Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

HAPËSIRA FILOZOFIKE NË VEPRËN E NAIM FRASHËRIT

by

NGA IDAJET JAHAJ/
Naim Frashëri – ky gjigant i mendimit shqiptar, gjigant i ndjenjës dhe poezisë, këtë muaj[1] mbush 100 vjet nga vdekja e tij. Kombi e ka vajtur atë si rrallë kush, i ka dhënë titullin “kombëtar”, pas atij të Skënderbeut (heroi kombëtar). Ai bëri në poezinë e filozofinë atdhetare atë që bëri Skënderbeu me shpatë.
Ku nuk shtrihen e shkëlqejnë fushqetat shumëngjyrëshe të mendimeve të tij? Në të gjitha aspektet botëkuptimore që kërkonte shoqëria shqiptare në gjysmën e dytë të shekullit të nëtëmbëdhjetë, shekull në të cilin çështja kombëtare mori hov e flakë.
Kishte dalë para tij edhe shatërvani kombëtar i ndritshëm deradian, që skuqi qiellin shqiptar, por dielli-Naim do ta lbyrte atë, do ta ngrohte e do t’i jepte rreze këtij trualli. Një diell i fortë që u dha gjak të gjitha luleve të shpirtit të këtij kombi.
Vargjet e tij, sa delnin, merrnin me vrap të gjitha trevat dhe skajet e atdheut, tokën arbërore, thitheshin me etje nga populli i shumëvuajtur. Populli i shqipeve thithi me krenari këngën e ëmbël të Naimit, ajo u bë pjesë e qenies së tij, e të gjithë brezave. Lumi poetik naimian u bë abetarja e madhe kombëtare, abetare me shkronja zjarri. Ishte lumë i madh që fati po ia jepte Shqipërisë me bollëk: mijëra vargje për krenarinë etnike, për heronjtë, pellazgjinë, gjuhën, shkollën, mësimet, urtësinë, humanizmin, filozofinë, zotin, natyrën, pamjet e mrekullishme të jetës e gjithësisë, që dehin njeriun dhe vijojnë jetën e tij të përtërirë mbi tokë. Abstragimi i tij futet thellë në kozmos:

Botërat janë paanë,
Fund e krye nukë kanë;
Dielli është një yll i zjarrtë,
Që ndrin porsi top i zjarrtë,
Teje kanë lindur yjet endacakë,
Dora jote i ka ndezur porsi flakë.
Bija jote është endacakja Tokë,
Afërdita e Mërkuri me kaq shokë.
Që kur teje këto dritëza u ndanë,
Si pa mend enden qiellit të paanë…
…Se sa trupa ka të ndritur, madhështorë,
Por i shkurtër është syri ynë i gjorë…

Astronomia e tij poetike “zbret” në Tokë:

Dheu është një yll i qiellit,
Që lëvrin në hapësirë
Vjen rreth e rrotull diellit
Në të ngrysur, më të gdhirë…

Vëzhgimi i poetit ecën me shkencën bashkëkohore.
Ai zbret tek njeriu e njerëzimi, dhe këtu, në këtë planet, si një mrekulli të natyrës, si një pikëz të ndritshme në univers, zoti ka zbritur një komb-shumë të vjetër – Shqipërinë:

Bota që kur është zënë
Shqipëria gjallë ka qënë…

Atdheu për ‘të është fokusi, filozofia dhe qëllimi. Atij ai i evidenton çdo njohuri, çdo poezi. Ai përbën refrenin, sentencën, esencën, përvijimin dhe kuptimin e qenies:

Shqipëri, të qofsha falë,
Të kam nënë e më ke djalë!

Vargjet e tij ndriçojnë të gjithë shekujt, me aktualitetet të pashuar. Këtij atdheu ai i fal gjithçka: njohjen, iluminizmin, humanizmin, bukurinë, jetën, shkollën e diturinë, meritën e ekzistencës dhe madhështinë e heronjve. Në qoftë se atdheu do ndriçojë, atëherë do të shijohet më mirë edhe bukuria e botës dhe e jetës së banorëve të tij. Në këtë atdhe “jemi një fis e një farë”/; Për Shqipërinë / ditët e mira / paskëtaj vijnë / shkoi errësira.

Sërish aktualiteti, sikur Naimi të jetonte sot:

Do të ngrihetë kjo rezë,
Që na i rri mbi kokë e zezë!
…Mos e lini Shqipërinë
Duke marrë arratinë!

