Archives for April 2021

Liria vetjake dhe të drejtat e individit- gjurmë e një tradite të lashtë…

April 2, 2021 by dgreca

“Liria e secilit ndalet aty ku fillon liria e tjetrit.”/

Karta e të Drejtave të Njeriut/

Nga Anton Çefa/*

Liria është atribut i patjetërsueshhëm që lind me njeriun dhe është pajë e qenësishme shpirtërore e tij, i takon atij dhe nuk ka të drejtë kush t’ia mohojë, t’ia grabisë, t’ia dhunojë.

Kuptimësinë e lirisë vetjake, kultura jonë e pati përkufizuar që heret, në kohën e Rilindjes Kombëtare. Konica na e pati sqaruar: “Liria është të mundet njeriu të besojë ç’i do zembëra, të thotë ç’i do zembëra, të shkrojë ç’i do zembëra, të bëjë ç’i do zembëra, veç ato që janë kundra lirisë tjetër njeriu.” Me këtë stil të shkruari kaq të hijshëm, ai ka vënë qartë në dukje lirinë e besimit, të fjalës, të shtypit dhe të veprimit si dhe kahun etik të vënies në jetë të tyre.

Konceptimi i lirive individuale siç e kuptojmë sot është i kohëve të vona. Vetëm mendimi filozofik i fundit të shek. XIX dhe fillimit të shek. XX, ka dhënë një trajtim të plotë të tijin, duke shpallur individin si realitet primar dhe si vlerë e vërtetë shpirtërore. Në hullinë e realizimit politik, elemente të tij janë ligjësuar dhe kanë filluar të vihen në jetë në SHBA që me Deklaratën e Pavarësisë, në vitin 1776, dhe kanë ardhur duke u plotësuar dhe përsosur me kalimin e kohës. Kështu shumë më vonë janë vënë në jetë të drejtat e zezakëve dhe të grave.

Liria individuale përfshin lirinë e mendimit, të fjalës, të shtypit, të besimit, të mbledhjes, të manifestimit publik. Për t’u realizuar liria në gjithë hapësirën e saj konceptuale duhet pa tjetër të burojë dhe të mbështetet në një bazë të shëndoshë morale, çka nënkupton përgjegjësinë e individit përballë të tjerëve. Vetëm kështu mund të realizohet plotësisht qenësia e njeriut. Në Kartën e të Drejtave të Njeriut thuhet: “Liria e secilit ndalet aty ku fillon liria e tjetrit.”

Termat liritë dhe të drejtat individuale të njeriut, ose thjesht, të drejtat e njeriut, përdoren në rrafsh sinonimik, por duhet bërë dallimi i tyre me të drejtat civile (e drejta e pronës, e votës, etj.), të cilat nuk janë të patjetërsueshme, por sigurohen nga qeveritë. Është fjala këtu për qeveritë që kanë të drejtën morale të qeverisin.

* * *

Ne shqiptarët, si popull i lashtë me një të drejtë zakonore të hershme, trashëgojmë një traditë të vyer në lëmin e lirisë, të barazisë dhe të të drejtave të individit në organizimin shoqëror. Pavarësisht primtivizmit, në të cilin kanë jetuar malësorët tanë të zonave kanunore, ata kanë qenë të lirë dhe të barabartë mes tyre. 1). Të lexojmë çfarë shkruan Koliqi për këtë problem: “E páshprehme e pothue gadi e lânun pá nji emën të vet (si kuptim fare paranik) mbet ndjesija e liris personale në shkallë të ndryshme (grueja, djali, burri i martuem, i zoti i shtëpís) . . . I vorfën o i pasun, sherbtuer, shegert, barí, puntuer, zot shtëpije, çdo shqipëtár âsht pikë mâ së pari nieri i lirshëm si çdo shqiptár tjetër.” 2) Në ndryshim me shoqërinë fisnore shqiptare në shoqërinë romake ekzistonte skllavëria.

Rrjedhim i kësaj lirie dhe barazie vjen trajtimi i individit, i të drejtave të tij, respektimi i dinjitetit të tij, që kanë qenë atribute të siguruara me një mori ligjesh kanunore. 3). Natyrisht brenda suazës së shoqërisë patriarkale, në të cilën të drejtat individuale i gëzon vetëm burri, nuk mund të ketë një barazi absolute.

Gjithsesi, kjo mungesë barazie absolute nuk pengon a mohon barazinë ndërmjet njëri-tjetrit: “Në Kanun të Lekë Dukagjinit, djali me djalë, burri me burrë, çika me çikë e grueja me grue njihen barabar ndër vedi si të jenë të nji shpije a të nji fisi, si të jenë fisesh të ndryshme.” 4).

Burrat e dheut, siç janë quajtur të zotët e shtëpive që kanë pasur të drejtë dhe detyrë të marrin pjesë në kuvend, kanë gëzuar të drejta të barabarta para ligjit, pa kurrfarë dallimi të shtresës shoqërore, të pronës e të pasurisë, të pozitës shoqërore, të fisnikërisë, të paraqitjes fizike, etj.5).

Fisnikëria shpirtërore e kanunësisë së maleve, në trajtimin e barabartë të individit mashkull dhe lidhur me të drejtat e tij në rrafshin psikologjik, dëshmohet në çështjet më të ndryshme, në shumë raste, në marrëdhëniet mes njërri-tjetrit, në marrëdhëniet e zotërisë me rogtarin, etj.6). Valentini ka shkruar: “edhe sherbëtorët . . . kur janë jashta kohës në të cilën kanë detyrimin e punës, e mbajnë veten të barabartë me zotninë.” 7).

