Idriz Lamaj – Page 4 – Dielli

MUSTAFË ELEZI SHKOI NGA KJO JETË, U PËRCOLL ME NDERIME

October 5, 2018 by dgreca

Nga Idriz LAMAJ/Gazeta DIELLI

Me 1 tetor 2018, ndërroi jetë në New York në moshën 92 vjeçare Mustafë Elezi. Ai lindi në katundin Dragobi të Malësisë Gjakovës me 26 shkurt 1926-të. Mustafa ishte një prej emigrantëve politik antikomunist më të njohur në komunitetet shqiptaro-amerikane, i cili u vendos me banim në këtë qytet 50-të vjet më parë.

Familja Elezi – vajzatë, djemtë dhe rrethi i ngushtë familar, përcjelljen e Mustafës për në banesën e fundit e organizuan në Shtëpinë Mortore “F. Ruggerio & Sons” , 732 Yonkers Ave. NY 10704. Me 2 tetor, prej orës 2 pasdite deri në 9 të mbrëmjes, qindra bashkatdhetarë, i dhanë të ndjerit lamtumirën e fundit dhe i shprehen ngushëllimet e tyre familjes e farefisit të tij. Aty nga ora shtatë të mbrëmjes, Kryetari i Faderatës Panshqiptare “Vatra”, z. Dritran Mishto, i shoqëruar nga shumë vatranë, ngushëlluan Familjen Elezi, dhe kaluan në rreshtim nderimi para arkivolit të Mustafës.

Në ngushëllim morën pjesë edhe shumë përsonalitete të të tjerë si Mark Gjonaj, Hary Bajraktari dhe dr. Elez Biberaj i cili kishte ardh nga Washingtoni me një rreth të ngushtë familjarë.

Në përcjellje të Mustafë Elezit morën pjesë edhe disa gazetarë të diasporës. Drejtori i televizionit, Kultura Shqiptare, z. Adem Belliu, zhvilloi një intervistë me zz. Sami Mulosmani, Imer Halil Zherka dhe Sadri Lamaj. Këta tre emigrantë të vjetër, folën me respekt të veçantë për Familjen e Jahelezëve (Elezi) të Malësisë Gjakovës dhe për Mustafën. Ata vlerësuan lartë, besën, burrërinë, guximin e bujarinë e të ndjeritë. Folën edhe për kontributin e gjithanëshëm të Mustafës në dobi të komunitetit shqiptaro-amerikan të New Yorkut, gadi për një gjysëm shekullit.

Varrimi i Mustafë Elezit u bë të mërkurën me 3 tetor 2018-të. Në përcjelljen e tij për në banesën e fundit morën pjesë një numër i madh bashkatdhetarësh. Pas lutjes fetare, para se arkivoli i tij të mbulohej me dheun e këtij vendi të shenjtë, Dr. Gjon Buçaj, ish kryatr i “Vatrës” dhe mik i ngushtë i Mustafës dhe Familjes Elezi, mbajti një fjalim prekës. Në fjalimin e Dr. Buçaj-t pasqyrohen të gjitha vetit atdhetare dhe burrërore të Mustaf Elezit.

Në drekën përkujtimore, shtruar në Regency Hotel nga rrethi i ngusht familjar i Muatafës morën pjesë afër 300 veta.

FAIK KONICA: “Një Histori e Shkurtë e Shqipërisë ”

August 14, 2018 by dgreca

LETRA DHE SHENIME TË FAIK KONICËS RRETH PËRPJEKJEVE PËR BOTIMIN E LIBRIT TË TIJ: “Një Histori e Shkurtë e Shqipërisë ”/

NGA IDRIZ LAMAJ*/

Në parathënien e kësaj vepre, Panariti thotë se “titulli i librit nuk është i Konicës”, por është i tij. Ai citon edhe dy letra midis Konicës dhe shtëpisë botuese, “Robert Mc. Bride & Company” të Njujorkut, ku bëhet fjalë për prejardhjen librit dhe vështirësit që ka ndeshur në përgatitjen e librit.

Për të shkruar pakë më gjersishtë se Panariti lidhur me zanafillën e këtij libri dhe planet për botimin e tij, shfletojmë një dosje me letra e shenime të Faik Konicës, të cilën ma dhuroi Petro Kolonja këtu e një çerek shekulli më parë. Këto letra e shenime të pa botuara deri tashi vëjnë në dukje përpjekjet e Konicës për botimin e librit dhe ofrojnë mundësi për analizimin e shkaqeve të mosbotimit të tij.

Në vazhdim sjell korrespondencën, ato pakë letra që kam në dorë, midis pronarit të shtëpisë botuese, “Robert Mc Bride & Company” dhe të Konicës.

* * *

Robert Mc. Bride i shkruan Konicës letrën e parë me 19 nëntor, 1935:

I dashur zotëri:

Me rekomandimin e z. Hito Sadik, Sekretar i Konsullatës në Boston, po ju shkruaj këtë letër lidhur me projektin e një botimi që do të ndërmarim.

Jemi shumë të interesuar për të siguruar dhe botuar një histori të sotme me karakter popullorë për Shqipërinë, që në veçanti do të vërë në dukje përparimin e bërë nga vendi në situatën e re, me të cilën ballafaqohet si pasoj e luftës.

E dijmë se vendi juaj asnjë herë nuk është treguar në literaturën angleze siç i takon dhe ato botime që janë për të anglisht, janë kryesisht të vjetruara.

Natyrisht, gjetja e një historiani është shumë e vështirë dhe sigurimi i shitjes së librit, pasi të shkruhet dhe të botohet, është një çështje me rëndësi të madhe për ne. Duke shpresuar se Ju jeni të interesuar të shihni botimin e një libri serioz, ju kërkoj me anë të kësaj letre të na rekomandoni një person të përshtatshëm për këtë punë dhe të na jepni mbështetjen tuaj për shitjen e librit, gjë e domosdoshme për sigurimin e shpenzimeve dhe nxjerrjen e fitimit ekonomik.

Përfitojmë nga çdo këshillë e juaja për këtë çështje.

Me nderime, Robert Mc. Bride

Konica i përgjigjet z. Mc. Bride, me 21 nëntor, 1935:

Zotëri:

Kam nderin t’ju njoftoj se mora letrën tuaj të datës 19 nëntor, 1935.

Projekti juaj për botimin e një “Historie Moderne Popullore të Shqipërisë” më intereson jashtëzakonisht dhe shpresoj të rializohet sa më parë. Jam i një mëndimi me ju për nevojën e një libri të tillë.

Kur z. Hito Sadik ju rekomandoi mua, ndoshta ai ka patur në mend se unë, për më tepër se gjysëm shekullit, kam mbledhur materail për një histori të Shqipërisë, dhe tani kam aritur në shkallën e klasifikimit të lëndës së mbledhur dhe paraqitjen e formës së librit. Sidoqoftë, libri im do të jetë një libër shkencor i cili kryesisht iu sherben studiuesëve të historisë si një studim udhëzimi e reference për gjurmim të mëtejshëm. Natyrisht, këtë mund t’a këthej shumë lehtë edhe në një botim të lezeçëm për rrethe më të gjëra lexuesish, duke lënë jashtë të gjitha shqyrtimet dhe pikat që mund t’i interesojnë një specialisti. Por, për të shkruar një libër të formës gazetare, i cili pak a shumë do të përfshinte paraqitjen e sotme të përparimit mekanik të Shqipërisë, mua nuk me intereson aspak. Nëse ju kuptoj mirë, ju keni në plan pak a shumë vepër të tillë, për shkrimin e të cilës unë iu rekomandoj z. Nelo Drizari, instruktor i shqipes në Univerisitetit Columbia, person i përgatitur në gazetari dhe i aftë për të shkruar një vepër të thjeshtë dhe të letë për t’u lexuar. Adresa e tij është: Z. Nelo Drizare – Philosophy Hall, Columbia University, New York City.

Këtu vëj në dukje, ju do të keni përkrahjen time morale për inkurajimin e shitjes së librit të z. Drizari dhe shpresoj se një vepër e tillë do të gjëjë blerës midis turistëve dhe njerëzve kurioz.

Nëse, nga ana tjetër, ju preferoni që unë t’a shkruaj librin, ashtu siç theksova në paragrafinë e mësipërm, jamë i bindur se libri do të gjëjë blerës në kolegje, biblioteka dhe studiuesë të historisë, dhe pastaj, me një ritëm më të ngadalshëm, besonjë se do të shitën një numër i konsideruar kopjesh. Tërë çështja është nëse ju dëshironi një vepër serioze që përmbanë lëndë origjinale, apo dëshironi një libër të mbështetur në shkrime të përsëritura dhe të botuara nëpër gazeta e revista. Nëse më dërgoni dy-tri libra mbi vendet tjera, si një shembull ose model që ju keni në mënd, do të jem në gjëndje më të mirë për t’iu këshilluar si duhet.

I juaj me nderime, Faik Konitza

Me 26 nëntor 1935, Mc. Bride i shkruan Konicës përsëri:

I dashur zotëri:

Ju falenderoj përzemërsisht për mirësinë që patët t’na shkruani gjër e gjatë.

Ne nuk dëshirojmë një libër gazetarik, të përcipët, por një studim origjinal dhe serioz mbi të kaluarën dhe të tashmën e Shqipërisë, të shkruar me sa më shumë dramë njerëzore, me sa më pak të dhëna të parëndësishme, me detaje të specifikuara traktatesh, me fakte politike të brëndëshme, dhe me një theks të veçantë në vet historinë e popullit; pra, një studim të vërtet historik që trajtojnë shumica e historianëve. Thejshtë, ne dëshirojmë një vepër origjinale historike të shkruar për shtresën e lexuesëve të përgatitur dhe jo një libër të formës gazetarike.

Për të mos diskutuar më rreth kësaj çështjeje, ne dëshirojmë që librin t’a shkruani Ju dhe mos të kërkojmë gjetk.

Këtu shtrohet një pyetje të cilës duhet t’i gjëjmë përgjigjen para se të fillojmë punën. Duket se fillimisht libri do të ketë një numër të vogël shitjeje që nuk i mbulon shpenzimet e botimit. A do të ishte praktike për Qeverinë Shqiptare të siguronte kopje të mjaftueshme për konsullatat e veta në vendet që flitet anglishtja, për të na ndihmuar kalimin e vështirësive të botimit ?

Unë do të thoja se një libër relativisht i përmbledhët në vëllim, mund të shitet dy dollarë kopja. Sikur Qeveria të blente tre-katërqind kopje, me çmim tregu $1.20 cent, do të na garantonte mundësinë e fillimit të punës. Ju e dini se ana ekonomike është vëndimtare për sigurimin e shpenzimeve të botimit.

Sinqerisht i juaj, Robert Mc. Bride

Konica i përgjigjet z. Mc Bride me 30 nëntor, 1935:

Zotëri:

Ju njoftoj se mora letrën t’uaj të 26 nëntorit 1935, për të cilën ju falenderoj.

