Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for December 2015

Dashuri me pantallona të shkurtra

by

Tregim nga Ilir Levonja/

Po përgatitemi për manifestimet e majit. Shirat kanë mbaruar. Zakonisht në këtë stinë më duket sikur jeta hapet. Të qeshurat janë të kumbueshme. Aq më tepër që vishemi edhe me ndërresa të reja dhe të lehta. Kur shkojë në shkollë kalojë mes katër kopshtijeve. I bie për shkurt. Tek kopshti i Vasos marrë bistakë bajamesh. Janë si thile, të gjelbra. Ta mbushin gojën plot ujë të freskët. Tek kopshti i Lekos marr  kumbulla të kuqe. Tek ai i Bariut, trendafilë. Ka nga të gjitha llojet. Kuqalash kërmes. Të verdhë, rozë vocërrakë. Nga ata që lëshojnë papushim petale. Veç nga një marr, nuk bëj buqeta se pastaj më tallin shokët. Kurse tek Mali, zymbylë të blunjtë. Nga ato si me veshë lepuri.

Fqinjët i kam të mirë dhe nuk më thonë gjë.

Ndonjëherë qëllon që të zgjatem pa gajle se po më shikon apo jo ndonjë nga të shtëpisë së fqinjit. Një ditë Vaso po pinte kafenë më këmbë. Aty tek shkallët e verandës. Unë që erdha nga mbrapa, u zgjata të kap nja dy bistake. Ai u kollit. I zënë në faj mbeta me dorën në ajër dhe sytë nga ai.

-Këputi, këputi po ta dish se nuk ka bajame për tët’ëm  në dhjetor. E de kur të bëjë bakllavanë e vitit të ri. Hajde ik tani se vonohesh edhe për në shkollë.

Unë nuk bëra përpara. Më erdhi ca turp.

-Burrë me pantallona të shkurtra, – vazhdoi ai duke qeshur.

I dolën në pah dhëmbët e rregullt por që ia kishte bërë si me vraga të nxirash tymi i duhanit. Ai nuk e hiqte cigaren nga goja.

Qesha dhe dhe unë. Megjithstë e mora atë dyshen që ma bënte me sy dhe ika me nxitim. Ushtrimet fillonin për dhjetë minuta. Më ra për pjesë të isha në vendin e parë për shkak të gjatësisë. Në fillim hezitova. Por kur pashë Sonilën në krye të rreshtit të vajzave, përbri meje. U mjaftova vetëm me një heshtje të thellë. Nga ato ku njeriut i pëlqen të dëgjojë se si i kumbon zemra brenda kraharorit.

Jam pesëmbëdhjetë vjeç. Nuk dua ta them. Më vjen turp. Por nuk e përmbaj dot dëshirën për të patur një të dashur. Nuk e di. Nuk e di me gjithë mend. A është mosha? A jam në kohë? Ndofta shumë herët për të menduar për njeriun e së ardhmes tënde. Pasi përpara janë vite e vite dhe kushedi se çfarë përvoje tjetër të ofron jeta. Megjithatë më pëlqen kaq shumë të fle herët, si e si në atë gjysmë terr, sidomos kur pullazet gjerbojnë me ujra të lëbyrta, për një botë tjetër, e cila duket se i ngjan vetëm atyre të librave, ose filmave ku ka një subjekt për t’u mbajtur mend. Por mua pikërisht librat nuk më pëlqejnë. Dhe për më keq akoma, nuk kam një shok me kë ta ndajë të fshehtën time. Si më quajti Vaso, burrë me pantallona të shkurtra. Po çfarë të keqe ka? Pastaj sikur nuk e di ai, që po përgatitemi për ushtrimet e manifestimit. Jo vetëm ne në shkolla. Kudo, i gjithë qyteti. Maji po afron. Edhe sheshet e ndërrmarjeve vlojnë.

Kur u futa në oborr, shkolla ishte rreshtuar. U vendosa në vendin tim. Sonila më buzëqeshi. I ofrova bajamen dyshe, si thile.

-E majta lart, e majta, dëgjon e majta, – bërtiti ai që drejtonte ushtrimin.

-Faleminderit, – më tha Sonila.

Unë vetëm sa i qesha. Më pas erdhi ora e mërzitshme e trigonometrisë. Sonila nuk më hodhi asnjë vështrim. Biles aq shumë po punonte me librin të thuash sikur kishte gjetur aty dashurinë e vërtetë. Në ato konvencione trekondorësh, këndi, katetet dhe hipotenuzën. Po me që ra edhe fjala. Që unë dua ta them. Në fund të fundit, me vete po flas. Por të paktën më duket sikur ia them dikujt tjetër. Dhe ke parë ti, që këto gjëra të shpëtojnë nga ndonjë akuzë e paparashikuar prej çunave të klasës. Po të më eci, do u them çunave pse bëni sikur nuk e dinit ju? Po nuk më eci, do u them, hë mo se shoqëri kishim me njëri-tjetrin. Por ju kot na i hapët namin. Por e vërteta është e vërtetë. Sonila nuk di asgjë që unë e dua. Të paktën derisa nuk i kam thënë asgjë. Veçse nuk e kam të vështirë të ndjejë atë që në raport me djemtë e tjerë të klasës. Asaj i pëlqen të rrijë më shumë me mua. Ndofta edhe ajo torturon veten si unë. Ndofta edhe jo. Por çfarë rëndësie ka?

Një ditë, Jurgeni më tha:

-Asaj ia ka qejfi me ty nga që i sjell lule baçja. Kështu është ajo, gënjëhet me vocërrima bebesh.

Kaq dhe asgjë më shumë. Kaq që atëhere. Mirëpo këtë vit, ai e ka marrë disi me seriozisht. Më ndjek me sy. Më ndjek kudo. Përjashta në oborrin e shkollës sidomos. Megjithëse Sonila pak vjen vërdallë. Do i dali ndonjë punë kabineti. A kushedi se çfarë. Gjithë kohën është e zënë. Tani ushtrimet e manifestimit, Jurgeni është i treti. Në krah ka Aidën. Edhe ajo e bukur është. Po ai mban sytë nga ne. Dhe çuditërisht, edhe pse shokë klase bashkë për vite e vite me radhë. Nuk u miqësuam prej vërteti. Edhe pse nuk e ngacmojë kurrë. Ai do gjej diçka tek mua. Mënyrën se si kam krehur kokën. Si jam qethur. Si jam veshur. Apo do më përqeshi kur them diçka. Kur diskutojmë në klasë. Si e si të uli, që të tjerët të qeshin. Por unë nga që e kam kuptuar me kohë se, të gjitha i bën nga inati që Sonila nuk ia var. Ose nuk afrohet me atë si me mua. Ndofta është zgjedhja e saj që e ka bërë atë si të thuash armikun tim.

Pasi mbaruam ushtrimet drejtori na tha përmes mikrofonit se nga e nesërmja do i vazhdonim përgatitjet në stadiumin e qytetit.

-Do visheni me uniformë, që ju kemi thënë të përgatisni, blu me të bardhë. Dhe shallin e kuq rreth qafës. Kurse në këmbë këpucët më të mira që keni, – tha ai.

U futëm brenda për të filluar mësimin. Tek shkallët kryesore, ai më vuri pengesë nga mbrapa. Dhe unë gati sa nuk theva dhëmbët. Mu errën sytë dhe në të e sipër vura re se më doli gjak nga hundët. Shkova gati me vrap në banjo. Aty u pastrova, por gjaku nuk pushoi. U detyrova të mbaja kokën lart për dhjetë a pesëmbëdhjetë minuta.

Nga darka nxorra uniformën. Vendosa me kujdes bluzën e bardhë sipër krevatit, pantallonat shkurtra. Dhe këpucët e llustrafinit nga poshtë. I mbaja me një valixhe kartoni, për raste. Këto këpucë i bleva para një jave. Me lekët e mia. Deri kavanoza qelqi shita.

Vonë pas mesnate ra një shi i dendur. Me gjëmimeme dhe shkrepëtima. U ngrita i trembur. Dhoma zbërdhylej herë më herë. Dridheshin xhamat. Sqota rrihte dritaren. Përballë kisha dollapin e madh. Dhe aty në pasqyrë shfaqesha gjysmë gafil dhe i habitur.

-Çfarë është ky kismet, -thashë me vete.

Ai në pasqyrë, humbi në errësirë. Pastaj kur shkrepëtiu vura re se nuk ishte aty. Preka trupin tim. E ndjeva veten, por u kujtova që isha futur në shtresa. Ndaj në pasqyrë reflektoi vetëm shtrati me kurrizin prej batanije ushtari.

Errësira është një libër që nuk lexohet, por shikohet. Shikohet faqe më faqe si në një film. Veçse me ndryshimin që ngjarjen, rrjedhën, fundin e saj njeriu e stis si ia ka qejfi. Natyrisht me një fund të lumtur.

Të nesërmen u zgjova me një diell brilant. Por duke e ditur se për shkurt, nga kopshtet e fqinjëve nuk kaloja dot. Dhe se rruga duhej të ishte akoma e lagur, i vendosa këpucët në një çantë qese. Nga ato me pejzazhe që kishin filluar të ishin në modë. Vesha këpucët e vjetra. Dhe nxitova.

Kur po afrohesha tek stadiumi, më zuri rrugën Jurgeni. Gjysmë me të tallur, gjysmë me të shtyrë. Më hodhi keq në një pusetë. U tmerrova nga dhimbjet dhe nuk e di se ku më fluturuan këpucët. U përmenda në spital dhe aty mësova se kisha thyer këmbën e majtë, afër kaviljes.

Qe viti më i zi për mua. Humba ushtrimet, shkollën dhe e kalova verën me paterica. Në shtator dhashë për vjeshtë, më shumë formalitet pasi mësuesit e kishin ndarë mëndjen për notën, provimet e pjekurisë. Gjimnazin e fillova me vonesë. Por e dija. Sonila nuk ishte me ne. Nuk ishte aty. Familja e saj qe transferuar në veri, në një qytet të ri. Që e kishin ndërtuar krejt nga e para, pasi ai vjetri po fundosej në ujrat e një liqeni të madh. Kurse Jurgeni më në fund ndërroi mëndje. Dhe u bëm shokë të mirë.

Nga ajo kohë ka kaluar tanimë mbi tridhjetë e kusur vite. Jetoj në Athinë, si emigrant. Jetoj vetëm fare. Pasi Zoti nuk më dha shancin të gjeja edhe unë gruan e duhur. Eshtë budallallëk ta thuash, sepse as vet nuk e di se çfarë lloj gruaje dua. Dhe nganjëherë dërrmohen duke ftilluar një pyetje, gruaja është ajo që do dhe si e do ti? Apo është thjesht grua si gjithë të tjerat. Që ha, shkon në banjo, lahet, etj. Me një fjalë siç do të jetë ajo. Ashtu siç do të jesh edhe ti. Dhe ndofta fakti që kësaj mëdyshje nuk i ka ardhur fundi. Unë do vazhdoj përjetësisht, më shumë të mendojë, se sa të kërkojë të jetojë me një grua.

Dola përjashta me xhepat mbushur.Kam vite që kursej. Sot të vëje ku të vej. Kam edhe ditëlindjen. Se sa vjeç jam. Nuk po ua them. Por mjafton të t’ju kujtojë se pi ilaçe tensioni. Megjithatë u kënaqa. U futa në një tavernë. Dhe piva uzo, hëngra gjiro me pite e xaxiqe sa u shëmba. Piva dhe qerasa. Nja dy djem rusë me që një shoqja e tyre më ngjasoi me Sonilën e dikurshme. Nuk e dini se, burri është gjëja më e shpifur kur qeras me interes kësisoj, por më fisniku  pasi e bën në emër të zemrës së mirë. Kështu edhe unë. Dhe me që nuk banoja larg nga aty. I mora rrugicat e mëhallës që i thonë Plakat, më këmbë. E dua Athinën. Nuk ngopem ta jetojë. Ndaj ndala edhe diku tjetër. Ktheva një uzo me gotë të gjatë.

Në mëngjes u çova me përtesë. Ndjeva se dikush fëshfëritej tek dera. U afrova dhe e hapa. Çfarë të shikoja, një alamet kutie e mbështjellë për bukuri rrinte sus. Përsipër flinte macja e fiqnjës. E mora dhe e hapa me kujdes. U drodha sikur të më kishte zënë korenti. Gjeta një palë këpucë llustrafini dhe një kartolinë ku më uronin, u bëfsh edhe 100.

Besoj se e merrni me mend kush m’i solli. Dhe që t’ua shuaj kuriozitetin, unë e gjeta Sonilën. Ne u gjetëm. Tani ajo është gruaja ime, ndofta edhe për faktin se unë ndalova së arsyetuari se si, e qysh, duhet të jetë një grua. Tani unë mendoj se gruaja duhet jetuar.

