Idriz Lamaj – Page 3 – Dielli

XHEVAT KALLAJXHIU- EDITOR I “DIELLIT”,NË NJË KOHË TË VËSHTIRË HISTORIKE

February 16, 2021 by dgreca

Xhevat Kallajxhiu Punoi për tre dekada në redaksinë e seksionit shqip pranë Zërit të Amerikës. Pasi doli në pension, për 10-të vjet ishte editor i gazetës Dielli./

–Kallajxhiu u angazha në veprimtarinë e Vatrës dhe drejtimin e Diellit në një kohë mjaftë të ndërlikuar. Ndikimi politik i regjimeve komuniste të Tiranës dhe Beogradit (në dy mënyra të ndryshme ), para se Kallajxhiu të fillonte detyrën e editorit të Diellit, ishte shumë i thell në komunitetet shqiptare, këtu në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Ai lloj ndikimi infektues i të dy regjimeve në fjalë, i cili kishte mbjellur urrejtje të thell midis nesh, natyrisht kishte depërtuar edhe në radhët e Vatrës./

NGA IDRIZ LAMAJ/

Xhevat Kallajxhiu ishte gazetar, studiues dhe shkrimtar i njohur në tri periudha të ndryshme historike të Shqipërisë; në kohën e Shqipërisë së lirë, gjatë pushtimit fashistë të atdheut, dhe në mërgimin e tij të gjatë. Punoi për tre dekada në redaksinë e seksionit shqip pranë Zërit të Amerikës. Pasi doli në pension, për 10-të vjet ishte editor i gazetës Dielli.

Ai ndrroi jetë në megrim në moshën 86 vjeçare. Në një shkrim të shkurtë nekrologjik të botuar në gazetën e njohur amerikane, THE WASHNGTON POST, tre ditë pas vdekjes së tij, jepet ky shenim:

“…Xhevat Kallajxhiu ndrroi jetë me 6 Nëntor 1989 në spitalin Southern Marylan Hospital Center në moshën 86 vjeçare. Zoti Kallajxhiu jetoi në Forestville të shtetit Maryland dhe kishte lindur në Shqipëri. Ai ishte gazetar dhe redaktor para dhe gjatë luftës dytë botërore. Në vitin 1949 emigroi në Shtete të Bashkuara të Amerikës, pasi kaloi pesë vjet nëpër kampet e refugjatëve në Itali. Ai për disa kohë punoi në New York si lavapjatës, para se të bëhej lexues (speaker) i lajmeve në Radion “Europa e Lirë”. Në vitin 1954 u transferua në Washington ku punoi për “Zërin Amerikës” deri sa doli në pension, në vititn 1973…”. Shenimi i gazetës THE WASHINGTON POST mbështetet në të dhënat e dokumentave të tij shtetrore amerikane.

Xhevat Kallajxhiu mori në dorë drejtimin e gazetës Dielli, tre vjet pasi doli në pension, në vitin 1976. Po të shikohet me vemendje ajo përiudhë, Kallajxhiu u angazha në veprimtarinë e Vatrës dhe drejtimin e Diellit në një kohë mjaftë të ndërlikuar. Ndikimi politik i regjimeve komuniste të Tiranës dhe Beogradit (në dy mënyra të ndryshme ), para se Kallajxhiu të fillonte detyrën e editorit të Diellit, ishte shumë i thell në komunitetet shqiptare, këtu në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Ai lloj ndikimi infektues i të dy regjimeve në fjalë, i cili kishte mbjellur urrejtje të thell midis nesh, natyrisht kishte depërtuar edhe në radhët e Vatrës.

Ky shkrim i mbështetur në korresponencën e Kallajxhiut dhe disa miqëve të tij, në shumë shkrime të Diellit dhe në shfletimin e një deng faqesh të Dosjeve të Sigurimit, synon pasqyrimin e gjendjes së vështirë të drejtimit të Diellit nga Kalljaxhiu. Sipas korrespondencës, Kallajxhiu s’parit ndeshet me reagimet e ashpra nga intelektualët e mërgatës politike. Dr. Hamdi Oruçi i shkruan këtë letër me 10 Shkurt, 1977:

I ndereshmi z. Kalljaxhi,

Nuk pajtohem aspak me mendimet e jueja të shfaquna në letrën e juej të Shkurtit 1977. E qoftë i lavduem Zoti se kemi ende ndonji vend tjetër ku mund të botojmë “materialin” që “Dielli” i djeshëm dhe i sotëm nuk i botojnë.

E kuptoj drejtimin që doni t’i jepni fletores “Dielli” – pa dritë. Shkrimet e IDRIZ LAMAJT mbi Kaleshin klasifikohen “të kaluara dhe jo aktuale”, ato të FEKEÇIT, “nuk kuptohen nga ana e lexonjësëve të “Diellit”, ato të Mahmud Cungut nuk mund të botohen pa i ndryshuar se ashtu e do puna”, ato të Alarupit janë të gjata dhe nuk kemi vend, ato të tjerëve, me bazë kulturore nuk merren parasysh. Pikërishtë edhe ato punime të mija të vogla nuk mund të botohen pa ndryshime, dhe mund të botohen në katër pjesë pa komente. Dmth., hiqi mendimet e paraqitë skeletin. Ashtu i do mushka…drute e kali ushqimet. Lopa nuk i han fjalët e diktatorit gjinokastrit ‘faqezi’ për “Kosovën”, që ai e si shumë të tjerë vetëm llomotitin por nuk e kuptojnë as Kosovën e as kosovarët, bile tallen me atë dhe ata, pikrishtë siç nuk kuptojnë arbreshtë e Italisë por duen ‘me pasion’ arbreshët e Amerikës, fjalët e faqeziut Diktator Gjinokastrit nuk tingllojnë mirë sepse mund të gudulisin të kaluemen që nuk asht e bardhë, siç asht i shkreti NEXHAT PESHKËPIA:

Dr. Hamdi Oruçi ishte mik i Kallajxhiut, antar i shquar i Vatrës, kontribues i veçantë i Diellit dhe studiues i njohur.

Letra e Dr. Oruçit nuk mud të shikohet vetëm si mendim i tij personal. Shumë intelektual të mërgatës politike ishin zemruar me Kallajxhiun. Sipas tyre, jo vetëm për zbutjen e qendrimeve të tij ndaj regjimit komunist në Shqipëri dhe mënyrën e trajtimit të çështjes të Kosovës në gazetën Dielli, por edhe për menjanimin e shkrimeve të intelektualve të mërgatës politike. Ata nuk reagonin me polemika në shtypin e mërgatës, por e kritikonin ashpër me anë të korespondencës. Përjashtim të veçantë bëri Bilal Xhaferi, i cili polemizoi me Diellin në Krahun e Shqiponjes, me shkrimin: “SHUMË PO NDRITË E PAK PO NXE”

Pas ndërhyrjes time për uljen e tensionit kundër Diellit, Bilali më dërgoi një letër të gjatë, në të cilën shkruan:

“… Ne të dy kemi një gjë të përbashkët me njëri-tjetrin dhe me mijëra bashkë-atdhetarë të tjerë në mërgim, që luftojnë për idealet kombëtare; kjo botë e madhe e lirë, na ka kushtuar shtrenjtë, por nuk na ka thyer dot shpirtin për të luftuar gjeri në fund…” Disa paragrafe të kësaj letre, ai i përdoroi më vonë në një shkrim tjetër, i cili nuk ka të bëjë me Diellin dhe me Vatrën. (Bilal Xhaferi, Krahu i shqiponjës, janar, 1978)”.

Nëpër faqet e dhjetra letrave të Kallajxhiut, dërguar miqëve të tij: Rexhep Krasnqit, Hamdi Oruçit, Hasan Dostit, Zef Nekajt, Petraq Vuçanit, Nesti Andreas, etj. shihet edhe humori i tij thumbues ndaj kohës: Ç’jemi katandisur në të….

Në maj të vitit 1977, ai botoi në Dielli një shenim shumë të shkurtë rreth poezive të mija të përkthyera në italishtë nga Nermin Vlora. Në qershor të atij viti me shkruan në një letër: Kam ra në hall, nuk dij ç’të bëjë? Një mik i përbashkët më shkroi: Ç’farë poeti është ai ? Kur t’i kthej përgjegjen do t’i shkruaj: Nermini nuk dinë mirë italishten… Me 6 Janar 1978 më dërgoi këtë kartolinë urimi për Vitin e Ri:

I dashuri z. Lamaj,

Më ndjeni që po i përgjigjem me vonesë letrës suaj të 18 Dhjetorit. Kam qenë shumë i zënë me punë. Edhe mua me erdhi keq që nuk munda t’ju shihja gjatë në Festën e Flamurit. Në reportazhin mbi Kremtimet në New York, që do të bëhet në numërin e Janarit 1979 të Diellit, bëj fjalë për Vatrën, Legalitetin dhe Komitetin (është fjala Komitetin “Shqipëria e Lirë”- IL).

Edhe mua nuk me pëlqejnë polemikat dhe qëndroj larg dhe faji është i dyanshëm, sepse po të hedhësh, duhet edhe të preç, bile më rënd.

