Kulture – Page 382 – Dielli

FILADELFIA: VEPRIMTARI, KUSHTUAR PETRO MARKOS, IDEALISTIT DHE SHKRIMTARIT TË MADH

November 9, 2013 by dgreca

Kjo veprimtari u organizua nga Shoqata Atdhetare-Kulturore “Bijtë e Shqipes” e rastin e 100-vjetorit të lindjes/

Nga Laver Niku*/

Në Shoqatën Atdhetare-Kulturore Shqiptare “Bijtë e Shqipes”, në Filadelfia të Amerikës, është bërë traditë që çdo fundviti të përkujtohen figurat e mëdha të letrsisë dhe artit tone tonë kombëtar. Kështu edhe këtë vit, vëmendja u përqendrua te 100-vjetori i lindjes së luftëtarit idealist dhe shkrimtarit të shquar, Petro Marko. Përgatitjet kishin filluar me kohë. Ishte porositur riprodhimi i smadhuar i portretit, punë e bashkëshortes së tij piktore, Safo Marko. Ishte përgatitur edhe një dokumentar, nga jeta dhe vepra e këtij shkrimtari të madh, nga nënkryetari i Shoqatës, Bujar Gjoka etj. Koleksionit të Shoqatës, ndërkaq, iu shtuan edhe dy portrete të tjera të njerëzve të shquar të penës, ai i Migjenit dhe I Dritëro Agollit, dhuratë e Androkli Kokthit, nga Tirana. Pak para fillimit të veprimtarisë, nga Virxhinia mbërriti miku ynë i palodhur, shkrimtari dhe veprimtari i njohur atdhetar, Petraq Janko Pali.

Takimin e hapi kryetari i Shoqatës, z.Sadik Elshani. Ndër të tjera, ai tha se këtë herë takohemi për të nderuar njërin nga shkrimtarët dhe intelektualët më të rëndësishëm të letërsisë dhe kulturës sonë kombëtare. Nderojmë njeriun dinjitoz dhe shkrimtarin e talentuar, Petro Marko. Ai është një rast i rrallë, ndoshta dhe i vetmi yni, ku njeriu dhe shkrimtari janë shkrirë, janë bërë një. Jeta u bë vepra e tij dhe vepra u bë jeta e tij. Emrit të tij, shkrimtar dhe intelektual, i shkojnë shumë epitete: i madh, i talentuar, modern etj. Por epiteti më domethënës, që mishëron veprën e tij dhe atë si njeri, është: I dashur. Lexuesi, që shijon veprën e tij, e adhuron atë dhe shkrimtarin, sepse në çdo faqe, në çdo rresht dhe në çdo fjalë është shpirti i tij i pastër, i gjërë dhe i çiltër, është dashuria për jetën, për njeriun.
Midis të tjerash, z.Elshani nderoi edhe kujtimin e dy figurave të shquara të kulturës sonë, që kanë 100-vjetorin e lindjes, atë të prozatorit, kritikut, leksikografit, Vedat Kokona dhe shkrimtarit, filozofit dhe profesorit të nderuar të bashkësisë shqiptare-amerikane, Isuf Luzaj.

Duke mbyllur fjalën e tij, z.Sadik Elshani përshëndeti edhe dy antarët e Shoqatës, që këtë vit dolën me botimet e tyre, z.Hatem Dervishaj, me vëllimin me tregime, “Eremiti” dhe z.Hysë Hasa, me librin “Mes shokëve, në shërbim të Atdheut”, i cili dhe u përurua në kryeqytetin Tiranë, disa kohë më parë.
Pas fjalës përshëndetëse, e mori fjalën z.Llazar Vero, që foli më gjerësisht për jetën dhe veprën e Petro Markos. “Është e vështirë të përmbledhësh në disa pak faqe jetën dhe veprën e tij. Ai jetoi, krijoi e luftoi sa për 100 njerëz dhe vuajti ende më shumë. Të gjitha për një qëllim të vetëm, për mbrothësinë e Shqipërisë, për ta parë atë një vend të lirë, të zhvilluar dhe të mbushur me dashuri njerëzore. Për të gjitha këto, ai i afrohet përmasave të një figure madhore kombëtare, që duhet nderuar dhe respektuar brez pas brezi. ” – tha ai, në hyrje të fjalës së vet. Por më bukur e ka përcaktuar vetë Petro Marko jetën e tij : “Ditën që linda unë, / planeti ishte në furtunë! / Ditën që rrojta unë, /planeti ishte në furtunë! / Ditën që vdiqa unë, / planetin e lashë në furtunë!”.

Petro Marko lindi në nëntor të vitit 1913, në Dhërmi të Himarës, në “fshatin më të bukur në botë”. Vitet e para të shkollimit i kreu po atje. Pastaj e shohim në Shkollën Tregtare të Vlorës, që ishtë për kohën dhe vendin tone, si një universitet. Aty u edukuan me frymën atdhetare, të atyre viteve: ekonomistë, gazetarë, luftëtarë dhe udheheqës te shtetit të ardhshëm. Gjatë viteve në Shkollën Tregtare, Petro shkroi poezitë dhe artikujt e parë në shtypin e kohës. Në to spikatin atdhedashuria e revolta ndaj padrejtësive. Ky ishte pagëzimi i parë i tij në këto fusha, të cilave u qëndroi besnik përherë, me një vetëmohim idealisti, luftëtari, krijuesi dhe intelektuali të përkushtuar. Gjithë jetën, ai do ta kujtonte me respekt të veçantë gazetarin e shquar të atyre viteve, Branko Merxhanin, me të cilin bashkëpunoi në revistën e tij, “Përpjekja Shqiptare”, një nga më përparimtaret e kohës. Më vonë, do të shkruante edhe për organe të tjera të shtypit të kohës, si “Ora” dhe “ABC”. Për shkrimet e tij kritike, ndaj regjimit të kohës së Zogut, ai u burgos disa herë. Kështu, nisi për Petro Markon kalvari i vuajtjeve, burgimeve dhe internimeve, që kanë një shtrirje të gjerë në kohë, në vende dhe në sisteme të ndryshme politike.
Ishte ndër të paktët shqiptarë, që e konkretizoi kundërshtimin e hapur kundër fashizmit dhe padrejtësisë, qysh me Luftën e Spanjës, në vitin 1936, pjesëmarrës në brigatat ndërkombëtare të luftëtarëve të lirisë. Në Spanjë, ai ishte gazetar, luftëtar dhe komisar kompanie. Këtë luftë e vazhdoi për disa vite me radhë, në Francë dhe në Itali, kundër nazizmit gjerman, luftëtar, organizator dhe udhëheqës, në ndihmë të shokëve të tij të betejave e idealit dhe të çdo bashkatdhetari ose bashkëluftëtari të lirisë. Janë tetë vite lufte dhe vuajtjeje, si rrallëkush luftëtar i lirisë, në Luftën e Dytë Botërore. Petro ishte një luftëtar europian i lirisë, demokracisë dhe përparimit. Pra, edhe në ditën, kur Shqipëria do të futet zyrtarisht me Europën e Bashkuar, ai do të jetë aty, në radhë të parë.