Jam i sigurt se Qeveria Shqiptare do të blejë dy-treqind kopje të një libri të shkruar nga unë, e, në qoftë se jo, nja dy organizata Shqiptare do të realizojnë atë që nuk realizon Qeveria. Unë mendoj ashtu, sidoqoftë, kjo nuk bëhet para botimit të librit, por dy-tre javë pasi libri të dali në qarkullim.

Libri, ashtu si e përfytyroj unë, do të shtrohet në këtë mënyrë: Do të jetë një parathënje e shkurtë, një ose dy faqe. Pastaj, një kapitull hyrës në të cilin gjuha, raca, kostumet dhe veçoritë e popullit Shqiptar, si dhe klima e karakteristikat fizike të vendit, do të përshkruhen shkurti- misht; ky kapitull zënë nja 20 faqe. Mbas kësaj do të jenë nja 200 faqe mbi historinë, ngjarjet, përpjekjet dhe luftat e popullit Shqiptar nga kohët më të lashta deri më sot. Një kapitull i shkurtë i fundit do të përmbledh gjëndjen e sotme. Në fund të librit, – në një farë mënyre të shkëputur prej tij, që do t’ju sherbej vetëm studiuesëve serioz, janë nja 20 faqe shenime, të cilat, spjegojnë me referenca të sakta, disa pika kontestuese historike, për të cilat bëhet fjalë në zemrën e librit. Në vazhdim do të jenë dy faqe bibliografi dhe 10 faqe treguesi sipas rendit të alfabetit.

Ju do të shihni nga parashtrimi se libri, ashtu si e mendoj unë, do t’ju përgjigjet mirë kërkesave tuaja; i vetmi lëshim që kërkoj është të më jepet vend për shenimet dhe treguesit, përndryshe vepra do të ketë pamjen e një pune amatori, gjë së cilës dua t’i shmangem vendosmërisht.

Nëse më dërgoni vërejtjet tuaja lidhur me pikatë e mësipërme, do të shikoj për ndonjë modifikim të mundshëm të planit tim.

Sinqerisht i juaj, Faik Konitza

Me 18 dhjetor, 1935 z. Mc. Bride i shkruan Konicës:

I dashur z. Konitza:

Kërkoj ndjes për vonimin e përgjegjës time letrës t’uaj të 30 nëntorit. E kam shikuar si të domosdoshme nga ana financiare shitjen e një tirazhi sado të vogë të librit të kolegët tonë në Angli para se t’iu bëjë ofertën e sigurtë.

Sa të marrë përgjigje nga ata, do t’ju shkruaj në hollësi.

Sinqerisht i juaj, Mc. Bride

Me 6 shkurt, 1936, z. Mc. Bride i dërgon Konicës marrëve- shjen (kontratën) e nënshkruar nga ana e tij. Kontrata e Shtëpisë Botuese, dy faqe të formatit të madh, përmban detaje si çdo kontratë e zakonshme e firmave amerikane. Nga 11 pikatë e marrëveshjes dhe 7 shtojca, z. Mc. Bride vënë në dukje vetëm dy pika të cilave duhej t’iu përmbahej Konica; titullit të librit: “Një Histori e Shkurtë e Shqipërisë” dhe të ardhurave nga shitja e librit. Sipas marrëveshjes, Konica do të paguhej 10 përqindë nga të ardhurat e librit nëse shtëpia botuse do të shiste një tirazh prej 2000 kopjesh dhe 15 përqind nëse ajo do të shiste 3000 kopje. Në dy shtojca të marrëveshjes, z. Mc Bride shenon edhe disa detaje të së drejtës rreth shitjes së librave nga ana e autorit.

Konica e nënshkruan marrëveshjen dhe e poston pas dy ditësh.

Më 17 shkurt ,1936, z Mc. Bride i shkruan Konicës:

I dashur z. Konica:

Më duket se kontrata e jonë është pak e pështjelluar në një shtojcë të rregullores së vet. Ajo që shenoni Ju në pikën tre, thjeshtë nuk përfshihen të drejtat e shitjes së librave jashtë shtetit. E drejta e shitjes së librave jashtë shtetit përfshihet në paragrafet e pikës së katërt dhe të pestë; në gjyshmën e faqës së dytë të kontratës.

Shpersoj se ajo sqaron shumë mirë pozitën e autorit.

I juaj sinqerisht, Robert Mc. Bride

Me 18 shkurt, 1936, Konica i përgjigjet edhe kësaj letre:

Zotëri:

Ju njoftoj se mora letrën tuaj të datës 17 shkurt, 1936. Ju falnderoj për spjegimet, këtu iu dërgoj kontratën e nënshkruar prej meje.

Lidhur me referimin për botimin e librit, besoj se dorëshkrimin do t’a përfundoj deri nga fundi i korrikut, pasi tërë lëndën e kam mbledhur me kohë, tani me mbetet vetëm t’i jap formën.

I juaj, Faik Konitza

Me 27 maj 1936, Konicës i shkruan z. Tom Davin editori i shtëpisë botuese, “Robert Mc. Bride & Company”:

I dashur z. Konitza:

A mund t’na dërgoni brënda dy-tri ditësh kapitullin e parë të librit? Shitësit e botimeve tona fillojnë udhëtimet brënda dy javësh. Ata duhet të kenë me vete listat e botimeve të vjeshtës ku përfshihet edhe libri i juaj. Ne duhet të kemi një pjesë të materialit për të përgatitur reklamën e librit, të cilën ata duhet t’a ken me vete.

U jemi mirënjëhës gjithashtu pa na treguat se kur mund të na dërgon dorëshkrimin e plotë.

Me nderime, i juaj, Tom Davin, Editori

Konica i përgjigjet z. Davin me 28 maj, 1936:

Zotëri:

Këtu po ju dërgoj parathënien dhe kapitullin e parë të librit, sipas kërkesës t’uaj në letrën e 27 majit, 1936. Ju di për nderë nëse më dërgoni bocat e korrigjuara.

Dorëshkirmin e plotë të librit shpresoj se mund t’ju dërgoj nga fundi i korrikut.

I juaj me nderime, Faik Konitza

Me 5 qershor 1936, z. Davin i shkruan Konicës:

I dashur zotëri:

Ju falenderoj për dërgimin e parathënies dhe kapitullit të parë të librit. Titulli i lirit është “Një Histori e Shkurtë e Shqipërisë”, vazhdim i serisë së historive të shkurtëra që ne botojmë. Na nevojitën edhe dy informata nga zotëria juaj: 1). A mund të na dërgoni sa më shpejt titujtë e kapitujve të librit, kështuqë shitësit tonë mund të kenë një ide të përgjithëshme mbi përmbajtjen e librit? Me këtë, do t’ju dija për nderë sikur të na dërgoni një përshkrim nja 200 fjalësh mbi përmbajtjen e librit, në të cilin do të bazohet përpilimi i katalogut tonë. 2). Ju lutëm, a mund të na këshilloni se cila do të ishte harta më e përshtatshme e Shqipërisë për botim në librin tuaj. A duhet t’i vëjmë emrat e qyteteve sipas shqiptimit të gjuhës shqipe, italishte, apo ka ndonjë traditë të shqiptimit në gjuhën anglishte? Kjo varet plotësisht në dëshirin tuaj.

Këto të dhëna na nevojitën sa më parë, besoj se do të na i dërgoni deri të hënën, me 8 qershor.

I juaj sinqerisht, Tom Davin, Editori

Konica i përgjigjet z. Davin me 9 qershor, 1936:

Zotëri:

Letra e juaj e 5 qershorit me erdhi të nesërmen, me datën 6-të. Kërkoj ndjes që nuk mund t’u përgjigjsha menjëherë, të hënën, për arsye se në funksionin tim si diplomat kisha një angazhim që nuk mund t’i shmangesha letë.

Një fjali në parathënien time nuk i përgjigjet titullit të librit. Po ju dërgoj faqen e parë të korrektuar të parathënies; ju lutën grisnje faqen e parë që e keni dhe përdornje këtë që po iu dërgoj. Titulli është në rregull dhe i pëlqyeshëm nga ana ime.

Brënda dy ditësh do t’ju përgjigjem lidhur me pjesën tjetër të letrës t’uaj.

I juaj sinqerisht, Faik Konitza

Po me datën 9 qeshor, Konica merr këtë telegram nga shtëpia butuese:

“ Urgjentisht na nevojitet materiali i kërkuar në letrën e 5 qershorit. Ju lutëm na dërgoni ç’ keni të gatshëm. Ju falemnderit – Robert Mc. Bride & Company”.

Konica i përgjigjet telegramit me 12 qershor, 1936:

Zotëri:

Në zarf keni hartën e Shqipërisë me një shenim rreth shkrimit të emrave të qyteteve, gjysmën e lëndës së librit dhe përshkrimin 200 fjalësh të përmbajtjes. Së shpejti do t’iu dërgoj pjesën tjetër. Ju lutëm m’i ktheni bocat për shikim të fundit.

Me nderime, Faik Konitza

* * *

“Meqë Shqipëria, për shkak të rethanave të sotme tragjike, ka dalë në qendër të vemendjes, dëshiroj të di nëse do të miratoni një sugjerim nga ana ime”; domethënë botimin e librit, por “botuesi hodhi poshtë me mirësjellje sugjerimin e tij dhe dorëshkrimi mbeti mënjanë”. ( Shqipëria – Kopshti Shkëmbor i Evropës Juglindore, Boston, Mas., 1957).

Tani, para se të themi diçka për disa shenime të Konicës të cilat besoj se kanë të bëjnë me çështjen e librit, kthehemi edhe një herë të letra e parë e tij dërguar z. Mc. Bride. Këtë letër Konica e shkroi në dy vërsione; versioni i parë i letrës, që më vonë shëndrohet në pika mbështetëse për versionin e dytë, është tre paragrafe më e gjatë. Në një paragraf të shkurtë, Konica nuk pranon asnjë përgjegjësi financiare për shtyp duke i shpjeguar qartë arsyet e veta:

“Librin e shkruaj pa pretendim fitimi por duhet të keni parasysh, nuk marrë asnjë përgjegjësi shpenzimi për shtypin për arsye se jamë në gjëndje të hollë ekonomike. Unë rroj me një rogë të vogël të Qeverisë s’ime me të cilën mëmzi përballoj jetesën e përditëshme.”

Siç duket, Konica nuk e dërgoi këtë letër për arsye se ishte e gjatë, kishte bërë në të disa korrigjime me dorë dhe mund t’a shkurajonte pronarin e shtëpisë botuese, duke u shmangur që në fillim nga përgjegjësit financiare. Versioni i dytë i letrës, dërguar z. Mc. Bride, mbështetet në versionin e letrës së parë.