Midis njerëzve duhet të mbretërojë paqja, kultura, sjellja njerëzore:
Është vetëm njerëzia / Që i duhet njerëzisë/ … prandaj:
Bashkoni dhe ju q’u dua
Zënë e zemërën me mua,
Ish shumë trim shqiptari
Dhe i bukur si fill ari…
Vetë poeti ishte “një shkëndijë prej qielli / dhe një drudhëzë prej dielli”. Këtë dritë ai e shpërndante me çdo mjet e mënyrë poetike, me të gjitha degëzimet e lumit të tij të madh filozofik. Naimi ynë është ndër krenaritë filozofike të kombit, ndër më të mëdhenjtë.
Veshja poetike që u bënte këtyre mendimeve, i bënin ato të llamburinin me një dritë të madhe e të ëmbël, që nuk shlyhen nga kujtesa. Iluministi shkëlqen kur thotë: “Dhe dritë e diturisë – përpara do na shpjerë” / apo:
Hapu, hapu errësirë,
Pa jakë tëhu, o dritë,
Se arriti kohë e mirë,
U gdhi nata, u bë ditë!…

“Nga vlera e diturisë – tek froni i perëndisë” – filozofon ai.
Optimizmi i tij i përsëritur tejkalon edhe këtë shekull:
Kam shumë shpresë / te perëndia/
Që të mos jeshë / kështu Shqipëria/
Po të ndriçohet / të lulëzohet…

Kamera e tij filozofike rrok qiejt. Natyra për ‘të është një lumë i madh, me shfaqje e pamje të ndryshme e të panumërta. “Të lexojmë librin e madh të natyrës” – kjo ishte motua e tij. Meditimet të mrekullojnë:
“Sa e dua gjithë jetën,
Se atje gjej të vërtetën;
Yjtë, hënën, hapësirën,
Të mugtit, natën, ditën,
Mëngjesin, diellin, dritën,
Mbrëmjen, dh’ atë errësirën…
………………
Oshëtimën, pyjet, drurët,
Shkëmbenjtë, gërxhet e gurët,
Lulet, barërat që mbijnë,
E shpezët që fluturojë,
Edhe këngëra këndojnë,
E nëpër dega lëvrijnë…

Më tej tek “Mejtimi”:

Rri, mejtohem shumë herë,
Tek perëndon ylli i zjarrtë,
Edhe hapetë një derë,
Soje rrjedh një dritë e artë…

Oh, sa të bukura janë,
Fushatë që gjelbërojnë,
Qiejt, që s’kanë anë,
Dhe lulet që lulëzojnë…

Peneli i tij poetiko-filozofik prek çdo anë e lule të jetës së kombit si yllësi ndriçojnë lajtmotivet:
O malet e Shqipërisë e ju, o lisat e gjatë,
Fushat e gjëra me lule që u kam ndërmend ditë e natë.
Malet e fushat e tokës arbërore, ku punojnë si yjtë – shqiptarët, ai i qëndis me vargje e mëkon ndërgjegjen e brezave:

A e shihni gjithësinë? Yjtë diellin, hënën,
Dhenë, erën, retë, kohën, Kashtën e Kumtërit, shënjën?
Si janë përveshurë gjithë edhe lëçijn’ e punojnë,
Njëri-jatërit i ndihin, ashtu punën e mbarojnë.
…dhe burrat trima me besë dhe shpirtmirë e punëtorë,
Dhe fushatë gjithë lule e malet me dëborë…
Dua të dal majë malit të shoh gjithë Arbërinë
Vëllezërit shqiptarë si venë në punë e vinë…

Zjarri i atdhedashurisë naimiane është i pakrahasueshëm. “Bagëti e Bujqësia” e tij është një homeriadë shqiptare. Naimi – poet, mësues i kombit, mendimtar, ëndërrues, edukator, iluminist, humanist. Atdheut ai i nënshtron edhe perëndinë:

Nata atje është tjatër natë, edhe dita tjetër ditë,
Në pyjet e gjelbëruar atje rrijnë perënditë.

Për çdo sferë të krijimtarisë së Naimit mund të bësh studime, libra, filozofime e meditime. Frymëzimi që ai ka ngjallur në zemrat e shqiptarëve në çdo kohë, ka qenë epokal. Ai le gjurmë të madhe e të ndritshme edhe në një fushë tjetër filozofike – atë të fesë. Ndjek e predikon rrymën më të përparuar të islamizmit – bektashizmin. E quan atë fé të shqiptarëve, dhe i mëshon aq shumë, saqë u bë apostull shpirtëror të tij. E identifikon perëndinë me njeriun e njerëzimin:

Zot’ i madh e i vërtetë
Kur desh të dil në shesh vetë,
Krreu në jetë njerëzinë…
Për t’u treguar i tërë,
Vetë ay njeri ësht’ bërë…

Fetë janë të ndryshme, por zot ka vetëm një. Dhe ai është brenda njeriut, gjithësisë. Panteizmi i famshëm naimian bëri për vete zemrat e shqiptarëve, sepse në ‘të frynte era e pastër e thirrjes për Komb, bashkim, ndriçim e përparim, në emër të perëndisë. “Kush do të njohë perëndinë / le të shohë mirë njerinë / – thotë poeti filozof.
Në të gjitha aspektet që shkruan, i madhi Naim ndriçon njeriun e njerëzimin, stili i tij merr flakë sidomos kur i skuq si vetëtimë ajo – hyjnorja – Shqipëria:

