KOSTANDIN DIMITREVIC BALMONT/
S P A N J O L L I E S H T E K E N G E/
Nga ligjërimi kërkojmë logjikën, nga kënga – fluturimin. Ligjërimi është ndërtim i arsyeshëm, kënga – shpërthim e çmenduri. Në ligjërim janë pa vend thirrjet, në këngë pëlqehen të gjitha britmat kur ato janë muzikore. Vështrojeni spanjolin si një këngë dhe gjithshka do e kuptoni ne temperamentin e tij dhe në historinë e tij fantastike. Spanjolli ka vetëm një logjikë – logjikën e ndjenjave, ai ka vetëm nje ndërtim – planin e luftës e cila rënon gjithshka, ai i tëri është në vrull, në dëshira. Të vështrojë, të lakmojë, të vrapojë, të rrëmbejë. Ta quajë të huajën si të vetën. Kur i siguron bëhet si më pare, i lire dhe i ngopur.
Gjuha spanjolle është më muzikalja e më e bukura nga të gjitha gjuhët evropiane. Me reflekse prej gjarpëri e përnjëherësh burrërore. Nga pikpamja femërore – dinake, si kalorsiake – e drejtë. E ëmbël si violi e flaut por, befas kthehet në kushtrim daullesh. Kur dashuron lëshon shigjeta me helm. Kur puth – sikur të pret me thikë të mprehtë. Të tilla jane ca lule në Meksikë, atyre nuk u afrohesh dot pa u shpuar e pa u çjerrë.
Në gjuhën spanjolle është gjithë harmonia muzikore e italishtes por, gjithashtu, në ‘të ndihet era përvëluese që ka ardhur nga Afrika, vrulli i egër i hovit arab, i cili e pengon të bëhet xhentil e përjetësisht të kujtojë betejat. Aty gjen, gjithashtu, fllade nga ndikimet e lashta iberike, të cilat na shkëpusin fare nga e sotmja e na çojnë te pamjet dhe agimet e Atllantidës.
Spanjolli nuk ngjet me evropianin. Ai ka diçka që e bën krejtësisht të veçantë. Saktësisht sy që shohin, duar që marrin. Ai ka tërësinë e të qënit i drejtpërdrejtë dhe të prekurit me dorë. Ai ndjen me shpirt ashtu si ndjejmë ne me trup. Puth me fjalë. Anija spanjolle lundron në detet e tharë dhe marinarët shohin ishuj populluar me gra, po burrat ku janë? Burra nuk ka dhe spanjolli me të qeshur e duke u çuditur si fëmijë therret: “Shikoni! Paska gra!” çfarë ka për të bërtitur? Asgjë por, edhe ka diçka. Se kaluan shekuj dhe ishullit i mbeti emri Ishulli i Grave.
Spanjollët nuk ngjajnë me ne. Mua më kujtohen mbresat e një udhëtimi.
Një ditë dimri, në fund të janarit, u nisa nga Hamburgu për në Meksikë me anijen e madhe oqeanike “Princi Ioahim” i shoqërisë “Hamburg-Amerika-Linie” Publiku ish ultra evropian. Gjermanë, gjermanë dhe vetëm gjermanë. Ish një aventurjer italjan, një tregëtar francez nga ishulli i Kubës, disa anglezka me të vegjlit e tyre që zotëronin anijen të sigurt, por pa shumë bujë – dihet, Anglia është mbretëresha e deteve; ishin dhe dy të pakënaqur. Ishin rusë, njëri prej tyre – unë. Ishim të pakënaqur sepse mendonim me naivitetin tone, si do uleshim në anije në Hamburg ashtu njësoj do rrinim deri në Meksikë. Po ne këtu kishim Evropën me klasin më të ulët. Perëndimi i djellit skuqte i trishtuar kur anija lundronte duke shtyrë akujt që plevasnin në detin blu të errët. Pas disa orë lundrimi të vështirë në det, hymë në portin spanjoll, në qytetin Korunjo. Përpara na del një përrallë! Sikur të hidhnim nga trupi uniformën e burgut – kozhupin – fare te zbuluar, ne brodhëm nëpër