Nëntor Oseku : “Çmimi më i madh do të jetë kur të marr pashaportën e Shqipërisë

by

Intervistë me fotografin e suksesshëm Nëntor Oseku/
Intervistoi Beqir SINA/
 NEW YORK : Fotografi nga Kosova Nëntor Oseku – gjatë këtyre dy muajve gjendej në Shtetet e Bashkuara – ku krahas shumë punëve të tjera, nuk e ka lënë për asnjë moment pasionin e tij të shtuar për fotografinë. Oseku – fotografi i ri nga Kosova ka marrë pjesë ne disa konkurse të fotografisë dhe ka fituar disa çmime për punën e tij si fotograf
Në përgjigjet tij ai duket se nuk është fokusuar shumë të ekspozitat e tij, pasi si thotë Oseku, “unë nuk kam pas asnjëherë ekspozitë personale, por, kur kam fituar çmimet e fotografisë, dha kamë hap ekspozitat kolektive me fotografi fituese.
Mund t’a cekim që Nëntori, ka mbi 5 vite që në mënyrë vullnetare, pa qëllime profitabile eksploron Kosovën, Shqipërinë, hapësirën shqiptare të Malit të Zi dhe Maqedonisë. Ka vizituar shumë bjeshkë sidomos ato të Malësisë së Gjakovës, Plavë e Gucin, kanione dhe plazhe të virgjera shqiptare, anmbanë Ilririadës. Ai vazhdon pasionin e tij – pa ndërprerë, çdo vikend pasi që me profesion është jurist dhe punon në Gjykatën Themelore në Gjakovë.
Për më shumë mund të ndiqni intervistën e tij dhënë bashkepunetorit te gazetes tonë në New York, Beqir SINA
Sa kane ndikuar në jetën tuaj familja, Kosova, dhe arti fotografisë – që të bëjnë nder Ju dhe ti bëni nder artit shqiptar ?
Në familjen tonë në vazhdimësi është kultivuar ndjenja e atdhedashurisë, dhe kjo padyshim ka ndikuar në edukimin tim atdhetar, që pos profesionit tim prej juristi, t`i përkushtohem pasionit tim të fotografisë artistike, duke prezantuar përmes saj bukuritë të hapësirës kombëtare.
Cilat ishin rrethanat që një fotograf i ri – si Ju – të realizohej në Kosovë, dhe të konformohej në Shqipëri dhe më gjerë?
Dashuria ndaj atdheut, bukurive të medha që kanë Shqipëria dhe Kosova me nxiten që unë t`i prezantoje përmes mediumeve, në mënyren që bukuritë e natyrës shqiptare të shfrytezohen për turizëm, në mënyre që nga bukuritë e atdheut të përfitojë populli im.
A ju ka “shtrënguar” ndonjëhere gjatë këtyre viteve situata politike në Kosovë t’ia mësyni edhe ju Perëndimit?
Jo, sepse atdheu im ka vend por dhe nevojë për të gjithë ata që e duan dhe për ata që kanë vullnet dhe sens për t`i ndihmuar përparimit të gjithëmbarshëm të tij.
Cilat ishin vështirësitë, që u ballafaqove në këtë lloj arti të bukur ? Si u bë që nga Juristë të vendosesh të bëhesh artistë ?
Po dhe juristët janë pjesë e rëndesishme e popullit dhe duhet të kenë dashurinë ndaj atdheut dhe atë ta shprehin sa më mirë, kudo e kurdo që atdheu ka nevojë. Unë përmes prezantimit të bukurive të atdheut tim e kam gjetur mundesinë të jap ndihmesen time për t`i joshur turistët e brendshem dhe të jashtëm, në mënyre që nga turizmi të përfitoje populli im.
Si ju priu fati që të afirmohesh në një hapësirë të vështirë konkurrente në botën e bukur te fotografisë, që i përket zharrit të arteve të bukura?
Pasioni ndaj natyres shqiptare, bukurive të saj me motivuan që unë të bëjë atë që mund ta bëja me dëshirën më të madhe, përmes fotografive artistike, t`i josh turistët që të vizitojnë hapësiren e magjijshme shqiptare. Këtë mision që ia caktova vetes po përpiqem ta permbush me kënaqësi.
Si u bë që t’i thyeni kufijtë e “fotografisë ndërkombëtare”, madje të bëheni një fotograf i njohur në qarqe të ndryshme ?
Brenda njeriu fshihet misteri, që në një moment të duhur, shpërfaqet. Ky mister brenda meje ishte fotografia artistike dhe kur pasioni u gërshetua me misionin atdhetar, sigurisht se u përmbush njeri nga qëllimet e jetës sime: të bëhem njeri I dobishëm për atdheun dhe popullin tim.
Cilat janë çmimet qe ka marrë Nëntor Oseku ?
Unë jam fitues i disa çmimeve ndërkombëtare dhe kombëtare. Kam fituar 5 çmime ndërkombëtare nga Wikipedia, ku 4 nga keto çmime kanë qenë rreth bukurive natyrore dhe monumenteve historike të Kosovës dhe nji çmim për monumuntet kulturore historike të Shqipërisë ( dmth nga cmimet ndërkombëtare janë 5, ku 4 për Kosovë dhe një për Shqipëri) pastaj jam fitues edhe i 4 çmimeve kombëtare, dy nga te cilat janë InstaKosova e organizuar nga Ministria e Puneve të Jashtme të Kosovës në bashkëpunim me British Council në Prishtinë dhe Ambasadën Norvegjeze në Kosove dhe dy çmime të tjera janë në Shqipëri, ku në njërën e cila ishte e organizuar nga Ministrit të Shtetit për Çështjet Vendore ku kisha fituar vendin e dytë dhe çmimi i fundit, është organizuar nga Ministria e Punëve të Jashtme të Shqipërisë, British Council në Tiranë dhe Ambasada Norvegjeze në Shqiperi dhe këtu kam fituar vendin e parë.
Sa komunikoni me botën artistike shqiptare?
Me eksplorimet e mia të shumta në çdo cep të hapësires kombëtare, duke filluar nga Curraj i Epërm, Thethi e Valbona e deri në skajin jugor të Shqipërisë Ishullin Tongo dhe Stilo, me kamerën time kam shënjezuar çdo vlere kulturore e artistike të hapësirës sonë kombëtare, duke bërë kështu dhe shumë miq, nga çdo skaj I atdheut. Unë komunikoj me trashëgiminë tonë kulurore, me bukuritë shqiptare, ashtu siç komunikoj dhe me miqtë e mi të shumtë.
Cila mendoni se është perspektiva e këtij zhanrri mjaft intersantë fotografisë ?.
Fotografia kurdoherë ka luajtur rolin e vet shumë domethënës. Ajo është pasqyra më objektive e një realiteti. Duke qenë se hapësira shqiptare, bukuritë e saj, për shkak të rrethanave të
Gjatë qëndrimit tuaj dy mujor në kryeqytetin e shqiptarëve të Amerikës, Nju Jork, keni bërë shumë miq e shok – Me çfarë përshtypjesh po largoheni nga SHBA?
Meqenëse mu dha rasti, nëpërmjet kësaj interviste dua t’i falenderoj miqtë e shumtë këtu në Amerikë, ata që i njihja qysh më parë, pra shokët e fëminisë, dhe ata që pata fatin t’i bëj miq këtu, në Amerikë, me të cilët nga dita e parë që kam ardhë në Shtetet e Bashkuara më kanë qëndruar afër, janë kujdesur, dhe më kan shëtitur duke më dhënë mundësinë të shikojë disa nga vendet më të bukura të pjesës lindore të brgedetiti të SHBA.
Në të njëjtën kohë kam bërë shumë miq, duke mësuar shumë për eksperiencat e tyre dhe arritjet e tyre të sukesshme këtu në SHBA, ku për këtë jam ndier shume mirë për arritjet dhe sukeset e miqve të mi Shqiptar në Amerikë. Një falenderim të veçant, mund t;a shpreh për Valon Tahirukaj, Arben dhe Megan Perlleshi, Rick dhe Shpresa Elezi, Gjergj dhe Aida Balaj, Agim Sheji, dhe Bekim Xhaferrin dhe Aida Gashin, e shumë miqë të tjerë, prej atyre të sokakut, e deri atyre që zura këtu gjatë kësaj vizite të paharrueshme dhe mbresalënëse. Të cilët natyrisht janē të shumtë dhe me pamundësi t’i përmendi të gjithë.
I falenderoj të gjithë për mikpritjen e jashtëzakonshme dhe ju jam përjetësisht mirenjohës! Faleminderojë “Zërin e Amerikës” dhe gazetën Bota sot e Illyriapress që më dhanë mundësinë të pasqyrojë edhe një pjesë të suksesit tim me fotografinë.

DEMOSTRATA E DHUNESHME MUND TE SJELLE VIKTIMA, JO LARGIMIN E KRYEMINISTRIT NGA ZYRA

by

Opinion nga Thanas L. Gjika / Masaachusetts/ USA/
Në gazetën RD të ditës së djeshme lexova midis tjerash në replikën e z. Sali Berisha shprehjen: Dhe mos ik më 8 dhjetor, mos ia mbath më 8 dhjetor, por rri në zyrë”, drejtuar kyeministrit të sotëm z. Edi Rama.
Kjo shprehje zbulon mendimin se z. Berisha po nxit popullin për ta kthyer demostratën paqësore në demostratë të dhunshme, si atë që organizoi kundër ish kryeministrit Fatos Nano, kur ky u detyrua të braktiste zyrën për të mos derdhur gjakun e atyre që e sulmuan si banditë dhe hynë brenda në kryeminstri.
Z. Berisha paska harruar se në një vend anëtar të NATO-s institucionet shtetërore nuk mund të dhunohen, se ushtarët e Gardës së Republikës, ashtu si vranë me 21 janar 2011 katër demostrues që e kthyen demostratën në demostratë dhune, mund të vrasin edhe më 8 dhjetor 2015 çdo demostrues që do ta shkelë territorin e Kryeministrisë.
Z. Edi Rama nuk ka pse të largohet nga zyra, nuk ka pse t’ia mbathë pasnesër më 8 dhjetor. Atë do ta mbrojnë ushtarët e Gardës, por e këshillojmë z. Berisha të mos turret për të hyrë në kryeminisri, se mund të bjerë viktimë e shkeljes së rregullave të demostratës paqësore.
I lutemi z. Basha, kryetar i PD-së, të dalë në krye të demostruesve dhe të respektojë rregullat e demostratës paqësore. Për një demostratë banditeske nuk ka nevojë populli shqiptar. Populli ynë është lodhur prej dhunës dhe abuzimeve të kohës së diktaturës dhe të pasdiktaturës. Ai ka nevojë për veprimtari politike të kulturuara. Ata që e duan popullin shqiptar nuk duhet ta fusin në rrugën e dhunës, prej së cilës ai e ka pësuar gjithnjë duke bërë hapa mbrapa…

TEZA DHE KUNDËRTEZA PËR LUFTËN ANTIFASHISTE

by

*Teza e parë: Lufta Antifashiste e popullit shqiptar/

*Kundërteza: Lufta Nacionalçlirimtare/

NGA URAN BUTKA/

Me pushtimin e Shqipërisë nga okupatorët italianë e më pas gjermanë, lindi qëndresa dhe lufta antifashiste e popullit shqiptar kundër tyre, në krah të Aleatëve të mëdhenj Antifashistë. Në këtë luftë çlirimtare kanë marrë pjesë dhe kanë ndihmësuar gjithë faktorët  antifashistë, ndaj edhe duhet të quhet saktësishht “Lufta antifashiste e popullit shqiptar”.

Enver Hoxha, ky manipulator madh i historisë, ngriti dhe lartësoi mitin e Luftës Nacionalçlirimtare, si luftë e vetme e popullit shqiptar kundër pushtuesve nazifashistë. Qëllimi i tij ishte që të monopolizonte luftën antifashiste, për të monopolizuar edhe pushtetin, që do të vinte pas luftës, pushtetin e vetëm absolut të tij dhe të PKSH.

Këtë qëndrim politik e përqafoi dhe u përpoq për gjysmë shekulli ta impononte e ta publikonte me të gjitha mënyrat e mjetet historiografia komuniste, për të justifikuar pushtetin monist. Këtë mit e mbrojnë edhe sot disa politikanë dhe historianë, që kanë lidhje të pashkëputur me ideologjinë e të shkuarës, por që kanë edhe synime që ta shfrytëzojnë ende potencialin njerëzor të Luftës Nacionalçlirimtare për  interesa politike dhe elektorale.

Në fakt, Lufta Nacionalçlirimtare është pjesë e Luftës Antifashiste të popullit shqiptar, siç është edhe lufta antifashiste e çetave të Ballit Kombëtar,  Legalitetit,  lëvizjeve  Kryeziu e Muharrem Bajraktari dhe të aktorëve të tjerë, për aq sa kanë kontriubuar.

Madje,  Luftën Antifashiste e nisën së pari intelektualët dhe studentët shqiptarë, që demonstruan kundër pushtimit Italian. Pjesa më aktive e tyre, si Llazar Fundo, Safet Butka, Selman Riza, Faslli Frashëri, Isuf Luzi, Vasil Andoni, Hasan Reçi, Ndue Pali etj, u burgos dhe u internua në Ventotene dhe e vazhdoi atje rezistencën antifashiste. Luftën e armatosur e filluan atdhetarët  jokomunistë si Abaz Kupi, Mujo Ulqinaku, Gafur Jegeni, Myftar Jegeni, Nazif Mero etj. që i pritën pushtuesit italianë me armë në Durrës, Shëngjin, Sarandë etj. dhe e vazhduan  nacionalistët Myslim Peza, Ismail Agë Petrela, Shyqyri Peza, Muharrem Bajraktari, Gani Kryeziu, Mestan Ujaniku  e të tjerë antifashistë, përpara sesa të themelohej PKSH dhe të niste Lufta Nacionalçlirimtare, e udhëhequr prej saj, që nuk e mohon kush.

Po në këtë kohë u formuan edhe çetat luftarake të Ballit Kombëtar, të cilat nuk ishin inkuadruar në Lëvizjen Nacionalçlirimtare. Abaz Ermenji shkruante: “Unë dhe Safet Butka, që ktheheshim nga ishulli Ventotene, mbasi biseduam edhe me patriot të tjerë, sidomos me Skënder Muçon dhe Hysni Lepenicën,( të cilët nuk kishin qenë të internuar  në Itali), vendosëm të dilnim maleve për të krijuar çetat e para me armë kundër pushtuesve fashistë. Ky ishte vazhdim i përpjekjes shqiptare, që u fillua në prillin e vitit 1939. Për t’i dhënë një formë të organizuat kësaj përpjekjeje, u krijua Balli Kombëtar nën kryesinë e Mid’hat Frashërit…”.

