ese nga Xhevair Lleshi/
Priti të vinte dreka dhe ta mblidhte veten. Dukej sikur nga çasti në çast do të përmbysej mbi tryezën e punës. Erdhi ora, mendoi. Tani do të filloj. Urdhri është i prerë: një orë në ditë duhet të mendohemi për kuponin tatimor! Një orë! Nuk është si shumë? Hm, kjo më sjell ndërmend një kohë tjetër. S’të kujtohet? Jo. Selam Çollaku, mo! I ati i Petritit! Ah, po, e kam shok Petritin. Eh, ikën koha, e tmerrshme. Po, hë si është historia e Selamit? Histori, si të gjitha ato të tijat! I ka të bukura dhe për më tepër, i shkonin shumë. Ja, shikoje këtë që e imiton, nuk duket skifo? Gjë e dobët. Ka vënë gishtin në tëmth dhe duket që mendohet. Por në të vërtetë e ka me « sikur» dhe kjo ia bën muu! Pastaj nuk e ndërton dot krahasimin: atëherë mendoheshin nga një orë në ditë për gjithçka, sipas fushatave, kurse sot vetëm për kuponin tatimor… Do ta tregosh atë për Selamin? Posi, jo! …
Ditë e zakonshme me diell. Selam Çollaku kishte dalë në oborrin-lulishte të kryesisë së kooperativës bujqësore të Plashnikut. Plashniku vetë, ngjitur në sup me Tepelenën, domethënë me rrethin e Tepelenës. Andej rrjedh lum tjetër, Luftinja, ka miniera qymyri, sot sigurisht të braktisura, ndërsa këtej buron nga rripat e rrjepura të kodrave që do të duhej të quheshin male, përrenjtë e Plashnikut. Një vend ku pula ha gurë dhe grill, ku edhe vezën e bëjnë në ngjyrën e grillit. Përrenjtë e Plashnikut kishin qenë me nam. Edhe në ato vite vinin ca makina të rënda dhe thoshin se kërkonin naftë… Nejse. Selami doli në oborr. Kërkoi me sy rojën e kryesisë, një burrë i shkurtër, në fytyrën e të cilit binin në sy një palë mustaqe të holla si bisht miu. Fytyra e gjerë, buçkane, e vrarë nga dielli dhe e tymtë nga hijet, ishte e veçanta e atij burri. Dukej që rruhej përditë, në mëngjes a në darkë nuk dihet. Më kujtohet parulla e atëhershme: po të rruheshe në mëngjes e bëje për të tjerët, domethënë për gratë e tjera, ndërsa po të rruheshe në darkë e bëje për tënden, domethënë për gruan tënde. Në mensën e kooperativës, roja hante drekën dhe darkën. Pastaj mbështillej në kolibe. Kurrë nuk i afrohej kryetarit. Nuk ia pëlqente humorin. Se të bënte për të qeshur Selam Çollaku…
Edhe vetë roja e dinte historinë e famshme me një nga sekretarët e komitetit të partisë të rrethit, i vinte inat e sa s’pëlciste nga zemërimi i çastit. Se trupin e kishte të vogël roja, po zemërimin e kishte goxha të madh! Sidoqoftë, i kujtohej historia dhe e dëgjoi me veshët e tij.
«Ke frikë?» – e pyeti sekretari i parë.
«Ç’ne unë të kem frikë? Pse kot rri këtyre gërxheve, për të pasur frikë?»
«Jo, kot, të pyeta.»
«Kot nuk e the. Por, ta dish, unë frikë nuk kam as nga Enver Hoxha dhe as nga Mehmet Shehu, po ama frikën ia kam Haxhi Lleshit!»
«Ou, na dole trim i madh tani!»