kopshtin me lule të freskëta, pamë arumet, lule delet laramane, kaltërsinë e mëndafshtë të iriseve, lule të tjera të arta e të kuqe. Në mbrëmje, kur vazhdonte lundrimi, gjithë publiku i huaj i klasit të pare i harroi bisedat e tij të zakonshme, i shtangur, në heshtje shikonte e dëgjonte; në kiç, ku nuk kish dhe aq komoditet, një turmë e madhe emigrantësh spanjollë ish përfshirë nga një argëtim fare fëminor: duke lënë atdheun e vet, mbase për fare, spanjollët gjysmë të grisur këndonin dhe vallzonin nën shoqërimin e kitarës që nuk e ndajnë. Dhe kishte diçka të papersëritëshme, dehëse, të papërmbajtur në këto këngë të shkurtëra, lehtësisht të ndryshueshme, kishte aq shumë bukuri, shumë ndjeshmëri në lëvizjet aq të larmishme në vallet me emërtime të pafund sa që, të mendoje për diçka tjetër kur ata këndonin e luanin, ish e pamundur. Një tregëtar i ri gjerman, shtatlartë e i lidhur, që kish qënë në shëtitje te ata të klasit të parë, kërceu mbi parmakun e shkallëve drejt e poshtë, ia nguli sytë njëcopëherë një spanjollke nishan, duke i falur buzëqeshje me tepëri vetëm për të rrëmbyer një tjetër buzëqeshje prej saj por, më kot: u detyrua t’i thëriste spanjisht: “Përse, sinjora, talleni me mua?” – “Sepse zotëria u përkul kaq shumë sa mënt u shëmb në Spanjë”, – u përgjigj ajo përnjëherësh mes të qeshurave të shumta – dhe pas një sekonde e harroi e përpirë nga lëvizjet harmonike të valles, kurse zemra e gjermanit u shemb në Spanjë si një copë shkëmb nga mali kur gjen një rëpirë e gëzohet që do bjerë në fund e ka ku të mbahet.
Spanjollët të gjithë ngacmimet i lidhin me këngën, si kur janë të gëzuar edhe kur janë të mërzitur. Janë në dashuri – Këndojnë, janë në dëshpërim – fishkëllejnë melodinë, puthin – ndjekin rritmin. Këtë pohon kënga e mëposhtëme:
Kam një zemër, ç’të të them!
Çdo gëzim ma fal ta kem:
“Qaj”- i them – e ze rënkon,
“Dua këngë” – ia fillon.
Për këtë prirje të përgjithshme të spanjollëve për t’i shndëruar ngacmimet e tyre në këngë të krijuar aty për aty, flet në një prej librave te vet mbledhësi i këngëve popullore spanjolle Francisko Rodriges Marin: “Në Spanjë, para së gjithash në rajonin e Andaluzisë ku, si në Sicili, të gjithë flasin me poezi, është vërtet e mahnitëshme ndjeshmëria poetike e popullit sikundër është e jashtëzakonshme lehtësia për krijim. Qytetet dhe fshatrat të gjithë, ku rinia e të dy gjinive në grumbullimet gazmore të netëve – në dimër e ndriçuar nga qiriri klasik, kurse natën nga hëna e argjëndë, dashurohet, zihet, grindet, reciprokisht qesh e lot në duele të pandërprera strofash e tekste këngësh. Zor se mund të ndeshet mendim, për shperhjen e të cilit ata të mos gjenin këngën e duhur. Në qoftë se nuk e dine e improvizojnë, në qoftë se improvizimi është i pagoditur, ai humb sapo hesht goja që e ka thënë, në qoftë se është e qëlluar dhe i përgjigjet një gjëndjeje të posaçme shpirtërore, në qoftë se në këngë mbështillet një mendim original dhe është vepër që e meriton të ruhet, kjo këngë e re është me fat: të nesërmen e përsërit i gjithë fshati, pas dhjete vjetësh e këndon gadishulli e në fund të shekullit e gjen në të gjitha antologjitë e botës.”
