësaj ekspertize. Kjo është Shqipëria e sotme ku në të njëjtin stan bashkëjetojnë ujqërit me dhëntë. A është e mundur?

Para syve më dalin vargjet e shquara të poetit të madh rus Mikhail Lermontov:

U vra poeti! – rob i nderit –

Ndër shpifje e thashetheme u shtri,

Me etje hakmarrjeje prej vrerit,

U mposht krenar me plumb në gji.

Në shpirt poetit s’iu durua,

Dhunimin e turpshëm kur e pa,

Përkundër fyerjes u çua,

I vetëm si më parë…dhe ra!

Kështu ranë dhe poetët tanë. Ranë për të mos u harruar kurrë, për t’u lartësuar si një memorial madhështor në piedestalin e martirëve të këtij kombi.

* Anëtar i Kryesisë Kombëtare dhe i Degës së Tiranës së Shoqatës

Antikomuniste Demokrate të Shqipërisë

Historia e Zbardhur-Sigurimi: Veprimtaria agjenturore e Alfred Ashikut dhe Jak Kodhelit

July 15, 2017 by dgreca

Dosjet hetimore dhe gjyqësore të ” armiqve” të pushtetit Jani Temo, Sehit Haruni e Kol Duli ” Element me botëkuptim të vjetër, kane mbaruar studimet në Itali”/Nga Agustin MIRAKAJ/Në vitet e para pas Luftës së Dytë Botërore, ndër drej timet prioritare të punës së pushtetarëve në Shqipëri ishte shtypja e çdo qëndrese dhe eliminimi me çdo kusht i kundërshtarëve të regjimit komunist. Për këtë u angazhuan të gjitha hallkat e pushtetit, por veçanërisht strukturat e Divizionit të Mbrojtjes së Popullit, Organeve të Sigurimit të Shtetit, Prokurorisë dhe Gjykatave Ushtarake.

Pas shtypjes së kryengritjes të Malësisë së Madhe dhe më gjerë, janar 1945; kryengritjes së Postribës, shtator 1946; Gjyqit Special në Tiranë, mars – prill 1945; zbulimit dhe dënimit të drejtuesve dhe pjesëtarëve të organizatave “Bashkimi Shqiptar” dhe “Bashkimi Demokratik”, janar – shkurt 1946; gjyqit ndaj grupit të deputetëve të Organizatës “Nacional Demokratike”, shtator 1947; shuarjes së përpjekjeve për qëndresë të armatosur të Muharrem Bajrakatarit ( Kukës), Mark Gjon Markajt ( Mirditë), Mirakajve të Pukës, krerëve të Tropojës, Dibrës e Dukagjinit; një valë tjetër e goditjeve të organeve të diktaturës vazhdoi edhe gjatë gjithë vitit 1948, duke patur në fokus kundërshtarët e regjimit komunist, sidomos ata që ishin evidentuar si miq dhe bashkëpunëtorë të përfaqësuesve të misioneve anglo – amerikane në Shqipëri, por duket qartë përparësia e goditjes edhe ndaj shtetasve të huaj që për arsye të ndryshme banonin në Shqipëri.

Proceset hetimore – gjyqësore ndaj personave të arrestuar përfundonin me dënime të ashpra, që, përveç likuidimit të kundërshtarëve politikë dhe rezistencës së tyre, synonin edhe të ngjallnin frikë në shtresat e caktuara që ishin të pakënaqura nga regjimi komunist.