Zemrën’ e varfër time aty ndër ju e kam mbuluar,
Tek buron nga gjithi juaj uj’ i ftoht’ e i kulluar;
Jam larg jush i dëshpëruar edhe s’e duroj dot mallë,
Po s’e di si dua unë, do t’ju shoh një herë vallë?!…

Vepra e Naimit kapërxen shekujt duke ndriçuar si një disk i madh diellor… si një pllakë e madhe plot flakë e melodi atdhetarie.
Vetë AI- identitet i Shqipërisë në botë.

[1] Tetor 2000, me rastin e 100 vjetorit të vdekjes së poetit të madh

Për poezinë dhe poetin

by

Zëri unik i poetit Xhevdet Bajraj në vëllimin “Copa ime e qiellit”/
NGA VIOLETA ALLMUCA/
Shkrimtare/
Në çdo kohë poeti gjithnjë vështron diçka të padukshme brenda e jashtë qenies së tij. Pastaj ai e zbulon botën nëpërmjet fjalës, ëndrrës, kohës, endjes, dashurisë, vetmisë, kujtesës apo metaforës duke e bërë botën të dukshme. Në qiellin e madh poeti Xhevdet Bajraj kërkon hisen e tij. Në zgjim, vargjet pothuajse melankolike i lindin pa pikëpyetje, i rrjedhin si mollët e pjekura, i qasen si atdheu, e përgjumin mbi një cigare të fikur. Në tymin e saj është liria, helmi, rrezet e fshehura të diellit. Aty është edhe poeti, koha dhe hapësira e tij poetike. Më herët kam lexuar disa poezi të Xhevdet Bajrës dhe jam befasuar. Në thelbin e tyre kam zbuluar, se autori që kishte ardhur nga një qytezë e vogël e trojeve shqiptare shkruante më shumë për dimrin e vendlindjes se sa për verën djegëse të Meksikës. Pra Bajraj i ishte nënshtruar poezisë po aq sa i është nënshtruar paqes, vendlindjes, emocioneve, jetës e realitetit. Xhevdet Bajraj është një profet i artit të fjalës dhe na bën ne të flasim me poezinë, me botën, me kohën duke krijuar hapësirën e tij artistike. Teksa përdor figurat letrare për të ngjizur vargun, ai u jep atyre jetë dhe zë për të komunikuar me njeriun. Poeti kërkon vetëm një udhë, aty ku shkohet tek vargjet, ku gjen frymëzimin, dhimbjen, shpresën edhe kur ka pezm. Prandaj poezia e tij ka peshën e fjalës, si aleatin më të mirë të krijuesit. Çka është më e veçantë, Bajraj i bindet poezisë po ashtu siç edhe poezia i përulet poetit. Secili ka trashëgiminë e tij. Gjatë ditënatës ata kanë diellin dhe hijen e tyre. Mëngjeseve fjala kryqëzohet nëpër imazhet e fytyrës së njeriut, atij njeriu që nuk i mungon asgjë, përveç hapat në një tokë ku ka lënë peng shpirtin. Ai bën dialog me vargjet duke përdorur ndjenjën e brendshme për të kërkuar të vërtetën filozofike, kundër së keqes, ose monolog me veten kundër konfliktit njerëzor. Duke urryer luftën ky poet i lirë është i dashuruar me lirinë. Kurrë nuk kam pranuar që një shkrimtar ta krahasoj me një të ngjashëm si vetja e tij, pasi nga ngjashmëritë nuk duhet të përfitojë askush. Poetët nuk mund t’i zgjidhin problemet e globit por mund të shkojnë tek krijimi nëpërmjet lirisë së fjalës. Vetja e vërtetë e këtij poeti krijon një fluks paralel me botën e madhe përreth lirisë njerëzore. Ja çfarë shkruan ai tek poezia: “Në këngën time”: Nëse në këngën time hasni një njeri, në ditën me diell, tek pi ujë në lumë, me gjunjët mbi gurë, e lini të qetë, ai u lind i lirë. Të gjithë poetët i këndojnë lirisë, por me zërin tokësor poeti Bajraj shkruan për lirinë e munguar të atdheut të vërtetë. Secili i këndon lirisë sipas kultit të tij! Liria nuk ka hapësirë. Është e pafund. Pse Bajrës i rikujtohet atdheu? Sepse ai sigurisht i mungon. Pa atdhe sipas gjasave nuk mund të ndjehesh i lirë. Mund të zenë