Thuhet se shumë njerëz të penës kur janë në tavolinë të punës të zhytur në mendime të thella rreth projekteve krjuese dhe halleve të jetës, ‘zhgaravitin’, shenojnë e ‘vizatojnë’ në ndonjë letër që kanë aty pranë. Kur ato letra i shpetojnë shportës është vështirë të konstatohet se ç’kishin në mend të thonin ata në ato raste të veçanta.

Ky ‘fenomen’ sigurisht duhet të ketë ndodhur edhe me Faik Konicën. Në dy fletë shkrimi të pastra gjëndën tri zhgaravitje të vogla me laps, një lule e vizatuar dhe disa shenime në anglisht. Pas mendimit t’im, bazuar në qartësinë e fjalive, Konica kishte në plan t’u shkruante për çështjën e librit dy miqëve të tij. Ai shkruan në një fjali: “Bënë mirë të folësh me Vasilin dhe Kriston, ndoshta mund të më ndihmojnë përkohësisht”. Në qoftë se qëndron ky mendim, atëherë ai kishte në plan t’i shkruante z. Hito Sadiku, Sekrtetar i Konsullatës së Shqipërisë në Boston. Vasili dhe Kristo duhet të jenë Vasil Pani e Kristo Thanas, të dytë në gjëndje të mirë ekonomike dhe miqë të tij. Edhe fjalia tjetër: “Lëre këtë punë, kur të vi atje shohim e bëjmë, … duhet të mendosh mirë,… më shkruaj…”, ka mundësi të bëj me këte çështje. Po aty, në ato fletë, plani për t’i shkruar Nelo Drizarit, prof. në universitetin Columbia në New York, është i qartë: “Të kam dërguar materialin e ardhë nga Shqipëria. Na gjëj katalogun me emrat e kolegjeve amerikane; të interesuara sipas mendimit tënd. Me datën ? (pikëpyetja është e Konicës – il.) do jem në New York, duhet të shoh vet ç’ bëhet atje. Nevojitën dy ditë pushim pune”. Dihet se Drizari ishte në dieni të projktit për botimin e veprës së Konicës; ai i kishte shkruar Petro Kolonjes për këtë çështje.

Tani bëhet pyetja, pse nuk u botua libri? Megjithëse mbeten vetëm spekulime, kam përshtypjen se z. Mc. Bride, pas analizave financiare, duhet të ketë ardhur në përfundim se libri jo vetëm që nuk ishte fitimprurës për firmën e tij por nuk i nxjerte as shpenzimet e shtypit. Nga ana tjetër, atë e brente edhe ndërgjegja morale ndaj Konicës, sepse vet i kishte propozuar atij për shkrimin dhe botimin e librit.

Po të lexohen me vemendje dy pika të kontratës së nënshkruar midis z. Mc Bride dhe Konicës, shihen hollësit e përgjegjësisë së autorit për mblulimin e shpenzimeve të shtypit nëse shtëpia botuese nuk siguronte në parapagim shitjen e një tirazhi 500 kopjesh për një libër 200 faqesh. Megjithëse z. Mc. Bride dhe Konica nuk bëjn fjalë në letrat e tyre për ato dy pika të kontratës, vetvetiu lënë të kuptohet se botimi i librit mund të pezullohej, për arsye se nuk ishte mbledhur asnjë para si parapagesë.

Ndërkaq, edhe zotimi i Konicës për sigurimin e një pjese të shpenzimeve me blerjen e librit nga ana e qeverisë shqiptare, duket i pa shpresë. Mjafton të izolojmë fjalinë e letrës së tij, “Jam i sigurtë se Qeveria Shqiptare do të blejë dy – treqind kopje të një libri të shkruar nga unë, e, në qoftë se jo, nja dy organizata Shqiptare do t’a realizojnë atë që nuk realizon qeveria.” Z. Mc. Bride, fjalia e thjeshtë midis paragrafit të mësipërm, “në qoftë se jo”, duhet t’i ketë tërhe- qur vrejtjen që në fillim. As mbështetja e autorit në “nja dy organizata Shqiptare” nuk duhet të ketë mjaftuar për të.

Largimi i Konicës ndaj përgjegjësis së financimit, lë të kuptohet, se, ai s’kishte kujt t’i drejtohej për ndihëm. Me qeverinë i kishte ftohur marrëdhëniet si pasoj e kritikave që i bënte Mbretit Zog me letra private. Me shokët më besnik të “Vatrës”, grupin e Refat Gurrazezit, ishte prish për arsye të afrimit të tij me Nolin dhe me vatranët e moderuar. Organi- zimi i një fushate për mbledhjen e të hollave ndoshta i dukej iluzion për arsye të krizës së thellë ekonomike që kishte përfshirë Amerikën. Megjithë këtë, nuk kemi të dhëna nëse Konica mori ndonjë hap konkret për sigurimin e shpenzimeve të botimit.

Shpesh është thënë: “Konica ishte dembel, nuk i shkonte punës në fund, nuk i përfundonte shkrimet e veta”. Në këtë rast pohimet e tilla nuk qëndrojnë. Vllimi i librit për të cilin bëhet fjalë, sipas kontratës, nuk duhej të kalonte 230 faqe. Ai i dërgoj shtëpisë botuese të paktën 120 faqe të gatshme për shtyp.

Ndërsa, puna e rënd dhe vështirësit e Panaritit për plotësimin e zbraztësive dhe përgatitjen e librit të Konicës, botuar 15 vjet pas vdekjes së tij, duhet të jenë reale. Jam i mendëmit se pjestë e gatshme të librit, të cilat Konica ia kishte dërguar shtëpisë botuese, kanë ngelur në shtypshkronj dhe më në fund janë hedhur në shprotë. Konica herë pas here i kërkon shtypshkronjës bocat, pjesët e përgatitura, për shikim të fundit, por nuk insistonte në kthimin e tyre, me shpresë se libri mund të botohej një ditë.

Përfundimisht, kalimi i këtyre letrave nga një dorë në tjetrën, udhëtimi i tyre i gjatë nga një qytet në tjetrin, gjumi i tyre i rënd, afër 70 vjet, nëpër dosje të grisura dhe të zvërdhuara nga pluhuri i kohës, lenë të kuptohet se shumë letra të Faik Konicës janë zhdukur pa gjurmë. Edhe këto letra të botuara më lartë nuk e ndriçojnë tamam planin e Konicës për botimin e librit të tij, “Një Histori e Shkurtë e Shqipërisë”.* Marre nga Libri”Vatra dhe vatranet” i autorit Idriz Lamaj.

“VATRA”GJATË LUFTËS SË DYTË BOTËRORE

April 24, 2017 by dgreca

Me rastin e 105 Vjetorit te themelimit te Vatres: 28 Prill 1912-28 Prill 2017/

15 Komisioni themelus

VEPRIMTARIA KOMBËTARE E FEDERATËS “VATRA” GJATË LUFTËS SË DYTË BOTËRORE/

30 Idriz Lamaj NGA IDRIZ LAMAJ*/Një prej njohësve më të mirë të veprimtarisë historike të “Vatrës”, i cili sherbeu në gjirin e saj 60 vjet, shkroi afër 40 vjet më parë:“ E premtja e zezë 7 Prilli 1939 i gjeti vatranët të ndarë keq: me dy Vatra dhe dy Diellë! Pasi u shkel Shqipëria prej ushtrisë italiane dhe humbi lirinë e saj kombëtare, erdhi bashkimi i të dy vatrave menjëherë dhe u bë prap një Vatër dhe me një Diell. Aherë qe shpresa e madhe për bashkimin e të gjithë Shqiptarëve patriotë të Amerikës rreth Vatrës, por më kot. Kuvendi i vitit 1940 zgjodhi Faik Konicën për kryetar të Vatrës, i cili pas zaptimit të Shqipërisë prej Italisë u lajmërua zyrtarisht nga autoritetet qeveritare të larta se detyra e tij si ministër i Shqipërisë në Washington mori funt. Për arsye jo të kthjellta mirë, Dielli organ i Vatrës, botonte kritika të ashpra kundër Mbretit Zog, i cili ishte refugjat në London me gjithë Familjen Mbretërore. Ajo gjë gëzoj armiqtë dhe dëshproj shumë Vatranë dhe Shqiptarë të mirë”. ( Refat Gurrazezi: “Atdheu”, fq. 3, gusht 1968, New York ).

Me 8 maj 1939 arrihet marrëveshja për bashkimin e të dy Vatrave. Në paragrafin e dytë të marrëveshjes shkruhet:“Duke parë rrezikun e Shqipërisë, dhe për hirin e shpetimit të atdheut t’onë nga robëria italiane, ky kuvend vendosi të thërritet një Kuvend i Përbashkët për të bashkuar gjithë vatranët dhe shqiptarët e Amerikës rreth Federatës Vatra” ( “Dielli”, 12 maj 1939 ).

Burime të ndryshme të kohës provojnë se ky bashkim ishte shumë i brishtë, ishte më tepër bashkim simbolik se sa një bashkim konkret për të kanalizuar një strtategji të vetme politike kundër pushtimit të Shqipërisë. Megjithëkëtë, përpjekja e “Vatrës” për një organizim të shpejtë politik pasqyrohet qartë në gazetën “Dielli”. Gjysma e fundit e vitit 1939 shenon për “Vatrën” një angazhim serioz propagandistik kundër pushtimit të Shqipërisë. Zhvillohen mitingje dhe konferenca nëpër degët e “Vatrës”. Faik Konica dhe Fan Noli mbajnë lidhje me miqtë e Shqipërisë në Washington, japinë intervi- sta dhe shkruajnë në disa gazeta amerikane ku denoncojnë ashpër Italinë fashiste dhe kritikojnë vendet perëndimore për qendrimin e tyre pasiv ndaj pushtimit të Shqipërisë.

Gjatë vitit 1940, “Vatra” zhvilloi një veprimtari pak më të dukshme, mbajti Kuvendin e përbashkët, emroi udhëheqjen e re dhe zgjodhi Konicën kryetar. Veprimtarinë për çlirimin e Shqipërisë e vazhdoi me protesta, memorandume dhe letra dërguar personaliteteve të ndryshme botërore, në radhë të parë presidentit dhe zyrtarëve të lartë amerikan. Me 5 mars, Konica i shkroi një letër të gjatë ministrit të Jashtëm amerikan Cordell Hull, ku ai ankohet edhe për pezullimin e marrëdhënjeve diplomatike të qeverisë amerikane me Legatën Shqiptare në Washington. Me 2 prill 1940, zevendësministri i Jashtëm amerikan, z. Sumner Welles i përgjigjet Konicës:

“ Në të vërtetë Legata Shqiptare është mbyllur në rrethana që i dini edhe ju. Me 5 qershor 1939, Ministri i Jashtëm i Shqipërisë njoftoi ambasadorin tonë në Tiranë se qeveria shqiptare dhe ajo italiane kishin nënshkruar një marrëveshje sipas të cilës shërbimet diplomatike dhe konsullore shkriheshin në një, dhe se Ministria e Jashtme Shqiptare pushonte së vepruari. Si rezultat i këtij zhvillimi politik, qeveria amerikane tërhoqi ambasadorin e vet nga Tirana. Pak më vonë, me 24 korrik, pas bisedës tuaj me ministin e Jashtëm, z. Hull deklaroi me keqardhje se në rrethana të tilla politike, qeveria amerikane nuk mund të vazhdonte njohjen e imunitetit diplomatik për Ministrin e Shqipërisë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Formali- tetet dhe rregullimet teknike paraprake, nën të cilat është pezulluar veprimtaria e Legatës Shqiptare, janë lanë plotësisht në dorën tuaj ”.

