Archives for September 2014

Shkrimtarja dhe studiuesja e njohur tregon jetën e saj/
Bisedoi: Raimonda MOISIU/
Kujtimet, mbresat dhe imazhet e fëmijërisë deri në detajin më intim, i ruan si relike të çmuara brenda vetes dhe në atë bibliotekën e moçme të Kovaçëve, simbolikës magjike të elementëve që e kanë shoqëruar gjatë gjithë jetës. Do të mbetet e paharruar në jetën e saj, “Shtëpia e Kovaçëve”, që ndodhet poshtë kalasë së Krujës, një familje e madhe autoktone krutane e njohur për erudicionin e mençurisë dhe urtësisë, pathosit patriotik dhe liridashës, djepi i shumë historive dhe i Shkollës së Parë Shqipe në Krujë, por edhe si themeluesja e një prej lagjeve më të vjetra të qytetit, që sot gëzon emrin “Kovaçe”. E lindur, e rritur, mes legjendave dhe rrëfenjave për Krujën e krutanët, dhe kur shihte atin e saj teksa dilte çdo mëngjes në bahçen e Kovaçëve dhe fillonte të këndonte mes pemëve e dafinave me aromë magjike,dhe zëri melodioz i tij, do të zgjonte tërë qytetin, apo kur i fliste për artin e kulturën, për muzikën shqiptare dhe botërore, për kompozitorët dhe këngëtarët e mëdhenj, paraklasikë dhe klasikë. E edukuar në një ambient familjar mes dy kulturave të ndryshme, shqiptare nga babai dhe bullgare nga nëna, por që i bashkuan virtyte mirësie dhe njerëzore, vlera intelektuale e qytetare, të qenit artistë dhe ballkanas, do të luanin një rol shumë të rëndësishëm në formimin e dijes, kulturor, social, intelektual e qytetar, mes tradicionales e europianes, të bijës së tyre. Është interesant fakti se të dy gjyshërit nga babai dhe nga nëna, i përkisnin bindjeve monarkiste. Shkrimtarja, publicistja studiuesja, përkthyesja, psikologja dhe juristja, Rajna Kovaçi Tullumani konsiderohet tashmë si një ndër kronistet më profesionale e më të mira të fund shekullit të kaluar dhe këtyre dekadave të shekullit 21, dhe themeluesja e një gazetarie të re, përsa i përket studimit të kulturës ballkanase, europiane, angleze dhe amerikane, duke forcuar reputacionin e saj si një nga publicistet me përkushtim të jashtëzakonshme dhe depërtim të pazakontë në të përditshmen njerëzore. Është nga autoret e para në letërsinë shqipe që shkruan dhe trajton fakte nën optikën reale dhe me stilin brenda fakteve të vërtetuara në disa gjuhë të huaja. Kombinimi i së tashmes me të shkuarën, i letërsisë me publicistikën në fushën e letrave përbën bazën e letërsisë së suksesshme, por edhe një teknikë e vështirë për ta pasqyruar në krijimtari. Pena krijuese e Rajnës me inteligjencë dhe me vetëdije të thellë për të trajtuar gazetarinë në letërsi me art, duke luajtur kështu një rol të veçantë për një rotacion mediatik. Në këtë intervistë interesante, bija e vetme e këngëtarit dhe baritonit të shquar lirik, Artistit të Popullit, Ramiz Kovaçi, Rajna Kovaçi rrëfehet si kurrë më parë, për vete, familjen e prindërit, për ngjarje e histori të patreguara më parë, me optikën e qartshme të mendimit filozofik e artistik, nën aureolën e dashurisë njerëzore.
-Kam shfletuar dhe lexuar me interes të veçantë biografinë e aktivitetit tuaj krijues. Sinqerisht jam ngazëllyer nga mjeshtëria e kulturës profesionale që ju lëvroni në disa zhanre. Cila ka qenë eksperienca tuaj e parë në letërsi, publicistikë apo përkthim?