dhimbjet, të shfaqen sëmundjet, të shohësh ëndrra dimri. Kjo është pastaj një zhgjëndër e vërtetë. Le të shohim përsëri vargjet e tij. Në poezinë “Maja e vetmisë” poeti shkruan: Diku në dhe të huaj, në emër të lirisë, bredh nëpër botë, apo në poezinë: “Valle me Fyell” poeti thotë: Lumi i gjakut doli nga shtrati, Ç’ves, dikush jeton përditë, e unë përditë vdes! Në poezinë “Paqe” Xhevdet Bajraj revoltohet nga mëkatet kundër lirisë: Botën e përzë nga dhoma me të mbyllur dritaren, flamurin kuqezi e ruaj për varr. Një poet me kulturë universale me ide e një stil po aq universal në boshtin e origjinalitetit të tij poetik sjell atë, që në poezinë e sotme njihet si çlirim i shpirtërores. Çdo varg i këtij poeti ka një metaforë. Ky frymëzim magjik me ndjeshmëri të thellë, me fuqinë e fjalës, realisht i bën vargjet që t’i përshkojë një rrymë e brendi dashurie të cilat na bëjnë ta konsiderojmë këtë poet, një vlerë të madhe të poezisë shqiptare. Tek lexoj me emocione poezinë “Diku Përtej Oqeanit” më lind pyetja: pse shamija e dhimbjes ndjek diellin dhe pëllumbi ulet mbi një gur varri, si plis i gjallë, ku diku përtej oqeanit, një burrë qan shqip. Sa madhështi ka poeti në këtë poezi meditative veshur nga metaforat! Kush qan përveç një poeti kaq të talentuar? A nuk i ka poeti ëndrrat, pëllumbat, varret, simbole poetike dhe pse ëndërron vetëm shqip? Pse ëndrra kthehet në vargje për një copë Shqipërizë? A është Xhevdet Bajraj një poet që burim frymëzimi ka atdheun dhe që ende bën lutje shqiptare? A ka poezia e Bajrës reflekse surrealiste? E kam menduar edhe këtë! Ai shkruan për ëndrrat e njeriut shqiptar, ashtu siç shkruan edhe për botën, pasi trualli i tij poetik lutet për paqe! Krijuesi e ka fituar betejën me poezinë duke e mbushur atë me jetë. Tipizimi universal i spektrit krijues përshkohet nga mesazhe të thella ku emocioni dhe perceptimi i dedikohet një ëndërrimtari të përjetshëm të shpirtit njerëzor. Tek profili i tij krijues janë ngjizur bashkë nëpërmjet ideve filozofike, talenti artistik dhe identiteti poetik. Është mesazhi që vjen nga gjuha e shpirtit e cila është gjuha e të gjitha poezive që të magjepsin me shprehësinë dhe vizionin e lirisë universale e cila harmonizon energjinë e krijuesit me vargun e lirë, formën dhe figuracionin. Tematika poetike e ndjeshme për lexuesin e gjerë do ta bënte këtë poet të mrekullueshëm të udhëtonte me lexuesin në ballë të poezisë shqipe dhe më gjerë. Ai është padyshim sot njëri nga poetët më të mirë që ka krijuar përmasën e tij të veçantë artistike, një mjeshtër i vargut të zgjedhur me fuqinë e shprehjes letrare, me një ndjeshmëri të thellë dhe gjuhë të pastër shqipe e cila latohet e sjell tingullin poetik. Ai e shndërron ëndrrën në një himn poetik. Ja një poezi që më ka mbetur në mendje “Ëndërrime“: I strehuar në një shpellë të fildishtë, lëpij plagët në hijen e kujtimeve, O Zot, më fal që ëndërrova aq shumë, dashuria ishte tepër larg, e jeta ishte tepër e shkurtër. Ai e kthen në shpresë e dritë të pafundme ndjenjën e prekshme rrezatuese, të bukurën e dhembjen si një vlerë estetike me frymë. Ta bësh këtë nëpërmjet vargjeve është një akt përpos artistik edhe njerëzor. Është si ta pushtosh botën dhe njeriun pa luftë, por me dashuri. Këtë mund ta bëjë vetëm një poet unik që na ka pushtuar të gjithëve duke ëndërruar dhe kënduar shqip në universin e madh të poezisë.

