dgreca – Page 166 – Dielli

Urdhri “Shotë Galica” 8 grave të Kosovës

March 9, 2021 by dgreca

Presidentja në detyrë e Kosovës Vjosa Osmani akordon urdhrin “Shotë Galica” për 8 gra/

-Urdhri “Shotë Galica” u ndahet personave, të cilët kanë avokuar, kanë bërë vepra trimërie apo akte guximi për barazinë gjinore/

PRISHTINË, 8 Mars 2021- Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë Behlul Jashari/ U.d. Presidentja e Kosovës Vjosa Osmani, me rastin e Ditës Ndërkombëtare të Gruas, ka dekoruar me urdhrin “Shotë Galica”, tetë gra, të cilat me aktivitetin e tyre kanë dhënë kontribut në avokimin dhe avancimin e barazisë gjinore si dhe në kauzën e përpjekjet për drejtësi.

Sipas u.d. Presidentes Osmani, secila nga këto gra e organizata, shquhen për guximin në kërkim të të drejtës së tyre, mbrojtjes së integritetit dhe të të vërtetës. Ajo ka thënë se vetëm duke pasur gra të guximshme e barazi gjinore, shoqëritë si kjo e jona mund të avancohen. Ajo ka theksuar se këto gra dhe shoqata përbëjnë modelin e aktivisteve që fatin e tyre personal e kanë shndërruar në kauzë për të mirën e përgjithshme, duke u përpjekur për të ngadhënjyer e vërteta dhe duke u bërë prijetare në avancimin e barazisë gjinore dhe të drejtave të njeriut në përgjithësi.

Urdhri “Shotë Galica” u ndahet personave, të cilët kanë avokuar, kanë bërë vepra trimërie apo akte guximi për barazinë gjinore.

Të dekoruarat janë:

Vasfije Krasniqi – një heroinë e vërtetë e ditëve tona. Gruaja e cila dhimbjen e shndërroi në guxim dhe shembull se si mund dhe duhet të sfidohen stereotipet e paragjykimet shoqërore. Gruaja e cila foli publikisht për tmerrin e përjetuar gjatë luftës së fundit dhe dhunimin seksual nga forcat serbe dhe meritorja për trasimin e rrugës për të gjitha gratë e mbijetuara të dhunës seksuale gjatë luftës në Kosovë. Për guximin e treguar në luftën e saj për drejtësi, znj. Vasfije Krasniqi dekorohet me urdhrin presidencial “Shotë Galica”.

Shyhrete Tahiri – Sylejmani – gruaja që ndoqi hap pas hapi rrugën deri në sjelljen e drejtësisë për padrejtësinë që i është bërë asaj dhe shumë grave e vajzave të Kosovës. E mbijetuar e dhunës seksuale në luftën e fundit në Kosovë, Shyhrete Tahiri – Sylejmani dekorohet për guximin e saj që publikisht të kërkojë dënimin e përdhunuesve. Znj. Shyhrete Tahiri- Sylejmani dekorohet me urdhrin presidencial “Shotë Galica” për ngritjen e zërit të saj që ndihmoi të fuqizohet zëri i shumë vajzave e grave të tjera anë e mbanë vendit tonë.

Shehrije Balaj – gruaja e parë që dëshmoi në Beograd kundër forcave serbe që e përdhunuan atë gjatë luftës në Kosovës. Ndonëse vdiq në vitin 2018, ajo mbetet heroinë e ditëve të sotme. Për guximin e saj, znj. Shehrije Bala dekorohet me urdhrin presidencial “Shotë Galica”.

Marte Tunaj – është ndër gratë e para në Kosovë që ka dëshmuar për dhunimin e kryer gjatë kohës së luftës nga forcat serbe. Në momentet më të vështira të luftës së UÇK-së, ajo iu përgjigj organizmit të tij dhe dha kontribut të jashtëzakonshëm. Ajo nuk jeton më, por vepra e saj është e pavdekshme. Për shembullin e dhënë dhe guximin, znj. Marte Tunaj dekorohet me urdhrin presidencial “Shotë Galica”.

Shoqata “Thirrjet e nënave” – Shoqate e cila për vite tashmë merret me procesin e zbardhjes se fatit te personave të pagjetur e të zhdukur gjatë luftës së fundit në Kosovë. Thirrja e nënave mbetet thirrja më e kumbueshme në vendin tonë për drejtësi. E nënat e Gjakovës nuk u dorëzuan kurrë dhe nuk do të dorëzohen derisa drejtësia të vje në vend. Për qëndresën, vendosmërinë e punën e palodhshme ndër vite, shoqata “Thirrjet e Nënave”, dekorohet me urdhrin “Shotë Galica”.

Shpresa Loshaj – një pishtare e vërtetë, një guximtare e pashoq, një luftëtare për gjithpërfshirje e aktivizëm në përpjekjet për mbrojtjen e lumenjve të Kosovës. Për punën e saj të palodhshme, për mosluhatjen në qëndrimet e saja, si dhe për guximin për të sfiduar padrejtësitë, si dhe për guximin e treguar në mbrojtjen e pasurive natyrore të Kosovës, znj. Shpresa Loshaj dekorohet sot me urdhrin “Shotë Galica”.

Arjeta Musliu – gruaja që vendosi që dhembjen e saj ta kthejë në forcë, duke hapur kështu qendrën këshilluese ‘Ri-Jeta’, që tu dal në ndihmë të gjithë të rinjve që përballen me përdorimin e substancave narkotike. Arjeta është shembull se si sfidat e jetës shndërrohen në motiv për të ndihmuar të tjerët në nevojë, dhe si dhimbja vet mund të na ndihmojë të lehtësojmë dhimbjen e të tjerëve. Për përkrahjen e qindra familjeve, prindërve e në veçanti nënave, znj. Arjeta Musliu dekorohet sot me urdhrin “Shotë Galica”.

Fahrije Hoti – Ajo është themeluesja e ndërmarrjes “Krusha”, në të cilën janë të punësuara pesëdhjetë gra, shumica e të cilave kanë mbetur të veja nga lufta e fundit në Kosovë. Themelimi i shoqatës “Gratë e veja” në vitin 2003 për përpjekjet për zbardhjen e fatit të personave të pagjetur ishte hapi i parë. Dy vite më vonë, Fahrija filloi një iniciativë vetjake për konservimin e ushqimeve dimërore. Kjo iniciativë në vitin 2010 u shndërrua në ndërmarrjen e njohur “Krusha”. Znj. Fahrije Hoti dekorohet me urdhrin presidencial “Shotë Galica” si gruaja që nuk u ndal kurrë së besuari dhe së guxuari përkundër të gjitha paragjykimeve.

ALIDA

March 9, 2021 by dgreca

NGA DINE DINE*

Një ditë vere po shëtisnim me Qaniun në sheshin poshtë,në burgun e Spaçit. Në anën tjetër të kodrës, vumë re krejt pa pritur, një çift që ruante dhitë.Them “pa pritur”sepse, zakonisht i shihnim të vetmuar.Ajo që na bëri përshtypje ishte se atë ditë ata bënin edhe lodra me dorë me njëri tjetrin;ndiqeshin,kapeshin,lëshoheshin e përsëri vraponin.

-Po bëjnë dashuri-tha Qaniu.E shikon?!Pak e çuditshme për këto anë!….

Mbase janë të afërm e bëjnë lojra për të kaluar kohën,i them sa për të vazhduar bisedën.

-Jo! tha ai –ata janë eksituar keq se duket sikur po kacafyten rreptë me njëri tjetrin. E shikon?Tani u fshehën pas kasolles që të mos i shohim ne.Po mire bëjnë bre Dinkë,janë të lire-vazhdoi me dialektin e tij korçar,duke ma lëmuar pak edhe emrin.Vetë Zoti i ka krijuar këto gjëra!Në këto shpate malesh e kodrash,thuaj si të duash,është diçka shumë romantike të bësh dashuri,sepse je larg njerëzve e thashethemeve.

Në internim,atje ku kam jetuar tërë jetën,një here të kolliteshe e merte vesh i gjithë sektori!O Zot!Dhe të mos guxoje të bije në dashuri me ndonjë nga ato me biografi të mire,se të merrte dreqi!Prandaj ne tani lak-mojmë këta të shkretë,që jetojnë majë këtyre shkrepave e ndoshta robtohen edhe për bukën e gojës e s`duan t`ia dine dhe ja,ndjehen të lu-mtur!..Ore,po ja kjo është lumturia!Atë njeriu e ka brënda vetes.Besoj se kanë gjetur mënyrën të mbushin barkun e janë të kënaqur,se nuk kanë pretendime;dhe bëjnë dashuri pa ju hyrë gjëmb në këmbë.Pra,i plotësojnë ato që ne i quajmë kërkesa të domosdoshme,natyrale dhe njerëzore,kërkesa fiziologjike.Është e vërtetë që në kooperative s`marrin pare por vlerësohen me pike.I mbytin në pike!Po të marrin shumë pike ju thonë që megjithëse kanë punuar,nuk e kanë realizuar planin e shtetit dhe u heqin gjysmat…Por ata nuk mërziten aq shumë,se duan të mbijetojnë.Ama…shpirtit i japin!..Them për ata si ky çifti që sapo pamë,që kanë mundësi të bëjnë edhe ndonjëçikë dashuri……Eh sa poshtë kemi rënë!Lakmojmë ata të shkretët që me nder,nuk kanë as brekë në bythë,paçka se e kanë gjetur një mënyrë jetese!E vije re si hidheshin e përdridheshin…..kurse ne ndjehemi aq fatkeqë!Sepse na mungon liria!Nganjëherë them se njeriu është fatkeq gjithmonë.Kur e kemi një gjë vuajmë, se nuk e vlerësojmë.Kur nuk e kemi ,e dëshirojmë e jemi përsëri fatkeqë.Njeriu është vërtet një qënie paksa e çuditshme!…..

Me Qaniun nuk kishim pasur kurrë rast të filozofonim për tema të tilla,ndaj nuk e ndërpreva për asnjë çast.Pasi u mendua pak më propozoi të pinim një kafe e,më pas rifilloi:

– Sot dua të të tregoj nja dy histori dashurie.Në fakt vetëm njëra është e tillë,kurse tjetra është thjeshtë një histori seksi.Si u çvirgjërova!Si e solli rasti,sepse nuk ishte një meritë e imja!

Pasi mbarova shkollën e mesme,me sugjerimin e miqve fillova punë në ndërtim.Në sektorin B,ku banoja prej vitesh,një ditë më thërresin në zyrat e bujqësisë.Sekretari i partisë që ngjallte gjithënjë frikë,më priti me përzëmërsi dhe më kërkoi që të bëja qëndrën e emulacionit,me që sektori nuk kishte dizenjator.”Sa here që do të kemi nevojë do të të thërresim e do të të paguajmë si në ndërtim-më thanë.Me përgjegjësin e ndërtimit merremi vesh ne,që ata mos të të pengojnë kur ne të kemi nevojë.Kemi dëshirë ta bëjmë si ajo e sektorit R.Unë do të të çoj me triçikël që ta shohësh vetë.” Nuk fola fare…sepse, nuk i dihet kurrë sesi mund të interpretohet një fjalë e thënë pa të keq në atë kohë të një diktature të paimagjinueshme….U nisëm menjëherë.