«Dëgjo, sekretar, atë frikë që kam unë e kanë dhe shumë të tjerë! Dhe e di pse? Jo. Se i këput një vijë (dhe shkeli tokën fort) këtu dhe ky vendi këtu nesër gdhihet Tepelenë! More vesh? Ja, kjo ndodh dhe pastaj unë ku të futem? Më duhet të kem miq ata të Tepelenës pastaj se ndryshe, naaa, s’ka më kryetar!…»
Dhe qeshte me një fishkëllimë të lehtë grykore, shoqëruar me një gërricje të këndshme. Nuk mendohej shumë për ta thënë batutën. E kishte me goditjen e parë, siç i vinte, si ata futbollistët që, sa u vjen pasi e gjuajnë me të parën dhe nuk mendohen dy herë. Dhe këtu i buronte suksesi. E dinin se Selami rrinte në Plashnik. Kthehej rrallë në shtëpi dhe me që rripat e Plashnikut s’para prodhonin gjë për të qenë, më mirë preferonte të ishte atje, i pranishëm. Aso kohe ishte gjë e madhe prania, ndenjja, merrej si begenisje, si sajdi. Dhe fshatarët kështu të nderonin. Po edhe miqtë e gjenin shesh dhe bënin përshesh. Selami kurrë nuk dehej. I dinte pikat e dobëta dhe xhonglonte me rakinë që i duhej të pinte. I kishte vegla të sajuara me kohë. Vishte xhaketën e duhur, vinte aty enën që do të mbante rakinë e koçimares dhe priste si gjahtari me çiften e bërë gati. Kë nuk dehu dhe i përgjërohej te koka. Ia numëronte të gjitha kokës së dehur, një e nga një, sikur bëjnë gratë me trimat teksa i vajtojnë dhe u numërojnë bëmat. Se Selami ishte vajtojcë e klasit të parë. E ngrinte në vend bejten ndaj të dehurit. Ti ke qenë burr’i mirë o shok,/ edhe je nga der’e parë, / ndaj të kam mik për kokë, / djal’ o sekretar i parë! Le të kishte dhe ndonjë për ta kthyer këngën. Se Selami nuk dinte të këndonte. Ai mërmëriste fjalët, tjetri i kthente dhe afronte me ato që shpërthenin nëpër dasma e ziafete. Nuk vononte shumë dhe harrohej zjarri bubulak, shpuza dhe kërcunjtë e djegur të lisave, harroheshin të ngrënat e të pirat dhe fillonte dremka. Të nesërmen ishte harruar edhe kënga e këndesit, kishte filluar kakarisja e pulave dhe blegërimat e dhenve nëpër lëndinat me zhur e me grill të Plashnikut, të plasnin shpirtin vërrimat e dhive dhe lodrat e kecave. Kryesia kishte mbetur batall, bosh. Miku i lartë këndonte përmes gërhimash të hatashme dhe Selami e shihte me keqardhje për naivitetin e tij, për mosnjohjen e hileve të rakisë. Le ta dije botën edhe në pëllëmbë të dorë, kur s’dije si t’i dredhoje rakisë, turp e faqja e zezë, mjerë për kokën tënde. E, këto ia mbanin kokën lart Selam Çollakut. Ore, ai s’pyeti dhe ia plasi në sy kryeministrit, Mehmet Shehut, e dini?…
Bëhej seminar në Dyshnik, që ishte sektor i kooperativës së dëgjuar të Lapardhasë. Kishte ardhur i deleguar Mehmet Shehu, kryeministri me famë i Shqipërisë, që të fuste shtatë pashë në dhé kur të shihte. Ka pasur hije të rëndë ai. Dhe, dikur nga mesi, kur vizitonin stallën e viçave, Mehmet Shehu e pyeti Selamin, të cilin e njihte që herët, ia kishte parë tymin.
«Hë Selam, si të duket?»
«Mirë, shoku kryeministër!»
«Mirë apo shumë mirë?»
«Notat i vini ju shoku kryeministër!»
«Lëri Selam, po më thuaj për stallën, or mik!»