KUR VRITEN FEMIJET DHE ËNGJËJT QAJNE NË KANTANTËN E 36 SHKRONJAVE

by

Me rastin promovimit të krijimtarisë poetike të poetit Xhevdet Bajraj, nga Kosova, pedagog në Meksikë/
Nga Novruz Xh Shehu/
(Mbi “Kur qajnë engjëjt” të Xhevdet Bajraj)…/
a/
Engjëjt, atje në qiell, janë mbledhur galuç, kapin për cepin e fustanit Shën Marinë dhe qajnë. E keni ndjerë se si nuk ndërpriten shirat për muaj të tërë?Janë pikërisht lotët e ëngjëjve. Engjëjt nuk mundin t’i tregojnë Zotit se çfarë ndodhi në një kënd të planetit, që quhet KOSOVË. Edhe po të mundnin, nuk do të dëshmonin saktësisht se çfarë ndodhi.
Pra, nuk mundën dhe u ulën galuç.
b
Atë, që se bëjnë ëngjëjt, e bëjnë poetët. Edhe kur poetët futen në burg, si Flora Brovina, del një poet tjetër.
Zot, dëgjoje britmën në poezinë e Xhevdet Bajraj:
“Me dërrasa gjoksi duhet mbuluar/këtë varr të gjallë masovik / Kali i Kostandinit u merr erë / dehet / tek shkelmon realitetin e ri të ditës shqyen qiellin / Sorra e përpiu qiellin/ Me këpucë nga lëkura jonë trishtimi ecën rrugëve të qytetit / … kush na mallkoi Lirinë? / Zogu i dhimbjes matet me hijen e vet / U dogjën kufomat … / Majmunët i kanë shkundur frutat/ nga druri i ëndrrës / Absurdi majmet me gurin e varrit/ Kapakët e gjunjëve na i hapën / me çelësat e konseravave /. Autofrigoriferët mbartën/ më të dashurit tonë/ të ngrirë nga vdekja / Muri i gjallë prej klithmave / mbiu mes Kosovës dhe Serbisë … /”
Po e kuptoj pse qajnë ëngjëjt. Mos i fyej o Zot.
Vetëm metafora e Xhevdet Bajrajt do të mund të jepte sadopak atë çfarë ndodhi. Vetëm metafora dhe vargu i lirë, i përdorur me kujdes e sukses. Trinia e nëntave u nis drejt qiellit me pendën e poetit, Në Kosovë ndodhi diçka e rëndësishme, pikërisht në vitin 999 të mijëvjeçarit të dytë.
“Pa e ditur ç’është vdekja / ç’është Zoti ç’është plumbi / një fëmijë trembëdhjetë muajsh/ me gisht ja mbyll plagët nënës së vrarë /. Një nënë me foshnjë në duar klith / dhe vrapon pas klithjes së vet ./ Fëmijët me nga një grusht plumba në gjoks ikën në Parajsë / mbeten vetëm varret e vockëla të tyre / si farë e ndërgjegjes njerëzore /. Atdheu fle nën ombrellën e vetmisë / mbi varr bie një gjeth i njomë /. Nuk dinte të numëronte gjer në dhjetë / Ndërsa mësoi numrin pesëdhjetë e shtatë / ishte vetëm katër vjeçar / kur i vranë pesëdhjetë e shtatë anëtarë të familjes /. Një fëmijë në mes të rrugës / gjuan vetminë me gurë /… Fëmija i bie fyellit prej dërrase të varrit / Vrasësi fsheh thikën në zorrë fëmije/….”
Duhet që fëmijët të bëheshin shumë shpejt burra. Duhet të rriteshin, të numëronin të vrarët. Duhet të rriteshin të mos humbnin varret. Duhet të rriteshin …
Satanai e dinte këtë akt sublim dhe nxitonte të vriste. Krahasimi dhe metafora e Bajrajt, paralelizmi figurativ dhe dueti i shkrirjes së realitetit vendas me atë universal, japin atë portret qiellor, që bëjnë dhe gurët të lëvizin nga vëndi, që bëjnë fëmijët të rriten bujshëm.
c
Shqiponja dhe E Bukura e Dheut janë dy simbole shqiptare, që bëjnë të quhet flamur paqeje një qiell i tërë. Shqiponja dhe E Bukura e Dheut shndërrojnë Kosovën në Sfinks.
“Në majë të shkëmbit / shqiponja ngre kokën / bekon tokën / Në lum E Bukura e Dheut fërkon gjinjët me rërë./ Shqiponja normale nuk shuan etjen me gjak mize./ E Bukura e Dheut u zhduk…/ Shqiponja mbi kaktus me gjarpër në gojë tek valëvitet / na përgjon nga flamuri gjië mitike i hap udhë…/ Dashurinë e derdh në shuplakë dhe ia afroj Të Bukurës së Dheut nga Dukagjini./”
Bajraj operon me sukses me simbolet e vëndit të tij. E, pa pasur me vete fuqinë e atdheut, vështirë se do të arrinte një poezi aq vitale, e denjë për t’u paraqitur në Gjyqin e Madh.
