FEJZO LEPENICA – VEPRIMTAR PATRIOT, PUBLICIST ANTISHOVEN

August 26, 2016 by dgreca

Portret* – bazuar në librin e Enver Memisha, me të njëjtin titull/

Nga IDAJET JAHAJ/

1.Libri i Enver Memishaj dhe befasia/

Në prill të vitit 2015 doli libri i Enver Memishaj “Fejzo Lepenica”. Autori, paraprakisht, na kishte bërë një ekspoze për personazhin e këtij libri. Ai kishte qenë luftëtar i 1920-tës, veprimtar i luftës për demokraci në vitet 1920-24, nëpunës në xhandarmërinë e kohës,etj. Por ajo që e bënte të veçantë këtë personazh ishte veprimtaria e tij tej kufirit tonë shtetëror, në Janinë. Ai jetoi atje për një kohë prej afro 12 vjetësh, me ndërprerje të pakta.Ishte i arsimuar në një kolegj arbëresh në Itali dhe dinte disa gjuhë të huaja. Kishte prirje gazetarie dhe në vitet 1926-1932 , në Janinë, shkroi shumë artikuj në gazetat shqiptare të kohës, ku denonconte shtypjen dhe genocidin që i bënte shteti grek popullsisë çame në trojet e saj . Pas vitit 1932 ai i rralloi këto shkrime, pasi, nga torturat e shumta që i bënë grekët, u sëmur dhe vdiq pas disa vjetësh .

Ai ishte një aspirues dhe luftëtar i së drejtës njerëzore e kombëtare , tek bashkëkombasit e tij në Çamëri. Po ashtu ai u përndoq edhe nga organet e shtetit të këtushëm ( amë), sepse e urrente shtypjen monarkiste.

Duke na kallzuar këto të dhëna, autori i librit, Enveri, i cili është edhe një pasardhës në trungun e fisit të Fejzos, na shkaktoi habinë : se si një Lumas ( nga Lumi i Vlorës) shkëlqeu si luftëtar në epopenë e Njëzetës e të Demokracisë më pas, por sidomos në fushën e publicistikës, atje, tej kufirit, brenda territorit grek, duke mbrojtur me guxim të drejtat e çamëve, të cilat nëpërkëmbeshin nga ai shtet .

Historia e krahinës së Lumit të Vlorës është shumë e pasur me heronj e patriotë, me veprimtarë të pushkës , të mendjes e të penës , kundër çdo pushtuesi, nëpër kohë e shekuj, por sidomos kundër shovenëve të jugut, të cilët kanë synuar vazhdimisht të marrin trojet tona e të genocidojnë popullsinë shqiptare në atë vend. Kështu janë dalluar, midis luftëtarëve të shumtë, figura të shquara antishovene si : Shako Xhakë Tërbaçi e Selam Hasan Velça, në mesin e shekullit të kaluar, kundër hordhive greke në Mecovë, Kallabakë , më vonë në Lëkurës të Sarandës e në shumë pika të kufirit tonë jugor. Është shquar (nga kjo krahinë) sidomos kuçioti Myslym Gjoleka, biri i të famshmit Zenel Gjoleka, si një luftëtar me armë e me veprimtari organizuese kundër aneksionimeve shovene në gjysmën e dytë të shek të 19-të…

Kundër atij shovinizmi ngriti penën edhe djaloshi nga Lepenica e Lumit të Vlorës. Ai e mprehu publicistikën e tij atje, në Janinën – dikur shqiptare e tashmë në arealin grek… Dha tablo të jetës së mjerë të çamëve, me arsenal shifrash e faktesh, me rubrika të hollësishme të dhënash , të trajtimit çnjerëzor që u bënte shteti grek këtyre banorëve autoktonë. Publicistika e tij kumboi si pushkë, jehona e së cilës merr aktualitet edhe sot, kur mekanizma të fshehta e të hapura të shtetit grek tentojnë jo vetëm mohimin e çështjes çame, por edhe penetrimin e thellë në arteriet e shtetit e të shoqërisë sonë, për ekspansion…për “Vorio-Epirin “- sipas tyre, duke patur në pararojë Fanarin famëkeq të Athinës si dhe fenerin e Janullatosit në krye të Kishës sonë Ortodokse, në Tiranë.Fakti i zbulimit të këtij veprimtari, nga historiani Enver Lepenica, na befasoi. E morëm librin, të botuar ,dhe e lexuam me një frymë, duke u kënaqur nga informacioni i gjerë i tij. Dhe kështu , u njohëm me publicistin patriot, antishovenin-Fejzo Lepenica,- puna, lufta dhe pena e të cilit i shtohet një vazhde të ndritur të qiellit të atdhetarisë sonë.

Jeta dhe veprimtaria e Fejzo Lepenicës

Lindi në Lepenicë, në vitin 1902. Quhej Fejzo Tafil Memishaj, por mori mbiemrin “ Lepenica”, larg vendlindjes së tij, në Gjirokatër e Janinë, për ta evidentuar më mirë . Ishte nipi i ushtarakut të shquar -Ahmet Lepenica,- i cili planizoi sulmet në luftën e vitit 1920. Fejzua mbeti jetim që kur ishte tre vjeç, i vdiq nëna. Më vonë pati një vëlla (me babë), Zijain.

Jetoi 35 vjet. Vdiq në Janinë, në vitin 1937. Atje u martua dhe la pas dy vajza. Shkollën fillore e mbaroi në Drashovicë, në vitet 1908-1910. Plotoren e kreu në Vlorë, në shkollën e parë, në lagjen “Muradie”. Në vitet 1915-18 ndoqi një shkollë në kolegjin e arbëreshëve- Shën Mitër Korona, në Itali. Atje përvetësoi italishten. Greqishten do ta mësonte më vonë, kur punoi në zonat e Gjirokastrës e në Janinë.

Në luftën për çlirim e demokraci 1920-1924

Sapo erdhi nga Italia, në vendlindje, u aktivizua në shoqëritë patriotike, që vepronin në Vlorë e në Lumin e Vlorës. Në shtator 1918 u aktivizua në shoqërinë “Lidhja e Djelmoshave”, me udhëheqës Halim Xhelon, Jani Mingën, Kristo Karbunarën…Më pas në shoqërinë “Opinga” të Zaçe Xhelos në Mesaplik. Gjatë vitit 1919 punoi në avokaturën e Agja Libohovës, në Gjirokastër.Gjithashtu në shoqëritë “Shtizat e Qytetërimit’ dhe “ Mbrojta Shkollore” në Brataj. U njoh e lidhi miqësi me patriotë si me : Ali Çakërrin, Ibrahim Shytin, Avdul Kuçin, Ibrahim Abdullahun, etj. Me Halim Xhelon pati lidhje të ngushta për shumë kohë. Nga librari i madh Ibrahim Shyti merrte vazhdimisht libra, të cilat i lexonte me etje.

Mori pjesë në demonstratën antiitaliane në Vlorë, në vitin 1919. Në këtë kohë xhaxhai i tij, Ahmet Lepenica, ishte shquar si ushtarak, në forcimin e organeve të xhandarmërisë në Jug. Ai e merrrte kurdoherë me vete Fejzon, duke e kalitur si punonjës e veprimtar të ri, të palodhur.

Pas Kongresit të Lushnjës, më 21 janar 1920, Fejzua e ndihmoi shumë Ahmetin për kuvendin e krerëve të Vlorës, i cili u bë në vendlindjen e tyre, në vendin e quajtur “Krivovë” të Lepenicës. Ai kuvend u bë në datat 23-27 shkurt 1920 dhe u drejtua nga kryeministri Sulejman Delvina. Ishte një nga kuvendet e mëdha të Labërisë, për vendimin dhe nisjen e Luftës së Vlorës. Emrin e dashur “Krivovë” Fejzua do ta përdorte si pseudonim në shkrimet e tij të mëvonëshme.

