Opinion nga Teuta BERISHA/
Kosova vetem pas disa muajsh perseri po shkon ne zgjedhje. Kete here klima politike do te jete shume me e nxehte. Qeveria e trembur qe nuk pati asnje perparim vitet qe ishte ne udheheqje, filloi te perdore çdo mjet qe te hipnotizoje votuesit.
Kete promovoj dje edhe Isa Mustafa i cili nuk ka se çfare ti thote votueseve per arritjet ne kohen qe qeverisi sepse nuk beri asnje gje dhe perpiqet qe te fitoje votues me imazhin e Liderit legjendar te Kosoves Ibrahim Rugova. Fillimisht desha te theksoj qe vlerat e Ibrahim Rugoves nuk i takojne vetem partise LDK por te gjitha partive, votuese, popullit te Kosoves. Gjithashtu qeverisja e Ibrahim Rugoves i perket nje periudhe tjeter dhe eshte per te ardhur keq se si partia e trembur LDK perpiqet ti fshehe deshtimet ne hijen e tij. Por, eshte me e trishtueshme menyra se si ai perdor femijet e te ndjerit Rugova per qellime politike. Dje prezantoi vajzen, Teuta Rugova sikur ishte diçka e jashtezakonshme. Fillimisht me kete veprim u poshteruan kandidatet e tjere per deputet te LDK sepse u prezantua nje vajze e cila nuk e ka idene e politikes dhe qe ka ardhur nga hiçi. Por eshte koha e reklamave dhe çuditerisht edhe te vjeterit dine te bejne reklame. Por te mos harrojme qe ai pati deputet edhe djalin e Rugoves, Uke’n por qe nuk ndodhi ndonje gje e jashtezakonshme ne Kosove. Perkundrazi u perdor per fushate dhe u la ne hije. Prandaj nje vajze e re qe nuk e ka idene nga politika nuk eshte nje mbrekulli per politiken Kosovare.
Nese duhet te veprojme me mentalitetin e LDK edhe mua duhet te ma japin voten sepse kam te njejtin mbiemer me Sali Berishen. Por jo, nuk do te deshiroja vota per shkak te mbiemrit por te vleresohem per punen time. Keshtu qe ju bej thirrje votueseve qe reklamat jane te shkurta por vuajtjet nuk mbarojne kurre me kesi lloje qeverisjesh. Ka ardhur koha qe Kosova te perkrahe nje drejtim te ri te cilet nuk do te perpiqen te gjejne femijet e rritur ose kusherinjte e Lidereve Kosovare. Edhe njehere e shohim qe figura e ish-Liderit Ibrahim Rugoves eshte me e fuqishme se sa figura e liderit aktual Isa Mustafes dhe kjo tregon nje dobesi ne partine ne fjale.
Depute ne Komunen Obiliq/AAK
Archives for May 2014
Toponime dhe gojëdhëna shqiptare që lidhen me emrin e Shën Palit
Prof. Asc. Dr. Thanas L. Gjika/
Mbasi nxorrëm këto të dhëna për vizitën e Palit e të grupit të tij nëpër territore ilire, bëhet e kuptueshme pse në popullin shqiptar, ekzistojnë shumë emra vendesh dhe gojëdhëna që lidhen me emrin e Shën Palit. Populli shqiptar, pasardhës i popullsisë ilire, gjatë historisë së tij ka kaluar periudha shumë të vështira lidhur me ruajtjen e besimit të krishterë. Që në shekujt e parë mb. Kr., ilirët, të parët e shqiptarëve, ashtu si grekët, maqedonët e romakvt, e përqafuan Krishterimin si fe të re që predikonte barazinë e njerëzve përpara Zotit dhe dashurinë njerëzore pa dallim shtresash, krahinash e kombësish. Mirëpo dihet se besimtarët e krishterë derisa Kostandini i Madh e shpalli Krishterimin fe zyrtare, u ndoqën dhe u përbuzën prej nëpunësve dhe ushtarakëve romakë. Gjatë kësaj kohe prej dy shekuj e gjysmë edhe ilirët e krishterë u përbuzën dhe u përndoqën. Ndërsa në shekujt XVI-XIX pushtuesit otomanë ushtruan mbi pasardhësit e ilirëve, mbi shqiptarët, një presion të vazhdueshëm për t’ua ndërruar besimin e krishterë në mysliman. Së fundi regjimi komunist për disa dekada gjatë gjysmës së dytë të shek. XX, ushtroi presion që ky popull të braktiste çdo besim për t’u bërë ateist. Me gjithë këto furtuna, populli shqiptar e ka rruajtur respektin për apostullin Pal, predikuesin e parë të Krishterimit dhe themeluesin e kishave të para të krishtere në territore të tij. Shprehje e këtij respekti janë ruajtja e mjaft mikro e makrotoponimeve si dhe gojëdhënave që lidhen me emrin e Shën Palit. Këto toponime e gojëdhëna kanë një shtrirje gjeografike të tillë që përputhet pikërisht me rrugën e mundshme të kalimit të apostullit në anën perëndimore të Provincës së Maqedonisë deri në Ilirik dhe pastaj prej atjer në brigjet e detit Adriatik deri në Nikopojë të Epirit.
Disa prej këtyre toponimeve ruhen ende sot edhe në zona e fshatra ku popullsia gjatë sundimit osman nën presionin e vijueshëm të sunduesit u kthye në myslimane.
Në Bende të Tiranës. Me rëndësi të veçantë në fushën e toponomastikës paliane është prefektura e Tiranës, kryeqyteti i Shqipërisë së sotme. Në anën lindore të Tiranës, prapa Malit Dajt ekziston një zonë fshatare që quhet zona e Shën Palit (banorët vendës e shqiptojnë Shupal). Kjo zonë kodrinore malore përbëhet prej katërmbëdhjetë fshatrash, që quhen Dajt, Zall Dajt, Selitë, Mojsit, Shëngjin, Bastar, Zall Bastar (ky fshat është sot qendër e komunës), Murrizë, Vilës, Mëner, Zall Mëner, Bulçesh, Besh dhe Shën Pal, i cili ka qenë qendra kryesore e gjithë zonës, prandaj ajo është quajtur dhe quhet zona e Shën Palit (Shupalit). Banorët e kësaj zone janë konvertuar në myslimanë gjatë shekujve të pushtimit osman. Prej banorëve të fshatit Shën Pal janë populluar gjatë shekujve fshatrat Dajt, Zall Dajt (ky më parë quhej Zalli i Shën Palit) dhe lagja Kodër Shën Pal, që shtrihet mbi fshatin Shën Pal. Në rast se ky fshat i lashtë do të ndodhej në një zonë fushore, ai do të ishte rritur e bërë një qytet i madh, por popullsia e tij dhe e mbarë zonës gjatë shekujve është shpërngulur në zonat fushore përtej malit të Dajtit, në fushën e madhe të Tiranës e të Durrsit.
Banorët e Shën Palit të Tiranës dhe të mbarë zonave rrotull, kishin shërbyer si ushtarë në ushtrinë e Aleksandrit të Madh të Maqedonisë, si pjesëtarë të falangës ilire. Në shekujt e mëvonshëm banorët e atyre zonave ushtronin kurbetin sezonal si bujq. Ata shquheshin për kthimin e tokave bujqësore me bel. Jo larg kësaj zone banonin fiset ilire të pirustëve (në Mirditë), të njohur për nxjerrjen dhe përpunimin e hekurit. Kuptohet se belat e kazmat që përdornin bujqit e atyre zonave përreth ishin prodhime të mira të pirustëve. Gjatë muajve të ngrohtë të vitit ata shkonin e punonin për të kthyer tokat në shumë fusha pjellore të Maqedonisë deri te gjiri i Thesalonikut. Pas pushtimit osman këta banorë filluan të shkonin për të punuar edhe në rrethet e Stambollit. Duke qenë se këtë zanat fshatarët e këtyre zonave e kryenin vit për vit në mënyrë të vazhdueshme nga brezi në brez, burrat kurbetllinj u detyruan të mësonin greqishten e më vonë edhe turqishten, si gjuhë komunikimi, natyrisht me një fjalor jo të pasur. Por këto gjuhë nuk u bënë gjuhë shtëpie, sepse gratë nuk patën nevojë t’i mësonin ato. Kurbeti sezonal i këtyre banorëve u ndërpre kur u ndanë kufijtë më 1912-1913. Deri aty nga vitet 1955-1960 në këto zona kodrinore malore mund të takoje burra që ende mund të komunikonin greqisht dhe turqisht.
Brenda fshatit Shën Pal (Shupal) askushç nuk mban mend që të ketë pasur kishë me emrin Shën Pal. Atje ka mbeturina të kishës Shën e Premte, kurse gërmadha të kishave të tjera janë zhdukur. Fshatarët, ndonëse myslimanë, kanë pasur zakon që të përdornin një gur, ose më shumë se një gur, nga ish kishat e krishtere . Në lindje të fshatit ka një kodër ku nuk ka shtëpi të ndërtuara mbi të ose rrotull saj. Ajo quhet Kodra e Kishës. Gërmadhat e kishës, ose mbeturina të saj, sot nuk duken askund, por ky emër tregon se aty ka ekzistuar një kishë që i ka dhënë emrin kodrës. Ky emër vendi nënkupton se në atë kodër, në Mesjetën e hershme, ka ekzistuar një kishë me emrin e Shën Palit, e cila duhet të ketë qenë kuvend a manastir, si qendër e peshkopatës së rëndësishme të Bendes, të cilën e përmend historiani italian D. Farlati. Me kalimin e kohës emrin e kishës, mendojmë se e mori kodra, e cila u quajt kodra e kishës së Shën Palit. Meqenëse kjo kodër ndodhej karshi fshatit Shën Pal dhe brenda zonës me emrin Shën Pal, fshatarët e shkurtuan emrin e saj dhe e quajtën thjesht kodra e kishës, sepse ata e nënkuptonin emrin e Shën Palit, sepse ajo ishte e vetmja kishë me atë emër. Në rast se kisha do të kishte pasur emër të një shenjti tjetër, atëhere emri i saj do të shkurtohej duke ruajtur emrin e shenjtit dhe duke hequr fjalën kodra. Kështu ka raste kur mbi një kodër ka pasur ose ka një kishë me emrin Shën Mëri, ose Shën Pjetër, etj, banorët nuk thonë, po shkojmë te kodra e kishë së Shën Mërisë / Shën Pjetrit, por thonë shkurt, po shkojmë te Shën Mëria, ose te Shën Pjetri, duke shkurtuar fjalën kodra.
