Perktheu per Diellin: GJON KADELI/*
Ministri i Jashtem Britanik Filip Hamond, e quajti, aneksimin me force, te gadishullit te Detit te Zi nga Kremlini, vitin qe kaloi,
nje veprim” krejtesisht te papranueshem.”
Aneksimi i Krimese ishte i paligjshem ne mars te vitit te kaluem dhe mbetet i paligjshem ne mars te 2015tes.Kremlini ia bashkangjiti
Krimene Rusise, mbasi dergoi atje forcat ushtarake, dhe organizoi me 16 mars nje referendum fals, i cili u deklarua u i paligjshem, gjate
nje votimi me shumice dermuese, ne Kombet e Bashkueme.
Zoti Hamond e cilsoi referendumin; nje “falsifikim” dhe nje “grabitje toke” nga Presidenti i Rusise, pavaresisht se si mundohet Putini ta
paraqes te veretet, qe gjithkush e din. Ministri Britanik tha se “ky lloj veprimi kercenon sigurine nderkombetare dhe ka rrjedhime shume
serioze,per rregullat ligjore, te cilat mbrojne integritetin dhe sovranitetin e te gjitha shteteve.”
Zoti Hamond shtoi se “qe nga koha e aneksimit te paligjshem te Krimes nga Kremlini,liria politike asht paksue, dhe ata njerez qe kane guxue
te ankohen, jane kercnue, dhe kunder tyne asht perdorun edhe dhuna.” Ai tha gjithashtu se abuzimet e te drejtave te njeriut ne Krime, ne
menyre te vecante, jane tuej preke pakicat kombetare, ku gjate nje vjeti, ma se 100 shtepij te Tatarve jane kontrollue nga njesi te
siguriimit Ministri Hamond i bani keto komente nje dite mbas njevjetorit,te aneksimit zyrtarisht te Krimes nga Rusia.
*Ky artikull u botua ne Britanike The Guardian
TE NDARA QE KUR LINDEN: UKRAINA E RUSIA, NDJEKIN DY RRUGE TE NDRYSHME
Si dhe pse keto dy vende, mberrijten ne piken ku ndodhen tashti?
By Brian Whitmore/
Perktheu GJON KADELI/
Natyrisht, shkaku per krizen e tashme, asht vendosmenia e Rusise, per
te mos lejue Ukrainen te integrohet ne Perendim. Por arsyeja baze asht
se mbas 1991-shit, ato moren drejtime te ndryshme. Keto dy rruge te
ndryshme e kane piknisjen, gjate dy diteve fate-zeza, ne fazen e
hereshme formuese, mbas shpartallimit te Bashkimit Sovjetik.
FAJI FILLESTAR I RUSISE
Dita e pare asht 4 tetori 1993, kur presidenti i Rusise Boris Jeltsin,
e zgjidhi problemin e tij te gjate me Parlamentin, tuej dergue tanket,
te cilet gjuejten ndertesen e atij insitucioni dhe e nenshtruen ate.
Ne ate moment, u duk, si nji fitore per Jeltsinin dhe ndjeksit e tij
reformiste kunder ligjvenesve, te mbrapambetun dhe reaksionare, por ne
te vertete ishte nji krim fillestar i Rusise.
Gjuejtja ma arme e Parlamentit Rus krijoj nji precedence (shembull) qe
grindjet politke mund te zgjidhen me force. Si rrjedhim Presidenca e
Rusise u shendrrue, ne nji ent shume te fuqishem, qe nuk i jepte
llogari askuj; gja qe Putini do t’a perdorte ne menyre te plote. Keto
lloje veprimesh provojne se, ne te vertete, zbatimi i ligjit ne Rusi,
asht, me thane te pakten, vetem nji iluzion.
Ish shefi i personelit te Jeltsinit, Sergei Filatof tha se tash 20
vjete kemi vazhdue me perdorun te njejtat menyra. “Ne mbijetuem ate
rast dhe duhet te kishim mesue, dicka prej tij, por fatkeqesisht, nuk
mesuem asgja. Te gjithe ne kishim mentalitetin Perandorak Rus,ku
fuqija, i zgjidhe ma mire problemet, se sa bisedimet dhe kompromiset.
