MASAKRA KOMUNISTE E LIBOHOVËS- NDALU BARBAR !

June 9, 2013 by dgreca

Shkruan:Eugen SHEHU/Bern-Zvicër/

Rishikimi i historisë,në thelb do të thotë një ringjallje tragjedie.Por ky moment është tejet i përshtatshëm dhe i domosdoshëm,nëse kërkon të konturosh një humanizëm relevant në kombin tënd,në ngarendjen tënde drejt qytetërimit:Plagët vlen të hapen që dikush të mos i harrojë e dikush tjetër ( ifshehur deri më sot) të kërkojnë falje tek vëllezërit e tij,pse dikur i ka marrë jetën babait të tij,vetëm e vetëm për hirë të idealeve të rrejshme.

Në shtatorin e vitit 1943,në Shqipëri u pa qartë se dy forcat kryesore politike,Balli Kombëtar dhe Partia Komuniste,nuk mund të bashkëpunonin dot midis tyre.Për më tej,vendimi i ardhur nga Beogradi ( i cili përbënte detyrë për komunistët e Tiranës) ishte që të fillonte menjëherë lufta civile, në Shqipëri.Sa më shumë të vriteshin shqiptarët me njëri tjetrin,sa më shumë gjaku të mbushte rreketë,aq më lehtë do të kishin çetnikët dhe komunistët serbo-sllav për të mbajtur nën sundim Kosovën dhe trojet tjera etnike.Kryeshërbetori i Beogradit E.Hoxha,në shtator të vitit 1943,nuk mungoi të nxisë idetë e nxymta të luftës vëllavrasëse.Mandej më pas ai paradoksalisht nuk fshehu histerinë për të çelur sa më shpejt siparin e tragjedisë të luftës vëllavrasëse.Ja se çfar udhëzimesh firmoste ky kryekriminel në shtatorin e vitit 1943 dhe ua dërgonte atyre në formë urdhëri,shtabeve të njësive luftarake nacionalçlirimtare :”Të përgatiteni sa më shpejt,të përgatitim sa më mirë të tërë atë të lëvizjes nacionalçlirimtare,të përgatitim popullin për një përpjekje me Ballin…”(Histori e luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare e Popullit shqiptar.Voll III , faqe 20 ).

Fill mbas këtyre “dirketivave” forcat nacionalçlirimtare nuk vonuan të ushtronin veprime terroriste si ndaj formacioneve nacionaliste,ashtu edhe ndaj përkrahësve të deklaruar të tyre.Njësitet e vogla guerile,të udhëhequra prej komunistëve,ndërmuarën një varg fushatash të pandërprera,veçmas në Shqipërinë e Mesme dhe atë Jugore,duke vrarë në mes të ditës simpatizantët e Ballit Kombëtar.Të përgaditur për këtë lloj lufte,në të vërtetë Balli Kombëtar nuk mundi të merrte situatën në duar që në fillim.Më tej ai u organizua dhe pas veprimeve luftarake u përpoq të sqaronte me anë të bisedave,takimeve dhe tubimeve të ndryshme,lidhur me rrezikun që i kanosej shqiptarëve prej komunistëve vëllavrasës.Mandej nuk munguan as traktatet ku në njërin prej tyre,që mban firmën e Mid’hat Frashërit,pos të tjerave thuhet ;”Popull Shqiptar !Momentet janë mase kritike.Durimi ka marrë fund.Koha nuk asht ma per falje e për pallavra.”Balli Kombëtar” po shef sot,se italiani i Musolinit,nodhet ende këtu në Shqiperi,me armë në dorë dhe po lufton krah për krah me komunistët kundër ushtrisë shqiptare,çetat greke e maqedonase po veprojnë në vendin tonë kundër nesh,gjermani po vazhdon të bjeri fuqina me shumicë per me na tregua se sa rendon shpata e egër dhe e pameshirueshme e tij.Me nji fjalë sot Shqiperia asht shkelun prej armiqve.Kemi kërkue me çdo menyrë të merremi vesh me komunistët tanë.Këta na kanë kthyer armët ! Sot Balli Kombëtar ashti i vendosun me kembengulje per me çue anijen shqiptare në skelen e shpetimit. Rroftë Shqiperia !”6 nendor 1943” ( “Gazeta Shqiptare “ – Tiranë 23 korrik 1999 ).

Ç’prej këtij momenti Balli Kombëtar jo vetëm që bënte me dije shqiptarët se çfar po ndodhte,por tregonte edhe kush fshihej pas bandave komuniste.E vërteta është se aktet e para terroriste të klikës së Tiranës e tronditën disi popullin.E megjithatë,ata vazhduan të mbushnin radhët e çetave nacionaliste duke paraparë tek Balli Kombëtar,realizimin e aspiratave shekullore të tyre,pavarsisë dhe prosperitetit mbarëkombëtar.Veçmas,Jugu i shtetit amë,u projektua si zonë goditëse prej klikës bollshevike të Tiranës.Dhe kjo kishte arsyet e veta.Në Gjirokastër,Delvinë,Libohovë,vepronin prej mëse dy vitesh,çeta e trimave Ismail Golemi,Nano Gjoni,Dervish Rexhepi,Nazif Peca, Shezo Myslimi,Tare Xhaxho etj. Veprimtaria luftarake e tyre pat nisur që në vitet 1939-1940 me ç’rast ata kishin kundërshtuar me armë në dorë okupatorin e huaj.Në dhjetra e dhjetra prita e luftime,pati shkëlqyer shpirti heroik i tyre, e mpleksur me aftësitë organizative dhe drejtuese të këtyre operacioneve.Ajo që komunistët “ dënuan” të parat këto çeta luftëtarësh,lidhet me faktin se komandantët e tyre,nacionalistët vizionar nuk pranuan me asnjë çmim të futen në radhët dhe nën urdhërat e nacionalçlirimtarëve.Këto komandantë çetash,të drejtuar mjeshtërisht prej trimit Hysni Lepenica,pranuan vetëm bashkëpunimin me komunistët,në beteja kundër okupatorit.Ata askurrë nuk bënë pazare me idetë e tyre të larta.Qëndrimet e pjekura politike të forcave nacionaliste,si edhe fakti që këto forca udhëhiqeshin prej bijve të familjeve me tradita në Shqipërinë e jugut,bënë që radhët e formacioneve të Ballit Kombëtar të mbusheshin dita ditës.Tek këto formacione,populli shqiptar,ngarendëte i bindur se ishte në udhë të drejtë.Ideologët e Ballit Kombe¨tar kishin shpalosur tanimë programin e tyre i cili parashihte luftë kundër okupatorit,forcimi i aleancave me Perëndimin, fitorja në grykën e pushkës e më pas një pushtet demokratik sipas koncepteve perëndimore të shtetit.Të gjitha këto,i patën kuptuar më së miri komunistët në shtatorin e vitit 1943,ndaj u vërsulën me ushtri të rregullt kundër formacioneve nacionaliste, e për më tej,kundër simpatizantëve të Ballit Kombëtar.Në nëndorin e vitit 1943,komanda e lartë ushtarake nacionalçlirimtare e Zonës së Parë Operative Vlorë-Gjirokastër,filloi masakrat në qytetin e Gjirokastrës.Qysh më parë,me anë të grupeve komuniste ilegale,ata patën përpiluar listat e zeza,për t’i konkretizuar më pas ato përmes gjenocidit vëllavrasës.Ja ç’thotë njëri prej traktateve të Ballit Kombe¨tar,i shpërndarë në Jug të shtetit amë,më 1 dhjetor 1943 ;”Ndalu or Barbar ! Në të gdhirë të ditës së 18 nëndorit 1943,një hordhi komunistësh,këlyshë zgjebarake të Miladinit dhe Dushanit,si të ardhur nga fushat e Mongolistanit,u vërsulën si hunët e Atilës mbi qytetin e Gjirokastrës,bashkë me një çetë greke.Mbasi arrestuan nga shtëpia e tyre disa nga parësia e qytetit i vranë ata në sytë e popullsisë së tmerruar.Viktimat janë ; Sefedin Haderi,Boço Kalua 70 vjeç bashkë me të birin profesor Tare Kalon.Muzafer Shehu bashkë me të birin 15 vjeçar,Vasil Shahini,Dino Matua nga Lekdushi dhe Hajro Late.Faji i tyre ishte se; ishin Shqiptarë ! Mbasandaj plaçkitën shumë dyqane e shtëpi dhe ja dorëzuan këto togerit grek,të cilit i lanë në dorë qytetin dhe ikën.Episodi i mallëngjyeshëm djali i Myzafer Shehut kur mundi të shikonte komisarin politik,Qemal Karagjozin,i vajti pranë dhe i thirri duke qarë :Pse more Qemal ma vrave babanë ? dhe kur komisari deshte ta mohojë,djali i vogël bërtiti me lemeri : po unë e pashë me sytë emij,të shtrirë o xha Qemal,përse ma vrave…përse ?…” Dhe foshnja ju afrua me denesë kufomës së babait,duke qarë me ngashërim.Përpara lotëve të kësaj foshnje të njomë,të gjithë shqiptarët janë lidhur me besa-besë për të çfarosur këta katila që vetëm fytyra u ka mbetur si shenjë njeriu…”(Arkivi Qendror i Ushtrisë-Tiranë.Fondi organizata tradhëtare “Balli Kombëtar”dok 341,dt. 1 dhjetor 1943 ).