Kam shkruar që e vogël, ishte kënaqësi kur merrja lapsin në dorë filloja të shkruaja, ende kam emocion, duhet të ulem menjëherë të shkruaj nëse më vjen ajo energjia e brendshme pozitive krijuese. Desha ta hedh në letër atë që ndjeja brenda meje. Në fillore kam patur një mësuese letërsie shumë autoritare, kërkonte që çdo orë mësimi të sillnim krijimet tona.Për mua ishte një nga lëndët më të dashura, si gjuha dhe letërsia shqipe, por edhe historia, gjeografia, kimia, fizika dhe gjeometria. Kam qenë një fëmijë i ndrojtur,i përmbajtur, shumë e edukuar. Një rol shumë të rëndësishëm në kompletimin tim kulturor–socialo-njerëzor ka familja ime, mamaja dhe babai që më pajisën me një kulturë dhe sjellje si tradicionale ashtu edhe europiane. Nga çdo bisedë që bëja me mamanë (e cila në atë kohë punonte në bibliotekën e lagjes nr 8), kisha se çfarë të mësoja. Pjesën më të madhe të kohës së lirë e kaloja në bibliotekë pranë saj, në dimër me një sobë të vogël me dru që na ngrohte dhe na i bënte bisedat më të dashura. Përherë të parë në sajë të mamasë u njoha me libra dhe me shkrimtarë të klasikëve botërorë por edhe me ata që për kohën ishin të ndaluar.Babai me ndjenjën, pasionin e një artistit të madh më fliste shumë për artin dhe kulturën, për muzikën, operën shqiptare dhe botërore.Është e vërtetë që kam pasur një fëmijëri shumë të larmishme, por që në të vërtetë ishin prindërit që mundoheshin ta bënin të tillë, më të bukur dhe më të lumtur. Kuptohet jo nga aktivitetet që kishte për fëmijë, por ata mundoheshin ta bënin të tillë. Kisha një kanarinë të verdhë si dielli që na zgjonte çdo mëngjes nga gjumi, për të kujdeseshim të gjithë, kishim shumë lule, shumë libra, piktura të bukura, mbulesa të qëndisura nga duart e mamasë dhe të gjyshes time. Të gjitha këto luajtën një rol të rëndësishëm në formimin tim të përgjithshëm, ma zbukuruan dhe pasuruan shijen dhe fantazinë time. Me mamin krijonim shumë gjëra të bukura… Kam shumë kushërinj dhe kushërira, sepse Kovaçët janë familje shumë e madhe dhe unë e pëlqeja shumë këtë gjë.Më pëlqente shumë kur shkonim sëbashku të tre në Krujë sepse babai im ishte krutan dhe atje kishim një shtëpi shumë të bukur mes dafinave që ishin bërë si pemë dhe ullinj, lule shumë ngjyrëshe dhe gurë të bukur.Shtëpia e Kovaçëve ndodhet poshtë kalasë së Krujës dhe nga që ishte një familje shumë patriote dhe liridashëse themeluesja e asaj mëhalle, kështu që lagja mori emrin “Kovaçe”. E kujtoj me shumë nostalgji shtëpinë e gjyshërve të mi sidomos dhomën e gjyshit që ishte për ne një dhomë muze me korrespondencën e tij, plot me libra me kopertina lëkure vishnje të errët. Sa bukur që ishte atje gjyshi im dinte në mënyrë të shkëlqyer turqishten, persishten, italishten dhe disa gjuhë të tjera. Ajo dhomë me dërrasa, me qilimin e bukur të punuar me tezgjah nga duart e bukura të gjyshes time me ato ngjyra të ngrohta, me sënduqe të gdhendura, kolltuqe dhe me derën e gdhendur që kur mbyllej kërciste me një tingull të ëmbël që nuk e di përse por më bënte sikur me mua hynte edhe gjyshi dhe kënaqej, që dhe unë po hyja në dhomën e tij. Babai im më shpjegonte çdo gjë nga ato librat që kishin