Bile edhe betejat e para të mëdha kundër italianëve dhe gjermanëve i kanë bërë çetat e Ballit Kombëtar në atë kohë. Lufta  e Gjormit, 29 dhjetor 1942, ishte organizuar dhe drejtuar nga Hysni Lepenica e Skënder Muço, në bashkëpunim me çetën Plakë të Vlorës. Forcat kryengritëse shqiptare, afër 1600 veta, përballuan sulmin e ushtrisë italiane prej më se 2000 vetësh, të komanduar nga Franko Klementi, në kuadrin e një operacioni spastrimi ushtarak, sipas urdhërit të kryeministrit kuisling Mustafa Kruja. Në ndihmë të pushtuesve fashistë ishin edhe forcat mercenare të Halil Alisë e të Selim Kaloshit, të dërguara në Mesaplik për të shtypur kryengritjen antiitaliane të qarkut të Vlorës. Në këtë betejë, që vazhdoi pesë ditë, u vra edhe komandanti italian Klementi me rreth 180 ushtarë, ndërsa ranë në fushën e betejës gjashtë nacionalistë dhe katër të plagosur.

Në këtë vazhdë, çetat nacionaliste të Safet Butkës, në bashkëpunim me oficerët britanikë B.Maklin dhe D.Smajl, zhvilluan  betejën kundër pushtuesve gjermanë në Kthesat e Barmashit të Kolonjës, më 13 gusht 1943, duke u shkaktuar gjermanëve 25 të vrarë, disa autoblinda e topa të shkatërruar etj.

Nga ana tjetër, faktorët nacionalistë të paangazhuar nëpër parti si Muharrem Bajtaktari dhe forcat e tij, që luftuan edhe kundër italianëve edhe kundër gjermanëve, nuk pranuan të futeshin në Frontin Nacionalçlirimtar. Po ashtu edhe Lëvizja Kryeziu, refuzoi të inkuadrohej në Lëvizjen nacionalçlirimtare dhe luftoi kundër puahtuesve nazifashistë në mënyrë të pavarur, ndaj edhe u godit dhe u asgjësua nga forcat nacionalçlirimtare.

Të gjithë këta faktorë dhe lufta e tyre as nuk mund të mohohen, as të tjetërsohen, as të përbalten siç është bërë deri tani, sepse gjendet një dokumentacion i plotë arkivor shqiptar dhe i huaj, që i fakton.

Si përfundim,  Lufta Antifashiste e popullit shqiptar  1939-1944  është një kontribut i shquar i shqiptarëve në luftën për çlirim kundër pushtuesve nazifashistë. Ndërsa Lufta  Nacionalçlirimtare, e udhëhequr nga PKSH, është  një pjesë e rëndësishme  e kësaj lufte. Nuk duhet ngatërruar e tëra me pjesën. Çmoj luftën e partizanëve  kundër pushtuesve dhe  dëshmorët e  rënë, ashtu siç vlerësoj edhe luftën e faktorëve të tjerë antifashistë dhe dëshmorët e tyre. Por, përpjekja për ta mitizuar dhe paraqitur Luftën NÇ si luftën e vetme të shqiptarëve kundër nazifashizmit, është një mosnjohje e historisë, një tendencë ideo-politike,  një spekullim  ose një reminishencë e të shkuarës enveriste.

Mitet e luftës duhet t’i çmitizojmë, falsifikimet duhet t’i ndreqim, politizimet t’i mënjanojmë, që të jemi kemi një histori të vërtetë.

 

    Teza e dytë: Marrëveshja e Mukjes bashkoi dy ekstremet e politikës

Kundërteza: Marrëveshja e Mukjes – një tradhti

 

    Marrëveshja e Mukjes (1-3 gusht 1943) është një nga marrëveshjet më të rëndësishme, por edhe më të veçanta mes shqiptarëve në të gjitha kohët, sepse, ndryshe nga marrëveshjet e njëzëshme të mëparshme, ajo bashkoi për interesa madhore kombëtare dy organizatat politike dhe ushtarake të kundërta, madje armiqësore, Ballin Kombëtar dhe Frontin Nacionalçlirimtar, në luftën e përbashkët antifashiste.

Marrëveshjen kombëtare të Mukjes e kërkonte koha. Ishte një produkt shqiptar. E rekomandonin edhe Aleatët antifashistë. “Në konformitet me rekomandimet e bëra nga Misionet ushtarake Aleate, ne zhvilluam një takim me përfaqësuesit komunistë në fshatin Mukje, afër Tiranës Të dy partitë arritën mirëkuptim, që u prit me enthuziazëm  nga populli shqiptar” – shkruhet në manifestin e Mid’hat Frashërit e Abaz Ermenit drejtuar Aleatëve.

Marrëveshja e Mukjes u kthye në një realitet, kur një ditë më pas u organizua nga Komiteti pluralist për Shpërimin e Shqipërisë, një betejë e përbashkët e  nacionalistëve dhe partizanëve kundër italianëve në Qafë-Shtamë, më 4 -5 gusht 1943, e komanduar nga major Abaz Kupi. Në këtë luftë u vra kapiteni italian Scarpa, u zunë mjaft robër dhe armatime.

Prishja e njëanshme e Marrëveshjes së Mukjes për shkak të ndërhyrjes jugosllave dhe të luftës për pushtet e dominim, solli ndarjen e thellë mes shqiptarëve dhe luftën civile mes dy organizatave luftarake, por edhe të pjesëve të popullsisë që i mbështeste ato, duke i shkaktuar një dëm të pariparueshëm Shqipërisë dhe çështjes kombëtare.

Marrëveshjen e Mukjes udhëheqësit komunistë e quajtën tradhti. Po kush e tradhtoi atë? E.Hoxha dhe tutorët jugosllavë në Vithkuq dhe në Labinot. Madje edhe nënshkruesit komunistë të marrëveshjes Ymer Dëshnica dhe Mustafa Gjinishi, u akuzuan nga E.Hoxha për tradhti dhe u dënuan. Ndërsa firmëtarëve nacionalistë iu shpall luftë.

E.Hoxha u dërgoi një letër- qarkore gjithë komiteteve qarkore të PKSH: “Lajmëroheni se ju është dërguar nga Tirana një trakt për t’u shpërndarë, i firmosur prej Komitetit për Shpëtimin e Shqipërisë, ku flitet për bashkimin e plotë të arritur në mes të KNÇL dhe Ballit Kombëtar. Ky trakt disaprovohet nga KQ i Partisë. Prandaj, në rast se nuk i keni shpërndarë, çirrini dhe të mos flitet më për të”.

Ndërsa M.Popoviç i shkruante Titos “Kemi ndikuar te PKSH dhe në Luftën NÇ, që gjithsesi të prishim marrëveshjen e Mukjes”.

Po mesazhi i Mukjes mbeti dhe është  aktual: shqiptarë, e mira dhe interesi i Shqipërisë, i kombit shqiptar dhe i çdo shqiptari kërkon mirëkuptimin e bashkëpunimin për interesat madhore të Shqipërisë e të kombit dhe jo ndarjen, përjashtimin dhe armiqësinë. Mirëkuptimi është akti i parë i çlirimit të një kombi.

Mendoj, se tashmë, me ndonjë përjashtim të një pjese të politikës dhe të ndonjë pseudohistoriani, Marrëveshja e Mukjes është njohur, pranuar dhe vlerësuar si një kompromis historik i domosdoshëm dhe i nevojshëm, jo vetëm për atë kohë.

Ndërkohë në Mukje u debatua dhe u shtrua për zgjidhje çëshja e Kosovës mbi bazën e parimit të vetvendosjes së popujve, sipas Kartës së Atlantikut.

    

     Teza e tretë: Lufta civile në Shqipëri, 1943-1945

Kundërteza: Nuk ka pasur luftë civile

 

Pas prishjes së Marrëveshjes së Mukjes, nisi Lufta Civile në Shqipëri. Një luftë e brendshme e armatosur, e shpallur nga PKSH dhe e nxitur nga emisarët jugosllavë, që i rreshtoi shqiptarët, për herë të parë në historinë e tyre, në dy pjesë  armiqsore dhe ndërluftuese.  Ky konfrontim i brendshëm i armatosur për motive politike,  ideologjike, pushtetore e kombëtare midis  grupimeve kryesore politike e ushtarake shqiptare, si edhe rezistenca kundërkomuniste  me armë dhe lufta e përgjakshme për shtypjen e saj,  janë përbërësit  kryesorë të luftës civile në Shqipëri në vitet 1943-1945.

Shpallja e luftës civile u bë në Konferencën e dytë të Labinotit të PKSH (4-8 shtator 1943), ku morën pjesë edhe emisarët e PKJ Në këtë konferencë u dënua zyrtarisht Marrëveshja e Mukjes  si “marrëveshje që është në kundërshim me interesat e PKSH e të luftës” dhe u vendos që  t’i shpallej luftë Ballit Kombëtar, si edhe çdo rryme apo tendence tjetër. Për këtë arësye  Konferenca e Labinotit  u quajt “momenti vendimtar drejt marrjes së pushtetit”. Nga ky moment, ky do të ishte prioriteti i politikës së PKSH dhe E.Hoxhës. “Tash që ne e hodhëm poshtë ujdinë e Mukjes, ata ( nacionalistët ) po përpiqen për të gjetur shtigje të tjera drejt pushtetit. Ne duhet tua mbyllim ato shtigje e mundësi dhe, ndër aktet e para e më kryesorë në këtë drejtim është vendimi që i propozojmë të marrë kjo konferencë: të shpallim pushtetin e vetëm të popullit në Shqipëri.”

Ky vendim i hapte rrugën e një sistemi njëpartiak dhe të një pushteti totalitar. Gjithasashtu, marrja e pushtetit qysh gjatë luftës ( jo në fund të luftës dhe me zgjedhje të lira, siç ishte vendosur bashkërisht në Mukje) dhe me grykën e pushkës, shkaktuan luftën civile në Shqipëri.

Data 1 tetor mund të konsiderohet si fillimi zyrtar i luftës civile, meqënëse në këtë datë urdhërohet nisja e saj. Në letrën dërguar më 1 tetor KQ të PK të Gjirokastrës, E. Hoxha urdhëronte: “ Bashkimi me Ballin Kombëtar tani është një punë e vdekur dhe s’bisedohet më për atë punë. Tani bisedohet shpartallimi i tij.”

Po më 1 tetor 1943, E.Hoxha i dërgonte një letër-qarkore Liri Gegës dhe për veprim gjithë komiteteve qarkore të PKSH, në të cilën urdhëron nisjen e luftës  pa marrë parasysh asnjë rrethanë e pasojë kundër Ballit Kombëtar si armik kryesor. “Puna politike kundër Ballit nuk duhet të jetë e vetme në këto raste, ajo duhet të ndihmojë  veprimet ushtarake të cilat duhet të jenë deçizive, nuk mjaftojnë mitingje e konferenca, por duhet menjëherë të merret pushteti..” – kërkonte me këmbëngulje E.Hoxha.  Në këtë qarkore shpallet hapur synimi, mënyra dhe vendosmëria e patundur për të marrë pushtetin nëpërmjet luftës së armatosur dhe asgjësimit politik e fizik të Ballit Kombëtar dhe të çdo partie tjetër. Ky ishte fillimi i luftës për marrjen e pushtetit me mjete dhune, i kamufluar me luftën kundër pushtuesit dhe bashkëpunëtorëve të tyre. ”Neve jemi drejt likujdimit të Ballit, dhe jo bashkimit me të” – udhëzonte E.Hoxha.

Lufta civile e shpallur nga Fronti NÇ, vërtetohet edhe nga një dokument i Shtabit të Përgjithshëm NÇ “Në vjeshtë të vitit 1943 partia Komuniste dhe Fronti NÇ: Në vjeshtë të vitit 1943 Partia dhe Fronti NÇ u detyruan t’i shpallnin luftë për vdekje Ballit Kombëtar” ( Dok. i  Shtabit P., volum i parë, 1965)

Rruga që zgjodhi PKSH për të marrë pushtetin ishte ajo e luftës me armë kundër kundërshtarëve politikë.  Në emër të PK Hoxha lëshon thirrjen: “Me forcë dhe me armë të marrim pushtetin në duar”. Tashmë te PK  zotëron tërësisht fryma, idetë e praktikat e revolucionit bolshevik  dhe ushtria nacionalçlirimtare u kthye në një instrument të këtij revolucioni. Vetë Lufta Nacionalçlirimtare e humbi karakterin fillestar dhe mbeti si një togfjalësh  i tëhuajëzuar, sepse komisarët me në krye E.Hoxhën e braktisën çështjen nacionale, ndërsa luftën çlirimtare e tjetërsuan në luftë civile, luftën e partizanëve, idealin dhe gjakun e dëshmorëve i shfrytëzuan për interesat e tyre pushtetore e ideologjike.

E.Hoxha urdhëronte që mos luftohej kunder gjermanëve, por të ndiqej këmba këmbës dhe të asgjësohej Abaz Kupi.

Një nga aktorët kryesorë të kësaj lufte, Koci Xoxe, në  letrën që i dërgonte E.Hoxhës, më 3.10.1943, shkruante :  “ Përveç goditjeve që u dhamë (nacionalistëve), po i ndjekim këmba-këmbës për shfarosje. Sa për luftën me gjermanët, pothuajse hiç!” Këto fjalë të thëna troç shprehin  strategjinë dhe praktikat e PKSH: shfarosje të kundërshtarëve politikë, luftë civile ndërmjet shqiptarëve dhe shmangie nga  lufta  kundër pushtuesve gjermanë.