Më tej në muajt nëndor-dhjetor 1943,dy brigada nacionalçlirimtare të zonës së parë operative Vlorë-Gjirokastër,iu drejtuan qytetit të Libohovës.Tërbimi ndaj këtij qyteti ishtë shumë i madh ngase këtu strehohej në shtëpitë nacionaliste,atdhetari i shquar dhe kleriku i madh,Dervish Rexhepi.Pas fjalës së ëmbël të tij,vraponin djemtë trima të Libohovës,Nepravishtes,Lazaratit dhe krejt zonës së Rrezomes.Veçanërisht pas vrasjes makabre të 34 nacionalistëve në Grehot ( Gjirokastër) roli i Dervish Rexhepit në organizimin e luftimeve të çetave nacionaliste,erdhi gjithmonë në rritje.Duke u gënjyer nga propaganda komuniste se gjoja ajo nuk ishte për luftë vëllavrasëse,banorët e Libohovës nuk ngarendën të ikin,kur muarën vesh se po futeshin aty nacionalçlirimtarët.Por edhe kësaj radhe guerilët komunistë kishin bërë punën etyre.Ata kishin çuar në komandën enacionalçlirimtarëve listat e simpatizantëve të Ballit Kombëtar,apo pleqtë e plakat të cilat kishin bijtë e tyre në çetat nacionaliste.Kësisoj bollshevikët gjirokastrit nuk vonuan shumë.Në hyrje të qytetit të Libohovës pushkatohen shtatëburra të cilët paskan bashkëpunuar me Ismail Golemin,Hysni Lepenicën dhe Dervish Rexhepin,madje njëmbëdhjetë të tjerë mirren duarlidhur dhe pushkatohen në përrroin në dalje të Libohovës.

Në ditët e para të dhjetorit 1943,në qytetin martir të Libohovës vjen lajmi i zi i vrasjes së dy prej djemve më të mirë të qytetit të tyre Besnik Çanos dhe Qeramudin Sulos.Të dy këta personalitete të rinisë nacionaliste shqiptare,patën lënë shkollat për t’iu përgjigjur thirrjes së Ballit Kombëtar,në luftën kundër oukupatorit.Një varg aksionesh me vlerë, në Libohovë,Rrezome,Gjirokastër e deri në Tiranë,patën për organizator këta dy martirë të Libohovës të cilët edhe në vdekje mbetën pranë e pranë.Të pushkatuar me urdhër direkt të Dushan Mugoshës,nga komunistët e çetës së Pezës (Tiranë) trupat e njomë të tyre u varrosën në mënyrë të fshehtë për të fshehur gjurmët e krimit makabër.Lajmi i pushkatimit të tyre pasi kaploi Libohovën,nënat libohovite si pas zakonit të atjeshëm,duke vënë shamitë ezeza mbi kokë nisin ligjërimet vajtimtare,por ende pa mbaruar vaji i nënave labe,qytetin e mbulojnë krismat e armëve.Dy orë më pas miret vesh se janë pushkatuar pa gjyq Idajet Kulla,nacionalist i njohur,së bashku me dy miqtë e ngushtë të tij.Por vëllavrasja komuniste nuk ka kursyer në Libohovë,as Qazim Eustemin,djalin trim nacionalist,nipin e patriotit të shquar Avni Rustemi Por ajo që do të mbetet e paharuar për libohovitët e mesit të shekullit që lamë pas,është padyshim nata e 14 shkurtit e vitit 1944.Akoma sot,historiografia shqiptare nuk ka zbuluar të vërtetën e asaj nate,që me të drejtë libohovitët e kanë emërtuar si Shën Bartolomeu i Libohovës. Dokumentet e botuara deri më sot prej kalemxhinjëve bollshevikë të Institutit të Historisë të shtetit amë,as që e kanë zënë në gojë këtë ngjarje.Përkundrazi,duke folur për mesin e shkurtit të vitit 1944,ato flasin për luftime “të fuqishme” të formacioneve nacionalçlirimtare,kundër ushtrisë gjermane.Madje,po të besosh në naivitetin etyre,bindesh lehtë se forcat ushtarake gjermane ( ato që mposhtën për pesë vjet Evropën) ja “mbathkan” nga sytë këmbët kur po shihkan partizanët shqiptar që luftuakan me ndonjë dyfek të vjetër të ngelur që nga koha e perandorisë austrohungareze !!

E vërteta e 14 shkurtit 1944,është tejet e hidhur.Më 13 shkurt,në Libohovë,mbërrin një libohovit i cili njihej për miqësinë dhe shërbimet e tija me komunistët.Ai kërkon një takim me Shezo Myslimin,një njeri i dëgjuar në qytete e rrethina për fjalën e tij të urtë dhe të mençur,ky e pret nacionalçlirimtarin dhe i thotë për të gjitha ndodhitë në qytet,ndërsa komunisti i dërguar enkas nga Bedri Spahiu,duke dashur të fshihet pas krimeve i thotë se qenkan disa maskarej në radhët enacionalçlirimtarëve të cilët deshakn të bëjnë luftë vëllavrasëse.Kështu që pas bisedave komunisti i dërguar e bind Shezo myslimin që të nesërmen ai ti mbledhë burat më të dëgjuar e të shkojë në vendin equajtur Loçan të Libohovës.Kështu që të nesërmen,me 14 shkurt 1944,rreth 30 burra e djem të Libohovës shkojnë përmes një të ftohti të madh në Loçan,duke dashur të shuajnë sa më parë luftën vëllavrasëse.Në pritje të Bedri Spahiut po vinte nata.Dikushi në shoqëri ka filluar të dyshojë,por zemra se bën të thotë se mund të ndodhë tradhëtia.Komunisti i dërguar nga shtabi i Zonës së Parë Operative Vlorë-Gjirokastër duket si i mërzitur,por shpejt në lartësinë e disa kodrave rreth Loçanit,duken forca që lëvizin.Më pas kur nata bie e plotë,dëgjohen zëra që afrohen dhe rrethohet sheshi ku rrinin djemtë dhe burrat e Libohovës,të urritur të lagur në pritje për të folur si vëllau me vëllanë për të larguar mëritë.Neshat Bejleri,dëshmitar okular i asaj ngjarjeje dëshmon ;

Në fillim askush nga ne nuk dëgjoi se ishte kurth.Pse aty ishin zgjedhur njerëzit si me dorë,që i nderonte i gjithë qyteti i Libohovës.Pastaj,të thuash të vërtetën,po të lexoje traktet që hidhnin komunistët në ato ditë të shkurtit 1944,ata vetëm bënin thirje për bashkim e vëllezërim në luftën e përbashkët kundër okupatorit.Por kur Shezo Myslimi thirri dhe kërkoi të shkonte aty Bedri Spahiu, atëhere si me komando drejt nesh u shprazën qindra armë njëherësh.Gjithshka kishte qenë një kurth.Pabesia komuniste po vërtetohej në mënyrë tragjike,duke marrë jetë njerëzish të pafajshëm.Ndërsa na godisnin me zjarr e hekur nga të gjitha anët,nacionalçlirimtarët e dini fort mirë se ne s’na patën kthyer pushkët.Ne patëm luftuar kundër okupatorit të huaj.Por ata na vrisnin për të zbatuar urdhërat e Dushanit.Goditja e pabesë dhe e pabarabartë zgjati rreth 4 orë.Ne iu kundërpërgjigjëm me ato pak pushkë e fishekë që kishim.Mundëm të shpëtonim nga nata dhe shiu vetëm 3 vetë.Tragjedia e Loçanit nuk duhet të harrohet”.(N.Bejleri “Kujtime” në arkiv.Familjar)

Burrat e libohovës,natyrisht u janë përgjigjur me pushkë nacionalçlirimtarëve që i patën kërkuar “ të bisedonin” si vëllezër.Ata janë përpjekur me çdo forcë,përmes dhimbjes së madhe për këtë tradhëti,të çajnë rrethimin.Por vendi i zgjedhur prej komunistëve në Loçan,ishte krejt i sheshtë dhe mjaft i ekspozuar nga kodrat përqark.Ndonëse të uritur e në të ftohtë,qëndresa e nacionalistëve ishte pothuaj heroike.Binte i vrarë baba në sy të të birit dhe ky i rrëmbente pushkën dhe luftonte.Gjaku i derdhur,ishte ndër fatkeqsitë më të verbërta të tragjedisë shqiptare.Edhe kur pushkët e trimave heshtën,edhe kur nacionalçlirimtarët e ndjejnë se plojës makabre i pat ardhë fundi,ata sërisht nuk u afruan tek vendi pa e hedhur një dyzinë granatash e bombash dore.”Do të mebtet në histori si njollë tragjike masakra e 14 shkurtit 1944 në Loçan të Libohovës,ku u vranë të rrethuar nga forcat komuniste shumë burra e bij të Libohovës si Shezo Myslimi,komandant i çetës me 27 trima të tjerë,Arshi Peca me dy bijtë e tij,Enver Hyso me të jatin Tem Hyso,Ram Rustemi,Sherif Hunda, Islam Ruci,Izet Tosuni,Teki Kodra,Vedat Lulushi, Daut Karavidha, 14 vjeçari Baftjar Havo, Braho Bano,Sulo Bilibashi,plaku 61 vjeçar Bajram Leko që i e¨ndroi rrethimit derisa u vra,Neshet Shuti e mjaftë të tjerë,viktima të luftës civile”.( Gazeta “Rilindja Demokrtaike” 15 mars 1995 ).

Por edhe kësaj nate tragjike,barbarizmi komunist nuk pati të ndalur në Libohovë.Më 15 shkurt,ndërsa po vraponin në drejtim të Gjirokastrës,bollshevikët “fitimtarë” nuk munguan të bëjnë edhe dy-tri pushkatime të tjera në vendin e quajtur Gline,me preteks se edhe ata paskëshin qenë bashkëpuntorë të Shezo Myslimit,Dervish Rexhepit dhe Ismail Golemit.Gjaku rridhte së bashku me rrëketë e shiut.Dhe sërisht kjo natë e Shën Bartholomeut,do të plakoste në Libohovë,në vitet e diktaturës së kuqe.Ajo natë në shtetin amë do të ishte e gjatë plot pesë decenie.

Bijtë,nënat,motrat dhe vajzat e atyre që u pushkatuan pabesësisht në Loçan të Libohovës,do të jetonin kalvarin e egër të komunizmit shqiptar,ndërsa ma të urryerit në krejt Evropën Lindore.Pos edhe përmes këtij kalvari,edhe përmes këtyre vuajtjeve pafund,populli nacionalist i Libohovës,do të ruante të gjallë shqiptarizmën,do të ndriçohej dhe fillohej përmes tij.