Çështjen e konfliktit kufitar shqiptaro-grek e kam mbyllur dhe s’do të bëj më fjalë. Prandaj edhe shenimet që më keni dërguar ju, do ti ruaj me një anë, nuk do ti përdorë tashi. Por nëse keni diçka ekskluzive mbi Çamërinë, të lutëm m’i dërgoni. Tani për tani kam nevoj për një recension për të dy veprat e fundit të Prof. Martin Camajt. Nesti Andrea me tha se ju jeni i vetmi që mund të shkruani me kompetencë për këtë dhe se i keni lexuar veprat e tij, dhe i keni pëqyer.

A ka mundësi pra që të bëni një recension mbi këto dy vepra. Do të më bëni një nder të madhe, edhe nëse ato i botoni më vonë në ndonjë vend tjetër. Dielli duhet të jetë i pari, mos ma merrni për të madhe.

Në këtë rast ju bëj urimet më të mira për Vitin e Ri, qoftë i mbarë për të gjithë ju! Xhevat Kallajxhiu.

Korrespondenca e Kallajxhiut, sipas disa letrave dërguar H. Oruçit dhe R. Krasniqit, është pasyrim i sinqertë dhe real i kohës kur drejtonte Diellin. Ai i shkruan Krasniqit me 12 Dhjetor, 1978: “… Në qoftë se nuk kemi kujdes Vatra ndahet. Krahu jonë ka më pak se 100 antarë. Ne nuk kemi mundësi të sigurojmë botimin e Diellit. Nese bëjm këtë, pala tjetër del fituese, ata gjejnë përkrahje për botimin e gazetës…”

Po të shikohen me kujdes Dosjet e Sigurimit gjatë kohës që ai ishte drejtues i Diellit, shihet qartë se përcillej secila veprimtari e tij, e lëre më shkrimet që botonte në Dielli. Të gjitha bisedat dhe raportet e punës të Vatërs përfundonin në zyrën e misionit të Shqipërisë pranë OKB-së. Për shembull:

“Gjatë punimeve të Kuvendit, Harri Stoja, me cilësinë e kryetarit të organizatës, u shpreh qartazi se “Vatra” nuk duhet të mbaj qendrim armiqësorë ndaj Shqipërisë, duhet të afrohet më shumë me Shqipërinë, qellimi i “Vatrës” të mos jetë përmbysja e regjimit në fuqi në Shqipëri.” (GJENDJA NË ORGANIZATËN “VATRA”, TIRANË – 6, 27, 1985, DOSJA – 334734).

Gjatë atyre viteve, Kallaxhiu ballafaqohet edhe me një sfidë tjetër shumë të ndërlikuar; me ndikimin e thellë të politikës jugosllave mbrënda komunitetve shqiptare në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Konsullata e Jugosllavisë në New York kishte kërkuar një takim me udhëheqësit e Vatrës dhe ata kishin shkuar në zyrën e konsullatës, ku kishte marrë pjesë edhe Kallajxhiu. Pas takimit, “një miku i tij” e kritikon ashpër Editorin e Diellit. Kllajxhiu i përgjigjet me një letër private, si për çudi letra përfundon në Dosjet e Sigurimit të Shqipërisë. Paragraf i letrës tij:

“… Neve vamë të Osman Gashi sepse na ftoj. Neve nuk kemi frik të vemi edhe te Titua – , edhe tek të tjerët kur është puna për të mbrojtur Shqipërinë etnike. Këtë dua ta dini tani e përherë. Unë jam 70 – të e ca vjeç dhe e mora drejtimin e Diellit që ti sherbej atdheut e jo të mbyll ditët me turp. Unë nuk kam nevojë për para, sepse nuk kam nevojë përse të jetoj më. Unë nuk kam nevoj të bëhëm president as mbret i Shqipërisë, sepse unë e hëngra timen…”.

Osman Gashi ishte përfaqësues i konsullatës Jugosllave në New York. Në raportin e stërholluar të vizitës, i cili gjindet në Dosjet e Sigurimit, shihen edhe reagimet e Kallajxhiut kundër disa “kolegëve” të tij vatranë. Pas demontratave të përgjakshme në Kosovë, në vitin 1981, ashpërsohet qendrimi i Vatrës kundër regjimit jugosllav. Editori përforcon fushatën e formës nacionaliste të mërgatës politike në gazetën Diellit.

Ikonën e gazetarisë tonë në mërgim, gjatë sherbimit 10 vjeçarë si Editor i Diellit, Dr. Elez Biberaj e vlerëson në këtë mënyrë:

“… Pas një karriere të shquar prej tre dekadash në Zërin e Amerikës, zoti Kallajxhi u bë redaktor i Diellit, post në të cilin shërbeu nga viti 1976 deri në vitin 1986. Ai e ringjalli Diellin , rriti standardet gazetareske, zgjeroi fushatë e mbulimit dhe u përqendrua veçanerisht në sfidat me të cilat ndeshej diaspora, Shqipëria, Kosova dhe Çamëria…” (Dr. Elez Biberaj: Kumtesë e me rastin e 110 vjetorit të temelimit të gazetës “Dielli”).

Xhevat Kallajxhiu në megrim përjetoi grindje të thella dhe polemika të ashpra midis shokëve të tij të ngushtë në éliten e Ballit Kombëtar. Gjatë përiudhës 10 vjeçare në sherbim të Diellit, ai u ballafaqua me intriga, presione dhe prapaskena të kohës. Si rrall kush, të gjitha i përballoi me durim stoik dhe karakter të hekurtë prej atdhetari klasik. Bëri jetë të thjeshtë familjare dhe ishte mikpritës në shtëpi. Asnjëherë nuk e lëshoi penën nga dora.

50 vjetët e fundit kam pas fatin të njihem përsonalishtë, të shkembej letra dhe bashkëpunoj me EDITORËT e DIELLIT: Athans Gegaj, Refat Gurrazezi, Qerim Panariti, Xhevat Kallajxhiu, Bilal Xhaferi dhe Llazo Vishnja (ndihmës editor), Arshi Pipa, Anton Çefa dhe Dalip Greca. Dëshmi janë faqet e Diellit me shkrime të ndryshme, të nënshkruara me emër, pseudonime, dhe shpesh herë vetëm me dy shkronja – IL. Me këtë shkrim të thjeshtë në kujtim të Xhevat Kallajxhiut me rastin e 112 Vjetorit të Lindjes Diellit, në shenjë respekti të veçantë për penën e tij të palodhshme, përshendes z. Dalip Greca, i cili, si të gjithë EDITORËT tjerë, është ballafaquar dhe ballafaqohet me sfidat e kohës; DIELLI SOT NDRITË DHE NXE !

NJË JETË… DISA HISTORI- MARJANA BULKU: SHTATË PYETJE PËR STUDIUESIN IDRIZ LAMAJ

January 11, 2021 by dgreca

1.Marjana Bulku :

Ju e braktisët fizikisht Shqipërinë komuniste duke tentuar të mbërrini tek disa liri, si ka qenë ky shtegëtim për ju?

Idriz Lamaj: Ju Falemnderit që më ktheni nëpër atë shtegtim.Kur im at është arratisur nga Shqipëria në vitin 1951, unë kam qenë vetëm tre vjeç. Dera e jonë, siç thonë të parët tonë ka qenë një familje e nderuar nacionaliste. Gjatë Luftës së II-të Botërore, baba dhe axhallarët e mi si shumë malësorë të tjerë, kanë mbrojtur e janë përpjekur me sakrifica për bashkimin e trojeve tona etnike. Pas ardhjes së komunizmit në fuqi , njëri prej axhallarëve të mij ka qëndruar maleve të Shqipërisë me çetat antikomuniste deri nga fundi i vitit 1949. Prindërit e mi janë arratisur nga Shqipëria në Jugosllavi vetëm për të shpetuar kokën, ashtu siç janë arratisur mijëra familje të tjera për të shpëtuar nga tmerret e regjimit komunist. Unë e kam mbaruar shkollën e mesme në drejtimin pedagogjik në Pejë, në Kosovë. Pastaj më vonë jam arratisur nga Jugosllavia drejt Italisë ku kam kaluar disa muaj në kampet e refugjatëve atje. Përsëri kam kaluar kufirin ilegalisht dhe kam shkuar në Francë ku jam regjistruar në shkollë në Paris. Nga fundi i vitit 1967- të kam përfunduar këtu në New York, me garanci të Komitetit “Shqipëria e Lirë”. Këtu fillova një jetë të re ku përfshihej puna dhe edukim pa u ndarë njërën nga tjetra. Pas 45 -vjet pune të panderprerë kam dalur në pension. Ky ka qenë shtegtimi im, pa përfshirë barrën e rëndë të rrëfimeve emocionale që i tejkalojnë lodhjet fizike shumë herë.

2. M.Bulku :Gazetaria juaj sjell një dimension shumë të veçantë; sjell faktin, sa ju ka ndihmuar kjo në atë që ju jeni; racional dhe tejet objektiv?