Në Luftën e Vlorës- 1920

Fejzo u aktivizua për lajmërimet në fshatrat e Lumit të Vlorës për Mbledhjen e Mesaplikut, në Kuvendin e Baçallasë- 29 maj të atij viti, etj. Në sulmin mbi garnizonet ushtarake italiane, Fejzua u zgjodh zv. komandant i çetës së Gjorm-Lepenicës. Ishte vetëm 18 vjeç. U plagos në Llogora. Pas atij sulmi, ku u vra komandanti Sheme Jazo, Fezon e caktuan komandant çete. E drejtoi çetën me zotësi në luftimet në Bestrovë, Panaja e Nartë, si edhe në sulmet në lagjet e qytetit të Vlorës, deri në çlirimin e tij, më 3 shtator 1920.

Pas vitit 1920

Në Vlorë u organizua xhandarmëria Kombëtare. Për merita lufte djaloshin Fejzo e graduan n/officer në këto organe. Gjatë luftës e më pas ai u lidh edhe më shumë me patriotët e njohur si : Halim Xhelo, Muço Delo, Mihal Peço, At Shtjefën Gjeçovi, etj. Kudo shoqëronte Ahmet Lepenicën , i cili organizonte e kontrollonte detyrat e rendit në organet e xhandarmërisë. Fejzua u emërua komandant njësie në këto forca.

Veproi në aktivitetet e Federatës “Atdheu”, e cila kryesohej nga Avni Rustemi.

Në qershor të vitit 1921 , me njësinë e tij, ai u inkuadrua në batalionin e xhandarmërisë që marshoi në Himarë, për ta kthyer atë krahinë brenda shtetit amë. Edhe më vonë, bashkë me Ahmetin, shkoi në Kuvendin e madh zakonor të Kuçit –më 28 nëntor 1924.

Në Dibër

Nga fundi i vitit 1921, Fejzua, bashkë me Ahmet Lepenicën, komanduan forcat e xhandarmërisë së Jugut për të çliruar zonat e Matit e të Dibrës nga okupacioni serb. Me njësinë e tij ai luftoi në fshatin Buall e Qafë-Murrëz. Në ato luftime ranë edhe tre dëshmorë nga Vlora : Nuro Tërbaçi, Nuredin Cekaj e Shefit Kropishti.

Në gjindarmërinë e Gjirokastrës

Në shkurt të vitit 1922 xhaxhai i Fejzos, Ahmeti, u emërua Qarkomandant i gjindarmërisë së Gjirokastrës. Ai e mori Fejzon adjutant të tij dhe më pas e emëroi në detyra të ndryshme. Pak muaj Fajzua punoi në protokollin e qarkut deri në fund të vitit 1922. Në v. 1923 erdhi në Vlorë, ku ndoqi një kurs profesional xhandarmërie.Në prill të këtij viti u caktua në grupin e ushtarakëve shqiptarë që do të ishin pranë gjeneral Telinit (italian), për piketimin e kufirit tonë shtetëror në Jug, në bazë të vendimit të Fuqive të Mëdha. Aty provoi peripeci e pengesa të shumta dhe pa me sytë e tij dhelpëritë deri edhe krimet nga ana e grekërve, të cilët donin si e si ta shtynin kufirin brenda territorit tonë. Grekët vranë gjeneral Telinin, i cili ishte i predispozuar ndaj shqiptarëve.

Fejzua, bashkë me Ahmetin e një sërë patriotësh shqiptarë, bënë çmos , duke kërkuar vazhdimisht pranë komisioneve të Fuqive të Mëdha dënimin e vrasësve të Telinit.

Në qershor 1923 u emërua komandant poste xhandarmërie në Çajup. Ishte 21 vjeç.

Kishte inteligjencë e pjekuri për detyrat që i ngarkoheshin. Shkruan në gazetën “Zëri i Gjirokastrës” për pronat e fshatarëve, për padrejtësitë që bëheshin dhe u jepte rrugëzgjidhje problemeve. Që aty, pranë kufirit, ndjeu dhe pa djallëzitë e grekërve, të cilët akuzonin e shpifnin ndaj drejtuesve shqiptarë në vijën e kufirit.

Në dhjetor 1923 Fejzua mbrojti ligjësinë e zgjedhjeve të vendit tonë. U gradua nëntoger. Përkrahu vijën demokratike të Nolit.

Në revolucionin e vitit 1924

Në mars të vitit 1924 shkoi në Vlorë ku ndoqi një kurs tjetër kualifikimi xhandarmërie. Më 1 maj të atij viti mori pjesë në varrimin e Avni Rustemit, të cilin e vranë agjentët e Ahmet Zogut. Në marshimin për përmbysjen e monarkut Zog, Fejzua komandonte një njësi xhandarmërie të Vlorës. Në përbërje të batalionit që drejtohej nga Halim Xheloja, ai, me njësinë e tij luftoi në Berat e në shkallën e Tujanit, drejt Tiranës.

Gjatë periudhës së vendosjes së regjimit demokratik, punoi oficer në drejtorinë e rekrutimeve në Elbasan e Vlorë.

Pas dështimit të revolucionit, Fejzua u përndoq nga forcat e monarkut Zog. Për të shpëtuar, ai tentoi të kalojë kufirin për në Janinë, por e kapën dhe e burgosën në kalanë e Gjitokastrës. Pas një muaji , i ndihmuar nga patriotët e Libohovës e të Gjirokastrës, u arratis nga burgu, kaloi kufirin dhe shkoi në Janinë. Por atje, i informuar nga policia shqiptare, u arrestua nga policia greke dhe u internua në ishullin e Qefalonisë, për një periudhë prej 6 muajsh. Doli nga burgu, qëndroi pak kohë në Janinë, ku u njoh me një vajzë shqiptare. Më pas, në tetor 1925 , erdhi ne atdhe, në vendlindje, sepse qeveria e e Zogut e kishte falur. Nuk e pranoi ofertën për të punuar në xhandarmëri.

Shkoi në Janinë. Ishte i papajtueshëm më politikën greke ndaj shqiptarëve atje. Në tetor 1926 e arrestuan dhe pas pak ditësh e nisën për në Shqipëri. Nga fundi i këtij viti kaloi sërish në Janinë. Atje u martua me vajzën që kishte njohur, dhe , krahas punës për mbajtjen e familjes, iu përkushtua edhe publicistikës, për demaskimin e politikës greke , që diskriminonte popullsinë çame.

Veprimtaria publicistike në Janinë (1926-1932)

Aty u lidh me rethet patriotike shqiptare dhe shkroi herë pas here artikuj në gazetat shqiptare brenda dhe jashtë vendit. U lidh me patriotët çamë si : Musa e Ahmet Demi, Haki Musai, etj. Shkonte nëpër fshatrat e qytetet çame, mblidhte të dhëna e fakte për artikujt.

Gjatë vitit 1931, qëndroi në shtëpinë e tij në Janinë, i survejuar nga organet lokale greke. U lidh me Halim Xhelon, Hysni Lepenicën, Qazim Kokoshin, Seid Qemalin, Myqerem Hamzarain, Murat Miftarin, Gani Abazin, etj. Pati korespondenca letrash me ta. Në shkurt të atij viti grekët e arrestuan, e burgosën në ishullin Zaqinthos, për disa muaj. I bënë tortura të shumta, bile duke e helmuar edhe me me narkozë të fortë . Në shtator të atij viti (1931) erdhi në vendlindje, në Lepenicë, ku qëndroi për afro një vit. Ndërtoi një shtëpi të re dykatëshe në pronat e tij.

Në gusht të vitit 1932, me shumë patriotë të tjerë , u përfshi në Grupin e Fshehtë të Vlorës, për përmbysjen e qeverisë së mbretit Zog. Grupi u zbulua, por Fejzua, në gjyqin që iu bë, u mbrojt me vendosmëri e zgjuarsi dhe nuk e dënuan. Në prill të vitit 1933 shkoi në Janinë , pranë familjes së tij. Pas disa kohësh i rralloi artikujt , sepse u sëmur. Grekët i kishin injektuar bacil tuberkulozi në gjak.

Vdiq në vitin 1937.