mbetur në atë bibliotekë të moçme të Kovaçëve. Por bashkë me portën kërcisnin edhe dërrasat e bardha të dyshemesë prej hapave tona të lehta. O sa bukur ishte atje! Shtëpia e Kovaçëve ka qenë shkolla e parë shqipe në Krujë, djepi i shumë historive plot me pathos dhe patriotizëm. Mendoj se ajo duhet të bëhet shtëpi muze, Pleqtë e Krujës ende tregojnë histori shumë të bukura për gjyshin tim që ishte një personalitet intelektual dhe kishte pasur detyra shumë të rëndësishme në kohën e Mbretit Zog. Një njeri shumë i dashur për mua ka qenë edhe halla ime Fatimja, një grua e mrekullueshme një zonjë e vërtetë që gjithmonë më ka falur shumë dashuri. Pushime të mrekullueshme për mua ishin ditët që kaloja në shtëpinë e xhaxhait tim në Durrës, zhurma, hareja, humori i kushërinjve të mi dhe sidomos i xhaxhait tim Hysenit, do të mbeten të paharrueshme për mua. Shpesh Kovaçët mblidheshin në shtëpinë e gjyshërve të mi dhe këndonin shumë bukur, Kamberi (njëri nga xhaxhallarët e mi) ishte një tenor që këndonte në grupin e pleqve të Krujës, Aliu, pedagogu i madh i kimisë që kishte përfunduar studimet në Pragë, Ceni po ashtu ekonomisti si dhe Hasani një intelektual i shquar me një fund tragjik dhe kuptohet babai im Ramizi, që ishte më i vogli i fëmijëve që këndonte shumë dhe aq bukur këngën popullore si të Shqipërisë mesme por edhe të veriut, por edhe këngët beratase, korçare. Nuk e di ç’do të jepja, që të kthehej edhe njëherë ajo kohë!Bazat e gjuhëve të huaja i kam marrë nga mamaja ime e dashur Nikoleta (që është bullgare) por edhe nga xhaxha im Hasani-një njeri i mrekullueshëm me një edukatë, inteligjencë dhe mirësi pafund. Nuk do ta harrojë kurrë babanë tim të dashur që shpesh në mëngjes kur ishim në Krujë dilte në bahçen e Kovacëve dhe fillonte të këndonte mes pemëve të dafinave aromë magjike, pranë një guri të madh që kishte rënë nga kalaja, pas një tërmeti të rëndë para qindra vjetëve. Të gjithë krutanët zgjoheshin në mëngjes nga zëri melodioz i babit, kam kujtime të mrekullueshme në Krujë.Në fëmijëri i kam njohur shumë pak të afërmit nga mamaja ime, ose më mirë të them pothuajse fare, por i kam admiruar, shpesh fantazoja për ta në bazë të përshkrimeve që më bënte mamaja.Ashtu ishte koha, diktatura nuk lejonte marrëdhëniet me të afërmit që ishin jashtë vendit. Mamaja ime kaloi një jetë të vështirë, që kur erdhi nga Sofia, ishte vajzë e vetme me dy vëllezër, shumë e bukur, e kulturuar, e respektuar, e mençur, përparimtare dhe shumë e edukuar. Vinte nga një familje e pasur dhe e shkolluar.Gjyshi im kishte qenë inxhinieri zbatues i Operës së Sofies, mbështetës i Mbretit dhe me shumë kulturë. Është interesant fakti se të dy gjyshërit i përkisnin bindjeve monarkiste. Edhe gjyshi nga ana e mamasë dinte gjuhë të huaja dhe ishte admirues i muzikës simfonike dhe asaj operistike.Gjyshja ime Rajna (e parë) ishte një grua me shumë vlera dhe virtyte i mungonte shumë e bija dhe nuk kishin mundësi as t’ia dëgjonin zërin njëra tjetrës në telefon. Në atë kohe as letrat nuk i jepnin, i shkaktuan shumë vuajtje mamasë por edhe babit që e shihte sa shumë vuante ajo. Por ishim me fat se kishim një familje të shëndoshë