Falemnderit për këtë lloj vlerësimi! Nëse mund të quhem ashtu si thoni Ju – racional dhe objektiv, atëherë pas mendimit tim mund të kenë ndikuar: Metoda e studimeve, puna shumë- vjeçare për Komitetin “ Shqipëria e Lirë ”, bashkëpunimi i ngushtë me kolegët e punës dhe me shumë miq e shokë të tjerë, shqiptarë dhe të huaj. Këtu do vej vetëm një gjë në dukje – Komiteti “Shqipëria e Lirë” është shikuar si një qeveri shqiptare në mërgim. Është formuar dhe drejtuar prej personaliteteve të shquara të mërgatës politike shqiptare;si Mitat Frashëri, Hasan Dosti dhe Rexhep Krasniqi. Është mbështetur politikisht dhe financiarisht nga qeveria amerikane prej vitit 1950 deri në vitin 1992. Ajo ka pasur zyrat dhe shtypin e vet. Ai Komitet ka sjellë në Shtetet e Bashkuara afër 15. 000 emigrantë shqiptar që kishin mbetur nëpër kampet e refugjatëve në disa shtete europiane – perendimore. Mijëra dosje të emigracionit në fjalë të cilët kanë emigruar në Shtetet e Bashkuara me garanci të Komitetit “Shqipëria e Lirë”, ia kam dhuruar bibliotekës të Vatrës. Në qershor të vitit 2019 i kam dhuruar Arkivit të Kosovës afër 15. 000 dokumente të atij Komiteti. Për këtë çështje kanë shkruar autoritetet drejtuese të këtij insitituti të njohur të Kosovës të cilët kanë ardhur këtu në New York dhe kanë fotokopjuar dokumentat. Për atë zyrë kam punuar më shumë se 20 -vjet. Jam marrë me përgatitjen e gazetës “Shqiptari i Lirë”, por edhe me analiza e raporte të tjera të cilat i kërkonte koha.

3. M.Bulku :Do të ishte me interes të na përshkruani pak nga përvoja e juaj si gazetar i “Zërit të Amerikës” çfarë do të thoshte kjo eksperiencë për ju?

“Zëri i Amerikës” është një institucion i veçantë, ashtu siç janë të gjitha institucionet e qeverisë federale amerikane, serioze në mbilartësi ndërkombëtare. Si gazetar shumë- vjeçar në seksionin e gjuhës shqipe kam mësuar shumë gjëra:

-Të përqendrohesh në thelbin e çështjes.

-Të shkruash për subjektin që ke para sa më shkurt.

– Në secilin shkrim ii rëndësishëm ose i parëndësishëm, të mbështetesh të paktën në dy-tre burime të ndryshme.

Ky mësim, në punën e përditëshme më ka bë rigoroz,kursimtar, të tërhequr nga shpjegimet e hollësishme, të cilat mund të krijojnë konfuzione në shkrimet gazetarike. Të gjitha këto, dhe ndoshta shumë mësime të tjera, me kanë ndihmuar në fushën stundimeve krahasuese (Comparitive Studies), disiplinë që shërben shumë në fushën e studimeve historike. Prandaj, shkrimi, studimi, analiza apo lajmi, pa marrë parasysh, të pelqen apo jo, duhet të jetë sa më korrekt . Ky qendrim, nuk vlen vetëm për çështjen e transmetimit ose ekspozimit të të vërtetës, si lajm ose shkrim, por ka vlerë të veçantë për dinjitetin e përsonit që shkruan, si njeri dhe si studiues. Në “Zërin e Amerikës” kam pas fatin të punoj me një njeri shumë të veçantë, me z. Elez Biberaj. Ai vazhdimisht linte në tavolinën time të punës, shkrime, editoriale dhe analiza që kishin të bënin me problemet e Europës Lindore. Ajo ishte fusha e ime që më pëlqente dhe ku ndjeja se kisha një pregatitje serioze .

4. M.B.Angazhimi juaj në shtypin e kohës sjell në sytë tanë profilin e një historiani rigoroz, i përpiktë që krijon besueshmëri tek lexuesi, cili është komenti juaj për historinë shqiptare, a është shkruar rigorozisht ajo?

Idriz Lamaj: Dihet se gjatë regjimit komunist në Shqipëri janë botuar tonelata “studime historike”, gjoja të mbështetura në lëndën arkivore. Ato lloj “studimesh” edhe 30 -vjet pas rënies së komunizmit po japin rezultatet e veta deformuese. Në çerek shekullin e fundit afër tri dekada pas rënies së komunizmit janë botuar dhe po botohen punime të ndryshme, vepra të

ashtuquajtura “shkencore”, të cilat i japin rezultatet e veta duke u bazuar gjoja në lëndën arkivore. Në ato vepra keqtrajtohen faktet historike, lënda arkivore keqpërdoret ose interpretohet në formë e cila i konvenon njërit ose tjetrit, duke i ikur kështu të vërtetës shkencore. Publikuesit e tillë të “veprave shkencore historike” u takojnë veprimtarive të ndryshme dhe njohurive të ndyshme e më së paku studimeve shkencore historike. Ata në mënyra joprofesionale dhe joshkencore i shfrytëzojnë dhe i interpretojnë “burimet arkivore”, e sidomos ata kanë shumë pak ose aspak njohuri të arkivistikës. Ka edhe raste që disa autorë të veprave të tilla nuk ngurojnë të përvetësojnë mendimin e huaj – shkrimet e huaja, apo trillojnë burimet. Mendoj se e vetmja mundësi për trajtimin e drejtë të zhvillimeve historike shqiptare është ;së pari grumbullimi dhe botimi i arkivave prestigjioze për sjelljen e realitetit historik në dritë i cili është deformuar me kohë nga sistemi komunist dhe thjeshtë të gjitha ngjarjet historike janë trajtuar sipas interesave politike dhe ideologjike. Për këtë çështje do të sjell vetëm dy shembuj tragjikomik : 1. Po lexuat me vemendje studimin historik prej 650 faqesh, të botuar në Tiranë në vitin 1978, të shkruar nga njëri prej historinëve më të njohur të asaj kohe: PAVARËSIA SHQIPTARE DHE DIPLOMACIA E FUQIVE TË MËDHA 1912-14., në 27- të faqet e para të këtij teksti, (emrin e autorit e keni të shkruar me shkronja të mëdha në kopërtinë), 18 herë iu referohet “të dhënave” të shokut Enver Hoxha. Merre me mend të dhënat e shokut Enver për zhvillimet historike në kohën e shpalljes të pavarësisë shqiptare. Së dyti sa ii përket historiografisë tonë pas Luftës së Dytë Botërore, deri në vitin 1960, lexoni vetëm dy gazeta të asaj kohe;“Bashkimin” dhe “Zërin e Popullit”. Në këto dy gazeta do të shihni, se, Shqipëria ka qenë thjeshtë një republikë jugosllave dhe menjëherë “pas prishjes” me Jugosllavinë, thjeshtë një republikë sovjetike. Për të vërtetuar këtë tragjikomedi të historiografisë tonë dje dhe sot besoj se në këtë rast nuk nevojitej asnjë dokumentim tjetër krahasues.

5. M.Bulku :Për ata që pak ju njohin ne duam një përmbledhje konçize të studimeve dhe veprave tuaja pasi kam bindjen se ato janë një material shumë i vlefshëm historiografik.

Shkrmet e mia që mund të kenë ndonjë vlerë, janë të shpërndara nëpër revista e gazeta të mërgatës, të botuara midis viteve 1968 – 1990 në periudhën kur unë kam përgatitur gazetën“Shqiptari i Lirë”, organ Komitetit “Shqipëria e Lirë”. Këtë gazetë e kemi përgatitur me Profesor Krasniqin, i cili ka qenë Kryetar i Komitetit.Pregatitja e kësaj gazete synonte ti vinte në ndihmë edhe botuesve të gazetave dhe të revistave të tjera të mërgatës nacionaliste; natyrisht edhe ata na kanë ndihmuar ne pa asnjë rezervë reciprokisht Prandaj, shkrimet e mia origjinale në gazetën e Komitetit dhe në revista e gazeta të tjera të mërgatës, janë me qindra, ndoshta dhe më shumë. Kam shkruar dhe botuar pandërprerje, për më shumë se 20 vjet (1968-1992). Shkrimet e mia të asaj kohe janë të shpërndara në dhjetra gazeta e revista të asaj përiudhe, të cilat për fat të keq nuk ekzistojnē më. Sa iu përket shkrimeve të fushës së studimeve historike të përmbledhura si botime në vete, po sjell katër- pesë prej tyre: 1). ALBANIAN AND YUGOSLAV PARTY AND STATE RELATIONSHIP – MARRËDHËNIET PARTIAKE SHTETËRORE SHQIPËRI-JUGOSLLAVI). Një përmbledhje të këtij studimi prej 132 fq. në gjuhën angleze të cilin e kam shkruar kur isha student dhe që është përkthyer në gjuhën shqipe dhe botuar si nënfletë e gazetës “Shqiptari i Lirë”, në vitin 1977. 2). ALBANIAN – MONTENEGRIAN CONFLICT MOVER PLAVA AND GUCIA , 1879 – 1880. (DOKUMENTE ANGLEZE MBI KONFLIKTIN SHQIPTARO – MALAZEZ RRETH PLAVËS DHE GUCISË, 1879-1880 ). 3). KOMITETI KOMBËTAR “SHQIPËRIA E LIRË” 1949 – 1956. 4). XHAFER DEVA NË DRITËN E LETRAVE TË VETA. 5). VATRA DHE VATRANËT. Gjënden të shpërndara edhe shumë studime e shkrime të fushave të ndryshme që kanë një lloj vlere, të cilat po të mblidhen dhe botohen do të përbënin disa vëllime. Vetëm për pesë vjet (1987-1992), në valët e shkurta të “Zërit të Amerikës”, në rubrikën javore “Shqiptarët e Amerikës”, janë transmetuar më shumë se 1000 fq. shkrime të mia të ndryshme, origjinale. Kam publikuar si botim më vete, shkrimet letrare të Adem Demaçit: GJARPRIJT E GJAKUT DHE NOVELA TJERA, kur ai ishte në burg dhe emrii tij urrehej në Prishtinën dhe Tiranën politike. Studimin e Prof. Hasan Kaleshit: DR. IBRAHIM TEMO FRYMËZUES REVOLUCIONAR DHE MENDIMTAR NGA STRUGA. Prof. Kaleshin e kam pas mik, para se të ndërronte jetë, ia kishte dërguar këtë studim profesor Martin Camajt, me porosi t’ma dërgonte. Kam shkruar dhe botuar “MEVLUDIN” më të ri në gjuhën shqipe, si vepër origjinale; vepër shkrimi i të cilës më është “imponuar” nga Imam Vehbi Ismail, për të cilin kam pas shumë respekt. Kam botuar dy veprat e Prof. Rexhep Krasniqit: KOMITETI “SHQIPËRIA E LIRË” DHE SHKRIME TË TJERA, dhe, “ KONGRESI I BERLINIT E VERILINDJA E SHQIPNIS”,, teza e tij e doktoraturës, kur prof. Krasniqi ishte në moshë të thyer i cili kishte kaluar 90- vjet. Veprën e Kapidan Ndue Gjon Markut: “MIRDITA – DERA E GJOMARKUT- KANUNI”. Kapidani në atë kohë kishte kaluar 90- vjet. Janë edhe disa botime të tjera që i përkasin fushës të letërsisë, si “Rrugëve të mërgimit,”, të cilave asnjëherë nuk iu kam dhënë rëndësi.