Figura e luftëtarit dhe publicistit

Veprimtaria e Fejzo Lepenicës kap dy periudha kohore : E para : 1918-1926- ku spikatin : veprimtaria në shoqëritë patriotike të viteve 1918-20; pjesëmarrja në luftën çlirimtare të Vlorës, në vitin 1920; puna si ushtarak në xhandarmërinë e Vlorës e të Gjirokastrës dhe pjesëmarrja në revolucionin e vitit 1924…

E dyta : Vitet 1926-1937 – në Janinë, ku kaloi afro 12 vjet. Atje krijoi familje dhe u muar me veprimtarinë publicistike në gazeta të ndryshme.

Pra , 20 vjet punë e luftë të pandërprerë në shërbime patriotike, ku u dallua si një veprimtar, luftëtar i pushkës e i penës, për idealet kombëtare. Ishte luftëtar i vendosur për përparim, çlirim e demokraci e kundër monarkisë, brenda vendit, si dhe i papajtueshëm me politikën shovene greke . U persekutua nga të dy qeveritë, nga kjo- e shtetit amë, dhe ajo e huaj- greke. E arrestuan, e brugosën, e torturuan, e bastisën shumë herë , në disa vite. Ai tregoi heroizëm qëndrese, por më së fundi, shëndeti i tij ra nga persekutimet e shumta që i bënë, sidomos shovenët matanë kufirit.

Shkëlqeu me artikujt e tij (jo të paktë) që bëri në Janinë, duke shkruar , me shifra dhe fakte , për gjendjen e mjeruar të çamëve, të cilët lëngonin nga persekutimi. U bë një avokat i talentuar i tyre; shkroi në gazetën shqiptare në Rumani, por sidomos në gazetat brenda vendit. Pati letërkëmbim me Musa Demin, patriotin e shquar çam; me Halim Xhelon, Mitat Frashërin , Azis Çamin, Karagjozajt e Gjirokastrës,etj. Një pjesë e kësaj korrespondece ende nuk është gjetur. Në artikujt duket inteligjencia e tij, intuita e hollë e kapjes së problemeve çame, nuhatja politike, vendosmëria në kërkesat që i parashtron opinionit të gjerë,deri në organet ndërkombëtare, erudicioni i tij. Bëhet kështu një perkursor i rëndësishëm i çështjes kombëtare lidhur me Çamërinë. Kritikoi ashpër qeverinë e Tiranës , e cila nuk reagonte ndaj masakrave greke në Çamëri.

Në shkrimet e tij kumbon shpirti atdhetar. Penelatat përshkruese marrin herë-herë forcë të shndritshme…Nëpërmjet artikujve të tij ai dha një pjesë të historisë së Çmërisë. Spikat për kulturën, argumentin, faktologjinë dhe erudicionin e shkrimeve.

Shkëlqeu si një qytetar i së drejtës kombëtare e ndërkombëtare , me aktakuzën që i bëri shtypjes shovene ndaj çamëve. Janë gjetur 25 shkrime të tij, por mendohet se mund të ketë edhe të tjera.

Pseudonimi “Krivova”, me të cilin i nënshkroi artikujt, flet për nostalgjinë e tij për vendlindjen e dashur si edhe për fshehjen nga përndjekjet e shovenëve. Ky emër do të shkundte pluhurin e harresës nëpër shekull.

Pasfjalë : Një yll atdhetarie

Harresa e historiografisë komuniste (gjysma e dytë e shekullit XX) nuk ishte gjë tjetër, veçse një shërbim i verbër ndaj shovinizmave të jashtëm, që rrezikonin ( e rrezikojnë ) vendin tonë. Fejzo mbeti një martir i pavdekshëm i luftës për liri e demokraci si dhe për mbrojtjen e bashkëkombasve tanë tej kufirit. Pati një jetë të shkurtër, por intensive, ndiçoi si një meteor në qiellin e atdhetarisë sonë…

4.Penelata nga publicistika e Fejzo Lepenicës

Ai shkroi artikuj në gazetën “Demokratia” e Gjirokastrës, ”Vullneti i Popullit”, ”Besa”, ”Gazeta e Korçës”, ”Shqipëria e Re” e Kostancës, në Rumani, etj.

Iu përkushtua informacionit të ngjeshur, me të dhëna e fakte nga gjëndja e çamëve. Janë gjetur rreth 60-70 faqe të artikujve të tij të botuar. Shkrimet kanë forcë stilistike, frymë polemike; janë të copëzuara në sytha të shkurtër, për lehtësi asimilimi. Arsenali i tij gjuhësor është përgjithësisht i pastër, në leksik e sintaksë. Shprehje e erudicionit të tij janë edhe përdorimi i fjalëve të përparuara të kohës si: antitudë, difikultete, konservacione, shovene, vitale, semplice, mitologjike,etj. Ka edhe ndonjë fjalë të leksikut të hershëm, por ato tingëllojnë më tepër për kolorit kohor. Informacioni i tij vlerësohet lart nga redaksitë e gazetave.

Këtu po japim disa nga penelatat shkrimore të tij :

Nga letërkëmbimet
I shkruan një miku nga Janina : “ Më duhet të informohen thellësisht …Çamëria ka sot rreth 40 000 banorë. Shteti grek i çan, i thellon dallimet myslimanë-helenë. Ai vjedh katundarët shqiptarë. Tatojnë rëndë çamët myslimanë, i detyrojnë të punojnë argatë te greku !…

…Shkollat shqipe i quajnë krim, njëlloj si sulltanët e Turqisë. 24 katundet e Filatit u shpronësuan.

…Tradita shovene vazhdon në të gjitha qeveritë greke. Në fshatrat çame si Kardhiqia e Dragomia gjen fëmijë të therur rrugëve, të cilët bëlbëzojnë : “bukë, bukë ”!

…Shteti ynë s’hap gojë.

Çamëve myslimanë shteti grek u shet edhe varret ! Fanatizmi fetar i grekëve është shumë i qelbur, nuk ndryshon. E barazojnë fenë me kombin. Në katundet Voshtimë e Konicë familjet shqiptare kanë dalë në shpellat e natyrës.

…Tashmë në Çamëri nuk gjallon më frymë shqiptari…

Qeveria shqiptare bën gjumë letargjik . Rrezikohet të humbasë kështu një gjymtyrë e madhe e kombit tonë-Çamëria martire…

Nga artikujt e botuar

1927.Në gazetën “Telegraf” : Çamët janë dënuar me vdekje nga grekët. Ata po shtypen. Grekët u kërkojnë qira të larta për shtëpitë e pronat e tyre.

Pse qeveria jonë (në Shqipëri) të mos kërkojë shkëmbimin e popullsisë shqiptare në Greqi me popullsinë greke në Shqipëri ?

…Çamëria është pjesë vitale e kombit tonë.

…1928. I shtypin vetëm se janë shqiptarë. Pronarët shqiptarë i flakin në rrugë. Foshnjat vdesin rrugës me fjalën : “ Bukë!” dhe i shtrojnë krahët dheut të ftohtë…Autoritetet lokale greke tallen me kufomat e tyre, fërkojnë duart e thonë me skërmitje : “Plotësuam një detyrë patriotike “ !

…Gjendja e çamëve është e tmerrshme. Jeta e një çami i kushton grekut sa jeta e një zezaku-një të bardhi në Amerikë. Veprimtaria e shtetit grek është një turp i shekullit të sotëm. Të mjerët çamë ! Përdoren nga greku në vend të kuajve !

…Si venë sot punët në Çamëri, nuk do shkojë shumë kohë e popullsia aty do të shfaroset plotësisht. Përpara këtij genocidi qeveria shqiptare fle gjumë …Ç’bën shoqëria e Kombeve , si Institut i Paqes e Drejtësisë Ndërkombëtare ? Na duket se edhe ajo po shkel parimet e saj !

…Shurt 1930 : Një gazetë shqiptare e vlerëson artikullin e Fejzos si “Letër ndriçonjëse nga Çamëria”. Artikulli i Fejzos vazhdon : “Grekët duan të realizojnë dënimin me vdekje të Shqipërisë.”