ku ekzistonte harmonia e mahnitshme mes nesh, prindërit e mi kishin një dashuri shumë romantike me njëri-tjetrin, babai e admironte mamanë time. Gjithmonë thoshte “nëse nuk do të ishte Nikoleta, unë kurrë nuk do të bëhesha ai që jam”.Familja jonë kaloi shumë vështirësi ashtu si i gjithë populli shqiptar, të gjithë jetonim në një burg të stërmadh. I kaluam sepse mes nesh ekzistonte ajo lidhja e fortë që askush nuk mundi ta shpërbëjë.Kur erdhën ndryshimet demokratike babai im e mori gjyshen nga Bullgaria dhe ajo jetoi këtu tek ne në Tiranë derisa mbylli sytë përgjithmonë, ne e kemi këtu dhe ka një varr modest, që ne ia mbulojmë me lule me shumë dashuri sa herë që shkojmë. Dëgjoja muzikë pafundësisht bisedoja shumë me mamanë dhe me babin, bisedonim për kompozitorët dhe këngëtarët e mëdhenj klasikë si edhe për ata paraklasikë.Legjenda dhe tregime për Krujën dhe krutanët.Bashkëbisedimi është shumë i rëndësishëm për mbarëvajtjen e familjes.Shkollën e mesme e kam kryer në gjimnazin “Ismail Qemali” kam bërë krijimet më të mira të cilat donin apo s’donin mësueset i mbanin si të veçanta dhe i lexonin para nxënësve.Temat e ndryshme si detyra në lëndët e gjeografisë apo historisë ishin më të mirat.Vazhdova studimet në Universitetin e Tiranës në Fakultetin e Histori Filologjisë për degën Anglisht. U përpoqa shumë të isha përsëri e para si në gjimnaz por në atë kohë në atë fakultet lufta e klasave ishte shumë e fortë dhe unë i përfundova studimet me shumë vështirësi. Përsëri edhe në fakultet kam shkruar temat e ndryshme të kursit që ishin më të bukurat, më të ndjerat dhe më të veçantat. Mamaja është kujdesur shumë për të më edukuar shijen dhe kulturën jo vetëm në sjellje apo edukatë, por edhe në mënyrën e veshjes, qëndrimit, sjelljes. Në edukatën që më kanë dhënë prindërit e mi një vend të rëndësishëm zënë edhe morali, të qenurit modest, e përmbajtur, trime, e guximshme dhe e matur para çdo gjëje. Është shumë bukur kur prindërit janë nga kombe të ndryshme, secili prej tyre mundohet t’i japë fëmijës më të mirën që ka, si nga vetja, por edhe nga vendi që përfaqëson. Të jepet mundësia të njohësh kulturat, natyrat apo dy botë të ndryshme që kanë ndryshueshmëritë dhe specifikat e vecanta. Por e bindur them, e ndjej që të qenurit shqiptar tek unë dominon mbi gjithçka. Tashmë jam një nënë dhe një gjyshe shumë e lumtur, vajza ime Ramona po bëhet një artiste shumë e njohur e skenës operistike dhe një zë që do të ketë një të ardhme shumë premtuese. Vajza ime Ramona po nderon veten dhe ne, në të gjitha drejtimet, ajo është një këngëtare shumë e mirë që e di fare mirë se për tu bërë një e madhe nuk mjafton vetëm talenti por edhe puna, dhe asaj nuk i mungojnë as dëshira, vullneti për të punuar dhe për tu përpjekur.Por ajo është edhe një bashkëshorte dhe nënë e mrekullueshme. Sëbashku me bashkëshortin e saj kujdesen mrekullisht për djalin e tyre të vogël, engjëllin që na erdhi si dhuratë e zotit mes nesh Borisin e mrekullueshëm. Ne të gjithë i jemi dedikuar shumë Ramonës, fëmija nuk mund të bëhet i mirë dhe i përgatitur për jetën vetë ashtu kot po nuk pati përkushtimin, dashurinë dhe durimin e prindërve.