* * *

Është shprehur mendimi se shkak i emigrimit të shqiptarëve jashtë trojeve amtare ka qenë natyra e tij individualiste, “koncepti individualist për lirinë”. Me fjalë tjera, shqiptari në emër të lirisë individuale, ka braktisur vendin, d. m. th. lirinë kolektive. Mjerisht duhet thënë se në periudhën e sundimit osman nuk mund të bëhëj fjalë për liri, po kështu, në periudhën e diktaturës kur liria individuale qe mohuar plotësisht dhe liria kolektive qe falso. Këtë gjë e dëshmoi edhe emigrimi në masë i popullit tonë fill mbas përmbysjes së diktaturës.

Përdhunimin e të drejtave të individit, çka është karakteristikë e regjimeve totalitare, diktatura në vendin tonë e çoi deri në skajet më ekstreme. Nuk mund të bëhej fjalë fare as për të drejtën e fjalës së gojës, jo më për të drejtën e fjalës së shtypur, dhe për të drejtat e tjera. Si në çdo shtet totalitar, në vendin tonë u mohua individi si entitet shoqëror dhe u nëpërkëmb dinjiteti i tij, dukuri që e ka shprehur aq mirë sociologu italian Mario Tesini: “Gabimi i fundit që ka sjellur degjenerimin më ekstrem të totalitarizmit ka qenë në analizë të fundit ekzaltimi i entiteteve kolektive të rreme – racës, klasave, kombit, partisë së vetme – në dëm të realitetit të vetëm, që është në të vërtetë depozituesi i çdo vlere dhe i një dinjiteti të pamposhtshëm: individit.”8).

Ndërsa, mendësia popullore e ka vlerësuar në shkallët më të larta njeriun, individin, karakterin e tij të pamposhtshëm, qëndresën me durim dhe gjakftohtësi para fatkeqësivë, sprovave e vështirësive të jetës. Në një varg të gjatë fjalësh të urta është gdhendur kjo psikologji stoike. Ja disa prej tyre: “Ia dha pemës, u tha; ia dha gurit, plasi; ia dha njeriut, duroi” , “I ra gurit e u ça, i ra robit e duroi”, “Burri ma i fortë se guri”,”Pëlset guri, s’pëlset burri”, “Ç’kusur që të ketë njeriu, do ta heqë”. Të bën përshtypje të veçantë fjala e urtë: “Armikun mos e duaj, por nderin ia ruaj!”, që dëshmon respektin për personalitetin dhe një ndjenjë humane të fisme për njeriun, edhe kur e ke armik e nuk e don.

Në vitet pas rënies së diktaturës, ishin të gjitha kushtet për realizimin e të drejtave të njeriut, por mjerisht për shkak të korupcionit të skajshëm, të ushqyer dhe të praktikuar nga klasa politike dhe nga vetë sistemi i drejtësisë, shoqëria shqiptare është zhytur në një batak të tillë moral, që përbën pengesën kryesore për realizimin e tyre. Ai segment i shoqërisë që vuan më shumë janë gratë. Dhuna në familje dhe diskriminimi janë dukuri të shpeshta shoqërore.

Referenca dhe sqarime

1). Në pjesën e parë të librit të kujtimeve, At Zef Pllumi, në emër të fratit filozof At Gjon Shllaku, ndër të tjera shkruan për banorët e fshatit Lekbibaj, në vitin 1945: “Vetëm këtu asht i saktë koncepti i njeriut të lirë. Kjo asht madhështia e këtyne: që janë të gjithë të barabartë si njerëz të lirë.” (“Rrno vetëm për me tregue” Pjesa e parë 1944-45, botues “Hylli i Dritës”, v. 1995, f. 61).

2). Ernest Koliqi,“E Drejta e Kanunit tonë dhe e Drejta Romake”, cituar simbas “albanova online.com”.

3). “Kanuni i Maleve të Shqypnis nuk e veçon nierin prej nierit. ‘Shpirt per shpirt, se duken e falë Zoti.” (neni 593, f. 129). “I miri e i keqi kan nji çmim: Kanuni i mban per burra: ‘Del i miri prej të keqit e i keqi prej të mirit’. ‘Në kandar të vet sicilli peshon katerqind derhem.” (neni 594, f. 129). “Në kanu të Maleve të Shqypnis gjithsa djelm të lejnë, njehen të mirë e nuk veçohen njani prej tjetrit”, (neni 886, f.169). “Çmimi i jetës së nierit asht nji, si per të mirin si edhe per të keqin”, (neni 887, f. 169). “Sejcilli mbahet i mirë edhe i thotë vedit: ‘Jam burrë’ e i thonë: ‘A je burrë!’, (neni 888, f. 169). (Referencat janë marrë nga “Kanuni i Lekë Dukagjinit- The Code of Lekë Dukagjini”, Gjonlekaj Publishing Company, N. Y. 1989.

4). Xhemal Meçi, “Kanuni i Lekë Dukagjinit, Varianti i Pukës, Shtëpia botuese “Çabej MÇM, Tiranë, 1997, f. 72, & 162.

5).Një element i tillë i barazisë, që dëshmon jo vetëm frymën demokratike, por edhe fisnikërinë shpirtërore, mungon në disa kanune të lashta dokësore dhe jodokësore. Në ligjët e Hamurabit, në nenet 196, 197, 198, bëhen dallime në përcaktimin e dënimeve, duke u nisur nga shtresa shoqërore, së cilës i përket fajtori. Kështu, atje thuhet: “Nëse ndonjëri i nxjerr syrin ose i thyen një gjymtyrë një patrici (kështu po emërtojmë pjesëtarin e shtresës më të lartë të shoqërisë babilonase të atëhershme), atij, përkatësisht, do t’i nxiret syri ose do t’i thyhet gjymtyra; por në qoftë se ndonjëri i nxjerr syrin ose i then dorën një plebeu, ai dënohet vetëm me gjobë. (Sipas: “Perry, Peden, Von Laue “Sources of the Western Tradition”, Fourth edition, Copyright, 1999, by Houghton Mmifflin Company, p. 10, (“Burime të traditës perëndimore”. Përkthimi im, A. Ç.).