Gazeta shqiptare e Rumanisë e vlerëson Fejzon si “trumpetar shqiptar në Çamëri”.

…Arsimi?-Fjalë e thatë ! Asnjë shkollë shqipe…nën maskën e qytetërimit grek! Asnjë deputet çam në parlamentin grek ! Çamëria-shesh shfrytëzimi për grekët . Asaj i merren taksa të larta, ushtarë…Çamëria bën jetë fatale. Lëvizja brenda shtetit amë-shqiptar-indiferencë letargjike.Kjo përbën një krim kundrejt kombit tonë. Çështjen çame grekët e dërguan në arkivat e harresës. Grabitje e stërmadhe shtetërore ndaj popullsisë shqiptare.

…Një profesor grek në Paramithi paraqitet si bishti i rjepur i një dhelpre… me mashtrimet e tij. Qeveria i nis vetë banditët e saj kundër shqiptarëve. Nga thellësia e shpirtrave të dëshpëruar çamë del rënkimi agonik i vdekjes…I vdekjes së një pjese të popullit shqiptar.

Kjo gjendje na thërret të vrapojmë në ndihmë të tyre.

Hajdutëri shtetërore në Filat : bastisin familjet e mëdha çame –Denatë e Sykatë…Shteti grek nxjerr ligje vdekjeje për shqiptarët.

1931 . Çamët po shuhen. Ja ç’ bëri Venizellosi . Po ç’ bën Tirana ? Çamët e mjerë po i shkulin çdo ditë !…

Sërish për monografinë e Enver Memishaj “Fejzo Lepenica…”

…Libri u botua në vitin 2015, në një shtypshkronjë të Vlorës. Ka 255 faqe.Është një monografi voluminoze dhe e hollësishme.

Enveri, një pasardhës i sotëm i gjenezës së Fejzo Lepenicës, e ka punuar me dashuri të madhe librin.Po me këtë paion ka punuar ai edhe monografitë e tjera voluminoze si atë të Hysni Lepenicës, të Ahmet Lepenicës, të figuravë të shquara te epopesë së Njëzetës, etj.

Me plot gojën mund të themi se ky autor i ka pasqyruar me sukses të plotë këto figura madhore të historisë së popullit tonë. Fakti që dy prej tyre-Hysniu dhe Fejzua, janë në trungun e fisit të tij, i ka dhënë autorit më shumë shpirt e vullnet krijues në pasqyrimin e këtyre figurave.

…Të tre këta : Ahmeti, Hysniu dhe Fejzua, ishin figura pothuajse krejt të panjohura më parë. Dhe s’ kishte si të ndodhte ndryshe : regjimit komunist as i shkonte në mendje të lejonte njeri të merrej me këto figura të rëndësishme, pasi “ ishin nga Lepenica”, të cilën, si shumë fshatra të tjerë, ai regjim i kishte eklipsuar plotësisht.

Për këto vepra të Enver Memishait , ndodhi si me skulpturat e lashta të antikitetit : i nxorri nga dheu i harresës e i mohimit, dhe ato, falë punës së tij, ndriçojnë tashmë si statuja të bardha kombëtare plot dritë…

Bukur e shprehu poeti i spikatur vlonjat, Nertesi Asllani, punën e Enverit për Fejzo Lepenicën : “ Pena e tij ( e Enverit) derdhi lot për martirin, derdhi gjak e dhembje, derte e brenga,britma e nderime…Ai flet shekullit me një oqean faktesh për martirë të tillë…”

Ndërsa recensionuesja e librit për Fejzon, prof. dr. Kaliopi Naska, midis një analize të hollësishme, jep edhe këtë definicion : “ Enveri në këtë vepër voluminoze ndriçoi jetën dhe veprën e një ylli të patriotizmit shqiptar,- të Fejzo lepenicës, i cili iu kushtua çështjes sonë kombëtare edhe atje tej kufirit ,deri në ditët e fundit të jetës. Pena e Fejzos u bë armë e madhe në vitet 30-të të shekullit XX”.

Të tria këto figura që nxorri në dritë Enveri- mbajnë mbiemrin “Lepenica”. Libri për fejzon i kapërcen dukshëm kufijt e një monografie. Ajo jep kuadrin e gjerë kohor ku u zhvillua veprimtaria patriotike e Fejzos. Kështu libri ka edhe vlerën e një arkivi të madh për referime nga brezat e rinj të studjuesve. Me një serial të pafund të dhënash e referimesh ai ndriçon kontekstet historike. Pasioni i hulumtuesit shkëlqen. Krenaria ndrit.

Ligjërata spjeguese e Enverit është e pasur dhe e pastër gjuhësisht. Ka përshkrime emocionuese, gjithherë në funksion të ndriçimit të personazhit të monografisë. Pasazhet e gjera të spjegimeve e hulumtimeve të japin imazhin e një romani.

Libri është i tipit akademik. Forca e argumentit shndrit. Copëzimet në kapituj janë funksionalë.

Të tilla monografi, si këto të Enver Memishait, janë kontribute të çmuara në historiografinë e sotme, dhe me vlera shumë të mëdha për brezat e ardhshëm.

Kështu , Enveri është evidentuar e realizuar si një historian-monografi i talentuar e i shquar në këtë fushë. Për të tillë studiues skrupulozë ka nevojë në çdo kohë çështja jonë kombëtare.

Dhe lira e këngës

Dhe lira e këngës flet vetë. Me melodinë e saj, me kumbimin e saj. Lira popullore labe nuk le trim a veprimtar pa përmendur, por, siç u tha më lart, vepra e Fejzo Lepenicës nuk ishte e njohur. Kur kjo lirë njihet me veprën atdhetare, ajo gjëmon, me tone madhore, me timbër elegjiak, me krenari kolektive. Sepse substanca atdhetare është hemoglobina dhe klorofila e saj. Heroizmi është aureola e saj. Për Fejzon , tashmë vonë , kanë shkruar disa poetë popullorë si N.Asllani, T. Lelo e ndonjë tjetër. Veçanërisht vargjet e Nertesi Asllanit shndritin nga një metaforizëm melankolik :

…Vjen një zë që nga Janina,

Një zë i bukur bilbili;

Udhëton trimi mbi trima,

Patriot Fejzo Tafili.

Fejzo Tafil Lepenica

e kaloi jetën e tij

nëpër dallga e sakrifica,

E merrte vdekjen në sy.

…Vjen një zë që nga Janina,

Trupi tretet, shpirti rron;

Nëpër flakë e vetëtima

Fezo Tafili gjëmon…

Vlorë, më 20.8.2016

*NE FOTO: FEJZO LEPENICA

SHBA-të dhe Gjermania do të tërheqin raketat “Patriot” nga Turqia

August 17, 2015 by dgreca

Pas rivlerësimit të kërcënimeve nga konflikti në Siri duket se Shtetet e Bashkuara dhe Gjermania do të tërheqin bateritë e mbrojtjes raketore nga Turqia, të paktën sipas një deklarate të përbashkët të lëshuar të dielën nga SHBA-të dhe Turqia. Në fundjavë, ministrja gjermane e Mbrojtjes, Ursula von der Leyen njoftoi se Berlini nuk do të zgjatë mandatin ei mbrojtjes së kufirit jugor turk përtej afatit të parashikuar. Po kështu, bashkë me bateritë do të tërhiqen dhe 250 ushtarët gjermanë që janë aktualisht pjesë e misionit.
“Së bashku me partnerët e NATO-s e kemi mbrojtur popullin turk nga sulmet e mundshme raketore prej Sirisë. Raketat tona Patriot e kanë kryer me sukses misionin e tyre”, tha ministrja gjermane. Turqia i pati kërkuar më herët NATO-s ta ndihmonte në forcimin e mbrojtjes ajrore ndaj sulmeve të mundshme nga Siria. Pjesë e misionit të mbrojtjes raketore u bënë SHBA-të, Gjermania, Holanda,e së fundi dhe Spanja. Forcat e NATO-s janë të dislokuara pranë qytetit të Kahramanmaras-it, në jug të Turqisë, dhe që prej janarit të vitit 2013 kanë shërbyer në mision rreth 400 gjermanë.

