Shkroi: Milan Shufaj/*
Themelet e forteses te kohes se mesme te Durresiti hodhi mbreti bizant Anastasi (491-518) qe kishte lindur aty .
Shtytjen per kete ia dha gjendja e mjerueshme e Durresit pas ikjes se goteve e ndoshta edhe demi qe shkaktoi termeti katrastrofal i vitit 345,pas te cilit nuk ishte merimetuar plotesisht.
Anastasi dha urdher qe qyteti te forcohej me rrethime fortesash trefishe te cilat pas termetit te vitit 518 i permiresoi mbreti Justin dhe i perfundoi Justiniani .
Sikunder e kerkonte nevoja ne kohen e dyndjes se popujve dhe per vete fuqine e madhe detare te Bizantit sistemi i fortifikimeve ishte i ndertuar kunder sulmeve nga ana e tokes.
Fortifikimin e fundit e perbente mbyllja e rripit te ngushte prej 7 km ne veri te qytetit ne rrugen nga ana e Bishtit te Palles.
Ideja e ketyre lloj fortesave u vu ne veprim ne ate kohe dhe ne “murin e gjate ” para Kostandinapolit , madje ne Termopilet , me vone ne Gadishullin e Kasandres, afer Selanikut dhe ne Hersonez te Trakise.
Ky mur ishte 200 m i gjate ,1 m i trashe e me tulla te bukura bizantine.Edhe sot rruga rruga kalon neper porten e ketij muri e sipas emrit te tij te gjitha rrenimet quhen Porta .
Qysh prej kohes kur venedikasit pushtuan Durresin (1392) keto fortesa kane mbetur rrenoja
Nga ana e tokes qyteti kufizohej deri ne kohen e Venedikut me rrethimin e dyte, me mure e varoshit te cilat ishin aq te gjera sa mund te ecnin kater kalores perbri njeri tjetrit .
Keto mure i rindertoi despoti i Epirit dhe mbreti i mevonshem Teodor Duke Komneni , i ati i Ana Dukes e cila u martua ne vitin 1220 me mbretin serb Stefan Radoslavin dhe qe pas thyerjes se te jatit ne betejen afer Klokotnisces iku ne Durres bashk me burrin e saje (1234) dhe u la ne vullnetin e nje “Ftanku te madh “.
Prej ketyre mureve , matyrisht jashte varoshit te vogel,sot shifet nje pirg me nje mbishkrim greqisht te vitit1223 qe thote se kete ndertese te vjeter, te jashtezakoneshme e ka ngritur Theodor Komneni.
Rrethimin e tret te perforcuar e formonte ne anen jugelindore te qytetit keshtjella ose qyteza
Kur Anzhuinet, pas termetit te vitit 1273 , ( rreth1280) nderuan limanin e Durresit keshtyjellen e re, keshtiella e vjeter bizantine quhej ” castrm superius ”
Fillimet e rrenimit te Durresit e shenon termeti katrastofal i vitit 1273 qe i ngjan atij te Raguzes te vitit 1667.
Shume qytetar me kete rast gjeten vdekjen , shum te tjere iken neper male dhe ne Berat prej nga vetemnje pjese guxoi te kethehej ne shtepi ne vitin 1284.
Mbas termetit ndodhi nje zi buke e gjate , pastaj nje murtaje e tmerrsheme , ne vitin 1348dhe 1363 , me vone luftime per pushtimin e Durresit te shoqeruara me egersine tiraneve shqipetare
Nga ketoshkaqe nje pjese e madhe e popullesise u shterngua te shperngulej ne Apuli ku jetonte me te lypur.
Me gjitheketo , Durresi ndoshta do te mund te duronte gjithecka ne se termeti nuk do t’i mbyllte kenetes se madhe rrjedhen per ne det e te shkaktonte keshtu “ajrin e lig”.
Ne nje mas me te madhe se sa ne Vlore e ne Medone malarja bente dem ne populle vec kesaj frika prej turqve i shtynte qytetaret te shkonin ne vendet e huaja .
Ne vitin 1430 venedikasit zvogeluan rrethimin e mureve te qytetit per arsye se ai nuk mund te mbrohej kursesi prej madheshtise qe kishte prej numrit te vogel te ushtareve , ne vitin 1428 qyteti u shkatrua gati fare .
Venedikasit shpallen se ata qe donin te vendoseshin ne Durres nuk do te paguanin taksa
Me ne fund Republika e Venedikut vendosi te plotesonte deshiren e vjeter te qytetareve qe qyteti te shendrohej me ndihmen e hendeqeve e te germimeve , ne nje ishull d,m, th qe keneta te bashkohej nga ana e veriut dhe e jugut me detin , keshtu qe ujte e detit ta rrethonte plotesishte
Ne krye te kesaje pune , per te cilen edhe zotrit shqipetar dhane nje numer punetoresh, ishte ne vitin 1455 nje inxhinier venedikas .
Por ky mundim i madh u tregua i pamjaftueshem kundrejte fuqise se natyres
Kanalet ekzisttencen e te cilave e vertetojne edhe sot kallzimet e banoreve,mbylleshin me shpejtesi me reren e detit .
Ishte e nevojsheme qe ata te pastroheshin vit per vit, si per shembull ne Trogirin (Trau) e kohes se mesme por kjo pune nuk u be.
Perseri filluan ankimet per “ajrin e keq”,por ne vere ,ne gushte te vitit 1501, turqit kapercyen keneten qe ne shume vende ishre thare dhe papritur e pakujtuar sulmuan Durresin
Turqit pernjehere e zvogeluan te gjithe qytetin ne vendin e zbrapzur neprmjet dy pirgjeve , ne anen e pirgut bizantin.
Keta atje , paralel me muret e vjetra romake ,nje km larg dhe me muret e vjetra bizantine gjysem km , ngriten ne drejtom te veriut nje mbrojtje te re ndertuan me gure rrenimesh te vjetra
Ky mur, me nje pirg katerkendesh mbi “Porta grande “, me copa mermeri , me skulptura te vjetera , me mbishkrime romake , bizantine, e venedikase ,mandej me gure varresh e me stema duket si nje muze i vertete
————————-
*Historia e Duresit te vjeter
Milan Shufaj :nga libri ,,”Serbet dhe Shqipetaret ” ,, cnd2014( E dergoi per Diellin Cezar NDREU)