Kur u kthyem,sapo hyra në zyrë,mu përballë meje një vajzë e re tek të tetëmbëdhjetat ,me sy të kaltër e me një pamje ëngjëllore që më tronditi që në atë çast!U përpoqa të mos i kushtoj vëmëndje por fytyra,e ndjeja, më kishte tradhëtuar plotësisht.Më dukej se më ishin ndezur faqet flakë e s`po dija si të dilja nga ajo situatë e papritur,kur sekretari i partisë,sikur ta kishte kuptuar hallin tim,më njoftoi se tani e tutje do të kisha punë me Alidën,se ajo merrej me garat e brigatave e gjithçka tjetër që duhej për qëndrën e emulacionit.Kush nuk do të ishte i lumtur të kishte fatin të punonte me Alidën?!.Ai u largua nga zyra dhe unë mbeta si guhak,duke vështruar sytë e saj.Për çudinë time edhe ajo po vështronte pa ju trëmbur syri.Më dukej se po më rrihnin tëmthat e fytyra më ish skuqur,por më vinte zor ta drejtoja shikimin nga muret që ishin të xhveshur,me përjashtim të”shokut Enver” që qëndronte përballë meje.Në çast trurin ma përshkoi një mendim:Ç`mrekulli të kesh fatin të punosh me një bukuri të tillë!E kisha humbur toruan kur, Alida më këshilloi të afrohesha edhe pak e të shikoja nëse kishte ndonjë problem me shkrimin.U afrova instinktivisht,ndoshta më tepër sesa duhej dhe ndjeva aromën e parfumit të saj.Nuk di ta përshkruaj atë moment!Po të isha poet dota përjetësoja në një poezi.S`di sa kohë ndenjëm “duke parë shkrimin”,sepse unë tashmë nuk e kisha mëndjen aty…”Asnjë problem nuk ka” thashë sa për të thyer heshtjen!Ajo ktheu kokën e po më vështronte drejt e në sy!Buzëqeshi lehtë për një hop e më pas tundi kokën në shënjë miratimi…Isha shumë i turpshëm,e kjo më pengoi ti afroja buzët pranë buzëve të saj.Ndjehesha aq i emocionuar e i lumtur sa më dukej se mjaftonte ti lëvizja pak krahët,e do të fluturoja nga gëzimi.

Qaniu heshti për pak çaste,pastaj mori frymë thellë e filloi të rrëfejë përsëri: -Nejse…..u nisa për në shtëpi me fletët e shkruajtura të emulacionit socialist dhe gjatë rrugës mendoja i ngazëllyer nëse ndonjëherë mund të bëhej e imja!Fill pas këtij mendimi arrita në përfundimin se bëra shumë mirë që nuk e përqafova,sepse kurrë nuk dihet ç`ndodh;femrat janë të pa parashikueshme!Mund të bënte ndonjë gjest refuzimi e kështu zhgënjimi do të ishte fatal.Isha me fat që herë pas here mund të konsultohesha,sepse dihet:punët e mira bëhen avash avash-thashë me vete.

Qëndrën e emulacionit e fillova që atë natë dhe ndëjta deri vonë,në mënyrë që ta vija punën përpara.Të nesërmen u ngrita herët dhe vura re se kartonat ishin llangosur me lajle e lujle,ku dominonte e verdha dhe një e kuqe e hapur në atë mënyrë që shkrimi të dallohej mirë.Kur i hodha një sy shkrimit, vura re se e kishte vështirësisht të lexueshëm,si këmbë pule,në kontrast me syt`e saj të bukur.Atë ditë,dy herë u duka në zyrën e saj,gjoja për të deshifruar shkrimin në disa vënde,por të dy herët u ndesha me fytyrën e vrazhdë të një nëpunësi që e njihja,por që për çudi më përshëndeti përzëmërsisht,gjë që ma lehtësoi disi qëndrimin.Sa here që e shihja më dukej akoma më e bukur.Ndoshta ishte ajo që thotë Shekspiri “dashuri me shikim të pare”.E ndjeja që kisha rënë brënda me të dy këmbët dhe mezi prisja rastin ta provokoja sado pak,për të kuptuar nëse edhe ajo po provonte të njëjtën gjë.Pas kësaj gjithçka do të ishte më e lehtë.Mirëpo si i thonë fjalës,unë isha “hëm qeros hëm kokoros”,desha që gjithçka të bëhej në fshehtësi të plotë,gjë që ishte shumë e vështirë. Dihet që tek njerëzit e zakonshëm,thashethemet janë pjesë e jetës së tyre;vulgu nuk rron dot pa `to…Jo se një intelektuali nuk i pëlqejnë; edhe ai, herë-herë dëshiron të bëjë thashetheme sepse është brënda natyrës së njeriut,por përgjithësisht ka atë vetëdijën se është një humbje e pafrytshme kohe,kur mendon se ka ndonjë ide origjinale që mund tua shpalosë të tjerëve e të kalojë kohën e lire.Sidoqoftë mendoja që të ruhesha sadopak nga përgojimet,veçanërisht tani në fazën e parë,kur nuk kisha asnjë siguri nëse edhe ajo ushqente të njëjtat ndjenja.

Qëndrën emulacionit e mbarova në një kohë rekord,sepse dihej, do të shihja Alidën e do të kishim rastin të shkëmbenim dy fjalë.Më lindi një nevojë për punën dhe e thirra. Pa e bërë fjalën dysh, më ndoqi për të vendosur kartonat e bërë gati sipas rradhës që do të ekspozohesh-in nëpër stenda.Ishte hera e parë që në sektorin tonë përdoreshin ngjyrat. Kur i hapa dhe vura të parën në stendë ajo mu duk se u habit: “Uaa, sa bukur”,shqiptoi me një gjysëm zëri.

–Vërtetë të pëlqen?-ndërhyra unë sa për të hapur muhabet. Shumë,shumë-vërejti ajo me një zë që dukej sikur pëshpëriste.

Atëhere mora një çikë më tepër guxim:”Sikur edhe unë të të pëlqeja kaq shumë…..sa i lumtur do të isha “,shqiptova me një çerek zëri sikur të flisja me vete,e fjalët e mija ti merrte era.Ndërkohë,po shti-resha sikur isha preokupuar me stendën që ti vija kartonat në gone.Meqë nuk mora përgjigje ashtu,instinktivisht,ktheva fytyrën drejt saj. O zot ç`buzëqeshje të ëmbël që kishte!Po më vështronte!…….Atë çast s`më mbetej tjetër,veçse ta përqafoja,ta puthja,ta përkëdhelja!Vura re.Rreth e rrotull s`kish njeri. Kjo, më dha kurajo që të avancoja sadopak.-Alida- i pëshpërita,sepse isha shumë i emocionuar- ke ndonjë kundërshtim ti që,pa na vënë re njeri në këtë botë, të takohemi ndonjëherë e të bisedojmë?

Ajo më vështronte drejt e në sy!Në një çast miratoi me kokë.Unë përsëri u bëra me krahë.”Dua të të dëgjoj zërin-i thashë –thuaje një fjalë që ta dëgjoj me veshët e mij”.Atëhere ajo shqiptoi një “Po” që mu duk si një psherëtimë ëngjëlli!Edhe pse ishte mesi i ditës,s`po u besoja as syve as zërit të saj,sepse më dukej sikur po shihja një ëndërr që e dëshiroja aq shumë!Një çast desha ta mbyt me komplimenta që i kisha majë gjuhës!Edhe pse më dukej se do ti dëgjonte me ëndje,mendova ta lë me aq.Kur po ndahesha,pasi hodha prapë një shikim për rreth i kapa dorën,ja shtërngova,ja afrova pranë zëmrës,pranë gojës e ja putha;ja putha pa hasur në kundërshtim,e u largova me të shpejtë si i zënë nga Amoku!Kisha një ndjenjë eksitimi që s`e kisha provuar kurrë më parë!Gjatë ditëve që pasuan ndjehesha aq lumtur,sa nuk shihja gjë tjetër,veç syve të saj të kaltër që më ndiqnin hap pas hapi!Më dukej se e gjithë bota ishte kaltërsi!

– Miku im,me sa pashë, po e përjetonte atë kohë sërish,Psherëtiu thellë e mu duk i mallëngjyer.Ju luta të vazhdonte e ai nuk mënoi për të vazhduar:

-Për nja dy javë o Dinkë-foli Qaniu,nuk u tundova që ta shihja,edhe pse e kujtoja ç`do çast.”Me fatin nuk bëhet shaka”-mendova me vete-kur një natë,aty nga ora dhjetë e gjysëm e darkës troket dera.Sapo kishim rënë në gjumë.Ngrihem e tek porta shoh një fare Rustem Aliaj,anëtar partie që më spjegon se me rastin e festës së korrjeve,partia kishte organizuar një mbrëmje dëfrimi me të ngrëna e me të pira.U duhej një fizarmonikë dhe meqë fatkeqësisht,nuk kishin njeri tjetër që ti argëtonte, më kishin ftuar mua.Ja them nënës.Ajo ishte shqetësuar se mos më arrestonin dhe u gëzua si një fëmijë, kur i tregova për shkakun e asaj vizite të orës së vonë.

U vesha shpejt e shpejt,mora fizarmonikën dhe bashkë me Rustemin arritëm tek mensa ku bëhej mbrëmja….(Vijon)

Fragmenti eshte marre shkeputur nga “ALIDA” me autor Dine Dine(Nasufi). Po e shfletojme ne Dielli…na ndiqni

Nyja Gordiane e Maqedonisë së Veriut

March 9, 2021 by dgreca

tablo rreth regjistrimit të popullsisë)

Albulenë Halili &
Shemsedin Ibrahimi*

“Totalitarizmi mund të lulëzojë atje ku njerëzit refuzojnë sistematikisht që të merren me realitetin dhe janë të gatshëm të zëvendësojnë arsyen me ideologjinë dhe trillimet.”Hana Arend

Prolog

Nyja Gordiane e Maqedonisë së Veriut është regjistrimi i popullsisë. Ai përbën njërin nga proceset më të rëndësishme për shqiptarët, që nga pavarësimi i vendit nga ish Jugosllavia, por njëkohësisht është thelbësor edhe për të ardhmen e vetë shtetit.