Angazhimin e Konicës në politikë e mirëpritën jo vetëm vatranët por edhe shumë atdhetarë e intelektualë të mërguar. Atij i kishin shkruar shumë miq e dashamirë të angazhohej sa më parë në politikë për hirë të Shqipërisë.Por më kot, siç duket ai kishte vendosur që, para se të hynte në politikë, të shfrynte mëllefin dhe të ngjyente pendën në acid sulfurik kundër Mbretit Zog, për arsye se, ‘kishte mbetur peng në hotel për borxhet e vjetra të tij’.

Me 12 shkurt 1940, Konica i shkruan Abdurahman Matit në Stamboll:

I dashur mik,

Letrën t’uaj të 12 Kallnorit e mora sot, – plotërisht një muaj pasi e çuat. Gëzohem që ndodheni mirë nga shendeti, bashkë me familjen.

Miku im, fajin për mjerimet e Shqipërisë e ka Ahmed Beu, i cili nuk ka mejtuar kurrë tjatër send veç intereses së tij të qelbur.

Thoni se Ahmed Beu është miku im. Ahmed Beu do vetëm një njeri në botë, – veten e tij. I pabesë, i shtrembër, njeri pa fjalë, atë që më bëri mua Ahmed Beu nuk e bën as një bish’ e egër.

Ishin mbledhur këtu nj’a shtatë mijë dollarë (ose njëmij napoleona) borxhe të vjetra, borxhe të Legatës së tij, borxhe të Guvernës së tij. Me telegrafoj nga Stambolli se do t’i paguante me t’arritur në Paris. Në një telefon nga Parisi, më vërtetoj se do t’i çonte të nesërmen me telegraf. Nuk e mbajti fjalën. Më në funt, pas disa muaj, më çoj çerekun e parave që duheshin. Një njeri që për njëmijë napoleona trathton mikun më besnik të tij, jo vetëm është i lik po është dhe budalla.

Tani po shtrëngohem nga e keqja të merrem vesh me kundërshtarët, se kam mbetur peng në hotel.

Lutem mos më flisni më për Ahmed Benë.

Mbetem miku juaj – Faik Konica.

Me 6 dhjetor 1940, Konica i shkruan Dervish Dumes në Londër:

“ Më vjenë keq t’ju zhgënjej por unë e shikoj veten si njeri të larguar nga politika. Tashetutje kam vendosur t’i kushtohem vetëm historisë dhe letersisë. Por, edhe sikur të isha i prirur për politikë, sigurisht nuk do ta zgjidhja këtë kohë për të”.(B. Destani: Faik Konica, Selected Correspondence 1896-1942, London, 2000, fq. 94 ).

Konica, megjithëse kishte deklaruar publikisht në Boston se nuk do të bënte më politikë me shqiptarët, detyrohet ta ndryshojë mendimin.

Me 1941 hapet një hendek i ri përçarje midis shqiptarëve të Amerikës, përçarje kjo shumë më serioze se ndarja “Vatrës” në vitin 1936. Nga mesi i atij viti ndarja bëhet fakt i kryer, formohet organizata “Shqipëria e Lirë”, e cila, fill pas themelimit, kryesohet nga Kostë Çekrezi, personalitet i njohur, por njeri i dyshimt për Nolin dhe për Konicen. Gjatë pushtimit të Shqipërisë ata e akuzuan Çekrezin si spiun të grekëve dhe të jugosllavëve, megjithëse kurrë nuk paraqitën ndonjë dokumentim bindës për këtë akuzë.

Nryshimi i rrethanave politike ndërkombëtare, zgjerimi i Luftës së Dytë Botërore, veprimtaria antishqiptare e grekëve dhe jugoslla- vëve, themelimi i kësaj organizate dhe shpresa e Nolit dhe e Konicës për përkrahjen e Mbretit Zog nga anglezët, bëjnë që Konica dhe Noli të njohin Mbretin Zog për udhëheqës të një qeverie shqiptare në mërgim. Përpjekjet e tyre për themelimin qeverisë qenë po aq serioze sa edhe vet përpjekjet e Mbretit Zog. Noli zbutë qendrimin e ashpër të Konicës kundër Mbretit.

Me 3 prill 1942, Konica i shkruan Dervish Dumes:

“ Peshkop Noli, të cilin e vizitova për disa ditë në Boston, arriti të më shkund skepticizmin.Noli beson se Zogu mund të vendos rregullin, dhe po që se mbështetet nga anglezët, mund të luaj ende rol të rëndësishëm, si simbol i lirisë shqiptare”.(Faik Konica, Vepra IV, Tiranë 2001, fq. 278).

Marrëveshja e Nolit e Konicës për formimin e qeverisë shqipta- re në mërgim nënshkruhet në Washington pas bisedimeve që zhvillu- an në ministrinë e Jashtme amerikane:

“Ne të nënshkruarit, u ftuam prej një zyre të Guvernës së Shteteve të Bashkuara në Washington për një çkembim mendimesh mbi mënyrën më të mirë për të bërë një guvernë shqiptare në mërgim. Në bisedimet tona ngulëm këmbë mbi pikat që vazhdojnë:

1). Vetëm një ball shqiptar i bashkuar që përmbledh të gjithë personalitetet shqiptare munt të ketë ndonjë rast t’a tund popullin shqiptar përgjithërisht dhe të jetë i dobishëm për Kombet e Bashkuara.

2). Mbreti Zog është më i çquari personalitet shqiptar i gjallë, edhe përjashtimi i tij do t’i hiqte fuqinë lëvizjes që proponohet të bëhet;

3). Asnjë mis i ballit të bashkuar nuk do të jetë i shtërnguar të heq dorë nga mendimet politike të tija, po do të bashkëpunojë vetëm gjërsa tërsia e tokës dhe liria e Shqipërisë të shigurohen në Konferencën e Paqes, dhe pasandaj secili do të merr përsëri lirinë e tij për të vepruar;

4). Një guvernë provizore pas vijave që propozon z. Çekrezi dhe miqtë e tij do të ish më keq se e pa dobishme; dhe nuk do t’i ndihte as Shqipërisë as Kombeve të Bashkuara, po do të përparonte vetëm qellimet e atyre fqinjëve që kanë dekllaruar zyrtarisht se duan të ndarët e Shqipërisë;

5). Jemi gadi në çdo kohë të bashkëpunojmë me gjithë zemër me Guvernen e Shteteve të Bashkuara.”

Nënshkruar: Faik Konica e F. S. Noli, në Washington me 19 të vjeshtës së tretë, 1942. ( “ Dielli ” 28 nëntor, 1942 ) .

Bisedimet e Nolit dhe të Konicës në ministrinë e Jashtme amerikane dhe nënshkrimi i marrëveshjes së tyre për njohjen e Mbretit Zog si udhëheqës të qeverisë shqiptare në mergim entusiazmuan “Vatrën” por shqetësuan tepër Çekrezin dhe organizatën “Shqipëria e Lirë”. Konica i shkruan Petro Kolonjës:

“I dashur z. Kolonja,

Ju falëm nderit për të dy letrat,- të cilat ju a kthej këtu.‘Rumor’– i që dëgjuat në Southbridge më bëri të qesh. Faktet janë afro të përkundërshme.Autoritet këtu dëgjuan e kuptuan që Çekrezi s’ka rëndsinë që dëshiron t’i japë vetes. Ashtu, me hoborësi të madhe, ftuan Nolin, më ftuan dhe mua, për bisedime. Nolit (në mes t’onë) harxhet j’a hoqi Uncle Sam-i. Shpresat për shpetimin e Shqipërisë po shtohen. Juaj me besë, Faik Konitza. Me 7 të Nëndorit 1942”.

Me 10 dhjetor 1942, Ministri i Jashtëm amerikan Cordell Hull bën këtë deklaratë:

“Qeveria e Shteteve të Bashkuara të Amerikës nuk është e panjohur me rezistencën e vazhdueshme të popullit shqiptar kundër forcave pushtuese italiane.Përpjekjet e grupeve të rezistencës që operojnë në Shqipëri kundër armikut të përbashktë shikohen me admirim dhe janë të mirëpritura. Qeveria dhe populli amerikan pret me padurim dhënien e ndihmës ushtarake atyre trimave për të nxjerrë pushtuesin nga vatrat e tyre.

Konsekuent me vijën e vet të drejtë politike për mosnjohjen e pushtimit të një vendi me forcë, Qeveria e Shteteve të Bashkuara të Amerikës kurrë nuk e ka njohur aneksimin e Shqipërisë nga Italia. Në deklaratën e përbashkët të Presidentit amerikan dhe të Kryeministrit britanik, lëshuar me 14 gusht 1941, e njohur si Karta e Atlantikut, bëhet qartë: “Respektojmë të drejtën e çdo populli për zgjedhjen e formës së qeverisjes dhe dëshirojmë rivendosjen e të drejtave sovrane – vetqeverisëse të gjithë popujve që u është mohuar liria me forcë”.

Ndërkaq, shpresat se italianët do të bënin realitet bashkimin e territoreve etnike shqiptare, ishin ringjallur te Noli, Konica dhe “Vatra”. Konica shkruan:” Nuk dihet se si do të vijë fati i Shqipërisë në fund të kësaj lufte, por shpresojmë që të mblidhen të gjithë shqiptarët në një shtet në bazë ethnologjike. Vendet në Greqi dhe në Jugosllavi ku shumica e popullit flet shqip ose vjen prej gjak shqiptari duhet t’i jepen Shqipërisë.” ( “ Dielli ”, 17 maj 1941 ) .