Petro Marko kthehet në Shqipëri disa muaj para çlirimit të vendit nga nazizmi gjerman. Eshtë i mbushur plotë ëndërra. E caktuan kryeredaktor të gazetës së vetme të përditshme të vendit, “Bashkimi”, e cila i kishte rrënjët që më 1908 dhe që u rishfaq përsëri, në mars të vitit 1943, organ i Frontit Nacionalclirimtar të Shqipërisë. E filloi punën me zellin dhe pasionin e gazetarit, artistit dhe idealistit të papërkulur. Pasqyronte hapat e para të një shoqërie të re, që po ngrihej me mundime. Petro drejtonte, redaktonte dhe shkruante vetë përditë për hallet e popullit. Gazeta “Bashkimi” e atyre viteve është një thesar i gazetarisë dhe historisë shqiptare të asaj kohe. Aty gjenë jetën e vendit, të pasqyruar me vërtetësi, profesionalizëm dhe kulturë, mëson për hallet dhe gëzimet, proceset e plota nga gjyqet ndaj kolaboracionistëve të pushtuesve dhe fjalimet e udhëheqësve të Shqipërisë së re. Kur ambasadori jugosllav në Tiranë i sugjeron Petro Markos, që ta bëjnë gazetën “Bashkimi”, si gazetën ‘Borba” të Beogradit, shpirti atdhetar i bregasit shpërthen dhe i thotë: “Përse mos ta bëjmë “Borbën” si “Bashkimi”, pasi ky organ është më i vjetër se “Borba””? Ambasadori u thartua nga kjo përgjigje dhe u ankua tek udhëheqësit e vendit, për këtë gjë. Ishte koha, kur rruga për në Moskë kalonte nga Beogradi. Pastaj, ai shoqëroi disa gazetarë perëndimorë e të tjerë përfaqësues të UNRA-s dhe u akuzua si bashkëpunëtor i tyre, kundër interesave të Shqipërisë. Por kjo gjë nuk u vërtetua edhe pas tre viteve burg, hetimeve dhe torturave. Ndërsa, të mendosh, se sa oferta kishte patur ai njeri nga shokët e luftës, në Itali, që u bënë edhe udheheqës të saj ose nga kushërijnjtë, në Greqi. Me asgjë nuk mund ta këmbente Shqipërinë Petro, me gjithë vuajtjet dhe mundimet e mëdha, që padrejtësisht i dha ajo. Ai qëndroi deri në fund e i shërbeu dhe i shërben Atdheut e popullit të vet. përtej jetës së tij, të djalit që ia burgosën, të gruas dhe vajzës, të dyja piktore. Megjithatë, ai nuk u thye.

Pak vite pas daljes nga burgu i Tiranës, ulet dhe shkruan romanin “Hasta la vista”, kushtuar bashkëluftëtarëve, shokëve dhe miqëve të tij bashkatdhetarë, vullnetarë të lirisë, në Luftën e Spanjës. Jo pa vështirësi, por botimi i tij ishte një ngjarje në letërsinë shqipe, për pritjen e ngrohtë që iu bë nga lexuesit e sidomos nga të rinjtë dhe për vetë faktin, që ishte romani i parë i mirëfilltë i kësaj letërsie të re, pas dështimit të romanit “Çlirimtarët” të Dhimitër Shuteriqit. Pas atij, boton librin “Qyteti i fundit”, që padyshim është romani i tij më i mirë. Ky ishte një sukses edhe për gjithë letërsinë shqipe. Është i pari roman modern i kësaj letërsie. Aty shquhet për një stil të ri së shkruari, për një temë origjinale, për një gjuhë të përpunuar artistike dhe kompozicion origjinal. Ky roman doli disa vite para romanit “Gjenerali i ushtrisë së vdekur” të Ismail Kadaresë, por nuk pati atë jehonë dhe mbështetje, që pati ky i fundit.
Pa dashur të përmendi, një për një, të gjitha romanet e shkruara nga Petro Marko, të tërë me një ” biografi” të vetën krijuese dhe botuese, po ndalem vetëm te romani “Një emër, në katër rrugë”, që nuk e pa dritën e botimit, kur u shkrua, më 1972, pasi u kthye në karton pas shtypjes. Ai qarkulloi vetëm në vitin 2001, pra pas 29 vitesh. Shumë vepra të tjera të këtij autori presin në dorëshkrime.