Ne qofte se ne, duem te bahemi ndonjihere, shoqni demokratike, ne
duhet t’i ndryshojme, menyrat tona qeverisese, dhe metodat e
marredhanjeve, ndermjet autoriteteve drejtuese”.
ALTERNATIVA PER UKRAINEN
Me 10 korrik 1994 u mbajten zgjedhjet e pregjitheshme ne Ukraine,
mbasi ai vend fitoi pavaresin nga Bashkii Sovjetik. Njerzit votuen
kunder presidentit ne fuqi Leonid Kravcuk. Kravcuk dha dorehqjen, pa
krijue ndonji problem dhe e lejoj Kucmen te fillonte detyren. Kravcuk
kishte nji grindje te madhe me antaret e Parlamentit, por ndryshe nga
menyra ruse, kriza ne Parlamentin e Ukraines u zgjidhe ne menyre
paqsore, me nji marreveshje, per te ba zgjedhje te parakoheshme,
presidenciale dhe parlamentare.
Ja vlen te vehet ne dukje se gjta te gjitha zgjedjeve qe jane zhvillue
ne Ukranin dhe ne Rusi, qe nga koha qe Ukraina fitoi pavaresine,
zgjedjet ne ate vend kane qene demokratike, edhe pse jo te persosuna,
kurse ne Rusi nuk kane qene aspak demokratike.
ANALIZA (SHOSHITJA) E DY GJANAVE TE PERKUNDERTA
Jo vetem qe, vazhdimisht zgjedhjet ne Ukraine kane qene, ma
konkurruese se ne Rusi, por edhe elita politike dhe ajo ekonomike, ka
qene gjithnji ma pluralistike, qe nga koha e shpartallimit te
Bashkimit Sovjetik. Ukraina, ne menyra te vazhdueshme asht ba ma
demokratike, kurse Rusia ma pak demokratike.
Sean Guillori, i Qendres se Studimeve Ruse e Europiane ne Pitburg te
Shteteve te Bashkueme tha se “Qendrimi i eger i elites ruse ne
krahasim me ate shume ma te bute te elites Ukrainase” ishte nji faktor
themelor qe percaktoi rruget e ndryshme te te dy vendeve,qe nga koha
qe Ukraina fitoi pavaresine.
NDRYSHIME TE PARIKESHILLUESHME
Qe nga vjeti 1991, kur Ukraina fitoi pavaresine, ajo mberrijti nji
zhvillim shume ma te madhe demokratik se sa Rusia. Si rrjedhim, ne
fillim te veres se 2013-tes, shoqnia civile e Ukraines, me nji bindje,
gjithnji e ma te madhe, donte dicka edhe m a te mire. Hapi i pare ne
kete drejtim ishte nenshkrimi nga Ukraina, e nji marreveshje
bashkpunimi me Bashkimin Europain. Historiani i Universiteti Yale,
Timothy Snyder, tha gjate nji lekture keto fjale “Ne qofte se ju jeni
nji student, nji pronar i nji tregetije te vogel ne Ukraine,ju e
kuptoni Europen ne kete menyre, Ajo asht pjese e historise tone.
Europa sot, don te thote Bashkimi Europian, dhe Bashkimi Europian don
te thote, se asht vendi ku zbatohet ligji, dhe njeriu mund t’i
parashofi zhvillimet e ndryshme” Snyder shtoi se kryengritja ne
Euromaidan te Ukraines “ishte nji kryengritje e klases se mesme” per
t’i dhane fund sundimit te vendit nga nji sistem Oligarksh ne nji
sistem demokratik gjithepershijes.
Ajo qe e bani kete gja vendimtare, ishte se oligarket kryesore, si per
shembull Rinat Ahmetov dhe Igor Kolomojski, i bane llogorite, se ata
do te kishin kushte ma te mira, per te mbrojtun pasunite e tyne, ne
nji sistem qeveritar te lloit Europian, se sa, ne nji Ukraine, qe ne
te vertete ishte nji koloni e Rusise. Kur nji gja e tille ngjau,
drejtimet politike, qe Ukraina e Rusia moren, qe nga viti 1991, u bane
te parikeshillueshme.