Komandanti i Korparma tës I, Dali Ndreu, udhëzonte “Na informuen se A. Kupi me një forcë prej 500 vetësh ndodhet në katundin Prezë dhe në Vorë. Zhdukja e këtij njeriu  dhe shpartallimi e asgjësimi i forcave të tij ka një rëndësi të veçantë dhe do të jetë një fitore për ne… Duhet mbajtur parasysh se pranë Bazit ndodhet edhe Maklini. Për ndjekjen dhe asgjësimin e forcave të Bazit po ngarkojmë një batalion të Brigadës III dhe batalionin I të Brigadës I. Këta dy batalione do të jenë nën komandën e Hamit Keçit , nënkomandant i Brig.III dhe si përgjegjësit politik shoku Sadik Bocaj të Brig.I. Batalioni i Ishmit do të bashkëpunojë me të dy batalionet kundër Bazit..”

Lufta civile apo vallavrasëse mes shqiptarëve u interesonte edhe pushtuesve nazifashistë, që duke qënë shqiptarët në luftë mes vedi, dobësohej forca goditëse ndaj tyre. Më shumë të interesuar ishin edhe jugosllavët, të cilët i nxitën shqiptarët në luftë civile, që ta dobësonin faktorn shqiptar, për ta pasur më të lehtë ripushtimin e Kosovës dhe tërheqjen zvarrë të Shqipërisë pas qerres jugosllave.

Në luftën civile mes shqiptarëve, kanë marrë pjesë edhe kontigjentet e vetëdorëzuara të ushtrisë fashiste italiane, që u bashkuan me ushtrinë nacionalçlirimtare. Në formacionet kryesore të saj, duke filluar nga Brigada e Parë etj, gjendeshin edhe struktura të ushtrisë italiane, sidomos njësi altilerie, që godisnin me altileri nacionalistët shqiptarë, madje edhe fshatra e qendra banimi, mandej sulmonin partizanët. Thuajse në gjithë betejat kryesore kundër nacionalistëve, altileria italiane ka ndikuar në fitoren e komunistëve.

Edhe qenia britanike në Shqipëri, përveç ndihmës së pakontestuar në luftën antifashiste, në konteksin e brendshëm indirekt ndikoi në luftën civile, duke favorizuar njërën palë, komunistët dhe duke toleruar luftën e tyre të armatosur kundër nacionalistëve.

Mid’hat Frashëri dhe Abaz Ermenji, në apelin drejtur Aleatëve në korrik 1944, thoshin qartësisht: “Fakti që misionet aleate mbështetën me armë vetëm komunistët, solli gjakderdhje të padobishme te shqiptarët. Lufta civile vlen vetëm për armiqtë pushtues dhe këtë ata e dinë mirë, ndaj edhe nuk bëjnë përpjekje për shkatërrimin  e lëvizjes terroriste, edhe pse mund ta bëjnë fare lehtësisht”.

Në librin voluminoz “Lufta civile në Shqipëri 1943-1945”,  tezën e luftës civile e kam argumentuar katërcipërisht, duke u mbështetur në dokumentet e Arkivit të fshehtë të PKSH, por edhe në raportet e batalioneve, brigadave, divizioneve dhe korparmatave të Ushtrisë NÇ, që gjinden në Arkivin e FA si edhe në Arkivin e Shtetit, si edhe në dokumentacionin përkatës të arkivave jugosllave, italiane, gjermane, britanike dhe amerikane. Po të marrim vetëm raportimet e komisarëve dhe komandantëve të Ushtrisë NÇ, nuk ka nevojë për gjë tjerër, ata e pohojnë me gojën e tyre luftën civile ( betejat mes partizanëve dhe nacionaistëve, atje ku nuk kishte gjermanë). Po marr vetëm dy shëmbuj, një në jug dhe tjetri në veri:

Një betejën frontale të Grybecit në Gorë më 16 tetor 1943  ndërmjet forcave partizane të tre batalioneve “Tomorri”, “Gorë-Opar” e “Reshit Çollaku” kundër forcave balliste prej më se 600 luftëtarësh të komanduara nga Jani Dilo, Demir Staravecka e Maliq Dushari, u vranë mjaft partizanë e nacionalistë, midis tyre edhe komisari partizan Skënder Çaçi dhe komandanti ballist Demir Staravecka, të dy intelektualë dhe atdhetarë të njohur. Ja ç’thotë një raport i shtabit të batalionit partizan “Tomorri”: “Pas luftimesh shumë të ashpra, batalionet partizane “Gorë Opar”, “Tomorri dhe “Reshit Çollaku”  i thyen keq armiqtë  dhe vazhduan sulmin e papërmbajtur për  të pushtuar “Gurin e Bletës”. Duke depërtuar brënda dispozitivit të armikut, forcat tona filluan një sulm të furishëm dhe vendimtar.. Komandanti i batalionit “Gorë-Opar”, shoku Teki Kolaneci, që udhëhiqte sulmin e batalionit të tij në krahun tonë të majtë, thirri: “Zjarr, shokë, zjarr të pamëshirshëm kundër krerëve të tradhëtisë!” Plumbat rrëzuan për tokë mjaft kriminelë, duke plagosur rëndë edhe tradhëtarin Demir Straravecka…Nga ana e forcave tona ra komisari i batalionit “Gorë-Opar”, shoku Skënder Çaçi…”

Siç shihet edhe nga kjo komunikatë e Shtabit NÇ, lufta e Grybecit  ishte  një luftë civile midis shqiptarëve. Në këtë dokument dhe në dokumentet e tjerë arkivorë si edhe në kronikën e betejës dhënë nga komisari Shuaip Panariti, nuk thuhet asgjëkundi që atje kishte forca italiane apo gjermane ose që forcat e Ballit luftonin së bashku me gjermanët kundër partizanëve, por për një goditje me armë e tre batalioneve partizanene kundër forcave balliste, që doli “ me sukses dhe  përfitimi ynë politik qe i mjaftë”.

Paradoksi i sotëm qëndron në faktin, që Skëndër Çaçi është “Hero i Popullit”, ndërsa patrioti  Demir Staravecka, një nga të parët luftëtarë antifashistë në Shqipëri (sipas dokumenteve arkivorë), konsiderohet ende sot armik, tradhtar dhe kolaboracionist.

Në Malësinë e Madhe lufta civile zgjati pa ndërprerje plot një muaj e gjysëm ( dhjetor 1944-shkurt 1945) dhe pati qindra vikrima nga të dy palët ndërluftuese. Nga forcat nacionalçlirimtare të Korparmatës III, u vranë 39 partizanë dhe 48 të plagosur, ndërsa nga forcat nacionaliste 137 të vrarë e të pushkatuar. Të gjithë bij nënash shqiptare! Vetëm nga Brigada I sulmuese e komanduar nga Mehmet Shehu ( i cili hyri në Kelmend nga ana e Jugosllavisë), u vranë 30 partizanë dhe u plagosën 34 të tjerë. Kujt i duhej kjo luftë mes shqiptarësh? Dihet se në Kelmend, ku u zhvilluan betejat kryesore, nuk kishte as italianë dhe as gjermanë, por një mësymje e forcave nacionalçlirimtare kundër atyre nacionaliste, përfshirë edhe banorët e malësisë. Kështu bie edhe kundërteza komuniste që Lufta Nacionalçlirimtare ishte luftë kundët pushtuesve dhe bashkëpunëtorëve të tyre.

Lufta civile në Shqipëri është evidentuar dhe raportuar thuajse nga të gjithë oficerët britanikë dhe amerikanë, që kanë shërbyer në Shqipëri gjatë Luftës së Dytë Botërore. Ndërkohë, edhe historiani amerikan B. Fisher ka theksuar në vitin 2012: “Duke  u bazuar në përkufizimin tradicional të luftës vcivile, do të thoja që lufta 1939-1944 në Shqipëri ishte një luftë civile”. Ndërsa në 27 nëntor 2014 ai u deklarua sërish për luftën civile, por u sulmua si atentator i Luftës NÇ etj dhe u shpall “armik”, si në kohën e E.Hoxhës, pse tha një të vërtetë.

”Ndonëse humbjet për frymë të Shqipërisë ishin më të vogla, krahasuar edhe me Jugosllavinë, shumica e të vrarëve u shkaktuan nga vetë shqiptarët në luftë më njëri-tjetrin.” – konstaton ai.

Sipas historiaografisë komuniste, numri i dëshmorëve është 28.000, edhe kjo shifër tejet e ekzagjeruar, për të glorifiluar e himnizuar Luftën NÇ. Numri i viktimave të luftës civile ende nuk është nxjerrë saktësisht, por është disa fish më i madh, rreth 30.000,  sesa numri i dëshmorëve të Luftës antifashiste, që sipas hulumtimeve të mia arrin rreth 5.000 vetë. Ky konstatim u konfirmua edhe në konferencn shkencore të Institutit të Historisë, nëntor 2014, ku u publikuan të dhënat më të fundit për  gjithsej 4744 dëshmorë ( të vrarë nga pushtuesit) .Kjo është e vërteta.

Kundërteza se nuk ka pasur luftë civile, sepse nuk mund të kishte luftë civile kur ishin okupatorët, nuk është argument që qëndron historikisht.

   

    Teza e katërt: Terrorizmi i kuq dhe ai i zi

Kundërteza: Ata që mendojnë ndryshe meritojnë të zhduken

 

Tipari themelor i PKSH dhe i luftës që ajo udhëhoqi, ishte terrorizmi. E cilësuan të tillë edhe disa nga udhëheqësit kryesorë të kësaj lufte si Sejfulla Malëshova, Tuk Jakova, Manush Myftiu, madje edhe Enver Hoxha, në plenumin e Beratit, nëntor 1944.

« Terrorizmi në parti, në popull dhe në ushtri tregon dobësinë e vijës sonë politike.. Me terror i zgjidhnim të gjitha. Nuk u çudita kur meë thanë sesa më brutal  e terrorist ishte njëri, aq më komunist ishte  Kështu duken simptomat e degjenerimit nga një parti politike, në një bandë kriminelësh » – raportonte Maleshova.

“Shumë njerëz janë vrarë pa gjyq e pa faj… Këtë frymë e ka futur Dushan Mugosha. Kështu sot ushtria duket sikur ka dalë të mbysë popullin. Partizanët vrasin vetë, pa i vënë fare njerëzit përpara gjyqit.” dëshmonte Tuk Jakova.

Kristo Themelko, agjent i jugosllavëve me pseudonimin sllav “Shulja”, thotë: “Kjo rruga jonë terroriste ka lindur si vijë…Nga kjo rezulton se të gjithë ata elementë që janë kundër nesh, por që s’ka fakte, të pushkatohen qysh tani…Veçse me i pastrue gjatë luftës , veçse duhej me i pastrue me mënyrën që të mos merren vesh prej popullit… Janë vrarë edhe ata që janë dorëzuar”

Mid’hat Frashëri e konsideron terrorizmin e komunistëve në Shqipëri, terrorizëm të kuq, pjesë të terrorizmit ndërkombëtar të Internacionales komuniste. “Banditët e kuq furnizoheshin rregullisht nga misionet ajrore aleate… Të inkurajuar nga Internacionalja e Tretë, ata nuk hezituan që armët dhe pajisjet e Alleatëve t’i përdornin kundër nacionalistëve shqiptarë, për të imponuar bolshevizmin në vendin tonë e duke e kthyer në një banjo gjaku…Terrorizmi ndërkombëtar u shpall nga ne armiku kryesor i vendit tonë”

Nuk është fjala për element terroristë apo shfaqje terroriste, por për një vijë, një frymë, një praktikë terroriste  të PKSH dhe të Luftës NÇ pas prishjes së Marrëveshjes së Mukjes.

E rrëfen E.Hoxha me gojën e tij: “ Vija terroriste është e fortë te Dushani. Ke Aliu ( Miladini) me hënë.Dushani ishte gjoja kundër terrorit, ishte kundër asaj që bëri Mehmeti në Dumre. Por kjo s’e pengonte gjëkafshë që të vriste pa gjë të keq më shumë se Mehmeti. Unë në këtë pikë isha pasqyrë e Miladinit, domethënë kur vinte ndonjë raport e thoshte se ky po bën kështu, atëherë vendosnim ta vrisnim…”

Vetë PKSH ishte një organizatë terroriste, me në krye  një terrorist stalinist si Enver Hoxha, që orientohej nga terroristët jugosllavë Popoviç e Mugosha dhe mësimet e revolucionit bolshevik. E.Hoxha, i dominuar përherë e më shumë nga ambicja   për pushtet, vihet në krye të kryqëzatës për të prerë kokat e kundërshtarëve politikë, edhe nëse këto, sipas shëmbullit të Leninit,  do të bëheshin kodra, por edhe për të prerë kokat e shokëve e bashkëpunëtorëve  të ngushtë me gjakftohtësinë kriminale të mësuesit të tij gjallë, Stalinit.

Metodat terroriste që zgjodhën komunistët, ishin vrasjet pa gjyq të kundërshtarëve politikë, por edhe të bashkëpuntorëve të dyshuar të tyre, vrasjet prapa krahëve, në prag të shtëpive, në prita, vrasjet politike të organizuara nga njësitet ndëshkimore guerilje, por edhe njerëzve të pafajshëm, torturat, djegia e shtëpive, grabitja (sekuestrimi) e pasurive, pushkatimi i robërve të luftës apo i të vetëdorëzuarve e të tjera.