6). Tek nenet e marrëdhënieve mes zotërisë dhe rrogtarit pasqyrohet qartë barazia humane mes tyre: “Po s’i eci mbas andes së zotnis rrogtari, mund ta dajë, porse me vu gojë keqas mbë te e me vu dorë nuk mundet.” (Kanuni i Lekë Dukagjinit-The Code of Lekë Dukagjini, f. 57, & 128). “Me sha keqas a me rrafë rrogtarin zotnija, e per n’u daftë ky para vadjet, per të rrafme e per të shame do t’i ligjohet.” (I njëjti botim, f. 57, & 129).

7). Cituar sipas, Willy Kamsi-t, “Elementa të traditës në veprën e At Zef Valentinit”, në “Seminnari i Katërt Ndërkombëtar ‘Shkodra në Shekuj”, Vëllimi I, Shkodër, 2002”, f. 128

8). Mario Tesini, “L’ Albania post-totalitaria e le incertezze della democrazia”, në revistën “Hylli i Dritës”, viti 1993, nr. 4, f. 61. (Përkthimi im).

*Dielli-arkiv

Adem Demaçi përjetëson amanetin e tij në VATËR

April 2, 2021 by dgreca

-Kolana e veprave të zgjedhura të Adem Demacit, lënë amanet nga vetë ai përmes të birit Shqiptar Demaci, u përcoll sot në Vatër nga Dr. Skënder Murtezani, kryetar i degës së Vatrës në Queens, NY.

Adem Demaçi përjetëson amanetin e tij në VATËR. Pak para se të mbyllte sytë z.Demaçi la një amanet që e tërë krijimtaria e tij letrare, politike dhe filozofike të prehet në VATRËN shqiptare të Amerikës. Shqiptar Demaçi i biri Adem Demaçit i dorëzoi përmes mikut të tij, Doktor Skënder Myrtezanit tërë krijimtarinë e tij të çmuar. Kjo është një pasuri e jashtëzakonshme për komunitetin shqiptar në USA e cila do jetë e aksesueshme edhe për studjues, historianë e albanologë e kërkues shkencorë nga Universitetet perëndimore dhe e gjithë hapsira shqipfolëse. Kjo pasuri kulturore e letrare e bën të pavdekshëm kujtimin e veprës dhe idealeve të Adem Demaçit.

Ja lista e librave që këtu e tutje do të jenë në dispozicion jo vetëm të vatranëve:

FERKIME
Gjarpërinjtë e Gjakut
Libër për Vet Mohimin
Heli e Mimoza
Nëna Shegë e pesë gocat.
Shkrumbnajë e Dashuri
Dashuri Kuantike e Filanit
Alb Prometeu
Politika dhe Pushka
Tung vargu im

Labinot Ramadani pasioni për muzikën dhe aktrimin

April 2, 2021 by dgreca

Nga Ermira B., Nju Jork/ Labinot Ramadani njihet në skenën artistike me emrin “Lab” lindur në vitin 1984 në Rahovicë, Ferizaj të Kosovës. Është këngëtar, aktor dhe shkruan tekse këngësh. Shkollën e mesme ekonomike e ka kryer në Ferizaj në 2004. Që nga viti 2006 jeton në Gjenevë, Zvicër bashkë me familjen.

Në fëmijëri ka patur pasion karatenë, futbollin dhe këndimin. Është marë me aktrim në vitet 2000 deri 2006 nëpërmjet teatrit modern “Po Po” në Ferizaj. Nëpërmjet trupës së teatrit ka luajtur shfaqe në Gjermani, Amsterdam, Roterdam, etj dhe ka fituar disa vende të para. Përkatësisht dy shfaqet “Futja pa lidhje del me lidhje” (2005) dhe “Ku janë” (2001) me regji të Resul Jusufit kanë marrë vendin e parë në Kosovë.

Labinot Ramadani ka luajtur në disa filma me metrazh të shkurtër në Francë dhe Zvicër si “Confiance” (2009) dhe “Les Histoire” (2011). Njihet për rolet në shfaqet e suksesshme teatrale: “Ku Janë” (2001), “Hijet dhe dritat” (2002), “Alajdini” (2003), “Kur s’ka a ka” (2004), “Futja palidhje del me lidhje” (2005), etj.

Si pjesë e trupës Teatri Modern “Po Po” Ferizaj, Labinot Ramadani mori mirënjohje nga Drejtoria për Kulturë, Rini dhe Sport për pjesëmarrjen në Festivalin e Teatrove të Kosovës 2003 për dramën “Kur s’ka a ka” me autor dhe regji të Resul Jusufi. Me rastin e “Javës së kulturës” teatri modern “Po Po” mori vendin e parë për manifestimin tradicional mbajtur më 24-30 mars, 2001. Gjithashtu trupa teatrale mori një mirënjohje nga Kuvendi i komunës Fushë-Kosovë për pjesëmarrjen në manifestimin “Jeta Teatrore Fushë-Kosova 2002”, nderim për trupën e teatrit modern “Po Po” Ferizaj.

Muzikën e ka patur pasion që në fëmijëri, dhe 7 vitet e fundit është marrë me shkrimin e teksteve të këngëve. Në vitin 2019 muzikën e mori seriozisht dhe ka lançuar tre këngë: “Anila” (2019), “Zemra” (2020) dhe “Katile” (2021).