Tuej shkrue kohet e fundit nji artikull ne Revisten “Foreign Affairs”
historiani i Universitetit Prinnceton, Stephan Kotkin, ven ne dukje se
Ukraina “asht nji komb teper i madh dhe i pavarun, per t’u perbi nga
Rusia”.
Ukraina u bashkue me Rusine me 1653, per t’u mrojtun bashkarisht,
kunder pushtueve te mundshem. Ukraina me qinda vjetesh asht trajtue
nga Rusia si nji koloni e saj. Pervec kesaj, nder te tjera, tragjedija
qe krijoj Rregjimi Komunist Sovjetik, tuej perdorun terrorin, e aq ma
keq urine, kunder popullit te Ukraines, gjate te ciles humben jeten,
ma shume se 4 milione Ukrainas, e me qinda mija te tjere u kalben
neper burgjet e kampet e perqendrimit ruse. Si mund t’i harrojne keto
veprime barbare ruse Ukrinasit. Pra shifet se kush asht fajtor , per
kete gjendje te krijueme. Natyrisht, tavarishat rusega
VRASJET VAZHDOJNE EDHE NE RUSINE PAS-SOVJETIKE
Nje Rusi demokratike, mund te jete ma larg,se ka qene ndonje here ma pare/
Nga Steve Gutterman/
Perktheu per Diellin:GJON KADELI/
Ne mars te 1995-es ata vrane Listievin.Ne nendor te 2006tes vrane Potitkovskajen dhe me 27 fruer te ketij viti vrane Mencovin.
Ana Politkovskaja dhe udheqesi i opozites Boris Nemcov,u vrane krejt afer Kremlinit dhe deri tashti autoritetet qeveritare ruse nuk kane zbulue se kush i bani keto vrasje.Megjithe kete, asht krejte e qarte se kush jane vrasesit. Njerzit qe bajne ate qe ju thote Putini-jane vrasesit!
Ne menyra te ndryshme, Listjevi, Politkoskaja dhe Mencov, luejten rrolin e tyne.
Listjevi ishte fytyra gjeniale e nji vizioni, per nji jete normale ne Rusi, nji vend ku njeriu mund te andrroje, per t’u ba i pasun shpejt, ose vetem per te shikue televizorin, pa u detyrue me ndigjue, propagenden. Askush nuk u gjykue per vrasjen e tij.
Politkovskaja ishte nje reportere dhe nje mbrojtese e perkushtueme, e te drejtave te njeriut, e cila nder te tjera, vuni ne dukje korrupsionin shume te madh qeveritar, si edhe perdorimin e forces ushtarake dhe policore tejet barbare kunder popullit Cecen, gja qe u ba me urdhnat e Putinit. Mbas dy poceseve gjygjesore, megjithse shume njerez u denuen, tuej perfshi, gjoja edhe vrasesin, familja e saj, avoketet mbrojtes, si edhe ata qe merren me mbrojtjen e te drejtave te njeriut, thone se deri sot, vrasesi i verete, nuk asht identifikue, dhe drejtesia nuk asht zbatue.
Dyshime te ngashme, u vune menjihere ne dukje, edhe per vrasjen e Nemcovit. Megjithe kete, keto dyshime u hodhen menjihere poshte nga Putini. Askush nuk e din, nese vrasesi i Nemcovit do te paraqitet ne gjygj.
Listiev, Politkovskaja dhe Nemcov, jane vetem tre emna, ne historine e gjate, te rusve te shquete, vrasja e te cileve asht ba nji gur i skalitun (veprimtari e vazhdueshme), ne periudhen e erret pas-sovjetike
Cdo vrasje i perket kohes se saj Ajo e Listievit i perket kohes se nji konkurrence te paskrupull, per pare dhe per fuqi me 199ote. Politkovskaja i perket kohes kur Putini po bante perpjekje, per te perforcue poziten e tij ne Rusi, dhe luften e dyte qe u ba ne Ceneni, gjate fazes se dyte qe ai ishte udheheqes i Rusise.