Maqedonia e Veriut po përgatitet që operacionin më të rëndësishëm për vendin, regjistrimin e popullsisë, ta realizojë pas një vonese pothuajse dydekadëshe. Kjo vonesë per se dëshmon mungesën e vullnetit, por edhe paaftësinë e këtij shteti për të realizuar një operacion, i cili në një shtet e shoqëri normale, do të qe vetëm një operacion i thjeshtë statistikor. Kjo vonesë e parëndomtë për një shtet evropian, në të njëjtën kohë hedh dyshimin rreth legjitimitetit të strukturave shtetërore gjegjëse, se regjistrimi, i cili nuk ka mundur të realizohet për dy dekada, do të mund të realizohet si dhe të realizohet sipas standardeve të duhura.

Por, pyetja thelbësore që duhet të parashtrohet tani është: përse në Maqedoninë e Veriut regjistrimi nuk është vetëm një operacion statistikor?

E para, për shkak të natyrës së këtij shteti, të rregulluar kësisoji që në gjenezë të tij, numri i banorëve të etnive që jetojnë në Maqedoninë e Veriut përcakton gjithçka, duke nisur nga kushtetuta, ku përcaktohet se kujt i përket sovraniteti, të drejtat kolektive, përfaqësimi në institucione, ndarja territoriale, listat zgjedhore, përdorimi i gjuhës shqipe, shpërndarja buxhetore e kështu me radhë. Pra, përqindja e etnive që jetojnë në këtë shtet është kategori kushtetuese.

Ndërkaq arsyeja e dytë madhore është se gjithmonë ka pasur tendenca që këto numra të manipulohen me qëllim të ruajtjes së status quo-së.

Sfondi historik

Nëse u hedhim një vështrim historik të dhënave zyrtare statistikore të regjistrimit të popullsisë, do të vijmë në përfundim se në Maqedoni, duke filluar nga viti 1949, tendenca e strukturave të ndryshme shtetërore republikane dhe federative të asaj kohe kanë qenë në drejtim të minimizimit të numrit të etnisë shqiptare, rritjes së numrit të etnisë maqedonase dhe asaj turke dhe mospërfilljes së etnive të tjera, të cilat në të shumtën e rasteve janë regjistruar si maqedonas. E gjithë kjo është bërë duke përdorur forma të presionit dhe të manipulimit strukturor.

Presioni kryesisht është përqendruar në dy kahe. Njëri kah ka qenë manipulimi konceptual, duke krijuar bindje pasigurie, në kuptimin e krijimit të hamendjes për numrin e të tjerëve dhe pa e vënë kurrë në diskutim numrin e “popullsisë shumicë”. Kjo vërtet ka krijuar pasiguri dhe frikë të shqiptarët, të cilët pas Luftës së Dytë Botërore u shpallën bashkëpunëtorë të fashistëve, armiq të shtetit dhe në një formë – të padëshiruar. Duke u shpallur të padëshiruar, atyre iu ofrua opsioni i largimit nga vendi nëpërmjet marrëveshjeve tashmë të nënshkruara midis ish-Jugosllavisë dhe Turqisë për shkëmbimin (lexo: shpërnguljen) e popullsisë myslimane.

Shqiptarët, të ndodhur në udhëkryq historik, e patën shumë vështirë të qëndrojnë gjatë dhe disa prej tyre edhe iu nënshtruan kësaj trysnie. Kështu, sipas të dhënave statistikore, në vitin 1953, numri i shqiptarëve është përgjysmuar dhe është rritur numri i turqve edhe pse logjikisht turq nuk do të duhej të kishte në Maqedoni, meqenëse ishte realizuar marrëveshja e këmbimit të popullsisë myslimane (lexo turke). Çuditërisht, gjatë këtij viti dyfishohet numri i kësaj etnie. Nuk ka statistikë e as metodologji që është në gjendje që ta shpjegojë këtë, porse me fjalor dhe metoda politike, për të mos thënë gjenocidale.

Tabela 1. Të dhëna nga regjistrimi i popullsisë gjatë viteve 1953-2002

Pas shpërbërjes së Jugosllavisë, shteti i pavarur (Maqedonia, Republika ish-jugosllave e Maqedonisë) përveç sistemit e elitës institucionale e politike, nga regjimi pararendës trashëgoi edhe mendësinë shtetërore dhe qasjen ndaj shqiptarëve, të cilët mbetën qiraxhinj në shtëpinë e vet.

Edhe sot, Maqedonia e Veriut ka një shoqëri multietnike, por sistemi kushtetues, pra shteti i krijuar në gjysmën e territoreve historikisht shqiptare, është monoetnik. Sipas preambulës, të amendamentuar me ndryshimet kushtetuese në bazë të Marrëveshjes së Ohrit, ky shtet u takon qytetarëve të ndarë në dy kategori: popullit maqedonas dhe qytetarëve të cilët jetojnë brenda kufijve të saj të cilët janë pjesë e popullit shqiptar, popullit turk, popullit vlleh, (…).

Së dyti, po në preambulë thuhet se këta qytetarë, “në përputhje me traditën e Republikës së Krushevës dhe vendimet e KAÇKM-së dhe të Referendumit të 8 shtatorit të vitit 1991, vendosën ta konstituojnë Republikën e Maqedonisë si shtet të pavarur, sovran (…)”. Shikuar historikisht, për hir të së vërtetës, në asnjërën nga këto ngjarje historike nuk pasqyrohet vullneti i shqiptarëve. Këto ngjarje janë bërë: ose pa shqiptarët, ose kundër tyre.

Që nga pavarësia e Maqedonisë së Veriut janë realizuar dy regjistrime të popullsisë: në vitin 1994 dhe 2002. Regjistrimi i fundit në Maqedoninë e Veriut është kryer në vitin 2002. Numri i përgjithshëm i banorëve sipas këtij regjistrimi ka qenë 2 022 547 milionë banorë, përqindja e maqedonasve – 64.2%, ndërkaq ajo e shqiptarëve – 25.2%.

Përgjatë gjithë këtyre viteve, në hapësirën shqiptare ka pasur zëra se shqiptarët në Maqedoni të Veriut përbëjnë: më shumë se një të tretën e numrit të përgjithshëm të popullsisë, se numri i popullsisë shqiptare është 33%, 47 %, më i lartë se 40%, etj.

Në vitin 2011 ishte planifikuar që të realizohet procesi i regjistrimit, por ai pati dështuar për shkak të mospajtimeve midis partnerëve të koalicionit qeveritar rreth metodologjisë dhe siç thuhej, vështirësive teknike.

Perspektiva

Procesi i regjistrimit është caktuar që të realizohet gjatë periudhës 1-21 prill 2021. Ligji për realizimin e procesit të regjistrimit të popullsisë u miratua në Kuvend në janar të këtij viti. Votimi i këtij ligji u bojkotua nga opozita maqedonase OBRM-PDUKM dhe E majta (Levica). Vlen të theksohet se i tërë spektri politik shqiptar pa dallim, ka votuar pro këtij ligji. Por, ajo që është edhe më e rëndësishme se ligji është metodologjia për përgatitjen dhe realizimin e regjistrimit, e cila u shpall nga drejtori i Entit shtetëror për statistikë pa shqyrtim publik, ditë pas votimit të ligjit në kuvend. Sipas kësaj metodologjie, familjarët nuk do ta kenë të drejtën të deklarojnë përkatësinë etnike dhe fetare të afërmve të tyre që janë në mërgim. Pra regjistrimi i të afërmve të cilët nuk gjenden në vend në kohën e regjistrimit, lihet në mëshirën e një sistemi onlajn jofunksional dhe me shumë probleme.

Vetja dhe Tjetri

Gjatë gjithë këtyre viteve regjistrimi i popullsisë është parë si gogol nga strukturat shtetërore, ndaj dhe është shmangur deri sa më kjo nuk ishte e mundur. Këto struktura në një farë mënyre kanë qenë gjatë gjithë kohës të vetëdijshme për realitetin demografik në vend. Ndonëse Maqedonia e Veriut nuk e ka realizuar procesin e regjistrimit që nga viti 2002, strukturat shtetërore gjegjëse kanë të dhëna të mjaftueshme për të pasur projeksione mbi gjendjen aktuale demografike dhe lëvizjet e popullsisë.

Projeksionet mbështeten në natalitetin, mortalitetin dhe rritjen e popullsisë në vend. Përveç këtyre, pjesëmarrja e shqiptarëve në pushtet, do të duhej të mundësonte sigurimin e projeksioneve të pavaruara të cilat përpilohen nga të dhëna e indikatorë zyrtarë nga dikastere të ndryshme shtetërore, siç janë ministritë, agjencitë, kompanitë e shpërndarjes së energjisë elektrike, ato të telekomunikacionit, ndërmarrjet publike komunale e kështu me radhë.

Sa i përket natalitetit, të dhënat nga tabela e mëposhtme dëshmojnë se rritja natyrore sipas përkatësisë etnike për vitet 2008-2010, te shqiptarët është pozitive krahasuar me atë tek etnia maqedonase, ku vite me radhë është i pranishëm një trend rënës.

Tabela 2. Lëvizja natyrore e popullsisë në vitet 2008-2010

E njëjta gjë ndodh, sipas të dhënave zyrtare statistikore edhe me vitet pasuese 2015-2019, edhe pse te këto të dhëna mungojnë shifrat e vdekshmërisë sipas përkatësisë etnike, gjë që na pamundëson që të kemi rezultate lidhur me lëvizjen natyrore të popullsisë për këto vite dhe të bëjmë krahasime me periudhën paraprake.

Tabela 3. Numri i foshnjeve të lindura gjatë viteve 2015-2019 sipas përkatësisë etnike të nënës

Tabela 4. Struktura e lindjeve gjatë viteve 2015-2019 sipas përkatësisë etnike të nënës

Në figurat më poshtë, tabelat 3 dhe 4 janë paraqitur vizualisht për dy vite të zgjedhura nga botimi i fundit vjetor i Entit për Statistika, pra vitet 2015 dhe 2019, me qëllim të krahasimit.

Figura 1. Lindjet sipas përkatësisë etnike në vitin 2015

Figura 2. Lindjet sipas përkatësisë etnike 2019

Më poshtë kemi hartën me të dhëna ku pasqyrohet rritja natyrore e popullsisë gjatë vitit 2019 sipas rajoneve statistikore sipas të cilave është e ndarë Maqedonia e Veriut. Nga harta shihet qartë se rajonet ku jetojnë shqiptarët kanë rritje natyrore më të madhe të popullsisë në krahasim me rajonet tjera.

Figura 3. Rritja natyrore sipas rajoneve statistikore për vitin 2019

Te projeksionet shqiptare duhet të merren parasysh po ashtu deklaratat e përfaqësuesve shqiptarë, si ato në pushtet, ashtu edhe ato të opozitës. Këtu duhet pasur parasysh deklaratat si ajo e zv. ministrit të Punëve të Brendshme A. Nuhiu, i cili para një muaji pati thënë se: “sipas pasaportave valide, 30.4% janë shqiptarë duke marrë parasysh se ka edhe shqiptarë që nuk posedojnë pasaporta në shqip”. Në të njëjtën periudhë kohore, ish ministri i Arsimit Ademi, deklaroi se numri i nxënësve për vitin shkollor 2017/18, ka qenë 121 mijë e 272 maqedonas respektivisht 64,22%, ndërsa i atyre shqiptarë 60,709 respektivisht 32,15%”.

