Prof. asoc. dr. Abdurrahim MAXHUNI
Prof. ass. dr. Sejdi M. GASHI/
Gjuha shqipe, historia e saj dhe çështjet e ndryshme përbrenda këtyre nocioneve, sa të veçanta aq edhe përmbajtjesore, prej shekujsh kanë tërhequr vëmendjen e studiuesve të ndryshëm, qofshin ata shqiptarë apo të huaj. Kështu, përmes studimeve të ndryshme (pra, jo vetëm në fushë të gjuhës), ata kanë bërë të mundur që gjuha shqipe të njihet e të afirmohet gjithnjë më mirë e më shumë. Mjafton këtu të përmendim kontributet e gjuhëtarëve dorëmbarë, Franz Boppit, Dhimitër Kamardës, Gustav Meyerit, Holger Pedersenit, Norbert Joklit, Aleksandër Xhuvanit, Marko La Pianës, Eqrem Çabejt, Mahir Domit, Selman Rizës, Idriz Ajetit, Shaban Demirajt e shumë e shumë studiuesve të tjerë nga Shqipëria, Kosova, Maqedonia e Veriut e gjetiu, që janë të shumtë për nga përmasa sasiore dhe të vlershëm për nga ana cilësore, të cilët kanë vënë themele të sigurta në “kalanë” e shqipes.
Në kapërcyellin e shekullit që lamë pas e sidomos në fillim-shekullin që po jetojmë, si rezultat i fuqizimit të Kombit shqiptar, edhe gjuha shqipe si njëra nga shenjat kryesore identitare e shqiptarëve, gjithnjë e më shumë ka fituar karakter ndërkombëtar për sa i përket studimit dhe njohjes së saj. Prandaj, mund të thuhet se në vazhdën e këtyre përpjekjeve për të shpënë përpara studimet për gjuhën tonë dhe për albanologjinë përgjithësisht, është edhe vëllimi “Studime për shqipen” i autorit, prof. asoc. dr. Naim Berishës.
Nga shqyrtimi dhe vlerësimi i materialit studimor, që ka ofruar studiuesi Berisha, na thotë mendja se këto kontribute përfaqësojnë një ndihmesë të vyeshme në fushën e studimeve gjuhësore te ne. Përvoja e punës disavjeçare në institucionin kërkimor-shkencor, pra, në Institutin Albanologjik, si dhe përvoja e mëhershme botuese, autorin e kësaj përmbledhjeje punimesh e kanë formësuar në rrugëtimin e tij shkencor.
Puna e tij sistematike në fushë të gjuhësisë, si autor i botimeve monografike, si hartues e përgjegjës i grupit të hartuesve nga Prishtina në Fjalorin e Madh të Shqipes, si recensues i një numri të konsiderueshëm veprash shkencore, si pjesëmarrës i shumë konferencave brenda e jashtë Kosovës, si botues punimesh në revista të ndryshme shkencore, janë dëshmi e përkushtimit serioz të autorit në rrugëtimin e tij shkencor. Disa nga këto përpjekje, studiuesi Naim Berisha, i ka përmbledhur edhe në këtë botim me interes shkencor për gjuhësinë shqiptare. Po ashtu, botimet në disa revista shkencore si dhe pjesëmarrja në konferenca të ndryshme shkencore, studiuesit Berisha ia kanë krijuar një fond të rëndësishëm të materialit shkencor, një pjesë të të cilit e ka pasqyruar në këtë përmbledhje studimore.
Studime për leksikun e shqipes, përbën kreun e parë të librit, në të cilin përfshihen tetë punime me vlerë nga kjo fushë: Vlerat potenciale të leksikut dialektor në pasurimin e gjuhës shqipe; Studimet nga fusha e leksikut të shqipes në revistën “Gjurmime albanologjike”; Leksiku mbi orenditë shtëpiake në trevën e Gjakovës; Emërtimi i kafshëve në Gjakovë me rrethinë; Vështrim mbi emërtimet e pathjeshta në të folmet e Rrafshit të Dukagjinit; Orientalizmat në leksikun e Gjakovës; Vështrim etnolinguistik mbi leksikun e të folmes së grave në Rrafsh të Dukagjinit; Rreth njësive frazeologjike në të folmet e Kosovës.
