Archives for April 2013

SHKOLLAT SHQIPE ME MËSIM PLOTSUES NË GJUHËN SHQIPE NË GJERMANI

April 15, 2013 by dgreca

NGA SHABAN CAKOLLI/

NE FOTO: NJË GRUP MËSUESISH SHQIPTARË NË GJERMANI/

Shkollat shqipe me mësim plotësues përfshijnë në gjirin e vet fëmijët e familjeve të mërgimtarëve shqiptarë,që nga mosha 6-16 vjeç dhe i arsimon dhe edukon ata në frymëne patriotizmit shqiptar,me njohje kulturore e shkencore dhe bukurive estetike. Shkollat shqipe në Gjermani kanë për qëllim që fëmijët shqiptarë të zotrojnë mirë gjuhën e shkruar amtare shqipe,të kultivojnë atë dhe letërsinë shqiptare,të njohin historinë dhe gjeografinë etnike të vendit të të parëve të tyre,njohurinë rreth dokeve e zakoneve shqiptare,arteve popullore të trashëguara brez pas brezi si karakteristikë e lashtë dhe e begatshme,dalluese e kombit tonë.

Shkolla shqipe e mësimit plotësues i edukon nxënësit për respektin dhe mirënjohëjen ndaj vendit mikpritës që i strehoi në gjirin e vet,u hapi vend në integrimin e shoqërisë gjermane,duke i pajisur menjohuri shkencore e kulturore dhe i pregaditi të aftësohen të pavarur edhe në gjuhën e tyre.Shkollat shqipe në Gjermani kanë për qëllim t’i përfshijnë të gjithë fëmijët shqiptarë,në çdo land ku ndodhen duke përfshirë fëmijët e të gjitha trojeve etnike shqiptare.Struktura e arsimimit ndahet në tre cikle: Cikli i ulët,i mesëm dhe i lartë. Mësimi vendevende zhvillohet me klasë të kombinuara. Shkollat shqipe në Gjermani mësojnë sipas plan-programeve mësimore të Ministrisë së Arsimit të Kosovës,dhe teksteve mësimore të miratuara nga ajo.:Mësuesit që punojnë në këto shkolla kanë kualifikime përkatëse pedagogjike.

Në kuadër të saj funksionon biblioteka e shkollave e cila pajiset me literaturë shqipe dhe ate të vendit.Zanafilla e shkollave shqipe në Gjermani është tridhjetë vjeqare,ne shkurtimisht po flasim nga koha kur shkolla jonë shqipe në Gjermani shkëputet nga varësia e organeve Jugosllave. Meformimin e Qeverisë së Kosovës, në mërgim formohet edhe Ministria e Arsimit,Shkencës dhe Kulturës paralel me te edhe KASH”NaimFrashëri”.

Këto dy hallka kanë krijuar kushte për organizimin e rrjetit të shkollave shqipe të mësimit plotësues në Gjermani. Përndjekjet e viteve të 90-ta,si dhe Lufta e Kosovës që u shoqërua me dramën e madhetë ekzodit biblik të shqiptarëve, preku Gjermaninë me një numër të madh strehimkërkuesish shqiptarë,ku shënime gjysmëzyrtare flisnin për 400.000 shqiptarë të strehuar këtu,andaj nevoja e zgjërimit të shkollave shqipe ishte domosdoshmëri në çdo Land gjerman. Në të gjitha këto drejtime shkolla shqipe fitoi një përvojë të madhe. Shkollat shqipe në

synimin e tyre që nxënësit shqiptarë të ruajnë,mësojnë dhe përsosin gjuhën shqipe,të aftësohen për shfrytëzimin e gjitha formave të komunikimit me të folur e shkruar,të njihen me atdheun dhe shtrirjen gjeografike të tij ,me historinë,dhe aspiratat e përpjekjet e popullit shqiptarë për liri,pavarësi dhe përparim.,të kultivohen dhe zhvillohen aftësitë në fushat e artit,letërsisë,muzikës dhe formave tjera të krijimit artistik.Ata shfrytëzojnë kohen e lirë për aktivitetet krijuese dhe shënojnë festat kombëtare me manifestimet etyre krijuese e artistike,po ashtu kanë gatishmërinë për arritjen e sukseseve edhe në shkollën e rregulltë gjermane.Përvoja ka treguar se nxënësit që kanë ndjekur mësimin plotësues shqip,janë treguar më të zellshëm edhe në shkollën e rregullt gjermane, sot prej tyre kanë dalur edhe kuadro të forta. Nxënësit shqiptarë që shkollohen në shkollën e rregulltë gjermane dhe vijojnë mësimin shqip, janë një faktor shumë me rëndësi i integrimit të shqiptarëve në Evropën e Bashkuar. Këta nxënës nga gjitha Landet gjermane,nganjëherë në vit organizojnë kampionatin e diturisë,ku bëhet garë njohurishë cila nga shkollat shqipe në Landet gjermane zë vend të rëndësishëm në dituritë e gjitha lëmive mësimore,etj…

Të rrëfesh për shkollat shqipe në Gjermani,nuk do mund të e përmbyllësh me një shkrim gazetash: Për te mësuesit e vyeshëm kanë shkruar monografi,si: Sejdi Gashi, Rifat Hamiti, Sami Thaqi, Bejtullah Sadiku, Hamzë Halabaku,Nysret Dërguti,e shumë të tjerë. Shkolla shqipe në diasporë është faktor i pa zëvendësueshëm në arsimin dhe edukimin kombëtar të nxënësve mërgimtarë.

Mospërdorimi i gjuhës amtare nga kjo masë e madhe rinore në mërgim, mosnjohëja e historisë kombëtare, mosvijimi i shkollës shqipe patjetër i hap rrugën asimilimit.

NDËRROI JETË NË FLORIDA I BIRI I KOMANDANTIT TË BATALIONIT “DRINI”

April 15, 2013 by dgreca

Nga Dine Dine/

Këto ditë, e gjithë familja e madhe e Dineve përjetoi një dhimbje të papërshkrueshme.Në një spital të Floridas pushoi përjetësisht zemra e një prej pasardhësve më të denjë të kësaj familje, Hiqmet Dine.

I ati, major Dilaver Dine, protagonisti i luftës së suksesshem të Recit, komandant i batalionit më të madh në Shqiperi, “Drini” të Dibrës, që dha një kontribut të cmuar në ushtrinë shqiptare të asaj kohe, qe i fundit që shpërndau batalionin për arësye objektive, atëhere kur të gjitha shpresat për një afrim me perëndimin u shuan papritur.

Në mërgim, së pari në Greqi major Dilaver Dine bashkë me të vëllanë Fiqiri Dine kaluan peripeci nga më të ndryshmet dhe për fat mbijetuan me dinjitet.

Vuajtjet e asaj perjudhe i kam të ngulitura në mendje, të treguara nga vetë goja e xhaxhait, vuajtje e peripeci që të rrëqethin mishtë edhe kur i kujton!

Këtu, sigurisht, nuk është rasti që të shkruajmë për to.

Gëzimi më i madh për të ishte bashkimi me të shoqen Shpresën e djalin e vetëm, në atë kohë, Metin.

Hiqmeti i vogël po rritej në vëndin më demokratik të botës e xhaxhai bëri cmos që ta edukonte me ndjenja patriotike e mallin për vendlindjen.