Në koleksionin voluminoz prej pesë librash Francisko Rodriges Marin mblodhi gjithë visarin e krijimtarise poetike popullore spanjolle (1882) Nga pikpamja e plotësisë kjo përmbledhje mund të krahasohet me simotrat në Rusi të autorëve Shein dhe Soboljevski por, kjo e Marinit nga pikpamja e vjeljes së urtisë popullore ka edhe vlerën se përmban shumë shënime sqaruese dhe paralele me folklorin portugez, siçiljan dhe të gjithë italisë. Këngët e grumbulluara nga Marin përfshijnë tema dhe shqetësime dominuese. Këngët e djepit, lodrat e fëmijve, gjëegjëzat, mëritë, ndjenja e dashurisë, miratimi, delikatesa, xhelozia, serenatat, urrejtja, përçmimi, pajtimi, këshillat e dashurisë, vallet, këngët historike dhe lokale, e të tjera, e të tjera. Nga kjo llojshmëri unë po marr vetëm një moment – dashurinë – me plotësorin e saj – urrejtjen. Dashuria dhe urrejtja për nga natyra e tyre janë të të njëjtit lloj: Urrejtja është ana tjetër e dashurisë. Njëra është nga Zoti, tjetra nga Djalli, njëra është mbarë, tjetra – e përmbysur(prapë).
Mbaj mend se dikur kam folur për këngët popullore spanjolle kur kam shkruar për herë të parë në librin tim “Maja malesh”.
Këngët e qarta fjalëpakta spanjolle, të shkruara nga autorë anonimë popullorë mund t’i quash “Lulet e të dashuruarve”. Ato janë kaq të mbushura me dashuri, si ajri i pranverës – me aromën e bimëve të lulëzuara.
Mënyra spanjolle e të shprehurit të dashurisë ndahet prerazi nga mënyra qe na karakterizon neve, veriorve. Në vendet veriore tiparet e sendeve janë të mbështjella me tis. Në vendet që ndriçohen nga djelli përvëlues, tiparet e sendeve paraqiten të dukshme, me të gjitha hollësitë, të mëdha e të imta. Kjo e vërtetë përsëritet edhe në natyrën përeth edhe në jetën e shpirtit. Malet dhe fjordet norvegjeze, pyjet dhe rafshirat ruse janë të mjegullt dhe magjikë si shpirtrat e banorve të tyre, shpirtra të trishtuar, plot të çara e gremina e gjithmonë që nuk i thonë të gjitha, gjithmonë me vegime dhe ëndrra të parealizuara. Periferitë me ajër të Napolit, natyra e mbuluar me djellë e Andaluzisë janë të qarta e të dallueshme në bukurinë e tyre – ato janë të plotësuara me të gjitha efektet dritëhije të cilat na mahnisin
me kalimet e shpejta nga zemërimi në zbutje, nga perkëdhelia në xhelozi, që përbëjnë tiparin e bukurisë së egër të jugorëve tanë. Kur veriori është i dashuruar, ai ndjen thjesht bukurinë e gruas që dashuron, ai përjeton vetëm mbresën e faktit që ajo e magjeps. Në qoftë se ai do e përqëndrojë vemendjen në ndonjë detal – do të jenë sytë, përjetësisht sytë, ju thashë – sytë, sepse shpirtrat me anën e syve bëjnë marveshjen e pare – prekin njëritjetrin. Po jugori ç’bën? – Ai vështron krejt fytyrën dhe në çdo pjesë të veçantë të saj ai sheh një fytyrë magjiplotë. Ai vëren se buzët i kujtojnë lulen karajfil, aq të preferuar për spanjollet, goja i kujton petalet e mbyllura, dhëmbët – margaritarët në burgun e koraleve, ai përshkruan hollësisht gjithë fytyrën, duke poetizuar çdo hollësi. Ai flet për sytë. Dhe ju mendoni se sytë nuk janë më shumë se sy? Gabim! Po sytë kanë beben që gjithmonë ndryshon, kanë të bardhin e tyre me damarët bojëqielli që na kujtojnë qiellin e vrenjtur, kanë qepallat si gjilpëra të mprehta, kanë vetullat si harku i hënës së re. Ajo që për veriorin është fillimi e mbarimi, për jugorin shndërrohet në zinxhir të gjatë hallkash; ky i copëzon fillimin dhe fundin, duke plotësuar hapësirën përmidis, pjesëzë pas pjesëze me mbresat e veta.
Këngëtarët anonimë nga mjedisi spanjoll ngjasojnë në këtë pikpamje me figurat më të mira të lirikës së dashurisë.