Bern-Zvicër

KËNDVËSHTRIMI I SOTËM SI REFLEKSION PËR NGJARJEN HISTORIKE TË LUFTËS SË VLORËS, 1920

June 5, 2013 by dgreca

Në rrafshin historik flasin faktet/

Nga Albert HABAZAJ/ Studiues*/

Lufta e Vlorës shpërtheu e mbushur edhe me flakën e zemërimit popullor të kryengritjes së Kurbinit (shtator 1906 – maj 1907) kryengritjeve të kundërosmane të v. 1909 (maj – tetor), të valës tjetër kundërosmane të v.1910, të furisë kundërosmane me kryengritjen e Malësisë së Madhe që filloi më 23 mars 1911, të ortekut të kryengritjes së përgjithshme kumdërosmane të v. 1912, sikurse edhe me valën e zemërimit të ligjshëm popullor nga Lufta tremujore për Janinën nga vjeshta e v. 1912 deri më 6 mars 1913, kur Janina shqiptare ra në duart e ushtrisë greke, kryendritjes kundërserbe të shtatorit 1913, kryengritjeve të v. 1914 – 1915 në Kosovë, të kryengritjes së dibrës (nëntor 1917 – shkurt 1918, kryengritjes legjendare të Rrafshit të Dukagjinit (1919). Në këto kryengritje shkëlqeu mjeshtëria e të luftuarit shqiptarisht për Atdhe e strategëve popullorë Isë Boletini, Hasan Prishtina, Bajram Curri, Elez Isufi, Ded Gjon Luli, Mehmet Shpendi, Çerçiz Topulli, Idriz Seferi, Themistokli Gërmenji, Sali Butka, Muharrem Rushiti, Azem Galica, trimëresha si Tringë Smajlja (e Grudës) Norë Luli (e Hotit), Shota (Qerime Galica) dhe udhëheqës të tjerë të të qëndresës së armatosur të popullsisë shqiptare të Veriut e të Jugut kundër ekspeditave të rënda ndëshkuese ushtarake osmane, bullgare, greke, serbe, malazeze, austrohungareze, italiane. Këto kryengritje përgatitën truallin për shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë më 1912 nga burrat e kombit kryesuar nga Ismail Qemal bej Vlora. Dhe kur i humbën betejat shqiptarët nuk e ulën kokën, nuk u nënshtruan, se luftonin në të drejtë të tyre dhe u ngritën përsësi në këmbë, si dikur Araniti e Gjergj Kastriot Skënderbeu i Motit të Madh Arbëror. Kurorëzimi i dufit dhe dëshirave të larta liridashëse të shqiptarëve erdhi si Dafinë Lavdie, në Vlorën e asaj vere të Njëzetës, kur kastërnipërit e Pirro Mollosit dhe stërnipërit e Skënderbeut “e balosën bajlozin e zi të detit…”. LV shpërtheu kur 20 vjeçari i parë i shek. XX po i linte stafetën një periudhe më të thukët shqiptare, siç është fakti i pranimit të Shqipërisë anëtare në Lidhjen e Kombeve, më 17 dhjetor 1920; kur po ravijëzoheshin përpjekjet për demokratizimin dhe stabilizimin e shtetit shqiptar; ndërkohë që situata në rajon ishte e turbullt. Qielli ballkanik ishte i ngarkuar me re e suferinë dhe fuçisë ballkanike akoma nuk i kishte ikur era e barutit nga Lpb e Lidhjes Ballkanike (tetor 1912 – maj 1913), kundër Perandorisë Osmane, nga Ldb (29 qershor 1913 – 31 korrik 1913), ku Bullgaria sulmoi Greqinë dhe Serbinë, por humbi. LV ishte pararendëse frymëzuese për shqiptarët që në korrik të v. 1920 filluan luftimet dy mujore kundër ndërhyrje së armatosur jugosllave në Koplik dhe në 14 gusht të po atij viti filluan luftën kundër pushtuesve jugosllavë në Peshkopi. LV shpërtheu se, edhe pse gjatë LPB Shqipëria nuk kishte qenë shtet ndërluftues (por asnjanës), Italia imperialiste, duke abuzuar me statusit e të madhit dhe më tej duke shpërdoruar ekstremisht të qenit një nga pesë FM fituese të LPB, i theu rregullat e lojës dhe kishte pretendime aneksioniste, gjë që u duk qysh me zbarkimet militare, me armatimet më të sofistikuara të kohës, për ta bërë Vlorën e rrethinat plasdarmë të sajën në Adriatik, Jon, në Mesdhe. Nga historia marrim një tabelë kronologjike, nga e cila telegrafisht nxjerrim këtë hartë kronologjike të ngjarjeve që fokusuan Vlorën: Më 25 dhjetor 1914 Italia pushtoi Vlorën, ndërsa qeveria greke qysh më 27 tetor të atij viti shpalli zyrtarisht pushtimin e Shqipërisë së Jugut e tre ditë më vonë, më 30 tetor Italia pushtoi Sazanin. Më shtator – tetor 1916 ushtritë italiane pushtuan Gjirokastrën, Sarandën dhe Përmetin. Ndizet një fitil në tetor të atij viti: Ushtritë franceze pushtuan Korçën, por më 10 dhjetor formohet Krahina autonome shqiptare e Korçës. Fillojnë pazaret me lojërat e fëlliqura më 23 janar 1917, kur pushtuesit austro – hungarezë shpallën “autonominë” e Shqipërisë nën protektoratin e tyre. Hidhet topi tek pushtuesit italianë që më 3 qershor të atij viti shpallën “autonominë” e Shqipërisë nën “mbrojtjen” italiane, duke pushtuar dy muaj më vonë, në gusht dhe Çamërinë. Më 28. 11. 1918 në Vlorë u zhvillua një protestë antiimperialiste, ndërkohë që LPB përfundoi, siç dihet, më 11 nëntor, vetëm dy javë më parë (kishte filluar që më 4 gusht 1914). Më 29 korrik 1919 kemi marrëveshjen famëkeqe Tittoni- Venizellos për ndarjen e Shqipërisë dhe përkrahjen e pretendimeve të njëri – tjetrit para Konferencës së Paqes, për të dalë atje me një gjuhë të përbashkët[1]. Traktati i zi i ministrit italian të Punëve të Jashtme Tomasso Tittoni me kryeministrin grek Eleftherios Venizelos u pasua me marrëveshjen kapitulluese të 20 gushtit midis qeverisë së Durrësit dhe qeverisë italiane, që sillnin rreziqe për të ardhmen e vendit. Për diplomacinë e Romës dhe vetë kryeministrin F. Niti, kishte rëndësi kryesisht zotërimi i Vlorës nga Italia dhe nuk u bënte përshtypje që po loznin ortakërinë me fqinjët grabitqarë ballkanikë që donin ta bënin Shqipërinë “copa- copa, sikur s’ka njeri”. Në Shqipëri përmbajtja e marrëveshjes, që Roma dhe Athina, verbuar nga lakmitë pushuese, e cilësuan “triumf”, bëri përshtypje të thellë dhe tronditi qarqet atdhetare. Rrebeshi i zemëratës popullore u shfaq në manifestimet antiimperialiste, të zhvilluara në mbarë vendin, veçanërisht në Vlorë, ditën simbolike të Pavarësisë, më 28. 11. 1919. Memorandumi i SHBA-së, Anglisë dhe Francës që cenonte tërësinë tokësore të Shqipërisë mban datën 9 dhjetor 1919 nuk mund të paraqitej pa gatishmërinë e përfaqësuesit të Uashingtonit për t’i njohur Italisë “të drejtën për zotërimin e portit të Vlorës” që në prill të ‘19 – ës dhe më “ dorëlëshuar” akoma në kurriz të Shqipërisë më shtator të atij viti, kur amerikanët “ pranuan që sovraniteti Italian të shtrihej mbi të gjithë krahinën e Vlorës”[2]!!! Viti 1920 agoi tronditshëm e më i zi për shqiptarët. Më 13 janar 1920 u bë kompromisi i FM në KP për copëtimin e Shqipërisë. Kompromisi anglo – franko – italian i 13 – 14 janarit për copëtimin e Shqipërisë midis tre shteteve fqinje ngriti peshë shtresat e ndryshme të popullit dhe qarqet atdhetare radikale. “Flet një komb mijra vjeçarësh/ moj, Evropë, që na preve!” – regjistron EH me këngën që ndezte zemrat për zjarr shqiptarie, duke kujtuar dhe mesazhin me thuprat në porosinë skënderbejane për bashkim. President amerikan U. Uillson e hodhi poshtë këtë pazar matrapazësh, duke deklaruar prerazi se “nuk do të pranonte asnjë plan që do t’i jepte Jugosllavisë një kompesim tokësor në pjesën veriore të Shqipërisë për atë që kësaj do t’i merrej gjetiu”[3].. Por “kishin pjellë ato nëna/ kishin pjellë e bërë drëra”- thotë kënga. Trimëria kur ka në krahë dijen e kulturën- shpirtin e Mëmëdheut, e ngre përsëri në këmbë Atdheun e rrëzuar. Çelet një dritare atdhetarie, nga ku shqiptarët gjejnë busullën e udhëtimit kombëtar. U hap Kongresi Kombëtar i Lushnjës më 21 janar, punimet nisëm më dt. 28 dhe vijuan deri më 31 janar. Më 11 shkurt u vendos në Tiranë qeveria që doli nga KKL dhe Tirana u bë kryeqytet i Shqipërisë. Më 11 mars Shkodra bashkohet me qeverinë e Tiranës, më 26 maj Korça, ndërkohë që gjatë prillit 1920 formohet KMK, i cili, edhe me mbështetjen e qeverisë së Tiranës, do të drejtonte denjësisht LV, e cila, kushtëzuar edhe nga rrethanat e jashtme, ndikuar edhe nga faktori i brendshëm, do të shpërthente pashmangshmërisht. Më 28 maj u nënshkrua protokolli shqiptaro – grek i Kapshticës, ku, edhe pse kryeministri grek iu përgjigj negativisht kërkesës për ndihmë në “aksionin e Shqipërisë kundër pranisë së italianëve në Vlorë”, nga nënshkruesit Josif Koçi i qeverisë së Tiranës dhe guvernatori i përgjithshëm i Epirit Kalevras u kuptua se Athina nuk do ta shfrytëzonte luftën e armatosur me italianët, për t’u rënë shqiptarëve prapa krahëve e për të ndërmarrë ndonjë sulm mbi Gjirokastrën, gjë që i shqetësonte shumë shqiptarët.