Petro Marko botoi edhe disa romane të tjerë, si “Stina e armëve”, “Ara në mal” e “Nata e Ustikës”, por kryeromani i tij ose romani “sa për 100 romane” mbetet “Retë dhe gurët” (Intervistë me vetëveten), një jetëshkrim i letrarizuar i tij. Ka jetë, ka vërtetësi, ka dhimbje dhe dashuri, në faqet e tij. Aty është Shqipëria e shekullit të kaluar. Ashtu, siç ishte në realitet. Eshtë një rrëfim i veçantë dhe i sinqertë, para historisë. Ky libër pasuron bibliotekën shqiptare dhe bibliotekën e çdo shtëpie, pasuron çdo njeri që e lexon, e bën më të mirë dhe më të mënçur.
Petro Markon e deshën, në të gjitha trojet shqiptare, njerëz të thjeshtë dhe krijues e studies. Por vetëm në Kosovë u botua vepra e plotë e tij, prej nëntë vëllimesh. Kjo u bë e mundur nën kujdesin e kritikut dhe studiuesit Ali Aliu dhe u shoqërua me një parathënie – studim të akademikut Rexhep Qosja. Krijuesit kosovarë e deshën dhe e respektonin shumë Petron, për atë ç’ka ai kishte bërë, njeri dhe krijues; e deshën sinqerisht, se ishte gazetar I talentuar, poet e romancier, luftëtar dhe idealist i paepur.

Në vitet ’70-të, të shekullit të kaluar, në shtëpinë e tij, në Tiranë, vinin shumë krijues nga Kosova, si Esad Mekuli, Hasan Mekuli, Ali Aliu, Rexhep Qosja dhe të tjerë. Lidhjet e tij me burrat e Kosovës zinin fill që në vitet ’30-të, kur u njoh me Asim Vokshin, në Gjirokastër. Nëpërmjet tij, u njoh edhe me Bedri Pejanin e Ali Kelmendin. Pastaj ishte Lufta e Spanjës, që e lidhi me shumë bijë të Kosovës, si me Emrush Myftarin, Xhemal Kadën, Justina Shkupin, Shaban Bashën e të tjerë. Kjo lidhje, kjo dashuri dhe respekt vazhdon edhe sot.
Në Tiranë e kudo në Shqipëri, ai kishte shokë e miq, po unë do të veçoja dy poetët e shquar, Fatos Arapin dhe Xhevahir Spahiun, që e donin dhe respektonin atë, në mënyrë të veçantë. Kishin të tre diçka të përbashkët: talentin, por edhe guximin, sinqeritetin dhe dashurinë për popullin. Kishin të tre diçka të përbashkët: kishin Vlorën, Detin Jon.

4.
Në fund të fjalës së tij, z.Llazar Vero, përsëri, pyeti auditorin: “Kush ishte, pra, Petro Marko?” Dhe përgjigjen e gjeti tek fjalët e tij: “Kam shkruar dhe përsëri, sa të kem frymë, do të shkruaj, po me atë entusiazëm të Petros, idealist të viteve të rinisë e të luftës dhe qëndrimi im do të jetë gjithmonë kundër çdo lloj padrejtësie, kundër shkeljes së çdo të drejte njerëzore, kundër çdo pushteti diktatorial, që të pengon frymëmarrjen, që vret ëndërrat e fëmijëve dhe idealin e idealistëve, që u vë kufinj telash me gjëmba horizonteve të lira” -Ky është Petro Marko.

Më tej, në këtë takim, sekretari i Shoqatës, z. Vlashi Fili, lexoi motivacionin e Çmimit “Carlo Levi”, që iu dha para pak kohësh, Dritëro Agollit dhe letrën, që shkrimtari ynë i madh i dërgon jurisë së edicionit XVI, të Çmimit Kombëtar për Letërsinë në Itali. Ndërsa z.Sadik Elshani lexoi një përshendetje, që kishte ardhur nga Tirana, nga miku i kësaj Shoqate, profesor Murat Gecaj, publicist e studiues. Duke e përgëzuar këtë Shoqatë edhe për këtë veprimtari kuptimplote, ai shprehte respektin dhe falenderimin për nderin, që i bëhet në këtë tubim emrit, jetës e veprës të shkrimtarit dhe intelektualit të paharruar, Petro Marko.
Veprimtaria vazhdoi, pastaj, me dokumentarin kushtuar kujtimit të Petro Markos, përgatitur nga Bujar Gjoka, me materiale të regjistruara nga burime të ndryshme.
Dhe, si perherë, erdhi koktejli tradicional i Shoqatës, që këtë herë pati më shumë peshën e djemëve të Librazhdit, të mirë dhe punëtorë të palodhur, që i shikon në çdo veprimtari bashkë, si shokë e miq të pandarë. (E dergoi ne DIELLI: Bardhyl Selimi)

Promovohen talentet e reja shqiptare në Londër

November 8, 2013 by dgreca

Më 2 Nëntor 2013, Ambasada e Republikës së Shqipërisë organizoi një takim me fëmijët më të talentuar të shqiptarëve me banim në Londër. Takimi kishte për synim të evidentojë talentet e reja të kësaj bashkësie të re të vendosur në ishullin britanik dhe të nxisë të tjerët për të përparuar në fusha të ndryshme ku fëmijët ndihen se janë të talentuar. Në fjalën e hapjes Ambasadori Mal Berisha vuri theksin në domosdoshmërinë e promovimit të këtyre talenteve të reja në fusha të ndryshme të jetës, që po konkurojnë denjësisht në mjediset britanike, duke ruajtur vlerat e mrekullueshme shqiptare.

Ai u ndal veçanërisht në vlerën e madhe që bashkësi të tilla kanë për vendin e origjinës, si pjesë e kombit e cila i zhvillon aftësitë e veta në troje tjera duke promovuar vlerat që kam, por edhe për vendin që i pret duke u bërë pjesë e larmisë së zhvillimit të kulturave shumë-kombëshe e shumë-dimensionale.

Z. Berisha theksoi rolin e jashtëzakonshëm që ka luajtur diaspora shqiptare historikisht duke marrë si shembull arbëreshët e Italisë, të cilët nga njëra anë i dhanë Italisë burrështetas të mëdhenj si Francesko Crispi, por nga ana tjetër u bënë themeluesit e Rilindjes Kombëtare Shqiptare në Letërsi me De Radën, Gavril Darën, Zef Seremben, etj. Ai premtoi se Ambasada do të vazhdojë të jetë shtëpia e shqiptarëve të Britanisë, sidomos për promovimin e talenteve të reja.