Përveç muzikës dhe aktrimit, Labinot Ramadani edhe pikturon. Ka mbi 60 piktura abstrakte dhe ka mbajtur dy ekspozita në Gjenevë.

Intervistë me artistin Labinot Ramadani “Lab”

Urime për videoklin e ri “Katile”? Si u mirëprit kënga dhe videoklipi?

Labinot Ramadani: Faleminderit shumë. Mendoj që kënga dhe videoklipi janë pritur mirë dhe e falenderoj shumë publikun për mbështjen e tyre të vazhdueshme. Ju jam mirënjohës me aq ngrohtësi që më kanë pranuar. Video klipi u lançua me datën 20 mars 2021 dhe është vërshuar nga klikimet. Jam gëzuar shumë që kënga është pritur shumë mirë.

Me kë keni bashkëpunuar pë realizimin e videoklipit?

Labinot Ramadani: Për realizimin e videoklipit kam bashkëpunuar me kompaninë XL Films, me një ekip të shkëlqyer, që i falenderoj për punën profesionale. Realizimi i videoklipit është bërë një pjesë në natyrë në vendlindjen time në Rahovicë, dhe një pjesë në ambjet të mbyllur në Prishtinë.

Idenë e inspirimit të këngës dhe tekstin mund ta di më së miri i nderuari ALBOS, sepse i ka bërë të gjitha. Mua më është propozuar ideja për projektin dhe e kam pranuar.

Na tregoni pak për fillimet e tua në muzikë? Kur filluat ta merrni muzikën më seriozisht si profesion?

Labinot Ramadani: Vazhdimisht kam shkruar tekste këngësh, ndërsa në lidhje me muzikën kam kënduar më herët, që në moshën 10 vjeçare. Kam kënguar në aktivitete shkollore gjatë shkollës së mesme.

Muzikën e kam marrë seriozisht në vitin 2019, kur kam patur një takim të rastit me të madhin mbretin e muzikës Blerim Muharremi, që njihet në skenë Blero.

Më seriozisht muzikën si profesion e mora pas projektit tim të parë të këngës “Anila”. Pashë që u prit mirë nga publiku dhe me një motivim nga Blero, fillova të angazhohem me seriozitet.

Të cilit zhanër e karakterizoni muzikën tuaj?

Labinot Ramadani: Mendoj baladë moderne urbane.

Mund të na tregoni pak më tepër për këngën tuaj të parë “Anila” dhe inspirimi për të?

Labinot Ramadani: Emigrova si i ri nga vendlindja. Dhe kur kuptova se po bëhem baba, ishte një ndjenjë tepër e veçantë, që besoj që mund ta kuptoj çdokush që është prind, diçka që nuk përshkruhet. U gëzova shumë kur u bëra baba dhe i këndoja herë pas here vajzës time, Anilës. Kështu mendova që t’ia bëj një këngë dedikuese asaj. Ndjeja nevojën që t’a gravoj diku këtë emocion dhe dashuri që ndjeva, sepse dhe shkruaj nga pak dhe tekstin e plotësoja çdo herë nga dashuria që ndjeja dhe që me jipte Anila.

Cilat janë disa nga projektet e tjera të tua muzikore që keni?

Labinot Ramadani: Kam disa projekte të bukura dhe kur të jetë koha e përshtatshme do t’i ndaj me publikun.

Keni patur sukses si aktor në teatër dhe film. Si kanë qenë përvojat në teatër dhe në ekran për ju?

Labinot Ramadani: I dua të dyja si teatrin edhe filmin dhe kam patur një eksperiencë shumë të mirë. Kur je në teatër është një emocion i veçantë që e ndjen për momentin dhe nuk e kthen dot mbrapa. Ndërsa në film është një adrenaline. Të dyja më japin një emocion dhe kënaqësi që rrallë. E dua aktrimin dhe e shoh veten në botën e filmit.

Cilat performanca do veçonit nga shfaqet teatrale që ishin më mbresëlënse për ju dhe pse?

Labinot Ramadani: Po, mund të them që shfaqja “Ku janë” me regji të Resul Jusufit, shfaqe kushtuar të zhdukurve viktimave, dhe të gjithë atyre që dhanë jetën për liri që ne gëzojmë sot, temë aktuale edhe sot. Si dhe shfaqja “Kur ska, a ka” që ka të bëjë me izolimin si shoqëri. Dhe kjo është temë aktuale sot sepse jemi i vetmi popull i izoluar pa të drejtë në Ballkan.

Kush ka qenë mentori juaj që ju ka mbështetur dhe udhëzuar në artin e aktrimit?

Labinot Ramadani: Kam bashkëpunuar me regjisorin Resul Jusufi, me të ndjerin Faruk Begoli, Milihate Çena, Fatmir Hyseni, etj. Me z. Resul Jusufi kam konsiderate të madhe, e çmoj dhe admiroj si njeri dhe artist. Resuli ka qenë rruga ime që m’i ka hapur të gjitha dyert si artist. Dhe ka qenë inspirimi për mua dhe e falenderoj për këtë.

Mund të na tregoni më tepër për fillimet në aktrim dhe fillimet me Teatrin Modern “Po Po” në Ferizaj?

Labinot Ramadani: Aktrimin e kam filluar në vitin 2000. Kemi patur disa shfaqje të suksesshme me regji nga Fatmir Hyseni, si “Hije dhe drita”, e cila ka fituar vendin e parë. Po ashtu dhe shfaqje “Futja pa lidhje del me lidhje” me regji nga Resul Jusufi, që mori vendin e parë.