“Parrulla “O me ne, o kundër nesh!” ishte  gjithë politika e shokëve, por edhe kur shihej se kishte mundësi të punohej me njerëz, që kishin qëndruar jashtë Frontit, përgatisnim terrenin jo për marrëveshje, por për t’i zhdukur këta njerëz nga prapa. Në Lumë po vihen në plumb kot së koti dhe në mënyrë histerike  katundarë, të cilët dorëzohen dhe shokët tanë i pushkatojnë. Po vriten në Tiranë me dyzina njerëz dhe oficerë të dorës së dytë të cilët, duke pasur besimin e plotë në drejtësinë dhe në shpalljen tonë, dorëzohen. Një punë e tillë nuk është okazionale , por është tërë toni që i është dhënë punës organizative të partisë dhe të ushtrisë. Shokët tanë mendojnë vetëm të zhdukin çdo njeri që s’është me ne, që s’mendon si ne, të zhdukin bile edhe njerëz të thjeshtë të popullit,të zhdukin edhe  anëtarët e partisë, kokat e të cilëve bien pa i peshuar mirë”- deklaronte gjatë luftës E.Hoxha.

Masakra e parë pas prishjes së njëanshme të Marrëveshjes së Mukjes ishte ajo e Devollit, më 8 gusht 1943. Nacionalistët e shquar: Dr. Hadi Kasimati, mësuesi Hytbi Kulla,oficeri i kufirit kosovari Zija Gashi dhe këshilltarët Feti Jazxhiu, Adil Graca e Hilmi Perona u masakruan pabesisht dhe u therrën me thika nga komunistët terroristë në Ziçisht, ku kishin thirrur për bisedime dhe “marrëveshje” me komunistët.

Në afërsi të Lushnjës, M.Shehu urdhëroi pushkatimin e 63 fshatarëve të pafajshëm, vetëm se këta nuk pranuan të bashkoheshin me Brig.I. Ata që s’i zuri mirë plumbi, i preu thika e zv.komisarit politik Dushan Mugosha.  Terroristët në Korçë nën drejtimin e Manol Konomit vranë dhe groposën në përroin e Shipskës 187 fshatarë që mbështesnin nacionalistët. Në Martanesh, në fshatin Peshk, M.Shehu urdhëroi për hakmarrje pushkatimin pa gjyq të 22 fshatarëve patriotë, një nga çdo shtëpi, tok me kryeplakun e fshatit. Në Lumë  Shefqet Peçi pushkatoi 22 katundarë të pafajshëm. Në Fushë-Aliaj e Malësi të Madhe brigadat partizane dogjën tëresisht vendin  e të tjera masakra në gjithë Shqipërinë.

Një nga aspektet e dënueshme të terrorizmit komunist ishte edhe pushkatimi i robërve të luftës, qoftë shqiptarë, qoftë edhe të huaj. Mjafton të përmendim pushkatimin e 130 karabinierëvë italianë të vetëdorëzuarnë mirëbesim, por që u masakruan nga njësitet nacionalçlirimtare. Këtë masakër makabre e pohon edhe Kadri Hoxha në dëshmitë e tij, e pranon edhe vetë Mehmet Shehu në raportin që i dërgon Shtabit të Përgjithshëm më 29.10.1943: “Në Labinot na lajmëruan se në Orenjë ndodheshin rreth 130 karabinierë italianë dhe oficerë të karabinierisë ( edhe koloneli, nënkryetar i shtatmadhorisë së karabinierisë italiane në Shqipëri). U këshilluam me shokun Baca, i cili pranoi propozimin tonë për ekzekutimin e këtyre.. I ekzekutuam që të gjithë në mënyrën më konspirative”.

Terrorizmi i kuq arriti kulmin në Tiranë nga data 28  tetor-16 nëntor 1944, realizuar nga Enver Hoxha, Mehmet Shehu, Kristo Themelko e të tjerë krerë komunistë. “Kur unë kam biseduar me Enverin, – pohon K.Themelko, – ai më ka këshilluar që kur të hynim në qytet, të spastronim elementët e rrezikshëm. Prandaj, kur hyra në Tiranë, kërkova një listë nga organizata për këta elementë.”

Për këtë terror pohon me gojën e vet sekretari i qarkorit të PK të Tiranës, Gogo Nushi në relacionet e tij drejtuar E. Hoxhës: “Këtë shpirt terrorist e kemi parë ditët e fundit në Tiranë. Kjo tregon vijën tonë. Me hyrjen e forcave tona janë vrarë 60 vetë. Listën e kemi. Unë mendoj që asnjë nga ata nuk e meritonte këtë dënim. Jemi të sigurtë se do të kemi edhe të tjerë. Numri do të ketë kaluar edhe të 100-tët”

Një nga arsyet që fituan komunistët është terrorizmi i ekstrem i praktikuar prej tyre. Ndaj edhe britaniku Hibbert e quan “fitore të hidhur”. Balli Kombëtar, me në krye Mid;hat Frashërin, përgjithësisht u tregua pacifist e tolerant ndaj aradheve komuniste ( nuk mund t’i vrasim se janë djemtë tanë ). Nga ana tjetër, nuk mund të mos përmendim terrorin e zi të ekstremit të djathtë në pushtet, si masakrat e 4 dhe 28 shkurtit 1944 në Tiranë kundrejt qytetarëve  të pafajshëm, të kryera nga  Xh. Deva, Xh.Staravecka e të tjerë si edhe masakra e disa ballistëve të Mallakastrës ndaj këshilltarëve të Hekalit, që u pushkatuan pa gjyq e pa faj, sepse mbështesnin Nacionalçlirimtaren.

Terrorizmi, nga çdo anë që të vijë, është shkatërrimtar për një popull, madje edhe për njerëzimin, siç ishte dje, siç është edhe sot.

   

    Teza e pestë: Kontributi i aleatëve anglo-amerikanë

    Kundërteza: Rreziku anglo-amerikan

 

Lufta e Aleatëve të Mëdhenj Antifashistë ndikoi që edhe në Shqipëri lufta antifashiste të ishte në kahun e duhur.

Misioni ushtarak britanik që u vendos në Shqipëri qysh në pranverën e vitit 1943, luajti një rol të rëndësishëm në zhvillimet luftarake kundër pushtuesve nazifashistë. Oficerët anglezë u atashuan në Lëvizjen Nacionalçlirimtare ( Maklin, Smajl, Palmer, Smith, Lajën, Tilman etj), te Balli Kombëtar ( Fild, Kuejl etj), Legaliteti ( Maklin, Emer, Smajl, Nil, Sejmur etj) dhe tek krerët e Veriut ( Simkoks, Kemp, Hibbert, Ridell, Hends etj) nxitën dhe ndihmësuan  ushtarakisht dhe materialisht luftën antifashiste të shqiptarëve, ndonëse në mënyrë të shbalancuar dhe pragmatike. Të shpërpjestuar, sepse ndihmuan shumë më tepër Luftën nacionalçlirimtare me armatime veshje e stërlina, për arsye të politikës globale të qeverisë britanike në atë kohë, por edhe sepse komunistët u treguan më aktivë në këtë luftë, ndërsa forcat nacionaliste u ndihmuan konkretisht shumë pak, ose aspak. Madje, armatimet, që merte Nacionalçlirimtarja nga britanikët i përdorte kundër forcave nacionaliste , edhe kur këto luftonin kundër gjermanëve. Ndërkohë, sa herë që forcat nacionaliste në të gjithë vendin bënin luftime kundër pushtuesve italianë apo gjermanë, ato sulmoheshin prapa krahëve nga forcat komuniste, që këto të siguronin monopolin e luftës dhe të pushtetit. Kjo është e dokumentuar gjerësisht.

Nga ana tjetër, britanikët u rrëfyen tejet pragmatistë, duke menduar vetëm për momentin, por jo për të ardhmen e një Shqipërie europiane. Duke mbështetur komunistët, madje duke toleruar edhe sulmin luftarak të tyre mbi nacionalistët ( me përjashtim të ndonjë note të komandës ushtarake britanike, por jo të qeverisë), ata ndihmuan në fitoren e komunistëve dhe vendosjen e regjimit të tyre totalitar.

Mid’hat Frashëri dhe Abaz Ermenji, në promemorien drejtuar aleatëve perëndimorë në muajin korrik 1944, shkruanin: “Ardhja e misioneve aleate vetëm në njërën anë, solli që të rritet fuqia e bolshevizmit në tokën tonë. Është e pakuptimtë se qysh nga fillimi ato filluan të paisnin vetëm komunistët, kur në fakt forcat nacionaliste ishin më superior ose në rastin më të keq të barabarta me komunistët dhe gati për të bashkëpunuar  me Aleatët kundër pushtuesit fashist. Kjo mbështetje morale dhe materiale e misioneve aleate ndaj bolshevizmit theu ekuilibrin në dëm të forcave nacionaliste shqiptare”.

Oficeri  britanik Toni Simkoks, i vendosur pranë forcave çlirimtare të Gani Kryeziut, shqetësohet nga kjo politikë e vendit të tij: “Duke i lejuar komunistët që me ndihmat tona të vrasin, të sulmojnë, apo të provokojnë kundërshtarët e tyre politikë, është më keq se sa ta kishim bërë ne vetë këtë gjë”. Këtë e pohojnë edhe britanikët Emer, Maklin, Smajl, Kemp, Hibert, të cilët kritikojnë qëndrimet e qeverisë britanike ndaj nacionalistëve antifashistë shqiptarë.

Atyre nuk iu njoh asgjë nga të drejtat dhe kërkesat legjitime kombëtare. Madje u vu në pikëpyetje ekzistenca e shtetit dhe e kufijve pas luftës. Britanikët  u bazuan vetëm në interesat e ngushta ushtarake dhe politike të tyre dhe u kërkonin nacionalistëve shqiptarë të luftonin kundër gjermanëve, pa u dhënë thuajse asgjë në këmbim dhe asnjë perspektivë për të ardhmen. Ky diferencim dhe ky qëndrim miop  ka pasur pasoja tepër të rënda politike në Shqipëri. Aq më tepër që edhe ndaj vetë oficerëve britanikë, por edhe qeverive perëndimore, E.Hoxha ka mbajtur gjithnjë qëndrim djallëzor dhe armiqëësor.

Ekstremizmi i tij shkonte deri atje sa ai t’i konsideronte armiq edhe parfaqësuesit e Aleatëve që ishin të akredituar tek nacionalistët “Ne nuk mbajmë asnjë përgjegjësi nëse, në luftën për asgjësimin e Abaz Kupit, do të gjejnë vdekjen edhe oficerët anglezë që rrinë me të. Ne do të bëjmë asnjë dallim midis oficerëve anglezë dhe banditëve si Abaz Kupi. Në rast se i zëmë rob oficerët tuaj, nuk jua dorëzojmë , do t’i mbajmë si robër lufte dhe do t’ia kalojmë gjyqit partizan si kriminelë lufte që kanë bashkëpunuar me armikun.” .

Pëtër Kemp shkruante: “Për sundimtarët komunistë të Shqipërisë, bashkëpunimi me britanikët ishte një krim shumë më i madhe se bashkëpunimi me gjermanët”.

Ndërsa nacionalistët shqiptarë vazhdimish, por edhe në kohën e Luftës, i kanë mbajtur sytë dhe antenat nga Perëndimi, sepse edhe krerët e tyre ishin properëndimorë, ndryshe nga komunistët që u lidhën me Lindjen komuniste.

Apeli i Mid’hat Frashërit drejtuar Aleatëve perëndimorë në ato çaste kritike të luftës, ishte një alarm për shpëtim: “Në lidhje me çështjet e brendshme të popullit tonë, është e qartë se populli shqiptar mirëprët prezencën e trupave anglosaksone edhe për një periudhë të gjatë, deri në një fazë, kur situata  në Europë të jetë më normale. Në çdo rast populli shqiptar pret nga forcat aleate që ata të marrin hapat për një zbarim në Shqipëri, menjëherë pas tërheqjes së trupave gjermane. Përndryshe Shqipëria mund të kthehet në një vend masakrash dhe përgjegjsia morale do të bjerë mbi ata, që armatosën dhe mbështetën  banditët terroristë, të cilët menduan të kënaqin vetëm ambicjen apo urrejtjen e tyre”.

Kjo profetësi e M.Frashërit u vërtetua plotësisht.

    Teza e gjashtë: Kolaboracionizmi, një fakt i keqpërdorur

    Kundërteza: Balli dhe Legaliteti – kolaboracionistë

 

Për mendimin tim kolaboracionizmi është një dukuri historike  e dënueshme për çdo popull.

Unë i parkas një familjeje që ka  luftuar brez pas brezi kundër pushtuesve të huaj, ndërsa personalisht kam një ndjeshmëri të lartë negative ndaj kolaboracionizmit të çdo kohe qoftë. Ndërkohë mendoj që ky fenomen historik duhet studiuar mirë dhe nuk duhet përdorur politikisht, siç është keqpërdorur nga PKSH dhe historiografia e saj.

Nuk është vendi këtu të trajtoj se ç’është kolaboracionizmi dhe historinë e tij shqiptare, sepse e kam bërë tek librat e mi, por do të argumentoj tezën: Balli Kombëtar e Legaliteti kanë qenë organizata dhe lëvizje nacionaliste jokolaboracioniste me pushtuesit, përkundër tezës komuniste se Lufta NÇ ishte luftë kundër pushtuesve dhe bashkëpunëtorëve të tyre kolaboracionistë.

Ky formulim poltik u përpunua nga emisarët jugosllavë Popoviç, Mugosha, Jovanoviç, Tempo dhe u hodh në Konferencën e Dytë të Labinotit, 4-8 shtator 1943, pra menjëherë pas prishjes së Marrëveshjes së Mukjes, për të justifikuar sulmin e armatosur të forcave nacionalçlirimtare kundër atyre nacionaliste.