Nuk është e rastit që në vitet e nëntëdhjeta, kur demokracia e brishtë po hidhte hapat e para, Hiqmeti qe ndër të parët që dha ndihmesën e tij.

I inspiruar edhe nga i ati, pasi vëndi ishte në një varfëri të tejskajëshme, ai iu dha me mish e me shpirt e ndihmoi edhe materialisht ato që njiheshin si forca demokratike, me bindjen se kontibuti i tij do të ishte si një gur themeli në ndërtimin e konsolidimin e kësaj force të re që ishte Partia Demokratike. Jo vetëm kaq, ai, me kushuririn tjetër, të ndjerin Xhelal Dine, ndërmorën edhe një udhëtim për Shqiperi që t’iu gjendeshin sa më pranë forcave demokratike e bashkë me ta agjituan e propaganduan sidomos në Dibër vendlindjen e tyre Maqellarë, ku edhe pse kish kaluar një kohë e gjatë në diktaturë, nostalgjia e popullariteti i baballarëve ishte akoma i pranishëm.(Te plote mund ta lexoni ne Diellin e printuar)

SHAKAJA E PLAKUT SHKOI NË DREQ TË MALLKUAR

April 15, 2013 by dgreca

Shkruan: Fadil LUSHI/

Është një këngë e vjetër qytetare që këndohet në të gjitha trevat e Gadishullit Ilirik.., në Shqipëri, Greqi, Bullgari, Serbi, Kosovë, Mal të Zi dhe në Maqedoni. Sikur t’i pyesësh këta popuj se kush e ka shkruar tekstin dhe “pronë” e kujt është kjo këngë, gjithsecili nga këta do thonë se është e tyre.

Historia e Paktit të Varshavës i njeh figurat politike si vijon: Erich Honeker (Gjermania Lindore), Todor Zhivkov (Bullgari), Ludvik Svoboda (Çekosllovaki), Janosh Kadar (Hungari), Vlladisllav Gomulka (Poloni), Nikollae Çaushesku (Rumani), Josif Visarionoviç Xhugashvilli, ndryshe Stalini. Ishin edhe ca të tjerë që nuk i takonin kësaj aleance, si për shembull: Josip Broz Tito (Jugosllavi) dhe Enver Hoxha (Shqipëri).

Të gjitha këto figura të lartpërmendura karakterizohen me diktaturën, “autoritetin vertikal komunist” si dhe me ca barsoleta të përbashkëta për ta. Para se t’i shpjegojmë barsoletat që ua “faturuan” atyre, ne na duhet të hetojmë edhe një provë që rrok një segment nga privatësia e tyre. Njohësit e kësaj historie thonë se asnjëri prej këtyre diktatorëve (hiqe mënjanë Enver Hoxhën), asnjëherë nuk u rimartuan me gratë e tyre të divorcuara!? Po e vazhdojmë me barsoletën e parë ku, pos të tjerash, mjeshtrit hokatarë japin edhe këtë shpjegim: Tito, në një vjeshtë të vonshme, me rekomandim të urologut dhe reumatologut personal, kishte degdisur në Igallo të Malit të Zi, e cila në atë kohë njihej si një ndër qendrat më të mira të Ballkanit për shërimin e reumës dhe prostatës!? Tito kishte kërkuar prej shefit të protokollit që t’i gjejë një plak hokatar për ta argëtuar me barsoleta. Kur ishte futur në rezidencën e presidentit të shtetit, plaku malazez që vinte nga një katund i varfër, aq shumë ishte shtangur a hutuar nga ajo hapësirë skajshmërisht luksoze sa që kishte harruar udhëzimet e shefit të protokollit. Tito, duke e vërejtur habinë e plakut, filloi të ligjërojë për “Luftën nacional-çlirimtare” si dhe për të arriturat e popullit punonjës të Jugosllavisë!? Plaku duke u gjendur në pozitë “palakmueshme”, me një sintaksë të çoroditur malaziase, iu drejtua “Plakut” : “Shoku Tito, para se të dukem këtu pari, më thanë që unë të ju tregoj barsoleta e jo unë t’i dëgjoj tuat”.

Thonë se edhe Enver Hoxha pati thërritur njëherë një plak të vjetër që t´i tregonte përralla. Kështu, ai e mori plakun te kopshti i tij me lule për t´ia treguar aty përrallat.
– Shumë të bukur e paske bërë kopshtin me lule – i tha plaku.
– Unë kopsht të tillë me lule kam bërë tërë Shqipërinë – ia preu Enveri, duke gjetur rastin për të bërë pak propagandë.
– A kam ardhur unë të të tregoj përralla ty, apo ke ardhur ti të më rrëfesh përralla mua? –kishte thënë plaku.

Me këtë barsoletë ishin ballafaquar të gjithë diktatorët e lartpërmendur me përjashtim të Stalinit, i cili kur kishte vajtur për pushim në pushimoren ruse Soçi, kishte parapëlqyer që pranë vetes të kishte një hokatar nga një fshat i Siberisë. Shefi i protokollit të tij kishte angazhuar një plak që do t’i tregonte përralla Josifit me mustaqe, por paraprakisht i kishte thënë: “Do të shkosh në pushimoren e kryetarit të shtetit, ki parasysh dhe mbaje mend që barsoletat të mos shkojnë në llogari të tij”!? Plaku, si plak, me të folmen e tij të bukur dhe të rrjedhshme veproi njësoj si hokatari jugosllav, ai shqiptar dhe të tjerët si ata. Por Stalini nuk e duroi dot “shakanë” dhe plakun siberian e vari në litar. Kështu, “shakaja e plakut shkoi në dreq të mallkuar”!…, njashtu siç shkoi njëmendësia në bythë të historisë së saj!

Të nderuar lexues, nëse nuk ju “bezdisa” me këto përralla që i shkarravita në paragrafin e parë të këtij shkrimi gazetaresk, do të më lejoni që t’i referohem edhe një vakie nga koha e mbretit të shqiptarëve, Ahmet Zogollit. Një pasaniku ia kishin vjedhur në vijimësi shtëpinë hajdutët. I ndodhur në siklet, pasaniku kishte angazhuar “rojtarë me pagesë të majme” për t’u kujdesur për pasurinë e tij. Megjithëkëtë, hajdutët prapëseprapë ia kishin “bastisur” shtëpinë dhe çekmexhenë ku kishin gjetur lekët e vjedhur nga arka e shtetit. Pasaniku, i zhgënjyer nga “rojtarët”, kishte kërkuar ndihmë nga oborri mbretëror…, por as kjo nuk ia zgjidhi problemin. Një “kumarxhi” nga një mëhallë e hajdutëve e kishte dëgjuar këtë “haber”, i ishte drejtuar pasanikut me fjalët: “…, ti, miku im i nderuar që ke prapanicë të dhjamosur, për ta ruajtur shtëpinë tënde, duhet të angazhosh një hajdut…”. Vërtet ky sugjerim i kumarxhiut zuri vend!