Teatri modern “Po Po” në Ferizaj ka qenë i vetmi në Kosovë në atë kohë, si teatër i mimikës, pantomimës dhe gjestikulacionit, me mimikë dhe gjeste pantomime dhe me qëndrim skenik. Nuk ka patur tjetër përveç këtij. Në vitin 2002 bashkë me grupin teatral kemi bërë festivalin e llojit “cirku i rrugës”, që u mbajt mend shumë. Ky ishte karnavali i parë në Kosovë, që u mbajt në të gjitha qytetet e Kosovës pas lufte.

Ku e gjeni veten më shumë midis muzikës apo aktrimit?

Labinot Ramadani: Edhe teatri dhe muzika janë pjese e botës time artistike. Mendoj që e gjej veten në të dyja – muzika dhe aktrimi, edhe te dyja si artist besoj që më kompletojnë.

Çfarë do të thotë muzika për ju?

Labinot Ramadani: Muzika është ushqimi i shpirtit, që të inspiron për gjithçka në jetë.

Projektet e tuaj të rradhëse nëse mund t’i ndani me lexuesit tanë?

Labinot Ramadani: Besoj projektin e radhës do e kem nga vjeshta, detajet e tjera do jenë surprizë.

Në vend të homazheve për autorin e librit “Cafo Beg Ulqini…”

April 2, 2021 by dgreca

Shkruan: Dr. Nail Draga– Në Prishtinë, më 18 mars 2021, në moshën 86 vjeçare vdiq Fahri Buçinca, veteran i arsimit dhe autor i disa botimeve më vlera shkencore e kulturore. Duke qenë dhëndër i Ulqinit, ka treguar një interesim të veçantë për figurën e Cafo Alibegut, i cili ka qenë personaliteti më i njohur i Ulqinit në shek.XX. Eshtë meritë e tij dhe bashkëshortës së tij Naxhije Alibegaj, mësuese e nderuar, që për 40 vite kanë mbledhur lëndë me interes për këtë personalitet emblematik, që u kurorëzua me botimin e librit “Cafo Beg Ulqini-jeta dhe veprimtaria politike”,Art Club, Ulqin, 2009. Ishte ky botimi i parë kushtuar këtij personaliteti të anatemuar nga pushteti monist i kohës, duke qenë dhuratë për qytetarët e Ulqinit dhe më gjerë, me qasje shumëdimensionale për kohën kur ka jetuar e vepruar Cafo Begu.

Në nderim të autorit. më këtë rast po ribotoj recensionin për këtë libër, me rastin e përurimit të mbajtur në Ulqin, më 5.7.2009).

MONOGRAFI QË I KA MUNGUAR LITERATURËS SHQIPE

Fahri Buçinca, CAFO BEG ULQINI-jeta dhe veprimtaria politike, Botoi: Art Club, Ulqin 2009

Gamës së gjerë të botimeve që trajtojnë tema në lidhje me shqiptarët në Mal të Zi iu shtohet edhe një botim më vlera të veçanta. Fjala është për monografinë me titull CAFO BEG ULQINI-jeta dhe veprimtaria politike, të autorit Fahri Buçinca.

Është ky një botim i veçantë i cili i ka munguar literaturës sonë në shqip, sepse personaliteti i Cafo Begut ka qenë i anatemuar nga pushteti i kohës sikurse disa figura të tjera madhore kombëtare shqiptare.

Nuk ka dilemë së një veprim i tillë nga pushteti komunist bëhëj me qellim, sepse figurat madhore ishin vazhdimisht pengesë për realizimin e planeve të tyre djallëzore. Duke i sulmuar dhe dhënë epitete të ndryshme negative këtyre figurave tentohej që ata të largoheshin nga kujtesa e popullit. Por edhe pse diçka të tillë perjetoj edhe vet Cafo Begu ai mbeti i pamposhtur sepse është personaliteti më i madh politik që ka dhënë Ulqini deri më sot.

Në saje të një atmosfere dhe absurditeti të tillë për Cafo Begun ka qenë e ndaluar të flitej sepse pasonin masat ndëshkuese, ndërsa të rinjtë kanë pasur mundësi vetëm të kenë dëgjuar për emrin e tij, e asgjë më shumë. Por, duhej të ndodhnin ndryshime të mëdha për të pasur mundësi për të folur dhe shkruar për figura të tilla kombëtare siç ishte Cafo Begu.

Dhe pikërisht rënia e Murit të Berlinit në nëntor 1989, ishte fillimi i fundit të sistemit komunist që pësoi disfatë në vitin 1990, me aplikimin e pluralizmit politik. Pikërisht nga ajo kohë ngjarjet dhe figurat e anatemuara filluan të ringjallën me dimensionin e tyre të vërtetë, e jo ashtu siç na e kishin imponuar pushtetarët dhe kalemxhinjtë e tyre vite më radhë.

Autori në ketë botim na ofron të dhëna me interes për jetën dhe veprimtarinë politike të Cafo Beg Ulqinit, nga rinia e tij e deri në momentin e vdekjes së tij në Shkodër më 24.12.1977 në Shkodër. Të dhënat e prezantuara përfshijnë jo vetëm një regjion të ngushtë siç është Ulqini me rethinën e tij, por pothuaj edhe hapësirën mbarëkombëtare.

Duke e redaktuar ketë libër kam përjetuar momente të veçanta emocionale, sepse për të parën herë kisha mundësi të njihem me jetën dhe veprimtarinë e Cafo Begut dhe vëllaut të tij Hodo Begut. Veprimtaria dhe jeta e tyre paraqet një dramë të veçantë familjare, që në një farë mënyre janë sinonim i vuajtjeve të përgjithshme të shqiptarëve në ketë mjedis. Nuk ka dilemë se diçka të tillë do të përjetojnë edhe lexuesit e këti libri e në veçanti ata familje apo pasardhësit e tyre që i kanë përjetuar maltretimet dhe ndeshkimet e ndryshme nga ana e pushtetit të kohës.