Fakti që kisha u ndërtua jashtë fshatit Shën Pal, tregon se ajo u ndërtua për respekt të shenjtorit, në një kohë kur emrin e tij e kishte marrë me kohë fshati dhe zona. E themi këtë mbasi dihet se kishat u lejuan të ndëroheshin në shek IV mb. Kr., kur Kostandini i Madh (Flavius Valerius Constantinus) e shpalli fenë e Krishtere, fe zyrtare. Kurse fshati dhe zona e kishin marrë emrin Shën Pal qysh në shek I-II për respekt ndaj apostullit Pal, i cili gjatë udhëtimit të tretë duke shkuar drejt kufirit të Ilirikut (gr. mehri tu Illiriku), kuptohet se kishte ndalur disa ditë aty dhe kishte predikuar, ndoshta kishte pagëzuar dhe ndonjë familje.
Fqinjë me zonën e Shën Palit të Tiranës është zona e Shën Gjergjit, e cila ka 10 fshatra me fshat kryesor fshatin Shën Gjergj. Edhe kjo zonë sot i ka banorët myslimanë të kthyer gjatë shekujve të sundimit osman. Brenda fshatit Shën Gjergj, para disa shekujsh ka ekzistuar kisha e Shën Gjergjit. Gjatë shekujve emri i kësaj kishe i dha emrin fshatit dhe më vonë gjithë zonës. Emri i fshatit dhe i zonës Shën Gjergj ka ardhur nga zgjerimi i përdorimit të emrit të kishës, një rrugë e ndryshme kjo nga ajo e krijimit të emrit të fshatit dhe të zonës Shën Pal, ku si thamë kisha u ndërtua jashtë fshatit dhe mbasi ai e kishte marrë emrin e shenjtit.
Rruajtja dhe përdorimi i këtyre emrave të krishterë për fshatrat dhe zonat përtej malit të Dajtit edhe mbas disa shekujve nga kthimi i banorëve në myslimanë, si dhe karakteri i përshpirtshëm i banorëve, mendojmë se dëshmon për përqafimin e fesë së krishtere me devocion prej të parëve të tyre. Shati i arkeologut një ditë do të zbulojë tek kodra e kishës themelet e vjetra të kuvendit (manastirit), i cili ka qenë qendra peshkopale e Bendes, prej së cilës varreshin kishat e krahinës malore të Tiranës, Martaneshit, Krujës etj .
Në Mirditë, krahinë me banorë të besimit të krishter katolik, ekziston fshati Shën Pal, ku ka ekzistuar deri më 1967 një kishë e lashtë me qelë, pra një manastir. Ky manastir i lashtë kishte pranë godinën e qelës, varrezat e fshatit dhe një shesh të madh të rrethuar me rrepe të mëdhenj shekullorë. Sheshi quhej Sheshi i kuvendit, sepse aty mblidheshin burrat në raste kuvendesh, ose festash .
Në qytetin e Pukës, pranë Zadrimës, para pushtimit osman, ka pasur gjithashtu një Abaci me emrin e Shën Palit.
Në Zadrimë, në fshatin Kabash ka qenë një kishë e lashtë me emrin Kuvendi i Shën Palit. Në kuptimin gjeografik e etnografik Kabashi i ka përkitur zonës së Zadrimës së Sipërme. Përpara këtij manastiri të lashtë ka qenë deri nga mesi i shek. XX një gur i madh, i quajtur Guri i Shën Palit. Fshatarët e Kabashit tregonin një gojëdhënë sipas së cilës ndërtuesit e manastirit e grumbulluan materialin e ndërtimit shumë më poshtë se vendi ku ndodhej Guri i Shën Palit. Të nesërmen në mëngjes fshatarët e gjetën materialin e ndërtimit pranë Gurit të Shenjtit. Kjo lëvizje e materialit të ndërtimit ndodhi dy herë, gjë që i detyroi fshatarët ta ndërtonin kishën pikërisht pranë Gurit të Shën Palit.
Po në Zadrimë, në fshatin Gomsiqe, ekziston një shkëmb i çarë, që quhet Guri i premë i Shën Palit, ose Qafa e Gurit të Shën Palit, ose Qafa e Gurit. Për të ende tregohet legjenda se kur kaloi aty Shën Pali u detyrua ta çante shkëmbin e madh me shpatë për të hapur rrugën që të lidhte Zadrimën me Mirditën .
Në fushën e Zadrimës, që shtrihet në anën e majtë të rrjedhës së lumit Drin i bashkuar, para ardhjes së pushtuesve osmanë kishte një sërë qytazash ku ishin ndërtuar prej kohëve të lashta disa kisha e manastire me emrin e Shën Palit. Në qytetin Sarda (sot Shurdhahu), kryeqendra e princërve Dukagjini, ka pasur shumë kisha, midis tyre njëra ishte me emrin e Shën Palit dhe tjetra me emrin e Shën Pjetrit. Për shumë shekuj Sarda ishte qendër peshkopale. D. Farlati pati gjetur emrat e 17 peshkopë që drejtuan peshkopatën e Sardës në vitet 1190-1491. Natyrisht kjo peshkopatë ishte shumë më e vjetër se shek XI dhe vijoi të ekzistonte edhe disa kohë pas pushtimit osman. Para vitit 1479 historiani Marin Becikemi, alias Marin Barleti , si kemi thënë më lart, kishte parë monumente prej mermeri në shtëpi të princit Pal Dukagjini, ku, dukeshin disa gjurmë, nga të cilat kuptohet, në një mënyrë të mjaftueshme, se po këtu apostulli Pal u ka predikuar njerëzve besimin e Krishtit. Sarda (Shurdhahu), pas ndërtimit të hidrocentralit të Vaut të Dejës në vitet 1971-1973, u kthye në një ishull brenda liqenit që u krijua në shtratin e lumit Drin. Sarda që nga kohët antike ka qenë një qytet i lashtë me dy mure rrethuese. Muri që rrethonte akropolin, Sardën e Sipërme ishte 370 metra, kurse tjetri që rrethonte qytetin ishte 690 metra. Paria, ku bënin pjesë familja e princëve Dukagjini dhe pasanikët e tjerë, jetonte në pjesën e sipërme, ku ishte dhe kisha e Shën Palit. Në qytetin poshtë ishte kisha e Shën Pjetrit dhe një varg kishash të tjera.
Në qytetin e Durrsit ekziston ende një gojëdhënë sipas së cilës Shën Palit, gjatë qëndrimit aty, banorët i vodhën sandalet, por legjenda nuk tregon sesi reagoi shenjtori .
Në vëllimin e shtatë të veprës Ilyrici Sacri historiani italian D. Farlati, në hyrjen për kishën e qytetit të Durrsit (ai e quan italisht Durazzo), përmend një gojëdhënë për largimin e apostullit me anije prej Durrësit. Sipas kësaj gojëdhëne ditën që Pali hipi në anije filloi një furtunë e madhe dhe apostulli zbriti në tokë ku bëri lutjet e tij të gjata. Të nesërmen, kur furtuna kishte pushuar, ai hipi sërisht në anije dhe u largua prej Durrësit. Studiuesit duke mos e ditur se Shën Pali gjatë udhëtimit të tij të katërt u ndodh dy herë në Durrës prej ku u largua me anije herën e parë për në Nikopojë dhe herën e dytë për në Brindis të Italisë, e kanë konsideruar këtë gojëdhënë të gabuar. Ata kanë sugjeruar sikur kjo legjendë i përket nisjes së Palit prej ishullit të Maltës, kur ai u nis për në Romë në mars të vitit 60 mb. Kr. Mirëpo popullsia e Maltës ka ruajtur në kujtesën e vet vetëm vajtjen e Palit në ishull, kur anija, si tregon Luka (Vep 27:41-28:1), u shkatërrua para se të mbërrinte në tokë. Gjiri ku u shkatërrua anija u quajt dhe vijon të quhet prej banorëve të Maltës Gjiri i Shën Palit. Për largimin prej Maltës në mars të vitit 60, Luka nuk bën fjalë për kohë të keqe (Vep. 28:10-11). Kështu që gojëdhëna për largimin nga Durrsi duhet lidhur me largimin e Shën Palit nga ky qytet gjatë udhëtimit të katër, si do ta shohim në kap VI.
Gojëdhënat për njerëz të shquar krijohen dhe jetojnë jo rastësisht. Ato zakonisht krijohen kur kanë ekzistuar lidhje konkrete midis personit dhe vendit a popullit që e ka krijuar. Po të mos ketë lidhje të tilla, gojëdhënat nuk krijohen dhe në rast se krijohen ato nuk jetojnë gjatë. Për këtë arsye themi se është e besueshme gojëdhëna që ka mbledhur D. Farlati për largimin e Palit me anije prej Durrësit. Etnologjia si shkencë dëshmon se popujt krijojnë dhe ruanjnë gojëdhëna që lidhen me historinë dhe jetën e tyre dhe jo të popujve të tjerë.
Kepi i Palit. Në veri të qytetit Durrës (Dyrrah) shtrihet një kep 13 km i gjatë, i cili quhet Kepi i Palit. Në gjuhën e popullit shqiptar ky kep quhet Bishti i Pallës, një deformim i emrit Bishti i Pavllës / Kepi i Pavllës. Emrin e këtij kepi në kohën antike nuk e kemi gjetur të regjistruar. Në dy harta veneciane të shek XVII ky kep është shënuar me emrin Capo di Paolo (shq. Kepi i Palit) . Natyrisht, para pushtimit romak e deri në shek I mb. Kr. ky kep ka pasur një emër tjetër. Emërimi i tij me emrin Kepi i Palit për mendimin tonë ka lidhje me vizitën e Shën Palit në portin e vogël që ishte në gjirin e këtij kepi. Ky port kryente lidhjet detare me portet e tjera; në veri me Lisin, Shkodrën, Ulqinin, etj e në jugë me Apolloninë, Aulonën (Vlorën), Orikumin, etj. Lidhjet me përtej detit, me Brindassiumin, i kryente porti i madh i Dyrrahut. Në portin e vogël të Kepit të Palit arkeologët shqiptarë kanë gjetur mbeturina të një faltoreje pagane parakristiane , por etnologu M. Tirta përmend se në qytezën e atij porti ka pasur dhe një kishë të krishtere me emrin e Shën Palit .