«Oho, ajo dihet, më mirë viç në Dyshnik se kryetar në Plashnik!…»
Plasi e qeshura si shpërthimi i Fierzës. Nuk mbaheshin njerëzit. Kryeministrit desh i ra të fikët. Hajt ma gjej një burrë si Selami sot, të kam rixha, që ta bëjë kryeministrin tonë, Edi Ramën për të qeshur sot! S’ka burrë që ta bëjë! Kurse Selam Çollaku bëri për të qeshur atë që s’qeshte kurrë, mor jahu! Dhe mbeti seminari aty, sepse ata seminare pa skenografi ishin, aty mbylleshin. Se ato mote kishte stalla viçash, stalla derrash, kishte fabrika, uzina, parqe, hekurudha, ferma, kooperativa. Kishte, paçka se mjerimi për shkaqe që dihen ishte edhe asaj kohe i ulur këmbëkryq. Por ama që të shtrosh këmbëkryq fjalët në seminar kjo as ishte parë e as ishte dëgjuar ndonjëherë. S’ka më viça Dyshniku, e kam fjalën për viça kooperative. Prandaj dhe e qeshura e atij seminari mbeti si një përrallë e bukur. Këtë e shkaktoi batuta e Selam Çollakut. Vetëm me Enver Hoxhën nuk këmbeu ndonjë fjalë. Dhe në vend që të shtronte muhabetin me të tregonte se i kishte shkruar një letër ku i shkruante për Ali Pashain e Janinës, pashain e Tepelenës, hajdutin e famshëm të shtatë kazave dhe mbretin e shtatë mbretërive. Kishte kuptim ajo që rrëfente Selam Çollaku. Po, vajti Pashai të priste majat e flokut, të mjekrës, të mustaqeve dhe brisku t’i shkonte në fyt, përfund mjekrës për të hequr të tepërtat. Dhe i thotë berberi:
«Pasha, t’u bëfsha kurban, hë të kam në dorë?»
Pashai e pyeti si me të qeshur:
«Për çfarë?»
«Po ja, brisku, gryka juaj… he?»
«Po, e di,» – shtoi Pashai dhe u ngrit.
Iku në saraje. Dhe u tha rojeve: «Ma sillni shpejt berberin, të lidhur, këtu, tani!»
Fluturuan rojat dhe u kthyen me berberin, duke e tërhequr zvarrë. Më në fund e plasën te këmbët e pashait.
«Hë? Si ishte puna e briskut në fytin tim?
«Shaka, Pasha!»
«Shaka me zarar kjo, efendi! Roje, merreni dhe prijani kokën!»
«Shaka ishte, Pasha!»
«Edhe unë shaka po bëj efendi!» Dhe u bëri shenjë rojave t’i prisnin kokën…
Pasi e tregon Selam Çollaku vë re se është zverdhur. Megjithatë vija e të qeshurës e rrethon portretin e tij të shkëlqyer. Më në fund belbëzon me një fije zëri. «Ku kishte shaka me ta! Të mbytej fjala në grykë! Ta kini prej meje djem! Para të madhit, prapa kalit dhe para dhëndrit të ri mos dilni. Të shkelin me këmbë ose ta fusin me shkelm!» Sigurisht, ai ishte bir i të qeshurës.
«Po ajo si ishte, Selam?»
«Cila?»
«Ajo që i tha atij budallit, që e ndiqte pas?»
«Eh, i ziu djalë! I thoshte: Sa e mirë je, moj! Sa e mirë je, moj! Më në fund ajo i hodhi fjalë. Kurse ai, çakmaku, i tha: A flemë një natë të dy? Ajo, e bukura, e pa në sy dhe i ka dhënë përgjigjen më për të qeshur në botë: Çuno, për të fjetur kam burrin unë! Dhe mbetën këto fjalë në histori…
Po le të kthehemi te roja i kryesisë që ditë natë gdhihej e ngrysej tek selia e kooperativës së Plashnikut, një shtëpi përdhese me katër dhoma, një banjë dhe me një kthinë ROGL-je sa për të t’u mbajtur mend. Ato, po, mendonte roja, ato me ROGL ishin histori! Të shkuleshe. Se vetëm ato e bënin për të qeshur rojën e kryesisë! Nejse, ç’i do fjalët e tepërta. I thotë kryetari rojës: «Ej, çun, kujdes, nga ora 12.00 deri në orën 13.00 unë jam në zyrë duke u menduar për mbrojtjen e atdheut! More