Dështuan dhe bisedimet diplomatike të imzot Luigj Bumçit, ish – kryetar i delegacionit shqiptar në KP dhe tani anëtar i këshillit të Lartë me ministrin e Jashtëm Italian, Karlo Sforcën në takimin që patën për Çështjen e Vlorës. Përgjigja mohuese se Vlora përbënte “një pikëmbështeteje të politikës italiane”, s’kishte rrugë tjetër për palën mbrojtëse veç zgjidhjes me armë të së drejtës tokësore, pronësore e kombëtare. Deri këtu EHLV nuk na jep informacion, ndoshta shkalla dhe mundësia e njohjes, apo niveli arsimor i krijuesve të folklorit nuk mund t’i kapte këto probleme, se ata nuk dinin, nuk kishin njohuri për këto zhvillime diplomatioke e politike të FM apo dhe të qeverisë së Tiranës apo pak u interesonte atyre, shumica e të cilëve ishin banorë të pashkolluar e me mentalitet rural. Më 29 maj 1920 u mbajt kuvendi i Barçallasë (Vlorë).

Këtu kthen faqja e historisë. Këtu hapet sipari i lavdisë për bijtë e vendit të shqipeve. Gurgullima e EHLV, si rrallë herë më parë shpërthen me gjithë shkëlqimin e kulluar të gurrës popullore. Më 3 qershor KMK, i dorëzon komandës së ushtrive italiane në Vlorë Ultimatumin. Më 5 qershor filloi lufta e Vlorës. Më 6 u asgjësua disa përqëndrime trupash italiane në Vlorë. Më 11 filluan luftimet për çlirimin e qytetit të Vlorës. Më 12 qershor u zhvilluan në qytetet e Italisë manifestime kundër luftës imperialiste në Vlorë, ndërsa të nesërmen, më 13 qershor Avni Rustemi vrau në Paris Esat pashë Toptanin, kurse më 21 qershor u dorëzua garnizoni italian i Tepelenës. Më 2 gusht u nënshkrua Protokolli shqiptaro – italian, me të cilin Italia njohu pavarësinë dhe tërësinë territoriale të shtetit shqiptar, ndërsa më 17 gusht forcat shqiptare hyjnë në qytetin e çliruar të Vlorës. Më 3 shtator u festua fitorja e LV dhe largimi i pushtuesve italianë nga Shqipëria. Kënga “Nuk e bëjmë kabull na,/ Të jemi për nën – ë botë,/ Ne kala përmbi kala,/ Historia ashtu thotë” është thurur e kënduar nga Mato Hasani më 3 shtator 1920, ditën e fitores, në shesh të Flamurit. Xha Matua, i lindur në Brataj, më 12 dhjetor 1866, është dhe vëllai i madh i xha Selimit të Brate, siç e quan Dritëroi. Ai ka marrë pjesë në kryengritjet antiosmane të viteve 1911-’12; në mbrojtje të qeverisë së Vlorës me armë dhe këngë; në epopenë e Njëzetës, në krah të Osmën Haxhiut e Halim Xhelos me shokë; ndihmoi djemtë e vashat kundër pushtimit fashist të ’39-ës, se ishte i moshuar; mbas Çlirimit mbajti qëndrim burrëror, përparimtar e vizionar. Ka thurur mbi 200 këngë dhe 40 valle. Nga kontributi i tij njihet në Labëri “kënga dhe vallja Mato Hasançe”, e cila bën akoma jetë folkorike. Luftëtari dhe këngëtori Mato Hasani respektohet për kontribut të shquar në zhvillimin e traditave krijuese, kulturore e zakonore, si një vjershëtor i spikatur i krijimtarisë popullore e humorit në trevën e Labërisë e më gjerë. Tablo të gjalla, tablo të pasura na sjell EHLV me saktësi deri në imtësira e detaje, që asaj i pëlqejnë t’i rrok në gjirin e saj brilant. Tablo të tilla nuk janë të stisura, ato janë dëshmi jetësore, vlera madhore të një kombi dhe të një populli të tërë që për busull kemi fjalët e Naimit tonë: “Tek është vëllazërija/ atje është është Perëndija”.

L V tregoi se edhe Perandoria e re Romake, sikurse Perandoria e vjetër Osmane, nuk ishte e paprekshme, e pacenueshme, e pamundur për t’u shporrur, për t’u turpëruar me turp mbuluar. Në vijimësi kemi paraqitur se si forcat vullnetare, trupat kombëtare po përparonin nga Tepelena, Gjormi, Kota, Llogoraja, Kanina, Vreshtat e Mëdha, Babica, qafat e Ullijve, qafa e Koçiut, Vlora, Skela, ku forcat e LV po bluanin ç’ kishte mbetur nga ushtria kapitullante, e pakësuar numerikisht dhe e demoralizuar. Forcat e LV ishin inferiore në numër, por shumë më superiore në njohjen e terrenit. Në librin “Historia e Artit Ushtarak Botëror” është dhe ky ky paragraf i shkruar për ushtrinë italiane, e cila “kishte përgatitje të dobët për luftë në kushtet e terrenit malor, si rrjedhim në këtë teatër veprimet luftarake morën mjenjëherë karakter pozicional”[4]. Gjithashtu, marrim informacion se që në mbrojtjen e Sevastopolit, para se të binte, (tetor 1854 – shtator 1855) gjatë Luftës së Krimesë, (1853 – 1856) është përdorur me sukses fortifikimi xhenjer fushor dhe organizimi i mbrojtjes së thellë, ku filloi aplikimi i metodave pozicionale të zhvillimit të luftës. Për të lehtësuar manovrën dhe komunikimin këmbësorët shfrytëzonin strehimet, krijonin për vete grumbuj dheu (ledhe për t’u mbrojtur) e çerdhe pushkatare. Këto çerdhe u lidhën me njëra – tjetrën, duke formuar kështu ndërtimin e ri xhenier, llogoren pushkatare. Përveç kundërsulme të herpashershme, u përdorën në shkallë të gjerë edhe sulmet e befasishme, sidomos natën me reparte të vogla në pozicionete e armikut, të cilat në disa raste patën shumë sukses, duke e detyruar armikun t’i linte pozicionet e zëna çetave të organizuara luftarake. Po kështu përvoja e Garibaldit, nëmesin e shek. XIX, sidomos me lavdinë që fitoi në Palermo, me mësymjen e guximshme, me sulme të guximshme, energjike e manovrime të shpejta, me ndërthurjen mjeshtërore të veprimeve luftarake mbrojtëse me ato mësymëse, me bashkëveprimin e trupave vullnetare me popullatën brenda në qytet, na njeh me përvoja të luftrave të drejta në botë, të cilat lehtësojnë dhe shpejtojnë fitoren. Metoda e analogjisë na ndihmon të heqim paralele ngjashmërie të këtyre superluftrave titanike e shumë të tjerave me luftën heroike të popullit tonë të vogël. Nuk jemi vetëm ne që kemi luftuar, nuk jemi vetëm ne që jemi pushtuar, nuk jemi vetëm ne që kemi heronj, nuk jemi vetëm ne që u këndojmë trimave. Edhe vendet e tjerë të botës kanë luftuar e janë pushtuar, u kanë kënduar trimave të tyre dhe e kanë të shenjtë kujtimin e të rënëve. Pra, shqiparët janë banorë të vendit të tyre në rajon, në siujdhesë, në continent e në botë si gjithë banorët e tjerë përqark nesh, si gjithë popujt e tjerë, me dritat tona historike dhe patjetër me hijet tona historike. Sipas HAUB, vetëm në LPB morëm pjesë 36 shtete, numri i përgjithshëm i forcave të armatosura arriti 70 milionë vetë, 12 % e të gjithë popullsisë së shteteve më të mëdha kapitaliste në luftë dhe zgjati 4 vjet e 3 muaj e 3 muaj e gjysmë. Humbjet e përgjithshme gjatë luftës arritën 10 milionë të vrarë dhe 20 milionë të plagosur. Historia na mëson se LPB pati shumë pasoja edhe për shtetin shqiptar që sapo kishte fituar pavarësinë, por që ende s’ishte konsoliduar politikisht. Nga njëra anë të dy blloqet ndërluftuese u përpoqën ta përdorninShqipërinë me pozitën e saj të favorshme gjeostrategjike, si object të planeve të tyre luftarake e politike, nga ana tjetër, shtetet fqinjë që lakmonin tokat tona, u munduan të shfrytëzonin kushtet q ëu kijoi lufta. Që në prag të luftës Greqia pushtoi Korçën dhe Gjirokastrën, në dhjetor 1914 Italia pushtoi Vlorë, gjatë v. 1915 trupat serbe dhe malazeze hynë në Shqiërinë Veriore dhe në atë Qendrore. Në fillim të v. 1916, si rezultat i disfatës serbe në frontin ballkanik, ushtritë austro – hungareze, në ndjekje të tyre, hynë në Shqipëri, ndërsa më vonë ushtritë franceze dhe italiane pushtuan Shqipërinë e Jugut. Në këtë mënyrë Shqipëria u shndërrua në një shesh lufte imperialiste, duke i sjellë vendit shkatërrime të mëdha. Në fillim të v. 1917 e deri nga mbarimi i LPB fronti ndërmjet dy blloqeev për territorin tonë kalonte përafërsisht në vijën: Vlorë – Berat – Pogradec. Lëvizja kombëtare shqiptare, duke kuptuar mirë qëllimet grabitqare të të dy blloqeve imperialiste ndaj vendit tonë, mbajti qëndrim asnjanës. U bënë përpjekje të mëdha për anullimin e TFL, sidomos pas denoncimit që i bëri Lenini më 1917 me botimin public të përmbajtjes së tij dhe mbështetje së fuqishme të Uillsonit ndaj zgjidhjes së çështjes shqiptare në tërësi. Lufta për sigurimin e lirisë, të pavarësisë dhe të tërësisë tokësore të vendit mori përpjestime të gjera nga Vlora, Shkodra, Dibra e gjithandej. Në LV u përdorën nga forcat pushtuese për herë të parë lloje të reja armësh dhe mjetesh luftarake për kohën si aviacioni, tanket etj.