-Do të thotë se ju keni nisur aktivitetin krijues që në moshë të re. Kjo duhet të ketë qenë me të vërtetë emocionuese dhe inkurajuese.Çfarë mendoni se ju ka frymëzuar për të shkruar apo përkthyer?
Mundohesha të gjeja burime frymëzimi por në përgjithësi në atë kohë kam akumuluar dhe mbledhur shumë. Frymëzohesha shumë nga deti Adriatik që më bënte dhe më bën të meditoja me orë të tëra, lindja dhe perëndimi i diellit ka një forcë shumë të madhe tek unë e shoh dhe e ndjej sepse bëj joga. Kam qenë dhe jam vëzhguese shumë e mirë. Kam një dashuri të madhe për lulet, natyrën dhe për njeriun, mundohem tek çdo njeri që njoh të gjej apo të zbuloj tek ai ose ajo veti pozitive.
Dëgjoja muzikë pafundësisht, bisedoja shumë me mamanë dhe me babin, për kompozitorët dhe këngëtarët e mëdhenj klasikë si edhe për ata paraklasikë. Pasi u linda në Sofje me mamanë erdhëm në Tiranë por nuk kishim shtëpi dhe jetuam njëfarë kohe tek xhaxhai im në Durrës, i mbetem përjetë mirënjohës atyre për atë mikpritje që mamaja ime e kujton përherë. Më pas tek familja e mikut tonë Ibrahim Tukici, edhe atyre u jam mirënjohëse. Më pas tek kushërira e babait tek familja Korbi-Tauzi, dhe atyre ju mbetem mirënjohëse gjithë jetën. Jam e lumtur që jam rrethuar me shumë dashuri nga njerëzit e afërt.
-Gjatë hulumtimit rreth krijimtarisë tuaj hasa librin e titulluar; “Diktatorët, burra të pangopur me gra”. E shtyrë nga kurioziteti që në titull, do të dëshiroja të dija se si keni arritur ju të procedoni “në udhëtimin monografik të ndjenjave të këtyre diktatorëve”, ndikimin e faktorit femër në jetën e tyre politike, social-ekonomike kulturore dhe drejtimin e shtetit? Ju jeni aq kreative, sa vërtet ka një shtrirje të gjerë të kombinimit të fakteve historike, kujtesës dhe marrëdhënieve mes tyre. Pse zgjodhët pikërisht “diktatorët” dhe këtë titull?
Jam nga krijueset e para që në letërsinë shqipe shkruaj dhe trajtoj fakte reale me stilin ku brenda fakte të vërtetuara në tre apo katër gjuhë të huaja. Në këtë libër hyn gazetaria e trajtuar në letërsi me art. Kjo lloj letërsie është e njohur në botë dhe këta lloj shkrimtarësh të bazuar në fakte nuk janë shumë por njihen në të gjithë botën…..në përgjithësi më ka pëlqyer që në jetë të jem avangarde- si në veshje, në mënyrën e të menduarit, të vepruarit por edhe të shkruajturit. Në rininë time kam patur probleme në mënyrën si vishesha. Më pëlqen e veçanta dhe bashkëkohorja, nuk jam kundër traditës, sepse jam rritur në një familje shumë tradicionale me rregulla, por me metoda moderne. Edhe mamasë time i pëlqente dhe dinte ta gërshetonte shumë mirë modernen me tradicionalen, si në teori dhe praktikë. Mamaja më edukoi disiplinën në jetë, forcën e karakterit, optimizmin dëshirën për të vlerësuar jetën dhe bukurinë e saj, privilegjin që jemi në këtë jetë. Të çuarit deri në fund të punëve të filluar, durimin, pritjen, ndihmën për njerëzit në nevojë, dhembshurinë, fjalë pak dhe punë shumë. Kujtoj me