Një grup anëtarësh të Shoqatës së Atlantikut në Kosovë vizitojnë Komandën e Forcës Detare/
Nga Shefqet Kërcelli/
Më datën 20 korrik 2017, një grup anëtarësh të Shoqatës Rinore të Atlantikut nga Kosova {KYATA, Kosovo Youth Atlantic Treaty Association, Shoqata e Paktit Atlantik të Rinisë së Kosovës}, zhvilluan një vizitë në Komandën e Forcës Detare. Në pritjen e miqve nga Kosova morën pjesë Komandanti i Forcës Detare, Gjeneralmajor Ylber Dogjani dhe kuadro të shtabit të Forcës Detare. Mbasi i uroi mirëseardhjen, Gjeneral Dogjani i njohu shkurtimisht vizitorët nga Kosova me misionin e Forcës Detare, përpjekjet për reformimin dhe transformimin e kësaj force sipas standarteve të aleancës, operacionet e kryera në hapësirën tonë detare dhe pjesmarrja në operacionin “Sea Guardian”. Zoti Dogjani i uroi suksese anëtarëve të shoqatës atlantike të Kosovës në misionin e tyre për promovimin e vlerave të NATO-s në shoqërinë kosovare, që ndikon pozitivisht dhe në synimin e shtetit të Kosovës për anëtarësimin në këtë aleancë. Në vijim Kapiten i Rangut të III-të, Blerim Hoxha, i shpjegoi gjerësisht përfaqsuesve të KYATA, disa tregues kryesorë të Forcave Detare që lidhen me dislokimin dhe organizmin e kësaj Force, misionin, {pse një forcë dy misione?}, strukturat përbërëse, mjetet në përdorim, vendbazimet, personelin, infrastrukturën dhe planet e modernizimit. Gjithashtu kapiten Hoxha i njohu pjesmarrësit e këtij takimi me Sistemin e Vëzhgimit të Hapësirës Detare, QNOD dhe institucionet e saj përbërës, bashkëpunimi rajonal, operacionet në kuadër të NATO-s, etj. Anëtarët e KYATA, ndoqën me vëmendje cështjet e trajtuara për Forcën tona Detare dhe bënë pyetje të ndryshme që lidhen me monitorimin e hapësirës sonë detare. Në fund të takimit ata falenderuan Komandantin e Forcës Detare për pritjen e bërë dhe shfaqën dëshirën për të bashkëpunuar në të ardhmen me aktivitete të tjera të përbashkëta. Në ditët e qëndrimit në Shqipëri përfaqsuesit e KYATA, zhvilluan takime dhe seminare në Komandën e Doktrinave dhe Stërvitjes dhe institucione të tjera të Ministrisë së Mbrojtjes. I kontaktuar nga ana jonë, zoti Besim Salihu, Kryetar i Shoqatës KYATA, na njohu shkurtimisht me veprimtarinë e kësaj shoqate në Kosovë dhe më gjerë. E themeluar që në vitin 2010, Shoqata e Paktit Atlantik të të Rinjve të Kosovës, ka për qëllim kryesor të promovojë vlerat Euroatlantike të Aleancës së NATO-s, jo vetëm tek rinia, por tek gjithë shoqëria kosovare. Këtij qëllimi i kanë shërbyer rreth 17 aktivitete të ndryshme të organizuara nga kjo shoqatë gjatë këtyre viteve, si seminare, konferenca, tubime, etj. ku janë trajtuar tema për sigurinë, rrugët dhe mënyrat e integrimit euroatlantik dhe NATO, për diplomacinë, funksionimin e shtetit ligjor, mardhëniet civilo-ushtarake në një shtet demokratik, lufta kundër terrorizmit, mardhëniet ndërkombëtare, etj. Këto tema janë trajtuar dhe në aktivitetet e zhvilluara në vendin tonë, që përbën dhe edicionin e 7-të të aktiviteteve të KYATA. Duhet theksuar se anëtarësia e kësaj shoqate përfshin jo vetëm të rinj nga Kosova, por dhe nga Shqipëria, SHBA, Maqedonia, Kroacia, Spanja, Anglia, Suedia, Holanda, Franca, Mali i Zi, etj. Shoqata funksionon mbi baza vullnetare dhe gëzon mbështetjen e opinionit dhe mjaft institucioneve në Kosovë. Le ti urojmë suksese në udhëtimin e nisur Shoqatës së të Rinjve Atlantikas në Kosovë!