Disfata kritike e Kotës ishte turpërim për ata, që vinin të blinduar dhe të armatosur gjer në dhëmbë. Nga rrëfimet e bashkëkohësve dhe më moshatarëve të mundshëm që kemi marrë informacionet e nevojshme për plotësimin e strukturës historike dhe folklorike të kësaj ngjarjeje, sidomos nga libri “Lufta e Vlorës në kujtimet e mia” i Gani Iljaz Abazit, (që është nga më autentikët, sepse autori ka luftuar dhe ka shkruar drejtpërdrejtë nga fronti i Luftës, si korespodent i gazetës “Drita” që botohej në atë periudhë në Gjirokastër nga Veli Harshova, sepse qe edhe mësues dhe shoqërues i Kryqit të Kuq Amerikan dhe gazetarët), kujtesa regjistron fakte të panjohura më parë, ose të njohura pjesërisht. Edhe nga ai botim mësojmë se peshën kryesore të luftës e mbajtën fshatarët e lumit të Vlorës e Labërisë, sepse ishin pikërisht hapësirat, trojet, vatrat e tyre që pushtoi armiku. Mësojmë gjithashtu se jo më pak kontribuan krahinat e tjera jo labe; se vullnetarët që vinin edhe nga treva të tjera shqiptare si Berati e Skrapari, Korça e Kolonja, Elbasani e Kavaja, Tirana e Durrësi, krahas gjirokastritëve e sarandiotëve, luftonin për Vlorën, Himarën e Tepelenën si për shtëpitë e tyre, si për vatrat e tyre, sepse i thirri zëri i Atdheut në luftë për liri. Harta e pjesëmarrjes së forcave vullnetare në Luftën e Vlorës pasurohet edhe trimat shqiptarë të Çamërisë. Vijnë trupa vullnetarë dhe nga larg: 120 shqiptarë të Amerikës nën drejtimin e Aqif Përmetit, vatranët e zjarrtë kompozitorin patriot Thoma Nassi. Sipas studiuesit B. Gaçe poezia e Ali Asllanit “Vlora – Vlora”, kompozuar prej Thoma Nashit dhe e kzekutuar prej bandës muzikore “Vatra” u bë një ndër këngët më popullore, jo vetëm në çaste të vështira kushtrimi e lufte, por edhe në festa e gëzime, si ditën e Bajramit më 18 qershor. Sikurse kënga “Eja mblidhuni këtu, këtu” e patriotit korçar M. Grameno, edhe “Vlora – Vlora” ka qenë himn i përpjekjeve shqiptare për lirinë e vendit dhe Ali Asllani mbetet poeti i kësaj lufte epope. Thirrja e vullkanit popullor: “O do bëhet Vlora Jona,/ o do bëhet shkrumb e hi…! U bë simbol i një kuptimi të thellë të nëndheshëm, të uturimave të brendshme të tokës shqiptare. Jepen në këtë këngë dhe disa nga karakteristikat luftarake e liridashëse të vlonjatit, por e dhe të shqiptarit në përgjithësi: “s’duron burri zgjedhë kurrë”, “rreth flamurit di e des”, “domosdo do rroj i lirë” etj. Në përfytyrimin poetik të autorit të këngës së LV ngrihet ndërgjegja kombëtare, përforcohet besimi në fuqinë e kombit, në të ardhmen e tij. Tetërrokshi luftarak, me ritme marshi, derdh shpirtin e poetit të frymëzuar dhe krenar për populin e tij, për qytetin heroik të lindjes. LV zhvillohej vetëm 8 vjet pas shpalljes së pavarësisë Kombëtare, kështu që dhe kjo këngë është pjellë e ngjarjeve të mëdha kur periudhës së pavarësisë dhe nismave për krijimin e shtetit të ri shqiptar. Luftëtari, kryetari i bashkisë, poeti atdhetar A. Asllani frymëzimin e mori në popull, i dha dimensione të reja, ia ktheu me bujari estetike, me zjarr të dlirtë patriotik, me ritme kumbuese luftarake, sa që shumë krijues popullorë e të kultivuar gjetën frymëzimin në ato vargje të mbushura me idealizëm romantik dhe krijuan e kënduan duke u hedhur si rrufe vetë e luftëtarët e tjerë në llogoret e luftës kundër armikut. Sipas Mitrush Kutelit tre kulmet e historisë shqiptare janë “Epopeja Skënderbejane, Lidhja e Prizrenit dhe Lufta e Vlorës[5]. Ndihmojnë edhe vllehët, çobanët e Selenicës, që sipas paleontologut Luan Hasanaj, janë shqiptarë të latinizuar e, pa ndihmën e të cilëve, arteria e luftës nuk do të funksiononte. Vërejmë se, po bëjmë një klasifikim të përgjithshëm, mund të themi që në LV pati përfaqësim me pjesëmarrje aktive nga të dy krahinat kryesore etnografike shqiptare. Në këtë epope, nuk u përfshi vetëm Shqipëria e Jugut, apo TOSKËRIA, si i thonë në gjuhën e trashëguar popullore, kësaj krahine të madhe etnografike, me Toskëri (Shqipëri Juglindore), me Myzeqe (krahinë e papërcaktuar në mënyrë të qartë në pjesën verioro – qendrore të Shqipërisë së Jugut), me Çamëri (krahinë e papërcaktuar në mënyrë të qartë në pjesën më jugore të Shqipërisë dhe me Labëri (Shqipëri Jugperëndimore), por pati prurje të dukshme kombëtare me pjesëmarrje edhe nga GEGËRIA ose Shqipëria e Veriut. Vërtet nuk pati përfaqësim nga Leknia ose Dukagjini (në jug të lumit Drin), nga Fushat Lindore (Rrafshi i Dukagjinit së bashku me Fushën e Kosovës), nga Fushat Bregdetare të Shqipërisë së Veriut (që nga Bregu i majtë i liqenit të Hotit në veri, deri në të djathtë të lumit Shkumbin në jug, por pati pjesëmarrje efektive nga nënndarja Gegëri (në veri të lumit Shkumbin). Për të hedhur dritë mbi këtë që themi, përveç memories kolektive, na ndihmojnë edhe dokumentet, si dëshmi e gjallë informacioni. Janë të regjistruar realitetet folkoriko – historikë që vërtetojnë këtë fakt. Janë të mjafta dokumentet zyrtare, të cilat kanë vlerën si dëshmi historike, që na informojnë për këtë solidaritet për të çliruar krahinat e pushtuara të Vlorës, Himarës e Tepelenës me rrethinat.

Shtrohet pyetja: Përse morën pjesë në LV me armë në dorë krahinat e tjera më të largëta me “skelën e parë në Evropë”? Përveç vlonjatëve apo edhe tepelenasve, që ishin zotërit e vatrave të pushtuara, apo dhe mallakatriotëve, sarandiotëve e gjirokastritëve, që si fqinjë natyrorë motivoheshin, sipas të drejtës juridike të pashkruar (kanunet trashëguar e transmentuar nga brezi në brez) për ta mbështetur njëri – tjetrin në rast rreziku nga hasmi, të tjerët përse erdhën, kush i thirri? Ngjizja e realitetit të ndjenjës kombëtare fillon e ravijëzohet me Lidhjen Shqiptare të Prizrenit (10.06.1878) Ka dhe një cikël këngësh për LSHP, ku gëlon lufta për autonomi ndaj pushtimit turk. Po të bëjmë një retrospektivë kronologjike të EH në tërësi, qysh nga këngët e Pushtimit Osman (me Shqiptarë në pesë shtete) e te Pashallëqet që kanë cikle këngësh, apo te cikli vijues i Tanzimatit, me reformat osmane, ku jepen përplasjet e shqiptarëve kundër sunduesve të huaj turq (1830 – 1847), vërejmë se nuk u ngjiz dot ndjenja e lartë kombëtare. Cikli I LSHP është shumë i madh, i pasur, i gjerë, sepse LSHP qe mbarëkombëtare dhe, në kryerje të misionit të saj kjo ngjarje kombëtare, na vjen edhe nëpërmjet këngës, sepse kënga historike është kronikë e ngjarjeve ngapopulli. Cikli i këngëve për mbrojtjen e trojeve shënoi një shkallë më e lartë zhvillimi, sepse përvoja e hidhur me Berlin, Bismark e soj e sorollop, “pa din e pa iman” si ata, e shndërruan Shqipërinë plaçkë tregu, sepse trojet shqipare u janë falur të tjerëve padrejtësisht. Një dukuri e re u lind në këto troje: ndërgjegjësimi atdhetar – kombëtar, njohja e kombit nga ajo bashkësi e qëndrueshme njerëzish, e formuar historikisht në bazë të bashkësisë së gjuhës, të territorit, të jetës ekonomike dhe të formimit psikik, që shfaqej në bashkësinë e kulturës të përbërë nga shqiptarë. Mashkulli i aftë për luftë, burri shqiptar, na tregon kënga, nga Kavaja shkon në Ulqin. Është një batalion me kavajas që lufton për Ulqinin. Pra, një dukuri e re lind ndër shqiptarë: Shtëpia e madhe kombëtare është e barabartë me shtëpinë e vogël të familjes. Kjo traditë përcillet brezash tashmë e tutje si stafetë lirise. Kështu ndodh edhe me LV. Vërtet lufta u zhvillua në Vlorë, por pjesëmarrësit ishin gati nga të gjitha trevat shqiptare. Edhe cikli i EHVL është shumë i pasur e interesant, sepse nxjerr në pah shpirtin luftarak e liridashës të shqiptarit, që u ngrit kundër perandosisë. E thotë qartë kënga: “ Breshkaman i breshkamanit,/ dil steresë, jo limanit!” Është logjika kombëtare, është referenca morale, që i bashkoi shqiptarët në luftë kundër të huajit që kishte zaptuar vatrën. Është një sistem vlerash morale i kodifikuar nga burra gjykimi e me peshë në hapësirat e mundshme, relativisht të gjera të një grupimi banorësh me doke, mënyrë jetese, tradita, dialekt e folklore të përafërt, që vinte brezash, i pa shkruar, i transmentuar gojë më gojë, por i detyruar për t’u zbatuar rreptësisht. Vatra ishte për ta metafora e Atdheut. Vatra dhe pragu i shtëpisë janë të shenjta, jo vetëm ndër shqiptarë, por kudo në botë. Ndaj kanë thënë banorët e vjetër në Shqipëri, në Ballkan, në trevat mesdhetare, ndër popujt e Europës dhe të kontinenteve të tjerë të botës; “ mos e nga x gjë se ndodh gjëma, hataja, të pret vdekja (sepse x apo y gjë (fjala vjen, vatra, zjarri, tymi, oxhaku, nderi, morali) është e shenjtë, e paprekshme, tabu.