Me 15 dhjetor 1942, vdes Faik Konica. Kryetari i “Vatrës” i mbylli sytë pasi hartoi së bashkut me Nolin një platformë të drejtë politike për çështje të atdheut. Para se të mbyllte sytë përgjithmonë, ai lë një amanet trishtues si askush tjetër deri më sot:

“… nuk do të më tretë dheu, nëse ti Imzot Noli dhe gjithë ata që e quajnë vetën shqiptarë nuk do ta çojnë kufomen time të tretet në tokën mëmë…”

Amanetin e tij tronditës dukej se Imzot Noli po e ekzekutonte në vend, pa e mbuluar kufomen e tij me dheun e huaj; Dukej se po e mbulonte me dheun e tokës mëmë m’u në Sheshin e Flamurit tonë Kombëtar, aty ku u shpall Pavarësia e Shqipërisë. Vetëm Noli mund të shprehej kështu:

“… Humbje me të vërtet’ e tmerruar, se sot po i bëjmë nderimet e funtme dhe i themi lamtumirë njërit prej bijve më të shkelqyer të Shqipërisë. Se Faik Konica, sikundër e dini, ka qenë nga çampionët më të mëdhenj të indipendencës kombëtare; pa dyshim, ka qenë ustaj më i madh i shkrimit të gjuhës sonë dhe veç këtyre, është njeriu që na ka zbuluar flamurin e Skënderbeut. Ja tre tituj, që nuk munt t’ja mohojnë as kundërshtarët më të egër… Pa fjalë, më tepër se cilido tjatër, Faik Konica meriton të gjenjë prehjen për jetë në tokën e atdheut, të cilit i ka sherbyer tërë jetën me aqë besnikëri, me aqë trimëri, dhe me aqë zotësi…”

(Eulogjia oratorike e Nolit në funeral të Faik Konicës, dhjetor 1942.)

Pas varrimit të Konicës, Noli dërgoi Petro Kolonjen në Washington si ambasador të ri për të ndjekur të njëjtën platformë politike që kishin hartuar me Konicën.

*Marre nga libri i Idriz Lamaj” Vatar dhe vatranet”, botim 2016

FAIK KONICA DHE LIBRI I TIJ” “Shqipëria, Kopshti Shkembor i Evropës Jugolindore”

February 3, 2016 by dgreca

LETRA DHE SHENIME TË FAIK KONICËS RRETH PËRPJEKJEVE PËR BOTIMIN E LIBRIT TË TIJ: “Një Histori e Shkurtë e Shqipërisë ”/
NGA IDRIZ LAMAJ*/

Libri i Faik Konicës: “Shqipëria – Kposhti Shkëmbor i Evropës Juglindore”, botuar pas vdekjes së autorit nën kujdesjen e Qerim Panaritit, mbështetur në letrat e Konicës dhe të shtëpisë botuese, “Robert Mc. Bride & Company”, mban titullin: “Një Histori e Shkurtë e Shqipërisë”.
Në parathënien e kësaj vepre, Panariti thotë se “titulli i librit nuk është i Konicës”, por është i tij. Ai citon edhe dy letra midis Konicës dhe shtëpisë botuese, “Robert Mc. Bride & Company” të Njujorkut, ku bëhet fjalë për prejardhjen librit dhe vështirësit që ka ndeshur në përgatitjen e librit.
Për të shkruar pakë më gjersishtë se Panariti lidhur me zanafillën e këtij libri dhe planet për botimin e tij, shfletojmë një dosje me letra e shenime të Faik Konicës, të cilën ma dhuroi Petro Kolonja këtu e një çerek shekulli më parë. Këto letra e shenime të pa botuara deri tashi vëjnë në dukje përpjekjet e Konicës për botimin e librit dhe ofrojnë mundësi për analizimin e shkaqeve të mosbotimit të tij.
Në vazhdim sjell korrespondencën, ato pakë letra që kam në dorë, midis pronarit të shtëpisë botuese, “Robert Mc Bride & Company” dhe të Konicës.

* * *

Robert Mc. Bride i shkruan Konicës letrën e parë me 19 nëntor, 1935:
I dashur zotëri:
Me rekomandimin e z. Hito Sadik, Sekretar i Konsullatës në Boston, po ju shkruaj këtë letër lidhur me projektin e një botimi që do të ndërmarim.
Jemi shumë të interesuar për të siguruar dhe botuar një histori të sotme me karakter popullorë për Shqipërinë, që në veçanti do të vërë në dukje përparimin e bërë nga vendi në situatën e re, me të cilën ballafaqohet si pasoj e luftës.
E dijmë se vendi juaj asnjë herë nuk është treguar në literaturën angleze siç i takon dhe ato botime që janë për të anglisht, janë kryesisht të vjetruara.
Natyrisht, gjetja e një historiani është shumë e vështirë dhe sigurimi i shitjes së librit, pasi të shkruhet dhe të botohet, është një çështje me rëndësi të madhe për ne. Duke shpresuar se Ju jeni të interesuar të shihni botimin e një libri serioz, ju kërkoj me anë të kësaj letre të na rekomandoni një person të përshtatshëm për këtë punë dhe të na jepni mbështetjen tuaj për shitjen e librit, gjë e domosdoshme për sigurimin e shpenzimeve dhe nxjerrjen e fitimit ekonomik.
Përfitojmë nga çdo këshillë e juaja për këtë çështje.
Me nderime, Robert Mc. Bride

Konica i përgjigjet z. Mc. Bride, me 21 nëntor, 1935:
Zotëri:
Kam nderin t’ju njoftoj se mora letrën tuaj të datës 19 nëntor, 1935.
Projekti juaj për botimin e një “Historie Moderne Popullore të Shqipërisë” më intereson jashtëzakonisht dhe shpresoj të rializohet sa më parë. Jam i një mëndimi me ju për nevojën e një libri të tillë.
Kur z. Hito Sadik ju rekomandoi mua, ndoshta ai ka patur në mend se unë, për më tepër se gjysëm shekullit, kam mbledhur materail për një histori të Shqipërisë, dhe tani kam aritur në shkallën e klasifikimit të lëndës së mbledhur dhe paraqitjen e formës së librit. Sidoqoftë, libri im do të jetë një libër shkencor i cili kryesisht iu sherben studiuesëve të historisë si një studim udhëzimi e reference për gjurmim të mëtejshëm. Natyrisht, këtë mund t’a këthej shumë lehtë edhe në një botim të lezeçëm për rrethe më të gjëra lexuesish, duke lënë jashtë të gjitha shqyrtimet dhe pikat që mund t’i interesojnë një specialisti. Por, për të shkruar një libër të formës gazetare, i cili pak a shumë do të përfshinte paraqitjen e sotme të përparimit mekanik të Shqipërisë, mua nuk me intereson aspak. Nëse ju kuptoj mirë, ju keni në plan pak a shumë vepër të tillë, për shkrimin e të cilës unë iu rekomandoj z. Nelo Drizari, instruktor i shqipes në Univerisitetit Columbia, person i përgatitur në gazetari dhe i aftë për të shkruar një vepër të thjeshtë dhe të letë për t’u lexuar. Adresa e tij është: Z. Nelo Drizare – Philosophy Hall, Columbia University, New York City.
Këtu vëj në dukje, ju do të keni përkrahjen time morale për inkurajimin e shitjes së librit të z. Drizari dhe shpresoj se një vepër e tillë do të gjëjë blerës midis turistëve dhe njerëzve kurioz.
Nëse, nga ana tjetër, ju preferoni që unë t’a shkruaj librin, ashtu siç theksova në paragrafinë e mësipërm, jamë i bindur se libri do të gjëjë blerës në kolegje, biblioteka dhe studiuesë të historisë, dhe pastaj, me një ritëm më të ngadalshëm, besonjë se do të shitën një numër i konsideruar kopjesh. Tërë çështja është nëse ju dëshironi një vepër serioze që përmbanë lëndë origjinale, apo dëshironi një libër të mbështetur në shkrime të përsëritura dhe të botuara nëpër gazeta e revista. Nëse më dërgoni dy-tri libra mbi vendet tjera, si një shembull ose model që ju keni në mënd, do të jem në gjëndje më të mirë për t’iu këshilluar si duhet.
I juaj me nderime, Faik Konitza

Me 26 nëntor 1935, Mc. Bride i shkruan Konicës përsëri:
I dashur zotëri:
Ju falenderoj përzemërsisht për mirësinë që patët t’na shkruani gjër e gjatë.
Ne nuk dëshirojmë një libër gazetarik, të përcipët, por një studim origjinal dhe serioz mbi të kaluarën dhe të tashmën e Shqipërisë, të shkruar me sa më shumë dramë njerëzore, me sa më pak të dhëna të parëndësishme, me detaje të specifikuara traktatesh, me fakte politike të brëndëshme, dhe me një theks të veçantë në vet historinë e popullit; pra, një studim të vërtet historik që trajtojnë shumica e historianëve. Thejshtë, ne dëshirojmë një vepër origjinale historike të shkruar për shtresën e lexuesëve të përgatitur dhe jo një libër të formës gazetarike.
Për të mos diskutuar më rreth kësaj çështjeje, ne dëshirojmë që librin t’a shkruani Ju dhe mos të kërkojmë gjetk.
Këtu shtrohet një pyetje të cilës duhet t’i gjëjmë përgjigjen para se të fillojmë punën. Duket se fillimisht libri do të ketë një numër të vogël shitjeje që nuk i mbulon shpenzimet e botimit. A do të ishte praktike për Qeverinë Shqiptare të siguronte kopje të mjaftueshme për konsullatat e veta në vendet që flitet anglishtja, për të na ndihmuar kalimin e vështirësive të botimit ?
Unë do të thoja se një libër relativisht i përmbledhët në vëllim, mund të shitet dy dollarë kopja. Sikur Qeveria të blente tre-katërqind kopje, me çmim tregu $1.20 cent, do të na garantonte mundësinë e fillimit të punës. Ju e dini se ana ekonomike është vëndimtare për sigurimin e shpenzimeve të botimit.
Sinqerisht i juaj, Robert Mc. Bride

Konica i përgjigjet z. Mc Bride me 30 nëntor, 1935:
Zotëri:
Ju njoftoj se mora letrën t’uaj të 26 nëntorit 1935, për të cilën ju falenderoj.
Jam i sigurt se Qeveria Shqiptare do të blejë dy-treqind kopje të një libri të shkruar nga unë, e, në qoftë se jo, nja dy organizata Shqiptare do të realizojnë atë që nuk realizon Qeveria. Unë mendoj ashtu, sidoqoftë, kjo nuk bëhet para botimit të librit, por dy-tre javë pasi libri të dali në qarkullim.
Libri, ashtu si e përfytyroj unë, do të shtrohet në këtë mënyrë: Do të jetë një parathënje e shkurtë, një ose dy faqe. Pastaj, një kapitull hyrës në të cilin gjuha, raca, kostumet dhe veçoritë e popullit Shqiptar, si dhe klima e karakteristikat fizike të vendit, do të përshkruhen shkurti- misht; ky kapitull zënë nja 20 faqe. Mbas kësaj do të jenë nja 200 faqe mbi historinë, ngjarjet, përpjekjet dhe luftat e popullit Shqiptar nga kohët më të lashta deri më sot. Një kapitull i shkurtë i fundit do të përmbledh gjëndjen e sotme. Në fund të librit, – në një farë mënyre të shkëputur prej tij, që do t’ju sherbej vetëm studiuesëve serioz, janë nja 20 faqe shenime, të cilat, spjegojnë me referenca të sakta, disa pika kontestuese historike, për të cilat bëhet fjalë në zemrën e librit. Në vazhdim do të jenë dy faqe bibliografi dhe 10 faqe treguesi sipas rendit të alfabetit.
Ju do të shihni nga parashtrimi se libri, ashtu si e mendoj unë, do t’ju përgjigjet mirë kërkesave tuaja; i vetmi lëshim që kërkoj është të më jepet vend për shenimet dhe treguesit, përndryshe vepra do të ketë pamjen e një pune amatori, gjë së cilës dua t’i shmangem vendosmërisht.
Nëse më dërgoni vërejtjet tuaja lidhur me pikatë e mësipërme, do të shikoj për ndonjë modifikim të mundshëm të planit tim.
Sinqerisht i juaj, Faik Konitza