6.M.B.Nëse sot do ushtronit sërish rolin e gazetarit të “Zërit të Amerikës”, cili do ishte lajmi i parë i kronikave tuaja?

Do hapja një dritare komunikimi të përditëshëm me studentët e shkollave të mesme dhe të larta në Shqipëri dhe në vendet tona tjera etnike. Jehona e zërit të tyre do dëgjohej pa ndërprerje. Do të krijoja një lidhje të hekurtë midis tyre. Ata do të degjonin zërin e njëri-tjetrit më shumë se zërin tim. Komunikimii sotëm me face-book dhe e-mail më duket komunikim i heshtur, komunikim i pavlerë, kur kemi parasysh problemet e gjithanëshme që kanë kapërdi masat e gjëra të popullit tonë në Shqipëri dhe në trojet tona etnike. Fatkeqsishtë, shtypi, televizioni dhe mjetet tjera të komunikimit janë vënë tërësisht në sherbim të interesave politike dhe përfitimeve përsonale. Zëri i studentëve nuk dëgjohet fare. Kronika e ime e vetme do ishte;” zëri i studentëve tonë në atdhe”.

7. M .Bulku Çfarë vendi ze tek ju Atdheu zoti Idriz?

Unë jam malësor i thjeshtë,i rritur dhe plakur tashmë rrugëve të mërgimit. Atdheu im i lindjes nxën vend tek unë, aq sa nxën vend nderi dhe dinjiteti im. Çfarë vendi nxën atdheu, të secili mërgimtar?! Kjo gjëndet më së miri në poezinë e Ernest Koliqit “ Shqipnin e mora me vete “

P.S: Intervista është pjesë e një projekti i cili ëshnë proçes .

IMAM ISA HOXHA,VAZHDIM I IDEALEVE TË RILINDJES KOMBËTARE

April 13, 2020 by dgreca

Shkruan: Idriz Lamaj/ DIELLI/

Imam Isa Hoxha zënë një vend të nderuar në komunitetin shqiptaro-amerikan. Për afër katër dekada i sherben me dedikim këtij komuniteti. Për këtë vlerësohet si udhëheqës shpirtëror musliman shqiptar i cili gjatë dy përiudhave historike, luftës antikomuniste dhe demokracisë, ka dhënë ndihmes të shquar në mbrojtjen e virtyteve më të larta të kauzës fetare e kombëtare. Ka kohë që, tani ky burr i moshës së thyer, cilësohet nga studiuesit si përsonalitet klasik që fenë e atdheun i ka të mishëruara në një të pandar ashtu siç i kishin rilindasit tonë.

Në veprimtarinë e tij të gjithanëshme dallohet edhe veprimtaria e Qendres Islame Shqiptraro-Amerikane për New York dhe New Jersey. Angazhimi i tij për mbarëvajtjen e kësaj qendre dhe të xhamive të tjera të ndërtuara në këto dy shtete, interesimi për botimin e revistës “Përpjekja Jonë” qe përmbanë 22 vëllime, ku figurojnë qindra shkrime të tij të fushave të ndryshme, dhe pjesëmarrja aktive në zhvillimet më të rëndësishme te komunitetit, tregojnë edhe një herë karakterin e tij të hekurtë ndaj misionit të tij të shenjët, qe pak shqiptarr të diasporës e kurorëzuan më me sukses se ai.

Fjala e zjarrët e Imam Isa Hoxhës në përkujtimet e festave fetare e kombëtare ose te rasteve të tjera të veçanta, pasqyrohet si më së mirit në faqet e shtypit shqiptar si në diasporë ashtu edhe në atdheun e tij etnik. Lutjet e tij drejtuar Zotit dhe Kombit gjatë tre dekadave përbëjnë një kapitull të historisë të mërgatës tonë e cila ende nuk është shuar.

Këtu sjellim një përmbledhje të këtyre lutjeve të viteve të fundit: Fjalim e lutje me rastin festes të Flamurit, 28 Nëntor 1995: “Le të falenderojmë Perendinë qe na bëri të mundur për të kremtuar serish të lirë, pas gjysëm shekullit vuajtjeje, shtypje, tmerri e gjaku të regjimit komunist në Shqipëri”.

Fjala dhe lutja e këtij rasti lidhet menjëherë me Shqipërinë etnike:

“Le të gëzojmë lirinë që u takon, të bashkuar në trojet e tyre, si çdo popull i lirë në botë për një Shqipëri etnike me Kosovë e Çameri…” (Ilyria, 30 Nëntor, 1995).

Në përkujtimin e 85 Vjtorit të Kryengritjes të Malsisë Madhe, ku moren pjesë përsonalitete të larta te kulturës tonë Kombëtare, Imam Isa Hoxha si përfasqësues i komunitetit musliman shqiptar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe Kanadas thotë ndër të tjera:

“Historia e jonë ka qenë e një kombi plotë vuajtje dhe luftë për të drejtat e tij legjitime”. Duke u lutur për lirimin e popullit shqiptar të Kosovës dhe viseve të tjera të pushtuara nga shtetet sllave dhe Greqia, Imami thotë se “…ajo që ka filluar Skenderbeu luftën dhe epopenë më të gjatë, e ka përfunduar Dedë Gjo Luli. Asnjë popull në Europë nuk ka pasur epope mlë të gjallë që asnjë herë nuk e ndërpreu luftën për 500 vjet. Populli shqiptar kurrë nuk ka qenë në robëri, por gjithmon ka qenë i lirë sepse kurrë nuk i është nënshtruar të huajit…”. (Ilyria, cituar më lartë).

Ndërkaq, me rastin e inagurimit të Kishës Katolike në Hardale – NY, në prani të mëse 1000 shqiptarëve, ku merrnin pjesë përsonalitete të ndryshme fetare e politike, Imam Isa Hoxha thotë se ishte i nderuar për ftesën që i ishte bërë “për të marrë pjesë në gëzimin e të gjithë shqiptarëve, pa dallim”, dhe kritikon me vend, qe në fillim, atë që tashmë populli shqiptar e ka denuar rënd:

“Diktatura komuniste në Shqipëri për 50 vjet i mori shumëçka popullit shqiptar por nuk ia mori shpirtin dhe ai mundi ta mbajë tl ndezur kandiline tri besimeve fetare.”

Ai në vazhdim të fjalës së tij vlerësoi se nderimi i faktoreve shqiptare jashtë atdheut, i kishave, xhamive dhe teqeve, janë vepra të përbashkta solidariteti të vëllazërve shqiptar të tri besimeve “ ku dhe jashtë atdheut deshmojnë se jami një trup i pandarë ”.

Imami Isai e përfundoi fjalën me këtë urim:

“ Uroj që ky gurthemeli të kryej misionin shpirtëror e kombëtar, të bëhet vend vëllazërimi e bashkimi për mbarë gjakun shjqiptar. Uroj që patriotet e ndershem të bashkohen për të shpetuar popullin shqiptar nga robëria për të ngritur Flamurin e Skenderbeut në Shqipërinë etnike…”. (Ilyria, 5 Dhjetor, 1995).