Këtë radhë veprimtaria kishte në qendër shkrimtarin e ri 13 vjeçar, Arlind Malat i cili ka shkruar tre libra deri tani në gjuhën angleze, dy prej të cilave janë botuar. Ato titullohen The time Machine dhe The Old Bagger’ s Two Presents. Bir i dy emigrantëve nga Shqipëria të vendosur në Londër në vitin 1999, ai u lind dhe u rrit si një fëmijë që në shtëpi dëgjon vetëm gjuhën shqipe e përreth atë angleze.

Në kopertinën e njërit prej librave të tij ai shkruan: “Unë besoj se një ditë do të jem një Shekspir tjetër në letërsi”.

Shkrimtari Arlind Malat iu tregoi të pranishmëve për eksperiencën e tij si shkrimtar në mesin e bashkëmoshatarëve të tjerë britanikë, si dhe emocionet që ka patur ndërsa ka publikuar librat e parë si dhe planet e tij të ardhshme për krijimtarinë letrare.

Në emër të Ambasadës atij iu dha një Çertifikatë Merite me motivacionin:

“Për veprimtarinë e tij të shquar si një shkrimtar i vogël në moshë, por që premton që nesër të bëhet i madh. Arlindi është një djalë i talentuar, i cili ka filluar të botojë libra në gjuhën angleze që në moshë fare të re, duke u kthyer në një model për tërë brezin e vet të shqiptaro – britanikëve.

Ambasada i uron atij dhe tërë nxënësve, bij e bija shqiptarësh, suksese në jetën e tyre shkollore dhe krijuese”.

Një çmim tjetër iu dha edhe nga kryetari i shoqatës Nënë Tereza z. Esat Braçe, anëtar i së cilës është edhe Arlindi, ndërsa veprimtaria u moderua nga gazetari dhe botuesi Petrit Kucana.

Në këtë veprimtari fëmijët e talentuar shqiptare si Amanta Berberi, violinistja Malvina Karajani 13 vjeçare, pjanistet Anisa Karajani 5 vjeçare, Gloria Koliqi 9 vjeç, Gloria Pitomina, Rina Kryeziu, interpretuan pjesë në violine dhe pjano, si dhe recituan poezi në gjuhën angleze dhe shqipe. Veprimtaritë kulturore në Londër vazhdojnë për të kulmuar me koncertin e madh të datës 16 dhjetor 2013, me artistet e mëdha shqiptarë të skenës botërore

GJURMIME PËR EPIKËN HISTORIKE TË LUFTËS SË VLORËS NGA VROJTIMET DHE EKSPEDITAT NË TERREN

November 8, 2013 by dgreca

Nga Albert HABAZAJ*/studiues/

Në vrojtimet dhe ekspeditat në terren kemi përdorur praktikën e hapjes, e prurjeve e verifikimit dhe celebrimit të njësive origjinale folklorike që jetojnë e qarkullojnë në komunitete. Kemi takuar e kemi punuar me bartës, krijues, interpretues të folklorit burimor, të cilët mbajnë mend shumë vargje e këngë. Kështu, Feti Brahimi i njohur i Lapardhasë së “Janinës”, zotëron rreth 9 mijë vargje, nga të cilat 4 mijë krijime të tij tekstore e melodike. Vetëm në fshatin Kallarat kemi regjistruar 27 variante të EHLV, që bëjnë akoma jetë folkorike në hapësira të kufizuara banorësh dhe në raste të caktuara. Këtë e dëshmojmë dhe me regjistrimet e teksteve mbledhur në Kallarat, dhe me shkrimin original të bartësit Llambro Hysi, për të patur dhe një model të regjistrimit me dëshirën e vetë subjektit.

Nga njësitë e mbledhura vërejmë funksionin e këngës si institucion vlerësimi për figurat e shquara të LV dhe për bijtë e fshatit të rënë në atë luftë. “Futja në këtë lloj kënge – na thotë Ll. Hysi, subjekti me të cilin punojmë – është futje në historinë e asaj luftës epope”. Më 23. 11. 2012 në qendër të komunës Kotë, në Lumin e Vlorës morëm pjesë në nderimin që u bëhej tre të rënëve në Luftën e Janinës, të cilëve dhe me rastin e 100 – vjetorit të Pavarësisë Iu ngrit një memorial. Pjesëmarrësit kënduan këngë të ndryshme trimash, si “Janinës ç’i panë sytë”, si dhe kënga “Kanan t’u prish bukuria/ Le të rrojë Shqipëria!”, që i kushtohet heroit të LV, Kanan Mazes nga Shkoza, me një nofull copa – copa, nga predha e armikut, aty në Kotë, 93 vjet më parë, etj. Plaku 87 vjeçar nga Velça, Xhevit Ormëni, i biri i trimit të Njëzetës, Hasan Hyso Ormëni, këndoi këngën “Telat – o po ven’ e vinë,/ Telat -o”, një nga më të njohurat dhe më të përhapurat me temë nga Njëzeta, të cilën e kemi të regjistruar në DVD dhe e ruajmë po ashtu në USB, dëshmi konkrete të jetës folklorike që bëjnë disa njësi folklorike në mjedise tradicionale të caktuara. Siç trajtuam nga gjurmimet, që është me interes të theksojmë numrin relativsht të madh të varianteve të disa prej këtyre këngëve, që përfshijnë shifra të tilla si 14, 11, 8 (ashtu siç ndodhen edhe në sot AFIAKSA), mendojmë se ka jo më pak interes jeta folklorike që bën EHLV. Në këtë fokus, ndoshta do të ishte më e dobishme të evidentonim cilat janë ato njësi folkorike, në cilat hapësira, në ç’komunitete dhe si kohë kur e bëjnë këtë jetë kolektive. Bartësi i pasionuar, Ll. Hysi, që është dhe një studiues serioz, që mban mend shumë këngë të vjetra të Njëzetës, pasi na flet jo rastësisht për “Ultimatumin” e Petro Markos, që përveç vlerave artistike ka edhe vlera folklorike dhe etnologjike me peshë specifike, mësojmë se vetë shkrimtari ishte mik i Halim Xhelos e Ali Asllanit dhe mbante mend përmendësh gati të gjithë këngët e ciklit të EHLV. Mendojmë se edhe kjo pikë lartësore kontakti ndikon që, me të drejtë, e kemi cilësuar Halim Xhelon Abdyl Frashër të Epopesë së Njëzetës, jo vetëm për segmentin kohor luftarak të fiksuar në histori: 29 Maj – 3 Shtator 1920, sepse ai me mundim Sizifi, me pjekuri Sokrati e temperament shqiptari, qe vërtet shpirti, zjarri, motorri i këtij vullkani popullor që gremisi në det Perandorinë.