Me 18 dhjetor, 1935 z. Mc. Bride i shkruan Konicës:
I dashur z. Konitza:
Kërkoj ndjes për vonimin e përgjegjës time letrës t’uaj të 30 nëntorit. E kam shikuar si të domosdoshme nga ana financiare shitjen e një tirazhi sado të vogë të librit të kolegët tonë në Angli para se t’iu bëjë ofertën e sigurtë.
Sa të marrë përgjigje nga ata, do t’ju shkruaj në hollësi.
Sinqerisht i juaj, Mc. Bride

Me 6 shkurt, 1936, z. Mc. Bride i dërgon Konicës marrëve- shjen (kontratën) e nënshkruar nga ana e tij. Kontrata e Shtëpisë Botuese, dy faqe të formatit të madh, përmban detaje si çdo kontratë e zakonshme e firmave amerikane. Nga 11 pikatë e marrëveshjes dhe 7 shtojca, z. Mc. Bride vënë në dukje vetëm dy pika të cilave duhej t’iu përmbahej Konica; titullit të librit: “Një Histori e Shkurtë e Shqipërisë” dhe të ardhurave nga shitja e librit. Sipas marrëveshjes, Konica do të paguhej 10 përqindë nga të ardhurat e librit nëse shtëpia botuse do të shiste një tirazh prej 2000 kopjesh dhe 15 përqind nëse ajo do të shiste 3000 kopje. Në dy shtojca të marrëveshjes, z. Mc Bride shenon edhe disa detaje të së drejtës rreth shitjes së librave nga ana e autorit.
Konica e nënshkruan marrëveshjen dhe e poston pas dy ditësh.

Më 17 shkurt ,1936, z Mc. Bride i shkruan Konicës:
I dashur z. Konica:
Më duket se kontrata e jonë është pak e pështjelluar në një shtojcë të rregullores së vet. Ajo që shenoni Ju në pikën tre, thjeshtë nuk përfshihen të drejtat e shitjes së librave jashtë shtetit. E drejta e shitjes së librave jashtë shtetit përfshihet në paragrafet e pikës së katërt dhe të pestë; në gjyshmën e faqës së dytë të kontratës.
Shpersoj se ajo sqaron shumë mirë pozitën e autorit.
I juaj sinqerisht, Robert Mc. Bride

Me 18 shkurt, 1936, Konica i përgjigjet edhe kësaj letre:
Zotëri:
Ju njoftoj se mora letrën tuaj të datës 17 shkurt, 1936. Ju falnderoj për spjegimet, këtu iu dërgoj kontratën e nënshkruar prej meje.
Lidhur me referimin për botimin e librit, besoj se dorëshkrimin do t’a përfundoj deri nga fundi i korrikut, pasi tërë lëndën e kam mbledhur me kohë, tani me mbetet vetëm t’i jap formën.
I juaj, Faik Konitza

Me 27 maj 1936, Konicës i shkruan z. Tom Davin editori i shtëpisë botuese, “Robert Mc. Bride & Company”:
I dashur z. Konitza:
A mund t’na dërgoni brënda dy-tri ditësh kapitullin e parë të librit? Shitësit e botimeve tona fillojnë udhëtimet brënda dy javësh. Ata duhet të kenë me vete listat e botimeve të vjeshtës ku përfshihet edhe libri i juaj. Ne duhet të kemi një pjesë të materialit për të përgatitur reklamën e librit, të cilën ata duhet t’a ken me vete.
U jemi mirënjëhës gjithashtu pa na treguat se kur mund të na dërgon dorëshkrimin e plotë.

Me nderime, i juaj, Tom Davin, Editori

Konica i përgjigjet z. Davin me 28 maj, 1936:
Zotëri:
Këtu po ju dërgoj parathënien dhe kapitullin e parë të librit, sipas kërkesës t’uaj në letrën e 27 majit, 1936. Ju di për nderë nëse më dërgoni bocat e korrigjuara.
Dorëshkirmin e plotë të librit shpresoj se mund t’ju dërgoj nga fundi i korrikut.
I juaj me nderime, Faik Konitza

Me 5 qershor 1936, z. Davin i shkruan Konicës:
I dashur zotëri:
Ju falenderoj për dërgimin e parathënies dhe kapitullit të parë të librit. Titulli i lirit është “Një Histori e Shkurtë e Shqipërisë”, vazhdim i serisë së historive të shkurtëra që ne botojmë. Na nevojitën edhe dy informata nga zotëria juaj: 1). A mund të na dërgoni sa më shpejt titujtë e kapitujve të librit, kështuqë shitësit tonë mund të kenë një ide të përgjithëshme mbi përmbajtjen e librit? Me këtë, do t’ju dija për nderë sikur të na dërgoni një përshkrim nja 200 fjalësh mbi përmbajtjen e librit, në të cilin do të bazohet përpilimi i katalogut tonë. 2). Ju lutëm, a mund të na këshilloni se cila do të ishte harta më e përshtatshme e Shqipërisë për botim në librin tuaj. A duhet t’i vëjmë emrat e qyteteve sipas shqiptimit të gjuhës shqipe, italishte, apo ka ndonjë traditë të shqiptimit në gjuhën anglishte? Kjo varet plotësisht në dëshirin tuaj.
Këto të dhëna na nevojitën sa më parë, besoj se do të na i dërgoni deri të hënën, me 8 qershor.
I juaj sinqerisht, Tom Davin, Editori

Konica i përgjigjet z. Davin me 9 qershor, 1936:
Zotëri:
Letra e juaj e 5 qershorit me erdhi të nesërmen, me datën 6-të. Kërkoj ndjes që nuk mund t’u përgjigjsha menjëherë, të hënën, për arsye se në funksionin tim si diplomat kisha një angazhim që nuk mund t’i shmangesha letë.
Një fjali në parathënien time nuk i përgjigjet titullit të librit. Po ju dërgoj faqen e parë të korrektuar të parathënies; ju lutën grisnje faqen e parë që e keni dhe përdornje këtë që po iu dërgoj. Titulli është në rregull dhe i pëlqyeshëm nga ana ime.
Brënda dy ditësh do t’ju përgjigjem lidhur me pjesën tjetër të letrës t’uaj.
I juaj sinqerisht, Faik Konitza

Po me datën 9 qeshor, Konica merr këtë telegram nga shtëpia butuese:
“ Urgjentisht na nevojitet materiali i kërkuar në letrën e 5 qershorit. Ju lutëm na dërgoni ç’ keni të gatshëm. Ju falemnderit – Robert Mc. Bride & Company”.

Konica i përgjigjet telegramit me 12 qershor, 1936:
Zotëri:
Në zarf keni hartën e Shqipërisë me një shenim rreth shkrimit të emrave të qyteteve, gjysmën e lëndës së librit dhe përshkrimin 200 fjalësh të përmbajtjes. Së shpejti do t’iu dërgoj pjesën tjetër. Ju lutëm m’i ktheni bocat për shikim të fundit.
Me nderime, Faik Konitza