Në saje të këti botimi për të parën herë kemi mundësi të njihemi edhe me emra të personave dhe familjeve të ndryshme të cilët e kanë ndihmuar apo kanë qenë bashkëmenditarë të Cafo Begut. Po ashtu këtu për të parën herë paraqitet një regjistër i indivdëve të pushkatuar, dënuar dhe të përsekutuar nga ana e pushtetit komunist. Nuk ka dilemë se sëcili prej tyre paraqet çështje në vehte sepse kanë përjetuar maltretime dhe torturime të ndryshme. Të dhënat e prezantuara këtu janë vetëm epizodike, që meritojnë një qasje të veçantë për të ndriçuar të vertetën e kohës.

Por, pa dyshim se në ketë aspekt një familje paraqet ekzemplarë të veçantë të qendrimit. Fjala është për familjen e Simon Gjokës-Shkrelit nga Shën Gjergji e cila për besë, nder e burrni ka vuajtur shumë. Madje vuajtjet e tyre janë biblike që pak kush mund ta imagjinojë, që shkon deri në atë nivel duke shpallur të vdekun djalin e gjallë. Një sakrificë të tillë sublime kanë mundur ta përjetojnë vetëm familjet me dinjitet të jashtëzakonshëm të karakterit dhe besës shqiptare.

Ndonëse Cafo Begu pas arratisjës nga janari i vitit 1953 jetonte në Shqipëri përkatësisht në Shkodër ku edhe vdiq në vitin 1977, në moshën 85 vjeçare, ai kishte nostalgji të madhe për Ulqinin e tij. Me interes është një detal nga një takim që ka pasur një ulqinak në vitin 1972 më Cafo Begun në Shkodër në dyqanin ku ka punuar të Dugajt e Reja, ku në mes tjerash ai e ka pyetur së “a ka me e permend kush emnin tem në Ulqin”.

Nëse emri i tij deri me rënien e sistemit komunist ka qenë i anatemuar, më vendosjen e pluralizmit ai filloj të marrë përmasat reale. Dhe botimi i këtij libri, dëshmon në mënyrë bindëse së Cafo Begu, është pjesë e pandarë e Ulqinit dhe si i tillë do të jetë përherë.

Në libër jepën të dhëna më interes më rastin e vendosjes së komunistëve në Ulqin në nëntor 1944 dhe instalimit të pushtetit të tyre ku pushtetarët e rinj burgosen, përsekutuan dhe pushkatuan një numër të konsideruar të qytetarëve të Ulqinit dhe viseve tjera, që kanë qenë përkrahesit e Cafo Begut. Dhe në ketë situatë për jetë a vdekje Cafo Begu më disa bashkëluftëtar dual në ilegalitet(nëntor 1944-janar 1953). Kjo periudhë kohore paraqet sakrificën më të madhe për jetë a vdekje sepse ai ndiqej në të gjitha anët, por ishte populli ai që e strehoj dhe e mbajti duke rrezikuar jetën e tyre si në Anë të Malit, Krajë, Shtoj, Tivari i Naltë, Shkodër e përfundimisht në Ulqin.

Cafo Begu ishte në mes dy zjarrëve. Ai ndiqej nga të dy regjimet si në Shqipëri dhe Jugosllavi. Kjo ishte fatkeqsi e madhe sepse të ndiqej individi i cili ka punuar për çështjen kombëtare ishte utopi e kohës. Sepse bashkimi i tokave shqiptare më shtetin amë Shqipërinë nuk mund ti mveshet Cafo Begut krim, sepse këto ishin qasjet e idealistëve kombëtarë, që janë prezantuar gjatë okupimit italian dhe ati gjerman. Madje një ide e tillë fillimisht ka qenë e përkrahur edhe nga komunistët në fillim të Luftës së Dytë Botërore, por më pas ata devijuan platformën e tyre, ku si dëshmi transparente na shërben mbledhja historike e Mukjes. Nga një devijim i tillë del se atyre nuk iu ka interesuar çështja kombëtare shqiptare në përgjithësi, por marrja e pushtetit dhe instalimi i sistemit komunist i cili pati pasoja të mëdha për popullin shqiptarë.

Autori i këtij libri meriton falënderim të veçantë sepse ai ka treguar angazhim serioz disavjeçar duke mbledhur e përpunuar një material të gjerë dhe shumëdimensional për figurën e Cafo Begut. Autori me një durim i cili është për admirim nuk është zhgenjyer as atëherë kur i kanë munguar të dhënat e nevojshme për ca periudha përkatëse, apo kur individ të ndryshëm kanë refuzuar e ngurruar për të dhënë informacionet e duhura.

Ky botim në një farë mënyre paraqet një dosje të çështjeve deri më tash pak apo aspak të njohura për mjedisin tonë. Andaj kur të lexohet ky libër do të kemi mundësi të gjykojmë për individet dhe rrethanat e kohës.

Nuk ka dilemë se ky libër do të hap debate të natyrave të ndryshme. Por, jemi të mendimit se vetëm një debat i tillë do të jetë në favor të këtij botimi, sepse të dhëna të reja do të plotësojnë figurën komplekse të Cafo Begut. Ky botim avancon njohuritë për ketë personalitet dhe të bashkëmendimtarëve të të tij, ndërsa edhe këto të dhëna janë të mjaftueshme për të kuptuar se historia e jonë meriton të rishkruhet, me dokumenta dhe fakte konkrete pa paragjykime dhe qasje ideologjike. Pikërisht nga ky konstatim, nuk dyshojmë se në sajë të të dhënave të reja që do të ofrohen, janë të gjitha gjasat që botimi i dytë të jetë i plotësuar dhe i zgjëruar.