Nëse ky shkrim imi ka ndonjë gjymtim, atëherë ai do konsistojë në faktin se autori nuk është në gjendje të japë prova se “pronë” e kujt është kjo barsoletë. Rusët mund të thonë se është e tyre, po të njëjtën mund ta thonë edhe sllavët e tjerë dhe në fund edhe shqiptarët e Shqipërisë londineze!? Se ku kishte ndodhur vakia e vjedhjes së shtëpisë së pasanikut…, edhe për këtë asnjeri nuk do të mund të thotë gjë. Unë nuk e kam ndërmend që në këtë shkrim të kërkoj a të gjej krimbin, moralin e dyfishtë dhe cinizmin e barsoletës…, nuk do të bëj as avokatinë e saj (larg qoftë), nëse do ta bëj këtë me qëllim a pa qëllim, atëherë do të bie në grackën e saj dhe, së fundi, ky shkrim toptan me autorin do të shndërrohet në tabelë qitjeje!? Unë do të parashtroj pyetjen se a mos vallë “monarkët” e partive politike në Tiranë, në vigjilje të 23 qershorit a në prag të zgjedhjeve parlamentare në Shqipëri, do të hezitojnë ta hapin “arkivin” e kësaj barsolete, a mos vallë do të kërkojnë ndihmën e “arkeologut politik”…, a mos vallë gjithsecili prej tyre nuk do të angazhojë atë plakun “shakaxhi” nga Skrapari, i cili në fushatat zgjedhore të tyre do
obligohet që trupit votues t’u tregojë barsoleta në kërkim të votës së tyre deliberative…, a mos vallë hokatari plak nga Skrapari do të duhet të dëgjojë barsoletat e politikanëve të cilët aktualisht ushtrojnë pushtetin absolut dhe makiavelist…, dhe të atyre që janë opozitarë…, a mos vallë plakut “shakaxhi” nga Skrapari do t’i duhet ta besojë vakinë nga koha e mbretit Ahmet Zogolli…, a mos vallë pushtetarëve dhe atyre që mëtojnë ta “pushtojnë” qeverinë do t’u duhet të angazhojnë “rojtar burgu” që ta ruajë arkën boshe të shtetit a edhe të komunës…, a mos vallë opozitarët pas 23 qershorit do të arrijnë t’i vënë pikë “potikëbërjes putiniste” (sipas presidentit rus, Putin) në Shqipëri dhe përreth saj…, dhe nëse këtyre do t’u mungojë takati mental për ta bërë këtë ndryshim, atëherë u mbetet që të shpresojnë në një të ardhme më të mirë…, ose, në instancë të fundit, do të detyrohen të pajtohen me “realitetin politik” si dhe me atë recidivizmin e barsoletës!? Ndryshe nuk bën…, po edhe nëse do bëhet nuk do të jetë e hijshme dhe e lezetshme.

Unë, si një shkarravitës i thjeshtë, nuk dua të besoj se kjo barsoletë që përflitej gjithandej hapësirave të ish-shteteve të bllokut komunist, si dhe ajo vakia e vjedhjes së pasurisë së pasanikut (nuk) do të përsëriten në fushatën zgjedhore në Tiranë, Vlorë a në ndonjë kasaba tjetër të Shqipërisë. Në do të ndodhë e kundërta, atëherë ky shkrim “toptan” me autorin le të shkojnë në theqafje. Fundi i fundit, ngado që të rrotullohesh, bythët i ke gjithmonë mbrapa!

U ZBULUA FLAMURI I REGJIMENTIT 6 I VULLNETARËVE SHQIPTARË NË USHTRINË AUSTRO-HUNGAREZE

April 15, 2013 by dgreca

Shkruan: Frederik Stamati/

Ajo që dëshëroj të tregoj më poshtë nuk është një përshkrim, apo shtjellim i një teme historike, siҫ ndoshta mund ta prisnin shumë lexues, por vetëm një njoftim, një njoftim i thjeshtë, i bazuar në disa dokumente shumë nxitës dhe impresionues, nga ata që të ngrënë mëndjen. Nuk mund të thomi se dokumentet u zbuluan, ata ishin në Arkivin e Shtetit, vetëm se në kërkim të origjinës së flamujve më historikë të Shqipërisë lexova para tre javëve një raport për veprimtarinë e Biblotekës dhe Muzeut Kombëtar gjatë vitit 1930, ku në zërin DHURATA, ndër të tjera, shkruhej:

“Z Dr. Rainholld (Reinhold) – Vjenë

1 flamur të Vullnetarëvet Shqipëtarë në ushtërin e Austrijës gjatë luftës së madhe; flamuri ka shkabën me dy krerë dhe numërin 6 të regjimentit të Shqipëtarëvetë”

Ky dokument ndodhet në Fondin 149, Dosja IV-285, e vitit1931.

Githashtu është një shkresë e datës 6 korrik 1930, si më poshtë:

“M.A.

Ni 126/289

Sende të falura

Muzejës’ Kombëtare

Mënistërijës’ së Arësimitë

Qytet

Për dijënijë të së Shkëlq. Mënistërijë shënojëm’ këtu pas sendet’ të falura Muzejës’ Kombëtare ndë këto kohë të funditë.

(Mbasi rreshtohen sendet e dhuruara dhe emrat e dhuruesve, vazhdon):

Z. Dr. Rheinhold-Vjenë

1 flamur’ të të 6 tit’ Regjiment vullnetarësh Shqipëtarë ndë ushtërijën’ Ajshtro-

Hungare gjatë luftës së madhe; këtë flamur’ i-a pat’ lënë i ungji’ tijë Z. Richard

Dimmel, Kumandanti i Regjimentitë; Na u dorëzua me anën e Z. Izet Bebeziqitë.”

# # #

Ky flamur ruhet në Fondin Etnografik të Qendrës së Studimeve Albanologjike. Është prej pëlhure të leshtë, i kuq me një shqiponjë të zezë në mes, një shqiponjë disi e ҫuditëshme për nga forma, që nuk ngjason me format e shqiponjave që jemi mësuar të shohim në periudhën e pavarësisë dhe fare ndryshe nga forma e shqiponjës së batalioneve të ushtrisë shqiptare të asaj kohe. Poshtë shqiponjës është numuri 6. Anash konturohet nga një varg trekënëshash, në ide të përafërt për nga forma, me flamujt e batalioneve. Në krahë të majtë është vendi ku futej shtiza, apo liatari. Kjo është prej pëlhure pambuku, ngjyrë gri në të kaltërt. Dimensionet janw 120cm me 85 cm.(Te plote mund ta lexoni ne Dielline printuar)