Lidhja e Arsimtarëve Shqiptarë duke u bazuar në të dhënat e grumbulluara nga regjistrimi në shkollat e mesme thonë se mbi 35 përqind e nxënësve të regjistruar në nivel të republikës janë shqiptarë. Numri i nxënësve maqedonas mund të jetë edhe më i vogël nëse merren parasysh se shumë nxënës shqiptarë, por edhe nxënësit e bashkësive etnike turke, rome, vllehe, serbe e boshnjake që mësimin e vijojnë në paralelet me mësim në gjuhën maqedonase.

Edhe nga opozita shqiptare kemi analiza dhe përfundime që janë në të njëjtën vijë. Deputeti i opozitës shqiptare H. Snopçe pati deklaruar në janar të këtij viti se: “Nëse merren të mirëqena të dhënat e vitit 2002 dhe nëse statistikisht i analizojmë lëvizjet e lindshmërisë dhe vdekshmërisë prej vitit 2003 deri në vitin 2019, unë ju garantoj se shqiptarët nuk janë më pak se 29 %, por janë mbi 29 %.”

Sa i përket palës maqedonase, diskursi i tyre mund të mos jetë i harmonizuar, por interesi i tyre i përbashkët dhe qëllimi final gjithsesi se po.

Pas shpalljes se regjistrimi do të realizohet, vlen të veçohen dy deklarata mjaft indikative të kreut të shtetit. E para, se: “liderët e partive politike do të duhet të nënshkruajnë deklaratë politike dhe se rezultatet nga regjistrimi nuk do të sjellin rishikimin e Marrëveshjes Kornizë të Ohrit apo Kushtetutës”, dhe e dyta, se ai është kundër përfshirjes së grafës etnike në formularin e regjistrimit. Kjo gjithsesi se është shprehje e panikut dhe frikës nga përballja me rezultatet e regjistrimit, po qe se ai kryhet siç duhet, që do të shpërfaqte realitetin e mohuar përgjatë gjithë historisë së këtij shteti.

Në këtë vijë, është edhe deklarata e drejtorit të Entit shtetëror për statistika, i cili në një artikull të Balkan Insight në vitin 2020, pati deklaruar se etnia nuk është faktori thelbësor në Maqedoninë e Veriut.

Ka reagime të ndryshme, por emërues i përbashkët i këtyre reagimeve është numri i shqiptarëve në Maqedoninë e Veriut. Që në vitin 2012 ish-udhëheqësi i OBRM-PDUKM, Lupço Georgievski kishte deklaruar se shqiptarët përbëjnë 30% të popullsisë.

Opinioni maqedonas është i ndarë në dy pjesë sa i përket procesit të regjistrimit. Ata që e përkrahin OBRM-PDUKM, të cilët pretendojnë se numri i shqiptarëve është më i vogël se 20% dhe e shprehin frikën se rezultatet nuk do të jenë të sakta dhe ky numër do të jetë shumë më i madh. Pjesa tjetër janë përkrahësit e LSDM-së, të cilët janë për realizimin e regjistrimit dhe deklarohen se nuk do t’i kontestojnë rezultatet, por se në fund, të njëjtat nuk do të ndikojnë në të drejtat e fituara të asnjë etniteti. Në këtë vijë ishin edhe deklaratat e mësipërme të presidentit të vendit.

Pleksja e procesit

Nuk ka mbetur as edhe një muaj nga fillimi i procesit dhe çështjet që dalin në pah mund të ndikojnë ndjeshëm rezultatin e regjistrimit. Ministri i Jashtëm i Maqedonisë së Veriut, Bujar Osmani, në një takim me homologen e tij bullgare në mars të këtij viti, duke u përgjigjur lidhur me ankesat bullgare për shkeljen e të drejtave të bullgarëve dhe pamundësisë së tyre për ta kultivuar dhe shprehur identitetin e tyre deklaroi se “organizatat qytetare duhet të takohen dhe të kërkojnë nga këshillat regjistrues të shtojnë një rubrikë për regjistrimin e bullgarëve”. Bullgaria deri tani ka ndarë me mijëra pasaporta bullgare në Maqedoninë Lindore duke mos përjashtuar as ish zyrtarë qeveritarë të Maqedonisë. Sipas një të dhëne, të vitit 2006, në gazetën maqedonase “Veçer” thuhet se që nga viti 1990 e deri në nëntor të 2006, 10 198 maqedonas kanë marrë pasaporta bullgare. Sipas të dhënave zyrtare të prezentuara në tetor të vitit të kaluar në parlamentin bullgar, në periudhën prej janarit 2010 deri në tetor 2020 janë ndarë gjithsejt 66 mijë shtetësi bullgare për shtetas maqedonasë.

Epilog

Në Maqedoninë e Veriut të gjithë flasin për numrin e shqiptarëve e askush nuk flet për numrin e të tjerëve në këtë shtet. Çka do që të kishte ndodhur me numrin e përgjithshëm të popullsisë, do të kishte prekur të gjitha grupet etnike në këtë vend. Pra, nëse kanë emigruar shqiptarët, kjo nuk do të thotë se nuk kanë emigruar edhe maqedonasit, turqit, serbët, etj. Nëse është zvogëluar numri i shqiptarëve si pasojë e emigrimit, kjo s’do të thotë se nuk është zvogëluar edhe numri i të tjerëve në këtë vend.

Parashikimi i parë, lidhet me numrin e përgjithshëm të popullsisë, i cili, sipas të gjitha parametrave matëse, pritet të jetë diku rreth 1 milionë e gjysmë. Vitin e kaluar vetë drejtori i Entit shtetëror të statistikave pati deklaruar se: “Kam frikë se nuk ka më shumë se 1.5. milionë banorë në shtet, por këtë nuk mund ta vërtetoj”.

Megjithatë, ky regjistrim mund të mos e shpërfaqë të vërtetën demografike dhe pabarazinë e mohuar sistematike mbi të cilën rri ulur këmbëkryq ky shtet, por një gjë është e vërtetë, ai nuk do të nxjerrë numër më të vogël të shqiptarëve, sepse pikërisht te shqiptaret të gjithë treguesit e matshëm janë rritës.

Mbarëvajtja dhe rezultatet e regjistrimit mund të sjellin dy skenare të mundshme, si vijon:

– Në skenarin më të mirë, pra në qoftë se procesi i regjistrimit përshkohet nga respektimi i rregullave dhe parimeve të pranuara botërisht për të kryerjen e këtij procesi, rezultatet e regjistrimit pritet që të shpërfaqin një realitet krejtësisht të ri e të mohuar për një kohë të gjatë.

Çështja problemore atëherë do të ishte, duke marrë për bazë argumentimin më lart, se ky realitet i ri duhet të përligjet dhe të sanksionohet edhe juridikisht, pra që në aktin më të lartë juridik, kushtetutën e vendit, e cila është po ashtu pjesë thelbësore e problemit të këtij shteti, duke e shfuqizuar burimin e të gjitha marrëzive që rrjedhin nga koncepti non sens i popullit 20%.

– Në skenarin më të keq mund të ndodhin dy variante edhe atë: OBRM-PDUKM të mos i njohë rezultatet e regjistrimit dhe të propozojë një datë tjetër të mbajtjes së tij, që do të kishte ndërlikime brenda dhe jashtë në aspektin e legjitimitetit institucional, ose rezultatet e dala na regjistrimi të jenë si pasojë e ndonjë manipulimi sistematik të krijuar dhe zbatuar me vite që formalisht të ulin numrin e shqiptarëve. Kjo e fundit, do t’i elektrizonte dhe zhgënjente ata, kurse veprimet për të ardhmen askush nuk do të mundte t’i parashikonte.

Në të dy skenarët e paraqitur më lart, shqiptarët duhet të veprojnë me një zë, të ofrojnë alternativat, rrugëzgjidhjet dhe strategjinë e ardhshme. Partitë politike shqiptare, dhe jo vetëm ato, por edhe universitetet shqiptare, OJQ-të, mediat, sektori privat dhe inteligjencia duhet të mobilizohen, që t’i paraprijnë procesit.

Faktori shqiptar në Maqedoninë e Veriut duhet:

Të krijojë mekanizma që nuk do të lejojnë që procesi i regjistrimit të zhvillohet pa përfshirjen e plotë të ekspertizës dhe politikës shqiptare që në fillim e deri në përfundimin e regjistrimit;
Të bëjë fushatë për të promovuar rëndësinë e regjistrimit të popullsisë shqiptare si një proces shumë i rëndësishëm dhe historik i shqiptarëve;
Të krijojë debat gjithpërfshirës, ku nuk do të diskutohet vetëm për regjistrimin e shqiptarëve, por të diskutohet si një proces i përgjithshëm shoqëror, ku shqiptarët janë faktor kyç.

Po ashtu, ata duhet të jenë të përgatitur për të dy situatat:

– Në rast se rezultatet nuk janë në përputhje me projeksionet e tyre dhe treguesit e institucioneve të tjera të cilat janë paraqitur më lart në këtë artikull; apo edhe në rastin e kundërt, pra,

– Në qoftë se këto projeksione e evidenca dalin të vërtetuara.

Ndodhemi, pra përpara një procesi kombëtar historik dhe kemi nevojë për qasje policentrike e fushëveprim shumëvektorësh që do t’i përfshijnë të gjithë aktorët e shoqërisë sonë. Ashtu siç kemi nevojë për vigjilencë, unitet dhe një strategji bashkëkohore për të ardhmen tonë dhe brezave që do të lëmë pas.

—
Shënim:

Tabela 1 dhe 2 janë marrë nga Profesor I. Zeqiri, tabela 3 dhe 4 dhe figura 3 janë marrë nga Enti Shtetëror i Statistikave, ndërkaq figura 1 dhe 2 janë krijuar nga autorët e këtij teksti nga të dhënat zyrtare të marra nga Enti statistikor.

*E dergoi per Dielli:Albulena Halili

QIRIAZËT – GJERASIMI, GJERGJI, SEVASTIA DHE PARASHQEVIA

March 9, 2021 by dgreca

Familja patriotike Qiriazët është me prejardhje nga fshati Magarovë. Prej këtu u shpërngulën dhe u vendosën në Tërnovë afër Manastirit. Më vonë u vendosën në qytet, që në atë kohë ishte qendër e Vilajetit të Manastirit.