vesh?» «Mora, kryetar!» Dhe si ndenji pak shtoi: «Pse, kush ardhka sot?» «Fillove ti? Rrufjan! Mbylle gojën! Dhe shiko, sakën se lë ndonjë të futet në kryesi. Shtrëngoje fort belxhikun! I thonë mbrojtje, birko!» U fut brenda Selam Çollaku. U rehatua mirë në karrigen me shilte gjithë lulka dhe po shihte me vëmendje mbi tryezë. Ca letra çarçaf të hapura përsipër të tjerave mbi tryezë. Lapsa me ngjyra dhe dy stilolapsa të mëdhenj,. Një broke plot me ujë dhe gota e kthyer përmbys sipër saj. Një shishe e bukur rakie si kitarë e vogël pa tela. Shishe e çmuar, ndonjë kujtim i dikujt, ose një dhuratë e harruar e dikujt tjetër. Të rrije aty një orë ishte sakrificë e madhe dhe mjaft e mundimshme. Por, ia bënte hallall të gjitha. Të mendoheshe në atë farë feje për mbrojtjen si thoshin shaka. Duhej të zgjidhje probleme të mëdha. «Armiku» sulmonte për shembull nga Rabia dhe pas dy orësh në këmbë ishte aty. Beratin, pastaj, e bëje zap prej asaj gryke. Se zbrisje me vrap dhe zije zallin e Molishtit dhe fushëtirën e Gjerovenit dhe të Velabishtit dhe hop në Berat. Një vrap pele! Pale të kishe makinë, një xing-fu për shembull! Zot, o Zot, si ia këndoje këngën! Pastaj vinte çeta territoriale e fshatit, zboristët, lajmërimet për alarm, adresat, korrierët. Për këtë punë ishin ata të ROGL, mësuesit, infermierët, agronomët, veterinerët, zooteknikët… Vinin pastaj palë-palë oficerët, të cilëve u digjej xhani të gjenin kryetarin aty në kryesi. Darka darkë, rakia raki, e ngrëna e ngrënë, kënga po këngë, hokat po hoka, ç’të them. Të gjitha me masë, po në çdo rast ai donte se s’bën një «dëshmor», një kurban! Vuri mirë gishtin tregues në mendje. Punë e vështirë, mendoi.
Papritur dëgjoi zhurmë. I krisi përbrenda e qeshura. I doli fjala kryeagronomit, që i kishte thënë duke ngrënë mëngjesin. «Më duket se sot na vjen kryetari i komitetit.» «Ç’thua!» «Po, po, vjen, s’i përton mendja atij!» «Eh, i ziu kryetar, ia ngrofsha mendjen në zjarr!» – e lëshoi krismën Selami. E, pra, ja tek erdhi dreqi. Le që mirë e ka, sa të dëgjojë pordhët në Berat, më mirë hop në fshat. Evá tjetër, ajër, punë, një piliç në drekë dhe pastaj mirë u pafshim. Mendje, mendje! Ta pifsha dollinë o kryetar. Por, hm, këtë radhë më gjeti në orën kur mendohem për mbrojtjen e atdheut. Iku marsi, hyri prilli, filloi këngën bilbili… «Kryetar!» Po ky ç’dreqin ka që thërret. Dhe dëgjoi: «Ja, s’përgjigjet fare. Duket, se më tha vetë, po mendohet për mbrojtjen e atdheut!…» Mirë i thotë, belbëzoi Selami. T’i bëhet mësim, se na çau veshët: mendohuni një orë ditë për mbrojtjen e atdheut! Na tani! Duro edhe ti një orë sa të mendohem unë. Të ishte i mençur e gjente ai, e gjente. Futej në mensë, rrinte atje, bënte llogje dhe mua këtu ma nxinte. Por s’është nga ata, i ziu! Derdimeni i gjorë rri e llafoset me rojën!… Hi, hi, hi! Dreq o punë. Por,… s’i kam faj. Dhe përsëri dëgjoi: «Kur filloi të mendohej?» «Aty nga ora dymbëdhjetë e një çerek…» «Ou, paska edhe treçerek ore! Ah, more Selam! Pse sa herë vij unë mendohesh për mbrojtjen ti?