Vështroni, si e përshkruajnë poetët indianë tipin e femrës së përsosur,me emrin Padmini, grua – lotus(Kamasutram). Ajo është e mrekullueshme, si një lotus i paepur, kënaqësia vetë. Ajo ka shtat të derdhur e këmbë mjelme, zërin e ka si këngë zogu që ndjell një tjetër, zëri i saj i ëmbël pekëmez. Frymëmarrjes së saj i vjen aroma gji e trendelinë, prandaj pas saj fluturon bleta e artë, duke iu rrotulluar sipër si mbi një lule që e tërheq me aromën e mjaltit. Flokët e gjatë të mëndafshtë i lëshohen dallgë – dallgë, ato janë të krehura vetvetiu dhe i rrethojnë fytyrën si hënë e plotë. Sytë, si prerje e artë, i ka feksës, të butë e të trembur, si të gazelës; të zinj si nata, bebëzat i digjen në thellësi të orbitës ,si yjtë në qiellin e errët; qepallat e tyre të gjata i japin syrit veti tërheqëse. Buzët e saj plot ndjenjë janë të trëndafilta, si bohça e lules së paçelur, ose të kuqe si mana mali. Dhëmbët e bardhë i ka si margaritarët e Arabisë, kur qesh ato janë margaritarë të nxjerrë nga koralet. E lehtë si petale në ajër, ajo pëlqen veshjen e bardhë, lulet e bardha, bizhuteri të çmuara e stoli të shumta.
Të njëjtën gjë shohim edhe në “Këngën e Këngëve”, ku poeti i madh mbretëror, i robëruar nga vajza ezmere e shkretëtirës, ngre para nesh në pjesë himnesh fytyrën e të dashuruarës se vet me puthjet më të ëmbla se mushti dhe vera. Edhe Shell, në poemën “Epipsihidion”, i falet atij tundimi kur, duke përshkruar Emili Vivianin në mënyrë ideale, i ngarkon me shumicë figurat njëra mbi tjetrën. Edhe Edgar Poe në fantazinë e tij gjeniale “Liteja”, duke vizatuar femrën prallore krijon poemën e figures së femrës.
Kemi të bëjmë me atë aftësi të shpirtit njerëzor, që unë do ta quaja gëzim shumëplanësh dhe – sado i çuditshëm të duket ky term – do ta quaja edhe kënaqesi të klasifikimit. Kjo aftësi shfaqet tek njerzit e dashuruar, tek njerzit që duan diçka në mënyrë pasionante, të nxitur nga kjo dashuri e veçantë ndaj të dashurit, njohja me të cilin vazhdon pandërprerë dhe aty zbulon gjatë jetës nuanca të reja. Kjo aftësi përbën tiparin e pandashëm të të gjithë popujve që, për nga pasioni i tyre, gjithmonë gjenden në dashuri kozmike. Ne veriorët, fytyrëbardhë, të zbehtë, duke parë natyrën tone, në një farë mënyre jemi njësoj të gatuar, Shohim shelgun, themi – shelg lotues. Bukuroshen tonë të pyllit, mështeknën, e quajmë mështekna e bardhë, kaçurele, nganjëherë e quajmë edhe shtathollë kur e krahasojmë me vajzën e re. Më tutje nuk shkojmë. Na shpërthejnë në ndonjë çast fatlum pesë-gjashtë përcaktorë dhe mendimi verior hyn në qarkun e përsëritjeve. Merrni fantazinë dhe perceptimin indu e do të shihni diçka krejt ndryshe. Çdo bime indusi i jep një varg emërimesh përveç kryesorit. Bambuja nuk është vetem bamboo. Ajo është edhe i eturi per ujë, nyjori, shtatforti, druri i harkut dhe shigjetës, kokra e tërëshërës (për shkak të forms së frutit), pema e frutit majë degës, fara e vdekjes, zhurmëmadhi, zjarrdhënësi, barishtemadhi, dhuruesi i rehatisë, veriga e shpetimit, i adhuruari i mbretërve, armiku i armikut. Në qoftë se ne themi për zambakun e ujit vetemm i bardhë dhe i pastër, indiani per lotusin e shenjtë thotë +shavari i ujit, druri i bletës së zezë, rrënjëziu, gëzimi tokësor, i rituri në ujë, mbulesa e ujit, i mbiri ne ujë, pjella e ujit, i dali nga uji, moçalori, sypërloturi, njëqind- dhe njëmijëfletëshi, shlodhësi i perëndeshës, dhurata e diellit, i dashuri i bukurisë, rrezekapsi i agimit, fletërumbullaku, fletëshumi, e sa te tjera.