Për luftën kanë ndihmuar shumë edhe gratë. Kjo nuk përbën ndonjë risi, sepse është aplikuar si praktikë e nevojshme, e domosdoshme edhe në luftërat e mëparshme, që nga Nora e Kelmendit (Nora e Bukur), Maro Kondi, Miro Tërbaçja, Nora Luli (gruaja e Ded Gjo Lulit), ashtu sikurse dhe më Njëzetën, heroina Sado Koshena nga Dukati, Rubì Hosi nga Matohasanaj, (gruaja e heroit Toto Hosit), Hanko Metja e shumë e shumë të tjera, se dushmani po u shkelte vatrën. Vatra është metafora e Atdheut për shqiptarin dhe atdhe shqiptari ka vetëm një. Ndihma e grave për luftën është një traditë e trashëguar nga të parët, kur atdheu lëshon Kushtrimin. Edhe në LV gratë kontribuan duke siguruar ushqim për trupat kombëtare, furnizim me municion për ta, shtresa e mbulesa për të plagosurit në front dhe haje për kafshët e luftës. Jeta sociale e malësorëve të Labërisë ishte komplekse. Sipas traditës, “Mikun do ta prisnin siç pritej miku, me të gjitha nderet, ta dinte se nesër hante hi”, siç na ka treguar edhe Xhebro Gjika, luftëtar dhe këngëtar i LV, të cilin kemi patur fatin ta takojmë e të marrin informacion të hollësishëm për atë epope gjëmimtare në Europë. Xha Xhebrua na ka thënë se banorët që u ngritën me “sëpata me hanxharë, me dyfekët lidhur me gjalmë” artin e pritës e përdorën edhe gjatë dy – tre muajve të verës që bënë LV dhe aplikimi i pritave qe efikas, sidomos në terenin malor e të panjohur për zaptuesit e urryer. LV pati këto avantazhe për fitorene arritur: Luftëtarët aplikuan suksesshëm luftimin natën dhe të rrufeshëm, falë mundësisë që s’e kishte kundërshtari, se tanët ishin mjeshtër në njohjen e terrenit.

Për LV pati ndikim faktori i jashtëm, por qe koherenca e brendshme motori që ndezi lëvizjen çlirimtare në krahinat e pushtuara, për shpëtimin e mëmëdheut. Ishte identiteti absolut i cilësive të larta dhe karakterit shqiptar në momente madhore, që pruri dhe shpejtoi fitoren. Identitetin shqiptar e përcaktoi dhe më Njëzetën gjuha, feja, tradita, kultura, territori (uniteti territorial), se ditët e mira paskëtaj vinë dhe për shqiptarët dhe shqipërinë, se ndërkomunikimet janë përbashkime, se bashkimi bën fuqinë, se fuqia korr fitoren. Na vlen paraqitja identitare në familjen europiane, që të mos jemi letargjikë, por të krijojmë vetëdijen mbi vetveten, të reflektojmë, që të mos përsëriten gabimet. Logjika na këshillon të mos i shikojmë vrëngër fqinjët matanë Adriatikut për shumë arsye me ndikim pozitiv ndaj shqiptarëve, por edhe për faktin se italianët e sotëm nuk kanë faj për ç’ka ndodhur më 1920 – n.

[1]Shënim: Lidhur me Shqipërinë Roma angazhohej të mbështeste në Konferencë kërkesat greke për aneksimin e Korçës e të Gjirokastërs, ndërsa Greqia do të përkrahte mandatin italian mbi Shqipërinë, e cunguar territorialisht, si dhe aneksimin italian të Vlorës. Kjo marrëveshje do të ishte e vlefshme edhe nëse SHBA do të vazhdonin të kërkonin që Korça të mbetej brenda kufijve të shtetit shqiptar dhe për pasojë Greqia do të mund të merrte vetëm trevën e Gjirokastërës. Në çdo rast Greqia pranonte t’i lëshohej Italisë për 50 vjet një pjesë e portit të Sarandës, duke u zotuar të ruante gjithashtu asnjanësinë e kanalit të Korfuzit.

Bibliografia

2 Histori e Popullit Shqiptar, 3, Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Toena, Tiranë, f. 134.

3 Po aty, f. 149.

4 HISTORIA e Artit Ushtarak Botëror, bot. i Akademisë Ushtarake. Tiranë, 1987, f. 163.

5 ASLLANI, Ali: Vidi, vidi pëllumbeshë, Tiranë, Toena, 1999, f. 265.

*) drejtor i Bibliotekës “Nermin Vlora Falaschi”,

Universiteti “Ismail Qemali”, Vlorë, ALBANIA

[5] ASLLANI, Ali: Vidi, vidi pëllumbeshë, Tiranë, Toena, 1999, f. 265.

Observatori Megalit Pellazgo -Ilir afër Kumanovës

June 2, 2013 by dgreca

…Vendi i pestë i botës ku kishte observator ,prej nga vërehej qielli dhe lëvizja e yjeve dhe e Diellit ,edhe sot e kësaj dite banohet nga shqiptarët dhe është në bjeshkët e Kumanovës . Quhet Kokino.( Më vjen keq që unë nuk e di se si ajo bjeshkë quhet shqip)/

Nga Fahri Xharra/ Gjakove/

Sa më shumë po kalon koha ; sa ma shumë po i afrohemi një errësimi të madh kombëtar aq më shumë po e shoh se pse i gjithë ky mohim i vetëvetës . Mos groponi se nuk duhet, mos i preni thonjt natën se nuk duhet , mos i numroni yjet natën se nuk duhet ; kështu na thoshin.Dhe ne, ashtu pa menduar fare se pse ishin këto këshilla ,bënim atë që na thonin dhe i përkuleshim mosdijës , e përqafonim errësirën dhe dritën nuk na e donte syri.

Na janë mëshefur gjërat me shekuj ,e edhe vazhdojnë të na mëshihen. Prap rreth rrethit dhe në rrethin pa dalje , dhe prap në frigën nga shpejtësia e informimit ,mësimit dhe vetëdijësimit. Terr!

Agjensia Amerikane e Hapësirës NASA në vitin 2005 , i përcaktoi këto pesë vende , si trashëgimi botërore e vendeve nga ku është vrojtuar qielli mijëra vjet më herët: Abu Simbel ( Egjypt), Stonehenge ( Britani e Madhe) , Angkor Vat ( Kambogja) , Goseck (Gjermani) dhe … jo nuk e them dot, se ne shqiptarët kemi nga ata të cilët nuk e besojnë dhe nuk na lejojnë t`i besojmë . Vendi i pestë i botës ku kishte observator ,prej nga vërehej qielli dhe lëvizja e yjeve dhe e Diellit ,edhe sot e kësaj dite banohet nga shqiptarët dhe është në bjeshkët e Kumanovës . Quhet Kokino.( Më vjen keq që unë nuk e di se si ajo bjeshkë quhet shqip)

Kush e thot që Kokino ishte Ilire? por kjo është e vërtetë. Kemi pra të bëjmë me të parët tanë që kishin njohuri astrologjike , mjeksore ,anije ndërtimtarije; i kishin qytetet e tyre ,i kishin mbretëritë e tyre , i farkonin monedhat dhe shpatat

Pse tani Kokino , kur përditë e më tepër ballafaqohemi me papunësi , me ulje të standardit jetësor dhe me … me …? Por ne duhet të dijmë se kush ishim dhe si të tillë ta rrisim krenarinë tonë kombëtare e të mos biejmë pre e mashtrimeve ,vetëmohimeve dhe autozhbërjes.

Ishte viti 2001 , në udhën që mund të ecet vetëm këmbë deri në maje të bjeshkës ,afër fshatit Kokino , arkeologu Jovica Stanovski e zbuloi një vend arkeoelogjik që daton që nga Koha e Bronzit . Vendzbulimi qe e ka një dimension hijerëndë është i gdhendur në dy nivele. “Ulëset “ prej guri e mbizotërojnë vendin dhe janë të pikësuara drejtë lindjes.

A ishin ato vende ashtu të paprekura nga dora e njeriut? Jo. Që nga vizita e pare verehën gjurmët e ndërhyerjes së dorës së njeriut Çdo gjë është e rregulluar që ti përshtatët një observatori qiellor . Sipas koordinatave të Diellit si dhe nga qeramika e gjetur është konstatuar që Observatori daton që viti 1800 paraKrishtit. .Ishim pra, ne aty. Të tanët ,punonin aty. Gropime t arkeologjike aty afër apo aty në vend zbuluan material tëçmuar fragmente qeramike , eshtra shtazësh ,peshore piramidale, fragmente të guarve të bluarjes , dhe zoti e di çka tjetër që nuk tregohet.

Është vërtetuar se vendi i gjetur është përdorur për gjatë du mijëvjeqarëve prK si Observetor , me të cilën shihet kulura e lartë e popullit ,si dhe organizimi shoqëror i pellazgo-ilrëve të kohës .

Materialët e gjetura në platformën e epërme e që mund të barten tregojnë se ato i kishin edhe qëllimet tjera të përdorimit e që nuk dihet se pse.Por vet vendi dhe koncepti i vendit tregon se aty ishte edhe një Maje e Shenjt.