Kohë të Mëdha nxjerrin kryevarre e kryekëngë. Dhe kryekënga nuk mund të arrihet pa simbolet, që janë ngjizja e historisë dhe e personalitetit të një kombi.
E, ndërsa autori harmonizon Ëngjëllin me fëmijët ,që bëhen burra, Shqiponjën me Pëllumbin, Të Bukurën e Dheut me Mjelmën, Kosovën me atë grua, që pret djemtë t’i kthehen nga lufta, nga ikja apo nga varret masive, arrin artin e vërtetë ashtu si Anteu fuqinë tek membrana e tokës. Vetëm një shkrirje e simboleve kombëtare dhe botërore, arrijnë të shmangin Këngën Primitive të Nacionalizmit Primitiv. E si mund të ndodhë ndryshe në një vënd, që ka lindur Nënë Terezën dhe Ferid Muratin?.
ç
Cili është Xhevdet Bajraj?
Preferon vargun e lirë, dinamik e ritmik, të shkathët e në gjuhën e pastër letrare shqipe. Por edhe eksperimenton poezi me elemente të poezisë me varg të rregullt, ku nuk ka sukses të plotë. Por kjo s’ia ul vlerën një vëllimi me 11 cikle e 204 faqe të mbushura me vargje të përzgjedhura me kujdes për Këngën Vigane të Lirisë ku, megjithëse preferon poezinë pa shenja pikësimi, s’mungon asgjë për dëgjimin e tingujve të kësaj SINFONIE.
Lindi në 6 Mars 1960 në fshatin Panorc të Malishevës. Ka botuar “Nënë prej guri” (Prishtinë 1988), “Emblemë e vdekjes” (Prishtinë 1993), “Copë e humbur e Parajsës” (Prishtinë1966), “Lutje shqiptare” (spanjisht Meksikë, 2000), “Liria e tmerrit” (serbisht, Beograd, 2000.) “Emblema e vdekjes” dhe “Liria e tmerrit”, janë vlerësuar nga Shoqata e Shkrimtarëve të Kosovës si “Vëllimi më i mirë i vitit”. Aktualisht, punon në Meksikë si profesor në Universitetin e Meksiko City.
Revolta dhe dashuria e kanë banesën pikërisht tek poezia e Xhevdet Bajrajt.
Revoltë:
d
“Duke i parë vrasësit e Lirisë / e kuptoj se në këtë orë të lige / Djalli banon në Parajsë”
Dashuri:
“Çmendja u fshehka në dashuri / dhe qënka sëmundje fisnike/”
Revoltë:
“Bebzat e syve na i zbardhën shirat e qiejve të huaj / dhe dhëmbët na ranë / nga malli për bukën e nënës./”
Dashuri:
“Eja të perëndojmë së bashku / mbi pupla zogjësh…/”
Revoltë:
“Ujku plak / theu dhëmbin në lëkurën e lehonës/”
Dashuri:
“Vullkan dhe i dashuruar jam dhe vet / në Shqipërinë time, që vuan nga harresa…/”
Shqiptari, ky njeri fisnik i kontinentit, di të mbjellë madhërisht dashurinë mbi revoltën, e po kaq madhërisht di të ngrejë revoltën mbi Dashurinë.
Dhe poeti Bajraj është një shqiptar i bukur. Shqiptari Bajraj është një poet i bukur: lirik dhe epik, filozofik dhe meditativ.
Ç’kanë thënë për poezinë e Bajrajt?
dh
David Huerta (Njëri nga shkrimtarët më të njohur në Amerikën Latine):
“Thirrje e përthirrje e fuqive të tribusë, përqëndruar tek prifti i fjalës, imazh i luftës e i dashurisë, që kryqëzohen me një furi marramëndëse me gjakun dhe shenjtërimin, apologji në mbrojtje të jetës.”
(Meksiko, Mars 2000).
e
Arben Idrizi:
“…është poezi e rrallë, poezi e fuqishme, në të cilën ndihet fryma qoftë e një krenarie të caktuar, e një dëshpërimi të caktuar, e një shprese dhe zhgënjimi, e një dashurie për njerëzoren”
ë
Anton Berisha
“…në kontekstin e lirikës shqipe të viteve ‘90, është një lirikë poetikisht ndër më koherentet dhe më validet.”
f
Fatmir Sulejmani
“Përmbledhja “Kur ëngjëjt qajnë” është kryevepër letrare, ku është portretuar me nivel të lartë artistik, imazhi i ethshëm i golgotës shqiptare…”
g
Poetët po e zgjerojnë aq shumë hartën e kombit. Poetët po e lartësojnë aq shumë këngën e kombit. Atë që s’bëjnë ambasadorët e bëjnë veprat e nivelit të lartë artistik. Kur sulmojnë për pushtet, dogana, polici e tatime, njerëzit e pendës sulmojnë lartësitë e artit, të përkryejnë Kantatën e MADHËRISHME TE TRIDHJETË E GJASHTEË SHKRONJAVE…
FOTO; Arkiv