Në Katjel të Përrenjasit mbasi zbret rrugën e Qafës së Thanës që vjen nga Ohri dhe Pogradeci, në të majtë të rrugës ka pasur deri në vitet 1960-1970 gërmadha dhe pirgje me gurë, të cilat fshatarët nuk i trazonin sepse i konsideronin të shenjta. Ato ishin mbeturina të kishës së lashtë të Shën Palit. Fshatarët e Katjelit ishin kthyer në myslimanë gjatë pushtimit osman, pot e respektonin atë vend dhe rrëënojat si të shenjta .
Në Përmet, Shqipëri e jugut, në fillim të shek XX një prift katolik italian kishte dëgjuar një gojëdhënë sipas së cilës Shën Pali (Pavli) kishte predikuar dhe atje. Anash këtij qyteti është një shkëmb i madh, mbi 25 metra i lartë, që quhet Guri i Qytetit, ose Guri i Petras. Mbi këtë shkëmb ekzistonte deri para vitit 1967 një faltore e vogël, njëdhomshe, ku populli shkonte në një ditë të caktuar të vitit për pelegrinazh, për të kujtuar Shën Palin (Pavlin) .
Nga historia e kishës dihet se Shën Pali dhe Shën Pjetri përkujtoheshin së bashku në 29 qershor dhe shpesh krijoheshin kisha me emrin e të dy shenjtorëve. Kështu ka pasur dhe ka disa kisha të me emrin e përbashkët Shën Pjetër e Shën Pal, si në veri dhe në jugë të Shqipërisë. Mirëpo kishat e mëdha ose të vogla që kanë pasur vetëm emrin e Shën Palit, të nxisin për të menduar se ato janë krijuar shumë herët si pasojë e ekzistencës së një respekti të vecantë për këtë shenjtor, respekt të cilin ai e kishte fituar me punën e tij në teren dhe jo pvrmes leximit të veprave të tij, ose përmes respektit që përpiqeshin të ngjallnin te besimtarët priftërinjtë e ndryshëm.
Fakti që faltorja e vogël mbi Gurin e Qytetit në Përmet ka pasur vetëm emrin e Shën Palit dhe jo emrin Shën Pjetër e Shën Pal, si dhe fakti që banorët shkonin atje për të falur vetëm Shën Palin dhe jo të dy shenjtorët bashkë, tregon se kjo kishëzë ka qenë krijuar në një vend ku ruhej kujtimi se apostulli Pal kishte ndalur e kishte predikuar, ndoshta kishte bërë dhe ndonjë mbrekulli. Ky mendim vlen dhe për disa kisha të tjera që kanë emrin vetëm të Shën Palit.
Në fshatin Backë të Skraparit, jo larg Përmetit, ekziston një burim që quhet Kroi Pal. Për këtë burim ka një gojëdhënë sipas së cilës aty ka pushuar e ka pirë ujë Shën Pali para se të shkonte në fshat . Fshati Backë është një vendbanim i lashtë që nga shek IV-II p. Kr . Banorët e sotëm janë kthyen në myslimanë të ritit bektashi rreth shek XVIII-XIX. Aty ka një teqe madhështore. Baballarët e kësaj teqeje edhe pse i shërbenin besimit mysliman nuk u bënë vegla të pushtuesit osman. Gjatë Rilindjes Kombëtare Shqiptare teqeja e Backës, bashkë me teqenë e Frashërit të Përmetit dhe atë të Melcanit të Korcës, etj, luajtën një rol të ndjeshëm atdhetar. Aty mësohej gjuha shqipe, strehoheshin cetat e armatosura që luftonin për liri, etj.
Forma e emrit Kroi Pal tregon se ky emër është i kohës së lashtë para se të fillonte ndikimi i kishës Orthodokse të Kostandinopojës kur emri Pal filloi të përdorej në formën Pavllo, nën ndikimin e gjuhës greke që shërbente si gjuha e kishës.
Lumi Pavlla. Në pjesën më jugore të Shqipërisë më poshtë se Butrinti (Buthrotum) afër kufirit me Greqinë kalon Lumi Pavlla / Lumi i Pavllës. Ky lumë ka dy degë, dega më e gjatë buron në Shqipëri dhe quhet përroi i Kroqit, ose përroi Ksanthos, dega tjetër quhet Shamata dhe buron brenda kufirit të shtetit grek. Ky lumë është i shkurtër, gjithsej 33 milje (50 km). Në kohën antike parakristiane, ky lumë përmendet prej poetit romak Virgjil Maroni (Virgili Maronis) në poemën Eneida me emrin Ksanthos . Ndërrimi i emrit të këtij lumi nga Ksanthos në Pal / Pavlla ka ndodhur gjatë Mesjetës së Hershme.
Sot brenda territorit të shtetit grek ndodhet fshati Povlla . Ky fshat sot ndodhet në disa lugina të thepisura, pranë fshatit Samatakis (shq. Shamata) ku buron përroi kryesor Samatas (shq. Shamata). Në fshatin Povlla rridhnin përrenjtë e vegjël Steras (shq. Shterra) dhe Drimon (shq. Dushk / Dushkajë), që derdhen në përroin kryesor Samatas. Në shek I-IX mb. Kr. ky fshat bashkë me kishën që kishte merin e Shën Palit duhet të ketë qenë diku në zonën fushore afër vendit ku lumi Pavlla ndëpret rrugën që kalon nga Butrinti në Nikopojë (Nikopolis) . Në anën e majtë të rrjedhës së lumit Pavlla, pranë kryqëzimit të rrugës me lumin gjendet një fshat shqiptar relativisht i ri me emrin Ciflig. Aty rrotull janë gjetur mbeturina arkeologjike. Ne mendojmë se diku aty duhet të ketë qenë fillimisht kisha e Shën Palit / Shën Pavlit, si dhe fshati që kishte po atë emër. Gjatë shekujve të parë të pushtimit osman, shek XV-XVII, ky fshat mendojmë se është djegur e shkatërruar. Banorët mund të jenë larguar, disa duke ikur larg e disa duke u vendosur në thellësi të luginës te përrenjtë Shterra e Shamata, ku riformuan fshatin Pavlla / Povlla. E sugjerojmë këtë shpërngulje të fshatit Pavlla / Povlla, nga fusha në grykat e thepisura, sepse emri i tij ka qenë i lidhur burimisht me emrin e Shën Palit / Shën Pavlit dhe me emrin e lumit Pavlla. Mirëpo ndodhja e tij sot larg lumit Pavlla, tregon se ky fshat, që e ka marrë emrin prej kishës së Shën Palit / Pavlit, nuk mund të ketë qenë që në kohën e hershme aq larg prej rrjedhës së lumit që ka emrin e të njëjtit shenjtor. Kisha, fshati dhe lumi, emrat e të cilëve lidheshin me emrin e Shën Palit, pa tjetër në origjinë duhet të kenë qenë shumë afër njëri tjetrit. Po të kishte qenë fshati Povlla që në antikitet në atë vend ku ndodhet sot, atëhere përroi Shamata (gr. Samatas) duhej të ishte quajtur përroi Pavlla, si vazhdim i lumit Pavlla.
Përsa i përket ndërrimit të emrit të lumit nga Ksanthos në Pal / Pavlla, për mendimin tonë, mund të shpjegohet me ndalesën e Shën Palit gjatë kalimit nga Butrinti në Nikopojë aty ku kryqëzohet lumi me rrugën, ku ka ekzistuar një fshat ose qytezë. Pas disa ditë predikimesh apostulli ka pagëzuar njërëz te lumi Ksanthos. Me kalimin e viteve, duke u shtuar të krishterët, vendi ku u kryen pagëzimet e para prej Shën Palit, filloi të quhej vendi i Shën Palit, lumi i Shën Palit. Kështu mund të ketë ndërruar emri i lumit nga lumi Ksanthos në lumi i Shën Palit / lumi i Palit..
Aty nga shek IV-V, mbasi u lejua ndërtimi i kishave, për respekt të këtij shenjtori, atje u ndërtua një kishë me emrin e Shën Palit. Më vonë prej kësaj kishe e mori emrin vetë fshati, emri i hershëm i të cilit duhet të ketë qenë ndryshe. Pra së pari e ndërroi emrin lumi nga Ksanthos në Lumi Pal / Shën Pal, pastaj e ndërroi emrin edhe fshati prej kishës së Shën Palit që u ndërtua aty. Mbas ndarjes së kishës në shek XI, kisha orthodokse e Kostandinopojës, që kishte greqishten për gjuhë kishe, ndikoi që emri Shën Pal të kthehej në Shën Pavllo (gr. Ajos Pavllos), kurse emri i lumit të merrte formën lumi Pavlla / Pavllo. Banorët e fshatit, të cilët në origjinë ishin epirotë ilirë, dalngadal u greqizuan nën ndikimin e gjuhës së kishës. Themi se banorët e parë të fshatit Povlla / Pavlla kanë qenë ilirë, të cilët gjatë kohës së Perandorisë Bizantine u greqizuan nën ndikimin e gjuhës së kishës, sepse shumë autorë të vjetër grekë i kanë quajtur barbarë, pra jogrekë, fiset epirote të kaonëve, thesprotëve, mollosëve etj. Po ashtu emrat e përrenjve Shamata (gr. Samatas) e Shterra (gr. Setras) dhe emri i fshatit Samatakis janë ilire / shqiptare, sepse kanë kuptim në gjuhën shqipe, por jo në gjuhën greke.