Deri në atë kohë, nacionalistët dhe partizanët kishin luftuar shpesh bashkërisht kundër pushtuesve nazifashistë dhe nuk kishin ardhur në përpjekje ushtarake me njëri-tjetrin. Në Mukje u bë edhe marrëveshja mes dy  organizatave antifashiste e luftarake, Ballit Kombëtar dhe Nacionalçlirimtares për një luftë të përbashkët. Si ka mundësi që brenda natës, Balli Kombëtar të quhej organizatë kolaboracioniste me pushtuesit, kur deri atëhere  konsiderohej organizatë partnere me Nacionalçlirimtaren?

Fakti që në këtë Konferencë Balli u quajt bashkëpunëtor me okupatorët, tregon se u vu menjëherë në përdorim formula e përgatitur nga jugosllavët kundër nacionalizmit shqiptar “si bashkëpunëtor i okupatorëve”. PKJ i interesonte përplasja midis dy formacioneve, veçanërisht asgjësimi i Ballit Kombëtar dhe i forcave të tjera nacionaliste. Sipas Tempos, kursi i vetëm që do të ndiqej, ishte që nacionalistët ose të detyroheshin të bashkoheshin si individë me Frontin NÇ, ose të shpalleshin  bashkëpunëtorë të pushtuesit dhe të goditeshin njëlloj si ata. Rrugë tjetër nuk kish. S’mund të luftohej një forcë, pa e njollosur atë dhe pa e urryer si armik. Kjo ide djallëzore u kthye në platformë e në veprim të Frontit NÇ.

Hibbert, oficer anglez, shpjegon: “Strategjia politike e PKSH që punonte nëpërmjet Lëvizjes NÇ, ishte që nacionalistët të dilnin njëlloj, si bashkëpunëtorë të italianëve dhe të gjermanëve”

Vetëm në këtë mënyrë, duke shfrytëzuar patriotizmin e shqiptarëve e urrejtjen e tyre tradicionale kundrejt tradhëtarëve dhe duke i quajtur nacionalistët si bashkëpuntorë të pushtuesit, mund të neutralizohej e mandej të asgjësohej Balli Kombëtar e forcat e tjera nacionaliste e demokratike dhe vetëm kështu mund të fitonte terren e mbështetje Partia Komuniste dhe Lufta nacionalçlirimtare.

Deivid Smajl e konstatonte këtë tendencë djallëzore dhe përpjekje të gabuar të udhëheqësve komunistë: “Komunistët thoshin se ballistët bashkëpunonin me gjermanët. Taktika e komunistëve ishte t’i shpallnin armiq  ata që s’mendonin njëlloj  apo që nuk bashkoheshin me ta.”

Kjo situatë e rrezikshme i tronditi faktorët e vërtetë luftarakë dhe njerëzit e ndershëm e atdhetarë nga të dy anët e antagonizmit të imponuar.

Thirrja e Ballit Kombëtar “Jemi vëllezër, s’na ndajnë dot” në këto çaste dramatike ishte shumë domethënëse:

“Marrëveshja e Ballit me Çlirimtaren është vepra më e bukur, më e urtë dhe e dobishme për shpëtimin e atdheut, por kjo marrëveshje nuk është veçse fillimi. Nuk ka arsye që të mos bëhet më e fortë, më e sinqertë dhe më e përshtatur për kohët e sotme. Ata që mendojnë ndryshe, gabohen… Sot është koha për një Front të çeliktë kundër armikut okupator dhe kundër horrave që e pasojnë. Ky front i përbashkët është gatuar me gjakun e heronjëve tanë: Qemal Stafa e dha kushtrimin dhe i fali atdheut gjënë më të shtrenjtë që kish: jetën; Jashar Cakrani e dëgjoi edhe ai atë kushtrim, duke rënë martir për atdhenë. Me qindra të tjerë kaluan mbi gjurmët e gjakut të dëshmorëve dhe vaditën me gjakun e zemrës së tyre këtë tokë arbërore…Le të luftojmë të bashkuar rreth fjalëve që na lanë të parët tanë: Ja vdekje, ja liri! Jemi vëllezër  s’na ndajnë dot!”

Kjo strategji perfide e PKSH u përdor edhe kundër legalistëve.

A mund të ishin kolaboracionistë legalistët, kur në shtabin e Abaz Kupit, gjendeshin tetë oficerë britanikë?

Britaniku Xhuliano Emer konstatonte: “E.Hoxha, që e kishte përdorur këtë taktikë me ballistët, kishte vendosur ta bënte këtë lojë  edhe me zogistët dhe t’i sulmonte   si “kolaboracionistë”. “Informatorët tanë na tregonin se E.Hoxha kishte bërë plane për të sulmuar zogistët me qëllim të caktuar që t’i hidhte në prehërin e gjermanëve dhe t’i diskretitonte kështu para aleatëve. Identifikimi i rivalëve me armiqtë ishte njëri nga mjetet efikase të arsenalit komunist. Edhe balli Kombëtar ishte shkatërruar me këtë taktikë.”

Dokumentet tregojnë qartazi, se Balli Kombëtar dhe Legaliteti ishin organizata nacionaliste, që e kishin nisur luftën antifashiste përpara komunistëve. Madje legalistët, ishin pjesë përbërëse e Frontit NÇ deri në Mukje. Abaz Kupi ishte anëtar i shtabit të Përgjithshëm NÇ dhe factor bashkues me nacionalistët.

Nuk ekziston ndonjë dokument arkivor shqiptar apo i huaj, që të provojë që Balli Kombëtar apo Lëvizja e Legalitetit të ketë bashkëpunuar me pushtuesit. I vetmi dokument është ai i datës 7 tetor 1943, me anë të të cilit M.Frashëri porosiste komitetet krahinore të Ballit Kombëtar për një pezullim të përkohshëm të veprimeve luftarake kundër ushtrisë gjermane për shkak të sulmit të dyfishtë, komunist dhe atij nazist. Ky dokument,së pari dëshmon se deri në atë moment (7.10.1943), kur është lëshuar ky urdhër pezullimi, ka vazhduar lufta e nacionalistëve kundër gjermanëve. Fjalët “të pezullohet” dhe “tash për tash” dëshmonin se ndërprerja ishte e përkohshme, ishte një taktikë. Asnjë mendje e shëndoshë nuk mund ta marrë pezullimin e përkohshëm si kolaboracionizëm. Mid’hati nuk lidhi asnjë marrëveshje me gjermanët. Ai i pezulloi përkohësisht , për t’i vazhduar  më vonë aksionet kundër tyre, siç ndodhi realisht. Natyrisht, gjatë luftës civile, të vënë mes dy zjarresh, zjarrit komunist dhe nazifashist, disa elementë të këtyre organizatave si Kadri Cakrani, Jup Kazazi, Lef Nosi etj bashkëpunuan me okupatorët, ashtu siç bashkëpunuan edhe disa elementë të Nacionalçlirimtares me nazifashistët si Omer Nishani, Gjin Marku (kompromisi me gjermanët në  Berat e Kuçovë), Xhelal Staravecka,komandant batalioni i Brigadës I S, që u bashkua me qeverinë kolaboracioniste etj. Sepse të dyja palët nuk ishin parti, por ishin lëvizje apo fronte patriotike, ku merrnin pjesë vullnetarisht njerës me bindje e qëndrime të ndryshme. Nuk mund të njolloset e të akuzohet Balli Kombëtar, as Legaliteti dhe as Lëvizja NÇ për kolaboracionizëm, pse disa individë apo pjesë të tyre bashkëpunuan me pushtuesit, në rrethana të caktuara lufte. Madje, PKSH e dënoi kompromisin e Beratit me gjermanët, ashtu si Balli Kombëtar mbajti qëndrim ndaj elementëve që morën pjesë individualisht në komitetin kolaboracionist të Ibrahim Biçakut:

“Organizata e Ballit Kombëtar proteston energjikisht kundër formimit arbitrar të Komitetit ekzekutiv  të Tiranës, duke e quajtur nul çdo veprim të tij. Zoti Lef Nosi, ka marrë pjesë në këtë komitet si individ e, meqënëse me këtë akt ka dalë jashtë direktivave të Ballit, të cilat janë dhe do të jenë gjithmonë për një luftë të paprerë kundër çdo okupatori, organizata nacionaliste “Balli Kombëtar” vendosi dëbimin e z. Lef Nosit në mënyrë të prerë nga radhët e saj”.

Për të njollosur Ballin Kombëtar si kolaboracionist me propagandën e saj mashtruese, PKSH  i futi në një thes të gjithë nacionalistët, duke i quajtur ballistë. Nuk kanë qenë kurrë anëtarë të Ballit Kombëtar Xhaferr Ypi, Mehdi Frashëri, Ibrahim Biçaku, Irfan Ohri, Halil Alia, Xhevat Starova, Anton Harapi, Ismail Vërlaci, Gjon Markagjoni, Rexhep Mitrovica, Xhaferr Deva e të tjerë. Këtë fakt e ngatërrojnë qëllimisht edhe sot pseudohistorianët apo enveristët.

Sa për pjesëmarrjen e ballistëve Bahri Omari dhe Kolë Tromara në qeverinë e R. Mitrovicës, që kishte një program kombëtar, theksoj se ata paraprakisht dhanë zyrtarisht dorëheqjen nga Balli Kombëtar dhe u larguan prej tij me motivin se ruajtjes së rendit e të gjindjes shqiptare, të mbrojtjes së jetës së popullsisë civile në gjithë hapësirën shqiptare, por  edhe të mbrojtjes nga rreziku komunist.

Më duhet të theksoj gjithashtu, se Balli Kombëtar e ka shpallur zyrtarisht qëndrimin e tij kundër pushtuesve nazifashistë dhe ka luftuar kundër tyre, por njëherësh ka bërë diferencimin ndërmjet italianëve, që i ka konsideruar pushtues dhe gjermanëve, që i ka konsideruar okupatorë kalimtarë përgjatë luftës, që kishin njohur pavarësinë e Shqipërisë, asnjanësinë e saj dhe kishin ndihmuar gjysmën e kombit të hidhte poshtë zgjedhën serbe.

“Pavarësisht  këtyre arsyeve të mira, – thuhet në apelin e M.Frashërit dhe A.Ermenjit në thirrjen drejtuar Aleatëve Perëndimorë në korrik të vitit 1944, – organizata jonë vazhdoi përpjekjet e saj kundër pushtuesit gjerman për tre muaj me të njëjtin impuls si ndaj pushtuesit fashist, pavarësisht faktit se ne ishim keq tq pajisur me armë dhe të sulmuar nga banditët komunistë të armatosur më mirë se ne… Ashtu siç mund të verifikohet lehtësisht  me fakte të pakundërshtueshme të njohura edhe nga misioni aleat,  kolonat gjermane u sulmuan në mënyrë të vazhdueshme e të suksesshme nga çetat nacionaliste në Shqipërinë e Jugut, në veçanti në zonën e Vlorës. Të gjitha propozimet e bëra ndaj drejtuesve të organizatës sonë nga autoritetet gjermane për të pasur një mirëkuptim, u refuzuan në mënyrë kategorike nga ana jonë”.

Kur politikanët dhe pseudohistorianët e djeshën e të sotëm akuzojnë të tjerët për kolaboracionizëm dhe e përdorin atë politikisht, harrojnë apo nuk duan të pranojnë faktet e dokumentuara tashmë se ishin komunistët ata që kolaboruan me jo vëtëm me emisarët jugosllavë në Shqipëri, por edhe me kontigjente të ushtrisë jugosllave që vepruan në Shqipëri kundër nacionalistëve shqiptarë , bie fjala, batalioni serb që vepronte në Peshkopi e Kukës bashkërisht  me aradhet nacionalçlirimtare shqiptare dhe që komandohej nga krimineli serb Petar Brajoviç, si edhe bashkëpunimin ushtarak të ushtrisë NÇ të Shqipërisë ( Divizioni V dhe VI)  me ushtrinë NÇ të Jugosllavisë (1944-1945) për të mposhtur rezistencën kombëtare në Kosovë e viset e tjera shqiptare, duke  kryer masakra  kundër popullatës shqiptare  ( si masakra e Tivarit, e Dibrës, etj)  si edhe për ripushtimin ushtarak të Kosovës.

 

 

 

Themelet e kishës shqiptare në Amerikë

by

NGA URAN BUTKA*/

Përpjekjet njerëzore e kombëtare të  emigrantëve shqiptarë pengoheshin me të gjitha mënyrat e mjetet  nga propaganda e lobit grek dhe e kishës greke. Kulmi i kësaj intrige u shfaq më 25 gusht të vitit 1907, ditën që vdiq patrioti  Kristaq Thimi Dishnica në qytetin e vogël industrial Hudson.

Hudson-i ishte një qytet i vogël, por atje banonte një koloni shqiptare relativisht e madhe dhe e rëndësishme. Jetonin dhe punonin kryesisht shqiptarë  emigrantë  nga Shqipëria Juglindore: korçarë, voskopojarë, kolonjarë dhe përmetarë, “të ndarë në dy fusha politike, që antagonizonin njëra-jatrën me tërbim: shqiptarët nacionalistë dhe grekomanët fanatikë” [1]

Po vdekja e Kristaqit i bashkoi. Ata nuk kishin kishën dhe priftin e tyre shqiptar, që të kryente shërbimet mortore. Kisha greke nuk pranoi, sepse i ndjeri ishte atdhetar shqiptar. Atëherë, shqiptarët e Hudson-it iu drejtuan priftit të kishës ortodokse siriane, që ndodhej në qytetin Worcester. E lutën priftin sirian që t’i bënte të vdekurit shërbimet kishëtare. Fillimisht, ai pranoi dhe u bë marrëveshja. Siç shkruan Vangjo Miller[2] në gazetën “Liria”, shqiptarët e Hudson-it, Natick-ut, Marlboro-s e të Boston-it shkuan me karroca në Worcester me kortezhin funeral.

Kristo Kirka , që në atë kohë jetonte në Natick, u ndodh në mes të bashkëkombasve, që shoqëronin kufomën e të ndjerit.

