Archives for August 2015

Nga Laureta PETOSHATI/
E lexova me një frymë novelën “Kufitarja e ushtarit gjumëtrazuar” të shkrimtarit dhe poetit vlonjat Xhemil Lato. Që në fillim të godet me përshkrimin goxha të pasur dhe të zhdërvjellët në formë dhe në përmbajtje edhe pse kemi imazhe të ngrysura dhe tronditëse. Ja se me çfarë intensiteti tronditës e nis novelën autori: “Era pas dëborës qe tmerri i tij. Një gërshërë vrasëse po i qethte mishtë. Sytë i kishte të mbuluar nga lotët, sikur ti shfaqej në çdo hap përpara fytyra e një njeriu të dhembshur që e kishte mbuluar në varrezë….” Megjithatë, në këtë përshkim e mjegullim lotësh, për të kuptuar se kemi një rikthim në kohën e ushtrisë, autori fut elementë të tillë artistikë që të arrijnë kuptime simbolike dhe pikërisht që në nisje kur thotë se “përmes asaj mjegullnaje shihte vetëm malin e Ganës, që ngrihej lart, si një gjeneral që nxjerr gjoksin përpara që ti varin dekorata.” Pra simbolikisht kemi ushtrinë, por dhe një emër mali, “Mali i Ganës”. Autori këtu luan me fjalën Ganë, si për të treguar një vend në shkretëtirë dhe me shërbimin ushtarak si te romani “Shkretëtira e Tartarëve” e autorit italian Dino Buzzati, i cili e përdor këtë emër që gjithashtu nuk ka fare lidhje me shkretëtirën në realitet, por me shkretëtirën si koncept dhe simbol i shkretimit. Kjo gjë është aq e vërtetë sa përshkrimi gjithë vrull, herë si erë fshikulluese e herë si dallgë mbytëse na jep një tablo realiste të një realiteti të përditshëm, të zhveshur nga shumë gjëra, të errët, të varfër, të vrazhdë, por dhe tronditës. Shkrimtari Xhemil Lato na jep me mjeshtëri elementet përshkuese të jetës së përditshme të një ushtari në kufi mes borës dhe ujqërve, aq sa këta të fundit na jepen dhe në fillim dhe në fund të novelës si pjesë e qenësishme e atij ambienti. Madje duhet theksuar fakti se ka një mënyrë përshkrimi të habitshëm për këto bisha të dëborës. Nëse ato ishin tepër të rrezikshme për njerëzit, kishin një dashuri brenda llojit dhe familjes si dhe njerëzit, aq sa autori shkruan për ujkonjën se “qante kafsha e egër si një nënë e pikëlluar”. Ndërsa në fund të novelës kjo dhimbje nga nëna për pjellën e vet, kthehet te pjella për nënën ku autori shkruan “ pa kulishin të zbulonte dëborën që kishte mbuluar ujkonjën dhe u anua:” Aq e vështirë është jeta në këto vite ushtrie saqë ka çaste të jetës së ushtarit me një emër simbolik lotësh Lotal, ku shprehet dorëzimi përpara asaj jete, përpara sistemit dhe të pranohej kufiri që ai kishte vendosur jo me botën, por me mënyrën e të jetuarit. Kjo shprehet në mënyrë simbolike në çastin ku ushtari pranon që të qethet me detyrim sikur të jetë dele. Në ato imazhe të errëta dhe të vështira ka dhe një solidaritet njerëzor, ndërsa bukuria e këtij realiteti është dashuria e fortë midis Lotalit dhe Lenës. Madje gjithë novela dhe subjekti i saj vërtiten rreth kësaj dashurie dhe rrëfimi nis si rikthim në kohën e dashurisë, rikthim te njeriu i dashur, te vendi dhe burimi i dashurisë mbas çerek shekulli. Personazhi kryesor Lotali ka një reflektim të kthjellët, mallëngjyes, pendues për atë dashuri të fortë dhe të thellë. Nisi me ndjenjë, u bë fizike dhe mbeti shpirtërore, mbeti brenda zemrës së të dyve dhe asnjë e askush nuk ua shkuli dot prej andej. . Dashurinë, Lena e konsideron më të madhe se qyteti, pra në sytë dhe zemrën e saj dashuria është e madhërishme. Ajo ngeli ashtu si shprehet autori “monument pritjeje” kur thotë se “Sa e çuditshme dashuria: monument pritjeje, sidomos për një femër… për një femër atje mbi gurë… E donte ndezur si gjaku i saj. ” Rreth këtyre dy personazhe tablonë e rrëfimit e plotësojnë dhe personazhe të tjerë e një prej tyre është dhe poeti Namik Mesapi, i cili që nga mbiemri duket që vjen nga zona e Labërisë dhe që autori e ka skalitur me dashuri për humanizmin që tregon ndaj Lotalit kur i jep trikon e leshtë që edhe pse mbante erën e trupit të tij nuk e kishte problem, sepse ishte era e një njeriu të dashur.