Sikurse këto më sipër, mendimi spanjoll zbulon gjitmonë anë të reja tek sendet dhe dukuritë me të cilat mund të ketë të bëjë, bën paralelizma dhe argëtohet me krahasimet e pafund që bën dhe e pasuron sendin a dukurinë here me nje send a object e here me ca te tjerë. Si lind dashuria?
Lind nga shikimi,
Fjala e rrit,
E mëkon xhelozia,
Prej fyerjes jep shpirt.
Kur frymen ka sosur
Një dashuri e re
E çon për ta varrosur.
+- Ky është rrethi vicjoz. Nga dashuria e vdekur lind një e re, ashtu si nga gjethja e zverdhur prej vjeshtës, lind një shpërthim i ri ibërshimi dhe ne flladin e ri te pranverës do të përkunden pa fund gjethet dhe kërcejtë e rinj duke u harlisur me nuancat e përndezura e duke u kapur pas flatrave të ëndrrave.
Në se dashuria ushqehet nga xhelozia ajo duhet të digjet pa u shuar, sepse kemi arritur te pafundësia. Në pus të xhelozisë
U ula pë të pirë,
Thash’ se pija sisë
Por, mbeta i pa ngirë.
Edhe në se ëndrra e dashurisë se, kur dashuria vdes, varrmhësi i saj bëhet nje dashuri e re, po ajo ëndërr kapriçioze thotë se dashuria nuk mund të vdesë. Asaj s’ke ç’i bën.
Brenga brengën vret,
Trishtimi trishtimin,
Me nje gozhdë gozhdën nxjerr,
Dashuria nuk nxjerr dashuri.
Dashuria, ne thelb, për vetveten nuk di asgjë, vetem se e ndjen veten si iskër, përjetësisht luan symbyllka, humb dhe gjendet. Në librin Teori dhe këshilla dashurie gjendet nje strofë përkufizuese:
Dashurinë e quajn’ fëmijë
Që ia mbajn’ syçkat mbështjelle,
Se gjithmonë kush dashuron
Te pasardhësi rri të flerë.
Duke u vetëgudulisur pa mbarim në gjumë, dashuria i jep vetvetes shumë përcaktime. -Dashuria është femijë: kur lind ngopet me pak, kur rritet nuk di të ngopet. –Dashuria është si krimbi: hyn nga sytë, shkon në zemër e të pickon për vdekje. –Dashuria është nje lloj i veçantë krimbi për pickimin e të cilit në asnjë farmaci nuk e gjen ilaçin e shërimit. –Dashuria ështe mole: ushqehet nga ajo që e lind dhe, njëkohësisht, po atë e bren. -Dashuria është merimangë: Pasi lind, ushqehet me helmin e vet. Kurse ne, pasi kemi dashuruar, rrojme duke vdekur. –Dashuria është prap si merimanga: pasi ka hyrë në skutën më të fshehtë të shpirtit, lëshon pezhishkën ashtu, pa u ndjerë sa që edhe më i mënçuri magjistar nuk ia gjen dot fillin as ta çthurë e as ta këputë. –Dashuria është si peshku, prit t’ia pastrosh e t’ia qërrosh gjithe ato hala! –Dashuria është mal i përpjetë thikë, prit t’i ngjitesh në majë; edhe në se ia arrin, nga çzsti në cast mund të biesh në humnerë. –Dashuria është monopat i çuditshem, sa me drejt t’i biesh më shumë ngatërrohesh. –Dashuria është lëndinë e gëzuar, po hyre lajthit nga argëtimet. –Dashuria është si fusha: në thatësirë digjet, po shkoi një vesë lulëzon. –Dashuria është zjarr i pashuar: sa digjet më shumë ndizet. –Dashuria është prush e tym bashkë: prush kur të dyja zemrat dashurojnë, tym kur njera prej tyre vuan. –Dashuria është zjarr i pakuptueshëm: tym nuk ka, vetë zjarri te duket agim i praruar. –Dashuria ca i freskon, ca i përvëlon; cave u jep të pinë, ca i mbyt. –Dashuria është si duhani: i dëmton dhe e pinë; e lënë por, prap e zënë, bile më me force. –Dashuria është lojë kapriçioze: sa e kanë humbur! –Dashuria është shkolla e deziluzionit: sa e sa të mënçur janë zhgënjyer. –Dashuria është një sasi monedhash të perfytyruara, që askush nuk i ka parë e nuk i njeh por, tregëtia vazhdon drugën. –Dashuria është tregëti e bazuar mbi falimentin: kush fiton ai humbet; dhe ne fund, në se ka një sundimtar ky është djalli. –Dashuria është zanat pa shkollë: e di edhe plaku edhe i mituri, profesionalisht, mësuesit më të mire të këtij zanati janë gratë. –Dashuria është një komedi: meqënëse nuk ka komedi të mirë pa bërë prova, dashuria e pare kërkon të dytën, pastaj numuri i tyre rritet. –Dashuria është si hëna: çdo katër javë na bie të kemi një të re. –Dashuria është epidemia më e madhe që ka ekzistuar ndonjëherë ne botë. –Dhe së fundi dashuria është një lloj pazari të cilin, po e zgjate shume, e humbe.