IMAM VEHBI ISMAILI, PATRIOT, NJERI I FESË DHE DISHEPULL I TRADITËS SË TOLERANËS FETARE NDËR SHQIPTARËT

August 19, 2014 by dgreca

Nga Frank Shkreli/
Siç është njoftuar më heret, Papa Françesku do të vizitojë Shqipërinë të Djelën më 21 shtator. Gjatë këthimit të tij me aeroplan nga Seuli për në Romë të hënën, Papa zhvilloi një seancë me gazetarët që e kishin shoqëruar në vizitëne tij Koresë së Jugut. Ndër pyetjet e shumëta të gazetarëve që kishin të bënin me gjëndjen aktuale në botë, udhëheqsi i Kishës Katolike u pyet edhe se pse kishte zgjedhur të vizitonte Shqipërinë në shtator. Në përgjigje të pyetjes, Ati i Shënjtë — sipas Radio Vatikanit — nënvijoi se ai nuk po vizitonte Shqipërinë, siç kanë supozuar disa, se sipas tyre, është në stilin e Papës për të filluar në “periferi”. Radio Vatikani njofton Papa u tha gazetarëve, se ai po viziton Shqipërinë për dy arsye të rëndësishme:“e para sepse shqiptarët kanë arritur të krijojnë një shtet të unitetit kombëtar midis tri feve kryesore të shqiptarëve, islamizmit, ortodoksisë dhe katolicizmit, falë një Këshilli Ndërfetar që vepron me shumë ekuilibrim”. Kjo tha Papa është një gjë e mirë dhe shtoi se, “Prania e Papës (në Shqipëri) do të shërbejë për t’i thënë të gjithë popujve të botës se është e mundur të punohet dhe të veprohet së bashku.” Papa Françesku u tha gazetarve se arsyeja e dytë me rëndësi se pse ai po viziton Shqipërinë në shtator, ka të bëjë me historinë e Shqipërisë, e cila sipas tij, ishte unike ndër vendet ish-komuniste, kushtetuta e së cilës ndalonte me ligj fenë dhe se ishte shpallur vend ateist. “Të merrje pjesë në meshë, ishte kundër kushtetutës” së regjimit komunist, u tha Papa gazetarëve të huaj. Sipas Radio Vatikanit,gjatë përgjigjes ndaj pyetjes mbi vizitën e ardhëshme në Tiranë, ai përmendi gjithashtu edhe shkatërrimin e kishave gjatë sundimit komunist dhe si përfundim, ai sot e ndjenë si detyrë që të vizitojë atë vend fisnik, është cituar të ketë thënë Papa.
Duke u bazuar në prononcimet e Vatikanit dhe të deklaratave të vetë Papa Françeskut, është e qartë se njëra prej arsyeve kryesore që ai ka zgjedhur të vizitojë Shqipërinë si vendin e parë në Europë pikërisht në këtë moment të historisë, ka të bëjë me vlerësimin e madh që Selia e Shënjtë i kushton harmonisë dhe tolerancës fetare ndër shqiptarët.Është kjo një traditë me të cilën shqiptarët kudo, me të drejtë, mburren.Por kjo harmoni nuk ka pikur nga qielli, por ka tani dhe ka pasur mbështetsit dhe promovuesit e saj, pikëspari në radhët e udhëheqsve fetarë të tri besimeve kryesore, tani dhe në të kaluarën, si mbrenda trojeve shqiptare ashtu edhe në mërgim.
Njëri ndër ta në mërgim ka qenë Imam Vehbi Ismaili, një udhëheqës i dalluar i komunitetit shqiptaro-amerikan në përgjithësi dhe i atij mysliman në veçanti.I njohur mirë mbrenda dhe jashtë trojeve shqiptare, i përndershmi Imam Vehbi Ismaili, i lindur në Shkodër, kashërbyer për disa dekada si udhëheqësi i Qendrës Islame Shqiptare në Miçigan të Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe si udhëheqës fetar dhe atdhedashës i dalluar, gëzonte një respekt jashtzakonisht të madh nga i mbarë komuniteti, pa dallim feje e krahine.Jeta dhe veprimtaria e tij është shumë e pasur në shumë fushë, por për qëllimet e këtij shkrimi modest dhe për kohën që jetojmë, e kujtojmë Imamin e ndershëm, sidomos për kontributin e tij të madh dhe të pashkyeshëm në harmoninë dhe vëllazërimin e shqiptarëve pa dallim feje — në vigjilje të vizitës së njoftuar të Papës në Shqipëri, siç duket si njëra prej dy arsyeve kryesore që ai po viziton shqiptarët. Tradita e harmonisë fetare midis shqiptarëve të besimeve të ndryshme simbolizohej më së miri nga jeta dhe veprimtraia e Imam Vehbi Ismailit. Ai ndërroi jetë më 2008, por trashëgimia e tij në fushën fetare dhe kulturore është gjithnjë frymëzuese për brezat e tanishëm dhe të ardhëshëm të shqiptarëve, dhe jo vetëm në Amerikë. Ai gjithë jetën e kaloi në shërbim të fesë dhe të Atdheut, si promovues i harmonisë fetare dhejo vetëmnë radhët e shqiptarëve, por edhe më gjërë. Ky qendrim i tij vihej në dukje kurdoherë që fliste.
Një rast i tillë që ende mbahet mend nga pjesmarrlsit, ishte pothuaj 30 vjetë më parë, më 1985 kur Qendra Katolike Shqiptare për Informim, në San Francisko të Kalifornisë pat organizuar një ceremonipërkujtimore me rastin e 40-vjetorit të persekutimeve fetare në Shqipërinë komuniste. Ironikisht, por ndoshta simbolikisht, diktatori Enver Hoxha, shtypësi i fesë dhe i të drejtave dhe lirive bazë të njeriut, vdiq në vigjiljen e mbajtjes së Përkujtimores, tema e së cilës ishte paqa dhe pajtimi dhe njëherazi u bë thirrje për një përpjekje të shërimit të plagëve kombëtare. Në këtë ceremoni përkujtimore pat marrë pjesë edhe Imam Vehbi Ismaili, i cili me fjalimin e tij bëri që i gjithë kongregacioni të ngrihej në këmbë me duartrokitje. Në atë fjalim, përmbajtja e të cilit rezonon aq fuqishëm dhe është profetizues edhe për ditët tona, Imami shqiptar iu drejtua pjesmarrësve, ku përveç shqiptarëve kishte edhe shumë amerikanë dhe përfaqsues të kombësive të tjera, duke thënë se, “Jetojmë në një botë, të rrezikshme – në një botë ku forcat e errëta të fanaticizmit – politik, fetar dhe racial –kanë ndërmarrë një sulm frontal kundër vlerave morale dhe shpirtërore, të cilat janë pjesë e përvojave tona, kryesisht e trashëgimisë sonë fetare. Luftërat e ashpëra dhe primitive” tha ai,“konkurojnë me urinë dhe sëmundjet për të zënë vendin e parë, në një garë që po kërcënon themelet bazë të jetës dhe të shoqërisë tonë.Lufta midis të keqës dhe të mirës ka arritur proporcione të pashembullta” theksoi ai.“Nuk është kjo një luftë e një feje kundër tjetrës, por është vetë feja që po kërcënohet që të zhduket nga faqja e dheut.Feja është bërë objekt sulmi i forcave të verbëta të së keqës dhe të shaktërrimit”, tha Imam Vehbi Ismaili, 30-vjetë më parë në fjalimin e tij në San Francisko të Kalifornisë.Duke falënderuar organizatorët e ceremonisë së përkujtimit të persekutimeve fetare në Shqipëri për ftesën që i kishin bërë, Imam Vehbi Ismaili tha me atë rast se kishte dy arsye se pse ai e ndjente si një detyrim të ishte i pranishëm në atë ceremoni. Njëra arsye për pjesëmarrjen e tij, shtoi ai, si udhëheqës fetar ishtee shënjtë dhe “arsyeja e dytë ishte njerëzore, e cila ka një vlerë njerëzore universale.” Ai theksoi se, “Të gjithë ne, pa përjashtim jemi krijesa të Perëndisë, të një familjeje të madhe dhe unike…Si mysliman” vazhdoi ai, “unë e ndjejë veten pjesë e kësaj familjeje njerëzore, të një familjeje të vetme dhe të pandarë… vëllëzer e motra , pjesëtarë të races njerëzore”. Imam Vehbiu vazhdoi fjalimin e tij duke thënë se , “Vrasja e një prifti të krishtërë ose të një imami mysliman në Shqipëri ose në Kinë, ose të një të burgosuri shqiptar në Jugosllavi, ose të një hebreji të torturuar në Bashkimin Sovjetik, ose vrasja e një zezaku në Afrikën e Jugut…të gjitha këto janë plagë të pashërueshme që brengosin dinjitetin tonë njerëzor dhe si të tilla duhet të kundërshtohen me të gjitha fuqitë dhe pa marrë parsyshë pasojat…ne duhet të shohim, të dëgjojmë, dhe të flasim me qëllim për të ndaluar, në të ardhmen, holokauste kundër njerëzimit. Çdo gjë më pak do të ishte baraz me tardhëtinë kundër njerëzimit”, ka thënë Imam Vehbi Ismaili.