Shkruan:Xhelal Zejneli/ Babai Dhimitër Qiriazi, me profesion zdrukthëtar dhe nëna Maria kishin dhjetë fëmijë, shtatë djem dhe tri vajza: Tashko, Konstandini, Gjerasimi, Gjergji, Naumi, Kristo, Pandeli, Fanka, Sevasti dhe Parashqevi. Manastiri i asaj kohe ishte një qytet me përbërje etnike të përzier. Megjithëkëtë, Qiriazët i ruajtën traditat shqiptare, fëmijët ndërkaq u ritën në frymën e dashurisë për gjuhën amtare.

Nga fundi i shekullit XIX dhe në fillim të shekullit XX, Qiriazët dhanë një ndihmesë të madhe për zhvillimin e kulturës dhe të arsimit shqiptar. Në periudhën e Rilindjes Kombëtare Shqiptare nga kjo familje dolën edukatorë, botues dhe personalitete publike. Anëtarë të caktuar të Qiriazëve, me veprimtaritë e tyre ndihmuan në forcimin e ndërgjegjes kombëtare shqiptare. Katër anëtarë të kësaj familjeje ishin pjesë e protestantëve të hershëm në Shqipëri por edhe në Kosovë.

Gjerasimi, Gjergji dhe dy motrat Sevasti e Parashqevi, si veprimtarë të lëvizjes kombëtare, lanë gjurmë në historinë dhe në kulturën shqiptare.

* * *

GJERASIM QIRIAZI (Manastir, 1858 – 1894) – Ishte veprimtar i lëvizjes kombëtare, shkrimtar, rilindës. Shkollën fillore greke e ndoqi në Manastirin e tij të lindjes. I anëtarësuar në Bashkësinë Ungjillore të Manastirit dhe me ndihmën e mësuesit të tij të anglishtes, misionarit amerikan Xheni (Jenney), iu dha mundësia që në vitet 1878-1882 të studiojë në Kolegjin Teologjik Amerikan Protestant në Samiokov të Bullgarisë. Në vitin 1883 punoi në Korçë si misionar ungjillor i Shoqërisë Biblike Britanike dhe Botërore (British and Foreign Bible Society). Ishte edhe shpërndarës i librave të kësaj shoqërie në Shqipëri dhe në Maqedoni. Krahas shpërndarjes së diturive fetare në gjuhën shqipe, përhapi edhe abetaret, librat dhe gazetat laike shqiptare. Nisi të shkruajë edhe një gramatikë të shqipes dhe të predikojë në gjuhën shqipe.

Më 12 nëntor të vitit 1884, gjatë rrugës malore Korçë-Manastir u sulmua nga komitët dhe u mbajt peng për gjysmë viti. Rrëfimi për gjashtë muajt e këtij kalvari është përkthyer anglisht nga John Wallace Baird nga Manastiri.

Hapja e së parës shkollë shqipe në Korçë më 1887, të njohur zyrtarisht, e frymëzoi Gjerasimin dhe të motrat Sevastian e Parashqevinë të hapnin një shkollë për vajzat. Me ndihmën e Naim Frashërit (1846-1900), e sidomos të misionarëve amerikanë dhe anglezë, morën autorizimin e duhur në Stamboll dhe më 15 tetor 1891 hapën në Korçë të parën shkollë shqiptare për vasha. Verën tjetër u shpërngulën në një ndërtesë më të madhe që mund të merrte më shumë nxënës. Hapjen e kësaj shkolle, që në krye të herës, hierarkia greke e kundërshtoi me fanatizëm

Në vitin 1892 Gjerasimi formoi shoqërinë “Vëllazëria Ungjillore” të Korçës. Për nevojat e shkollave shqipe shkroi dhe përktheu poezi në gjuhën shqipe, shkroi skica, dialogë, tekste shkollore dhe kompozoi këngë. Shumicën e krijimeve të tij i përmblodhi i vëllai, Gjergji, i cili i botoi ato në antologjinë “Hristomathi a udhëheqës për çdo shtëpi shqiptari” (Sofje, vëll. I, 1902, vëll. II, 1907). Këtu Gjergji përfshiu edhe dy krijime të veta dhe katër fjalime të së motrës, Sevastisë. Krijime të tjera të Qerasimit u botuan në përmbledhjen “Këngë të shenjtëruara për faltoret shqipe” (1924). Gjerasim Qiriazi konsiderohet si një nga pedagogët më të shquar të Rilindjes Kombëtare Shqiptare. Ai la pas studime me vlerë që u përmblodhën dhe u botuan në librin “Shkrime pedagogjike të Gjerasim Qiriazit” (1966). Njëherazi, është edhe themelues i letërsisë shqiptare për fëmijë në shekullin XIX. Për veprimtarinë e tij atdhetare u përndoq nga pushtetarët osmanë dhe nga klerikët e Megali Idesë greke.

Gjerasimi Qiriazi vdiq më 4 janar 1894, në moshën 36-vjeçare, nga pleuriti që e kishte marrë gjatë kohës kur ishte zënë peng.

* * *

Më 1892 themelon shoqërinë Vëllazëria Ungjillore e Shqipërisë. Familja e tij i përkiste besimit ortodoks. Më 1877 Gjerasimi lë ortodoksizmin dhe përqafon besimin e kishës protestante, në atë kohë, e panjohur në Shqipëri. Kishte raporte me tre misionarë protestantë shqiptaro-amerikanë që kishin ardhur në Shqipëri më 1973. U martua me Athina Mikelidhi-n, e cila ishte e bija e pastorit të kishës ungjillore të Selanikut. U lindi djali i vetëm Stefani. Gruaja e Gjerasimit, Athina, vdiq më 1891, disa muaj pas lindjes së djalit. Stefani ka vdekur në ShBA më 1959 duke lënë pas gjashtë fëmijë.

Më 1933 qeveria e A. Zogut e ndaloi veprimtarinë e shkollave ungjillore në Korçë. Më 1940, në kohën e pushtimit nazifashist të Shqipërisë, Kisha Ungjillore e Korçës u shpërnda. Pas rënies së komunizmit, tempujt fetarë në Shqipëri u rihapën. Filloi edhe veprimtari ungjillore shqiptare.

Kërkesa e Gjerasimit dërguar më 1887 Portës së Lartë, për njohjen e ungjillorëve shqiptarë, ishte refuzuar. Ajo që u refuzua në atë kohë, u realizua pas më se një shekulli, më 22 nëntor 2010. Kjo ditë, për protestantët shqiptarë konsiderohet si ditë e shënuar.

Më 1987 Gjerasimit u dekorua post mortem me titullin “Mësues i Popullit”, ndërsa më 1992 iu dha “Urdhri i Lirisë i Klasit të Parë”.

* * *

GJERGJ QIRIAZI (Manastir, 1868 – Manastir, 1912) është veprimtar i Rilindjes Kombëtare. Ashtu si i vëllai Gjerasimi, ndoqi shkollën greke në vendlindje, në Manastir. Vazhdoi studimet në Kolegjin Teologjik Amerikan Protestant në Samokov të Bullgarisë. Edhe ai u mor në punë nga Shoqëria Biblike Britanike dhe Botërore (British and Foreign Bible Society).

Pas vdekjes së të vëllait Gjerasimit më 1894, Gjergj Qiriazi punoi për vazhdimin dhe mbajtjen në këmbë të Shoqërisë Biblike të Manastirit dhe të Shkollës Shqipe të Vashave në Korçë dhe mori në dorë drejtimin e shkollës së lartpërmendur. Në vitin 1908 ishte delegat në Kongresin e Manastirit ku u vendos për çështjen e alfabetit të gjuhës shqipe. Në vitin 1909, Gjergj Qiriazi ishte një nga themeluesit e gazetës në gjuhën shqipe “Bashkim’ i kombit” dhe shquhej për veprimtarinë e tij politike.

Si sekretar dhe nënkryetar i klubit shqiptar “Bashkimi” të Manastirit luajti rol sidomos për organizimin dhe për zhvillimin e punimeve të Kongresit të Manastirit (1908). Mori pjesë në komitetin e fshehtë “Për lirinë e Shqipërisë” të themeluar në vitin 1905 nga veprimtari i Rilindjes Kombëtare, pjesëmarrës i Kongresit të Manastirit (1908) – Bajo Topulli (Bajram Topulli, 1873-1930). Përpos Bajo Topullit, në themelimin e këtij komiteti morën pjesë edhe veprimtarët e lëvizjes kombëtare Gjergj Qiriazi, Halit Bërzeshta (1840-1909), Fehim Zavalani (1859-1935) etj.

Gjergj Qiriazi dha ndihmesë të rëndësishme për përgatitjen dhe botimin e teksteve shkollore. Është autor i parë i tekstit të mirëfilltë të fizikës në gjuhën shqipe “Fisika” (Bukuresht 1899), me të dhënat më të reja në fushën e fizikës. Përpos hristomathisë së të vëllait, Gjerasimit – “Hristomathi” (1902 dhe 1907) në dy vëllime, me pjesë letrare didaktike, 640 faqe, Gjergj Qiriazi botoi një përmbledhje me poezi fetare me titullin “Kënkë të shenjtëruara” (Sofje 1906). Si publicist, në artikujt e vet trajtoi çështje kulturore dhe shoqërore dhe i botoi në organet e shtypit të kohës.

Tregoi interesim për dorëshkrimet e lëvruesit dhe studiuesit të gjuhës shqipe, veprimtarit të Rilindjes Kombëtare në fushën e arsimit dhe të kulturës, Kostandin Kristoforidhit (1827-1895). Gjergj Qiriazi vdiq në Manastir më 30 dhjetor 1912.

* * *

SEVASTI QIRIAZI-DAKO (Manastir, 1871 – Tiranë, 1949) – është veprimtare e lëvizjes kombëtare. Punoi për emancipimin e femrës shqiptare. Është motër e Gjerasimit, Gjergjit dhe Parashqevit. Shkollimin e mesëm e kreu në gjuhën angleze, në shkollën e Shoqërisë Biblike të Manastirit. Në vitet 188-1891 kreu studimet në Kolegjin Femëror amerikan (Womens College) të Stambollit. Me t’u kthyer në Shqipëri, me ndihmën e të vëllait, Gjerasimit, më 15 tetot 1891 hapi në Korçë “Shkollën Shqipe të Vashave”, e cila ishte e para shkollë kombëtare për vajza. Në vitet 1905-1906, në Universitetin (Kolegjin) Oberlin të Ohajos (Ohio, ShBA), kreu disa kurse kualifikimi për pedagogji. Përsëri u kthye në krye të shkollës së vashave në Korçë. Pas Luftës së Parë Botërore, kjo shkollë ende njihej me emrin e familjes Qiriazi. Mori pjesë në Kongresin e Manastirit (1908), ku u mor kryesisht me përgatitjen e teksteve shkollore. Në vitin 1909 mori pjesë në Kongresin arsimor të Elbasanit dhe u zgjodh anëtare e komisionit për shqyrtimin e teksteve shkollore. Ky komision ishte formuar nga shoqëria “Përparimi”.