Në demonstraten madhështore që u zhvillua në Washington para Shtepisë së Bardhë, ku moren pjesë mijëra bashatdhetar, udhëheqësit shpirtëror të tri besimeve, Dom Pjeter Popaj, Imam Isa Hoxha dhe At Arthur Liolin, për afër dy muaj u angazhuan në organizimin e demonstratës dhe bashk me të gjitha organizatat shqiptaro-amerikane e kurorëzuan me sukses demonstraten në fjalë. Mesazhet e të tre përlatëve tonë ishin ndër më të prekshmet. At Arthur Liolin pohon se “Bota dhe Ballkani nuk do të gjejnë paqe për sa kohë qe shqiptarët e Kosovës menjanohen e harrohen .” Dom Pjeter Popaj për zërin e popullit shqiptar të Kosovës për liri e pavarësi thotë: “Zëri i popullit është zëri i Zotit”.

Imam Isa Hoxha me mesazhin e tij: “ Na thrret zëri i atdheut”, thotë ndër të tjera:

“ Zëri ynë është zëri i shqiptarëve te djegur nga malli për atdheun, zëri i mërgimtarëve qe thrrasin për lirimin e tokave tona të pushtuara. Ky zë nuk u shterr tash një shekull për pavarësinë e Shqipërisë, nuk do të ndalet deri sa Kosova të jetë e lirë dhe deri sa Shqipëria të bëhet ashtu siç duan vet shqiptarët. Ne nuk duhet të harrojmë sakrificat qe po bëjnë shqiptarët në Kosovë, veçanerishtë pas vitit 1981, kur tanket serbe përgjakën rrugët dhe sheshet e Kosovës dhe të trojeve tona për rreth. Nuk duhet të harrojmë 10 majin, demonstraten madhështore të organizueme në Washington dhe New York në mbështetje të rinisë kosovare, luleve qe ranë viktimë e rmikut tonë shekullor serb, vetem pse kërkonin lirinë. Është e drejtë e çdo shqiptari për të luftuar për të drejtën e vet njerëzore dhe kombëtare dhe është detyrë qe na shtron edhe i Madhi Zot qe t’u dalim në ndihëm vëllazërve tonë në atdhe për liri ”. (Ilyria, 26 Mars, 1996).

Imam Isa Hoxha shihet në fotografi të ndryshme në tavolinën e nderit apo duke diskutuar hallet e Shqipërisë etnike me përsonalitete drejtuese të çështjes shqiptare si presidentin Rugova apo ata të Shqipërisë demokratike, është fjala para ardhjes së socialistëve greko-komunist në pushtet. Figura shtatmalsorit të veshur me uniformen e klerikut musliman gjithashtu është dalluese në faqet e shtypit tonë. Ai është në krye të demonstrarave, simpoziumeve, ceremonive dhe protestave të fuqishme të zhvilluara në New York, Washington, Tiranë, etj.

Gjatë qeverisë demokratike të Shgqipërisë, pas rënjes të regjimit komunist të Ramiz Alisë, hapen dyertë e misionit shqiptar pranë OKB-së. Komuniteti shqiptar pas 40 vjetësh filloi t’a ndiente veten te nderuar me këtë mision dhe ti shikonte si-vëllazër zyrtarët e këtij misioni. Në rast gëzimi e hidhërimi shkembenin vizita. Aty shpesh herë dukej edhe Imam Isa Hoxha.

Ja si e vlerësoi ai këtë mision:

“ Misioni shqiptar me në krye ambasadorin Pllumb Kulla ngriti lartë zërin për Shqipërinë, për Kosovën dhe trojet tjera shqiptare të pushtuara në Ballkan. Ai e kreu këtë detyrë me dinjitet e ndershmëri…”. (Pjesë e fjalimit në mbrëmjen e largimit të ambasadorit Kulla nga ky mision. Ilyria, 24 Shtator, 1997 ) .

Tani më keq se në përiudhen e regjimit të Enver Hoxhës. Komuniteti shqiptar në përgjithësi dhe kosovarët në veçanti, e shikojnë këtë mision me urrejtje më të thellë se atëherë. Shqiptarët e Amerikës nuk e njollosin veten me qendrimet politike të rregjimit të sotshëm sllavo – grek, i cili erdhi në fuqi me forcën e armëve dhe u vendos në Tiranë nga Greqia. Ky regjim për shqiptarët e Amerikës është më i turpshem se ai i Enver Hoxhës. Ky regjim ka fyer rënd dinjitetin e një kombi të vuajtur dhe e ka këthyer shtetin shqiptar në një koloni greke, shkolla greke prej foshnjores deri në të mesme. Fakte si këto e të tjera nuk mund të mohohen. Ndaj Kosovës ky regjim ka bërë tradhëtinë më të turpshme duke nënshkruar marrëveshje me serbët në përiudhat më kritike të Kosovës, duke vrar midis Tiranës edhe ministrin e saj të Mbrojtjes dhe duke goditur për vdekje luftën e përgjakshme të Kosovës.

Shqiptarët e Amerikës janë fyer në sedër për të gjitha këto dhe në veçanti për fyerjen që ky regjim i ka bërë edhe udhëheqsit të tyre të madh shpritëror, Imzot Nolit. Në universitetin e Korçës, i cili mban emrin e Fan Nolit, është inagurua biblioteka greke me ceremoni zyrtare të drejtuar nga ministri Milos (është fjala për P. Milon). Tradhëtit e kësaj shkalle nuk mund të justifikohen nga asnjë shqiptar i vërtet.

Një prej kontribuesëve në organizimin kryesor për përgaditjen e Meshes Përkujtimore për Nënë Terezen, 2 Nëntor 1997, ishte edhe Imam Isa Hoxha. Ai e shikonte si detyrë të lartë nderimin e Nënë Terezes dhe kërkonte përgaditje sa më të mirë për meshen përkujtimore:

“ Është detyrë fetare dhe kombëtare për të gjith bashkatdhetarët tonë, që si vëllëzër të një gjaku qe jemi te nderojmë Nënë Terezen, e cila në jeten dhe vepren e saj dha një shembnull konkret çfarë duhet të jetë dashuria për Zotin dhe njeriun. Nënë Trereza si bijë e Kombit shqiptar dhe nënë e mbarë njrzimit shtoi krenarinë tonë kombëtare, prandaj pjesëmarrja sa më e madhe në meshen përkujtimore, është jo vetëm nderë e krenari por edhe obligim kombëtzar. Kështu ne do të deshmojmë bashkim in dhe vëllazrimin tonë kombëtar, një veçori qe e ka shquar kombin tonë nder shekuj dhe e ka ruajtur qenjen tonë kombëtare nëpër fortunat e historisë.” (Ilyria, 29 tetor 1997).

Ditën e djelë, me 2 Nëntor 1997 u mbajtë mesha përkujtimore për Nënë Terezen në Katedralen “Saint Patrick” në Manhattan. Kjo Katedralë është një nder Kishatë më të mëdha të New Yorkut qe zënë mëse 4000 njerëz mbrenda. Atë të djelë historike, Katedrala ishte plotë shqiptarë dhe jashtë dyerëve të saj kishin mbetur qindra të tjerë.

“ Të huajtë që mblidheshin rastësisht në Katedralë si besimtarë apo turistë, ka të ngjar të jenë habitur dhe të pyesin veten ç’po bëhet këtu, kur në Altarin e një tempulli katolik panë të ngjitej një klerik muslman. Për shqiptarët që janë edukuar me tolerancë fetare, raste të tilla janë krejtësisht të kuptueshme, madje edhe të admirueshme sepse Nënë Tereza iu përket të gjithë shqiptarëve. Lutja e Imam Isa Hoxhës kushtuar Zotit për Nënë Terezen, dhe thirrja e tij drejtuar bpopullit shqiptar dhe udhëheqësëve të tij te ndjekin shembullin e Nënë Terezes për të jetuar mnë paqe e harmoni qe sa emocionale aq edhe kuptimplotëte.” (Dielli, dhjetor 1997.)

Nga altari i kësaj Katedrale të famëshme botërore, ku zakonisht predikojnë fjalën e Zotit vetëm klerikët katolik, Imam Isa Hoxha tha dhe këtë:

“ Shqiptarët vazhdojnë të vuajnë nga regjime diktatoriale, pikërishtë në Kosovë në Maqedoni dhe në Mal të Zi. Ne nuk duam t’ia kthejmë shpinën popullit shqiptar. Ne duhet të sigurojmë integritetin e atdheut të Nënë Terezes dhe ky integritet duhet të jetë real dhe jo transparent ”.(Ilyria, 7 nëntor, 1997).

Me rastin e vrasjes te deputetit Azem Hajdari, demokrat i shquar, udhëheqës i ashpër i fushatës antikomuniste në Shqipëri dhe mbështetës i pakompromis i luftës çlirimtare të Kosovës, gazeta “Ilyria” solli një faqe me titull: “Komuniteti Shqiptaro-Amerikan Denon Vrasjen e Azem Hajdarit”, Imam Isa Hoxha iu përgjegj denimit të kësaj vrasje:

“ Vrasja e deputetit Azem Hajdari është tepër e dhimbëshme, një humbje e madhe swi për familjen ashtu edhe për Kombin shqiptar. Kjo vrasje është akt tragjik me situatën e rëndë në të cilën ndodhet kombi ynë. Është tragjike sidomos prapaskena dhe motivet politike të vrasjes të deputetit Hajdari, qe s’është tjetër por një vrasje e porositur nga qarqe të errta antishqiptare, një vrasje e denuar nga robi dhe nga Zoti. Destabilizimi i Shqipëlrisë nuk ka fiklluar tashi. Ai ka filluar dhe po vazhdon që nga vitit 1997, kur me dhunë u rerenuan institucionet e shtetit, kur vendi u soll buzë katastrofës, kur u vranë mijra shqiptar të pafajshëm, vrasje këto që po vazhdojnlë edhe sot e kësaj dite. Ekonomia në vend se të ecte përpara ra përtokë, korrupcioni dhe grykësia qeveritare mori përmasa tragjike. Të gjitha këto kaluan me arrestime, akuza, kërcnime dhe së fundit me vrasjen e deputetit Hajdari dhe të shoqëruesit të tij, si shenjë hakmarrjeje ndaj opozitës e cila ka ngritur zërin lartë për të gjithë fatkeqësinë qe i solli vendit pushteti aktual komunist. Prandaj, kërkojmë ndihmen e Zotit, bashkimin e popullit, për hir të situatës qe ka rënduar atdheun tonë edhe për hir të Kosovës.” (Ilyria, 19 shtator, 1998).