Gjatë kërkimeve që bënim për lumin Pavlla, hidrologu Niko Pano na tha se kishte dëgjuar se emri i këtij lumi lidhet me emrin e ushtarakut romak Pal Emili (Paulus Aemilus), i cili pushtoi Ilirinë, Epirin, dhe Maqedoninë. Ky mendim është i papranueshëm, sepse një popull mund të ndryshojë emrin e një lumi a të një vendi, për respekt të një personaliti të shquar, i cili ka bërë vepra me vlerë për atë popull. I tillë ishte Shën Pali dhe jo Pal Emili. Ky ushtarak romak gjatë luftrave iliro-romake, maqedono-romake dhe epiroto-romake vrau me mijra njerëz, dogji me dhjetra e qindra fshatra e qytete, skllavëroi me qindra mijra banorë të atyre vendeve. Vetëm në Epir, si shkriuajnë autorët e asaj kohe, ai shkatërroi 70 vendbanime me kala dhe morii 150.000 skllevër të cilët i shpuri në Romë. Për pushtuesit vrastarë popujt kanë urrejtje dhe jo respekt, prandaj ata nuk mund t’i ndërrojnë emrat e fshatrave, qyteteve, lumenjve, ose gadishujve dhe t’i emërojnë me emrat e tyre. Emri i Palit / Shën Palit (Pavllos), që haset sot si emër fshatrash, kepi, ose lumi, shpreh respektin e popullit ilir / shqiptar për apostullin e parë të fesë së krishtere dhe për asnjë tjetër person që ka pasur të njëjtin emër.
Vlen të përmendim këtu dhe faktin se krahas emrave të vendeve dhe legjendave që lidhen me emrin e Shën Palit, në zonat katolike të Shqipërisë Veriore (Mirditë, Kurbin, Zadrimë, Lezhë) respekti për Shën Palin është më i fortë se respekti për Shën Pjetrin. Klerikët katolikë nën ndikimin e kishës së Romës janë përpjekur të ngjallin respekt më të madh për Shën Pjetrin, por nuk kanë mundur ta ndryshojnë këtë traditë të lashtë popullore. Në Krubin, statistikat e emrave tregojnë se midis 6-7 meshkujve, njëri e ka pjesë përbërëse të emrit ose mbiemrit emrin Pal .
Në fshatrat ilire barbare Shën Pali ka pasur me vete përkthyes.
Shën Palit kur është nisur për të shkuar prej Thesalonikut e Bereas drejt Ilirikut, patjetër ka pasur nevojë të kishte të paktën një përkthyes, mbasi fshatarët ilirë të atyre zonave nuk e kuptonin greqishten, gjuhën e predikimeve të tij. Të punë mendojmë se e ka kryer shoqëruesi Sopater, djali i Pirros (Pyrrhus). Ky djalosh bashkë me të atin, si kemi thënë më parë, ishin njohur me Palin në qytetin e tyre, në Berea, gjatë udhëtimit të dytë misionar. Emrat e tyre nuk janë emra grekë, por ilirë. Qyteti Berea dhe gjithë karahina e tretë e Provincës së Maqedonisë kishte shumë banorë ilirë, si shkruan historiani romak Tit Livi: “Krahina e tretë [e Maqedonisë] ka qytetet e shkëlqyera: Edesën e Beroean (Berean) e Palen edhe fisin luftarak të vetijve, dhe shumë e shumë banorë galë e ilirë, bujq të shkathët” .
Sopatri, ndoshta bashkë me të atin e kanë kryer funksionin e përkthyesit në ato zona barbare. Ata e kanë shoqëruar Palin gjatë udhëtimit të tretë mbas largimit nga Thesaloniku e Berea, kur Pali me grupin shkoi në zona barbare drejt veri-perëndimit deri në Ilirik. Shoqërimi i tyre gjatë kësaj pjese të udhëtimit të tretë, bëhet i kuptueshëm prej Lukës, i cili përmend se gjatë largimit të Palit prej Kenkreas së Korintit deri në Azi e shoqëroi Sopateri i Pirros (Vep 20:4). Për ne kjo shprehje dëshmon qartë se të paktën Sopatri ka qenë shoqërues i Palit gjatë gjithë rrugës nga Thesaloniku në Bende të Tiranës, në Zadrimën e Sipërme, në Lis, Dyrrah, Nikopojë, Korint, Kenkrea e pastaj deri në Azi. Babai i tij Pirrua, në rast se ishte në grupin e shoqëruesve nga Thesaloniku deri në Ilirik, në Lis, në Dyrrah, Nikopojë e Kenkrea, këtu duhet të jetë ndarë prej grupit dhe ka shkuar në shtëpi të vet në Berea. Luka nuk e përmend Pirron si shoqërues në rrugën nga Kenkrea në Azi. Me interes është fakti se Luka, kur e përmend Sopartin, jep vetëm sqarimin se ai është biri i Pirros dhe se është nga Berea, por nuk jep sqarim për kombësinë e tij, si jep për Aristarkun, të cilin e quan maqedonas.
Arbanasi në Zarë -fshati shqiptar në Kroaci!
Nga Fahri Xharra/
Në vitet e 70-ta të shekullit të kaluar e shihja ne TV e Zagrebit ,Z. Hërvoje Macanoviç , i cili vazhdimisht fliste për kulturën e sportit por nuk e dija që ishte shqipëtar i fshatit Arbanasi afër Zarës . Në teatrot e Kosovës po në ato vite luhej drama “Nita “ e Josip Relës, po ashtu shqiptar nga Arbanasi. Na u bë e mundur që të dijmë që se në qytetin bregdetar të Dalmacisë , në Zarë jetonte një komunitet shqiptarësh, dhe ende flitnin shqip. Që kur ? gati që 300 vjet flitej edhe shqip , dhe nuk harrohej shqipja.
Po në vitet e 70-ta , shumica nga ne mesuam që … Prof .Idriz Ajeti në vitin 1958 e kishte mbrojtur disertacionin e doktoratës me temën: Zhvillimi historik i së folmes gege të shqiptarëve të Zarës së Dalmacisë..Dhe sot lexoj (në burimet kroate) që studjimin më të thellë të zhvillimit historik të të folmes se shqiptarëve të Zarës e kishte bër Prof. Idriz Ajeti duke e krahasuar deri në imtësi me të folmen shqipe të fshtrave shqiptare në Krajinë (Kroaci) ( shqiptarët e ardhur nga Zara në Krajinë, Burimet kroate )
Thuhet dhe është e shkruar që shqiptarët kishin ardhur këtu :“ Arbanasit e Zarës u zhvendosën nga vendlindja e tyre e rrethit të Liqenit të Shkodrës , në fshatin (e quajtur më vonë ) Arbanasi duke i falëmnderuar kryepeshkopit të atëherëshëm të Zarës Vicko Zmajeviç me qëllim edhe të ringjalljës së këtyre viseve të shkreta të rrethit të Zarës.(Burime kroate)
Vetvetiu të lindin pyetjet dhe sinçerisht të iu them që nuk e di përgjegjën . Pse mu rreth Zarës shkuan fshatarët e Shestanit dhe Briskut ? Ikën nga turku , këtë e dimë por a mos i kishin lidhjet e tyre me shqiptarët (arbanasët?) e shumë më të herëshëm të atyhit ? pastaj më lartë lexuam që «disa « nga ata më vonë u zhvendosën e Krajinë . Pse mu në Krajinë ? A mos u tërhoqën njëri nga tjetri, d.m.th. shqiptarët (ardhacakët) e rinj nga ata të moçëm. Mbetet për t`u hulumtuar, pse jo?
» Enjo Gërdoviç, kryetar i shoqatës së Shqiptarëve të Zarës (Tetor 2010) pati thënë – Ne duam që gjuha (e folmja ) e gjyshërve , etërve dhe para-ardhësve tanë por edhe asaj të Vicko Zmajeviçit të mbetet e gjallë edhe pas nesh(- Želimo da govor naših djedova, očeva i naših predaka, ali i nadbiskupa Vicka Zmajevića, ostane živ i poslije nas.) . Nuk duam që të jemi brezi i cili e ndërpreu traditën e të folmës sonë dhe për këte e kemi filluar një shkollë në të cilën fëmijtë tanë , gjuhën shqipe mund ta bartin fëmijve të tyre. Ai e spjegonte se si ishte fjala për dygjuhësi . Ai shtoi se Arbanasët e Zarës janë shtetas kroat të cilët e dinë mirë prejardhjen e tyre, dhe që janë nga viset e Kryepeshkopatës Katolike të Tivarit ( Brisku , Shestani etj) ( burimi: Arbanaški govor u Registru nematerijalne baštine RH .Anamarija Bilan , 2010 )
Në vitet e herëshme e dëgjonim edhe Gjani Marshanin duke kënduar , dhe shushuritej që është arbëresh i Zarës .Por më tepër, ne nga turma nuk guxonim të dinim.
Si zakonisht si popull i madh që jemi , nga ne dalin dhe rriten koka të mëdha që e trondisin vendin po aty të mërguar.
Nga një fshat, fshat i banuar dhe i gjallëruar nga shqiptarët e rrethit të gjerë të Shkodres -Arbanasi kanë bërë krenari në Kroaci :prof.dr.sc. Hrvoje Mazija, professor emeritus. Pavle Deshpali, dirigjent, kompozitor, Valter Deshpali ,profesot i muzikes ne Akademinë e Zagrebit: mons. Simeone Duca (Šime Duka)- një kohë edhe sekretar i arkivit të Vatikanit, dhe ndihmëtar i madh i Zarës dhe Arbanasit.: • Giuseppe–Pino Gjergja, lojtar dhe trajner i basketit.: Josip Gjergja politikan dhe diplomat kroat:këngëtarët, :Mladen Grdović,Tomislav Ivčić ,Vedran Ivčić .dr Ratimir Kalmeta ,( gjeografi i njohur kroat, dhe më i madhi i shkencave të gjeografisë kroate,gjuhëtar, pedagog dhe publicist)., Bozhidar Kalmeta ,(politikan kryetar i Zarës dhe minister në qeverinë kroate,) Bernard Kotlar kantautor,Hrvoje Macanović , babai i gazetarisë së sportit kroat, msgr. Ivan Prenđa – i 68 -ti kryepeshkop i kryepeshkopatës së Zarës ,Dushko Mateshiq . Ivica Mateshiq(Diplomat ushtarak në Romë, Prishtinë Shkup,) dr. Kruno Kërstiç ( sociolog, redaktor i enciklopedisë kroate, autor i fjalorit të folmes së shqiparëve të Zarës, dr. Aleksandar Stipčević – profesor emeritus , albanolog,dhe të tjerë e të tjerë nga jeta kulturore ,poliitike gjuhësore dhe katolike-fetare të Kroacisë. Herëve tjera do të njihemi më shumë për këta shqiptar të Kroacisë , që ende flasin shqip.