…» Dhe Selami e shihte me sytë e mendjes teksa ai vej e vinte në oborr përballë rojës që përngrihte belxhikun dhe mustaqet si bisht miu. Mbushur me fishekun në gojë belxhiku dhe fliste si gjithnjë nën buzë roje-ziu. I kishte ardhur fati në derë atij: llafoste me një njeri të paktën. Apo s’e ngiste llafin! Tirrte e tirrte dhe i bënte lëmshenjtë e fjalëve sa një top futbolli. Kushedi sa topa me fjalë kishte fshehur në hangarët këtej rrotull ky derdenek!… E donte rojën Selami. E pëlqente si tip. A i ruante fjalët që dëgjonte si mallin, këtë nuk e shpjegonte dot, por ama kështu në dukje të linte përshtypje të mirë. Të paktën nuk do mërzitej kryetari. Kjo sidoqoftë kishte rëndësi. Sepse rregulli mbetej rregull dhe ai këmbente ndonjë fjalë… Po edhe vetë nuk po e shtynte dot. U mërzit. Nuk kishte ç’të mendonte më tej. I zgjidhi gjithë situatat luftarake, vajtje-ardhjet, emrat e korrierëve, gjendjen e çangës së alarmit, shufra prej hekuri që rrihte çangën (se bënte vaki që humbiste. Por… helbete… «E, mo, vajti ajo e shkretë ore?» – dëgjoi kryetarin e komitetit teksa pyeste rojën. «Zotrote ke orë, unë e mas me hije.» «Epo, vajti ajo hija jote?» «Hija ime, kryetar, s’ka lëvizur nga vendi. Edhe dielli akoma nuk është kthyer mënjanë.» Selami qeshi me vete. E ndjeu gurgullimën. Befas iu soll ndërmend si klithmë gjëmimi dhe vuri duart te sytë sikur pa dritën e vetëtimës. I theri në zemër. Kjo, po, ishte për t’u menduar. Qe e tmerrshme. Kooperativistët, ose më mirë me thënë fshatarët e Plashnikut, të «burgosur» në fshatin e tyre, merrnin 1 lekë e 30 qindarka pagë për ditë pune. Në realitet u takonte minus 3 lekë, por manovrat e Selamit i bënin ballë më të keqes, që ata, njerëzit e vuajtur, të kthenin në arkë diferencën. O Zot, po si ia dilnin mbanë? Mirë që qenë zonë malore dhe zotëronin diçka nga toka që mbanin si kopsht dhe ndonjë bagëti për të mbajtur frymën gjallë. U zhyt në të thella Selami. Ia vlente të mendoheshe për fatin e njerëzve. Si do të dilnin këtë vit? Ç’do të merrnin njerëzit për fund viti… Dëgjoi rrahjen e derës me pëllëmbë.
«Hë, mo, e mbarove të menduarit?»
«Po, shoku kryetar. Ja erdha.» U ngrit dhe u afrua te dera e hyrjes. I hoqi llozin dhe me pamje të trishtë, i zgjati dorën. «Faleminderit, kryetar… Faleminderit që durove duke më pritur. Por ta dish, kemi halle të mëdha në Plashnik…»
Kryetarit të komitetit iu lidh gjuha. Nuk e kishte parë kurrë aq të trishtuar Selamin. I ngarkuar sa më s’bëhej, iu afrua edhe më dhe ia plasi:
«Po vazhdon të tallesh me mua? Edhe kaq sa bëre meriton një ndëshkim të pamendueshëm, more vesh?!… (Heshtje e ngarkuar e që ndihej fort.) Më plase shpirtin. Jam kryetar komiteti dhe më le një orë jashtë! Mos vallë do të më thuash se u mendove për mbrojtjen vërtet? E ha unë atë kokërr ulliri? Si thua ti?…»
Selami lëvizi krahun. «Kryetar, më dëgjo. Lëre të menduarit tim mënjanë. Unë vërtet u mendova për mbrojtjen por aty nga mesi m’u kujtua buka e fshatarëve të mi. S’ka më kokërr gruri kryetar. Na duhet të sigurojmë edhe nja shtatë muaj. Dhe duhet ta kem që tani, ndryshe do të vdesin nga uria… Këto po t’i them me zë të ulët, por më dëgjo…»
«Po sikur…?»
«S’ka sikur. Edhe sot për drekë s’ka bukë. Unë edhe ti s’kemi thërrime buke. Por, s’kemi ç’bëjmë, do marrim diçka, do pimë dhe një pikë raki… Si thua?…»
Dhe ecën të dy drejt mensës, duke u menduar tashmë të dy jo më për mbrojtjen, po për bukën e gojës…
Tiranë, më 09.02.2016