Imam Isa Hoxha, edhe sot, si katër dekada më parë, me energji të pashterrura vazhdon misionin e tij në sherbim të Fesë dhe të Atdheut. Për të, atdhe është vetëm Shqipëria etnike e kuptimit të rilindasëve tonë.

*). SHENIM I SHKURTË BIOGRAFIK: Isa Hoxha lindi me 25 Maj 1918 në Bytyç të Malësi të Gjakovës – rrethi i Tropojës. Mësimet fillestare i kreu në Tropojë, ndërsa një vit në Medrezen e Madhe të Gjakovës. Vitet tjera të mësimeve i vazhdoi në Medrezen e Tiranës. Ai rrjedh nga familja e njohur e Hoxhëve të Bytyçit; Familje fetare atdhetare, e cila që nga Lidhja Historike e Prizrenit (1878), ka qenë në ball të lëvizjeve kombëtare. Gjatë Luftës së Dytë Botërore, familja e Hoxhëve të Bytyçit angazhohet me armë në dorë në Levizjen e Kreyezive të Gjakovës, në përpjekje për çlirimin e atdheut nga pushtuesitë dhe bashkimin e Kosovës me Shqipërinë. Me ardhjen e komunizmit në fuqi, kjo familje e madhe përjetoi përsekutimet më çnjerzore të cilat mund të përshkruhen vetëm në vëllime shkrimesh. Në vitin 1949 Imam Isa Hoxha arratiset në Jugosllavi, ku për 10 vjet të qendrimit në atë vend kalon një jetë shumë të vështirë, me transferime të vazhdueshme nga një vend në tjetrin. Me 1959 emigron në Itali dhe jetonë tre vjet nëpër kampet e refugjatëve. Me 1962, me ndërhyrjen e Komitetit “Shqipëriua e Lirë”, emigron në SH.B.A., dhe vendoset me banim në New York. Për katër dekada, veprimtaria e tij fetare, arsimore, atdhetare, kulturore dhe kombëtare ishte e panderprer. Ai është autor i shumë studimeve fetare – filozofike të botuara në revistën “ Perpjekja Jonë ”, organ i Qendres Islame Shqiptaro – Amerikane për New York dhe New Jersey, themeluar me inisiativën e tij dhe të Imam Sali Myftisë. Imam Isa Hoxhaishte përsonalitet i nderuar dhe respektuar, krah-pëprkrah me Imam Vehbi Ismalin, Baba Rexhebin, Msrg Zef Oroshin dhe At Arthur Liolinin. Me këtë figurë të shquar të mërgatës politike shqiptare kam zhvilluar disa intervista për emisionin e “Zerit të Amerikës” në gjuhën shqipe. Me të kam pas bashkëpunim të ngushtë dhe kam ndihmuar me shkrime të ndryshme revistën, “Përpjekja Jonë”. Imam Isa Hoxha ndrroi jetë në shtëpinë e tij në Old Tapan, West Wood, New Jersey, me 20 Tetor, 2001. Shkrimi i mësipërm: “IMAM ISA HOXHA –VAZHDIM I IDEALEVE TË RILINDJES TONË KOMBËTARE”, është botuar në revistën “Përpjekja Jonë”, Nr. 21-22, Tetor 1998, fq. 182., me pseudonimin tim, Burim Ali Gusija.

FIGURA VIGANE E SKENDERBEUT

December 3, 2018 by dgreca

BOTUAR 40 VJET MË PARË NË GAZETËN- DIELLI, 15 SHKURT – 16 MARS, 1978/

NGA IDRIZ LAMAJ/

Në veren e vitit 1977 u mbushen 115 vjet qekur poeti dhe shkrimtari i njohur maqedon, Grigor Perliçev, kurorëzoi veprimtarinë e tij letrare me një poemë të shkelqyer historike prej afër 3800 vargjesh. Poema mban titullin “Skenderbeu” dhe ka ngel e panjohur deri me 1950, kur dorëshkrimi i saj, origjinal në gjuhën greqisht, iu dorëzue Bibliotekës shtetërore “Vasil Kollarov” në Sofje të Bullarisë.

Edhe pas zbulimit të këtij dorëshkrimi me rëndësi të veçantë, kaloi një kohë e gjatë derisa i hyri punës serioze, shkrimtari i njohur bullgar, Hristo Konov, i cili bëri përkthimin e parë të kësaj vepre në gjuhën bullgare. Më vonë, vepra në vetvete zgjoi kureshtje për përkthim edhe te studiuesit e kritikës letrare maqedone, në republikën e Maqedonisë në Jugosllavi.

Me këte vepër të rrjedhshme poetike, e cila provon qendresën heroike dhe rritjen historike të Kombit shqiptar me Skenderbeun në krye, Grigor Perliçev mori pjesë në konkursin për poemën më të mirë në gjuhën greqisht, me 1862.

Por, “…plot nëntdhjetë vjet mbeti i panjohur fati i kësaj poeme, e plotë një shekull brendësia e sajë…”, shkruen paraqitësi dhe përkthyesi i poemës në bullgarishtë, Hristo Konov.

Një shkrimtar tjetër bullgar, kritiku dhe letrari i njohur Aleksander Milev, njohës i thellë i jetës dhe veprave të Perliçevit, në një koment që i bëri poemës “O Armatollos”, e cila fitoi çmimin e parë në një konkurs letrar me 1860, lenë për të kuptur se poema “Skenderbeu” nuk e fitoi çmimin në konkursin e vitit 1962 për arsye politike. Poema “O Armatollos”, njëra prej veperave poetike më të përsosura letrare të Perliçevit, bënë fjalë për Serdarin e njohur maqedonas, Kapidanin Kuzman, të cilin e vranë kaçakët e Gegëris.

Dy kritik dhe përkthyes të njohur maqedon, Gregori Stalev dhe Mihail Petrusevski (ky i fundit thonë se ka bë një përkthim dinjitoz të poemës “Skanderbeu” në gjuhën maqedone), shkojnë edhe më larg.

Të dytë mendojnë se poemen “Skenderbeu”, poeti e paraqiti në konkurs në një kohë jo të favorshme, sepse në atë kohë, kleri shovenist i Kishës greke “…bënte propagandën e deshprimit për helenizimin e të gjithë Ballkanit…”. Prandej, një vepër e tillë si kjo (është fjala për poemen “Skenderbeu”, IL.), jo që ishte e pamundur të fitonte çmimin e merituar, por “ishte e pamundur të shihte dritën e botimit”. (Shih: Greogri Stalev, Grigor Perliçev “Serdarot”, Misla, Skopje 1973, kapitujtë, “Perliçev vo svoeto vreme” , dhe “Makedonija vo vremeto na Perliçev”).

Sidoqoftë, zbërthimi i kësaj çështje kërkon një studim të veçantë shkencor. Sepse, bullgaro-maqedonët që janë marrë me komentimin e kësaj vepre kanë bërë edhe “punën” e tyre politike. Asnjëri nuk na thotë: Çfarë e shtyri Perliçevin të merret me botën shqiptare? Në çfarë rrethanash është shkruar poema “Skenderbeu”? Si dhe nga e njofti Perliçevi popullin shqiptar dhe pse kishte aq dashuri e respekt për Skenderbeun?

Fundi i fundit, kjo dihet nga të gjithë: Grigor Perliçev lindi me 1831, u rritë, jetoi dhe vdiq (me 1893) në qytetin e Ohrit të Shqipërisë Etnike, ku masa dërmuese e atij qyteti ishin shqiptar.

Tani, le të shohim në vija të përmbledhta përmbajtjen madhështore të poemës në fjalë. Që në fillim, ashtu si këngtarët në këngët tona popullore kreshnike, poeti i tërhjek vrejtjen lexuesit, të përcjell me vemendje secilen lëvizje të ngjarjeve, të cilat zhdërvillen si vargoj, njëra pas tjetrës.

Ky poet gjeni, i paisur me mësimet e poetëve mjeshtër të klasicizmit bizantin, nuk e len lexuesin pezull, përkundrazi, në vargun e dytë, në fillim të poemës e cila është afër 3800 vargjesh thotë:

“Po bëhem gadi t’iu kendoj për t’famshmin Skenderbeg”.