Duke folur për harmoninë dhe tolerancën fetare, që siç tha ai është një subjekt shumë afër zemrës dhe veshit të tij, ai u shpreh se, “Ndoshta shëmbulli më i mirë i bashkpunimit dhe tolerancës midis feve dhe besimeve të ndryshmemund të gjëndet këtu, në këtë shtet të bekuar, Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe pikërisht në radhët e besimtarëve shqiptarë në këtë vend.70-vjetë më parë kur ortodoksit shqiptarë morën iniciativën për të ndërtuar kishat e tyre në Amerikë, myslimanët shqiptarë”, tha ai, “kontribuan bujarisht për ndërtimin e faltoreve ortodokse shqiptare.35-vjetë më parë kur myslimanët shqiptarë filluan ndërtimin e xhamisë së parë në Detroit, ortodoksit shqiptarë ndihmuan gjithashtu bujarisht.Dhe kohët e fundit2 vazhdoi Imam Vehbiu, “kur vëllezërit dhe motrat tona katolike shqiptare filluan fushatën për ndërtimin e kishave të tyre në New York dhe në Detroit, në xhamitë tona u mblodhën fonde për ndërtimin e kishave katolike në Amerikë.Kjo është Amerika! Kjo është Shqipëria në liri.Kjo është ndërgjegjia më e lartë njerëzore”, përfundoi Imam Vehbi Ismaili fjalimin e tij 30-vjetë më parë, me rastin kujtimit të 40-vjetorit të fillimit të persekutimeve fetare në Shqipërinë komuniste.

Ky ishte Imam Vehbi Ismaili, shembull fetari dhe patrioti, i cili së bashku me Imzot Fan Nolin dhe me klerikët katolikë shqiptarë në Amerikë, Mons. Zef Oroshin dhe Don Prenk Ndreavshajn, ndër të tjerë, njëkohësisht si patriotë dhe fetarë që ishin, ata e dalluan veten si bartës të traditës shqiptare të tolerancës dhe harmonisë fetare ndër shqiptarët, duke mos humbur kurrë dashurinë e tyre për atdheun.
Jetën dhe veprimtarinë e Imam Vehbi Ismailit e përmblodhi më së miri redaktori i Shtëpisë botuese Logos-A në Shkup – e cila ka botuar përmbledhjen prej disa vëllimesh të veprave të Imam Vehbi Ismalit, Z. Afrim Gashi i cili duke pasqyruar, në një intrevistë me Zërin e Amerikës, vlerat fetare dhe patriotike të Imam Vehbiut, u shpreh se, “Ajo që na dallon ne shqiptarëve nga popujt e tjerë, është edhe mënyra si e praktikojmë ne Islamin, sepse tek shqiptarët Islami nuk është përplasur me kulturën shqiptare, kështuqë feja dhe kultura shqiptare kanë bashkëjetuar mes tyre. Veprat e Imam Vehbi Ismailit, jeta dhe veprimtaria e tij në Shtetet e Bashkuara është tregues se Islami te shqiptarët dallohet nga ai te kombet e tjerë”, tha Z. Gashi.
Kontributi i Imam Vehbi Ismailit, me shmbullin e tij dhe me shkrimet dhe veprimtarinë e tij, mbetet tepër i madh edhe gjithnjëmbahet mend si klerik dhe patriot i dalluar në radhët e shqiptarëve të gjitha feve, si promovues i harmonisë, tolerancës, bashkjetesës dhe respektit ndaj njëri tjetrit, pa marrë parasyshë dallimet fetare ose krahinore që mund të ekzistojnë. Ai është mishërim i i dashurisë së tij për fenë dhe për Atdheun. Ai është cituar të ketë thënë me një rast se, “Një klerik i ndershëm, nuk e tradhëton kurrë atdheun.”
Nderim dhe respekt për trashëgiminë e traditës së harmonisë fetare ndër shqiptarët dhe për kontributin në këtë fushë të Imam Vehbi Ismailin, kësaj figure të shquar atdhetare dhe fetare të kombit shqiptar, të kësaj tradite dhe trashëgimie ndër shqiptarët, për të cilën edhe Papa Françesku u prononcua para botës sepo shkon në shtator në Shqipëri për të adhuruar këtë traditë tolerance dhe harmonie fetare dhe njëkohësisht, siç u shpreh ai vet, që me praninë e tij në Shqipëri, t’u thotë,“të gjithë popujve se është e mundur të punohet dhe të veprohet së bashku.”

Sotir Peci, kontributi i patriotit, gazetarit dhe politikanit

February 3, 2014 by dgreca

Ne Foto:Sotir Peci ne krah te djathte te Nolit ne Boston/

Kush është Sotir Peci

Sotir Peci (1873-1932) lindi në Dardhë të Korçës, në një fshat që e meriton të jetë një kapitull më vete, për hir të zhvillimit të tij social, arsimor e kulturor jashtëzakonisht të rrallë në Shqipërinë e shekujve 19-20. Ishte i biri i Jovan Pecit, një tregtar i pasur druri që si edhe dardharë të tjerë bënte prerjen e tregtinë e lëndës së drurit nga Greqia e Veriut deri në Anadoll. (Prej këtij profesioni ka mbetur edhe shprehja: “Ta pret me sopatën e dardharit”) Nga nëna, rridhte prej familjes së famshme të Themelinjve. Dy vëllezërit Themeliu, Jovani e Athanasi, gjatë një lëvizjeje greke për të shkëputur troje të tjera nga perandoria otomane rreth viteve 1850, që njihet si lëvizja e Limbozit, kishin armatosur 400 burra që i mbanin me pagë. Lëvizja dështoi dhe ata u gjendën të rrënuar. Për kompensim, mbreti Othon iu fali një çiflig në Gavrolimbi, të cilin Sotir Peci, si trashëgimtar i vetëm nuk e mori kurrë. Pas studimeve të larta në Athinë, më 1905 Pecin e gjejmë në SHBA. Ishte nga të rrallët, në mos i vetmi mërgimtar me Universitet, i bashkohej turmës së hallexhinjve, prandaj u prit krahëhapur prej atdhetarëve.