Hermes Nikaj dhe ”Magjia femërore”!

by

Nga Albert Z. ZHOLI/
”Magjia femërore”!Ky libër me intervista i dedikohet femrave (këngëtareve, pedagogeve, moderatoreve, juristeve, redaktoreve, stilisteve, modeleve) atyre që me zërin e tyre magjik, me modelin ndryshe të moderimit, me mënyrën elokuente të shpjegimit, me mënyrën delikate të sjelljes, me elegancën e paraqitjes,me artikulimin perfekt të shqipes, janë bërë pjesë e pandarë e përditshmërisë së jetës sonë. Për femrat nuk gjenden dot fjalët e dashurisë, fjalët e bukura të zemrës, sepse ato me sjelljet e tyre janë përcjellëset më të spikatura të virtytit më të lartë shpirtëror, ndjenjës më të spikatur, dashurisë njerëzore. Historikisht hireve dhe veçantisë gjenetike femërore si një krijesë e përkryer për ripërtëritjen e jetës i kanë kënduar, poet, shkrimtarë, shkencëtarë, filozofë, këngëtarë, njerëz të thjeshtë me fjalët e qëndisura në letër dhe këngë. E kush nga ata që kanë provuar dashurinë, fjalën e ngrohtë femërore,brishtësinë e bukurisë, buzëqeshjen mikluese, ledhat prej zane, nuk kanë kaluar në “qiellin e shtatë” nga lumturia?! Personazhet e këtij libri modest janë pjesë e jetës së gjithkujt, pjesë e atij realiteti ku secili përpiqet të “vjedhë” diçka të spikatur, magjepsëse nga fjalët dhe mendimet e tyre, nga sjellja, mençuria, zëri, interpretimi, përcjellja e shqipes së bukur. Të gjithë i duam këto personalitete të fushave të ndryshme, me mendimet, vegimet, idetë, ku patjetër, duam të jemi pjesë e atij realiteti jetësor të tyre që përcjell mesazhe miqësie, respekti, kulture, emancipimi pse jo dhe krijim të një modeli jetësor. Jashtë idhujve “QIELLOR” që errësojnë mendimin korrekt, krijimi i një modeli pranohet në shoqërinë e sotme, si një idol për të parë të ardhmen më të bukur, më me guxim, më me optimizëm. Këto personazhe, Hermesi i ka përshkruar me thjeshtësi dhe ka mundur të hyjë brenda universit të tyre kompleks, ku jo çdo gazetar mund të depërtojë, por vetëm të ëndërrojë pafundësisht…Në intervista (ku gazeta prestigjioze “Telegraf” ka qenë foleja e tij e ngrohtë), Hermesi ka krijuar individualitetin e tij, mënyrën e tij të komunikimit dhe të zhbirimit të personalitetit të tyre, ku edhe pse ndonjëherë bie në përsëritje të pyetjeve, ai mundet të dalë me finesë, për të kaluar në situata dhe provokime, që duhet njohje e mirë e personazhit për kapërcime të tilla. Këto intervista të shtyjnë të njohësh madhështinë, sakrificat, guximin, por edhe “marrëzitë” e personazheve që me këto cilësi i kanë çuar në “zyrtarizmin” e veçantë që të quhen VIPA. Me punën e tyre dhe idetë jetësore, këtyre personazheve populli i ka thurur lavdet e tij jo më kot. Virtytet e tyre të veçanta i kanë ngritur figurat e tyre në tempujt e shpirtit dhe në modelin e zemrës, respekti për to është liri dhe lumturi. Në këtë respekt dhe mirënjohje, ne jemi spektatorë të qeshur të një kohe të bukur mes njerëzve të artit dhe të kulturës, që përcjellin mirësi, kulturë për ndjenjën më fisnike të të gjithë kohërave dashurinë njerëzore dhe atë ndaj atdheut.”Magjia femërore” le të jetë një libër modest por tepër intrigues, që është munduar të depërtojë në sekretet e bukura të disa prej femrave më të spikatura të shoqërisë shqiptare.