Dhe, kështu e fillon këngën e tij me një hyrje të gjatë. Kjo hyrje e gjatë, e gjall dhe e gërzhitshme, pasohet me këngën e parë e cila përputhet historikisht me jetën dhe gjendjen e heroit tonë – me levizjet energjike të Skenderbeut, me vendosmerinë e shqiptarve –“zmiata luta” – shlliga të idhta, dhe me trimrin e kapidanëve, aleat të Krytrimit të Krujës.

Nga një herë, ndjenjatë shpirtërore të poetit dhe relacioni i njohjes së tij me realitetin historik, duket se zbutin e vargun poetik:

“Filloje ti këngën e muzës gojëmbel, virgjiresh”,

por papritmbas, aty përaty e urdhëron muzën nevrikisht:

“Këndoj ata trima që tashi kanë me u përlesh”.

Me elemente homerike, me vargje të rrjedhshme 15 rrokshe, pa i dhënë rëndësi rimës, poeti na sjell në ball të 20 mijë ushtarëve turq Ballaban Pashën, para mureve vigane të Kështjellës së Krujës.

Por, sa arrinë ushtria turke, akoma pa u vendosur nëpër çadratë plisverdha, komandanti i tyre, satrapi renegat Ballaban Pasha, e nis korierin e tij, Eminin, për në Kështjell të Krujës, me i dërgue Skenderbeut dhuratat dhe me marrë hetime mbi pozitën strategjike të fortifikatës legjendare të Krujës.

Mbrenda mureve të Kështjellës, Emini pritetë bujarishtë nga sherbyesitë. Ai mbetet i mahnitur nga pritja e shqiptarëve në një lloj ceremonie fetare ku ishte edhe Skenderbeu me shokët dhe miqët e tij. Pas ceremonisë, Prijsi Shqiptar (kryeheroi i poemës), me anën e Dimkos i dërgon Ballaban Pashës “dhuratat” e veta: Drapnin, kazmën dhe umin e parmendës jetike, që t’i sjell në mend rrjedhen e gjakut të tij.

Nga qendrimi i Skenderbeut, Ballaban Pasha tërbohet prej inatit. Në mënyrën më mizore, duke e ngulur në hu, e mbyt Dimkon e shkret, megjithëse këshilltari plak i Ballabanit u përpoq t’ia mbronte jetën duke i thënë: “Është turp dhe falimentim politik me e vra të dërguarin e Skenderbeut në besë”. Këtë krim të pandërgjegjshëm e mbështeti edhe Jakubi, krahu i djathtë i tij. Ai me fjalë fyese hidhet kundër këshilltarit të mençur osmanli. Në atë ndërkohë ia beh në kamp të ushtrisë turke perç-gjati Sinan, i cili përngjet në një gogol të llahtarshëm. Atë e kishte dërguar Sulltani si pararoje kundër Krujës. Sinani i tregon Ballabanit për masakrimin e tmerrshëm të ushtrisë së tij, në ndeshjen e përgjakshme me shqiptarët, ku kishte pësuar disfatën e plotë. Sinanit në fushën e betejës i kishte mbet edhe i vëllai.

Me një fines prej poeti mjeshtër, Përliçevi përshkruen fatkeqsinë e ushtrisë turke, tronditjen dramatike të shpirtit të Sinanit dhe zemrimin e pakufi e të çmendur të Ballabanit. Ballabani vendos qysh në agim të sulmoj me të gjitha forcat e veta Krujen e Skenderbeut.

Sipas poemës, muzgu i mbrëmjes bjenë përtokë, ushtria turke është në dieni të plotë që të nesërmen porsa të shkrep dielli, të gjithë si një trup i vetëm do të hidhen mbi muret e trasha të Kryeqytetit të Arbëris. Megjithëse duket një farë shqetësimi në fytyratë e tyre të zbehta si gëlqere, shihet edhe një lloj optimizmi për “fitoren e sigurtë”. Numëri i madh i ushtrisë dhe oficerët trima me Ballabanin në krye i japinë zemër dhe shpresë edhe ushtarit më frikacak.

Në tjetrën anë, mbrenda Kështjellës të Krujës të rrethuar me mure dhe hendek, mbretëron qetësia, nuk shihet asnjë shqetësim. Skenderbeu ka shtruar një darkë madhështore, me mish të pjekur në hell dhe verë të kuqe, për aleatet e vet. Në darkë është i pranishëm edhe Emini i cili përpiqet me i mbush mendjen Skenderbeut dhe kapidanëve të tjerë për vendosmërinë dhe suprioritetin e ushtrisë turke.

Sipas versionit të poetit, ende pa mbaruar darka, njëri prej besnikëve të Skenderbeut, tregon publikisht për vrasjen e shemtuar të Dimkos nga Ballabani. Eminit i dridhet zemra, i zgurdullohen sytë dhe i zbehet fytyra e i bëhet myk. Ai frikohet prej hakmarrjes, por Skenderbeut as që i shkon në mend një gjë e till. Përliçevi, poeti i Ohrit, tamam si të ishte vet arbëror, i drejtohet Eminit të frikësuar për vdekje:

“Çlirohu dhe uli t’rrahurat e zemrës Emin i pahshëm,

Dhe qetësohu lirisht si t’ishe në shtëpinë tënde.

Se ti je në tryezë dhe n’bukë të shqiptarëve të ndershëm,

Të cilët për besë e nderë s’largohen kurrë prej vdekje”.

Domethënë, hakmarrja nuk vjenë në vështrim. Eminit i bënë përshtypje të thellë shpirtmadhësia e shqiptarëve, gjakftohësia e komandantit të tyre dhe maturia e çdo bisede. Ai vendos të mbetet bashk me shqiptarët në Kështjell të Krujës por iu lutet që mos t’a detyrojnë të lyejnë duert e tij me gjakun e vëllzërve të vet.

Egërsohet nata nga të ftohtit, përveç stuhisë gjëmojnë malet e larta të Krujës kreshnike. Ballabanin, që ishte shtri për një sy gjum, e mbulon një djerës e ftohët, e kaplon një ankth i çuditëshëm, një ënderr e keqe i paralajmëron ndeshjen e afërtë dhe kobin e zi. Gëdhin mengjezi i bardh, rrezet e diellit fillojn me përbi lagështirën e natës, Ballaban Pasha përgaditet për sulm. Ushtria e tij e veshur me çelik është regjimentuar, burizanët e ushtrisë lajmërojnë gadishmërinë.

Ndërkaq, Skenderbeu me shpatë ngjesh dhe pelerinë krahëve, pasi përshendet të shoqen dhe të birin; shaluar mbi gjog të mejdanit, si një shkëmb i gjall, vëhet në ball të ushtrisë shqiptare. Për të dy anët e krahëve të tij janë rreshtuar trimat në zë si Andre Topia, Lek dhe Pal Dukagjini, Tanushi, plaku – Komnen Arianit dhe tok me ‘ta Despoti i Malit të Zi, Cernojeviqi, tmerri i turqëve, i cili kishte lidhur fatin e Principatës të vet me të famëshmin Skenderbe.

Të dy ushtritë qendrojnë ball përball me njëra-tjetrën. Ushtria shqiptare numerikisht më e vogël, ec me hapa të matur dhe të ngadalshëm drejtë armikut. Ushtria e madhe turke nxiton hapat drejtë kundërshtarit. Të dy palët zbatojnë përpikërishtë urdhërat e gjeneralëve të tyre.

Por, sa afrohen në një afërsi që dallon trimi – trimin, del Jakubi nga turma e ushtrisë turke, dhe me një zë të çjerr i kërkon mejdan Skenderbeut.

Të shpejtë si dy rrufe prej qielli, Tanushi shqiptar dhe Crnojeviqi malazez, i çveshin shpatat për t’i dal në mejdan Jakubit, por Skenderbeu, më i shpejt se rrufeja, goditë me thember të hekurtë gjogun e mejdanit, vërsulet si shigjeta, dhe brënda një afati të shkurtë i qeron hesapet me Jakubin; me një të rën shpate, Ai e hedh për tokë krahun dhe kokën e trimit anadollak – krahun dhe kokën e Jakubit.

Fillon përleshja e përgjakshme. Ball përball, gjokës përgjokës, çelik për çelik ndeshen burratë. Ballabani i tërbuar për vrasjen e Jakubit, hiqet me dal në dyluftim me Skenderbeun por nuk e lejon këshilltari plak, sepse vrasja eventuale e tij do të demoralizonte ushtrinë turke. Nga të dy palët vritën një mori trimash, fusha e mejdanit mbushet me kufoma të këltitura në gjak. Fati luftarak kalon nga njëra anë në tjetrën. Skenderbeu pasi shtrin përdhe edhe Halilin si herkul, duke pre koka armiqësh për të dy anët, si tigër i tërbuar hynë në zemër të ushtrisë të armikut.

Ballabani që ruhet prej Skenderbeut, një çast gjëndet para tij. Duke shpresuar se mund t’i shpetonte nga tehu i shpatës, ai nis me ikë, por Skenderbeu me shpjetësi vetëtime kap një gur të madh dhe e qellon. Kështu, i turpruar, aspak trimërisht, humb jetën satrapi mizor Balllaban Pasha.

Me vrasjen e tij vendoset fitorja e shqiptarëve. Ushtria turke shpartallohet keq, merret nëpër këmbë të ushtrisë shqiptare dhe korret literalisht nga shpatatë e tyre. Përleshjen e hatashme dhe disfaten fatale të turqëve, poeti e përshkruan hollësishtë në disa faqe të librit. Ai e përfundon poemën duke iu lutë Zotit që të mëshirojë ndaj fatit të robëve të luftës dhe i nderpren luftimet.