Shkruar nga Teodor Laço/

Disa njerëz, hyjnë në kujtesën e historisë si për inerci të një posti të lartë që kanë pasur dikur dhe pastaj, si pa kuptuar fillojnë të dalin prej saj, të shtyrë nga brrylat e padukshëm të figurave të tjera, lavdiveshura me hak apo të vëna më kot, mbi piedestale prej rëre. I tillë është edhe rasti i Sotir Pecit. Emrin e tij e mban ndonjë rrugë, nga ndonjë stendë muzeu të ndjek prapa syzeve optike shikimi i tij i qetë, paksa ironik, por veprimtaria e tij është thuajse e pazbuluar. Në 70-vjetorin e vdekjes së tij, më vuri në ngasje për të zgjedhur si kryetitull të këtij shkrimi, vlerësimi i Mitrush Kutelit të ri, njërit prej emrave më të mëdhenj të letrave shqipe, bërë në gazetën “Shqipëria e Re” të Konstancës. Kuteli e përcjell vdekjen e Pecit me këto fjalë: “Tani trupi i tij i rraskapitur prej dyzet vjet veteranërie, shlodhet në tokën e zhuritur të Atdheut, të cilin e pat dashuruar aq bujarisht… se virtytet e tij patën qenë regëtimat e mëse kthjelltës shqiptarizme. Ky apostull i shndërritshëm që shqipëzoi shqipen dhe kombësoj kombin, kalon që nga jeta në jetë…”

Nga “Kombi” tek alfabeti i Manastirit

Më 1906 Peci boton gazetën “Kombi”. Kjo nuk ishte gazeta e parë e mërgatës shqiptare. Para saj dy nga gazetat më të njohura ishin “Albania” e Faik Konicës dhe “Drita” e Shahin Kolonjës, por pa dyshim “Kombi” ka qenë gazeta me më shumë lexues, pikërisht sepse delte në Boston, ku po dyndej një turmë e madhe mërgimtarësh. Ishte meritë e veçantë e Pecit tërheqja në gazetë dhe përfshirja në lëvizjen kombëtare e Fan Nolit dhe pavarësisht marrëdhënieve të tyre të mëtejshme që shumicën e kohës mbeten të acaruara për shkak të pikëpamjeve të ndryshme (thelbi i tyre mund të përmblidhet ndoshta në fjalët evolucion apo revolucion) dyshja Peci-Noli, “Kombi” dhe shoqatat e shumta të shqiptarëve të Amerikës, patën një rol të dorës së parë në përgatitjen e ditës së Pavarësisë. Nga gazetaria e Pecit, zgjodha një fragment nga artikulli “Vetëm bashkimi mund të na shpëtojë” (“Kombi” Nr.5, 15/7/1906).

“Nuk është nevoja, sic thonë ca, për një njeri me rëndësi, i cili të na bashkojë se ky bashkim nuk është bashkim me rrënjë, duhet të na bashkojë dashuria e Atdheut, duhet të na bashkojë gardhi i interesave të kombit, duhet të na lidhin qëllimet dhe dëshirat për lirinë dhe qytetërimin e Shqipërisë, vetëm kjo lidhje është e shëndoshë, vetëm këtë nuk mund ta këputin armiqtë tanë”. Le të vihet re se edhe para një shekulli, Peci është kundër kultit të individit, të liderit të vetëm e të pakundërshtueshëm, psikozë nga e cila shqiptarët vazhdojnë të vuajnë edhe sot e kësaj dite, duke dëshmuar prapambetjen e tyre në mendësitë demokratike.

Në Kongresin e Manastirit që njihet si Kongresi i Shkronjave, Peci ishte delegat i shqiptarëve të Amerikës dhe i kolonisë së Bukureshtit. Duke u nisur drejt Manastirit, as vetë nuk e priste që kjo të qe ndarja e fundit me Amerikën. Rrjedhat e patriotizmit do ta rrëmbenin për ta lënë përfundimisht brenda mëmëdheut.

Debati për shkronjat latine të shoqërisë “Bashkimi” të Shkodrës apo alfabetit të Stambollit, ishte ndezur tek “Kombi” dy vjet para Kongresit. Që në numrin e parë, “Kombi” kishte dalë me shkronja latine duke marrë mbi vete akuzat si “përçarës” nga shumica e mërgimtarëve jugorë, të cilët ishin mësuar me alfabetin e Stambollit. Peci mundohej qetësisht t’i bindte se formimi i një alfabeti është problem i vështirë dhe punë shkencëtarësh. Noli u binte druve më shkurt. Ai thoshte se në SHBA nuk gjendeshin gërmat e alfabetit të Stambollit, midis të cilave kishte cirilike e greke. Në Manastir, Fishta, Gurakuqi, Peci, etj., ia dolën të vendoset për alfabetin që kemi edhe sot, duke dëshmuar një prirje të dukshme pro perëndimore.

Nëpër shkolla, tekste, fjalorë

Veprimtaria pedagogjike e Pecit zë fill në shtator 1909 në trupën mësimore të shkollës së parë Normale në Elbasan, ku jepte lëndët e Shkencave të Natyrës dhe mbaron me detyrën e Ministrit të Arsimit, në qeverinë e dalë nga Kongresi i Lushnjes. Normalja e parë, vazhdoi aq sa një flakë që shkrepet e fiket, me shpresë për t’u rindezur, por pas mbylljes së saj të parë, skeptik siç qe për shumë gjëra, Peci nuk iu rikthye më aty dhe drejtoi për një vit “Mësonjëtoren e Parë” në Korçë. Përvoja e parë si pedagog si dhe kultura e gjerë, i ngjallën zellin për të hartuar tekste mësimore. Bënte projekte për 24 tekste të fushës së shkencave, por… si çdo ëndërrim i pambështetur prej forcës së parasë, projektet u rudhën vetëm tek një “Viti premtar i gramatikës” për klasat 3-4. Ndërkohë, për 20 vjet, me atë durimin e thneglës që rrokullis barrë të rënda, ai skedoi një leksikon apo fjalor të gjuhës shqipe me rreth 25.000 fjalë e me trajta krahasuese në 4 gjuhë të huaja që ai i njihte mirë. Fjalor që ndodhet në Arkivin e Shtetit, duke pritur ndonjë studim serioz. Siç do të duket edhe në dokumenta të mëvonshme kur ishte ministër, ky jugor i thekur parapëlqen shumë trajta eleksikografi të veriut, duke dëshmuar një vizion krejt modern për mënyrat e formësimit të një gjuhe të përbashkët shkollore. Ai nuk ngutet në parapëlqimet vetjake dhe ngulmon që gjuha letrare të mos formësohet me urdhëra administrativë, por të lihet një kohë e mjaftueshme konkurimi midis dy dialekteve.