KONSULLATA E KOSOVES MBLEDH KESHILLIN ORGANIZATIV PER FESTIVALIN E SHKOLLAVE SHQIPE
Nga Keze Kozeta Zylo/
Në Konsullatën e Përgjithshme të Kosovës në Manhattan u mblodh Këshilli organizativ i përgatitjes së Festivalit të parë të fëmijëve në Diasporën amerikane me nxënësit e shkollave shqipe që do të zhvillohet në Bronx të Nju Jorkut.
Konsulli i Përgjithshëm i Kosovës Ambasadori z.Bekim Sejdiu njëherazi ideatori dhe kryetari i këshillit organizativ të festivalit pasi ka përgëzuar punën e të gjithë drejtuesve të shkollave shqipe që veprojnë në USA është ndalur rreth përgatitjeve të festivalit dhe çfarë pune ka mbetur për të bërë deri në finalizimin e tij.
Z.Sejdiu tha se jemi krenarë që bashkëpunojmë së bashku pasi vetëm kështu ruhet gjuha, traditat dhe zakonet e mrekullueshme shqiptare dhe në Diasporë.
Ndërsa Konsulli i Kosovës z.Korab Mushkolaj është interesuar gjithashtu për mbarëvajtjen e punëve dhe shprehu gadishmërinë e Konsullatës pa kushte për t’u paraqitur sa më denjësisht në festivalin e parë me nxënësit e shkollave shqipe të Diasporës amerikane.
Në këtë mbledhje morën pjesë këshilli organizativ me mësuesit e shkollave shqipe në Bronx z.Mustaf Qosja, mësuesja e muzikës znj.Albina Zajmi dhe z.Luzi, përfaqësuesit nga shkolla shqipe “Fondi i përbashkët shqiptar” në Patterson, Nju Xhersi zotërinjtë: Nebi Kaba, Argëtim Ferhati, Urim Shabani dhe Berat Kaliqi si dhe Shkolla Shqipe “Alba Life” në Staten Island dhe Brooklyn me përfaqësues z.Qemal Zylo.
Secili përfaqsues i shkollave shqipe diskutoi me seriozitetin më të madh dhe profesionalizëm rreth përgatitjeve të shumta dhe sollën pranë problemet si dhe përzgjedhjen e programit që do të bëhet për këngët, vallet që do të shfaqen në festivalin e fëmijëve më 15 Qershor ditën e dielë, ora 5 mbasdite në shkollën “Christopher Columbus High School” në Bronx. Udhëheqësi artistik i Festivalit prof.Petrika Melo dhe sopranoja e shquar Lindita Mezini Lole kanë dhënë udhëzimet e nevojshme artistike dhe kanë rënë dakord me Këshillin organizues për programin e përbashkët që do të shfaqin nxënësit e shkollave shqipe në këtë festival. Është për t’u përshëndetur se në këtë festival do të jenë të ftuar shkolla shqipe në Uster, Bijtë e shqipes në Filadelfia, grupi “Rozafati” dhe shkolla e re e sapohapur në Jacksonville në Florida nga dega e Federates VATRA, të cilat do të sjellin zërat e nxënësve shqiptarë në këtë aktivitet të rëndësishëm.
Në fund të mbledhjes për TV “Alba Life” Nju Jork u morën disa intervista nga ambasadori Sejdiu, Mushkolaj si dhe pjesëmarrësit rreth përgatitjes së Festivalit të parë të fëmijëve me nxënësit e shkollave shqipe që veprojnë në USA dhe që do të transmetohet së shpejti.
Një moment emocionant për të gjithë ka qenë shpërndarja e kostumeve tradicionale të Kosovës dhuruar shkollave shqipe nga Ministria e Diasporës me ministër z.Ibrahim Makolli. Ndërsa prekja me duar kostumet e bukura kosovare dhuruar për shkollat shqipe, në ninëzën e syrit më reflektonte drita e Nënë Lokes Kosovë, amaneti i arsimtarëve martirë që derdhën gjakun lumë për Gjuhën Shqipe, gjuhën tonë hyjnore që të mos asimilohet dhe këtu në Diasporë.
Ps: Të dashur bashkatdhetarë jeni të ftuar në këtë festival të parë të nxënësve të shkollave shqipe. Mirë ardhshi!
Adresa:
Christopher Columbus High School
925 Astor Ave
Bronx, New York 10469
Data: 15 Qershor 2014
Ora: 5 mbasdite, ditën e dielë
Hyrja falas
Fausti në Tiranë
Nga Novruz Xh. Shehu/
Novele poetike/
I-/
Fausti mbrriti në Tiranë. Mbas një vizite në të gjithë planetin,/
Erdhi pikërisht në Tiranë me pelerinë të vjetër, pluhurosur,/
Dalë boje si kiç vaporri porsa nxjerrë nga arkeologët./
Ka miliona vite që ecën, ashtu si dhe tufanet për njoftimin e stinëve,/
Misionar i zbritur nga kontinenti i qiejve, si gjithë shpirtrat/
E dijetarëve, që s’gjejnë prehje në askundërinë e botës./
Dijetarët janë me merak të përtejtejmë, Shpirtrat e tyre/
Kanë përmasën e syrit, lënë mbrapa Shpejtësinë e dritës,
Na afrohen të vëzhgojnë sozitë e kafkave,/
Në këtë tokë kafkiane na ndihmojnë me praninë e alfabetit/
Të tyre të domosdoshëm, duke na shoqëruar seicilin /
Në Gjyqin e Madh, ku qiejt sistemojnë shpirtrat./
***
Fausti mbrriti në Tiranë, ashtu si dhe një faqe dielli Që mbrrin
Nga lartësitë, të ndrijë të porsalindurit, të shndërrojë në dete
Lumenjtë,t ë kthejë frymën, t’i ul tingujt në tastjerat e dheut.
I ngjan Adamit i cili zbuloi në brinjë Dashurinë për lindjen
E botës së pafundme. Si dhe Sokrati, shqyhet së qeshuri
Në sokakët e Athinës, duke luajtur poker me gjyqtarët dhe jetën,
Shndërrohet në portretin e Jesuit, duke shikuar nga Sytë e Plagëve
Gozhdëtarët. Gozhdët u nis atje, ku flenë e zgjohen, ku ecin, vjellin,
Ku falen, t’ju falë sadopak mëkatet.
Në portretin e Galileo Galileit shndërrohet,
Ndërsa mban në pëllëmbë këtë globth të vogël. I shkrepin sytë
Faustit, ku zjarri djeg vetveten në sfondin e errësirës,
duke zgjeruar hartën e Tiranës.
***
Fausti sheh Të dehur të njohur, Prostituta nudo,
Gra vejane, që thërrasin makina pa targa, për atje ku harresa
Shtron krevatet e ndryshkura e Shelgjet shpëtojnë të sapombyturit.
***
Dajti shkruan ditarin mbi një Krah harabeli: allate Don Kishotër
Ngjishen në shpatullat e kryeqytetit, Shën Hëna shfleton ungjillin,
Pishat, me fashat e hijeve, plagët e asfalteve lidhin e mbulojnë
Aktorët, që nuk dinë ç’aktrojnë, Futen tek shtati i Njeriut
E rikthehen me nxitim pa emrat e tyre të herëshëm,
Të qajnë me dënesë me kafkat e etërve në duar.
– II-
Fausti eci duke zvarritur Mantelin e tij si fshesë plastike
Të pastrueseve, që shanin me tërë zhargonet në tortuare,
Shikoi një zjarr të vogël, që nisi të digjte pelerinën e tij
Me moshën e botës. U mundua ta shuaj, të mos bëhej shkrumb,
Ku “U”-ja e egërsirave kapte, me njëra-tjetrën, arkitekturat e godinave,
Ku violina kërkonte Paganinin e ankthi thërriste tingujt e këngës:
“Privuar nga ecja dhe gjumi, mbërthyer na mbajnë
në karrige paraplegjikësh…”
***
Fausti u mundua ta shuaj pelerinën, që vazhdonte t’i digjej,
Gjersa një bot uji i hodhi currilin e madh ,jo ta shuante, por
Ta shihte si këndez festash në tregun E Ri,
Atje ku krekoset Avni Rustemi mbas kthimit nga Parisi
Në një atentat, mbi Tradhëtinë në shekullitn që shkoi…
(Nuk dihet, Tradhëtia
Do të marrë ndonjëherë arratinë?!…)
-III-
Fausti eci si pemë e shkulur e cila merr me vete degët.
Një polic gjuan në ajër nën avujt e alkolit, në rrugë hedh
Revolverin e tij si copë sanduiçi të ngrënë përgjysëm.
Revolveri gjuan (pa gishtin në këmbëz) pemët, njerzit,
Pllakat e tortuarëve, xhamat e makinave, konkavet e syve,
Barin, gjersa shndërrohet në copë real sanduiçi.
Fausti vëzhgon andej këndej, të ulet sadopak
Në stolat e drunjtë të pushimtoreve, ku specia gej thërret
Se i ka ulur çmimet me brohorimën:
“Unë jam gej,/Unë jam ok-ej,
Po, po, ok-ej…”
***
Njeriu, person frymëmarrës, që se tregon emrin,
Që pretendon se i ka të gjitha emrat e njerzëve
Të të gjitha moshave, gjinive, ngjyrave, madhësive,
Këndon duke fishkëllyer tërë erërat në udhëkryqet e Tiranës:
“Janë pranga shtëpitë tona, pranga të qëndisura, të kyçura,
Të përkryera nga artizanë të famshëm. Janë maska shtëpitë tona,
Maska të orgjive dhe krimit. Vetkyçemi aty, paguajmë për t’u fshehur,
Kërkojmë kredi, azil, zhgërryhemi për pak pranga katrore.
Prangat shiten shumë e më shumë e ne shumë e më shumë
për to ëndërrojmë.
Janë pranga shtëpitë tona, seicila një hallkë në vazhdimin e hallkave
Nga arkitekt të mënçur, të shkathët, mashtrues të regjur. Lindim
Aty, për të dalë e për të hyrë në të gjitha arteriet e kryeqytetit”
-IV-
Fausti dëgjon njeriun dhe shikon:
Mijëra njerëz janë rrokullisur nga malet,
S’betohen as për diellin, as për tokën. Kanë dëshirë
Të zgjidhen për trupin e bëshëm, siç bëhet me kuajt,
Prej kalorësve të shkathët. Gishti nuk dihet se ku do të vendoset.