Është thënë se në vitin 1912 ka botuar në Manastir një gramatikë të shqipes për shkollat fillore dhe ka redaktuar disa tekste historie për historinë botërore, për historinë e Shqipërisë etj. Bashkëpunoi me udhëpërshkruesen, etnografen, piktoren, antropologen, humanisten britanike, mike e shqiptarëve, Edit Durham (Mery Edith Durham, Londër, 1869 – Londër, 1944) për njohjen e shtetit të pavarur shqiptar në arenën ndërkombëtare, në vitin 1913.

Në vitin 1915, nga atdhetarët shqiptarë me qendër në Uorçster (ShBA), u zgjodh kryetare e Partisë Kombëtare Shqiptare. Hartoi një varg memorandumesh, që në emër të partisë që kryesonte, iu dërguan forumeve ndërkombëtare. Në to flitej për njohjen dhe mbrojtjen e të drejtave të Shqipërisë dhe të shqiptarëve.

Me të shoqin, gazetarin dhe shkrimtarin Kristo Anastas Dako (Korçë, 1878 – Tiranë, 1941) dhe me të motrën Parashqevinë, Sevasti Qiriazi-Dako vajti në Rumani dhe prej andej emigroi në ShBA. Në vitin 1902 Kristo Anastas Dako kishte kryer në Bukuresht matematikën.

Sevasti bashkëpunoi me Parashqevinë për botimin e revistës së përdyjavshme politike, historike, gjuhësore, letrare, pedagogjike dhe kulturore “Yll’i Mëngjesit” (The Morning Star, 1917-1920). Revista drejtohej nga Parashqevi Qiriazi dhe dilte në Boston (ShBA). Numri i parë doli më 15 janar 1917. Vijoi me ndërprerje deri në numrin 45. Një pjesë e shkrimeve ishin frëngjisht ose anglisht.

Në vitin 1921, Sevasti Qiriazi-Dako u kthye në mëmëdhe, ku bashkë me të shoqin Kristo Dako dhe me të motrën Parashqevinë, iu përkushtua institutit arsimor “Kyrias”, të çelur prej tyre në Tiranë dhe Kamzë. Sevasti Qiriazi-Dako vdiq në Tiranë në vitin 1949.

Sevasti Qiriazi_Dako është dekoruar me “Urdhrin e Skënderbeut”, me “Urdhrin për Veprimtari Patriotike” dhe me “Urdhrin e Lirisë”.

* * *

PARASHQEVI QIRIAZI (Manastir, 1880 – Tiranë, 1970) ishte veprimtare e Lëvizjes Kombëtare, gazetare, publiciste, pedagoge. Punoi për emancipimin e femrës shqiptare. Autore e abetares së parë shqipe të shkruar me alfabetin e Manastirit. Është e para femër shqiptare, autore tekstesh. Është e para femër shqiptare që krijoi një projekt arsimor.

Lindi në Manastir, më 2 qershor 1880. Ishte më e vogla prej dhjetë fëmijëve të familjes. Shkollimin fillor dhe të mesëm e kreu në Manastir. Në vitet 1900-1904 studioi letërsinë në Kolegjin Amerikan për Vajza në Stamboll (Womens College apo American College for Girls) që vepronte në kuadër të Robert College. Në vitin e fundit të studimeve u caktua kryetare e organizatës studentore. Pasi kreu studimet u kthye në Shqipëri dhe e filloi punën si mësuese në Shkollën Shqipe të Vashave në Korçë. Më vonë u bë edhe drejtuese e saj. Mori pjesë si delegate në Kongresin e Manastirit (1908), bashkë me Filomena Bonatin dhe Fineas Kenedi* (Phineas Bareber Kennedy, 1867-1963). Me këtë rast, Parashqevi përpiloi dhe publikoi “Himnin e alfabetit kombëtar”, që këndohet edhe sot. Më 16 apo më 21 janar 1909 themeloi në Korçë të parën shoqëri të gruas shqiptare që u quajt “Yll’ i mëngjesit”. Në vitet 1909, me shkronja të alfabetit të ri, hartoi dhe botoi në shtypshkronjën “Bashkimi i Kombit” të Manastirit, tekstin “Abetare për shkollat e para”. Më 1911 teksti u ribotua në Manastir, ndërsa më 1915 kjo abetare u ribotua edhe në ShBA.

Shënim: Fineas Kenedi (Phineas Bareber Kennedy) ka lindur në ShBA. Ishte predikues në kishën ungjillore protestante shqiptare, të themeluar më 1892 nga Gjerasimi. Fineas Kenedi mori pjesë në Kongresin e Manastirit në cilësi të vëzhguesit. Kenedi shërbeu në Korçë në vitet 1908-1939. Pas kësaj, bashkë me familjen, u kthye në Amerikë.

* * *

Në vitin 1912 Parashqevi ndoqi disa kurse kualifikimi, përkatësisht studimet pasuniversitare master në Fakultetin e Pedagogjisë të Universitetit të Oberlinit në Ohajo (Ohio) të ShBA-së. Po atë vit (1912) hartoi programin arsimor të Qeverisë së Përkohshme të Vlorës. Në qershor 1913, në Universitetin e Oberlinit përfundoi studimet master pasi mbrojti temën “Zhvillimi i shkollave në Perandorinë Turke dhe një sistem ideal i arsimit në Shqipëri.” Mori gradën akademike M. A., d.m.th. master i edukimit (master of education). Më 1913 botoi në Çikago veprën “Shkolla e vashave – Korçë” (The School for Girls – Kortcha, Albania) e cila në vitin 2014 u ribotua në formën elektronike nga Instituti i Studimeve Shqiptare dhe Protestante, me parathënie të Dana Marie Stucky (1951-2018).

Në vitin 1914, me shpërthimin e Luftës së Parë Botërore, u largua nga Shqipëria. Po atë vit mori pjesë në formimin e organizatës “Lidhja Kombëtare” në Sofje dhe u zgjodh sekretare e saj. Bashkëpunoi me veprimtarin e lëvizjes kombëtare dhe demokratike dhe para dhe pas pavarësisë së Shqipërisë Themistokli Gërmenjin* (1871-1917) dhe me Kristo Anastas Dakon (1878-1941) për botimin e gazetës “Biblioteka Zëri i Shqipërisë” (1915-1916) në Sofje.

Shënim: Në vitet 1916-1917 Themistokli Gërmenji u kthye nga bullgaria në Shqipëri. organizoi forca të armatosura për ta çliruar nga pushtuesit grekë krahinën e Korçës dhe të gjithë Shqipërisë së jugut. Politikanë të huaj që mbanin qëndrim armiqësor ndaj Shqipërisë trilluan akuza të rreme për veprimtarinë e tij si “agjent” i austro-hungarezëve. U dënua me vdekje nga një gjykatë ushtarake franceze në Selanik dhe u pushkatua.

* * *

Në vitin 1917 Parashqevi mori pjesë në themelimin e partisë politike “Partisë Kombëtare Shqiptare” në Uorçester (ShBA). Kjo parti kombëtare shqiptare u themelua në gjirin e mërgimtarëve ekonomikë shqiptarë të atjeshëm. Vazhdoi të vepronte deri në mesin e vitit 1920. Kryetarë të kësaj partie qenë Sevasti Qiriazi-Dako dhe Kristo Dako. Partia u shpreh për mbrojtjen e pavarësisë dhe të tërësisë së tokave të shtetit shqiptar. si dhe për rishikimin e kufijve të tij.

Më 15 mars 1915 revista amerikane “The Oberlin Review” shkruan se në vitin 1913, Parashqevi Qiriazi ka marrë gradën akademike A. M. – Artium Magister apo Master of Arts.

Në vitet 1917-1920 Parashqevi qëndroi në ShBA. Në Boston Mass themeloi dhe drejtoi revistën dyjavore “Yll’i Mëngjesit”. Ajo u bë kryeredaktorja e parë femër në historinë e shtypit shqiptar. Në revistë ajo e kishte edhe rubrikën e vet “Fleta e editorit”. Në rubrikën e saj botoi një varg punimesh lidhur me arsimin dhe edukatën. Gazeta doli në vitet 1917-1920. Bashkë me Kristo Dakon, Parashqevi drejtoi shkollat e natës për mërgimtarët shqiptarë në Masaçusets të ShBA-së, në gjuhën shqipe dhe angleze.

Në vitin 1919, si delegate e Partisë Kombëtare Shqiptare të shqiptarëve të Amerikës, mori pjesë në Konferencën e Paqes në Paris. Ishte e vetmja delegate femër që merrte pjesë në atë konferencë. Këtu Parashqevi Qiriazi dha një ndihmesë të vyer për mbrojtjen e lirisë dhe të pavarësisë së Shqipërisë. Më 1921 u kthye në mëmëdhe dhe u bë një nga themelueset dhe drejtueset kryesore të Institutit Femëror “Kyrias” në Tiranë dhe Kamzë. Ky institucion punoi në vitet 1922-1933 dhe u shndërrua në një nga shkollat e mesme më serioze në Shqipëri.

Më 13 janar 1922 revista amerikane “The Oberlin Review” përsëri shkruan se Parashqevi Qiriazi, në vitin 1913, në departamentin e arsimit të Kolegjit të Oberlinit, ka marrë gradën akademike master.

Më 1931 Instituti Qiriazi (Kyrias) dhe motrat Parashqevia dhe Sevastia dekorohen me “Urdhrin e Skënderbeut”. Më 1933 Instituti Arsimor Qiriazi (Kyrias) mbyllet.

Më 1943, e cilësuar si antifashiste, Parashqevi u internua nga Gestapoja dhe u dërgua në kampin e përqendrimit në Banjicë afër Beogradit. Pas mbarimit të luftës u kthye në atdhe.

Më 1960 motrat Qiriazi u dekoruan me “Urdhrin e Lirisë”, ndërsa më 1962 u dekoruan me “Urdhrin për veprimtari patriotike”. Parashqevi Qiriazi vdiq në Tiranë në vitin 1970. Në vitin 1987 u dekorua post mortem me titullin “Mësuese e Popullit”.

Për historinë e shkollës shqipe është me vlerë studimi i Parashqevi Qiriazit “Zhvillimi i shkollave në Perandorinë Turke dhe një sistem ideal i arsimit për Shqipërinë” (The development of schools in the Turkish Empire and an ideal system of education for Albania). Këtë tezë e mbrojti në qershor të vitit 1913 në Fakultetin e Pedagogjisë të Universitetit të Oberlinit në Ohajo (Ohio) të ShBA-së. Në vitin 1919 studimi u botua në Boston në gjuhën angleze në librin e Kristo Dakos “Albania, the master key to the Near East“ (Shqipëria, çelës i enigmës për Lindjen e Afërt), si pjesë e shtojcës E, në faqet 248-266. Ky studim, i përkthyer në shqip, ndodhet në veprën “Trashëgimi social-pedagogjike (Motrat Qiriazi)” të studiuesit të arsimit dhe pedagogut Shefik Osmani (Shkodër, 1923 – Tiranë, 2012).