Prurjet nga Kallarati, sipas gjurmimeve në terren dhe regjistrimeve që kemi bërë me subjektin e zgjedhur, që lidhen me ngjarjen e LV dhe personazhet e e saj, vijnë me variante dhe një pjesë për herë të parë, duke u bërë në fund të çdo teksti shënimet sqaruese, (brenda kllapave katrore): 1) Ashkosun, moj Libohovë,/ Si çdo herë, ti me kordhë,/ Nxorre ca trima të sorrë,/ Trim si Sezai doktorrë,/ Gjezdis me armë në dorë,/ Në Lugarẻ, përmbi Vlorë. [Lugarẻ -Llogora, Lugarẻ, lugë, lugu; Shezai Çomo nga Libohova, delegat i Vlorës në KKL, mjek dhe luftëtar në LV, anëtar i shoqërisë “Bashkimi”, Fanolist në revolucionin e Qershorit, 1924]. 2) Në atë muajn Qershuar,/ Hyxhym shqipot – ë me duar,/ Majën e Shkallës e muar./ Canua e bëri forrë,/ E mori plumbi në dorë. [Shkalla e Mavrovës (Olimpia e lashtë, toponim në afërsi të Kotës; Cano Rustemi nga Mavrova]. 3) Ky Çelo Mete Barjami,/ Burrë trim, zëmër stërralli,/ Në çdo luftë doli i pari,/ Trimërin’ ja pa Junani./ Në luftën me Itali/ E bëri prapë belỉ,/ Kaptoi telat me gjëmba,/ Seç ju fut armikut brënda,/ S’ju trëmp syri, s’ju droth zëmra,/ se një her’ e kish’ bër’ mëma.[Çelo Mete Bajrami, luftëtar në luftërat për pavarësi, kundër pushtimit grek; në Njëzetën kundër ushtrisë italiane. Me shumë gjasa nga fisi Bajramaj i Tërbaçit, zbritur mbi 100 vjet më parë në Drashovicë dhe Vodicë]. 4) O Flamur, Shqipe me derte,/ Të kërkuam e na gjete,/ Na erdhe i kuq me Shqipe,/ Erdhe dhe vëndin e ndrite,/ Na erdhe si ill karvani,/ Në Vlorë, ballë Sazni/ U mbit në det Italani. [Variant që e ka burimin në Qeparo, Himarë. Këndohet në fshat të vjetër, atje ku është një lagje, sipër mbi Qeparo, quhet Bragjin dhe janë shpërngulur të parët e tyre me Papa Nikën nga Mëhalla Bragjin e Tërbaçit në v. 1670 -‘ 80, si pasojë e trysnisë për ndërrimin e fesë,që bënë osmanët edhe në fshatrat e Labërisë së Brendshme. Qeparoi nuk i ka ndërprerë asnjëherë lidhjet dhe marrëdhëiet e mira reciproke me vendin e origjinës së të parëve. Kjo konfirohet në Historikun e Tërbaçit, në librin “Bragjinajt e Qeparoit” të prof. as Jorgo Dhrami, Tiranë, 2005]. 5) Istikam nën – ë Kaninë,/ Të rrallë dyfeqe binë,/ Vranë Haxhi Ismailë,/ Sinan Meten me Rakipnë,/ Skëndon dhe Amet Alinë,/ Hasan e Lamçe Selimë/ Dhe Zenelin me Tahirë,/ Bejko Numanin s’e dimë. [Të gjithë të rënë nga Tragjasi në LV]. 6) O të zestë pleqtë tanë,/ Nëpër vap’ e muar malë/. Në Gurr’ prishën Ramazanë,/ Van’ e zunë Llogoranë,/ U hodhë mi italanë,/ Mbenë dy trima të vrarë:/ Begë Lazja me Hasanë. [Të dy dëshmorët nga Gjormi. Tek kjo njësi shikojmë raportin Atdhe – Fe. Feja s’e lejon të prishet Ramazani. Atdheu kërkon bijtë e tij. Atdheu del kryefjala]. 7) Atë natën e xhumằ,/ Që ra topi nën kala,/ Velç’ e Ramica u vra./ Kush u sos në tel i pari?/ Caush Memet kryetari,/ Bir, o bir Hakan Shabani,/ Xhafo Avdi rrënëjdali./ Xhafua, njëzet vjeç djalë/ Mori shtatë istikamë./ Yzeir, o rrënjëdalë,/ E le nënën- ë në shkallë./ Nënën në shkallë e le,/ Me tri motra kallogrẻ. [Emrat e përmendur janë luftëtarë nga Velça, me komandantin e çetës në ballë Caush Mehmet Sinani. Na bën përshtypje në tekst një fjalë: kallogre. Pse kallogre? A kishte myslimanizmi, shtresëzimi i religjonit islam kallogre dhe kallogrinja? Mendojmë se kemi të bëjmë me mbijetoja të besimit të krishterë. Ndoshta kërkon një studim më të thellë, por i përket një angazhimi tjetër në të ardhmen]. 8) Kurvelesh e tatëpjetë/ Ç’u mbeti nderi përpjetë,/ Ua prunë trimat e shkretë,/ Ata që muar kalanë,/ Totua me Arif Rushanë,/ Sinua me të vëllanë,/ O Sino takëmergjëndi/ Edhe Toto zëmërshkëmbi./ Kush e nji Toto Haxhinë?/ I shkurtër, po vetëtimë,/ Rrëmba – rrëmba e kish synë. [Të përmendurit në tekst janë nga Bolena. Një variant tjetër e kemi gjetur në Bolenë, një tjetër si vajtim i të shoqes së Toto Hosit, Rubisë. Me heqje e shtesa fjalësh na vjen dhe ky variant i Kallaratit, që është fshat i Kurveleshit të Poshtëm. Sinua erdhi që nga Amerika, vulnetar për të shpëtuar mëmëdheun nga çizmja e kolonizatorëve italianë dhe i fali jetën Vlorës. Mendojmë se dhe piktori portret të tillë s’e bën dot, aq bukur i ka lidhur krijuesi popullor vargjet e kësaj kënge]. 9) U lumtë, o trimat tanë,/ Na nderuat Lazaranë,/ Muar dyfek’ e gjerdanë,/ U bashkuan me Selamë./ Luft’ e madhe në Babicë/ Me tela, me alitrikë,/ Aty nata bëhej ditë,/ I zut’ topçitë në grykë,/ M’u te bregu, te ullitë,/ Ishin futur breshkaxhitë. [Sipas Ll. Hysit, kjo këngë e ka zanafillën krijuese në Lazarat të Gjirokastrës; në Kallarat e ka prurë një bijë e Lazarate e martuar në Hoxhaj të Kallaratit, që në v. 1965; sot tepër e moshuar, por e këndojnë nipat e mbesat e saj që janë nga 55 – 60 vjeçarë]. 10) Zyber Bejtua, trim i mirë,/ Në Hapsan’ ngriti dollinë:/ – Burra, ta mbytim qafirë!/ Dhe u hodh si vetëtimë,/ Dhe u hodh mbi italanë/ Me një shkop e jataganë./ I kullon gjaku në brinjë,/ Gjylet plumbat e grinë. [nga Sevasteri]. 11) Gjëmon Boderi, Çipini,/ Thonë u vra Muhedini,/ Sojë trim, sua birbili./ Të vran’ o Muho, të vranë,/ Topëçiu past’ belanë,/ Të dha një gjyle në ballë,/ Ta hodhi poshtë gjerdanë,/ Ta humbi fare nishanë,/ S’tu ndodh as Demiri Pranë,/ Se një plump e kishte marrë,/ E nisën për në spitalë. [Demiri është vëllai i dëshmorit Muhedin Mystehaku nga Matogjini]. Një këtë këngë epiko – elegjiake s’përmendet fare vdekja, s’e përmend krijuesi, se s’do t’i prishë bukurinë, që i jep rënia për atdhe, trimit të lirisë. Te vargu: “Ta hodhi poshtë gjerdanë”, përdorimi me vend e me kursim i figuracionit stilistik na bën ta ndjejmë bukur atë art të kulluar estektik, që na fal kënga e trimit të rënë. 12) Mato Robi, një trim djalë,/ Ngjeshur mezin me gjerdanë,/ Shqiponjë mbi italianë…/ Qante Dudia në shkallë,/ Për Toton dhe për Kafazë/ Dhe Sino Amerikanë/ Ruba me një kaçup dhallë,/ Bëri poshtë në Qishbardhë,/ Pyeti trimat me radhë:/ – Mo më pat’ burr’ a kunan?/ – Totua bashk’ me Kafazë,/ Të dy ata janë vrarë,/ Kur dëgjoi këto fjalë/ Hodhi kapuçin me dhallë,/ Ngjeshi dyfek’ e gjerdanë./ I veshi rrobat si djalë,/ Atje poshtë, në Qishbardhë/ U dëgjua zër’i sajë:/ – O burra, mbi italianë,/ Se na kan’ zënë vatanë,/ Ta hedhim në det të gjallë. [Edhe në këtë variant, gjetur nga gjurmimet në Bolenë, përmendet Sino Micoli, Amerikani, si i flisnin bashkëfshatarët, sepse ishte emigrant në Amerikë, i kthyer rishtaz për të luftuar. Dhalla është bulmet në lëkurë, kapuç, kacek, që pihej në stinënë e nxehtë të verës në Labëri për të shuar vapën, për t’u freskuar. Kënga flet vetë për veprimet e Rubi Hosit, e shoqja e Toto Hosit të rënë në luftë]. 13) Obobo, seç qënkej Kota/ Mbushur mitrolos e topa,/ Vjen Kanan Mazja nga Shkoza,/ Me një nofull copa – copa./ Kanani bë trimërinë,/ Si përpara në Janinë,/ Kanan, të la bukuria,/ Plot me gjak t’u mbush shamia!/ – Nuk më duhet bukuria,/ Po të rrojë Shqipëria!”