Në vijim të këtij dossieri do të publikojmë për lexuesin e “Gazeta shqiptare” profilet biografike dhe akuzat e formuluara nga organet e diktaturës ndaj gjashtëdhjetë e një personave të arrestuar gjatë vitit 1948; dyzetë e nëntë shtetas shqiptarë, nëntë shtetas rusë ( rusë të bardhë), një shtetas gjerman, një austriak, një italian dhe një shtetas francez ( me origjinë shqiptare). Për këtë dossier përgjithësisht janë shfrytëzuar dokumente arkivore të Arkivit Qendror të Shtetit Shqiptar, përkatësisht Fondi 492 ( Prokuroria e Përgjithshme), vitet 1947 – 1948. Jemi përpjekur të ruajmë gjuhën e dokumentit arkivor, sidomos në pjesën e formulimit të akuzave, që duket qartë se një pjesë e tyre janë të fabrikuara nga Organet e Sigurimit të Shtetit, me qëllimin e vetëm për të shtuar masat e dënimit ndaj atyre që konsideroheshin kundërshtarë të regjimit komunist në Shqipëri.

II. Alfred Ashiku, Jani Temos, Jak Kodheli, Sehit Haruni dhe Kol Duli

Më 15 shkurt 1948, Drejtoria e Sigurimit të Shtetit i dërgon për kompetencë dhe veprim Prokurorisë së Përgjithshme një kopje të procesverbalit të të pandehurit Alfred Ashiku dhe një fletë akuzë të veprimtarisë së tij zhvilluar kundër pushtetit popullor.

Alfred Ashiku akuzohej se ka pasur lidhje të ngushtë me anglo – amerikanët, dhe në kohën kur u shtetëzuan farmacitë u prek dhe si i tillë u vu në shërbim të anglo – amerikanëve.

Ka patur lidhje me Thoma Stefanin, Smithin, Robinsonin, Votrouzin, Richadson, Palmer etj.

Kur është pyetur se si është njohur me të sipërpërmendurit, ka pohuar se rastet kanë qenë kur shkonte për t’u dëfrye në Dajt e gjetkë. Ndërsa, sipas të dhënave të strukturave të Sigurimit të Shtetit, ai frekuentonte Misionin Anglez dhe aty është njohur dhe ka formuar lidhjet me ata.

Alfred Ashiku nuk kishte folur në procesin e hetuesisë, duke preferuar më mirë vdekjen sesa të sqaronte pozitën e tij në të kaluarën dhe, si rrjedhim, procesi i tij ishte shumë i thatë.

Kishte bërë pjesë në Partinë Social – Demokratike dhe si i tillë kishte qenë i ngarkuar që të punonte së bashku me Dhori Xibinakun me të gjithë elementët e lëkundur.

Në lidhje me zgjedhjet elektorale të 2 dhjetorit 1945, ka thënë se këto shkuan në favor të Frontit nga çështja e presioneve dhe që mbas tyre qeveria do të merrte masa arrestimi për të gjithë ata që nuk do të votonin.

Ka patur lidhje me Maliq Bushatin dhe në kohën e okupacionit gjerman Alfredi ishte lejuar të mbante me vete revolver, mbasi kishte patur miqësi të madhe me disa autoritete të larta gjermane.

Rrethi i tij shoqëror ka qenë i përbërë nga kundërshtarë të regjimit komunist, si Mark Gurashi, Tika Texha, Lik Toptani, Rakip Strazimiri, Felatun Vila, Sara Blloshmi, Simon Pogu, Prof. Janko Hambicek, Suat Asllani, Haki Karapici, Agostin Bonati Dr. Irfan Pustina etj.

Alfredi ka patur lidhje me farmacistët që përbënin grupin kundërshtar që lidhej me organizatën e Grupit të Deputetëve.

Në grupin e Alfred Ashikut, sipas deklarimeve të njërit prej të implikuarve bënin pjesë edhe këta persona: Enver Sazani, Fadil Kotona, Pasholli, Tomini Noçka, Papadhopulli etj. Lidhjet me organizatën i mbanin nëpërmjet Enver Sazanit dhe Dr. Irfan Pustinës.

Në lidhje me këto akuza, i pandehuri Alfred Ashiku nuk kishte pranuar duke mbajtur një qëndrim të prerë mohues. Kjo kishte bërë që ai të evidentohej si person që e urrente pushtetin komunist, çka presupozonte masë dënimi më të ashpër ndaj tij.