nostalgji kur shkonim në Krujë, babai më merrte me vete nëpër vizita tek miqtë e të afërmit, më kujtohen ato bisedat apo kuvendet e burrave të mencur krutanë ku unë isha e pranishme dhe burrat e Krujës flisnin për tema të ndryshme, do të mbeten të skalitura në mendjen time ato bisedat e takimet. Ata ishin si malet me borë shekullore, unë kisha fatin t’i dëgjoja, t’i prekja dhe t’iu puthja dorën. Babai më merrte kudo, ndoshta kishte nevojën e të pasurit një djalë, por nuk e shprehu kurrë, më thërriste: ”thesari im më i çmuar” kam mësuar shumë, e kam qenë e pranishme në shumë ngjarje të rëndësishme. Përse “Diktatorët, burra të pangopur me gra”?-ose do të thosha ndryshe, këta djaj të pangopur me gra. Ishte një botim që dokumenton në shqip historitë e grave në krahët e diktatorëve. Kush ishin ata që çuan botën drejt kataklizmës, ndërsa kanë rendur në kërkim të imazhit të femrës së paarritshme.Të bindura dhe potente, janë ato që rezistuan prej dhunës apo vullnetit të lirë të Hitlerit, Stalinit, Maos, Titos, etj. Janë këto gra që u çorën maskën këtyre personazheve me shënimet, ditaret apo kujtimet e tyre për t’i treguar të vërtetën botës se kush ishin në të vërtetë këta diktatorë. Cian Cin, gruaja e diktatorit kinez Mao, kishte pamjen e një burri të shëmtuar me rroba ushtarake, me kasketë dhe me flokë të prera shumë shkurt.Edhe këto ishin shenjat e revolucionit kulturor kinez, të cilin e drejtoi ajo vetë, ish artistja e madhe me trup të hijshëm, dhe shumë sensuale, poshtë fustaneve tafta. Cian Cin e bindi vetë Presidentin amerikan Nikson gjatë premierës së baletit të famshëm ”Detashmenti i kuq i grave” sepse kjo ishte një vepër e masave. Faktet historike dhe kujtimet e babait tim artistit të madh të skenës shqiptare baritonit Ramiz Kovaçi qëndrojnë bashkë në librin tim.Duke qenë se jam vajzë me mama bullgare dhe me baba shqiptar që në fëmijëri e kam provuar frikën si gjithë familjet me probleme të atyre viteve, ku burrat shqiptar ishin martuar me gra të huaja. Duke jetuar në diktaturë e kemi provuar presionin e vazhdueshëm psikologjik, edhe se im atë ishte Artist i Popullit, që në fëmijëri u rrita me frymën e “Kujdes”;- “Mos fol, ki mendjen se çfarë thua”. Kështu motivet për të shkruar këtë libër u bënë më të qarta në Bullgari, në vendin e nënës sime. Me të rënë në kontakt me lirinë e të shprehurit, rashë në kontakt me fakte shumë interesante, ku flitej për gra të keqpërdorura në diktaturat sidomos të majta por edhe të djathtat si naziste, fashiste apo komuniste, marksiste, të diktaturave të proletariatit.I kisha të gjalla kujtimet e babait tim me gruan e Maos, atëherë kur artistët dhe kuadrot e larta të shtetit shqiptar udhëtonin drejt Lindjes së Largme, jo për leksionet e pavdekshme të Budës, por për lojën mediokre, “shakanë” e egër, por serioze të revolucionit kulturor kinez për të cilin ose duhej të mendoje dhe luftoje si revolucionar ose në të kundërt ishe një zero me xhufka. Isha