NATO, E PËRKUSHTUAR TË QËNDROJË NË KOSOVË
-Komandanti Suprem i Aleancës për Evropë në vizitën në Kosovë takon Presidentin Thaçi, pritet edhe Ministrinë e FSK-së./
-Komandanti Suprem i NATO-s për Evropë, gjenerali Curtis Scaparrotti ka thënë se NATO është e përkushtuar të qëndrojë në Kosovë, për të siguruar paqe dhe stabilitet për krejt rajonin.
PRISHTINË, 21 Korrik 2017-Gazeta DIELLI-Behlul Jashari/ Komandanti Suprem i Aleancës për Evropë, Gjenerali Curtis M. Scaparrotti, po viziton sot Kosovën, ku shoqëruar nga komandanti i KFOR-it, Gjeneral Majori Giovanni Fungo, u prit në takim edhe nga Presidenti i Republikës, Hashim Thaçi.
Presidenti Thaçi ka falënderuar gjeneralin Scaparrotti për mbështetjen që NATO i ka dhënë Kosovës në sigurimin e paqes në Kosovë dhe rajon.
Presidenti ka theksuar se roli i NATO-s në Kosovë ka qenë përcaktues jo vetëm në ruajtjen e stabilitetit dhe rritjen e sigurisë, por edhe në bashkëpunimin ndërmjet të gjitha komuniteteve në Kosovë.
“Roli juaj në Kosovë, si dhe në rajon është i pazëvendësueshëm. Do të jemi gjithmonë mirënjohës për këtë mbështetje”, ka theksuar Presidenti.
Presidenti Thaçi ka informuar atë për situatën politike dhe të sigurisë në Kosovë. Sipas tij, Kosova ka përfunduar me sukses procesin e zgjedhjeve, të cilat kanë qenë të lira, fer dhe demokratike.
“Tani jemi në proces të krijimit të institucioneve të Kosovës, të cilat do të jenë multietnike dhe me orientim të qartë euroatlantik”, ka thënë presidenti Thaçi.
Duke folur për bashkëpunimin me shtetet e rajonit, presidenti Thaçi ka përshëndetur anëtarësimin e Malit të Zi në NATO, duke shpresuar që rrugën e njëjtë do ta ndjekin edhe shtetet tjera, duke kontribuar kështu për paqen afatgjatë në rajon.
Nga ana tjetër, komandanti Suprem i NATO-s për Evropë, gjenerali Curtis Scaparrotti ka thënë se NATO është e përkushtuar të qëndrojë në Kosovë, për të siguruar paqe dhe stabilitet për krejt rajonin.
Presidenti ka theksuar se Kosova është duke punuar që të përmbyll procesin e transformimit të FSK-së në ushtri të Kosovës. “Kjo do të ndodh në koordinim të plotë me ju dhe me përfshirjen e të gjitha institucioneve dhe komuniteteve në Kosovë”, ka shtuar ai.
Ai ka thënë se Kosova po ashtu do të vazhdojë dialogun për normalizimin e marrëdhënieve me Serbinë dhe do të punojë për bashkëpunimin rajonal dhe për marrëdhënie të mira fqinjësore.
Sipas axhendave të njoftuara deri tash, Komandanti i Komandës së SHBA-ve për Evropë dhe Komandant Suprem i Forcave Aleate të NATO-s, Gjeneral Curtis M. Scaparrotti do të vizitojë edhe Ministrinë për Forcën e Sigurisë së Kosovës.
Ministria në njoftimin e dërguar bën të ditur se, ai do të pritet nga Komandanti i FSK-së, gjenerallejtënant Rrahman Rama. Orkestra frymore e FSK-së do të ekzekutoj Himnin e NATO-s si dhe Himnin shtetëror të Republikës së Kosovës.