Më 27 janar 1948, Drejtoria e Sigurimit të Shtetit do t’i dërgonte për kompetencë e veprim Prokurorisë së Përgjithshme procesverbalin e të pandehurit Jak Kodheli dhe të Jani Temos, si edhe fletë akuzat për aktivitetin e tyre kundërshtar ndaj pushtetit komunist.

1) Jani Temos ishte nga Tunis i Afrikës, me nënshtetësi franceze dhe me origjinë shqiptare: babën e kishte nga Korça dhe nënën nga Oçishti i Devollit.

2) Në maj 1940 kishte ardhur në Shqipëri për një vizitë miqësore pranë farefisit familjar Korçë e Oçisht, ku për shkak të fillimit të luftës midis Francës dhe Italisë dhe asaj Italo – Greke, kishte ndenjur gati 17 – 18 muaj.

3) Ka ikur nga Shqipëria në fundin e 1941- shit me ndërmjetësin e të kunatit të tij Ernest Jast, atashe i Konsullatës Zvicerane në Tunis, i cili i dërgoi formalitetet e nevojshme.

4) Pasi shkon në Tunis, në maj ose qershor 1944, inkuadrohet vull- netarisht në radhët e ushtrisë Angleze në Armatën e VIII- të dhe vjen në Itali.

5) Bashkë me Armatën ka shkuar deri në Italinë e Veriut dhe, kur Armata filloi të kthehej përsëri për në Italinë e Jugut, ilegalisht ka braktisur ushtrinë Angleze duke u nisur për të ardhur në Shqipëri.

6) Mënyra me të cilën kishte ardhur në Shqipëri konsiderohej nga Organet e Sigurimit tepër e dyshimtë: “Tue qenë ushtar i Armatës së VIII- të në Loreta, ka hipur në një tren që vinte nga Gjermania me të internuar, ku ishin dhe disa shqiptarë, me pretekstin se ishte mërzitur dhe për të bërë një vizitë ( mbas vizitës së sipërme prej 18 muajsh). Gjatë rrugës, megjithëse mbante devizën e ushtarit anglez, mundi të kalojë dhe erdhi deri në Bari pa u kapur”.

7) Kur mbërriti në Bari, bashkë me katër shqiptarë u paraqit në Misionin Shqiptar atje, por nuk kallëzoi identitetin e tij të vërtetë, por u paraqit si i internuar me të tjerët, nga frika se mos e dorëzonin tek anglezët.

8) Mbas më se një muaji që ka qëndruar pranë Misionit Shqiptar në Bari, më 6 ose 8 gusht 1945 erdhi në Shqipëri me aeroplan, duke zbritur në Tiranë.

9) Këtu pajiset me leje- qëndrimi dhe shkon në Korçë pranë farefisit. Rri pak kohë pranë tyre dhe pastaj fillon të punojë kamarier; më parë me disa privatë në Korçë, pastaj në klubet sindikale punëtore në Korçë dhe në Durrës dhe më pas hyn në UNRA, tek anglezët, nga të cilët kishte ikur në Itali, kur ishte ushtar.

10) Në UNRA i kërkon punë drejtoreshës së personelit Mis Neelyt, e cila, pasi e pyeti kush ishte etj., e mori menjëherë në punë dhe në fund, kur u largua me dëshirën e tij për të shkuar në Tunis, i dha dhe fletë lavdërimin për shërbimin që kishte bërë sa kohë që punoi me ta.

11) Në hetuesi, Jani Temos nuk kishte pranuar të kallëzojë pyetjet që i bëheshin nga oficerët e sigurimit dhe kishte mohuar akuzat që formuloheshin prej tyre për qëllimin e largimit të tij nga anglezët ( në Itali), mbi qëllimin për të cilin kishte ardhur në Shqipëri, për lidhjet e tij si informator me UNRA- n etj.