e vogël kur babai përpiqej pafundësisht të mësonte brenda disa ditësh tekstin aq të vështirë të këngëve kineze, para nisjes në Kinë në provën gjenerale ku do të paraqitej gjithë programi përfshirë edhe këngën e babait, -mendoni se çfarë presioni. Nëse nuk i dinte përmendësh kush e di se çfarë mund t’i ndodhte. Babai tregonte për vlerat e jashtëzakonshme të Orientit, që u dhunuan dhe u shpërdoruan në atë periudhën e mallkuar, ku tempujt e mrekullueshme të Budës, u dhunuan njëlloj si kishat dhe xhamitë këtu tek ne. Kam shumë foto të bukura dhe me vlerë që i ruaj me fanatizëm, por ndoshta i përkasin të ardhmes. Deri tani desha të rrëfeja përmes fakteve shumë të komentuara dhe sensacionale të historive të diktaturave të diktatorëve që ishin edhe lufta gjinore mes burrit dhe gruas.Ndërsa në socializëm gruaja ishte krejtësisht e shpërfytyruar.Jo më kot Cian Cini apo Krupskaja ngjanin si burra, edhe pse për të arritur në majë të kupolës kineze, kishte përdorur energjinë femërore negative. Po ashtu edhe Jovanka e Titos se si nën hijen e bashkëshortëve p.sh. të Maos ajo drejtoi për disa dekada deri në vitet ‘70, milionat e turmave kineze. Ajo ishte krijuesja dhe themeluesja e revolucionit kulturor kinez.Ajo ishte e kundërta e Eva Braunit, një naziste e bindur dhe e përulur për hir të frikës ndaj Hitlerit, me të cilin u martua vetëm 2 muaj para vdekjes.Eva Braun ka bërë disa herë tentativë për t’u vetëvrarë, por rojet vigjilente të Hitlerit e shpëtuan, ajo e dinte fare mirë se ai e tradhëtonte, por e pafuqishme përballë tij duronte në heshtje mënyrat dhe metodat perverse të tij.Apo gruaja mjerane e Leninit, Krupskaja që u martua me urdhrin e Partisë, që duroi dhe suportoi shumë sjellje perverse të Leninit si bashkëjetesën me Anisa Armand në të njëjtën çati, por edhe sjelljet e tij homoseksuale.Apo për Stalinin këtë pushtues të dhunshëm të grave, Musolinit, koleksionisti i femrave, Titos dhe haremit të tij, etj.Kam punuar katër vjet për këtë libër dhe kam gjetur fakte në tre gjuhë të huaja, shpesh jam tmerruar nga dhuna dhe krimet e këtyre bishave me fytyra njerëzore shpesh kam qarë sepse nuk më besohej se si njeriu mund dhe bën kështu.Dhe i ballafaqoja këto fakte në gjuhët e ndryshme ato ishin të vërteta. E shkruajta këtë libër për t’u treguar sidomos shqiptarëve se nuk ishte Lenini, Stalini, Tito apo Fidel Kastro ashtu si na e kishin mësuar nëpër shkolla. Ata ishin krejt ndryshe nga vëllimet dhe librat që shkruanin.Ishin në kundërshtim me moralin komunist që predikonin, ishin njerëz pervers dhe hipokrit në mënyrën e sjelljes me gratë dhe të dashurat e tyre. Ata ishin ashtu si thotë populli: ”Mos bëj si bëj unë por bëj si them unë”.
-Cili ka qenë motivi që ngjalli te ju interes për të përfshirë në edukimin tuaj arsimor për Gjuhë-letërsi, kulturën bullgare dhe për drejtësi. Më pas në krijimtarinë tuaj ju dialogoni përmes tyre, mos kjo erdhi si një reflektim i brendshëm i inteligjencës tuaj?