E ka përshkruar  me dhimbje, por edhe me zemërim, këtë peligrinazh dhe këtë vuajtje kalvari:

“Në atë kohë, kisha ortodokse varej nga Patriarkana e Stambollit, që i shërbente sundimit osman, por edhe kishës greke dhe helenizmit. Ritet fetare zhvilloheshin në gjuhën greke. Ne, ortodoksët shqiptarë, konsideroheshim grekë dhe çdo përpjekje për shqiptarizimin e kishës, shtypej pa mëshirë, duke filluar nga mallkimi e duke mbaruar te helmi e thika. Ishte e pamundur, bile çmenduri, të luftonje për kombësinë shqiptare, për kishën shqiptare, për mëvehtësinë shqiptare. Po rrethanat e sollën që përmbysja e madhe të fillonte pikërisht atje  ku kishim shkuar ne, në Amerikën e lirë! Ishim të rinj dhe, ndonëse puna ishte e lodhëshme, në kohën e lirë nuk rrinim kot, por e shfrytëzonim për veprimtari shoqërore, kulturore e patriotike.  Askush nuk na pengonte, siç ndodhte në Shqipëri. Nisëm të organizonim shoqëri të ndryshme të shqiptarëve. Në krye këto shoqëri kishin fizionomi lokaliste, bie fjala, shoqëri e atyre shqiptarëve që kishin ardhur nga i njëjti fshat apo krahinë. Ata njiheshin me njëri-tjetrin dhe e ndjenin nevojën për të qenë të bashkuar, që të kishin ku të mbështeteshin në rast nevoje. Më pas, krijuam shoqëri kulturore, arsimore e atdhetare, që kishin një vizion dhe veprimtari më të gjerë shoqërore dhe politike. Kështu që, problemi i kishës nuk ishte kryesori, sepse shoqëritë na bashkonin të gjithëve, pa dallim krahine dhe feje: ortodoksë, myslimanë e katolikë. Për festat e mëdha fetare, si Pashkë e Krishtlindje, një pjesë e otodoksëve shkonin në kishën greke, sipas zakonit në vendin tonë,  ndërsa ne që i kishim ndarë hesapet me intrigat greke dhe me grekomanët, venim në kishën ruse ose siriane. Por na ndodhi diçka që e ndryshoi krejt rrjedhën e ngjarjeve të zakonshme. Papritur, njëri nga shokët tanë, Kristaqi nga Dishnica e Korçës, u sëmur rëndë  nga një plevit, që u shtri në të dy anët e mushkërive të ronitura dhe, me gjithë përpjekjen e mjekëve, ndërroi jetë në Hudson. U njoftuam dhe u mblodhëm, siç ishte zakoni. Dhimbja ishte e madhe, sepse ishte hera e parë që na vdiste në vend të huaj një shqiptar.  Po më shumë na shqetësoi puna e varrimit, që duhej bërë sipas riteve fetare në kishë. Me që ishte rit vdekjeje, disa shokë të Hudson-it, njoftuan priftin e kishës greke, po ai nuk pranoi t’ia bënte shërbimet e fundit. Kjo gjë na brengosi, por edhe na zëmëroi. Iu drejtuam priftit të kishës ruse, ai u tregua i gatshëm, por na e ktheu fjalën, pas ndërhyrjes së grekëve dhe të grekomanëve fanatikë. Atëherë, Risto Koki, që banonte në Worcester, bisedoi me  priftin sirian për t’i bërë shërbesat fetare të varrimit. Ai pranoi, por duhet ta çonim të vdekurin në Worcester. S’kishte kohë për të humbur. Një shoku ynë, që punonte në një shoqëri për shitjen e perimeve, na siguroi një karrocë, që mund të përdorej vetëm përgjatë natës, kur ata nuk punonin. Kështu që, në mbrëmje, nja pesë a gjashtë miq të të ndjerit, ngarkuan qivurin me të vdekurin në karrocë dhe u nisëm për rrugë.

Nuk e harroj deri sa të vdes atë udhëtim mortor nëpër natë.

Ishte ftohtë, thëllim i akullt. Bridhnim me karrocë, të mbledhur grusht me njëri-tjetrin dhe me arkivolin përpara. Në një qytet të largët të një kontinenti të madh, ndienim dhimbjen e ikjes së një shoku, lotët digjnin zemrën për vetminë edhe në vdekje. Mendonim jetën dhe pastaj atë, mortjen, që do të vinte një ditë. Kështu do të endeshin edhe trupat tanë? Ku do të na preheshin kockat? Nata ndillte pikëllim, ndërsa hëna bënte dritë. Zjenim së brendshmi me të vdekurin e pavarrosur mbi karrocë. Asnjë nuk fliste dhe mendimi na fluturonte larg, shumë larg, te vendi ynë, qyteti ynë, shtëpia jonë… Atë natë e ndjemë, më tepër se çdo herë tjetër, se ishim në vend të huaj. Sa të pafuqishëm, të pambrojtur  e të vogël  e ndjeva veten time! Provova thellë në shpirt një ngashërim e një përmallim aq të madh, sa mendova që në atë çast, të linja gjithçka e të vraponja drejt shtëpisë, si ai zogu që fluturon drejt folesë dhe atje të prehesha i qetë, bile edhe të vdisnja i qetë në vendin tim e midis njerëzve të mi. M’u përfytyrua nënë Athinaja, që ma bënte me dorë dhe më thërriste: “Eja, bir, eja!” Shkundnja kokën që të vinja në vete. Përpara arkivoli me trupin e pajetë të Kristaqit! Me hidhërim të thellë mendonja për nënën e gjorë të tij, dëshpërimin dhe kujën e saj, kur të merrte mandatën e zezë të të birit të pavarrosur. Mos vallë, një ditë edhe nënë Athinaja do të merrte nga larg mandatën time?  Përse më shkon mendja te vdekja, kur jam kaq i ri? Ç’më bëri të ligështohem?  Fati ynë i keq edhe këtu, edhe në Shqipëri. Dhe këtë fat tragjik duhet ta ndryshojmë ne që jemi këtu, por edhe ata që janë atje. Me përpjekje të përbashkëta, me dashuri  për njëri-tjetrin dhe për  mëmëdhenë, sepse pa mëmëdhe, ne s’jemi kërkush. Ky duhet të jetë ideali që duhet të mbushë jetën tonë…

Me këto mendime në kokë, arritëm më në fund, aty ndaj të gëdhiri, në Worcester dhe u drejtuam për tek kisha siriane. Por, për habinë dhe zëmërimin tonë të madh, prifti na e ktheu fjalën. Na tha se na lejonte ta varrosnim në një cep të varrezave, por nuk do t’i bënte ritet fetare. Për mendësinë tonë të besimit ortodoks, ishte mëkat i madh ta varrosnje të vdekurin pa prift dhe pa lutjet fetare. I vdekuri nderohet, kështu thotë ungjilli, ky është nom dhe detyrim i kishës. Kundërshtimeve tona ai nuk iu përgjigj, ngriti supet dhe u largua. E kuptuam  që ishte sërish dora e kishës greke.[3]

Kristoja e përshkruan me vërtetësi dhe dhimbje të madhe njerëzore këtë  ngjarje  të jashtëzakonshme antinjerëzore dhe antifetare. Por ai dhe shqiptarët e tjerë reflektuan dhe kërkuan një dalje, madje, menduan për një zgjidhje definitive dhe të dobishme për të gjithë.

Vangjo Miller, njëri nga shqiptarët ortodoksë të Hudson-it, shkruante i indinjuar te gazeta “Liria”: “Ishte  ndërhyrja e grekëve të qytetit, që i bënë presion priftit të mos e bënte shërbesën. Intriga e tyre e ulët bëri efekt  dhe kisha siriane nuk e bëri shërbesën. Trupi i të ndjerit mbeti jashtë kishës. Ishin grekët ata që intriguan kundrejt shqiptarëve”[4]

U revoltuan shqiptarët, po ç’të bënin?

U mblodhën rreth arkivolit dhe e pleqëruan. Shqiptari Kozma Angello u dorëzua prift sa për momentin, i këndoi shërbesën, sepse dikur kishte shërbyer si psallt në kishën  e fshatit dhe Kristaqi i ndjerë  u varros pa ceremoni fetare në kishë.

Kjo ngjarje e dhimbshme u bë shkak që shqiptarët ortodoksë të mendonin  edhe për vdekjen e tyre në vend të huaj. Si do t’i përballonin situata të tilla të ngjashme? Kishte pasur edhe raste të tjera të mospagëzimit apo të moskurorëzimit të shqiptarëve nga kisha greke, kur bëhej fjalë për ortodoksë atdhetarë. Por refuzim të varrimit të tyre s’kishte pasur gjer atëherë. Vdekja e hapte udhën  vetë. Kisha greke kishte shkelur edhe mbi institucionin e patjetërsuar të vdekjes.

“Çdo gjë ka një fund, – thoshte  Kirka. – Me lotë në sy e me dhimbje në shpirt, hodhëm nga një grusht dhe  mbi varrin e bashkëkombasit tonë dhe u larguam ngadalë, me kokën ulur, me një peng të madh në zemër, por edhe me një indinjatë për atë sjellje çnjerëzore të atyre, që gjoja flisnin në emër të Krishtit e të njerëzimit, po bënin të kundërtën. Gjithashtu, edhe me një vendim të prerë për të ngritur kishën shqiptare. Në Amerikë kishte një komunitet në rritje shqiptarësh, që , sipas ligjeve demokratike të vendit, kishin të drejtë, si gjithë komunitetet e tjerë, të ndërtonin lirisht faltoret e tyre, sipas besimit. U mblodhëm menjëherë dhe, si e shoshitëm mirë e mirë, vendosëm që në fillim të shuguronim një prift shqiptar. U zgjodh një komision i posaçëm, ku bëja pjesë edhe unë dhe ia filluam punës. Caktuam nga një komunitet për secilin dhe u nisëm për të shkelur çdo qytet e fshat që kishte shqiptarë. Sigurisht, që disa nga ne e lanë punën dhe po harxhonin nga paratë që kishin kursyer. Natyrisht që na shtynte shumë edhe ngjarja e hidhur me të ndjerin Kristaq.  Ai edhe me vdekjen e tij, po i  shërbente çështjes shqiptare” [5]

Miller shkruan se shqiptarët vendosën përfundimisht që të shkëputeshin nga tirania e kishës greke dhe të proklamonin indipendencën e kishës së tyre.  Me nismën e disa patriotëve ortodoksë të Hudson-it, u formua një komision me në krye Vangjo Miller, që iu drejtua shqiptarëve të Marlboro-s, Natick-ut dhe Boston-it për të ngritur Shoqërinë Kishëtare. Të parët që iu përgjigjën kësaj nisme, ishin shqiptarët e krishterë të Natick-ut, ndër ta edhe Kristo Kirka.

“Të gjithë shqiptarët e kolonive  të  sipërpërmendura, veçanërisht ata të Natick-ut, iu përgjigjën thirrjes  dhe pas disa javësh u mbajt mbledhja, e cila zgjodhi një komision që kërkoi  kandidaturën e një shqiptari për prift. Dhe kandidatë ishin: Fan Noli nga Bostoni  dhe Petro Luarasi nga Clintoni. Pasi ata u votuan prej delegatëve të Natick-ut, Marlboro-s  dhe Hudson-it, fitoi Noli që të dorëzohej prift. Delegatë nga Natick-u ishin zotërinjtë Kristo Kirka, Nik Dishnica, Andrea Kristo, Dhori Bardhoja”.[6]

Kristo  Kirka ishte një nga nismëtarët dhe themeluesit e Kishës Shqiptare në Amerikë.

“E ndjejmë për detyrë të numërojmë anëtarët e parë  të kishës, ndihmat morale dhe materiale  të të cilëve bënë të mundur dorëzimin e Fan Nolit si prift dhe hodhën themelet e Kishës sonë kombëtare  që kemi sot” – shkruante V.Miller.

Fan Noli pranoi të dorëzohej prift për motive kombëtare.

Por, edhe këtu kishte një problem, shugurimi i Nolit prift nga një dhespot i një kishe të huaj. Sigurisht, kishat në Amerikë nuk vareshin nga Patriarkana e Stambollit, por kishat ortodokse ruse, serbe e greke, kishin qëndrime të bashkërenduara ndaj çështjes shqiptare, natyrisht edhe ndaj ngritjes së kishës shqiptare.

“Na dolën pengesa të mëdha, – kujtonte  Kristo Kirka. – Porsa e merrte vesh përpjekjen tonë, kisha greke ndërhynte dhe na e prishte. Më në fund, e rregulluam me dhespotin e  kishës ruse në New York. I dhamë disa ndihma për kishën e tij dhe bëmë sikur nuk e kuptuam synimin që kishën tonë ta kishte nën kontrollin e tij. Po punën më të madhe e bëri vetë Noli. Theofani u dorëzua prift sipas të gjitha kanuneve të kishës. Ceremonia e shugurimit prift prej hirësisë së tij, peshkopit Platon, u bë në Mitropolinë  ruse të New York-ut, më 8 mars 1908. Gëzimi ynë ishte i jashtëzakonshëm, sepse në qendër të lëvizjes sonë  u vu shërbestari i devotshëm,  Fan Noli, bashkëvuajtësi ynë, miku ynë dhe modeli ynë për shqiptarizëm e kulturë. E përqafuam uratën tonë, i puthëm dorën dhespotit rus dhe dolëm gjithë gaz e hare. Gëzimi na kishte dhënë krahë dhe na dukej sikur e gjithë bota ishte jona”.[7]

Kristo Kirka bënte pjesë në komisionin përfaqësues të shugurimit të Fan Nolit prift.