Vepra të Parashqevi Qiriazit

– “Himni i alfabetit kombëtar” 1908;

– “Abetare – për shkollat e para” 1909, 1911, 1915;

– “Zhvillimi i shkollave në Perandorinë Turke dhe një sistem ideal i arsimit në Shqipëri” 1913;

– “Shkolla e vashave – Korçë“ 1913 (The School for Girl – Kortcha, Albania) 1913;

– “Një sistem shkollor për zhvillimin e arsimit në Shqipëri” 1920;

– Përktheu dhe botoi tregimin “Evangjelina” të Henry Longfellow, 1923;

– “Shkolla e parë shqipe e vajzave“ (Kujtime) 1963;

– Në kuadër të monografisë “Alfabeti i gjuhës shqipe dhe Kongresi i Manastirit” 1972, botohet në Tiranë libri “Kujtime nga Kongresi i Manastirit” i autores Parashqevi Qiriazi.

ORTEKU QE FILLOI SHEMBJEN OKUPIMIT SHEKULLOR SERB

March 9, 2021 by dgreca

-40-Vjetori i Pranverës së Madhe Kosovare 1981/

Demonstratat e vitit 1981, si lavë vullkani përfshinë të gjitha vendbanimet shqiptare në Kosovë. Ky ortek nisi lëkundjen e zhbërjes së ish-Jugaosllavisë dhe zgjidhjes së çështjes shqiptare në Kosovë. Në këto Demonstrata drejtpërdrejt, apo tërthorazi të motivuar nga vetëdija e natyrshme në kërkim të lirisë e çlirimit të Kosovës, u përfshinë të gjitha mjediset, grupmoshat, gjinitë e nivelet e shqiptarëve. Janë të paqëndrueshme propagandatë shpifëse, injoruese e delirante se, këto ngjarje ishin të herëshme dhe rrënuan gjithëçka që ishte arritur me Kushtetutën e 1974, “Ishim Republikë, veç emrin që nuk e kishim”. Por, mos të ndodhnin këto demonstrata, sot jo që nuk do kishim shtetin, por do ngelnim edhe me keq se Vojvodina, që sot është vetëm “shprehje gjeografike”, e cila krahasur me Kosovën, kishte epërsi e privilegje politike e shtetërore shumë më të mdha.

Shkruan: Ismail Gashi-Sllovia

Në vargonin e kërkesave të natyrshme kombëtare politike e historike shqiptare në Kosovë, “Pranvera e madhe kosovare 1981”, është orteku më i fuqishëm, është fillimi i fundit që lëkundi fortesën e okupimit shekullor serbë, filloi korigjimin e padrejtësisë historike shqiptare. Jo vetëm ndryshoi, por filloi shembjen e ndërtimit të padrejt të shtetit të sajuar Jugosllav, ndryshoi edhe moralin e palogjikshëm të shtresimeve politike brenda vet shqiptarëve në Kosovën e asaj kohe. Ky vargon rrënoi padrejtësinë e gjitha botëkuptimeve të robërisë sllave-komuniste dhe padrejtësinë historike përgjithësisht. Demonstratat e Pranveres 1981, nuk ishin as spontane e as të parakohëshme. Ato ishin strategji e vazhdimësisë së natyrshme e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare për kërkesa e të drejta kombëtare shqiptare. Ishin në kohën e nivelin e duhur dhe arritën efektet e synuara politike e kombëtare. Masivizimi dhe shtrirja e këtyre ngjarjeve, për kohën e rrethanat shoqërore ekzistuese, befasuan parashikimet e politikës, jo vetëm në ish-Jugosllavinë e atëhershme, e cila trumbetonte se në Kosovë, pas plotësimit të disa nga kërkesat politike shqiptare të 1968, për shumë kohë nuk do të ketë trazira shqiptare me kërkesa politike e kombëtare, sepse Kosova kishte përfituar autorizime “gadi sikur republikat”, një parashikim të tillë, fatkeqësisht e kishte edhe politika ndërkombëtare.

Kërkesat kombëtare

Madje, duke ju shërbyer verbërisht këtyre okupuesve, një qëndrim të përafërt e formësuan edhe kuadrot politike e shtetërore shqiptare që, ishin në shërbim të kësaj politike. Kjo “Pranverë Kosovare” ishte fillimi i një mbarimi të robërisë shekullore sërbe dhe fillimi i zhbërjes, apo fundit i Jugosllavisë avnoiste, kjo Pranverë e Madhe Kosovare, për dallim nga ngjarjet e “Solidarnostit” në Poloni, kishte qëllim dhe aspiratë historike për çlimim kombëtar nga robëria shekullore sllave. Megjithate, këto dy ngjarje mbrënda vitit 1981, lëkundën të gjitha konceptet e ndërtuara nga komunizmi në tërësi. Këto kërkesa politike e kombëtare të shqiptarëve në Kosovë, kishin një strategji të përgatitur gjatë dhe kishin shtrirje vazhdimësie me karteristika të veçanta. Këtë në zbatim praktike e dëshmoi vet procesi i zhvillimit dhe shtrirja hapësinore e tyre në gjitha mjediset urbane të Kosovës. Natyrshëm këto ngjarje i filluan studentët, vetëdija dhe ndërgjegjja më e guximshme e popullit, të cilëve ju bashkuan, shumë intelektualë, nxënës, arsimtarë, punëtorë, minatorë e nëpunës. Ato procese mjeshtërisht u dhanë si masazh informativ politik me formë e përmbajtje provokative social, të cilat në fillim një pjesë e politikës shtetërore qellimisht i trumbetoi si ngjarje joshqetësuese për administratën e ashpër të shtetit, i mori si veprim pakënaqësie për kushtet materiale dhe për pozitën e rëndë të studimeve. Kështu u mat niveli i veprimit të shtetit, politikës dhe organeve administrative shtetërore, edhe pse për këto të fundit, ishte deponuar forca e rrezikimi kërcnues për rinin studentore dhe vet popullin demonstruest. Pas analizës së thellë e rezultateve të pritura, shtrohen kërkesat politike e kombëtare, gjithnjë me vendosshmëri, forcë morale e zgjerime koncentrike. Pas realizimit të pjesërishëm të kërkesave anësore, por jo kërkesën për Kosovën Republikë deri në vetëvendosje, që ishte kërkesa bosht e të vitit 1968, U lejua përdorimi i simboleve kombëtare, si Flamurit Kombëtar, u përmbush kërkesa për hapjen e Universitetit dhe Kushtetuta për zgjerimin dhe forcimin e shtetësisë së Kosovës, me cilat krekosej padurueshëm në mënyrë delirante në çdo mjedise e nivel, jo vetëm politika sllave mbërnda dhe jashtë, por edhe pjesa e verbët politike shqiptare, siç veprojne edhe në ditët tona disa nga ish-kuandot komuniste shqiptare, të cilat jo-njerëzisht trumbetetojnë për “meritatë dhe kontributin” që ata kanë dhënë për çështjen kombëtare në “kohën e tyre” Ata atëherë krekoseshin për Kushtetutën më “humane”, të cilën ato strukturat politike e qeveritare, edhe pse nuk ishin dëgjuar të gjallë dy dekada, 1948-1968, e merrnin për kontribut të punës së tyre dhe sikur me këtë kanë mbulluar “diellin me shoshë”, imponohje para vet shqiptarëve një moral politik jo i natyrshëm, se shqiptarët duhet të jenë të “kënaqur në robëri” dhe namit që kishte arritur për këte në politikën ndërkombëtare. Kjo sipas disa politikanëve të atëhershëm pro-Jugosllav, ndonjë “intelektuali, akademiku e shkenctari” edhe të sotshëm, është kontribut i ndjenjës së tyre kombëtare. Me këto veprime politike, ata injoronin e panjerzishëm edhe sot injorojnë kërkesat e atëhershme të studentëve dhe sakrificën e popullit shqiptarë, duke etiketuar jonjerëzisht atëherë e sot, se demonstratat ishin motivim e nxitje e nëntokës serbe dhe KGB ruse së cilës ata vet i sherbenin verbërisht, por, pa pëmendur se për këtë shqiptarët sakrifikuan mund, gjak dhe jetën e vetë.

Shqiptarët demonstruan në nivelin e ndërgjegjes kombëtare

Pushteti sllavokomunist për ta venë në heshtje e shuar mendimin politik të shqiptarëve gjatë dhe pas demonstratave filloi ndjekjen masive, dhe për kohë të gjatë përhapnin urrejtje e armiqësi kundër shqiptarëve. Ata përgatiten për ti fyer, për ti goditur, për ti sjellur prapa parmakëve të burgjeve e për ti vrarë. Për gjatë kohë trajtoi me mjete policore, administrative e ushtarake mbi shtatëqind mijë shqiptarë. Kreu burgosje e arrestime, vrasje e plagosje, ndjekje e diferencime, dhe në vazhdim të kohës ndërmorri masat e ndalim shkollimit e studimit dhe largimeve nga puna. Përdori gjitha mjetet e format dhunës për ngulfatjen e zhdukjen e substancës biologjike të çdo vlere matriale e shpirterore shqiptare në këtë hapësirë etnike autoktone shqiptare. Politika serbe mendonte se i erdhi koha e realizimit të strategjive, projekteve e memorandumeve për shuarjen e vetëdijesimit të shqiptarëve dhe mbytjen me dhunë të ndëgjegjes kombëtare shqiptare në Kosovë. Këto ndjenja kombëtare shqiptaret i kishin shprushur si zharavën e fjetur menjeherë pas vitit 1966, por ato muarën rritë e lëshuan shtat me manifestimin e 500 Vjetorit te Vdekjes së Skënderbeut, Konsulta për Njësimin e Gjuhës Letrare Kombëtare 1968. Rezistencë e qëndrueshme, ishte kalitur e forcuar që nga demonstratat e vitit 1968. Ndikime të veçanta shpirtërore bëri hyerja nga Shqipëria në Kosovë e literaturës kombëtare historike, letrare, programeve skenike e artistike muzikore. Veçmas ardhje-vajtjet e profesorëve nga Tirana në Universitetin e Prishtinës. Zhvillimet nga brenda që nga 1968 kishin rritje të natyrshme. Studentët organizatorë e pjesëmarrës aktiv të demonstratave të atëhershëm, tash ishin kuadro që drejtonin dhe mbanin në duar të tyre gjithë sistemin arsimor dhe pushtetit shpirtëror e material shqiptarë në Kosovë. Ata drejtonin e qeverisnin entet dhe institucionet e kulturës dhe shkencës si edhe ndërmarrjet ekonomike. Me një fjalë ata ish-nxënës e student, tash drejtonin qenien shpirtërore e materiale të shqiptarëve të Kosovës dhe viseve të tjera shqiptare nën ish-jugosllavi. Të gjitha këto potenciale, u dëshmuan me veprimet atdhetare më 1975 Grupi i Kamenicës kur Bacë Adem Demaçin të burgosur për herë të tretë dhe për të dytën herë denohet me 15 vjet burg. Në vazhdim, pas vizitës së fundit titos më 1979, të cilin rinia dhe intelegjenca shqiptare e priti me paknaqësi. Për këtë revoltë pakënaqësie sistemi politik e policore komunist sllavë, ndërmorri masa të ashpra. Përveç trajtimeve të shumta policore, politika e atëhershme denoi me kundërvajtje, burg hetues dhe për vepra penale mbi 400 të rinj veprimtarë shqiptarë të çështjes kombëtare. Kjo fushatë arrestimesh e denimesh, forcoi vetdijen kombëtare të rinisë shkollore, studentore e intelektuale dhe përgatiti hapësira veprimi revoltues për fillimin e Demosntratave të Pranverës së Madhe Kosovare të 1981. Ky vargon veprimesh atdhetare dëshmoi hapur, se shqiptarët nuk mund të mashtroheshin nga verbëria kozmetike e politikës komuniste, e cila mendonte me shkurtpamësi, se ka arritur synimin, që edhe shqiptarët ti ç’vesh nga virtyti e krenaria kombëtare dhe ndjenjën fetare e njerëzore, se edhe me shqiptarët ka krijuar, jo natyrshëm, një popull të kënaqur në robëri, se edhe nga shqiptarët ka krijuar proletarë të barabartë me njeriun figurë, pa ndjenjë kombëtare e tipar fisnik tjetër dallues.