Më ka pëlqyer gjithmonë gjuha dhe letërsia shqipe, jam munduar të flas me rregulla dhe me gjuhë letrare, megjithëse në shtëpinë time është folur përherë gegërisht, babai në vogëli më ka folur për gjuhën e Fishtës por edhe të Naim Frashërit. “Lahutën e Malësisë” e dinte përmendësh por edhe “Bagëti e Bujqësi” dhe recitonte me zë të ulët sa herë që do të dilnim bashkë, pra krahas këngëve të vjetra të kohës së Skënderbeut nuk harronte kurrë të recitonte dhe më pas ma shpjegonte në gjuhën letrare. Por vetë ai nuk e ndryshoi kurrë dialektin e të parëve.Krahas gjuhës shqipe në Fakultetin e Gjuhëve të Huaja unë vazhdova për gjuhë dhe letërsi angleze dhe amerikane. I lexoja librat që na jepnin pedagogët me shumë dëshirë dhe më dukej sikur i përpija kur i lexoja. Kur isha fare e re kisha dëshirë të madhe të studioja mjekësi dhe drejtësi. Mjekësinë nuk munda ta arrij, ndërsa drejtësinë munda ta vazhdoj.Të dyja universitetet shtetërore që i përfundova më kanë ndihmuar shumë në punën dhe në jetën time. Pasi përfundova Drejtësinë ndjehesha më e kompletuar tashmë në mendjen time ishte shtuar edhe një dije tjetër shumë e rëndësishme,jo vetëm për mua por edhe për familjen time. Vëzhgimit dhe intuitës time ju shtua edhe një dije tjetër e cila më ka çuar në përfundime të pagabueshme dhe shumë të drejta. Dua të them që intuita dhe ligji kur bashkohen ndoshta jo shpesh por kur arrijnë të gërshetohen ta dini se nuk të lënë të gabosh kurrë. Përsa i përket kulturës bullgare ka qenë për mua një mister, mamaja ime ma mësoi gjuhën bullgare me zë të ulët në shtëpi qetësisht pa shumë bujë. Askush nuk e dinte që unë dija bullgarisht,jo vetëm të folur por edhe me gramatikë dhe të shkruar. Mamaja ime kishte mbaruar gjuhë dhe letërsi ruse dhe bullgare dhe e dinte gjuhën me themel.Sapo u hapën rrugët unë shkova në Sofie dhe ndoqa një kurs pasuniversitar për Gjuhë- Letërsi dhe Kulturë Bullgare.E përfundova me sukses ku mora edhe Diplomën nga Universiteti Shtetëror i Sofies “Kirill i Metodi”.Atje u njoha me shumë shkrimtarë të mëdhenj ku kishin liri për të ushtruar artin e tyre.Diktatura në Bullgari kishte qenë më e butë, mua më dukej se ata kishin qenë të “përkëdhelurit e socializmit”.Ata nuk e dinin se ç’ishte tolloni, apo mohimi i muzikës perëndimore, mohimi i besimit ndaj Zotit, dhe kur unë ju tregoja ata çuditeshin dhe nuk besonin.Më pëlqyen disa autorë por më shumë Radickovi dhe kur u ktheva zgjodha të përktheja novelën e tij “Shtamba e Blertë”.Më pas vazhdova të përktheja poezi, tregime dhe novela të tjera.Ishte vepra e parë nga bullgarishtja që u përkthye në shqip pas viteve ‘90 në revistën “Bota Letrare”.Në këtë vëllim përkthyem disa autorë ballkanas për tu bërë të njohur lexuesit shqiptar edhe letërsinë e vendeve fqinjë.Kjo revistë u botua disa numra por mbetet nga më të mirat deri më sot.Për herë të parë në ato vite përktheva jetën e “Bitëllsave” në një nga numrat e fundit të revistës “Nëntori”.Në faqet e fundit i bashkangjita të gjitha tekstet e këngëve të tyre.Pati shumë sukses. Në shkrimet e mia kam trajtuar tema tabu në mënyrë që ti shpjegoja lexuesit shqiptar se tashmë ne nuk ishim të verbër na kishin ardhur sytë dhe duhet ta vëzhgonim botën ashtu siç është.
Fund i pjesës së parë
Bisedoi: Raimonda MOISIU