* * *

Për mue këtu zhdukën gjurmët e korrespondencës Mc. Bride & Konica rreth botimit të librit: “Një Histori e Shkurtë e Shqipërisë”. Sipas Qerim Panaritit, Konica i shkruan z. Mc. Bride edhe me 8 prill, 1939:
“Meqë Shqipëria, për shkak të rethanave të sotme tragjike, ka dalë në qendër të vemendjes, dëshiroj të di nëse do të miratoni një sugjerim nga ana ime”; domethënë botimin e librit, por “botuesi hodhi poshtë me mirësjellje sugjerimin e tij dhe dorëshkrimi mbeti mënjanë”. ( Shqipëria – Kopshti Shkëmbor i Evropës Juglindore, Boston, Mas., 1957).
Tani, para se të themi diçka për disa shenime të Konicës të cilat besoj se kanë të bëjnë me çështjen e librit, kthehemi edhe një herë të letra e parë e tij dërguar z. Mc. Bride. Këtë letër Konica e shkroi në dy vërsione; versioni i parë i letrës, që më vonë shëndrohet në pika mbështetëse për versionin e dytë, është tre paragrafe më e gjatë. Në një paragraf të shkurtë, Konica nuk pranon asnjë përgjegjësi financiare për shtyp duke i shpjeguar qartë arsyet e veta:
“Librin e shkruaj pa pretendim fitimi por duhet të keni parasysh, nuk marrë asnjë përgjegjësi shpenzimi për shtypin për arsye se jamë në gjëndje të hollë ekonomike. Unë rroj me një rogë të vogël të Qeverisë s’ime me të cilën mëmzi përballoj jetesën e përditëshme.”
Siç duket, Konica nuk e dërgoi këtë letër për arsye se ishte e gjatë, kishte bërë në të disa korrigjime me dorë dhe mund t’a shkurajonte pronarin e shtëpisë botuese, duke u shmangur që në fillim nga përgjegjësit financiare. Versioni i dytë i letrës, dërguar z. Mc. Bride, mbështetet në versionin e letrës së parë.
Thuhet se shumë njerëz të penës kur janë në tavolinë të punës të zhytur në mendime të thella rreth projekteve krjuese dhe halleve të jetës, ‘zhgaravitin’, shenojnë e ‘vizatojnë’ në ndonjë letër që kanë aty pranë. Kur ato letra i shpetojnë shportës është vështirë të konstatohet se ç’kishin në mend të thonin ata në ato raste të veçanta.
Ky ‘fenomen’ sigurisht duhet të ketë ndodhur edhe me Faik Konicën. Në dy fletë shkrimi të pastra gjëndën tri zhgaravitje të vogla me laps, një lule e vizatuar dhe disa shenime në anglisht. Pas mendimit t’im, bazuar në qartësinë e fjalive, Konica kishte në plan t’u shkruante për çështjën e librit dy miqëve të tij. Ai shkruan në një fjali: “Bënë mirë të folësh me Vasilin dhe Kriston, ndoshta mund të më ndihmojnë përkohësisht”. Në qoftë se qëndron ky mendim, atëherë ai kishte në plan t’i shkruante z. Hito Sadiku, Sekrtetar i Konsullatës së Shqipërisë në Boston. Vasili dhe Kristo duhet të jenë Vasil Pani e Kristo Thanas, të dytë në gjëndje të mirë ekonomike dhe miqë të tij. Edhe fjalia tjetër: “Lëre këtë punë, kur të vi atje shohim e bëjmë, … duhet të mendosh mirë,… më shkruaj…”, ka mundësi të bëj me këte çështje. Po aty, në ato fletë, plani për t’i shkruar Nelo Drizarit, prof. në universitetin Columbia në New York, është i qartë: “Të kam dërguar materialin e ardhë nga Shqipëria. Na gjëj katalogun me emrat e kolegjeve amerikane; të interesuara sipas mendimit tënd. Me datën ? (pikëpyetja është e Konicës – il.) do jem në New York, duhet të shoh vet ç’ bëhet atje. Nevojitën dy ditë pushim pune”. Dihet se Drizari ishte në dieni të projktit për botimin e veprës së Konicës; ai i kishte shkruar Petro Kolonjes për këtë çështje.
Tani bëhet pyetja, pse nuk u botua libri? Megjithëse mbeten vetëm spekulime, kam përshtypjen se z. Mc. Bride, pas analizave financiare, duhet të ketë ardhur në përfundim se libri jo vetëm që nuk ishte fitimprurës për firmën e tij por nuk i nxjerte as shpenzimet e shtypit. Nga ana tjetër, atë e brente edhe ndërgjegja morale ndaj Konicës, sepse vet i kishte propozuar atij për shkrimin dhe botimin e librit.
Po të lexohen me vemendje dy pika të kontratës së nënshkruar midis z. Mc Bride dhe Konicës, shihen hollësit e përgjegjësisë së autorit për mblulimin e shpenzimeve të shtypit nëse shtëpia botuese nuk siguronte në parapagim shitjen e një tirazhi 500 kopjesh për një libër 200 faqesh. Megjithëse z. Mc. Bride dhe Konica nuk bëjn fjalë në letrat e tyre për ato dy pika të kontratës, vetvetiu lënë të kuptohet se botimi i librit mund të pezullohej, për arsye se nuk ishte mbledhur asnjë para si parapagesë.
Ndërkaq, edhe zotimi i Konicës për sigurimin e një pjese të shpenzimeve me blerjen e librit nga ana e qeverisë shqiptare, duket i pa shpresë. Mjafton të izolojmë fjalinë e letrës së tij, “Jam i sigurtë se Qeveria Shqiptare do të blejë dy – treqind kopje të një libri të shkruar nga unë, e, në qoftë se jo, nja dy organizata Shqiptare do t’a realizojnë atë që nuk realizon qeveria.” Z. Mc. Bride, fjalia e thjeshtë midis paragrafit të mësipërm, “në qoftë se jo”, duhet t’i ketë tërhe- qur vrejtjen që në fillim. As mbështetja e autorit në “nja dy organizata Shqiptare” nuk duhet të ketë mjaftuar për të.
Largimi i Konicës ndaj përgjegjësis së financimit, lë të kuptohet, se, ai s’kishte kujt t’i drejtohej për ndihëm. Me qeverinë i kishte ftohur marrëdhëniet si pasoj e kritikave që i bënte Mbretit Zog me letra private. Me shokët më besnik të “Vatrës”, grupin e Refat Gurrazezit, ishte prish për arsye të afrimit të tij me Nolin dhe me vatranët e moderuar. Organi- zimi i një fushate për mbledhjen e të hollave ndoshta i dukej iluzion për arsye të krizës së thellë ekonomike që kishte përfshirë Amerikën. Megjithë këtë, nuk kemi të dhëna nëse Konica mori ndonjë hap konkret për sigurimin e shpenzimeve të botimit.
Shpesh është thënë: “Konica ishte dembel, nuk i shkonte punës në fund, nuk i përfundonte shkrimet e veta”. Në këtë rast pohimet e tilla nuk qëndrojnë. Vllimi i librit për të cilin bëhet fjalë, sipas kontratës, nuk duhej të kalonte 230 faqe. Ai i dërgoj shtëpisë botuese të paktën 120 faqe të gatshme për shtyp.
Ndërsa, puna e rënd dhe vështirësit e Panaritit për plotësimin e zbraztësive dhe përgatitjen e librit të Konicës, botuar 15 vjet pas vdekjes së tij, duhet të jenë reale. Jam i mendëmit se pjestë e gatshme të librit, të cilat Konica ia kishte dërguar shtëpisë botuese, kanë ngelur në shtypshkronj dhe më në fund janë hedhur në shprotë. Konica herë pas here i kërkon shtypshkronjës bocat, pjesët e përgatitura, për shikim të fundit, por nuk insistonte në kthimin e tyre, me shpresë se libri mund të botohej një ditë.
Përfundimisht, kalimi i këtyre letrave nga një dorë në tjetrën, udhëtimi i tyre i gjatë nga një qytet në tjetrin, gjumi i tyre i rënd, afër 70 vjet, nëpër dosje të grisura dhe të zvërdhuara nga pluhuri i kohës, lenë të kuptohet se shumë letra të Faik Konicës janë zhdukur pa gjurmë. Edhe këto letra të botuara më lartë nuk e ndriçojnë tamam planin e Konicës për botimin e librit të tij, “Një Histori e Shkurtë e Shqipërisë”.
* * *
NJË LETËR PËR LIBRIN KONICËS TË BOTUAR NGA PANARITI

Lidhur me librin e Konicës: “Shqipëria, Kopshti Shkembor i Evropës Jugolindore”, botuar nga Qerim Panariti, janë bër vitet e fundit shumë thashetheme të pa mbështetura në burime të besu- eshme. Panarit është akuzuar për shperdorim të lëndës së këtij libri të cilin e botoi me shumë mundim. Sjellim këtu një letër të Nelo Drizarit, e cila është në kundërshtim edhe me mendimin tim për këtë çështje.
I dashuri mik:
Më parë dua t’ju falem nderit për të gjitha sa më thoni në letrën më të fundit. Me falni që kam vonuar përgjigjen. Kjo ka ngjarë nga mungesa e kohës – gjer sa mbarova librin mbi Kreshnikun t’onë me famë. Po gjith’ashtu, edhe nga hidhërimet e tjerea: Humbja e një shoku e miku të çmuar Mihal Marku – si edhe nga grindjet e intrigat e Patrikanës.
Libri në fjalë është gati për shtyp. Besoj të dalë në disa muaj. Por nuk dua të dihet gjer sa të botohet. Sa dëshiroj me gjithë zemër sikur t’ish gjallë Faik Konica! Besoj që do t’a lëvdonte.
Sa për librin e tij, Albania: The Rock Garden of Europe, e bleva fare rishtas. Kur e këndova, më ra pika. Kuptova që nuk është libri i tij i plotë. Është vetëm një kaptinë nga disa kaptina që më kish dëgftuar në zyrën e Legatës. Një nga kaptinat e tij ish ajo që ka dalë në shesh nën emrin An Albanian Letter, gjoja e shkroijtur nga Hito Sadiku. Ku janë të tjerat?.
Nevonja tani e lyp me shpejt të gjendet drejtimi i sekretares së tij – Zonjës Charlotte – e cila ka daktilografuar kaptinat e librit. Ndoshta Peter Tykoja mund t’ja gjejë drejtimin, me që ndodhet në Washington. Lutem ia njoftoi këtë nevojë..
Për fat të zoi, shoh edhe disa shenja të liga në Boston. Dielli dhe Vatra nuk përfillen me aqë rëndësi sa na thonë seimënët. Kisha Ortodokse është në rrezikun e math – ashtu siç është edhe Toskëria – sepse propaganda Greke n’ Amerikë, është e tmerrshme kundër Shqiptarëvet Në një kohë të këtillë, na dalin edhe “veteranët” e Bostonit me një dekllaratë qesharake se gjoja janë neutral. Cili shqiptar i vërtet munt të mbetet neutral kur t’i humbasë Shqipëria e Jugut.
Me të fala të përzemërta. Juaji me besë, Nelo Drizari.

Shenim: Kjo letër botohet për të vu në dukje edhe disa mendime të ndryhme nga mendimi im i mësipërm lidhur me botimin e veprës së Konicës nga qerim Panariti, 15 vjet pas vdekjes së autorit. Pas mendimit tim mllefet e vjetra politike midis Prof. Drizarit si mbështetës fanartik i Konicës dhe kundërshtarëve të dikurshëm të Konicës reflekton në këtë letër.
*Nga Libri i gazetarit, studiuesit, anetaret te keshillit te Vatres, Idriz Lamajt” Vatra dhe vatranet”, botim 2015

KOLË BIBË MIRAKAJ: “ VETVRASJA E NJË KOMBI ”

December 13, 2015 by dgreca

NGA IDRIZ LAMAJ*/

Nju Jork- 13 Dhetor 2015 / Për librin e Kol Bibë Mirakajt: “VETVRASJA E NJË KOMBI” kanë shkruar dhe do të shkruajnë studiues tonë të njohur. Unë këtu do të percjell një shkrim të prof. Ernest Koliqit, i cili asht shkrue këtu e 47 vjet ma parë me rastin e vdekjes të Kolë Bibës. Shkrimi i plotë i prof. Koliqit do të pasohet me nji paragraph vlerësues të prof. Rexhep Krasniqit për autorin e librit në fjalë, po me rastin e vdekjes së tij, nji mendim timin të shkurtë për këtë vepër të vlefshme historike dhe dy-tri fjalë përfunduesi dedikue Pal Bibë Mirakajt /

Ernest Koliqi: /

Kolë Bib Mirakaj

Edhe nji shok i vlefshëm u shkoq papritmas nga aradhja në mëgrim e dalzotsave të Liri, i ftuem përte Dyerve të kësaj Jete nga ai Za urdhënuer të Cilit çdo njeri mishit e gjakut asht i shtërnguem t’i ndëgjojë. Kolë Bib Mirakaj na la shi në nji kohë kur mërgata ndiente ma tepër se kurr nevojen për hovin e pashterrshëm të ndiesive patrjotike dhe për rysnin e tij njerzore e shoqnore. Mund të thuhet se Vdekja e gjet në kambë, në llogor të qëndresës së ngrehun kundra mohuesave të traditave ma të shëndoshta shqiptare, kundra zotnuesave qi përpiqen me i a tha tharmet jetësore kombit t’onë. Ai dikur luftar trim e i vaditun në përdorim të pushkës, tashi në megrim zhvillonte nji luftë idenash me armët kalorsiake të ndiesive të zjarrta të veta. Ushqente bindje të patrandun në vërtytet rilindëse të popullit prej shtresave ma gjenuine të cilit ai rridhte.