TAKIMI ME GRUAN E PARË AMERIKANO – INDIANE

April 14, 2013 by dgreca

Nga ROZI THEOHARI, Boston/

“Gratë, të cilat i rritin shoqërisë shtatin shpirtëror, janë zemra e kombit”/
M E G I S I/
Kur mbërrita në fillim në SHBA, gjatë leksioneve të para në kolegj, mësova nga shoqet e mia studente se Organizata e Gruas (paskësh edhe këtej të tillë!) organizonte shpeshherë aktivitete të ndryshme kulturore mjaft interesante e argëtuese. Ja një prej tyre. Ishte varur një lajmërim në stendën kryesore: “Javën që vjen, hapim diskutimin krijues mbi jetën dhe rolin e grave amerikano-indiane. Do të ftohet në kolegj grupi i grave indiane të Cope-Codit për të paraqitur festat
e tyre të vallëzimit gjatë ditëve të “Pow-Wow.” Me këtë rast,sipas dëshirës, mund të vini të përgatitur për të diskutuar.”
Ky lajm ma nxiti akoma më shumë kërshërinë time prejvitesh për t’i njohur nga afër e për të mësuar më shumë rreth këtij populli. Deri ne vitin 1994 indianët i kisha parë vetëm nëpër filmat amerikanë ose kisha lexuar për ta nëpër libra dhe
më dukeshin njerëz joreale, sidomos gratë e tyre, të heshtura, mistike, me ato tiparet e ngrira të fytyrës e trupat si statuja, si të ardhura nga një botë e panjohur.
Vendosa jo vetëm të shkoja në këtë takim, por edhe të merrja pjesë në diskutime, sepse nuk doja ta ndieja veten më poshtë nga studentët e tjerë. Në ditët që pasuan, ulesha me orë të tëra në tavolinën e bibliotekës, shfletoja me radhë libra, revista,
albume etj., prej të cilave mësova një mori historish, evidencash, luftërash, ngjarjesh interesante e traditash fetare e sociale rreth jetës së indianëve.Të dhënat, të cilat do t’i përdorja për shkrimin tim, i përpunova e i pasurova më vonë e po i jap të renditura më poshtë, duke menduar se i interesojnë edhe lexuesit.

SHËNIME RRETH JETËS SË GRAVE AMERIKANO – INDIANE

Shumë etnohistorianë kanë shkruar për gratë amerikano-indiane,studime që lidhin të kaluarën me kohën e sotme të tyre, duke përshkruar jetën, kulturën dhe historitë e atyre grave në veçanti dhe të mbarë popullsisë indiane në përgjithësi. Për më tepër, një numër grash amerikano-indiane kanë shkruar autobiografitë e tyre, të lidhura me jetën e grave të tjera të tribusë që i përkasin. Lind pyetja, pse kaq shumë libra e botime, kërkime e studime, rreth jetës së grave indiane? Sepse prapa
racës, gjinisë e klasës, ndërthuren elemente të tjera, të ndryshme nga një tribu tek tjetra. Dy nga elementet më kryesorë që dallohen tek gratë amerikano-indiane janë: perceptimi unik I vetvetes dhe ndryshimet në kulturën e tyre.
Jeta e grave indiane ishte e lidhur drejtpërdrejt me bindjen fetare të tyre dhe besimin në dukuritë e natyrës. Interesante është imagjinata me të cilën indianët e shpjegojnë fillimin e jetës njerëzore në Tokë. Indianët nuk e pranojnë konceptin biblik që gruaja është formuar nga burri. Përkundrazi, ata besojnë se
gruaja e burri janë krijuar në të njëjtën kohë. Indianët, në mitologjinë e tyre Irokuois, besojnë se origjina e tyre vjen nga njerëzit e qiellit. Ata tregojnë se, papritur, ra nga qielli në tokë një grua shtatzënë. Pasi lindi një vajzë, ajo takoi Turtulin e Madh, një nga banorët origjinalë të Tokës. Ajo u martua me të
e lindi shumë fëmijë, të cilët ishin gjysmë qiellorë e gjysmë tokësorë. Ndoshta, kjo histori joreale është e lidhur me faktin se, para s’dihet se sa mijëvjeçarësh, shumë nomadë, endacakë dhe kafshë udhëtuan nga Siberia deri në Alaskë, duke ecur
mbi akullin e ngrirë. Atë kohë ngushtica e Beringut ishte e kalueshme nga këmbësorët.
Të porsaardhurit, indianët primitivë, jetonin kryesisht me gjahun dhe me disa barishte të egra. Ata jetonin në tribu të ndryshme, me përbërje fetare të dallueshme, me gjuhë e tradita të ndryshme të jetesës. Por në përgjithësi, gratë kanë qenë më
të nderuara se burrat, më të mbrojtura, dhe të pajisura me autoritet ushtrues në jetën civile dhe në ceremonitë fetare. Fjala e tyre ishte e padiskutueshme për zgjedhjen e vendit ku do të vendosej tribuja, në varësi nga konditat e mjedisit dhe ato atmosferike dhe për marrëdhëniet ekonomike midis anëtarëve të një familjeje e midis familjeve të tjera. Ato luajtën një rol të madh në zhvillimin e ecjen përpara të ekonomisë së tribuve të tyre.
Një faktor tjetër që e bënte gruan të rëndësishme ishte
familja. Shumica e familjeve indiane ekzistonin në shoqërinë e
matriarkatit, të udhëhequra gjithmonë në linjën femërore si,
në tributë e jugut: Creek, Chocta, Chickasa; në tributë e Great
Plain: Paunee, Hidatsa, Mandan, Oto, Crou dhe tribu të tjera
Siouan; në jugperëndim: Navajo dhe një numër tribush të
quajtura Pueblo, përfshi dhe tributë Hopi, Laguna, Acona dhe
Zuni. Çdo anëtar i këtyre tribuve i përkiste një klani dhe ishin
të ndaluara martesat brenda klanit. Nëna, kryetarja e familjes,
zotëronte të gjitha mallrat që ndodheshin brenda kasolles së
familjes dhe kishte të drejtën e saj që këtë pasuri ta ndante
midis djemve e vajzave të saj, kur të vinte dita. Gruaja
gjithashtu zotëronte aftësi edhe për të ndërtuar shtëpinë e saj.
Ajo mbante përgjegjësinë për punimin dhe kultivimin e tokës,
për përgatitjen e ushqimit, për qepjen e veshjeve prej lëkure,
qepjen e qëndisjen e dhuratave të vogla që jepeshin gjatë
festimeve, si dhe sigurimin e nevojave të tjera që kishte banesa.
Në tribunë Pueblo, shtëpia i takonte nënës dhe bashkëshorti
vinte të jetonte tek ajo. Kopshtet, gjithashtu, i përkisnin nënës
dhe më vonë ato i zotëronin të bijat. Në tribunë Zuni, gruaja
ishte anëtare e asamblesë fetare që përbëhej nga nëntë persona.
Kur një grua indiane me fëmijë humbte bashkëshortin, caktohej
nga tribuja një burrë i ri, i cili duhet ta ndihmonte detyrimisht
atë, duke kryer punët e vështira që ajo s’ishte në gjendje t’i
përfundonte.
Kur udhëheqësi i një tribuje ishte grua, ajo ishte përgjegjëse
për të gjitha punët që kryheshin në tribu, si dhe ishte ruajtësja
e thesarit të tribusë.Ajo kishte fuqinë të dënonte me vdekje ose
t’ua falte jetën të burgosurve. Kishte gjithashtu gra oficerë që
ishin nën urdhërat e gruas udhëheqëse. Familja më e
rëndësishme e një klani quhej “Ohuachira”, në krye të së cilës
qëndronte një grua. Disa kronika të hershme të të bardhëve i
emëronin këto gra si “mbretëresha” ose si “princesha.” Është
botuar prej tyre historia e njërës prej princeshave, e quajtur
Cacica, që qeveriste provincën indiane në Karolinën e Jugut.
Cacica zotëronte të gjithë pasurinë e provincës, veshjet e
kushtueshme prej lëkure e shalla zbukuruese të grave etj. Mbi
të gjitha, ajo mbante në kokë një kurorë të stolisur me perla.
Kur mbi popullin e saj ra epidemia e kolerës, Cacica i shiti
perlat e saj të shtrenjta e me paratë bleu ilaçe me të cilat shëroi
njerëzit e saj.