Shenjat e gjetura të gëdhendura mbi gurë i tregonin shënimet e të gjitha pikave karakteristike të lëvizjës së Diellit dhe Hënës në horizontin Lindor. Observatori ishte stacionar ( i pa lëvizëshëm) nga i cili shenoheshin pozitat e diellit në dimër e verë.Lartësia e tij mbidetare ishte 1 013m . Banorët pellazg i përdorën shkëmbijt natyror vullkanik për të shënuar lëvizjet e trupave qiellor duke e bërë edhe kalendarin lunar( të Hënës) . Por vendi i zbuluar e kishte edhe rëndësinë e tij edhe si vend i ceremonive fetare të herëshme historike. Sipas të gjtha gjasave ,në kohën më të rëndësishme të vitit në kohën e korrjeve “lidheshin” me Perëndinë e Diellit për falënderime dhe për shpresë për në korrje më tëmadhe në vitin tjetër . Ky mal dhe rreth malit janë quajtur “ Mali i Shenjt”.

Në regjionin Kumanovë-Kratovë janë gjetur mbi 10 tempuj , që i takojnë kulturës Kokino, duke shkuar prapa 40 shekuj. Janë gjetur vizatime mbi shkëmbinj e posaqërisht vizatimet e shqiponjave. . Janë gjetë gjithashtu edhe figurina të njeriut dhe kafshëve. Kokino kultura është një kulturë shumë e vjetër në tokat ilire.

Observatori Megalitik i Kokinos është në veri-lindje të FYROM-t afër kufirit me Serbinë ; afë fshatit Kokino në vijë – kufitare me fshatin Arbanasko.Në të tërë rajonin janë regjistruar vendet arkeologjike që datojnë nga koha e Neolitit duke mbajtur në vete vendbanime të rëndësishme , vende të shenjta dhe ngjarje derin në 6000 vjet të vjetra.

Vendi ku është vrojtuar pozita verore e diellit është e ruajtur mirë, vendi i vjeshtës dhe pranëverës ka dëmtime të vogla ,kurse aty ku është vërejtur pozita më e lartë në qiell gjatë dimrti ka dëmtime të mëdha.

Të gjitha këto dëmtime janë të mundura nga tërmetet që kanë dridhur tokën gjatë historisë. Edhe pozita qendrore e Observatorit është e ruajtur dhe e shënuar mirë.

PAPA QË FOLI SHQIP…

June 2, 2013 by dgreca

Ne Foto: PAPA GJONI XXIII (1881 – 1963)/

Nga Fritz RADOVANI/

Angelo Giuseppe Roncalli (Papa Gjoni XXIII), ka lé me 25 Nandor 1881. Viti 2013 na kujton disa pervjetor të Kësaj Figure të Madhe Botnore.

Papa Gjoni XXIII, erdhi në Vatikan me 28 Tetor 1958, plot 55 vjet ma parë…Mori këte Emen si Papë me shlye nga historia një tjeter emen që nuk nderoi postin. Nga viti 1904 ka krye detyra të randsishme, ku perfshihet edhe kenja e Tij në vitin 1944, si Nunc Apostolik në Francë, kur Bota ishte e ndezun flakë në Luften e Dytë Botnore.

Në vitin 1953, Papa Piu XII, e shuguron Kardinal, një tjeter pervjetor me u kujtue… Në vitin 1962, me 8 Dhjetor asht hapë Koncili i Dytë Historik i Vatikanit.

Thirrja e Tij ishte: “Pacem in Terris!”, “Paqë në Botë!” e shpallun me 11 Prill 1963.

Mbylli jeten plot lavdi i nderuem me Emnin “Papa i Mirë” me daten 3 Qershor 1963, pra, plot 50 vjet perpara…vit i cili mbeti në historinë e gjithë Botës, viti që mori dy Figurat e Mëdha, të shpresave të mëdha per mbarë njerzimin, po që do të kujtohet si vit i shuemjes së atyne shpresave me vdekjen e Papës Gjoni XXIII, dhe pak muej ma vonë me vrasjen me atentat të Presidentit amerikan Gjon Kennedi, në SHBA me 22 Tetor 1963.

Papa Gjoni XXIII asht njohës i dy luftave botnore, të cilat i jetoi Ai vetë. Nga vitet 1925 – 1935, asht kenë Nunc Apostolik në Bullgari, Turqi dhe Greqi. Ka njohë mirë mardhanjet ballkanike.

Në vitin 1944 kur ishte në Paris, ka njoh tiparet e masonëve dhe të ebrejëve, per të cilët, me shumë perkushtim ka ndihmue në shpetimin e tyne nga nazizmi. Kur ishte në Turqi, ka vizitue me shumë dëshirë Palestinën. Shkruen nder kujtime per Sllovakinë, Rumaninë dhe Hungarinë.

Ardhja e Papes Gjoni XXIII në Vatikan ishte hapja e një rruge të re në mardhanjet e Kishës Katolike me Fuqitë e Mëdha e të vogla tue fillue nga acarimi i mardhanjeve mes SHBA – BRSS e deri tek Shqipnia Europjane, nën pushtimin komunist e diktatorial të pashoq.

Në 25 Dhjetor 1958, Papa i ri Gjoni XXIII, viziton një spital fëmijësh me të meta mendore, “Krishti Fëmij”, ku jep porositë e veta per kujdesin e shtetit në mirtrajtimin dhe edukimin e tyne.

Të nesermen me 26 Dhjetor, diten e Shen Shtjefnit, viziton burgun “Regina Coeli”, ku ishin të dënuemit e perjetshem per vrasje e krime të randa…ku, u tha atyne: “Nuk kam ardhë me më pa ju mue, sot do t’ ju shoh unë ju, unë i kam ngulë sytë tek ju…Eni të gjithë këtu, eni e më shikoni edhe ju e ngulni sytë tuej tek unë, sot due me ua hapë zemren time, e edhe ju, m’a hapni zemren tuej!”

Me fluturimet në hanë Gjoni XXIII shpjegon madhshtinë e Njeriut si krijesë e Hyut.

Në Diten e Pashkëve të vitit 1959, në pershndetjen që Gjoni XXIII i drejton Popujve të të gjithë Botës, që quhet “Mesazhi i Paqës”, per të paren herë në historinë e kësaj Feste të Madhe u ndigjue nga goja e Papës në Kishen e Shen Pjetrit, në gjuhën Shqipe: “Per shumë mot Pashkët!”

Sot ndoshta, kjo nuk çuditë asnjë njeri! Po, per né që e kemi jetue dhe ndigjue në radio, tue kumbue zani i Gjonit XXIII, nder dhomat tona të mbylluna hermetikisht që nga viti 1944… Kjo ngjarje mbetet e paharrueshme dhe e perjetshme nder kujtesat e dhunueme nga diktatura…

Papa Gjoni XXIII asht Papa që ka folë Shqip! Kujtesa e Tij, ishte shpresa ynë!

***

Me daten 22 Tetor 1962, ishim para një momenti shperthyes të një konflikti mes SHBA dhe Bashkimit Sovjetik, i cili kishte instalue disa raketa missili në Kubë. Presidenti Xhon Kennedi kishte blokue anijet detare ushtarake në detin e hapun. Nikita Hrushov kishte ngritë Murin e Berlinit…

Kuba komuniste kishte shpallë edhe luften kunder fesë dhe Kishës Katolike…

Bota po perjetonte çaste frike dhe trishtimi. Konflikti sillte vetem luftë…

Papa mbyllet në kapelen e vet dhe fillon lutjet… Aty e zen nata nder gjunjë para Kryqit…

Askush nuk mundet me parashikue se shka mundet me ndodhë në sejcilin minut…

Me daten 25 Tetor 1962, Papa Gjoni XXIII, me anen e Radio Vatikanit i tregon të gjithë njerzimit “Thirrjen per Paqë” që Ai i drejton me anen e ambasadorëve Shteteve të Bashkueme të Amerikës dhe Bashkimit Sovjetik, ku thekson se “Kisha Katolike kerkon Paqë dhe Vllaznim në mes të Popujve të të gjithë Botës, dhe …Kryetarët e Shteteve nuk duhet të mos respektojnë kerkesat e Popujve të vet…Uluni…bisedoni dhe zgjidhni mosmarrveshjet pa luftë, pa vrasje, me Paqë…

Atëherë, do të keni edhe Bekimin e Qiellit!”

Mesazhi u ba shkak marrveshje dhe kriza heshti.

Vetem në vitin 1989, kur ra Muri i Berlinit, kam rikujtue rolin e madh që kanë luejtë në të gjitha ngjarjet ma të randsishme të mbasluftës së Dytë Botnore Figurat e Mëdha, e mbas sa vitesh prap Gjon Pali II, Reagan e Gorbaçov…ndryshuen Boten e molisun nga diktaturat…

Edhe Gjoni XXIII, e mbas Tij, edhe Gjon Pali II kanë folë në Gjuhë Shqipe.

Papa Gjoni XXIII mbeti i perjetshem në kujtesen mbarë njerzimit perparimtarë si: “Papa i Dashunisë, Unitetit dhe Paqës në Botë!”

Melbourne, Qershor 2013.

Dëshmi Historike për Dëshmorin e kombit Jetullah Islami

June 1, 2013 by dgreca

Me rastin e 14 vjetorit të rënjes heroike të Dëshmorit të kombit profesor Jetullah Islami/

Shkruan: Mr.sc.Nue Oroshi/

Njerëzit e mëdhenjë në jetën e tyre sublime të gjakimit për jetë gjatë shtegtimit të dritëjetës, deri në shtegtimin e dritëvdekjes, veçohen me tipare, cilësi, atdhedashuri, flijim për të vërtetën, sakrifikim për të drejtën e kombit dhe atdheut. Njëri mes njerëzve të mëdhenjë të kombit hyn edhe atdhetari, mësues-profesori, edukatori dhe komandanti i UÇK-së prof. Jetullah Islami.

Shënime të shkurtëra biografike

Jetullah Islami u lind më 14.06.1950 në fshatin Dyz të Komunës së Besianës (Pudujevës). Shkollën fillore e kreu në vendlindje, të mesmen në Mitrovicë, ndërsa studimet univerzitare i kreu në Univerzitetin e Kosovës në Prishtinë, në drejtimin e historisë, kurse ato posdiplomike në drejtimin e kohës së re. Punoi si arsimtar. Pas vitit 1981 për shkak të veprimtarisë patriotike e largojnë nga procesi edukativ e arsimor, detyrë e cila i mohohet deri në fillimin e viteve të nëntëdhjeta kur edhe bëhet Pavarësimi i Arsimit shqip në Kosovë. Më pas e kreu detyrën e Drejtorit të Shkollës Fillore në fshatin e tij të Lindjes, në Dyz të Besianës.