*) Master Shkencor për Etnologji dhe Folklor,

Drejtor i Bibliotekës Qendrore “Nermin Vlora Falaschi”,

Universiteti i “Ismail Qemali”, Vlorë, Albania.

Tiranë, e mërkurë, 06.11. 2013

“ Emigrantja” roman i Elvi Sidherit

November 8, 2013 by dgreca

Nga Fahri XHARRA/

Nën përkujdesjes së Filozofisë Urbane -Libraria elektronike e Prishtinës u botua këto ditë romani në formatin elektronik ,”Emigrantja” e autorit Elvi Sidheri ,publicist nga Tirana

“Emigrantja” nuk është thjesht dhe vetëm një histori e zakonshme emigrimi,jo se emigrimi në vetvete përbën dhe ngërthen diçka banalisht të cilësueshme si të thjeshtë.

“Emigrantja” është së pari historia e një gruaje shqiptare,e cila si shumë bashkëatdhetare të sajat,mori me vetëmohim dhe vetëdije të plotë udhët e emigracionit 20 e më tepër vite më parë,me bashkëshort në krah e bijën përdore,në kërkim të një jete më të mirë,të një të ardhmeje të re dhe më të gjallë e me perspektivë,sesa e tashmja që ajo dhe familja,jetonin në përditshmërinë e Shqipërisë së kolapsuar të post-vitit 1990-ë,një kohë tranzicioni,vështirësish të patregueshme,privimesh dhe arome lirie që vinte sa nga Perëndimi aq i ëndërruar,por aq edhe nga një vend fqinj,Helladha e ngarkuar vërtetë plot gjurmë shovinizmi anti-shqiptar,por po aq edhe e banuar në shekuj…dhe e ndërtuar nga e para disa herë nga shqiptarë,gjaku arvanitas,çam ortodoks etj.