Dashuria ësht’ pazar,
Jep kapar e mos e zgjat-
Po e ktheve
S’të vjen prap.
Po e humbe teli këputet e nuk dridhet më –
Zemra pa dashuri
Si bima pa farë.
Një fatkeq njeri,
Ç’ rron pa e shijuar?
Këngët popullore spanjolle, qofshin soleras trevargëshe, qofshin koplas katërvargëshe apo seguidilat shtatëvargëshe – tre rritmet më të përhapur të krijimtarise poetike spanjolle – gjithnjë janë me ajër, delikatë nga ndjeshmëria dhe pasqyrëza të xhamta nga çapkënëria. Në një seguidilë vajza e xhelozuar i thotë të dashurit:
-Hedh veshtrimin në hënë,
Aty sytë më zënë
Me tjetër dashurohesh,
Lot e ngushëllohesh.
-Kush t’i thotë këto?
-Unë lajmës nuk kam, jo,
Lart, në hënë po të shoh.
Shpirti i dashuruar lidhet me gjithë botën, nga çdo anë mer ngacmime dhe percepton ndikime të fshehta e bëhet i gjithi ajër i tejshkueshem. Kjo imagjinatë hënore e tejpashme e vajzës spanjolle ështe plotdomethënëse në krijimtarinë popullore spanjolle dhe më kujton, ndërkohë, këngën e mahnitshme mongole “Pasqyra”, me të cilën po i përfundoj këto rrjeshta.
K’të kalin korb për ty e kam shaluar,
Shigjetën mpreha, thikën bëra brisk.
E në mu dashtë gjarprin të ndesh rrugës,
Me ‘të në luft’për zemrën tënde ik.
N’ atë pasqyrëz mrekulli, të xhamtë,
Që ma ke blerë në panair në Kjahtë,
Në rrugën e mundimshme më premto
Të m’i dërgosh çfar’ ëndrra sheh çdo natë.
Pa ikur eja të më bësh premtimin:
Çdo natë nga hëna do më shoç pa faj,
Se është ora xham kur vjen shkëlqimi
Dhe thellë do më gjesh në gji të saj.
Çdo mbrëmje do i ndjej un’ syt’ e tu
Sepse me ‘ta ti timit do i qeshësh,
Dhe hëna vetë, kur nata bje këtu,
Me ar do na mbulojë, me harresë.
Un’ Kalin korb çdo nat’ e shoh të ndehur,
Dhe ty të shoh ku lufta bën kërdinë,
Por, më sodit dhe ti pakëz të zbehur
Sesi të dua njësh me perëndinë.
KOSTANDIN DMITREVIC BALMONT (1867 – 1942)
Shtatë lulet
1
Këndon përroi mes pyllit, nuk e di përse.
Në dritë gurgullon, në erësirë fle.
Nën rreze drithëron e më me zë këndon,
Që do të thot’ askujt, askujt nuk i takon.
Dhe ti përher’ kështu ndriçon, pa ditur pse,
Të jesh e tillë të takon, se shoqe s’ke.
Në zë k’të tingull ke nga ky përroi i vjetër
Që murmurit tek rrjedh se s’je e askujt tjetër.