Pas shpërthimit të demostratave të vitit 1981, Jetullahu për shkak të organizimit të këtyre demostratave dënohet me disa muaj burgim, por falë qëndresës së shokëve dhe të tij përsonale, e duke mos e zbuluar njëri tjetrin, ata shpëtojnë vetëm me disa muaj burgim për mungesë të fakteve. Në vitin 1991, me rastin e formimit të Bërthamave të para ushtarake të Kosovës, Jetullah Islami zgjedhet udhëheqës i formacioneve ushtarake në Podujevë për ta mbrojtur Kosovën. Për herë të parë po e bëj publik një fakt, të një qëndrese dhe organizimi ushtarak që kishte bër profesor Jetullah Islami në vitin 1991, dhe, që personalisht vetë ma dëshmoi në nëntor të vitit 1997, në Kiel të Gjermanisë.

Me rastin e disa bastisjeve që kishin ndodhur dhe që vazhdonin të ndodhnin në fshatrat Dyz dhe Bellopojë, dëshmori i Kombit Jetullah Islami nuk pranoi nënqmimin që iu bëhej shqiptarëve në këtë kohë, por organizoi në armë këto fshatra dhe iu dolën në pritë policisë serbosllave. Pas një qëndrese të fortë, forcat policore serbe u thyen në mes të fshatrave Dyz dhe Bellopojë. Policia serbe i bie në gjurmë se kush ishte ideatori dhe organizatori i kësaj qëndrese. Ku pas rënjes nëpër burgje të një pjese të veprimtarëve kombëtarë, e që krijuan formacionet e para ushtarake për mbrojtjen e Kosovës, si dhe arratisjes së një pjese të tyre për në Shqipëri, qëndrimi legal i rrezikohet, prandaj ai kalon në ilegalitet.Jetullahu në vitin 1994, me sugjerimin e shokëve, miqëve dhe bashkëveprimtarëve më të afërm që kishte, kalon në Shqipëri, dhe pas një vit qëndrimi në Shqipëri, në vitin 1995, vjen në Gjermani, dhe vendoset në Kiel të po këtij shteti. Me formimin e nëndegës së LDK-së në Shlesvig Holshtajn, profesor Jetullah Islami zgjidhet anëtar i kryesisë së kësaj nëndege, si dhe Delegat i Degës së LDK-së në Gjermani. Dhe nga këtu, së bashku me shokët dhe miqtë e tij, bën organizime të shumta kombëtare, e që vlenë të veçojmë organizimin e tri Demostratave të mëdha të mbajtura në Kiel të Gjermanisë, si dhe pjesëmarrjet e shumta në protesta dhe demostrata në mbarë Gjermaninë.

Gjithashtu duke e parë nevojën e edukimit të brezave të rinjë, edhe jashtë Kosovës ai punoi për disa vite mësues i mësimit plotësues të gjuhës shqipe në Kiel të Gjermanisë. Me shpërthimin e luftës së hapur në Kosovë, në vitin 1998, Jetullah Islami e la Gjermaninë dhe hyri në radhët e UÇK-së, i cili luftoi me armë në dorë deri në rënjen heroike, me 2 Qershor 1999, vetëm dhjet, ditë para lirisë së Kosovës, duke lënë si testament brezave atdhedashurinë, besën dhe burrninë, por edhe mësimin se si duhet të punohet e luftohet për atdheun dhe kombin atëherë të robëruar.

Disa tipare karakteristika, veçori dhe cilësi që i kishte dëshmori i kombit profesor Jetullah Islami

Atdhedashuria

Atdhedashuria ishte njëra ndër tiparet kryesore të Jetullah Islamit. Ai qysh herët u vue në shërbim të kombit, rrugën e vazhdoi gjithnjë duke i shërbyer kombit dhe atdheut, pa ndonjë përfitim përsonal, por vetëm me sakrificë dhe vetëflijim, deri sa me 2 qershor 1999 ra në altarin e dëshmorëve të kombit, dhe iu bashkangjit karvanit të heronjëve të tokës Arbërore, duke mbetur në panteonin e shenjtë kombëtar.

Besa dhe Burrëria

Profesor Jetullah Islami i takonte plejadës së burrave të kombit, i cili kishte tiparet e besës dhe burrërisë, ishte fjalëpakë por punë shumë. Nuk rrahte gjoks por kryente punë. Ishte i saktë, dhe çdo gjë që e bënte e bluanta, e mendonte dhe më pas nxirrte përfundimin e vet logjik, pa u ndikuar nga thashë e thënat, pa u ndikuar nga shtegëtarët amaterë të veprimtarisë kombëtare, por me burrëri të pashoqe iu dilte punëve në krye. Jetullahu ishte i fjalës dhe i besës. Nuk hezitonte, që aty për aty ta thoshte të vërtetën, qoftë ajo edhe e hidhurë për bashkëbiseduesin, por atë që e thoshte e thoshte me fakte, me forcën e argumentit, këtë ia mundësonte edhe profesioni prej historiani, se gjerat duhet të thuhen drejtë, edhe pse e drejta shpeshëherë vret.

Edukimi

Jetullah Islami kishte një edukatë të pashoqe, ai shpeshëherë të rinjët i këshillonte, mundohej t’ju tregonte rrugën e vërtetë. Puna me fëmijë i kishte mbetur peng nga Kosova, prandaj ai edukoi edhe fëmijët e mërgimtarëve shqiptarë me përkushtim, duke punuar dhe mësuar fëmijëve mërgimtarë për historinë kombëtare shqiptare dhe gjeografinë e atdheut, gjeografi që për profesor Jetullah Islamin nuk kishte kufi administrativë të vendosur me dhunë, por ai fëmijët i mësonte për Tiranën e Prishtinën, Shkodrën e Qamërinë, Malsinë e Dukagjinin, Drenicën e Llapin, Shkupin e Prizrenin, Gjirokastrën e Mitrovicën, Shqipërinë e Kosovën, Qamërinë e Iliridën, me një fjalë, ai fëmijëve iu mësonte historinë dhe gjeografinë e atdheut, pa e penguar kufijtë administrativë dhe telat me gjemba të vendosura në fundshekullin e kaluar.

Ideologjia e Profesor Jetullah islamit

Profesor Jetullah Islami ideologji e kishte atdheun, ndërsa idol Bashkimin e Kombit. Ai thoshte, citoji: “Merre cilindo shqiptarë nga të gjitha viset etnike shqiptare, ai do të jetë për bashkimin e kombit, por këtë bashkim po e pengojnë rrethanat historike që po kalon kombi ynë”.

Përjetësia

Profesor Jetullah Islami mbeti në histori për vetëflijim, heroizëm, atdhedashuri, tipare që e përcollën prej lindjes, rritjes, burrërimit e deri në pavdekësi.Veprimtaria e gjatë kombëtare dhe rënja heroike i sollën përjetsinë. Brezat në të ardhmen përmes shembullit të tij do të mësohen se si duhet të punohet dhe vdiset për atdhe. Shkolla e fshatit Dyz, e cila ishte ndërtuar në tokën e tij që e kishte lëshuar pa asnjë kompenzim, e mori emrin e profesor Jetullah Islamit. Bashkëfshatarët në vendin e rënjes heroike i ndërtuan një lapidar në shenjë respekti dhe kujtimi, ndërsa qyteti i Prishtinës emëroi një rrugë me emrin e tij.Nuk e harruan as bashkëveprimtarët e tij në mërgim. Ku tani e nëntë vite me radhë, e zhvillon veprimtarinë kombëtare Shoqata Kulturore Shqiptare “Jetullah Islami”, me seli në Kiel të Gjermanisë, e që udhëhiqet nga kolegët e Jetullah Islamit. Përkundër këtij përjetësimi mungon edhe diçka. Mungon një lapidar përjetësie, një Monografi për arsimtarin, profesorin, intelektualin, komandantin e UÇK-ës dhe atdhetarin, i cili çdogjë shkriu për shqiptarizëm, Shqipëri Etnike e bashkim Kombëtar, që, shqiptarët të jetojnë të bashkuar, ku bukës i thuhet bukë e ujit ujë. Dhe, derisa po e përfundoi së shkruari këtë Kujtim për Profesor Jetullah Islamin, në 14 vjetorin e rënjes heroike, në vend të vendosjes të një buqete me lule pranë varrit të tij, në mendje më sillet takimi i fundit me profesorin e nderuar një ditë para se të nisej në frontin e luftës, dhe porosia e tij: nëse shpetoj do të kujdesëm, që në Kosovë gjërat të shkojnë mirë e mbarë, por kjo është luftë, e në luftë vriten luftëtarët, por unë po shkoi me vetëdije të plotë dhe i përgaditur për të dy variantët, – me tha profesor Jetullah Islami.Derisa ai u përjetësua në legjendë, neve na mbetet ta kompletojmë përjetësinë e profesor Jetullah Islamit me një Monografi, e që do të shkruhet për veprimtarinë e tij kombëtare gjatë shtegtimit të dritëjetës, e deri në rënjen heroike, ku edhe mbeti legjendë e trimërisë, mençurisë e urtisë, dhe zuri vend të merituar në altarin e shenjtë kombëtar. Por, kjo monografi do të ishte e plotë sikur se të kemi mundësi që në të ardhmën të gjejmë edhe ditarin e luftës që e mbante me pedantëri dëshmori Jetullah Islami. Ai përveç se atdhetar, ishte edhe historian që e dinte shumë mirë se gjërat duhet të shënohen dhe ngjarjet duhet të shkruhen ashtu siç kanë ndodhur, dhe jo siç po i shtrëmbërojnë, disa, për nevojat e politikës ditore.Vërtete jetoi pakë, por brezave të tërë dhe kombit në përgjithësi iu dha shumë, biles duke mos llogaritur as Jetë e as Familje të vet! Lavdi i qoft!