Nga ana tjetër, tributë Omaha, Ponca, Iova, Kansa dhe
Osaga janë të njohura për klanet patriarkale, megjithatë gratë
luajnë një rol të padiskutueshëm organizativ e shoqëror në
strukturat sociale. Kështu, brenda klanit formohen shoqëritë e
grave për mosha të ndryshme, p.sh. shoqëria e grave që jetojnë
vetëm ose shoqëria e grave të veja, shoqëria e grave për qëndisje,
për qepje veshjesh si dhe për veprimtari të tjera profesionale. E
kundërta ndodh në tributë Cree të Northen Forest ose në tributë
Shoshoni të Rocky Mountains dhe në tribunë Karankaua, që
janë tribu tipike ku gruaja ishte skllave e burrit. Ato
konsideroheshin anëtaret e fundit në familje që s’kishin asnjë
vlerë. Bashkëshorti në tribunë Shoshoni ishte monark absolut
mbi gruan e vajzat, ai zotëronte çdo pasuri të tyre dhe kishte
të drejtë t’i ndërronte me qënie njerëzore të tribuve të tjera,
sipas pëlqimit të tij. Gratë punonin e robtoheshin gjithë ditën e
kryenin punët më të rënda. Disa nëna arrinin deri aty sa i vrisnin
fëmijët e porsalindur, në qoftë se ishin vajza, për t’i shpëtuar
një herë e përgjithmonë nga mizerja e jetës që i priste.
Është fakt i njohur historikisht se tributë indiane ishin
gjithmonë në rreziqe të paparashikuara, të gjithë indianët
jetonin vazhdimisht nën rrezikun e një sulmi, goditjeje të
befasishme. Burrat ishin të detyruar, natë e ditë, të përgatiteshin
për luftë mbrojtëse. Gratë qëndronin brenda, kujdeseshin për
fëmijët, përgatitnin ushqimin, qepnin rrobet prej lëkure dhe
opinga mokasine, paketonin plaçkat për udhëtime ose
shoqëronin burrat gjatë gjuetisë së kafshëve të egra. Po ashtu,
gratë kultivonin zarzavate në kopshtet e shtëpise ose mblidhnin
arra, manaferra e rrënjë bimësh të egra nëpër pyje, si dhe rritnin
pranë shtëpise kafshë të vogla e zogj të kapur me cark. Ushqimi
i indianëve ishte i shëndetshëm e i pasur në mish, perime, fruta,
arra e peshk, i balancuar më së miri sipas porcioneve.
Sipas studiuesve, gratë gjithmonë do të aktivizoheshin edhe
në punë që u përkitnin burrave të zotë, p sh në tributë e Great
Plains kishte gra që shkonin në gjuetinë e bufalos. Gratë ishin
gjithashtu arkitektet dhe ndërtueset e shtëpive në tributë e
Pueblosë dhe Navajos, ku ngritja e shtëpive me purteka dhe
bar të gjatë ishte një praktikë e njohur gjerësisht. Gratë në
tribunë Iova, në Illinois, kultivonin misrin, pa përdorur plugun
dhe kafshët tërheqëse. Pas punës ato merrnin pjesë në një
numër pa mbarim ceremonish e festash dhe në funksione të
tjera sociale, prej të cilave burrat ishin përjashtuar.

Argëtimet, jeta intime dhe jeta me bashkëshortin, për gratë
indiane, ishin absolutisht të lidhura me forcat e mbinatyrshme.
Në shumë tribu, vallëzimi në grup u hante shumë kohë grave.
Por vallëzimet kishin kuptim simbolik e mistik. Një nënë duhej
t’i mësonte vajzës të gjitha llojet e valleve, si dhe kuptimin që
shprehte çdo rit. Sipas refleksioneve indiane, Toka është Nëna,
Dielli është Babai dhe Hëna është Gjyshja jonë. Hëna jep urdhër
për të rregulluar ciklet mujore të femrave në të gjithë botën.
Kështu, menstruacionet e femrave indianët i shpjegojne si
ndikim të forcave të mbinatyrshme. Në qoftë se ndodhte ndonjë
shkatërrim ekonomik, ai ishte i lidhur me ciklin mujor.
Përkundrazi, në disa tribu të tjera, kur një vajzë i vinin
menstruacionet e para, ishte një ngjarje që festohej në ritet fetare
me vallëzime e me bujë.

Të gjithë indianët kishin standarde morale që ishin bazuar
në ritet e traditat e jetës, në mjedisin e banimit dhe në kushtet
ekonomike, në nevojat fizike të çdo anëtari të tribusë. Blerja e
nuses ishte një praktikë e përgjithshme. Një burrë indian e blinte
nusen duke i falur dhurata familjes së saj, për shembull, rroba,
ornamente, sende të vyera dekorative, varka dhe harqe e
shigjeta. Në disa tribu, dhuratat me të njëjtën vlerë
shkëmbeheshin ndërmjet krushqëve të nuses e të dhëndrit. Në
qoftë se bashkëshortja trajtohej keq ose ishte e pakënaqur nga
martesa, ajo ishte e lirë të shkonte dhe, pas ndarjes, burri e
gruaja kishin të drejtë të martoheshin përsëri.
Miratimi për martesë i djalit ose i vajzës i përkiste vetëm
familjes. Në fakt, më tepër vendoste kontrata me përfitim të
dyanshëm midis familjes së dhëndrit dhe asaj të nuses, se sa
vendosnin vetë ata, çifti. Sigurisht, për zgjedhjen e nuses ose
të dhëndrit nderi u takonte vetëm të moshuarve. Blerësi,
bashkëshorti që blinte nusen, nuk kishte të drejtë ta shiste atë
ose ta jepte përkohësisht si prostitutë. As ta rrihte e keqtrajtonte
atë ose ta vriste. Të posamartuarit kishin të drejtë të vendosnin
vetë për jetën sociale e mbarëvajtjen e familjes së re, të përdornin
të ardhurat e tyre ekonomike e të ndanin çdo gjë së bashku,
sipas rregullave e riteve të vendosura nga banorët e tribusë.
Në tribunë Navajo asnjëherë nuk martoheshin dy të rinj brenda
një klani, edhe kur ata binin në dashuri me njëri-tjetrin.
Poligamia ishte praktikuar pothuaj nga e gjithë popullsia
indiane. Përjashtim interesant nga ky ligj përbënin vëtem dy
tribu Pueblo të perëndimit, Zuni dhe Hopi, ku sundonte
monogamia. Një martesë e fshehtë ose një divorc i fshehtë, nuk
ekzistonte në tributë indiane. Çdo martesë e çdo divorc duhej
të merrej vesh nga gjithë të rriturit e tribusë ose çiftet që shkelnin
rregullin, duhej të dënoheshin egërsisht. Disa herë, çifti i
posamartuar jetonte së bashku me prindërit e njërit ose tjetrit.
Një burrë nga tribuja Apach nuk i fliste kurrë së vjehrrës dhe
babanë e nuses e trajtonte me respekt të madh.