Në këtë mënyrë përfundojnë edhe vepratë pavdekshme të Homerit e të Virgjilit. Në veprën e Perliçevit, figura e Skenderbeut ngritet në olimpin e heronjëve më të mëdhenjë. Heroi i jonë vëhet në ball të njerëzve më të virtytshëm dhe më të drejtë, njëkohësisht edhe në vargun e trimave më të njohur në ç’do kohë.

Duke lexuar “Skenderbeun” e Përliçevt, lexuesit i kujtohen heronjët e Iliadës të Homerit dhe të Këngëve të Rolandit. Ai harron se është duke lexuar për ndeshjen e përgjakshme te Bedemet e Krujës, dhe i fluturon mendja te ndeshjet e tmershme fyt-përfyt rreth mureve të Trojës dhe të Saragosës; apo, te ndeshjet vigane të Lekës Madh me Darin e Persisë.

Epokën e Skenderbeut, të mbushur me lufta të shumta heroike, e nderoi çdo shekull me vepra historike dhe letrare.

Në qoftë se krahasojmë, si është lartësuar figura e Skenderbeut nga autorë të ndryshëm, duhet shfletuar e komentuar edhe poema e Grigor Perliçevit. Kur të bëjmë krahasimin, padyshim vijmë në përfundim se vepra e tij radhitet në vargun e veprave më të njohura poetike që u janë kushtuar figurave të shquera legjendare Europiane.

Kjo vepër iu bën jehonë ngjarjeve historike të asaj kohe, dhe për më tepër, vesh famën e Skenderbeut, siç thotë kritiku letrar bullgar – Konov, me petkun e simbolit të ethnicitetit arbëror.

ZONJA ROSE KARAGJOZI, NJË JETË NË SHERBIM TË FAMILJES DHE TË “VATRËS”

November 1, 2018 by dgreca

NGA IDRIZ LAMAJ/

Në fund të shtatorit ndrroi jetë në Long Island të New Yorkut, zonja Rose Peshkëpia – Karagjozi. Ajo lindi në mars të vitit 1940-të, në fshatin Visoka, rrethi i Fierit. Lindi në kohën e pushtimit të Shqipërisë; në kohën kur shumë patriotë të shquar intelektualë, si Mithat Frashëri, Ali Këlcyra, Hasan Dosti, Nexhat Peshkëpia, Abas Ermenji, etj. po organizonin në Shqipërinë e Jugut një levizje të armatosur nacionaliste kundër pushtuesit të atdheut. Babai i Rose-t, Eqrem Peshkëpia ishte atdhetar i njohur dhe një prej themeluesëve të “Ballit Kombëtar”. Eqremi ishte komandant i forcave të “Ballit” në Fier dhe në Mallakastër. Jeta dhe veprimtaria e tij gjatë Luftës së Dytë Botërore në atdhe dhe në mërgim është një histori e gjatë vuajtjesh, sakrificash dhe përpjekjesh që lidhen ngushtë me zhvillimet historike të kohës. Nga fundi i vitit 1944, Eqremi me familje i la lamtumirën atdheut – largohet nga Shqipëria në një anije me Mitat Frashërin dhe shumë atdhetarë të tjerë të njohur të nacionalizmit shqiptar. Emigrojnë në Itali dhe vendosën në kampet e refugjatëve.

Pas afër pes vjet vuajtjesh nëpër kampet e refugjatëve në Itali, Eqrem Peshkëpia bashkë me familje emigroi më 1949 në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Babain dhe nënën e Rose-it, Nekije-n i njoha për herë të parë me 1969, kur shkova në shtëpinë e tyre në Detroit së bashkut me Prof. Nexhat Peshkëpinë. Në atë kohë Prof. Peshkëpia nuk ndihej mirë nga shendeti dhe ishte në fazen e fundit të jetës së tij. Si person kam qenë njeri me fat; jamë njoftë me Prof. Nexhat Peshkëpinë ditët e para të ardhjes time në New York. Me të më ka lidhur një miqësi e ngushtë. Në kohën e rënies së tij shendetësore kam dhënë ndihmesën time në përgaditjen dhe botimin e gazetës, “Shqiptari i Lirë”, të cilën ai e drejtoi për afër një çerek shekulli, 1956-1970-të. Për jetën dhe veprimtarinë e Prof. Peshkëpisë kanë shkruar miqët dhe kolegët e tij të njohur, Rexhep Krasniqi, Hasan Dosti, Vasil Gërmeni, e të tjerë.

Nëna e e zonjës Rose – Nekije ( Koprenska ) Peshkëpia ishte një zonjë fisnike shqiptare e papërulur nga vështirësitë e jetës. Kujtesa ime për zonjën Nekije mbetet e pashlyer gjatë ditëve të përcjelljes për në banesën e fundit të Prof. Nexhat Peshkëpisë; Eqremi dhe Nekija ishin pranë tij kur ai i mbylli sytë përgjithmonë.

Pas vdekjes së Nexhatit dhe angazhimit tim të plotë në përgatitjen e gazetës “Shqiptari i Lirë”, me Eqremin dhe Nekijen mbajta kontakte të shpeshta – letër kembime dhe telefonata. Në bibliotekën time ruej një shkrim të Eqremit afër 30-të faqesh lidhur me organizimin dhe drejtimin e forcave luftarake të “Ballit Kombëtar” në Shqipëri.Në paragrafin e fundit të atij shkrimi i cili ende nuk e ka pa dritën e botimit, Eqrem Peshkëpia iu drejtohet lexuesëve:

“…Lexonjësve u lutem me shpirt të besojnë se përshkrimi im nuk duhet n’asnjë mënyrë të merret e të gjykohet në lidhje me ndonjë person ose parti politike të mërgimit. Që në muajin Nëntor 1954, vullnetarisht unë me gjithë familjen u bëmë nënështetas amerikanë, dhe që atëherë jemi bërë pjesë të VATRËS dhe të asnjë tjetër organizate. N’emrin edhe të shoqes së jetës, Nekijesë, u bëjë të ditur gjithë shqiptarëve, pa asnjë dallim, se shtëpia t’onë mbetet e hapët, ashtu sikurse ka qenë e hapët në Shqipëri dhe në kampet e refugjatëve të Italisë…”.

Rose Peshkëpia Karagjozi, u rritë dhe edukue në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Ajo lidhi fatin e jetës me Agim Karagjozin, u martua në vitin 1959. Gjithë jetën mbeti e brumosur me idealet e larta të prindëve të saj. Në bisedime me të, shpesh ankohej dhe e thonte troç: – Agimi nuk po i kushton kohë familjes. Por, menjëherë e kthente biseden rreth zhvillimeve më të fundit në Shqipëri dhe në Kosovë. Aty-përaty, na kritikonte të gjithëve: “Ju nuk po bëni përpjekje të duhura kundër komunizmit në Shqipëri; nuk po i delni zot sa duhet çështjes së Kosovës”.

Kur i dëgjoje me vemendje kritkaët e saj, shihje se Rose kishte njohuri të thella rreth zhvillimeve të kohës. Ajo lexonte shkrimet më serioze lidhur me atdheun e saj etnik.

Nderin, karakterin e hekurt, besën, mikëpritjen dhe përpjekjet për të ndihmuar në çdo rast veprimtarinë kombëtare në mërgim, Rose iu la trashegim tre fëmijëve të saj – Zuhdiut, Shpetimit dhe Angel-s

Shokëve të mij të ngushtë dhe fëmijëve të Rose-it iu kam thënë herë pas here:

– Agim Kragjozi i kushtoi tërë jetën çështjes kombëtare dhe Federatës Panshqiptare “Vatra” në saje të mbështetjes, shtytjes dhe angazhimit të bashkëshortes së tij, Rose-it. Ajo mbajti mbi shpatullat e veta familjen, rriti dhe edukoi fëmijtë, dhe inkurajoi e mbështeti Agimin në secilin sherbim të tij kombëtar. Ajo e adhuroi “Vatrën” dhe e shoqëroi Agimin në veprimtaritë më të dukshme të “Vatrës”. Ajo ishte shtyllë e hekurtë e Agim Karagjozit në veprimtaritë e tij kombëtare.

Rose (Peshkëpia) Karagjozi qe një zonjë mërgimtare e motit, e dashur, mikpritëse, serioze, e buzëqeshur, dhe plotë kujtime të rrjedhëshme e të qarta të jetës të cilat nuk kthehen më. Kur Rose hynte atyre tregimeve, sidoemos për ata që i kishte njohur dhe ato që kishte përjetuar e dëgjuar, të dukej se ishte këthye në kohën e fëminisë, rinisë, pjekurisë dhe pleqërisë, në jetën e mërgimit të pafund. Me ikjen e Rose Karagjozit zhduket një thesar kujtimesh të jetuara, të cilat nuk janë mbledhur, si nuk janë mbledhur kujtimet e shumë e shumë të tjerëvet, për dëm të madh të njohurive të vërteta mbi jetën dhe veprimtarinë e shumë atdhetarëve tonë në mërgim, të cilët moren me vete një pjesë të historisë tonë kombëtare.