Vlerë e veçantë e këtij botimi është së ai është paisur me një numër të konsideruar të fotografive të cilat për të parën herë i prezatohen opinionit.

Duke e lexuar këtë libër del qartë së ka ardhur koha që për ngjarjet apo figurat e ndryshme kombëtare të shkruhet e vërteta sepse gjatë periudhës së komunizmit na është imponuar një realitet tjetër. Një dukuri e tillë nuk është çudi sepse historinë e kanë shkruar fitimtarët duke ia përshtatur interesave të tyre me ngjyrim ideologjik. Ndërsa sot në rrethana të tjera është obligim moral dhe profesional që të shkruhet e vërteta ashtu si ka qenë duke u bazuar në fakte dhe argumente të kohës. Ngjarjët e kohës së Cafo Begut që na dëshmohet madje edhe përmes individeve pjesëmarrës të drejtpërdrejt, dëshmojnë një realitet tjetër i cili duhet të jetë mësim për të gjithë ata që do të merren me shkrime të kësaj periudhe kohore. Vetëm me një veprim të tillë do ti shërbejmë realitetit sikurse veprohet kudo në botën e qytetëruar.

Duke i falënderuar këtij botimi Cafo Begu nuk është më figurë e panjohur dhe e anatemauar si e ka paraqitur pushteti i kohës, por ai është me ne, të çdo individ e familje. Andaj ky libër përfundimisht heq dilemat dhe kureshtjen e të gjithë neve, ku padyshim lexuesi do të jetë ai që do të japë gjykimin dhe vlerësimin e vet.

Monografia e cila i kushtohet Cafo Beg Ulqinit, duhet të jetë pjesë e çdo familje ulqinake në mënyrë të veçantë dhe të gjithë neve në përgjithësi. Ajo duhet të lexohet dhe analizohet, sepse kjo paraqet të kaluarën tonë në një periudhë të caktuar kohore. Vetëm kur të lexohet atëherë do të jemi në gjendje për të kuptuar vuajtjet e popullit tonë që duhet të jetë mësim për të sotmën dhe të ardhmen.

DJE E MBURRE SOT E SHAN

April 2, 2021 by dgreca

Fabul nga Naum Prifti/Një mëngjes të ngrohtë vere Kumria, Cinxamiu dhe Kali i Qyqes po bisedonin në një kaçube pranë kënetës. Në atë moment pelikani Kankan doli nga uji duke shpupurisur krahët dhe duke lëshuar gushën e madhe. Aty pranë e vështronte plot adhurim lejleku Gjetan që filloi të trokiste sqepin.

Kumria, pa u merakosur për temën e muhabetit deri në atë moment, tha atë që po mendonin të gjithë.

-Ama dhe ky Gjetani, mbeti pranë pelikanit! Sa qesharak duket kur i shkon pas si bisht!

-Për Gjetanin s’ka shpend më madhështor se pelikani. Ai thotë se as Mjellma nuk i afrohet për nga bukuria,- tha Kali i Qyqes që qeshte nën buzë.

-Shiko si i bën fresk pendëve për t’ia avulluar ujin më shpejt. Po përse gjithë këto shërbime? –pyeti Kumria që ishte kureshtare nga natyra.

Kali i Qyqes, në një nga fluturimet e veta për të ngritur folenë, tha se e kishte parë lejlekun të shkonte në gosti te pelikani që i jepte bretkosa e ngërthie që nuk i hante vetë.

Cinxamiu u hodh nga një degë te tjetra dhe iu tha:

-Nuk është punë gostie. Pelikani është poet i njohur dhe i nderuar në cektinë. Po ju nuk keni dëgjuar se lejleku ka filluar të shkruajë vjersha…

Shpendët u gajasën së qeshuri me këtë lajm.

Sikur t’a dinte se po flitej për të, lejlek Gjetani iu kishte ardhur aty pranë. Në qafën e hollë i varej një radiokasetofon me ngjyra.

Pa e pyetur askush filloi të fliste:

-Nuk ka poet më të madh se Pelikani. U kënaqa nja dy orë me të. Ka bërë një parodi shumë të bukur për mburravecët. Sa mirë që e mbaj kasetofonin me vete se e kam inçizuar. Sakaq u afrua aty edhe Bishttundësi që nuk e zinte vendi asnjëherë.

Lejlek Gjetani shtypi butonin e kasetofonit dhe mori një pozë solemne.

“Kali i Qyqes bukurosh,

Pendelarë e kokëbosh,

Jelekun me sumbulla,

Mendjen plot me kumbulla.

I tha motrës: Jam i fortë,

Kalë is unë s’ka në botë!

Motra hipi, e besoi,

Ai në lum’ e lëshoi…”

Kumria dhe Cinxamiu u gajasën së qeshuri kurse Kali i Qyqes u zemërua.

-Ç’është kjo? – protestoi ai. – Çuditem si ia pranojnë këto bejte? Dhe si mund të bëhen shtrembërime të tilla?

-Paroditë për të qeshur bëhen, – i shpjegoi lejleku.

-Pelikani do bënte mirë të shikonte gushën e vet që m’i varet si torbë! – shfreu i zemëruar Kali i Qyqes.

-Ju gjykoni gabim, – e qortoi lejleku Gjetan. –Dhe po e shani Kankanin pa të drejtë. Paroditë e tij i mësojnë dhe i këndojnë të gjithë. Ju u prekët se ai bën humor me fisin tuaj por po të kishte folur për një shpend tjetër, edhe ju do të kishit qeshur dhe do ta lavdëronit.