Demonstratat vitit 1981, si lavë vullkani, përfshinë të gjitha vendbanimet shqiptare në Kosovë. Në ato demonstrata drejtpërdrejt apo tërthorazi, u përfshinë të gjitha strukturat student, nxënës,arsimtarë, punëtorë nëpunës e sidomos minatorët dhe grevat e tyre rekordere të urisë, në demonatrata u përfshinë edhe gjitha grupmoshat e mjediset shqiptare. Dhuna e represioni i pushtetit serbë, i cili mendoi të hakmerrej edhe për Demnstratat e 1968, vetëm sa e forcoi dhe e zgjeroi aspiratën tonë kombëtare.

Pjatat që prishën “parajsën Jugosllave

Pas 11 marsit 1981, kur “rrapllima e pjatave”, nga një femër shqiptare studente e Universistetit të Kosoës,në Qendrën Studentore të Prishtinë, lajmëruan rënien e komunizmit, dhe demonstrimin për plotësimin e kërkesës politike e kombëtare shqiptare për Kosovën Rapublikë dhe pavarësimin e saj nga okupuesi komunist sllavë. Demonstratat masive shqiptare u zgjeruan dhe u zhvilluan me ashpërsi e vendoshmëri edhe më 25 mars në Prizren dhe 26 mars 1981, “kur bartej stafeta” në Prishtinë dhe nga Prishtina nëpër qytetet tjera të Kosovës. Por, 1, 2 e 3 prilli i këtij viti, vala e demonstrimit përfshiu të gjitha qytetet, mjediset e nivelet në Kosovë. Shqiptarët masovikisht demonstronin në vazhdimësi të kohës me moral e nivel edhe më të lartë të ndërgjegjes kombëtare dhe të vetdishëm së fortë e për një qëllimin të synuar historik deri në sakrificë. U shkund bindja e e politikës serbe dhe e shumicës nga individët në nivelet shqiptare. U këndellën zërat e mendjet, që më parë ishin kristalizuar politikisht e kombëtarisht gjatë shërbimit të verbët në pushtetin serb. Ky ortek bëri ndryshime pozitive në gjithë strukturën e shtresimeve politike shqiptare të “dimrave të ftohtë”, mbi katër dekada që karakterizohej, jo vetëm me të “ftohtë”, por edhe me verbëri naive e të panatyrshme, vetëm për interes të ngushtë primitiv, servilizëm e nënshtrim të heshtur, që aspironte krijimin e shqiptarit me psikologji robi, sikur ata janë të pasigurt e të paaftë për të krijuar hapësirën e vet shtetërore, duke ngritur ndërtimin e moralit negativ, se shqiptarët nuk mund të jenë vet subjekt i pushtetit dhe qeverisje se vetvetës. Ishin krijuar bindje jologjike, se shqiptarët nuk kanë asnjë arsye për tu shkoqur nga ky soj i barbarisë e për të dalur nga robëria sllave. Madje, çdo tentim për dalje nga kjo robëri, që na e ndau padejtësisht Evropa. Thonin profetët e politikës nënshtruese. Shkelim në përcaktimin e fatit tonë të përcaktuar historik. Prishja e “fatit tonë kombëtar”, do të kushtonte me qindra mija të vrarë, e ndoshta edhe me shfarosjen tonë. Të gjitha këto paragjykime të trishta, kishin qellim të krijonin moral të deformuar e bindje të ligë për paaftësi kombëtare shqiptare. Këtë politikë të acart antishqiptare në Kosovë, e shkriu Pranvera e Madhe e vitit 1981.

Viti i lavdishëm i historisë sonë të re

Ky vit i lavdishëm i historisë sonë më të re, na bashkoi e na mbushi me vetëdije e guxim për veprime konkrete drejt lirisë e pavarësisë kombëtare. Që nga viti 1981, bashkëveprimi kombëtar u njësua në shkallë të lartë. Përkundër sulmeve rrënuese të gjitha vlerave materiale e shpirtërore shqiptare të pushtetit serb, ne përtëritnim forcën e vendosshmërisë si feniksi, për afro një dekadë 1981-1989 rezistuam duke hulumtuar të gjejmë formën adekuate të veprimeve vendimtare të ndarjes shpirtërore e fizike nga okupimi shekullor. Bëmë rezistencë të hapur në forma e menyra veprimi të ndryshme. Kur synohej rrënimi kushtetues kozmetik, që sipas politikës komuniste, Kosova kishte “përfituar autorizime gadi sa republikat”, i vuam këmbë. Kur përballeshim me synimet shkatërrimtare të substancës sonë, të sulmuar për zhdukje nga shumë drejtime, populli u ngrit në mbrojtje. Lubia kërkonte zhdukjen tonë shpirtërore e biologjike, para së cilës nuk u dorëzuam dhe ia pamundësuam ecjen. Nga ky uragan shkatërrues, mund të shpëtonte, vetëm një popull vital i urtë, me mendje të zhdërvjellët e lëvizje kreative. U arritë të bëhet organizimi në parti politike 1990, të tfillojmë demokracinë. Kështu edhe në Kosovë u hapën proceset demokratike, u organizuam në veprime konkrete politike dhe imponuam rregulla të reja të lojës. Praktikisht filluam rrugën e zhveshjes së problemit kombëtar me veprime joviolente. Njoftuam opinionin ndërkombëtar për pozitën e rëndë dhe rrezikimin e qenies sonë kombëtare e njerëzore. Dëshmuam cilësi njerëzore e urtësi paqësore. Kërkuam ndryshimin e situatës të këtij realitetit të vrazhdë shoqëror. Hapëm rrugë të zgjedhjes demokratike të problemit pa dhunë e konflikte. Të gjitha këto përpjekje rezultuan me ndërkombëtarizimin e çështjes dhe zgjidhjes së problemit të Kosovës. Të gjitha këto përpjekje demokratike, nga okupuesi shekullor sllav sikur u maurën për frikë e paaftësi e jonë, u marën për pa fuqi e pa dituri e jonë kombëtare, u etiketuam për nacionalizëm negativ, për secesion të pa natyrshëm, dhe krejt në fund. Kur u hargjuan të gjitha përpjekjet dhe format e veprimeve tona politike nga filozofia e politikës paqësore. Detyrimisht morëm mjetin e fundit, Veprimin Ushtarak. I cili, jashtë vullnetit e mundësisë sonë reale, që me gjakderdhje të kryhet zgjidhje e problemit shqiptarë në Kosovë, për ti hikur fatalitetit, pastrimit etnik dhe zhdukjes biologjike njerëzore e kombëtar, Doli publikisht zotdalsja Ushtria Çlirimtare e Kosovës /UÇK/ 1997. Praktikisht doli strategjia e veprimit ushtarak e politik, filozofia e re dhe e fundit, veprimi ushtarak e politik, si domosdo e “intervenimit kirurgjik”, i cila pasi u përcoll me vëmendje nga subjektet dhe qendrat diplomatike e ushtarake ndërkombëtare të vendosjes, Rambuje e Paris 1999, u analizua nga të gjitha këndet, niveli njerëzor, teknik e politik i veprimeve luftarake. Ushtria Çlirimtare e Kosovës shpejt fitoi simpatinë e subjektit politikë e ushtarak ndërkombëtar NATO nga 24 mars deri më 10 qershor 1999, dhe arriti të krijojë mrekullinë monumentale, aleancë të mirëfilltë me forcën më të madhe botërore të vullnetit, për shpëtimin e katastrofës njerëzore nga aparthejdi, gjenocidi dhe pastrimi etnik serb në Kosovë. Dëbojë dhunën serbe nga trojet shqiptare të Kosovës. Ktheu në tokën e djegur afro një milion shqiptarë të dëbuar me dhunë nga trojet e veta qershor 1999. Sigurojë qetësi dhe jetë normale për të gjithë njerëzit e ndjekur nga “toka e premtuar”, dhe të krijojë mjedis të shëndosh për formimin e institucioneve demokratike për këtë popull të ndjekur. Pranvera e madhe 1981, sot e tete vjet pas shpalljes së pavarësisë së Republikes së Kosovës, më 17 shkurt 2008, na shërben për datë e përvjetor të madh. I shërben kujtesës sonë pozitive hsitorike për krijimin e bashkëveprimit, për zhdukjen e përçarjeve, shëmtisë sonë kombëtare. Përkundër, se atëherë në “motin e madh” të 1981, ishim pa asnjërën nga këto subjekte politike e shtetërore. që sot i kemi në Republikën e Kosovës së pavarur. Edhe tash kërkohet të jemi të përgjegjëshëm e pergjegjës ndaj popullit, shtetit dhe pushtetit, ashtu siç ishim më 1981. Të përbashkuar rreth çështjes kombëtare dhe realizimit të aspiratës sonë historike që, sot në Kosovën e pasluftës kemi gjitha parakushtet e volitshme historike për ndërtimin e një shteti me punë të disiplinuar e demokraci të lartë civilizuese për ngritjen e shtetit dhe bashkimin kombëtar. Në të kundërtën, do të na gjykojnë breznitë e ardhshme, do të na peshojë historia. Dhe me fajin tonë, të ndëshkohemi pafalshëm për moskonsolidimin tonë kombëtar në momentin vendimtar të

historisë.