Qysh me ardhjen e evropianeve të parë në kontinentin
amerikan, indianët vendës u cilësuan me një emërtim të ri:
“amerikano-indiane.” Marrëdhëniet “të bardhë – indianë” për
tre shekuj luajtën një rol themelor në ndryshimin e kulturës së
indianëve, veçanërisht, për gratë indiane. Karl Marksi ka
shkruar se, kur kolonizatorët e bardhë u vendosën në tokën e
re, gratë indiane, që më përpara kishin një status inferior ndaj
burrit, u bënë skllave për herë të dytë nga kolonizatorët. Si
pasojë e kolonializmit, indianët vuajtën tmerret e genocidit,
humbën tokat e tyre, u detyruan të bënin jetën e nomadit,
humbën jetën në masë nga sëmundjet e nga luftërat. Po ashtu,
martesat jashtë tribuve dhe përhapja e traditave kulturore e
fetare dhe e sistemit social, sollën një ndryshim në kulturën
tribale deri në konfuzionin e identitetit.

Nga libri autobiografik “Papago Woman,” (1936) i Maria
Chonas, mësojmë për tribunë Papagonia, shtëpinë tradicionale
të popullit të saj në shkretëtirën jugperëndimore të Arizonës
dhe në Meksiko. Në këtë libër Chona përshkruan tri përvojat e
jetës së saj: kujdesi për shtëpinë, të mësuarit dhe praktikimi i
aftësive femërore të traditave të Papagos. Qysh e vogël Maria
vraponte të mbushte ujë në shkretëtirën misterioze prapa
katundit, vend nga i cili ajo ruan në kujtesë historira, mite,
legjenda e përralla të treguara nga gjyshërit e saj. Në librin
autobiografik Maria demonstron rreptësinë dhe forcën e
zakoneve tradicionale të grave indiane brenda për brenda
shoqërise ku ato jetonin. Por ajo vetë filloi ca nga ca, të thyente
disa prej këtyre rregullave, p.sh. ajo e quajti veten mjaft të lirë
që ta linte shtëpinë e burrit kur ai u martua me një grua të
dytë. Gjithashtu ajo këmbënguli që gratë të liroheshin nga një
pjesë e punëve robtuese stereotipe që u përkitnin vetëm
femrave. Maries i dëgjohej fjala, sepse ishte e bija e kryetarit të
tribusë së Papagos, Co Quien, i dëgjuar në histori. Maria Chona
u cilësua si një udhëheqëse e sprovuar e grave indiane, duke
ngritur lart kulturën e tribusë Papago.
Chona i tregoi historitë e saj në vitin 1981, në moshën 90
vjeç dhe ajo ishte e vëmendshme rreth ndryshimeve që
ndodhnin në shoqëri. Gjatë takimit qysh në fillim me njerëzit e
bardhë asaj i bënë përshtypje dy gjëra, alkoolizmi dhe
katolicizmi. Gjithashtu, ajo kujtonte ditën kur përdori jastëkë
e kuverta për të fjetur.

Një tjetër autobiografi është shkruar nga gruaja indiane
Winnebago, e quajtur Mountain Wolf Woman, libër i botuar
me 1958. Ndryshe nga Maria, Mountain Wolf Woman, 75 vjece,
nuk e shkroi vetë librin, por zërin e saj e regjistroi redaktori i
shtëpisë botuese. Ajo fliste anglisht dhe përqendrohej më tepër
në krahasimin e jetës së burrit dhe të gruas indiane, të lidhura
me ndryshimin e vazhdueshëm të kulturës së shoqërise indiane.
Ajo tregon se me 1832, mbas “luftës së zezë”, indianët
Winnebago lëvizën në drejtim të verilindjes së Iowas. Në vitin
1848 pati një rritje të numrit të ardhësve të bardhë në Iowa
dhe tribuja e Winnebagos u largua përsëri, kësaj radhe në
perëndim të lumit Misuri. Por me 1863 Winnebagot u hipën
varkave e lundruan në drejtim te lumit Minesota, në territorin
e Dakotës, dhe udhëtimi i fundi shpërngules është Nebraska,
në Thurston County. Mountain Wolf Woman shpjegon se disa
shkaqe të tjera të lëvizjes së tribusë kanë qenë edhe gjetja e
punës për burrat, bashkimi i familjes ose nevoja për t’u kujdesur
për fëmijët e nipërit. Ajo e cilëson veten më tepër si transmetuese
të kulturës indiane midis jetës së popullit të saj dhe brezit të
ardhshëm. Ajo përsërit gjithë kohën: “Respektoni njerëzit e
moshuar, kështu nëna e babai na këshillonin ne, fëmijët. Ne i
respektonim pleqtë, por sot nuk ekziston një respekt i tillë.”

Nga rrëfimet e Mountain Wolf Woman mësojmë rreth
ndryshimeve në shoqëri qe ajo mbikqyri gjatë jetës së saj,
ndryshime të simbolizuara që nga luga metalike e kuzhinës.
Babai im, tregon ajo, nuk kishte nevoje të merrte liçense për të
gjuajtur një sorkadhe. Në lidhje me besimet fetare ajo tregon
me humor se midis një përzierjeje prej tri fesh të ndryshme në
fenë e saj, ajo nuk di cilën të zgjedhë më parë . Ajo praktikon
shërbesën fetare të ceremonive të Winnebagos, duke perfshire
vallen e skalpit dhe vallen e mjekimeve tradicionale. Së dyti
ajo, ndiqte shërbesën fetare të kristianëve dhe, më vone, kishën
amerikane në Nebraska. Kështu, kur Mountain Wolf Woman
vdiq, për të u falën e u lutën tre priftërinj të ndryshëm.

Ndryshimi i kulturës së jetesës së grave indiane, sot ka
tërhequr vëmendjen e shumë autorëve. Sipas studiuesit
Mihesnah, identiteti i grave indiane, vlerat e kulturës së tribuve,
rolet e gjinisë dhe dukjes, nuk mbeten statike, pasi indianët
përvetësuan vlerat e reja të sistemit shoqëror. Anëtarët e së
njëjtës tribu, shpesh, për nga gjendja dhe të ardhurat
ekonomike, u përkitnin klasave të ndryshme shoqërore.
Gjithashtu, gratë indiane me gjak të përzier (nënkupton,
martuar me të bardhë), kishin më tepër para dhe zotëronin
me shumë të mira materiale se gratë me gjak indian. Zakonisht,
gratë indiane të martuara me të bardhë, ndiqnin rrugën e
kristianizmit, duke u larguar dramatikisht nga vlerat dhe
traditat e tribusë. Megjithatë, edhe të martuara me të bardhë,
gratë indiane e kanë ndier deri në palcë përçmimin dhe
poshtërimin e racës.