Rrinë në rresht, pipëtijnë në rresht, pa urdhra në rresht, pa diktat
Në rresht, ushtarë të bindur në rresht, vullnetarë në rresht,
Ndjekin gishtin përzgjedhës në rresht si fëmijë në jetimoret luksoze,
Si zogj të lodhur të hutuar nga lojërat e dritave në rresht.8 9
Fausti në Tiranë
Askush s’kthen përshëndetjen e Faustit që shihet larg, që është
Më shumë se ata i varfër, i uritur, që shpëtoi paq
Nga një shaka e botit ujëhedhës në rrugë e sipër.
Ata rrinë, marrin frymë, ëndërrojnë, harrojnë që ka Diell,
Që ka Faust, Njeri me emër tjetër dhee rrinë në rresht, të bindur
Se ashtu duhet, në përzgjedhjen, zhurmën,
Orkestrën me të gjitha akordet të shkatërruara keqas.
Ata janë mësuar në këtë madhështi kryeneçe. Lënë
Të kalojnë mbi shpatullat e tyre putrat e Fatit, që luan me ta
Si ariu me fëmijtë në Teatrin e Kukullave…
-V-
Më tejë Fausti sheh:
Partizani i panjohur nxiton në kërkim të ecjes
Zërit, zemërimit, lavdisë së arratisur.
Pranë tij, partizani i njohur:
Shet libra, copa gazetash me kronika nga Lufta e Dytë Botërore…
Hijet e tyre janë aleatët e akrepave të sahatit:
I njohur – I Panjohur,
Luajnë tavëll, buzë varrit të Sulejman Pashës:
“I panjohur, I njohur, Sulejman, Partizan, sozi e Njohur,
Sali, Fatos, Edi, Enver,
Zog i arratisur, mbret pa kurorë…”
Bulkthat qëndisin tregime të gjata, të ngatërruara, pa titull.
***
“Ky është Fausti!” ,
Briti sozia e partizanit të Panjohur,
“Edhe mundet”,
Mërmëriti sozia e partizanit të Njohur
Dhe hodhi tutje Thesin me libra e letra, të shihte vërtetë
Nëse ishte Ai, që duhej në këtë tokë
(Që vështirë se do të duhej) .
U nxeh e sa nuk shkriu bronxi i Panjohur:
“Është nga vëndi Hitlerit!,
Është nga vendi Hitlerit e s’ka pse të mos të jetë Hitleri
Me mustaqet spic, që përvëloi botën në krematoriume,
Që shpëtova paq, duke dalë nga stivat e të vdekurve…
Luftova me siluetat, armët, tanket, Alt-et, aleancat…
Si mundet të guxojë të shëtis këtu një vëndas i tij?!”
“Fausti nuk është Hitleri
Qetoi partizani i njohur –por ç’më duhet ç’ ka ndodhur me Ty,
Kur askujt si duhet çfar ka ndodhur me Mua?!…
Unë luftova dhe plagët më dhëmbin tek brinjët,
Të vetmet dekorata, që s’mundën të m’i grabisnin.
Kundershtova e urdhëruan: “Pranga…Në emër të popullit…”
Ndërsa populli gërrhinte,mbyllte veshët mirë e mirë,
Të mos dëgjonte, të ikte kuturu si ortek i verbër, pa ndërgjegjen e rënies
E ti athere ngrije grushtin, pa pyetur ku isha, ku më digjnin
Më tepër se sa ty Hitleri.
Asnjëherë s’pyete ku isha, në duhej të jetoja
qoftë sa një ditë e jotja, Bronx kallp e bir kallpi!…”
I Panjohuri:
“Ish sistemi…Grinadvec e manjak i letrave…”
I Njohuri:
“Edhe për mua ishte sistemi, por nuk të vrava…
Edhe sot që ashtuquhet Sistemi im, nuk po të vras,
Me paratë e mija endesh në tokë e qiej,
Çirresh të të vijnë mbrapa në askundërinë e botës…”
I Panjohuri:
“Ekstremist,
Ke hak bronxin tim të shndërrohet në pranga,
Të të mbajnë lidhur e të të vendosin pranë lumenjtë,
Të t’i tregojnë e të mos të ta afrojnë pikën e ujit,
Të mësosh të flasësh,të mendosh,t ë mos ecësh, ku ligji s’të lë
Të më kujtosh ca profka,që dergjen arkivave e mund të hapen
Kur t’ja dojë menderja Perëndisë së Ligjit…”
I Panjohuri u mundua e stërmundua ta shkulte pushkën,
në këtë katraurë tiranase….
I Njohuri:
“Arma jote,(ha ha ha ,po më bën të vdes duke qeshur,)
Është thjesht një lodër dhe ti një aktor,
Që kapardisesh të bësh profka edhe në shekullin tjetër.
I Pa Njohuri:
“Ti m’i shtërngon bullonat të rri si mumje
Mbi memerin e ardhur nga malet, ku betejat tregojnë vetveten,
Heronjtë ditaret, shkronjëtorët…”
I Njohuri:
“Heronjë, pa dëshmues, me shkronjëtorë të vdekur,
Me ditare të fshehura në sediljet e kolltukëve
Nga analfabetët…që shesin historinë
Nëpër botë me sekserë të regjur…
Shkronjat e tua endin Babiloninë, na tregojnë përralla,mite,
Legjenda, kuaj që ngrënë pushtetet, shtratet e lumenjëve,
Që s’kanë pasur asnjë herë lumenjë dhe kanë emrat
E lumenjëve më të mëdhenj të botës…”
I Panjohuri:
“S’do të flesh më në këmbët e mija!,
bastard mosmirënjohës!…”
I Njohuri:
“S’do të flësh më në këngët e mija. Je Bronx i panjohur
Tek toka jonë e virgjër. Pse duhet të të rri i krrusur
O i Panjohur?!
Unë duhet të shes tërë historinë Time
Për të qëndruar Ti në kryebronxin e Tiranës,
Për të qëndruar ti në qilimin fluturues
Endur me shpatullat dhe ëndrrat e mija?!”…
*
Fausti i la në dialogun e tyre të përjetshëm,
Në këtë botë, ku duhet patjetër grindja, shitja e shkronjave
Historive, intrigave, fyerjeve po aq sa frutat e Diellit.
-VI-
Befas, tufani i madh, “I Njohur – I panjohur” ,u sul
Rrugë pa rrugë në shëtitoren “Dëshmorët e Kombit”,
Sopatat ranë në trungjet e pemëve, u mblodhën degët
Si të vdekurit e rrëzuar befas nga arkivolet, u thyen
Syzet e pallateve. Befas kryeqyteti nuk mund të shihte,
S’dinte ku të mbahej,ku të mbështetej, ku të kërkonte
mundësinë e ringritjes.
Shpellat, në duart “I Njohur-i Panjohur”,
Hidhen në të dyja kahjet,duke përbërë tërë komunitetin
E ardhur nga themelet e shekujve,
Duke i bërë të mahniten legjendat, lahutat
Të mbeten të ngrira si masive akujsh….
Bajlozët me kravata, përballen
turratutje, ku britmat, ah-et,i h-et
s’kanë të sosur…
Mijëra” të Njohur të Panjohur” kanë braktisur kafkat,
Kafka të çara ngaku dalin të tjerë “Të Njohur-Të Panjohur”,
Nxjerrin armë guri, armë me fyte të gjata hekuri
Të mbushura me strralle, eshkë pemësh,
Që ndizen vazhdimisht në qetësi të përherëshme…
Të Panjohurit:
“Armiq,reaksionarë,të pabesë të regjur,
Që nxirrni helmin mbas njëgjysëm shekulli
Pritjeje për rrëzimin tonë e që
S’na rrëzoni dot kurrë, manjakë të rrëzimit…”
Të Njohurit:
“Skizofrenë, ngrenës të vdekurish, të pashpirt,
Njerëz – bronxër, trutharë si vet grushtat që ngrini,
që lëshoni flakë e hekur sa gjithë kulçedrat…”
Të Panjohurit:
“Asnjëherë s’keni për të na rrëzuar, duhet të kuptoni,
Se jemi vazhdimisht mbi kafkat tuaja, me të tëra
Llojet e armëve: tanket, topat mitrolozat, mitralierët,
Bota është armë e grusht,
Mjeranë që s’mundeni ta kuptoni.
Shihni kudo: armë në djepat e fëmijëve,
Kryeministrive, parlamenteve,
Në këngët, lojërat, hakmarrjet dhe filmat,
Në tokë, në ajër, në gjithë shtetet, që duhet të rrëzohen,
Në të gjithë popujt, që fryhen e ngjishen të bëjnë luftra
Në emër të Paqes, janë pikërisht ato, që quhen Armë.
Paqja?
Nuk dihet ende se cili është nocioni real.
A mund të vijë Paqeja nga Paqeja?!
Ose më sakt, që ta kuptoni Ju shitës librash e letrash,
Paqja nuk vjen pa luftë. Sa nisin betejat,
Kërkojnë hua, sadopak, pikërisht armët tona
Dhe jo thasët tuaj me libra, gazeta, disqe filmash
Të njohurit:
“Po na bëni moral Ju anti morali?! O Prapësi e lindur!
Nëse shkronjat s’do të duheshin,
Domethënë nëse Fausti nuk do të duhej,
Athere grushtat tuaj do të mbulonin Diellin,
Pemët do të thaheshin nën mungesën e limfës,
Që vetëm drita mund ta jap.
Ju athere do të zverdheni,
Trulloseni…, do të provoni daljen e bojës si qenër,
Që provojnë rënien e lëkurës nga zgjebja,
Do të kruheni mureve sa të bëheni kockë e gjak,
Do të kërkoni, kokë ulur, tek libri ndonjë recetë mjekimi
Se vetëm shkronjat
E asnjë nga armët nuk do të mund t’i shërojë lëkurët tuaja.
Njerëz-grusht-armë, të mbështjellë me britmat “grusht-armë”,
Me etjen për sfidë, vetëm e vetëm të shihni miqtë tuaj
Nën piedestalet tuaja të lodhur e të drobitur,
Ju s’keni për ta marrë vesh kurrë se jeni lindur
Nga mëndja e satanajve…
-VII-
Nën Urën e Lanës, çelet një zjarr i vogël
Me prezervativë, Kauçuk, Mbathje të grisura,
Që ngjyrosin me drita lëvizëse Pulpët e kryeqytetit.