Një libër që flet për Marianën,personazhin padyshim kryesor të një romani të tërë,kujtimet e saj të gjata dhe të rrjedhshme,që nisin nga Tirana e vitit 90-të,që dalin më tej edhe në kryeqytetin shqiptar të zhytur ende nën regjimin e egër totalitar,për të riardhur më pas në Greqinë e këtyre mbi 20 viteve emigrim masiv shqiptar,duke kaluar nga Naousa në Selanik,Athinë,Pire e Patra,për t’u gjendur më andej papritmas në Stambollin madhështor,ku takohet pashmangshmërisht me të tjerë shqiptarë të harruar,të kërcënuar sërish nga asimilimi gjuhësor dhe kombëtar,në periferitë e pluhurosura dhe tërë baltë të qytetit simbol të shtetit turk.

Është një libër i ndjerë,realist dhe që synon të tregojë faqen e vërtetë të emigracionit shqiptar në fqinjin tonë jugor,të na njohi me të vërtetën e pranisë shqiptare vendase dhe autoktone jo vetëm në Greqi,por na njeh edhe me një kapitull,shpesh të lënë në cepin e interesit tonë kombëtar,siç janë shqiptarët e shumtë të Turqisë.

Një libër që rrjedh mes lidhjes së fortë ndër-shqiptare të emigrantëve të rinj dhe elementit shqiptar vendas,aq sa edhe tregon se Ballkani është shpesh shumë i vogël për t’i njohur vetëm anën konfliktuale.

Libri është i formatit elektronik , shkarkohet falas http://www.librariaelektronike.com/libri/89

Kol Margjini, martir i shqiptarizmës (16.11.1892-maj1949)

November 7, 2013 by dgreca

Nga Engjell ZERDELIA*/

Profesor Kol Margjini, mësues i përkushtuar, drejtues e organizator i shquar i arsimit, përkthyes e studiues prodhimtar në fushën e pedagogjisë, autor tekstesh shkollore dhe didakt i njohur, udhëheqës politik për bashkimin kombëtar të kombit.

Lindi në Prizren, më 16 nëntor 1892. Mësimet e para i mori në vendlindje, me mësues Mati Logorecin e kosovarin Lazër Lumezin. Profesionistë të mirëfilltë e të talentuar, që përçuan dhe thelluan tek Kola edhe më tepër dashurinë për Shqipërinë dhe Kosovën, gjë që e trashëgonte nga vatra e Margjinëve dhe nëpërmjet bisedave që kishtë dëgjuar nga “Oda e miqëve”, e cila ka shërbyer si “Akademia e Edukimit Atdhetar Shqiptar”

I ati, Gjoni, erdhi në Shkodër, qendra e vilajetit dhe e pasurisë së madhe tregtare që shërbente si një urë lidhëse ndërmjet lindjes dhe perëndimit. Shkollën qytetëse dhe pedagogjiken i ndoqi në Vienë të Austrisë me bursë, që e fitoi si nxënës i shkëlqyer që ishte përfundoi për 3 vjet Institutin Oriental, Katedrën e Gjuhës Shqipe, të drejtuar me kompetencë shkencore nga intelektualë e euriditë shqiptarë si; profesor Gjergj Pekmezi me të cilin bisedonin për zgjimin, përparimin dhe të ardhmen e popullit shqiptar.

Në pushime kthehej në vendlindje dhe u fliste shokëve dhe miqëve, për kulturën, për shkollën, karakterin dhe krenarinë nacionale të austriakëve, të cilët gëzonin dhe festonin hapur dhe kërkonin me shumë lulëzim e përparim kombëtar. Kola, i diplomuar me nota të mira në Vienë të Austrisë, i pajisur me vrullin rinor të moshës, me përkushtimin tradicional e atdhetar familjar shqiptar, kthehet në Shkodër në vitin 1913 duke sjellë njohuritë e thella të shkollës, në përvojën e saj, mbresat e korrektësisë së krenarisë kombëtare të austriakëve; në këtë frymëzim emërohet mësues në shkollën fillore të Shkodrës(atëherë quhej “Shkolla Popullore”), në një ndërtesë në qendër të qytetit, prishur rreth viteve ’60 në vendin e së cilës, më 1987 është vendosur një pllakë përkujtimore. Vashdon mësues në profilin e matematikës, e gjuhës gjermane në Shkollën Qytetase. Me hapjen e Shkollës Normale në vitin 1917 ndjehej nevoja për një profesor të tillë, të përgatitur. Emri i Kol Margjinit filloi të bëhej i njohur në rrethet intelektuale të vendit tonë së bashku me Gaspër Mikelin, Ismail Anamalin e Ndue Palucën, me të cilët i lidhi një miqësi e ngushtë gjatë gjithë jetës, mori pjesë në Kongresin Arsimor të Lushnjës në Gusht të vitit 1920.

Në protokollin original mbi mledhjen e parë që u mbajt nga ora 9 paradite të datës 15 Gusht 1920, z. Kol Margjini nxorri një letër të Ministrisë së Arsimit dhe sipas porosisë që kishte pasur ia dorëzoi me kortezi misit më të moshuar të kongresit zotit Kondili, i cili e hapi letrën dhe ia dorëzoi përsëri zotit Margjini që ta lexojë…

Në Shkodrën e kulturës së lashtë tradicionale puna e arsimit ishte vënë në rrugë të mbarë, ndaj profesorit të etur për të shpërndarë dije në Shqipëri, i qante zemra të bëheshin shumë Shkodra anembanë dhe mezi priste rastin për të shkuar vullnetar në përhapjen e mësimit shqip në Kosovë, ku serbët vashdonin genocidin e tyre . Viti 1941 e gjen profesor në gjimnazin e Prizrenit, ku shprehet dëshira e madhe për të ndihmuar vëllezërit e martirizuar në përparimin e arsimit .