Kolë Biba si moshë përfshihej n’at ortë qi njofti dy luftat e mëdhaja botnore, qi u gazmue e u dejë në shpalljen e pamvarsis shqiptare, qi u dalldis n’epopen e shkurtë por plot afsh pësimi patrjotik të Mbretit Wiedit, qi gzoi e vuejti në tallazin e ngjarjeve nëpër të cilat u përshkue ky brezi ynë i pafat. Ajo e Kolës mund të quhet brezni orëzezë, sepse fati e paracaktoi të gjallojë në nji periudhe historike ku kënaqjet qenë të shkurta dhe mjerimet të pambarueme. Rrethana të turbullta, – qi terratisshin shpesh-herë ndër shpirtna dritën udhëhjekse t’idealeve kombtare edhe n’atdhetarët ma të kulluet, – kërkuen prej vepruesave në fushë kombtare dej arenzi (çelikut) e qindresë së rrebtë ndër nisme e ndër përpjekje politike. Therorit ma të nalta, guximi ma i vërvitun, vendosja ma e ngurtë nuk mjaftuen orvatjeve të shqiptarizimit, shpesh të denueme për në mposhtje nga fuqi madhore, nga anmiksija e fatit. Historija e Shqipnis, tue zanë fill nga veprimtarija e Skanderbegut, e tue vazhdue me nisme vetqeverrimi të Karamahmud Bushatit e t’Ali Pashë Tepelenës, me kryengritje kosovare e të Ded Gjo’ Lulit, e prap ma vonë me tjera orvatje të Rilindasve deri në ditën e sotme, paraqitet përgjithsisht si varg deshtimesh, të rrethueme, po, me trimni kreshnike por e shkueme huq, – varg epopesh lavdiplote, drita e së cilave u shue në terr e në harresë.

Zanafillen i Ndiemi e kishte prej atyne fiseve malsore, në të cilat mbet e paprekun gjatë rrjedhimit të qindvjetave rraja ma e pastër e bujare e gjindes arbnore. Ato fise qenë muroja e rracës s’onë e ruejten kufijt e atdheut me gjoksa viganorë e, mbrenda kufijve, doket e gjuhën e të Parvet, fizjonomin e vetit ethnike, pasunin e pikatun të traditave qi ne na shquen nga kombet tjera e na lejon m’u thirrë Shqiptarë. Para se me u arsimue në Shkodër në shkolla austrjake, Kolë Biba e begati menden e zemrën dhe e mbrumosi karakterin në frymë të dokeve qi ushqehen në gjak ilyro-shqiptar. Idealet e burrnis e të nderit i a gdheni në shpirt vargu i kangve të rapsodve qi përmban, në trajtën njomsisht primitive, nji palc përftimesh e ndiesish të larta njerzore. Afshi epik i rapsodive të bjeshkve, ku Zanat ruejnë sekretet e thalbit ethnik t’onë, e frymzoi gjatë jetës – jo vetëm atë por edhe rrethin e tij shtëpijak dhe krahinuer. I vëllai Pashuk Biba, i biri Ndoc Kolë Mirakaj e tjerë pjestarë të farefisit e të krahinës shuguruen me gjak të pastër fisnikinë e zanafilles së tyne dhe fituen të drejtën m’u këndue në lahuta të sotme e t’ardhëme si Kalorsa kreshnikë të Lirisë. Kola ra deshmor në nji luftë tjetër, n’atë të përpjekjeve civile jo ma pak e vlerët, ndoshta tue shpresue të kapi heret a vonë pushkën m’u mate ballafaqe me anmiqt e Shqipnis ashtu si ishte matun shpesh ma përpara. Në shtat mbante varrët qi luftat për liri t’atdhuet i shkaktuen dhe ndoshta ato varrë i a kanë shkrutue të të gjallët.

Ndonse travajët e jatës s’e lanë kurr të qetë, Kolë Biba nuk e ndërpreu asnjiherë mundimin e vet për forcim e naltësim t’atdheut. Meritë kryesore e tij qe orientimi i pashëmangun në vijën e drejtë të shqiptarizmit. Ai si fënerë kishte testamendin e patrjotve ma mende-ndritun që shprehi Shqipnija nga gjini i vet. Në pështjellim të ngjarjeve, në përleshje të pasjoneve, në rrapamë të rrymbave të nduernduerta politike qi dallojnë botën e vogël të politikës shqiptare, ai mbante syt e ngulun n’epope të përflakun të Fishtës, në mësime largpase të Gurakuqit, në thjeshtësin burrnore të Bajram Currit. Këta të Mëdhej ai i njofti si udhëhjeksa në lamije të atdhetarizmit, shembullin e tyne përpiqej të ndiqte.

Mjerisht, po e shtjerrtueme në dukje, pa e thellue vargun e ndodhive qi u gërshetuen në përiudhat e fundme të historis së kombit t’onë, na jepet me mendue se kreshnikija – begati e madhe në trashigim të gjakut arbnuer, – u shkri kot e se përpjekjet atdhetare ma të shqueme i asgjasoi nji fat plotë mizori.

Nuk asht ashtu. Edhe Skanderbegu humbi luftën mbasi çmeriti botën në Lindje e në Prendim me trimnit e veta. Epopeja e tij nuk u vorros me të. Erdhi tue lëshue dritë përhera ma tepër e, mbas pesqind vjetësh, lulzoi e qiti fryt agimesh fatlume për kombin t’onë. Therorit e atdhetarëve nuk njohin bjerrje. Kohë mbas kohe ato kërthnetën në dobi të popullit të cilit i u kushtuen.

Kolë Biba jo vetem kreu mbrenda rrethanave qi fati i parashtroi detyren e vet si Shqiptar gjallnik e zemër-ndezun, por u naltësue nëpërmjet flijes së trupit të vet dhe të gjakut farefisnuer, në kambën e atyne atdhetarvet qi fuqizuen rrajën e shqiptarizmit. ( “Shejzat”, 1968. Nr. 4-6, fq. 247).

Ndërkaq, prof. Rexhep Krasniqi, historian i njoftun në kohen e tij dhe Kryetar i Komitetit “Shqipëria e Lirë”, shkruen ndër të tjera me rastin e vdekjes të Kolë Bibë Mirakajt:

“ …Me 17 Maj ndrroi jetë bashkatdhetari Kolë Bib Mirakaj. Jeta dhe veprat e tij në sherbim të çashtje shqiptare janë të njoftuna prej të gjithve dhe me gjithë anmiqësitë që ka krijue në sheshin politik, të gjithë ata që e kanë njoftë kanë qenë të detyruem me e çmue për burrninë dhe virtytet e tij të nalta, tipike të krahinavet tona malore…” (“Shqiptari i lirë”, Mars-Gusht 1968. fq. 4).

****

Librin e Kol Bibë Mirakajt: “Vdekja e nji kombi” e kam lexue me vemendje. Kjo vepër, pa marrë paraysh se çfarë debati mund të ngritë sot ose nesër, asht me randësi të veçantë historike. Për mendimin tim, kambëngulja e autorit për qendrim të pamshirshëm ndaj rrymës komuniste, dhe kritikat për përçamjen e krenve të nacionalizmit, janë shumë të drejta. Sot mund të kundërshtohet ky mendim, por në qoftë se analizohen në hollësi tmerret që i solli komunizmi kombit tonë dhe damet që sollën përçamjet e krenve të nacionalizmit gjatë asaj periudhe nuk ka si mos të simpatizohet Kolë Bib Mirakaj për shprehjen e mendimeve të tij shkoqun dhe guximshëm në këtë vepër historike me titull tronditës: “VETVRASJA E NJË KOMBI”. Fundi i fundit ai ishte pjesëmarrës i dalluem në ato zhvillime historike-politike dhe i njoftun për sakrificat përsonale, familjare dhe farefisnore ndaj çeshtjes shqiptare, gjatë asaj përiudhe. Prandaj, mendimet e tij të shprehune burrnisht qendrojnë në çdo kohë. Kur mendohet se në çfarë gjendje mbeti shteti shqiptar para zbarkimit të forcave pushtuese italiane asht prekse dhe e ndershme kjo shprehje tij :

“ Kemi hy me bindje se me veprimtarinë dhe vetmohimin tonë, po i kursejshim atdhuet një “ katastrofë ” ma të madhe, e kështu, kemi bindjen edhe sot e kësaj dite. Kemi pasë vetëdijen se Shqipnija n’atë gjendje të krijueme nga forca madhore, kishte humbë nji pjesë të indi- pendencës së sajë, po që askush nuk mund t’ia evitonte ose kufizonte ma tepër se ne atë humbje ndër ato rrethana, kemi ndije për detyrë impe- rarive ndaj atdheut mos me e dezertue në atë kohë aq të vështirë dhe mos me e lanë barken pa zot në fatin tragjik të tallazeve.” (“VETVRASJA E NJË KOMBI” fq. 81). Kurdo të shkruhet historia jonë kombëtare për të cilën bahet shumë fjalë, hatrtuesit e saj nuk mund të nxjerrin nga tryeza e analizi- mit të zhillimeve historike të asaj përiudhe këtë vepër të Kolë Bibë- Mirkajt.

***

Ky shkrim i kushtohet Pal Bibë Mirakajt, i cili ishte mik i ngusht i familjes tonë. Për 7 vjet Pali mbajti ndërlidhjet midis grupeve luftara- ke antikomuniste prej maleve të Pukës, Mirditës, Shalës e Shoqshit, Lumës, Hasit dhe Malësisë Gjakovës. Axha im Alush Halili Lamaj qendroi në mal me Tahir Hoxhën e Gashit prej pushtimit të Tropojës nga komunistët me 16 tetor 1944 deri nga fundi i vitit 1949, kur u arratis në Jugosllavi. Pal Bibën e lidhte miqësia e ngusht vllaznore me babën tim, Shpendin dy axhallarët Alushin e Shabanin, dhe nanën time Borën. Gjatë atyne viteve Pal Biba, sa e sa herë levizte nëpër Malësi të Gjakovës dhe kishte takim me Tahir Hoxhën në Lum të Gashit, ndalohej te kulla jonë, në katundin Shoshan, furnizohej me ushqim dhe përcillej natën nga baba im, për në vendin që ai e kishte caktue.

Kur ne erdhëm këtu në New York, dy muaj mbas vdekjes të Kolë Bibës, Pali menjiherë erdhi dhe u përqafue ashtu si burrat e dikurshëm malsor me axhen babën dhe nanën time. Kurr nuk harroj kur hyni për herë të parë në shtëpinë tonë në Bronx dhe të dera e apartmentit i tha nanës t’ime: “ Oj Borë, nji bukë kollomoqi të nxet dhe nji pshere djath se jamë përngutë ”, dhe nanës time iu mbushen sytë lot m’u te dera e dhomës pritjes ku nana, axha dhe baba im të plakun e të lodhun memzi pritshin me u përqafue me Pal Bibën.

* Majte sot me 3 Dhjetor 2015 ne promovimin e librit te Kol Bibe Mirakaj”Vetvrasja e nje Kombi” organizuar nga Federata Panshqiptare e Amerikes”VATRA”