Duke iu referuar antologjisë së autores Chandra Talpade
Mohanty, “Gratë e botës së tretë dhe politikat e feminizmit”,
citojmë , “Gratë me ngjyrë ose gratë e botës së tretë, të gjitha
kanë të përbashkët një mision, luftën për të drejtat e tyre. Dhe
në fakt, kjo luftë drejtohet kundër kolonializmit, kundër
racizmit dhe jetës stereotipe të këtyre grave. Por gratë indiane,
ndërsa përparon përzierja e vazhdueshme e racës së tyre, nuk
kanë ndjekur gjithmonë të njëjtën strategji të rezistencës. Shumë
gra indiane, dyracore, që duken si kaukaziane, nuk e përfillin
idenë e racës, të gjinisë ose nivelin e klasave social-ekonomike.”
Ndërsa në të kaluarën, në jetën e tribuve, gratë indiane
kishin fuqinë fetare, politike dhe ekonomike të barabartë me
burrat, sot është ndryshe. Roli poshtërues i gjinisë zuri vend
në shoqëri qysh kur evropianët u ngulën në Amerikë. Martesat
e shpeshta me të bardhët, sollën traditat e reja se “burri bën
ligjin në shtëpi.” Besimi kristian, gjithashtu, predikon epërsinë
e mashkullit. Ato gra indiane që adoptuan vlerat e kulturës
euroamerikane, humbën rolin e tyre tradicional të gjinisë dhe
fituan vlerat e shoqërisë së të bardhëve.

A janë gratë indiane popull real ? Po. Gjatë jetës së tyre,
brez pas brezi, shumë autorë përshkruajnë ndjenjat dhe
emocionet e grave indiane, miqësinë e sinqertë midis tyre dhe
përshtatjen aspak të lehtë me joindianët. Sa prekës, aq
frymëzues është fakti se si grate indiane bashkëpunojnë njëra
me tjetrën duke ndihmuar me përvojen e tyre gjatë shtatzanisë
dhe lindjes së fëmijës, gjatë ceremonive të pubertetit, gjatë
shkoqjes së kallëpeve të misrit ose gjatë gatimit të ushqimit. Ne
dimë gjithashtu se si ndikuan ndryshimet e mëdha të kohrave
në të gjitha fushat, edhe mbi jetën e gruas indiane.Të lidhura
njëra me tjetrën ato punuan së bashku dhe shoqërizuan së
bashku jetën e tyre të re. Së bashku ato iu përshtatën
euroamerikanëve të cilët ndërhynë me dhunë në tokat e tyre
dhe ato u rezistuan sa mundën ndryshimeve të kulturës.

Akoma në ditët e sotme gratë indiane përballojnë të njëjtin
diferencim gjinie dhe luftojnë me mjete paqësore kundër
kolonianizmit euroamerikan dhe indianëve të tjerë. Një grua
indiane është anëtare e një populli që ka luftuar me genocidin
dhe poshtërimin sistematik të racës, në këtë vend. Një grua
indiane është një vajzë e së kaluarës dhe një nënë e së ardhmes
të popullit të saj, i cili është plotësisht njerëzor dhe meriton
respekt.

LEYANNA

Sapo dola nga salla e kompjuterëve ku kisha shtypur
shkrimin për gratë indiane, lexova një tjetër njoftim në stendë:
“Fatkeqësisht lajmërojmë se takimi me amerikano-indianet u
anulua.” Pa dhënë asnjë shpjegim, asnjë shkak, asnjë arsye…
Dy kopjet e esese që mbaja në dorë, filluan të më rëndonin
për dreq… më iku lodhja kot. Psherëtita. Me të vërtetë kisha
bërë një punë të kotë? E mërzitur, duke pyetur, gjeta zyrën e
Organizatës së Gruas diku, në katin e parë të kolegjit. Ishin
minutat e pushimit dhe koridoret e shkollës mizëronin nga
studentët. Duke ecur e pavëmendshme midis grumbullit të të
rinjve, arrita së fundi të gjeja zyrën, por, pa u afruar mirë,
munda të dalloj kurrizin e një gruaje të re veshur me një xhaketë
të bardhë kapardine, e cila sapo mbylli me çelës derën e zyrës.
Kur u kthye në drejtimin tim njoha përnjëherësh Leyannen,
një ledi e re, të cilën e kisha njohur në kishën e ishullit të
Nahantit.
– Bota e vogël!- i thashë asaj në vend të përshëndetjes, e
pastaj, – Besoj…kryetarja e Gruas?
– Edhe pedagoge, njëkohësisht, – buzëqeshi lehtë ajo duke
zbuluar përgjysmë dhëmbët e bardhë me shkëlqim perlash.
– Ju…studente? Gëzohem shumë në qoftë se po.
Unë pohova duke tundur kokën dhe i zgjata esenë.
– Ah, qenki përgatitur për diskutimin…më vjen keq…
Indianet e ndryshuan grafikun e programit të festimeve…
– Ishte një rast për mua…më erdhi fati në derë të takoja për
herë të parë një grua indiane! – thashë unë.
– Tani kam pushimin e drekës – m’u drejtua ajo duke ecur
me lëvizje të ngadalta të trupit, si gjithnjë, dhe të folurit me zë
të ulët sikur donte të mos e dëgjonte dikush,
-Po ke kohë të lirë eja me mua në kafeteri të bisedojmë.

Zumë një tavolinë pranë dritareve që vështronin nga oqeani,
ku vezullonin jahtet e bardha. Ajo porositi supë pule me perime,
unë një kafe.
Ajo u përkul pak mbi tavolinë e m’i drejtoi sytë.
– Ne i ftuam indianet – u mundua ajo të shfajësohej. – Ne
nuk lajmëruam se ato do të vijnë…dhe këtu ka
ndryshim…Ndoshta do të vijnë një ditë tjetër.
Ajo theu një kafshatë bukë, e ngjeu me lëngun e supës dhe
e afroi me kujdes në gojë, pa përdorur lugën. Befas m’u kujtua
darka e lenteve (darka që shtrohet dyzet ditë para pashkëve),
në kishën e Nahantit, ku isha ulur në të njëjtën tavolinë me
Leyannen dhe, kur ajo e kishte ngjyer bukën në pjatën e supës,
kisha kujtuar sofrën e hershme fshatare.
Ndërsa mbllaçitej ngadalë, zgjati dorën e majtë, mori
shkrimin tim e filloi të lexonte disa faqe.
-E kini shkruar “eksellent.” – mërmëriti ajo. – Ju lutem,
mund të më falni një kopje mua?
-Merreni, mbajeni pa m’u lutur, – i thashë me
indiferentizëm. Pastaj shtova: Kisha dëshirë të takohesha me
një indiane…
– E ke përballë teje, në tavolinë, – tha ajo dhe një buzëqeshje
simpatike ia mbuloi paksa mollëzat e ngritura të faqeve.
Unë lëviza karrigen dhe u ngrita vrullshëm. Ne takuam të
katër duart e ndenjëm një çast duke kundruar njëra- tjetrën.
Flokët e saj të errët e të lëmuar ishin thurur prapa me një gërshet
të shkurtër, të lidhur me një fjongo të zezë. Fytyra e kuqërremtë
e vrarë, fillonte me ballin e gjerë e sa vinte ngushtohej deri tek
mjekra e vogël me majë, formë që i jepte një pamje pikëllimi e
turbullimi të brendshëm. Syte e saj gri me nuanca të lehta jeshile
nëpër to, të mbyllur përgjysmë e me bisht, vezullonin nën dy
vetulla të dendura, të ndritura e të zeza si shigjeta. Sytë i
ngjanin si dy vijëza të holla kur i mbante mbyllur e falej në
altarin e kishës.
– Gëzohem, – belbëzova unë, – gëzohem që ju kam njohur
ju më parë…- dhe u ula përsëri.
– Me siguri keni parë edhe indiane të tjera para meje, – tha
Leyanna, – por nuk i keni njohur. E para, ne nuk rrimë të
veshura me kostumin e traditës plot fije, pupla e xhufka dhe, e
dyta, në Amerikë sot ka përzierje njerëzish nga të gjitha etnite
e botës. Ne, indianët vendas, humbasim në këtë vrundull të
madh racash.