-Të tilla bejte janë marrëzira. Të gjithë e dinë se Kali i Qyqes është shkabë dhe… – tha me seriozitet Kali i Qyqes.

-Mos u bëj qesharak, – e këshilloi lejleku. – Talenti i Kankanit është i paarritshëm. Ashtu siç është edhe pamja e madhështia e tij në ujë dhe në tokë.

-Ti e lavdëron se rri gjithë ditën me të, – vërejti Kali i Qyqes.

-Ti duhet ta kesh për nder që një humorist si ai të ka kushtuar disa vargje. Unë po të isha në vendin tënd do isha shumë i kënaqur.

Dhe për t’i bindur të gjithë që ishin aty se kush ishte pelikani, lejleku shtoi edhe një fakt.

-As vezën që bën Kankani s’e bën dot asnjë nga ne.

Kjo ishte e vërtetë dhe të gjithë shpendët e dinin madhësinë e hatashme të vezëve të pelikanit. Kali i Qyqes e mbylli squpin.

Lejleku i përshëndeti dhe u largua drejt folesë së vet. Pas pak edhe shpendët e tjerë u shpërndanë duke u menduar për ato që iu tha lejleku.

Bishttundësi, që nuk mund të qëndronte gjatë në asnjë vend, shpinte e merrte të rejat që ngjisnin në kënetë dhe rreth saj.

Ai i tregoi pelikanit sesi lejleku i kishte dalë në mbrojtje dhe sesa shumë e adhuronte.

-Lejleku është i këndshëm,- tha Kankani.

-Po si të duket si poet? – e shtyu Bishttundësi.

– Si poet nuk vlen! Kot e harxhon kohën me poezi. Sqepi i lejlekut nuk ia thotë fare asaj ane,– tha pelikani.

Bishttundësin nuk e mbante më vendi. Kjo qe e reja më interesante e ditës dhe ai me padurim e shpërndau ku mundi.

Nuk kaloi shumë dhe Kumrija, Kali i Qyqes dhe Cinxamiu u bënë tok përsëri. Aty pranë lejlek Gjetani qëndronte mbi një këmbë i menduar.

Kur u dëgjua krokërrima e Kankanit që mesa duket po i shkonte mbarë gjuetia atë ditë te kallamishtja. Kumria, për t’i bërë qejfin Gjetanit, tha:

-Kankani ka zë të mirë!

Cinxamiu s’e duroi këtë lajkë dhe hopkërceu në një degë tjetër.

-Ti, ç’është e vërteta, e ke zërin më të mirë se ai, – tha Kali i Qyqes.

-Ku zëri im, e ku ai i Kankanit! – ia ktheu ajo.

Atëherë ndërhyri lejleku që duke e lëshuar edhe këmbën tjetër në tokë, tha:

-Pelikani s’ka ndonjë zë për t’ia pasur zili. Kërkërimat e tij s’mund të quhen këngë.

Kumria duke kujtuar lëvdatat e kaluara të lejlekut për pelikanin, vazhdoi me të njëjtin avaz.

-Pelikani edhe pamjen e ka te hijshme! Madhështia e tij nuk ka të krahasuar me shpendët e tjerë.

Lejleku Gjetan kërciti sqepin me nervozizëm.

-Edhe ndonjë bukuri të madhe nuk ka. Po t’ia shikosh krahët nga afër, e di sa të shtrembër i ka? Pastaj po të ishte i bukur, do kishim dëgjuar vajza të quajtuara me atë emër. Të ka zënë veshi ndonjë Pelikane? Asnjë! Kurse Kumrie ka plot, si në jug dhe në veri. Të vjen krupë kur shikon atë gushën e tij si qeskë. Kur përtypet, e kërcet sqepin krap e krrup si purteka në dërrasë, aq sa nuk mund t’i qëndrosh pranë. Pa le sa i babëzitur që është, s’ndien të ngopur…

Kali i Qyqes dëgjonte i hutuar ndërsa Cinxamiu kërceu një degë më poshtë që të mos i shpëtonte asnjë fjalë.

Gjetan Lejleku po e shante pelikanin sikur të mos ishte ai që e kishte lavdëruar dhe ngritur në qiell herën e kaluar.

-Epo nuk i duhet t’i ketë të tjerat se ai ka talentin që se ka askush, – tha Kali i Qyqes me mllef. – Paroditë e tij i pëlqejnë të gjithë dhe gjithandej veç për të flasin.

-Mos fol kot, – ia preu lejlek Gjetani i nxehur. –Me miq e me të njohur i ka botuar poezitë. Dhe çdo herë ua mbush botuesve gushën me peshk aq sa ata ngatërrojnë vlerat e peshkut me të poezisë. Ka të tjerë më të talentuar se ai…

Shpendët nuk dinin si t’i kuptonin këto akuza për pelikanin nga lejleku që deri atëherë vetëm mburrej duke thënë se edhe familjet e tyre i përkitnin një fisi.

Lejleku hapi krahët, u prapësua disa hapa dhe pastaj u ngrit me hov mbi kënetë.

-Po ky, si e ndërroi fletën kështu? – pyeti Kumria e habitur. – Ky na mburrej që e kishte shok pa lëre ç’na thoshte për talent e hijeshi.

Bishttundësi sapo e pa të largohej lejleku iu afrua me ngazëllim grupit dhe u tregoi se ç’kishte thënë pelikan Kankani për të.

Kumria që dukej se u frymëzua në moment filloi të këndonte me shpoti:

“Dje e mburre, sot e shan,

S’ka lezet kështu, Gjetan!”