Kreun e dytë të librit, gjuhëtari Berisha e ka emërtuar Për shqipen standarde, në të cilin ka përfshirë gjashtë punime që lidhen me këtë fushë. Në dy prej tyre (Eqrem Çabej dhe shqipja standarde; Kontributi i Idriz Ajetit për standardizimin e gjuhës shqipe), autori trajton kontributin e dy personaliteteve të shquara për shqipen standarde. Në vijim të kreut të dytë janë punimet: Pasqyrimi i Konsultës Gjuhësore të Prishtinës në shtypin e kohës në Kosovë dhe Kongresi i Drejtshkrimit në shtypin e Kosovës (1972), në të cilat trajtohen ngjarje të rëndësishme, që e përcaktuan fatin e gjuhës shqipe. Ndërkaq, dy punimet e fundit të këtij kreu janë: Revista “Gjuha shqipe” dhe shqipja standarde dhe Vështrim mbi disa shkarje gjuhësore në medie.
Ngjarje, personalitete, vepra është kreu i tretë, në të cilin autori ka pasqyruar ndihmesën e studiuesve të ndryshëm për albanologjinë. Në këtë krye janë përfshirë pesë punime shkencore me interes. Ndihmesa e tre emrave të shquar të albanologjisë është trajtuar në dy punime të ndara: Ndihmesa e profesorëve Xhevat Lloshi dhe Emil Lafe në veprimtarinë shkencore të Institutit Albanologjik dhe Akademik Bahri Becit në studimet albanologjike në Kosovë. Në vijim të studimit, autori Berisha një vështrim kritik i ka bërë veprës së prof. Shefkije Islamajt: Ligjërimi, gjuha dhe stili në krijimtarinë letrare moderne dhe postmoderne të Rexhep Qosjes, ndihmesën e figurën e së cilës e vlerëson lart, duke nënvizuar faktin se studiuesja, Shefkije Islamaj, është një nga figurat më të shquara të albanologjisë, e cila ka dhënë një kontribut të veçantë në zhvillimin e gjuhësisë shqiptare dhe në studimet stilistike përgjithësisht.
Në vijim të këtij kreu, saktësisht në punimin Ndikimi i hershëm i sllavishtes në shqipen sipas Eric P. Hamp, dr. Berisha ka trajtuar veprimtarinë e studiuesit amerikan Eric Hamp, në të vërtetë ai ka analizuar studimet e Hamp-it për ndikimin e hershëm të sllavishtes në shqipen. Ky krye merr fund me punimin: Veçori gjuhësore të së folmes së fshatit Mandricë sipas “Fjalorit bisedimor bullgarisht-shqip me fjalorth”, me ç ‘rast, autori Berisha i bën vështrim imtësues këtij fjalori me interes shkencor.
Në kreun e katërt Aspekte të veçanta të shqipes përfshihen gjashtë punime, të botuara në revista të ndryshme shkencore. Në katër prej tyre trajtohen çështjet fonetike e morfologjike në të folmen e Gjakovës (Vështrim mbi sistemin foljor të së folmes së Gjakovës; Vështrim mbi disa veçori fonetike të së folmes së Gjakovës; Çështje fjalëformimi në të folmen e Gjakovës; Vështrim mbi emrat në të folmen e Gjakovës). Ndërkaq, dy punimet e tjera (pjesë të kreut të katërt) janë: Shqipja në rrjedhat evropiane dhe globalizuese dhe Çështje të terminologjisë gjuhësore në tekstet shkollore në Kosovë, tema këto, po ashtu, me interes shkencor.
Në kreun e fundit Recensione, përfshihen shtatë recensione (vështrime kritike) për vepra të ndryshme të autorëve të njohur në gjuhësinë shqiptare. Kështu, në këtë krye, studiuesi Naim Berisha, u ka bërë vështrim kritik veprave të autorëve: Shefkije Islamajt, Xhevat Lloshit, Sylë Kasumajt, Abdurrahim Maxhunit, Sejdi Gashit, Faton Krasniqit e Afërdita Abdullahit.
Duke e analizuar materialin e larmishëm që e ka trajtuar Berisha në këtë përmbledhje punimesh, duke marrë në konsideratë argumentimet e tij për temat që ka trajtuar si dhe duke pasur parasysh vështrimin kritik që u ka bërë veprave të ndryshme shkencore, thellësisë së materialit që trajton, prekjen e temave me interes e ngritjen e çështjeve të ndryshme për diskutim, me bindje mund të theksojmë se të gjitha këto janë tregues për përgatitjen profesionale të autorit. Andaj, një botim i tillë, pa dyshim se do ta pasurojë gjuhësinë shqiptare, do të zgjerojë dhe do të thellojë njohuritë për fushat e ndryshme gjuhësore që janë trajtuar në këtë përmbledhje studimore.
Nga sa u tha më lart, përmbledhtas mund të vlerësohet që kjo vepër e studiuesit Naim Berishës, përmbush mirë kriteret shkencore të kësaj fushe.
(Naim Berisha, Studime për shqipen, Instituti Albanologjik, Prishtinë, 2024, 356 f.)