Shumë shqiptarë e shprehin këtë dëshirë, por pesha e profesor Margjinit ishte e një rëndësie të veçantë. Propozojmë se ky gjimnaz i ri të marrë emrin e Gjon Buzukut e kështu u bë. Me iniciativën e tij u çel kursi pedagogjik i Prishtinës. Ai nga përvoja e kuptonte se pa përgatitjen e mësuesve nuk mund të mbahej në këmbë e të zgjerohej në të gjithë krahinën e Kosovës, shkolla shqipe. Vetëm po të lexojmë raportin që i dërgon Ministrisë së Arsimit, bindesh për seriozitetin e një pune të lodhshme dhe efektive. Ke se çfarë mëson për mënyrën e organizimit, drejtimit të praktikës pedagogjike. Shumë prej ish-kursistëve i kujtojnë me nderim mësimet e tyre. Por fjala mësues për Kolën, ishte një koncept i gjerë që do të thonte dhe qytetar e patriot. E kësisoj ai nuk mund të rrinte mënjanë çështjes së shenjtë kombëtare . Më 16 Shtator të vitit 1943 formohet Lidhja e Dytë e Prizrenit, organizatë politike që synonte bashkimin kombëtar. Profesor Kol Margjini menjëherë u zgjodh në Komitetin Drejtues e më vonë nënkryetar i saj me ardhjen e forcave nacionaliste në Prizren, ai mban një fjalim të gjatë sa të gjithë qytetarët u përlotën nga fjala prekëse e autorit, aq sa dhe gratë kërkuan armë për të luftuar zaptuesit gjermanë e serbë që po përgatiteshin të vinin pas tyre, për të luftuar krahas burrave për mbrojtjen e Shqipërise etnike. Gjatë një inspektimi shkollor tek mësuesja Marie Temali (gruaja e të ndierit Gjon Temalit, pushkatuar në vitin 1951 për’’ bombën’’ në ambasadën Ruse) kujton : zoti Margjini , pasi më dëgjoi disa orë mësimi ndër lëndë të ndryshme, për orën e historisë së Shqipërisë më tha : “ … këtë orë do ta zhvilloj unë me nxënësit e tu, ishte tema -Lidhja e Prizrenit. Unë, si bir Kosove, e ndjej shumë rëndësinë e saj.

Në mbarim të orës së mësimit shumica e nxënësve dhe prindërve (ora e fundit e muajit gjithmonë kishte takim me prindër dhe i ftoi edhe ata të merrnin pjesë në mësim) ishin me sy të përlotur. Ai më shumë interpretoi nga shpirti i tij atdhetar, se sa u shpjegoi mësimin, gjë që më sugjestionoi edhe mua si mësuese historie, e qe aq mbresëlënës, sa që atë orë, nxënësit kërkonin tua shpjegoja edhe në orët e tjera për shkak të përkushtimit e patosit atdhetar që foli profesor Kola . Në vitin 1943 Kola qe nënkryetar i Lidhjes së Dytë të Prizrenit që kishte për pikësynim bashkimin e Kosovës me Shqipërinë. Gjatë kësaj atmosfere janë bërë disa tubime të popullit në sheshin kryesor të qytetit para se të bëhej mitingu në kalanë e Rozafatit. Ka përshendetur Kol Margjini dhe spikat fjala e tij …“… në Shkodrën tonë këndojnë bylbylat, ndërsa në Kosovën e robtue këndojnë qyqet, ne këtë ditë gëzojmë e dëshpërohemi, këndojmë e psherëtijmë; çdo gjë sikur na asht dyzue e përgjysmue, mëndja, zemra, shpirti, vetë trungu i Shqipërisë nanë, por shpresën ne e kemi të madhe, siç thotë Fishta “Po, por nesër me ndihmë të zotit do ta bajmë Shqypnin të lirë” . Ago Agaj, personalitet i shquar në historinë nacionaliste gjatë periudhës 1941-1945, ish-prefekt i Mitrovicës dhe ministër i ekonomisë, që pas luftës jetoi dhe vdiq në Amerikë, në revistën “Zëri i Prishtinës” shkruan : “Në vjeshtën 1924, në mbarim të udhëtimit tim të parë rreth e rrotull, mal më mal, e grykë më grykë të Shqipërisë, dola në majë të malit të Pashtrikut, prej ku me dylbi kundrova me mall Kosovën. Dashurinë për këtë vend ma kishte mbjellë në shpirt, kur po thuaj ala fëmijë , Kol Margjini që m’u bë vëllai i madh në Vienë dhe më vonë do të bëhej profesori-martir i shqiptarizmës në Prizren, viktimë i sllavoshqiptarizmës. Ai dhe Dervish Hima më treguan dhe trimëritë e luanit të Dragobisë, Isa Boletinit, që atëherë ishte bërë legjende e gjallë në tërë evropën”. Në vend të mirënjohjes, arrestohet në Shkodër, në Janar të 1945-ës dhe u dorëzohet serbomëdhenjve për të mos u kthyer më kurrë. Gjykohet me vdekje, i falet jeta duke ia ndërruar dënimin me heqje lirie shumëvjecare. Janë shumë impresionuese dhe domethënëse fjalët e vajzës, Antonetës, kur të atin të lidhur me pranga po e dërgonin në Tuz bashkë me shokë të tjerë që iu drejtua Kolës: “Bac për Shqipni e për Kosovë, bacë!!”. Vdiq pas 5 vjetësh, vuajtjesh në burgun famëkeq të Sremska-Mitrovicës, në Serbi, pa pasur mundësi të ndihmohet prej askujt, larg familjes e të të afërmëve, të cilët nuk e dinë se ku i prehen eshtrat. U shua për atë ideal , për të cilin kishte punuar e luftuar gjithë jetën, martiri i shqiptarizmës.

* Studiues, autor i librit per Kongresin Arsimor te Lushnjes. Pedagog ne Gjimnazi “Jani Nushi” Lushnje(Ne Foto: Engjell Zerdelia)