Aleatet e Nemcovit thone se ai ishte viktime e nji atmosfere, tejet te egersueme, e urrejtjeje, te cilet e akuzojne Putinin, se ai po e terheq vendin zhagas, ne nji lufte kunder Ukraines, dhe ne nji ballafaqim me Perendimin.
Nji gja qe te tri vrasjet e naltpermenduna kane te perbashketa, ishte nji ndiesi tronditese, nga shume njerez, qe banojne dhe punojne ne Rusi, se vrasja e fundit, ishte nji veprim, qe e coi gjendjen, aty ku nuk ka ma keq.
Te gjitha shejet tregojne se sistemi diktatorial ne Rusi, asht thadrue me shkronja, ne nji rrase te trashe graniti, qe me sa duket as fuqite natyrore as ato njerzore nuk e shrranjosi. Fatkeqesisht, duket se asht ba pjese e DNAs e udheheqesve ruse.
KERCENIMI I PUTINIT NDAJ STABILITETIT TE KUFIJVE EUROPIAN ESHTE SHUME I VERTETE
Nga Liam Fox/*
Perktheu per Diellin- GJON KADELI/
Kriza e tashme ne Ukraine asht pjese e nji procesi te vazhdueshem, qe asht zhvillue gjate vjeteve te fundit. Besimi qe duket se ka Kremlini, se Ruset qe banojne ne vende te tjera, duhet te mbrohen nga nji force e jashtme, asht plotesisht e paperputheshme me ligjin nderkombetar.
Rusia ka perdorun konfliktin ne Ukraine, per te provue, sisteme te reja armesh, ne token e Ukraines. Aneksimi i Krimes me force, e ka afrue mundesine e nji ballafaqimi ushtarak ne Europe, ma afer, se asnjihere ma pare, qe nga koha e perfundimit te Luftes se Ftohet.
Vazhdimi i pjesmarrjes se forcave Ruse ne Ukraine, e shton edhe ma teper, tensionin ne ate zone, dhe duhet te shikohet, si nji paraljmerim, edhe nga ata njerez, te vendeve Perendimore, qe mund te simpatizojne Putinin.
Kriza e tashme ne Ukraine, nuk asht nji rast i vecante,por nji pjese e nji procesi te vazhdueshem disacjecare. Tuej vazhdue keshtu, Rusia, nuk po rrespekton, rregullat dhje normat nderkombetare, te cilat cdo shtet, asht angazhue t’i respektoje Doktrinat e Luftes se Ftohet:
E para e ketyne asht, se Putini ende vazhdon te zbatoje doktrinat e Luftes se Ftohet; gjana keto,qe e cojne ate drejte nji perpasjeje me vendet e botes se lire. Ne menyre te vecante, perdorimi i vetos, lidhun me politiken e jashtme dhe te sigurise, persa u perket, vendeve
te tija fqinje, asht nji mbeturine, te ciles i ka kalue koha.Ose te
pakten duhett’i kete kalue.koha.
Shume prej ish-shteteve satelite sovjetike, si per shembull Polonia,ose shtetet Baltike, u kthyen ndaj Perendimit, pikerisht, sepse ato besuen se shtetet sovrane, duhet te jene te lira, te vendosin vete per fatin e tyne. Ky asht nji koncept qe Ruset nuk e pranojne, dhe
arsyetimi qe Putini perdor, per veprimet e tijane Ukraine.
Ukraina shqyrtoj mundesine, per marredhanje ma te ngushta, politike e ekonomike me Bashkimin Europian. Kete gja Putini nuk e pranoj, dhe si rrjedhim, pushtoj Krimene, qe ishte pjese e Ukraine, shtet sovran. Gjithashtu, besimi qe duket se ka Kremlini, se Ruset etnike,
pavaresisht se ku banojne, duhet te mbrohen, jo nga ligjet, ose kushtetutat e vendeve ku banojne, por nga nji force e jashtme, domethane nga Rusia. Nji gja e tille, asht krejtesisht ne kundershtim me ligjin nderkobetar. Asht ky ndryshjim themelor, qe e bane, dhe do
te vazhdoje t’a baje, shume te veshtire, normalizimin e marredhanjeve ndermjet Rusise dhe Perendimit.