Novela është e mbushur me përshkrime të jashtëzakonshme që kanë sfonde metaforike në funksion të asaj që kërkon të shprehë autori. Edhe pse shumë prej këtyre janë të dhimbshme, ato të mahnitin me rrjedhshmërinë, leksikun, gjetjen e krahasimeve dhe epiteteve mjaft të goditura në funksion të situatës. Një prej tyre është dhe vdekja tragjike nga goditja e vetëtimës e ushtar Halimit, ku autori shkruan se: “ Paskësaj… bubullima dhe kuje, që në ajër kapeshin si flokë grash të çmendura, ndërsa Halimi flinte i qetë… pa Janullën…”
Novela është e ngopur nga figuracioni, nga intensiteti dhe ritmi i përshkrimit edhe pse në thelb flet për urinë. Ka shumë uri në realitetin për të cilin flet autori. Por ajo që e bën të trishtë është mungesa e bukës, që edhe pse është shprehur me shumë figuracion nga autori, përsëri është një dhimbje më vete, e pashoqe. Ja si shprehet autori në këtë libër për urinë: “Uria është si sëpata që vret pemët, ndërsa liria e stomakut ia ngre burrit kokën lart.” Ndërsa po për urinë, për bukën e misrit të munguar ka dhe ëndërrime të tilla si: “M’u bë ajo hëna e madhe atje lart, si një bukë misri e verdhë që nxirrte avull nga furra… E di: vetëm pak të dhashë se ti nuk ha shumë. Më fal që e ndava keq.”
Në këtë novelë nuk ka shumë mite dhe iluzione edhe pse kemi vetëm futjen e elementëve të mitit të Hënës dhe të Diellit si motër e vëlla sipas etnosit shqiptar. I vetmi mit është dashuria, e cila vazhdon të mbahet gjallë edhe mbas 100 stinësh siç e përshkruan autori Xhemil Lato. Edhe pse nuk kemi përfundim të kësaj dashurie me kurorë, përsëri, ashtu siç shprehet autori “Burrëria dhe e vërteta janë male.” Rruga që merr personazhi Lotal pas 25 vjetësh, rrëfimi më shtëpinë e braktisur janë mjaft emocionues dhe domethënës, sepse njeriu në radhë të parë duhet të jetë i sinqertë me veten. Disa gënjeshtra të vogla, por dhe kushtet e vështira e larguan nga dashuria. Po të mos kishin qenë këto, a nuk do të kishte qenë ndryshe? Padyshim që po.
Novela jep mesazhe të qarta për dashurinë në të gjitha dimensionet e saj, sidomos për dashurinë njerëzore. Është dashuria njerëzore ajo që ka mundësuar tejkalimin e gjendjeve të vështira dhe që është derdhur mjeshtërisht në novelën “Kufitarja e ushtarit gjumëtrazuar” të shkrimtarit Xhemil Lato.
Unë do tua rekomandoja të gjithëve leximin e këtij libri, i cili është shkruar me shumë dashuri dhe vërtetësi. Çdo njeri do të kishte se çfarë të mësonte prej tij, sidomos shkrimtarët mund të mësojnë se si duhen përdorur metaforat radikale dhe sfondet metaforikë që të japin dridhje shpirti ashtu si dridhet era buzë lumit e ashtu si pikon loti i ngrohtë mbi botën e ftohtë. Ky libër e mëson njeriun se sido që të jenë kushtet e jetës, njeriu duhet të mbetet njeri. Jeta mes ujqërve nuk duhet ta kthejë atë në ujk për njeriun aq sa njeriu për njeriun të bëhet ujk, por duhet që mes të gjitha urive të mungojë uria për dashurinë njerëzore. Njeriu duhet të jetë i ngopur me dashuri njerëzore pavarësisht gjithçkaje. Ky është mesazhi kryesor i librit, i cili është mesazh universal.