2
Vështroi yj’t në lartësi
Si hedhin drit’ tek unë, tek ti.
Aspak për ne nuk kanë mendim,
Veç, natës pus na çojn’ ndriçim.
Tej horizontit mrekullisht,
Në gjum’ e dritë përjetësisht.
Kush i vështron i nanuris,
Një jetë tjetër sikur nis’
O dashuri, që më je yll,
Kështu ndriço sipër mbi pyll.
Mos më kurse nga zjarri, fryje,
Veç më dërgo pluhur në yje.
3
Ti s’e kuptove, jo, n’boshllëkun e ralluar
Greminë s’jam, as terr, por ëndërr e harbuar,
Njesoj, sikurse ti, plot gaz e i shpenguar.
Humnerat dashuroj, njësoj sikurse pyjet,
Un’ heshtjen përqafoj, të tokës zën’ e vyer,
Nën tokë ç’ka, dhe ditën, qellin, yjet.
Së fundi, të pafundmen unë kur arrij,
I dua lartësitë, në rëpira mbrij,
Pastaj, si trim i çartur, bukurie ndrij.
I lire, por aspak kështu s’kam për të mbetur,
Dhe hijes ku po fle i them:”Më mbaj të mekur.”
Por brof me hov, furi, si zjarr prej zjarrit djegur.
Takimet do i bëjm’ me joshje kreatyre,
Në kaos ku do gjejm’ përsosmeri fytyre,
Ku dritë do lëshosh me vetëtim’ pasqyre.
4
E imja dashuri, o Ljusi, je pranvera!
Esht’ ëmbël të jetosh, të shoh’sh djellin përhera.
Kam qën’ në errësir’, më ish në gjumë shpirti
Kur mjegulla u drodh, pranvera kur trokiti.
Përgjigje pyetja ish e dhimbja vrull me okë
Nga buza kur t’u qesh, nga ari n’ata flokë.
Kur pjergullori shtat mbas meje u mbështet
Pranverës frymen time, oh! ia fala krejt.
Nga ëndërr e praruar ndarja ësht’ e kotë!
Nga Ljusi më të ëmbël s’mund të gjesh në botë.
Burimin pyete, lulet, kush do jet’ m’e bukur?
Njëzëri do të thonë: ajo je ti, o flutur.
5
Kush u përpoq e s’dashuroi qëkur?
Në thellësi planetet digjen zhur.
Po kush u lodh, err’sirën s’e shperndau,
I tiji yll me drite nuk e lau?
Kur rri me ty vështrimi më sheh thelle.
Në beb’zën time ty të mbaj të kthjellë.
N’atë fytyr’ pasqyre, xhamit ngulur,
Jan’ dy kërcej në dashuri të thurur.
Në njërën lule – nat’ e kadifenjtë.
Në atë tjetrën – zjarr që merr përpjetë.
Në flakë ne si asnjë trup qiellor.
Për her’ të parë u treta meteor.
6
Tani, përpara meje shtrirë,
E tëra zhytur në pasion,
E njëjta valë na ka përfshirë,
Në afsh e mjalt’ jemi përpirë,
Mbështjell’ vështrimesh ngrohtësirë
E ngjethja mjegull na lëshon.
Me beze zumë sytë tanë
Mbas pak të kridheshim në ëndërr.
Me drit’ parajse në çdo anë,
Si zogj të njëjtin fat që kanë,
Si dy vegime pran’ e pranë,
Si nuse ti e unë dhëndër.
Gjith fjalët nëpër libra shkruar
Të na bashkonin s’mundnin dot.
Nga njeri tjetri ne të ndritur,
Në qiell zhytur e vërvitur,
Qepallat pakëz fare ngritur,
Të t’ kap mundimi më shkon kot.
7
“ç’mundohesh të gjesh fjalë, vallë, nuk e sheh,
Sa ngrohtë pranë teje jam, o lule e kaltër?
“Me ata sy t’i fyesh miq, armiq nuk je,
Si lule lulezon, ky fat të mban me hatër.
“C’tu dashkan fjalët ty, dhe un’ s’kam zë, dëgjon?
Si ti dhe unë nga ëndrrat fort jam e dërmuar.
E ndjen si marim frymë me dridhje, me passion,
I dashur, nuk e sheh? ne jemi të praruar!”
I përktheu Ligor Sterjo Prifti.