Ndriçohen trupa të mbledhur, si në tablonë e Gojas
Rreth të vdekurit,ndërsa pranë shurron i dehuri,
Duke thyer shishen e zbrazur nga vera:
“Edhe bota është shishe e zbrazur, thotë.Gjithë jeta
Është e tillë si kjo shishe, që e pimë dhe
E flakim tutje duke na ndjekur risja e qelqit nën këmbët e urës.
Gjithë bota ecën me një “ç’i shkërdhen t’ëmën!”
Dhe ne ecim mbi të si gjithë ata, që provojnë
Të hipin mbrapsht nën shpinat e urave…”
Ata që ngrohen dëgjojnë dhe i zë gjumi
Të ngushëlluar se gjithkund, kështu na qënka bota,
Kështu flihet e mendohet e se një ditë njësoj
Do të shkojnë në Gjyqin e Qiejve, ku katër lumenjë të Edenit
Do të freskojnë vazhdimisht gjyqtarët e lodhur
Të bëjnë atë çfar duhet, kur duhet, si duhet…
*
Fausti zbriti pranë tyre, thau cepin e mantelit të lagur,
Mprehu lapsin me majën e thyer nga sozitë e revoltuara
të partizanëve , “i Panjohur – i Njohur”, në grindje e sipër
Ndërsa pranë ju ul Njeriu,pa i folur,pa ja hedhur sytë,
Dy sy të mëdhenjë si lule gëlltitëse, përtypëse
E ripërtypëse gjer në tretjen e duhur.
Njeriu dhe Fausti, qëndruan ashtu duke menduar
Në shpinë të njeri-tjetrit, të bindur
Se fjala e tyre vlente sa Barka e Noes. Asnjeri prej tyre
Si jepte fjalës mundësinë e rrugës. Frymorët flinin,
Të mbështetur në barin e Lanës, nën këmbët e urave, nën kaçubet
Të rrethuar nga degë shkurresh si flokët e pakrehura të ciganeve.
*
Llomotit një grua që rri në krahun e Faustit dhe të Njeriut,
Zonjë me dhëmbë të rënë, faqe si fiqtë e tejpjekur
Dhe vithe që i dridhen nga të ftohtit tek Ura e Lanës:
“Vërdallepsemi në analet e Katovicës,
Kësaj mbledhjeje me shkërdhatëri të famshme….
Vërdallepsemi, budallepsemi, rrukullepsemi si kërcunjë
Në lumenjtë e trubullt,t ë stërtrubullt,
Nëpër misterin e analeve të kafkave të satanajve
Dalë befas nga koha e Paleolitit,
në trollet e Evropës Lindore”
-“Zonjë e braktisur nga rinia, burri, fëmijtë dhe mëndtë!
E ç’mund të presësh nga një grua e marrë?!”
Thirrën e u gajasën së qeshuri dy vet nga mbiura
Të cilët zbritën nën urë e ja këputën gjumit .
Edhe Fausti me Njeriun mbyllën sytë, por s’fjetën:
Nata, bënte ç’bënte,mbante pezull frymën, flatrat e zeza
që qëndiseshin aty këtu nga dritat,
Ndërsa zjarri, mbasi dogji dalngadalë vetveten,
U shtri nën pluhurin e hirit, nën velin e tymit
Dhe ja këputi gjumit, me sy të mbyllur nga mungesa e druve.
***
Fausti:
– Po flë?!
Njeriu:
– S’besoj të pyesësh “Po flë?!”!…
– Natyrisht në këtë katraurë s’mund të flihet,
Tha Fausti si të fliste me vetveten.
– Natyrisht në këtë katraurë mund të flihet,
Tha Njeriu, si të mos të kish dëgjuar çfar i tha
i Dërguari i Qiejve.
-VIII-
Tek Guva e Qetë vendosi të hyjë Fausti:
Një lokal nëntokësor
ku stalaktitet, mbartur nga diku, rrinë varur
Si tinguj të lehtë në kortezhin e të vdekurit.
(Janë shtuar lokalet nëntokësor kudo në Tiranë,
Si të kenë frikë nga çfar ndodh në mbitokën
Që nuk është e tyre…)
Në këtë guvë ujqët kanë stivosur
“U” të e tyre si dokumente sigurimsash,
Që do të hapen patjetë mbas një milionë viteve.
Fausti pret,
Ku kamarjeret fshijnë jargët e kafshimeve prej vitheve.
Pranë heqin puro drogmenët duke kënduar
në të gjitha gjuhët e botës.
Pinë e thyejnë gotat në këtë lokal nate
Migjeni e Esenini,
Pinë, Ngrenë fuçitë e verës e i hedhin në këmbët e kalimtarëve,
I ngrenë dhe i hedhin tutje, siç bëjnë
me ngritjen e peshave rekordmenët.
“Kafshatë që s’kapërdihet…”Pëshpërit e kreh
Mustaqet e holla Migjeni.
“Të jetosh nuk është më e re…”Pret venën
Në gjirin e kamarjeres Esenini…
Pinë dhe ikin me shpinë nga nj 137ri tjetri,
Me shpejtësi sputnikësh Migjeni e Esenini,
Kamerat nxitojnë t’i fiksojnë
Në hipjezbritjen drejt qiejve e tokës…
Fausti dhe Njeriu mbajtën duart të kryqëzuar mbi gjoks,
Qëndruan ballas me Tiranën dhe e shikuan mirë e mirë
Duke dashur të dallojnë tingujt e një kënge të largët.
-XI-
Fausti vazhdoi të eci me pelerinën mbushur pluhur,
Kërkoi një byrek, qoftë të papjekur, në kioskën e radhës
Por, iku pa paguar.Vrapuan policët,ministri bëri protestë
Në ambasadën gjermane, Interpelancë kërkoi parlamenti i tronditur
Në këtë akt ekspertizë të çështjes kombëtare.
Fausti nxitoi, ose, më mirë të themi, vrapoi,
Arriti të gjejë stolin dhe nën të qindarkën e rënë
Në parkun “Rinia”, u kthye me pelerinën nën sqetull,
Ti jepte kioskëtarit paret, që i takonin…
Folën gjatë televizionet, nxorrën fytyrën e Faustit
Të tëra gazetat, kamerat gjurmuan si sytë e balenave:
“U zbulua vjedhja e shekullit”, u hodh në internet,
Ministri i Rendit i dërgoi faks Brukselit për arritjen mbi krimin.
“Një teatër i radhës” Shkroi Fausti, në një cep të pelerinës,
Duke fshirë buzët nga pitja e byrekut,
“Teatër tiranas…” vazhdoi më poshtë dhe hodhi firmën.
-X-
Fausti e mori diellin në xhepin e brëndshëm
Të pelerinës, siç bëjnë rrugëtarët, duke marë me vete
Prozhektorët me bateri të parëna. Sahatin e kapi
Nga akrepat e mbetur, t’i tregojë Njeriut kohën e duhur,
Xhaminë e shoqëroi në kërkim të një hoxheje tjetër,
Një vajzeje ja tregoi rrugën për tek stacioni i humbur
Hoqi gurin e hedhur në mesin e rrugës,
Gur që e kishin lënë aty lojtarët me Fatin,
Apo Fati i lojës me Njeriun…
***
Shkrimtarë të dështuar, bejtexhinjë të ngrysur,
Publicist të ftohur, analist të tredhur
Pinë puro, ku hodhi themelet e pallatit të Kulturës
Nikita me tullën si tas bakri i kallaisur bukur…
-Xl-
Aty, i afrohet me dorën shtrirë Njeriu
Me mjekrën e lënë pa e rruar, duke i ngjarë
Një eremiti në kohët tona, që sjell me vete mesjetën dhe
Pikturat murale në fëmininë e herëshme të frymorëve.
“Jam i burgosur politik”, Thotë dhe fshin hundët,
(e ka zënë një rrufë e keqe e vjeshtës së fundit}
Duke tundur dorën e paralizuar.
“Ish i burgosur”…korigjoi Fausti,të mund
T’i sillte në mënd atë çfar ishte sot ky njeri i stërlodhur.
“Jam i burgosur “Përsëriti njeriu me mjekër
Dhe sqaroi: “Por ekonomik. Më lënë të leh i lirë
Si një qen rrugësh, siç ka thënë Visar Zhiti
Një poet i krisur që hëngri tetë vite burg andej nga Spaçi…
“S’di se ç’të them….”
tha Fausti,
“Dhe unë s’di ç’të them”
tha Njeriu dhe vazhdoi:
“Unë jam një qennjeri i lirë, i përndjekur nga njerëzqenër,
Gjithë jetën i përndjekur nga njerëzqenër.
As malet s’ma qajnë hallin e as fushat s’më dërgojnë
Qoftë një lule t’ja vendos mbi varr tim biri
Të vdekur në kohën kur më shetisnin burgjeve
këta njerëzqenër…”
-“Do ta paraqes në Gjyqin e Qiejve”
Mërmëriti duke gëlltitur pështymën Fausti…
”Nuk di nëse do të kesh kohë t’i tregosh të tëra..
Ose më saktë, a do të ketë kohë Zoti t’i lexojë të tëra?!”
Hodhi sytë drejt Qiejve Njeriu.
Kaçubet e pemëve-shkurre
Varin kryet si t’ju fshihen këtyre burrave
Që shkrijnë siluetat në mjegullnajën tiranase.
-Xll-
Në një pllakë të madhe televizori
Që ndrin si prapanicë e larë e homoseksualëve,
Kaq shumë të shtuar në kohët tona, jep intervistë
E revoltuar një grua, që qan Bukurinë e largët:
“ Faust!”, këlthet ,”Faust!”, përsërit britmën
Dhe sa s’bien pallatet nga ky tufan i revoltuar,
Qentë largohen të tromaksur nga kazanët,
Farmacistët s’marrin paret për prezervativat,
Lënë seksin përmes homoseksualët e lodhur.
Fausti qëndron si një bust i cili s’pyet nga erërat
Dhe rri në profilin e kërkuar, siç e ka menduar skulptori.
Është skuptura e duhur në kopshtin e një koleksionisti.