Pesë botime në shqip i shtohen Librarisë së Kongresit në Washington

by

Nga Shefqet Kërcelli/
Nga data 23 qershor 2015, pesë botime në shqip i janë shtuar fondit të Librarisë së Kongresit në SHBA. Këtu përfshihen dy nga romanet kryesorë të shkrimëtarit të madh Dritëro Agolli, “Shkëlqimi dhë rënia e shokut Zylo” dhe “Arka e djallit”. Lexuesit shqiptarë dhe të huaj janë njohur tashmë me përmbajtjen e romanit “Shkëqimi dhë rënia e shokut Zylo”, si një kritikë marramendëse, shumë komike e burokracisë dhe dirigjimit intelektual, e priviligjeve dhe ofiqeve të pamerituara të socializmit. Botuar fillimisht në revistën “Hosteni” në vitin 1972, romani tronditi opinionin publik shqiptar dhe më gjerë, duke u bërë pjesë e letërsisë disidente që shprehte qartë pakënaqësinë ndaj sistemit monist. Libri është praqitur me një përmbledhje të shkurtër në anglisht. Vendosja e këtyre dy romaneve në fondin e Librarisë së Kongresit është dhe urimi më i mirë që i bëjmë këtij shkrimëtari të madh me rastin e 84 vjetorit të lindjes!
Informojmëe lexuesin e “Diellit”, se në vitin 2016 do ketë botime të rëndësishme të Dritëroit në anglisht.
Koment për romanin “Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo”, nga Fransua Nurisie
“The brilliance and the failure of Zylo friend”, with a clear title, tells the victory and the fall in Tirana of Zylo Kamberi, senior civil servant, the director of a section of the cultural matters. It is a staggering critique, very comic of the bureaucracy, of the intellectual direction, of the privileges of the socialism and of the harsh used language. Published in magazine in 1972 year, a year later as a volume, also republished in 1981, “The brilliance and the fall of Zylo friend” forces us see again some of our ideas related with the freedom which Albania of Enver Hoxha let a novelist. A perfectly mysterious country! The more so, because after the characters of the novel, officials, bureaucrats, critics (and their spouses, fat or obedient), the readers warned surely could know real personalities. To accept that these mocker caricatures were real portraits, this increases even more our wonder. Imitating a famous formula. Agolli, is Kafka, with a little more sun. The Ministry of Culture, the directorships, the commissions, its meetings, make the decorum almost abstract of a buffoon satire. Zylo is a tartarin of dialectics, a small leather pouch filled with words, a cocky grandiloquent, hypocrite, maybe honest, but a uncorrectable idiot. The wonder is very great; anyway there is no harsher critique of the organizing in the countries of Orient than in this book, where the works of the power are taken apart with a kind of savageness, softened so-so by humor feeling, which approaches the characters to us, which transforms them into manipulated puppets from a system which is so “perfected” so that it can’t leave them a big action freedom…
Gjithashtu në fondin e Librarisë u shtuan dhe tre libra të tjerë në fushën e detarisë shqiptare, “Antologjia e detarisë Shqiptare”, Vëllimi i parë, “Antologji e Detarisë Shqiptare”, vëllimi i dytë dhe i tretë, me autor Shefqet Kërcelli, dhe “Fjalori i Terminologjisë Detare”, me bashkëautorë.
The anthology contains several chapters according to the main historical stages of the Albanian people: Pre-Illyrian period, Illyrian, Byzantine, Ottoman, the invaders and the regimes of the XX century. According to this chronological ranking are treated extensively themes like: the development of naval tools and tradition, of naval trade and transport, the weight of the sailors and our state in this trade, the relations with the other forces in the naval space, the contribution for independence, main characters, captains, sailors, etc. The declaration of the independence on the 28th of November 1912 and the creation of the Albanian state is understood, they created new sailing conditions and courses, that’s why the Albanian seamanship in these 100 years takes the main place.
The book is based on authentic documentary base, thanks to the will and the insistence to collect and to search for every document inside or outside of the country. The rich documentation makes it very convincing and realistic. It inserts the reader into the flow of the events in the Adriatic and Ionian seas, for more than 3 thousand years, it brings arguments, it spreads thesis and analysis who enforce the fact that the Albanian people has an outstanding naval tradition since the antiquity. The book has special values in the open narrating of many documents, witnesses, photos, historical truths, which our opinion at the 80% mass knows them for the first time. It brings the deep changes, the development that the naval tools had, their technique and technology dependent on their economical development, the tradition, the profession of the sailor, the ways of orientation, the benefit from the experience of other countries, the cooperation, the naval transport and the trade inside or outside of the country, based on the statistics of native and foreign naval institutions…
Me këtë rast zonja Debra Graham, Librare në Seksionin e Monografisë në këtë Librari, nëpërmjet një letre drejtuar vajzës sime te vogël, e cila i dhuroi këto libra në emër të autorëve, na falenderon për pasurimin e fondit të Library of Congress me këto pesë botime në shqip. Por ajo që dua të theksoj është se studjuesit, shkrimtarët, historianët, shkencëtarët, poetët shqiptarë duhet të kenë si objektiv kryesor, krijimin gradual të koleksionit ose fondit iliro-shqiptar në bibliotekën e Kongresit Amerikan. Le të jenë këto botime dhe mjaft të tjera të dhuruara më parë, si gurë themeli në krijimin e këtij fondi, ku amerikanë, shqiptarë dhe të huaj mund të njihen gjerësisht me historinë, kulturën dhe letërsinë e kombit iliro-shqiptar. Le të harxhojnë me shumë energji për këto punë kritikët shqiptarë?!