Pastaj ajo më tregoi se rridhte nga gjak i pastër i tribusë
Mashantucket Pequot në shtetin e Konektikut që ndodhet në
jug të shtetit të Massachusettsit, ku banojmë ne. Tribuja e saj
ka jetuar e vazhdon të ketë pronë rajonin me të pyllëzuar të
shtetit, ku Pequotet jetonin me gjueti dhe e ruajtën identitetin
e tyre si një popull i pavarur. Simboli i tribusë është “dhelpra e
pyllit”, sipas së cilës ka marrë emrin dhe populli indian i zonës.
Për mijëra vjet juglindja e Konektikut ka qenë vendbanimi
i Mashantucket-Pequoteve dhe paraardhësve të tyre. Fshatrat
e indianëve, vendosur pranë lumenjve, u zhvilluan
ekonomikisht. Pequotet merreshin me peshkim, gjueti dhe me
kultivimin e perimeve. Duke udhëtuar me varka nëpër lumenj,
indianët shpejt ranë në kontakt me ardhësit evropianë.
Wampum-et ose rruazat e përgatitura nga pjesa e brendshme
e guackave të detit e që shërbenin si stoli zbukurimi ose si
ornamente në ceremoni e rituale fetare e sociale, filluan të
përdoreshin edhe si monedha këmbimi midis amerikano-indianëve
dhe të bardhëve. Wampumet u bënë gjithashtu edhe
një faktor konkurrimi e konflikti midis evropianëve dhe
indianëve vendas. Filloi historia e armiqësisë…

Gjatë bisedës me Leyannen zbulon diçka, mëson, kupton.
Fytyra e saj merr një pamje tragjike kur përshkruan betejën e
Pequoteve në vjeshtën e 1636-s me ushtrinë e ardhur nga
Massachusetts. Pequotet refuzuan të paguanin 400 pashë me
wampums si dëmshpërblim për vrasjen e një evropiani. Ushtria
u vuri zjarrin dy fshatrave të Pequoteve pranë lumit Thames.
Në prill të 1637-s, të revoltuar, indianët sulmuan imigrantet
tek punonin në arat e tyre në Wthersfield, ku vranë nëntë burra
e rrëmbyen dy vajza angleze. Pequotet mendonin se dy vajzat
mund të kishin njohuri se si prodhohej baruti, i cili u nevojitej
për gjashtëmbëdhjetë pushkët që u kishin kapur të bardhëve.
Ky sulm ishte një “shkak” i mirë për evropianët, të cilët, me
një ushtri të vogël, dogjën krejt fshatrat e indianëve ku vdiqën
e u vranë afërsisht 700 burra, gra e fëmijë, në më pak se një
orë.
Dhe historia e luftërave midis kolonizatorëve dhe Pequotëve
vazhdoi pa mbarim. Ata indianë që shpëtuan gjallë, u bënë
pre e sëmundjeve dhe e skllavërisë. Megjithatë, ata e ruajtën
në shekuj rezervatin, tokën e të parëve, paçka se tani ishte
grabitur copë pas cope nga të bardhët.

Leyanna më ftoi të shkonim në zyrën e saj ku, mbi tavolinën
e punës, në një kornizë të praruar ishte varur një copë dru i
vjetër, i kalbur e gjysmë i djegur. – Është një relike e ruajtur
brez pas brezi , – tha ajo.- Ja çfarë “teproi” nga shtëpitë e
stërgjyshërve tanë!
Dhe vazhdoi të tregonte se fillimi i shekullit të njëzetë i gjeti
Pequotët të dobësuar nën forcën e asimilimit dhe kushteve të
këqia të jetesës. Një pjesë e madhe e tyre ishin shpërngulur
nga rezervati, me përjashtim të dy gjysmë- motrave Elisabeth
dhe Martha, të cilat nuk lëvizën nga pragu i derës. Dy gratë
indiane, si dy martire, luftuan të mbanin e të mbronin tokat e
tyre deri në ditët e fundit të jetës, me 1970. I biri i Elisabetës u
bë lider i Pequotëve, pas vdekjes së dy plakave.

Duke kujtuar histori të treguara gojë pas goje, Leyanna
vazhdon rrëfimin e saj me fitoren që arritën Pequotët me 1983
kur Kongresi amerikan u njohu të drejtën e pronësisë së tokës.
Pequotasit e larguar nga vendlindja filluan të ktheheshin
një nga një dhe me 1986 indianët ngritën qendrën e bingos e të
kumarit, një grup ndërtesash ndërtuar bukur e me një stil
modern, por të zbukuruara me skulptura, ornamente e vizatime
të artit të vjetër indian. U hapën vende të reja pune duke kthyer
në vatrat e tyre edhe shumë Pequotë të tjerë të ikur.
Falë këmbënguljes dhe qëndresës së dy motrave Martha-
Elisabeth që ruajtën tokën, qendra e kumarit-bingos-llotarisë
në Konektikut, është e dëgjuar sot në gjithë Amerikën.
Leyanna përfundon: – Ndërtesa e madhe e Bingos dhe e
Kasinos në tokën e tribusë sime mban emrin “Dhelpra e
pyllit”—një kujtesë se linja shpirtërore e Pequotëve vazhdon
brez pas brezi e pakëputur edhe sot, – nje kujtesë se rruazat e
dikurshme të fildishtit që shërbenin si para, tani janë
zëvendësuar me dollarë, një pjesë e të cilëve duhen shpenzuar
për rindërtimin e komunitetit të indianëve, për edukimin e
anëtarëve të tribusë e të fëmijëve të tyre dhe për krijimin e
kushteve të mira të jetesës dhe mbrojtjen e shëndetit të indianëve
të moshuar.”
Kur u ndava me Leyannen dhe e falenderova, ajo më dhuroi
një karficë me dy këpucë të vogla mokasini që, e mbante varur
në thilenë e xhaketës. “I ka punuar gjyshja ime me duart e
saj.” – tha. Por ajo që më gëzoi më shumë, ishte premtimi se
kur të ishte e lirë, do të më çonte të vizitonim familjen dhe të
afërmit e saj në Konektikut.

WORKS CITED

Bataille, Gretchen. AMERICAN INDIAN WOMEN

Lincoln Nebraska, University of Nebraska, 1984

Mihesuah, Devon. AMERICAN INDIAN WOMEN AND HISTORY

The American Indian Quarterly Wntr 1996 v 20 p 15 (13)

Terrell, John and Donna. INDIAN WOMEN OF THE WESTERN MORNING

New York, The Dial Press, 1974

Wall, Steve. WISDOM’S DAUGHTERS

New York, Harper Collins, 1993

Maria Chona. PAPAGO WOMAN (autobiography, 1936)

Montain Wolf Woman AUTOBIOGRAPHY (1958)

Chandra Talpade Mohanty. THIRD WORLD WOMEN AND POLITICS
OF FEMINISM