Kryengritesit qe perkrahen nga Rusia, kane nji sistem mjetesh mbrojtese, dhe nji program stervitjesh dhe manovrash, te organizueme nga Rusia, ku perfshihen ma se nji mije instruktor Ruse.Kjo gja duhet t’i jap shejin Perendimit, per rrezikun qe i paraqitet.
Do te ishte gabim te pretendohet, se kjo gja, ka te baje, thjeshtesisht, me sovranitetin dhe mireqenjen e popullit Ukrainas.
Pavaresisht se sa me randesi, asht kjo gja; pergjegjeja ndaj krizes ne Ukraine, asht ne pjesen ma te madhe, besueshmenia ndaj Perendimit, dhe ne menyre te vecante NATO-s.
Kercnimi i Putinit ndaj kufijve te Europes asht i pamohueshem. Nga zona e Baltikut e ne Balkan, e deri ne pjesen jugore te Kaukazit, Rusia po siguron baza te randesishme specifike, nga te cilat mund te distabilizoje NATO-n. Prandaj NATO-ja duhet te marri kundermasa, per
te mrojtun kufijte e saj.
*Liam Fox asht nder te tjera edhe antar i Parlamentit Britanik
QINDVJETESHI I DYTE AMERIKAN
Shtetet e Bashkueme kane pothuejse cdo gja te nevojshme, per te zgjidhun pa vonese problemet qe mund te paraqiten./
Nga David Petraeus e Michael O’Hanlon/
Washington Post/
Perktheu per DIELLIN- GJON KADELI/
Ne Shtetet e Bashkueme, me afat te shkurte, zhvillimi ekonomik asht i mire. Papunesia asht paksue. Veprimtaria ekonomike asht ne rritje. Deficitet jane ma pake se gjysma e atyne qe ishin gjate krizes se
fundit ekonomike. Cmimi i naftes asht ma i ulet, qytetaret i kane pague borxhet ne nji menyre te dukeshme dhe konsumatoret kane nji ndjesi pozitive.
Megjithe kete ka ende njerez qe jane pesimiste, dhe mendojne se Amerika asht ne dobsim e siper. Ky pesimizem, nuk asht i kufizuem vetem brenda Shteteve te Bashkueme. Aleatet kryesore te Shteteve te
Bashkueme ne Europe dhe ne Azi, po pershkohen nga nji dobsim i vazhdueshem i gjendjes ekonomike, nga probleme shqetesuese popullsise (demografike) dhe dobsimi i fuqise se tyne, shkakton qe shume njerez te mendojne se Bota Perendimore, asht ne nji faze terheqjeje. Me gjithe kete, ne pergjithesi, kjo ndjesi nuk kan e baze, persa u perket Shteteve te Bashkueme dhe Amerikes Veriore.
Ne te vertete, Shtetet e Bashkueme , jane ne nji pozite ma te mire, se cdo vend tjeter, gjate 20-30 vjeteve te ardheshme, dhe ka shume gjase(sheje), qe edhe per nji kohe ma te gjate. Bashke me Kanadane dhe
Meksiken, kane gjithashtu mundesina te konkurrojne bashkarisht, tuej pase perparesine ne fushen toksoro-politike (gjeopolitike), popullsine, burimet e landeve djegese, burimet e tjera natyrore dhe
rrjetin prodhues industrial, teknologjine, dhe mbi te gjitha, aftesine shpikese (inovacionin). Prandaj, nese “Qindvjeteshi i 20-te asht cilsue, “Qindvjeteshi Amerikan, atehere, edhe qindvjeteshi ne te cilin
po jetojme do te quhet Qindvjeteshi Amerikan; sepse Amerika ne krye me Shtetet e Bashkueme, e ka vu vehten ne nji pozite te tille, per t’a sigurue kete titull.