-“Thuaji tërë botës, Faust ,se Enver Hoxhën e vranë,
Se ishte Dielli e s’kish pse të mos të rronte sa Dielli
Me të cilën e krahasonin shkrimtarët e këtij vendi
E këndonin këngëtarët, e lartonin skulptorët,
E zbukuronin piktorët, regjisorët, aktorët, poetët gjenialë,
të këtij vëndi…”
Fausti përqëndroi vëmëndjen siç bën njeriu,
Kur prek pak llapën e veshit të dëgjojë patjetër
Çdo tingull të tjetrit në këtë tufan marramëndës …
“E vranë…” – këlthet Zonja, tek ekrani sa fasada e pallatit
Të lyer me njolla e lulka nga Bashkia e Tiranës…
– Nuk mund ta kuptoj ç’kërkon kjo zonjë ?!”
– Pëshpëriti, Fausti.
-“Edhe unë s’di ç’të them,
I kam harruar të gjitha shkronjat, fjalët largohen,
Sa i kërkoj të kthehen zhduken…”
U mblodh kruspull Njeriu…
-XV-
Hëna ecën si një karro dore e shtyrë nga yjet,
krokëllin në qiell e pallatet kalojnë jehonën
E zërit të zonjës nga një rrugicë në tjetrën,
Një jehonë midis britmës së të pushkatuarve
Dhe te vdekurve pa varre e pllaka të humbura
Në dyert e burgjeve të këtyre anëve.
Bunkerët kolliten e brejnë heshtjen, si dheun urithët,
Të mbledhur kruspull në çdo pikë të kryeqytetit.
Diku shpërthen një bombë,një automatik diku tjetër,
Një makinë ecën rrëmbimhi gjer në fluturim,
Vret mbi dhjetë kalimtarë dhe ikën tutje e më tutje.
Fausti bën pak anash ta lejojë të eci sa të bjerë kjo
Furi e papritur e ndërgjegjegjes së gjymtuar
Në qëndër të kryeqytetit
“Mos u trëmb,”sqaron Njeriu,”Në Shqipëri
Është e zakonshme të fluturosh,
S’ka rëndësi kush rrëzohet,
Ka rëndësi kush ecën…”
-Xlll-
“Unë s’jam Mefistofeli” vazhdoi Njeriu, Ndërsa ju afrua
Ta shoqëronte, në krah të djathtë, unë jam një gjallesë,
Që ngre ndërgjegjen time, e ngre dhe e hedh
Sa andej këndej,pa më shkuar mëndja për ta korigjuar.
Asgjë s’korrigjohet para Vdekjes, Zoti Faust,
Vetëm bëhet përshpirtje duke u munduar
Ta kesh mirë me Zotin e madh në poltronin e qiejve.
Këtë e dinë mirë ata, që drejtojnë botën, miku im,
Ata që kanë vendosur të shkojnë në Hënë,
Të mos të rrinë më në këtë planet kokëkrisur.
Por unë s’jam Mefisto, zoti Faust, unë dua të shoh
Dhe disa ditë Diellin, pa menduar për lekët e vdekjes.
Natyrisht do të më varrosin, s’kanë çfar bëjnë,
Shoqatat janë aq të shumta në vëndin tonë
Sa s’mund të më lënë të përhap kolerën.
Nuk jam as Sanço Pança, natyrisht jo,miku im,
S’dua të kopjoj dikë tjetër, të bëj plagjiaturë
Në këtë moshë të thyer. Këtu Don Kishotët krekosen
Si askund tjetër, o mik. Ja kanë hipur e nuk zbresin,
Shpojnë me mamuze ngado vithet e kryeqytetit.
Kanë hobi që ta djegin patjetër pelerinën tënde
Me shkëndijat e këpucëve gjatë gati fluturimit.
Tek ne, e kanë lënë pa gojë Servantesin e gjorë,
E kanë lënë të mbështillet atje në Spanjë e të mos
Pëshpërijë asnjë fjalë nga Bibla,… të bëj vetëm kryqin.
Ai nuk i njeh Kishotët tanë të harbuar
Dhe ne jemi rreth katër milionë Rosinantë
Që u ulim shpinën të na hipin lehtas, të mos
Të rrëzohen në misionin e rëndësishëm, të kapardisen
Me të gjitha kostumet e shtetit tonë
Të njëqindvjetëshit të fundit…
Të ngjaj i shkalluar, Zoti Faust?! Natyrisht, i shkalluar,
Miku im i ardhur nga larg të marrësh vesh
Se ç’bëhet me mua dhe t’ua tregosh tërë qiejve.
Të shtrëmbërohen buzët nga e qeshura
apo nga e qara e trishtuar?!…Oh qënkan lotë!
Por, pse duhet të qash, kur s’qaj unë për fatin tim,
që më rri mbi shpatulla si gjarpër,
duke fishkëllyer erërat e botës?!
Pse duhet të qash Ti, Faust i gjorë, që s’ke tridhjetë qindarka
Të blesh një byrek,
Të mbash dhe pak ditë veten në atdheun tim të shtrenjtë?!…
-XlV-
FAQE LETRE POSAÇERISHT PËR FAUSTIN
“Askund këtu s’çelin lulet Kudo pushimtoret janë prej çimentoje
Si të vishen banuesit me kaskada.
Atje në Luvër ti mund të shpjesh një tablo prej çimentoje,
Bunkerët e epokës moderne, në vendin tone të shtrënjtë,
I dashur Faust. Atje në Luvër mund të na shikojnë habitshëm
Miliona vizitorë të kamur Siç bëjnë me zebrat, arinjtë
apo fiset e sajuara.
…
Po bje mjaft shi këtë vjeshtë në Tiranë, Janë çarë pusetat
Dhe ujërat e zeza kutërbojnë anekënd kryeqytetin…
Ti mos u mërzit me këtë skicë banale,
që po konkuron bienalet.
Autobuzët mjelin qindarkat e fundit Të qytetarëve, që nxitojnë
Pa mundur të dëgjojnë sinfoninë e pusetave.
Por t’i lëmë këto subjekte të thjeshta,
Mik i madh i gjakut arian të kësaj bote,
Ti je mik dhe miku nderohet
Sipas gjasave të të gjitha legjendave
Të këtyre anëve, që i ka fshehur në Lahutë At Fishta,
I cili ka braktisur varrin në lojën e varreve.
Por meqë na ranë në gojë varret
Me punë varresh disi do të të çlodhim, mik dashur:
Përdhunojnë të vdekurit, po…po… të vdekurit.
Emrat e tyre i shkulin si të jenë dhëmballë
Ose si hunjë të gardheve, që do të spostohen tutje,
Ose si kasa makinash të hedhura humbnerave.
Duke u ndërruar emrat…
Se kanë nevojë për të vdekur, për shumë të vdekur,
Për kockat ,për plagët dhe për plumbat e tyre,
Për heshtjen e tyre…
Natyrisht ti s’mund ta kuptosh menjëherë
Këtë punën e varreve njerëz dhe e njerëzve varre.
Është fjala për ata, që duhej të binin në luftra
Tërë heroizëm kundër fashizmit, zoti Faust,
Duhej patjetër të binin,të vdisnin dhe të kishin varre.
Pra duhej. Dhe na i morën varret, në shkëmbim të një vize
Nëpër Evropën e mrekullueshme, Zoti Faust,
Ne shkëmbim të një vendi pune në vëndet fqinje,zoti Faust,
Pra duhej dhe na i morën kockat, dheun,
Vështrimet e ligjërimtareve, që përmbysnin detet e
I vendosën në Varre nailonësh, projektesh, ëndrrash,
Britmash e pentagramesh, ku zhgrryhen presidentët,
Kryeministrat, deputetët e etur për seks me të vdekurit…!
Mos e humba pak gjakftohtësinë, Zoti Faust?!
Mos nuk ruajta parametrat e dialogut
Dhe rash kollotumb në ankthin e ëndrrave me të vdekur?!
Por ma kërkojnë të vdekurit, miku im, ma kërkojnë
Atje lart në qiej t’ju tregoj se pse i lamë të branisen
E pse i hoqën zvarr klanet varrevjedhës nëpër kalenda?!
Çfar kanë me varret,burrë i madh i kontinentit?
Veç teje kujt t’i drejtohem tjetër?…Kujt, më thuaj …?
Pyeti e ripyeti Njeriu.
“Më lër të mendohem o Njeri i mirë!,”
Lexoi e u lut Zoti Faust,
Që heshti pak dhe tha çfar mundi, pa shkuar në Qiej:
“Bota i ngjan një kafkeje në rrukullisjen e saj dhe s’është aq thjesht
Të hyhet nëpër labirintet. Lum si ai që hyn ngadalë e jo rrokopujë,
O Njeri i mirë.Varret kanë historinë e Botës dhe Historia
Dhunohet por nuk grabitet, i grisen kolltuqet e shkronjave, ku ulet,
por nuk grabitet, rri ashtu dhe nënqesh me grabitjen.
Zoti, o Njeri, ngjiti frymën tonë në qiej,
Por jo kockat tona. Na ka lënë të endemi këtu për miliona vite
Me grabitqartët e kockave, në këtë vënd
Me kobra e korba, që enden vazhdimisht mbi kufoma…”
-XVI-
Fausti mundohet të ngjishet në një nga autobuzët
Në unazën e madhe në Tiranë.
Një zonjë të veshur me diell,e mban kaliqafë zonjën,
E shoqëron nëpër tinguj,e prek me pipat e vegjël të gishtave
Tek gjiri,siç bëjnë pionierët me globin.
Fëmija ëngjëll ngrë zonjën në një kolltuk autobuzi
Dhe sheh me frikë burrin me pelerinë.
“Pse trëmbesh e më sheh frikshëm?”
E pyeti burri.”Se ti je Fausti…”
Pëshpëriti fëmija,duke luajtur me globin
Që s’lejonte t’ja prekte dikush tjetër.
“Dhe pse të kesh frikë pikërisht nga unë?!” habiti Fausti
Me dyshimin se fëmija ish gabuar.
“Pikërisht kam frikë prej teje, xhaxhi Faust,
Vetëm ti mund të ma rrëmbesh mamin,
Vetëm ti ke dëshirë ta pllenosh botën
Më njerëz të tjerë, me Jezus të tjerë,
Me këngë të tjera, që krijojnë Eden Të tjerë.
Vetëm ti, xhaxhi Faust, mund ta bësh këtë,
Por natyrisht nuk don që ta kryesh, se Zoti s’kërkon
Që domosdo ta kryesh. Çdo të bënim
Athere, në këtë autobus, xhaxhi Faust?!”
(Vijon)
- « Previous Page
- 1
- …
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- …
- 73
- Next Page »