Peci në fushën e politikës

Mbi të gjitha, Peci shkëlqen në fushën e politikës. Qëkurse themeloi “Kombin” dhe derisa mbylli sytë, kudo ku ngjyen penda e gazetarit dhe pasioni i mësuesit, kudo ku ndërhyn humanizmi dhe filantropia e tij, intelekti dhe guximi qytetar, ai shfaqet jo thjesht si një pasues i Rilindasve, por më gjerë, më lart, si një vizionar i drejtimit perëndimor e demokratik të vendit. Në ditët e luftës ballkanike, i ndodhur në Korçën e pushtuar nga grekët, që në rrethana të tilla (kujtojmë edhe vitin 1941) nuk mënonin të rishpallnin “Koricën” helene, Peci gjendet nën një trysni të fortë. Guvernatori ushtarak Kondulis, me gjak fshatari nga arvanitasit që asokohe thirreshin edhe “barbaçe”, u mundua ta joshte me premtime për pronat e Gavrolimnit dhe me para, por kjo “shpirtmadhësi” nuk pinte ujë tek Peci. Nën kërcënime të përditshme, i maskuar si fshatar i rëndomtë mysliman, Peci ikën drejt Vlorës ku magneti i lirisë po thithte cdo ditë grupe patriotësh. Vëzhgues kritik siç qe “i hidhur” e quan Noli, ai dhe të tjerët vënë re se në qeverinë e Ismail Qemalit, shumë gjëra nuk vinin siç duhej. Nëpër zyrat e administratës, flitej e shkruhej ende turqisht, kishte poste parazitare të paguara me rroga të majme… Por ajo që nuk ia falnin plakut të Vlorës, ishte projekti i tij për ndarjen e Shqipërisë në tre kantone, sepse edhe duke qenë e bashkuar ajo rrezikonte copëtimin e jo më e ndarë në kantone. U mendua formimi i një partie opozitare që duhej t’i jepte shtytje qeverisë për reforma të guximshme. Nëpër kujtimet e bashkëkohësve, kjo parti herë quhet Kombëtare e herë Nacional-Liberale. Por projekti mbeti vetëm një ide propagandistike edhe partia nuk u formua. Qeveria e Ismail Qemalit u ndodh nën kërcënimin e një kryengritjeje xhonturke dhe pastaj të Esat Toptanit. Inisiatorët e një opozite politike, midis të cilëve edhe Peci, nuk mund të viheshin në një front me antikombëtarët. Të njëjtin qëndrim mbajti ky grup (Hil Mosi, Dervish Hima, S. Peci, Sabri Qyteza etj) edhe ndaj qeverisë së Princ Vidit, kur ky u kërcënua nga Esat Pasha. Në vitet ’14-’18, me refugjatë të tjerë të mbledhur pas ikjes së Vidit si I.Buletini, S.Nivica, Ç.Topulli, B.Curri, I.Kosturi etj., Peci strehohet në Shkodër, ku bashkë me patriotë vendas të prirë nga Nikollë Ivanaj, krijojnë organizatën “Krahu Kombëtar” që në ato vite, pati një rol tepër të madh. Veprimi politik më i spikatur i Pecit në atë kohë, mbetet të nënvizohet reagimi i tij ndaj konsullit italian De Faccenti, i cili u mundua ta bindte se ishte në dobi të interesit kombëtar shqiptar, që Italia të pushtonte Vlorën e Sazanin, çka duhej përkrahur nga patriotët e “Krahut Kombëtar”. Ai premtoi një ndihmë prej 2000 lirash për “Refugjatët” që vuanin për bukën e gojës. Peci i refuzoi të dyja.

Në shkurt 1919, qeveria e Durrësit e emëroi Pecin drejtor të arsimit për Tiranën. Po atë muaj, një dërgatë amerikane e kryesuar nga konsulli Jozef Haven, kërkon takime me patriotë shqiptarë për të krijuar një ide sa më të saktë për të ardhmen e Shqipërisë. Një nga figurat kryesore që takoi ishte Sotir Peci. Ky ngulmoi fort që Haveni ta kuptonte se qeveria e Durrësit dhe delegacioni i saj në Paris ishin lart aspiratave të vërteta të popullit shqiptar. Dokumenti më domethënës për këtë është përgjigja me shkrim që Peci i jep zv/ministrit P.Poga, i cili e pat urdhëruar që, si nënpunës i qeverisë, të mos merrej me veprimtari politike. Ja ç’shkruan Peci, ndër të tjera: Qeveria e dalë nga Kongresi historik i Lushnjes, duke njohur vlerat e Pecit, e futi në kabinetin qeveritar si Ministër të Arsimit. Ishte 47 vjeç dhe mbarte mbi supe jo vetëm përvojë, por mbi të gjitha një figurë të pastër morale. Sipas “Gazeta e Korçës” 12.4.1932, Peci ishte në Lushnje një nga hartuesit kryesorë të Statusit të parë themeltar të shtetit shqiptar. Shumë nene, sidomos ato që flasin për të drejtat e njeriut, u hartuan e u vunë me propozimin e tij. Në vitet që pasuan, Pecin e gjejmë deputet, ministër dhe njërin nga 4 anëtarët e Këshillit të Lartë, apo regjentë siç quheshin.

Viti 1924, qëndresa dhe arratija

Në historinë e Shqipërisë, viti 1924 është nga më të turbulltit e më vendimtarët. Në qershor, erdhi në pushtet qeveria e Fan Nolit. Ndërkohë, Peci mbeti i vetmi nga katër regjentët që nuk u largua. Noli iu bëri kërkesë gjithë vendeve të mëdha ta njihnin qeverinë e tij, mirëpo qeveritë perëndimore, besnike të parimit të tyre për ardhjen në pushtet vetëm me rrugë legale, pra me zgjedhje të lira, nuk mund të pranonin një qeveri të dalë nga një lëvizje e armatosur, aq më shumë kur këtu mpleksej edhe ngutja e qeverisë ruse për ta njohur. Tipik është deklarimi anglez. Meqenëse qeveria e tanishme shqiptare kishte ardhur me forcë, Forign Office nuk ka ndërmend të largohet nga qëndrimi tradicional në raste të këtij lloji. “Në këto rrethana, Peci, që në fillim ishte një nga përkrahësit e lëvizjes, pati një rol kyç si asnjëherë në jetën e vet. Më 1 korrik sipas statutit të Këshillit të Lartë, ia ngarkon Nolit formimin e qeverisë dhe vetë largohet “për arsye shëndetësore”. Vetëm më 3 tetor, pasi pa rrjedhat që po merrte qeverisja, rikthehet nga Dardha në Tiranë. Përderisa qeveria nuk po njihej, me largpamësi Peci ia njeh vetes të drejtën për t’u paraqitur si i vetmi përfaqësues i shtetit legal. Mosmarrëveshjet e Pecit me Nolin, të vjetra dhe pa këtë situatë, kthehen në konflikte të përditshme. Kontradikta kryesore lidhej me legalizimin e qeverisë. Peci mendonte se përderisa njohja e saj po mohohej nga Fuqitë e Mëdha, përderisa Lidhja e Kombeve ia mohoi Shqipërisë një hua të kërkuar prej saj, përderisa vendimi i 28 qershorit për të hyrë në marrëdhënie diplomatike me qeverinë bolshevike shkaktoi një reaksion zinxhir kundërshtimesh në botën tjetër dhe në opinionin publik europian, qeveria u cilësua si “komuniste”, mbetej vetëm një rrugë: legalizimi i qeverisë nëpërmjet zgjedhjeve parlamentare. Peci e paralajmëroi Nolin se nuk do t’i nënshkruante asnjë dekret, përveç atij për zgjedhjet parlamentare. Sipas Nolit, ky ishte një qëndrim i hapur pengues që i bëhej revolucionit, i cili gjithë sipas Nolit, dhunës feudale duhej t’i përgjigjej me dhunën e masave kryengritëse. Peci, si liberaldemokrat, ishte kundër çdo dhune. Ai mendonte se si regjent, duhej të qëndronte përmbi klasat e luftrat klasore, me “pa anësinë e lypun” siç shprehej dhe të ruante në çdo rrethanë funksionin e ligjit. Në akuzat e tij, Noli arrin ta quajë Pecin si mik të klasit të bejlerëve dhe të Zogut, por ky është një vlerësim emocional dhe i pabazuar. Me të vërtetë, gjatë Kongresit të Lushnjes, Peci dhe mjaft politikanë të vjetër, e përkrahën Zogun duke parë tek ai një djalosh me të ardhme, por fill pasi ky hyri në Shqipëri me trupat e tij dhe të huaja për ta përmbysur qeverinë e Qershorit me po ato metoda që kishte përdorur edhe ajo, Peci, si besnik i parimit të tij të shenjtë të ligjshmërisë, u largua nga vendi dhe nuk u pajtua deri në fund të jetës me këtë akt të Zogut.

Në vitet 25-32, i dënuar fillimisht si edhe të tjerë me vdekje në mungesë dhe i falur më pas, Peci mbeti një emigrant politik, fillimisht në Itali dhe më pas në Greqi! Megjithëse iu bënë oferta për ofiqe e shpërblime, ai mbeti kokëfortë siç qe në bindjet e veta. I sëmurë e pa mjete financiare për t’u kuruar, i varfër, pa mbushur të 60-të vitet, mbylli sytë në Follorinë më 10 prill 1932. U varros në Korçë, me nderime të mëdha zyrtare, mbi shtratin e një topi. Nuk mund të mohohet, Zogu dinte si të sillej edhe me kundërshtarët e tij…(Dielli Vol. 93,N 2)