Qe nga koha qe ja paraqitem kete mendim, para dy vjeteve gazete Uashington Post, disa sheje te vecanta te favorshme, e kane perforcue,
ne te vertete shpejtesue kete pritje.
Tashti, Shtetet e Bashkueme, jane prodhuesi numer nji i naftes dhe i gazit natyror ne bote, me Kanadane dhe Meksiken, si luejtese te nji roli me randesi ne fushe te energjise.
Prodhimi industrial tashti, megjithse, nuk ka mberrijte ne nivelin e dikurshem, ka ba te mundun qe te punesohen me qinda mija njerez, dhe Meksika asht tashti e afte te konkurroje plotesisht me Kinen dhe me qendra te tjera me randesi te Azise, ne fushen e prodhimit industrial.
Shtetet e Bashkueme jane vendi numer nji, ne fushen e teknologjise moderne, si per shembull, ne ate aeuronautikes dhe te farmaceutikes.Deficiti i buxhetit federal, megjithse, ende i nalte, asht nen 3 perqind e prodhimit te pergjithshem kombetar brut, dhe borxhi publik, ne krahasim me borxhet e maparshe, asht stabilizue.
Simbas Forumit Ekonomik Botnor, Shtetet e Bashkueme dhe Gjermania jane dy nga fuqite ma te medhja ekonomike te botes. Ato jane pothuejse te barabarta, persa u perket aftesive te tyne konkurruese. Aftesia e Shteteve te Bashkueme bazohet ne madhesine e tregut te saj, kultures inisiativmarrese, dhe rrjetit te gjane finaciar. kurse Gjermania ne fushen e prodhimit te pergjithshem industrial dhe me aftesine e theksueme organizuese dhe mbareshtruese, qe cdo gja te kryhet simbas planit dhe prodhimi te jete shume cilsor.
Rritja e prodhimit brut kombetar te Shteteve te Bashkueme asht tashti mbi 3 per qind. Ne te vertete tashti per tashti duket se ekonomia e Shteteve te Bashkueme, per here te pare ne 9 vjete, te rritet ne
pikpamje te pergjitheshme absolute, tuej marre parasyshe dollarin, te rritet me shume se ajo e Kines. Pika e fundit asht vendimtare. Kina ka ba perparim te jashtzakonshem, sa qe asht cilsue historik,por
mberritja e saj ne nji Super Fuqi nuk asht e sigurt. Te lame me nji ane, faktin, se sistemi ekonomik e politik i atij vendi, nuk asht terheqes, ajo gjindet perball domosdoshmenise te fazes kalimtare, domethane, nga nji force punetore te pagueme pak, ne nji force punetore qe duhet te paguhet ma shume. Kines, nder te tjera i duhet te baje, keto gjana:
1) Te shtoje shpenzimet per mbrojtjen e ambientit.
2) Te uli nivelin e korrupcionit.
3) Te perimresoj sistemin prodhues.
4) Te zgjidhe problemin qe kane ndermarrjet shtetenore, te cilat kane nji sistem prodhues shume te dobet.
5) I duhet te paksoj borxhin e vendit, i cili asht ma i madhi ne bote, qe te jete mbrenda caceve, domethane qe te bazohet ne prodhimin e pergjithshem kombetar brut, si edhe zgjidhjen e
shuime problemeve te tjera.
Ne te vertete, dietari i Institutit Brookings David Dollarka, ka argumentue, se edhe ne qofte se Kina jau tejkalon Shteteve te Bashkueme, ne prodhimin e pergjithshem kombetar brut, mbrenda 20 vjeteve te ardheshme, Shtetet e Bashkueme mund t”a marrin ate titull perseri, mund t’a marrin ate titull perseri ma vone gjate ketij qindvjeteshi, ne qofte se modeli politik kinez mbetet autorita.
Shtetet e Bashkueme, ma shume se cdo vend tjeter i botes ne histori,kane burimet e nevojshme .e i perballue problemet e tyne; prandej edhe ky qindvjetesh do te quhet “Qindvjeteshi Amerikan”