“Komisioni që vajti në New York që të dëshmonte dorëzimin e Fan Nolit si prift, përbëhej prej këtyre zotërinjve: Vangjo Miller për koloninë Hudson, Kristo Kirka për koloninë Natick, Sotir Peci për koloninë Boston dhe Spiridon Ilo e Gaqo Dushi për New York-un” – shkruante  gazeta “Liria”  e Boston-it.[8]

Kristoja do t’i përkushtohej seriozisht ngritjes së kishës shqiptare në Amerikë, sepse ai e shihte këtë si pjesë të çështjes sonë kombëtare. Por, për të arritur deri në fund të kësaj udhe të mundimshme, duheshin ende përpjekje.

Le t’ia lemë Kristos t’i rrëfejë vetë :

“U nisëm me tren për në Boston. Në stacionin e trenit kishte dalë një grumbull i madh shqiptarësh, që na priti me me brohoritje. Kish edhe myslimanë mes tyre. S’kishte ndodhur më parë kështu. Shkuam për te kafeneja e Dhorit, ku mblidheshim zakonisht. Ata që na shihnin rrugës,  ndoshta  na  merrnin për të dehur në ndonjë orgji, sepse flisnim me zë të lartë, po prifti ç’donte me ne!? Nolit, veshur me rason e zezë të priftit dhe me kryqin varur në gjoks,  i kishte rënë një nur i bukur shenjtori. Kjo ngjarje ndikoi thellësisht edhe në jetën e tij. Kur arritëm afër kafenesë, më shkuan sytë te disa shqiptarë, si nja dhjetë veta, që i mbanim për grekomanë. Rrinin të ndrojtur e të menduar matanë rrugës. U shkëputa nga grupi, kapërceva rrugën dhe u vajta pranë.

– Po ju, ç’më rrini si hunj! Pse nuk vini të festojmë  bashkë?

– Po, ja…, – mërmëriti njëri.

– Ne vijmë, po a na pranoni? – pyeti një tjetër.

– Ejani, o burra, se të gjithë vëllezër të një gjaku jemi dhe  një mëmëdhe kemi! – u thashë dhe u zgjata dorën. Akulli u shkri. Dy prej tyre u futa krahun dhe hymë së bashku brenda. Ata që ishin ulur, u ngritën dhe u bënë vend. Në krye të  tavolinës së gjatë ishte ulur hirësia e tij, Noli, që rrinte i heshtur dhe i menduar. Ndoshta, s’e kishte menduar ndonjëherë se do të bëhej prift, sepse  nuk besonte në dogmat  dhe në mrekullitë fetare. Besonte në Zot dhe në thelbin human të krishterimit, besonte te forca e njeriut, që mund ta mirësonte botën, besonte tek vetja e tij, që nën petkun e priftit e të predikimeve të tij, mund t’u shërbente shqiptarëve të Amerikës, por edhe të Shqipërisë, për të hyrë në rrugën e  përlindjes dhe të qytetërimit.

Dhori, që njihej si inatçi, m’u afrua dhe më tha mënjanë:

– Po këta grekomanë, ç’m’i solle këtu?

– Dhori, – i fola me qortim, – këta janë  të mashtruar ose të paditur. Po janë shqiptarë, ama! Është detyra jonë t’i afrojmë, t’u hapim sytë  dhe t’i bindim të ndërrojnë udhë. Tani që do të kemi kishën tonë, priftin tonë, të cilin e njohin dhe e respektojnë të gjithë, e kemi më të lehtë të merremi vesh dhe të bashkohemi. Shqipëria nuk është vetëm  jona, është e të gjithë shqiptarëve. Ti dhe unë e ca të tjerë, edhe fuqi të mbinatyrshme të kemi, nuk e bëjmë dot vetëm Shqipërinë. Do ta bëjmë së bashku.

Dhori  tundi kokën, po nuk u bind plotësisht.

– Atyre u kanë hedhur trutë e gomarit, – tha nëpër dhëmbë dhe u largua.

Natyrisht duhej punë bindëse me ta dhe me shumë të tjerë që i kishte verbuar propaganda greke. Po këtë punë ringjalljeje, më mirë se ne, do ta bënte kisha jonë dhe hirësia e tij Fan Noli, që shquhej për një gojëtari të rrallë dhe magjepsëse”. [9]

Komisioni për themelimin e kishës shqiptare bëri një punë të madhe për të ngritur e kompletuar ndërtesën e kishës, e cila kërkonte mjaft shpenzime, për ta bërë  të njohur e të frekuentuar për shqiptarët dhe për ta vënë atë në shërbim të tyre.

“Tani që kishim priftin, duhej edhe kisha, kështu që iu përveshëm punës për ta bërë. Ne që ishim nismëtarët, filluam të shkonim konak më konak për të mbledhur paratë e nevojshme. Në shumicën e rasteve,  jepnin ndihmën që duhej, por kishte raste kur na shmangeshin. Të gjithë kishin vajtur në kurbet për të bërë prokopi dhe për të mbajtur familjet e tyre në Shqipëri, ndaj edhe kursenin shumë, deri tek ushqimi. Kështu që, me gjithë dëshirën e mirë për të ndihmuar, duhet të vinje disa herë deri sa t’ua shkëpusnje dollarët, që i nxirrnin me mund e djersë. Më në fund, ia arritëm qëllimit: të hollat i mblodhëm dhe kishën e bëmë. Biseduam disa herë sesi do ta quanim dhe të gjithë dhanë proponime  të ndryshme. Noli shfaqi mejtimin që të quhej “Kisha e Shën Gjergjit”. Ky shenjt, paraqitet nëpër ikona si një kalorës i krishtërimit, i hipur sipër kalit të ngritur kas, që vret gjarprin gojëjëhapur, i cili zvarritej drejt njerëzve. Kjo ishte një alegori fort e goditur për Shqipërinë, shpëtimtarin e saj dhe armiqtë, që e kërcënonin. Po, proponimi i Emzot Nolit, lidhej më së shumti me emrin e Gjergj Kastriotit, kalorësin dhe mbrojtësin e qytetërimit evropian. Ndërkohë, ai kishte përkthyer nga greqishtja  pjesë të Ungjillit që duheshin për shërbesat fetare, si edhe kishte kompozuar muzikë kishëtare, që do të shoqëronte ritet fetare.

Dhe ja, ajo ditë e bekuar, aq e shumëpritur, erdhi. Atë të diel, të datës 22 mars 1908, në Kishën e Shën Gjergjit në Boston, u mblodhën me qindra shqiptarë. Erdhën nga çdo anë e Amerikës. Ishin të gëzuar, por edhe të tronditur, sepse po përjetonin një ngjarje të madhe. Tingujt e kambanës na ftonin t’i faleshim perëndisë në gjuhën tonë, por edhe të ndjeheshim shqiptarë, të bashkuar e të mbrojtur. Dalëngadalë, me qetësi e rregull, u futëm brenda. Ishim aq shumë, saqë, ndonëse të shtrënguar me njeri-tjetrin, mjaft besimtarë mbetën jashtë. Rrinim të heshtur, të tendosur dhe me dridhje në zemër. Nën dritën e qirinjve, doli prifti Theofan, i veshur me rroba të reja ceremoniale. Dukej si një Mesi, i dërguar nga Zoti. Me zërin e tij të dridhshëm e të qartë si drita e diellit, ai nisi të meshonte. Të gjithë ishim shtangur dhe po dëgjonim si të ngrirë, pothuajse pa marrë frymë. Për herë të parë  po dëgjonim meshë në gjuhën tonë dhe po kuptonim fjalët e Ungjilit, ato fjalë plagëshëruese dhe ngushëlluese, që predikonin dashuri për njëri-tjetrin, paqe dhe mirësi, falje për të penduarit  dhe mëshirë për mëkatarët. Deri atëherë faleshim dhe e bënim kryqin, pa kuptuar asgjë nga ato që thoshin priftërinjtë grekë. Ndërsa atë të diel, e përjetuam thellë atë meshë në gjuhën shqipe. Ishim të mallëngjyer e të përlotur, ishim më të mirë dhe më afër Perëndisë. Kur mbaroi mesha, njëri tha: “Ç’fjalë hyjnore, që të hyjnë drejt e në zemër!”. Një tjetër, që ishte grekoman, mërmëriste: “Tashi e ndjej veten shqiptar, siç kam lindur”. I vura dorën në sup. “Ashtu ndihemi të gjithë sot. Po duhet të ndihemi shqiptarë çdo ditë, çdo orë, çdo minutë”- i thashë. “E ku e dinim ne të gjorët! Na thoshin që greqishtja  ishte gjuha e Zotit dhe se kush punonte kundër Greqisë, vepronte  kundër Perëndisë. Po tani e kuptuam të vërtetën”- m’u përgjigj. Më preku sinqeriteti i tij dhe ne u bëmë miq. Po puna nuk mbaroi këtu. Ne, të komisionit kishëtar, vendosëm që në çdo qytet, ku kishte një numër të mjaftueshëm shqiptarësh, të ngrinim kishën shqiptare. Kaluan vite plot lodhje e mundime dhe ne arritëm të ngrinim mjaft kisha të tilla, që  t’u shërbenin komuniteteve shqiptare. Por nuk ishim të kënaqur, as të qetë, sepse na hante një merak i madh:  kur do të arrinim që këtë gjë ta bënim edhe në Shqipëri? Në atë kohë atdheu ynë vuante nën një robëri të dyfishtë:  sundimit osman dhe sundimit të kishës greke. Kur do ta hidhnin tutje shqiptarët këtë robëri?”[10]

Hapi i parë u bë në Amerikë.

“Themelimi i Kishës Kombëtare Shqiptare në Amerikë më vitin 1908, ishte ngjarja më e madhe në historinë e emigracionit shqiptar para themelimit të “Vatrës”. Ajo ndihmoi shumë për zhvillimin në kah pozitiv të lëvizjes kombëtare dhe për krijimin e kushteve më të favorshme për themelimin e “Vatrës”. [11]

Ndërkohë, kisha shqiptare dhe imzot Noli, ndihmuan mjaft në gjendjen shpirtërore të shqiptarëve, por edhe në lehtësimin e jetës së tyre në SHBA. Njëherësh, edhe në bashkimin, shkuarjen  dhe veprimtarinë e shqiptarëve atje.

Por ajo çka ishte më e rëndësishme në rang kombëtar, Kisha e shqiptarëve të Amerikës u bë gur themeli dhe faktor kryesor në themelimin e Kishës Ortodokse Autoqefale në Shqipëri. Ja ç’mesazh kishte për shqiptarët Kristo Kirka në vitin 1909:

“Kisha kombëtare ortodokse “Shën Gjergji” vajti shumë përpara n’Amerikë dhe, pothuaj, s’mbeti qytet a fshat ku ndodhen shqiptarët, që të mos ketë dëgjuar meshë edhe predikim shqip. Që nga Saint Louis e gjer në New York, që nga Philadelphia  e gjer në Lewistown, më prifti i shqiptarëve, Fan Noli, u prit me gas në zemër dhe, megjithëse moti ishte nga më të varfërit, ndihmat që iu dhanë nga shqiptarët e Amerikës, ishin fort të mëdha.  Por ajo që na çudit më tepër nga të gjitha, është moslëvizja kishëtare brenda në Shqipëri. Shqipëtarët ortodoksë të Shqipërisë s’bënë gjë gjer më sot që të rrëfejnë se  duan që gjuha e tyre të futet zyrtarisht në kishat ortodokse. Duhet të kuptohet që, vetëm duke thirrur nëpër kafenetë dhe duke shkruar artikuj të zjarrtë kundër Patriarkanës nëpër gazeta, nuku ndreqet gjë, por duhet veprim me methodë dhe organizim. Duhet të bëhet një kongres ortodoks shqiptar në Korçë a n’Elbasan, ku të ketë delegatë nga gjithë anët e Shqipërisë e të vendosë dhe s’andejmi të dërgohet një peticie në Patriarkanë për kërkimet tona. Për këtë, duhet të përpiqet komisioni kishëtar i këtushmë, i cili të merret vesh  edhe me ortodoksët atdhetarë të brendshëm e të jashtëm. Kështu që Patriarkana të mos thotë , siç i tha një korespondenti të një gazete europiane se  shqiptarët ortodoksë s’i kanë kërkuar gjë deri tani”.[12]

Kristoja kishte të drejtë, sepse në vitet 1908-1909, kur u shpall konstitucioni xhonturk, u krijuan mundësitë edhe në Shqipëri për çeljen e shkollave shqipe e të klubeve kulturorë, të kongreseve kombëtarë  e kulturorë, si ai i alfabetit në Manastir dhe ai i arsimit në Elbasan. Mund e duhej të krijohej edhe një lëvizje kombëtare për autoqefalinë e kishës ortodokse shqiptare dhe predikimin e saj në gjuhën shqipe.

 

[1] Gazeta “Liria”,SHBA,korrik 1986

[2] Vangjo Miller, atdhetar shqiptar, sekretar i Kishës shqiptare në Boston dhe inspektor i Federatës “Vatra”

[3] N.Kirka, Për Mëmëdhenë.

[4] Gazeta Liria , SHBA, korrik 1986

[5] N.Kirka, Për Mëmëdhenë.

[6] Gazeta “Liria” SHBA, korrik 1986

[7] N. Kirka, Për Mëmëdhenë

[8] Gazeta Liria, Boston, 1986

[9] N.Kirka, Për Mëmëdhenë

[10] Po aty

[11] B.Meta, Shoqëria Panshqiptare Vatra.

[12] Gazeta “Dielli” mars 1909

*(U botua ne numrin special te Gazetes DIELLI ne SHBA me 28 Nnetor 2015. Marre nag Libri i Uran Butkes”Kristo Kirka”, liber qe fitoi cmimin Pena e Argjendte.