KFOR ka ftuar përfaqësuesit e medieve të marrin pjesë në një konferencë të përbashkët për shtyp të mbajtur nga Gjenerali Curtis M. Scaparrotti, Komandanti Suprem i Aleancës për Evropë (SACEUR) dhe nga Gjeneral Major Giovanni Fungo, Komandanti i Forcës së Kosovës (COMKFOR) në aeroportin ushtarak të Sllatinës. Komandanti Suprem i Aleancës për Evropë do të ndajë informacione me gazetarët mbi misionin e KFOR-it në Kosovë dhe operacionet e NATO-s.
Konferenca për shtyp do të pasohet nga një turne me helikopter, e ofruar nga Komandanti i KFOR-it për përfaqësuesit e medieve, thekson njoftimi dërguar nga forca paqeruajtëse e NATO-s në Kosovë.
Para një viti, në 1 korrik 2016, Komandanti i posaemruar Suprem i Aleancës për Evropë (SACEUR), gjeneral Curtis M. Scaparrotti ishte për vizitë në Kosovë, e më pas në 21 shkurt 2017, me ç’rast në konferencën për shtyp mes tjerash deklaronte se, “derisa Kosova ecë përpara dhe përqafon të ardhmen e saj, NATO mbetet e zotuar për të bërë pjesën e saj”.
Në vizitën e parë, në takimin para një viti me Presidentin Thaçi Gjenerali Curtis Scaparrotti e siguroi se stabiliteti i Kosovës dhe pjesës tjetër të Ballkanit mbetet prioritet i lartë i NATO-s.
“Jemi këtu në Kosovë që t’ju mbështesim për atë që keni bërë deri më tani si institucione të Kosovës. Ky është gjithashtu qëndrim NATO-s dhe i ministrave të brendshëm e të jashtëm. I mbështesim përpjekjet tuaja për normalizim të marrëdhënieve me Serbisë, për zhvillim ekonomik dhe do ta vazhdojmë edhe mbështetjen për FSK-në”, theksonte gjenerali Scaparrotti.
Presidenti i Republikës së Kosovës, Hashim Thaçi, i rikonfirmonte Gjeneralit Curtis Scaparrotti se KFOR-i gëzon një respekt, besim dhe mbështetje nga të gjithë në Kosovë, pa dallim etnie apo përkatësie fetare.
NIKO KIRKA, AQ SHUMË HISTORI KOMBËTARE POSHTË THINJAVE 90-VJEÇARE!
NGA PELLUMB KULLA/ Ne Foto: Niko Kirka/
Ne Foto: Bashkethemeluesi i Vatres, Kristo Kirka, babai i Nikos, ne te majte te Fan S. Noli. Korrik 1920.
Sot, 21 Korrik, miku im i shtrenjtë, shok i këtyre viteve amerikanë, Niko Kirka, mbush një moshë që për shumë vetë, në varësi nga shëndeti i tyre, është një cak që përmban lakmi dhe moslakmi bashkë.
Për mua dhe familjen time ky përvjetor i bukur është një ditë gëzimi dhe ne të gjithë, ime shoqe, unë dhe fëmijët, i urojmë xha Nikos edhe shumë vite të tjerë të shëndetshëm.Sinqerisht nuk e kam tepëruar fare në vlerësimin që përmban titulli.
Ne Foto: Kristo Kirka me te birin, ne te djathte te Faik Konices/
Është një personazh vërtet i rrallë. Është edhe i njohur, ndaj me zor shënoj për ata pak që nuk e dijnë se Nikoja ka lindur në truallin amerikan. Është bir i një patrioti shumë të fismë, Kristo Kirkës, një nga etërit e Vatrës, krahu i djathtë i Nolit, aktivist i shquar në emigracion dhe në atdhe pas kthimit familjarisht. Shërbeu si përfaqësues në parlament dhe në detyra të ndryshme administrative, caktuar nga mbreti. Nuk u largua me ikjen e pushtuesve të huaj. Pagoi vetbesimin e tepëruar se meritat patriotike dhe e kaluara pa njollë ishin kredenciale serioze që do ta mbronin nga keqtrajtimi i mundshëm i “bijve të Stalinit” që erdhën në pushtet. dhe që Kristo Kirka ashtu si edhe Fan Noli, i njihte mirë. Besim i kotë! Që në ditët e para komunistët e burgosën dhe plaku i shquar mbylli sytë në burgun famëkeq të Burelit.
Ne Foto:Gjate promovimit te librit”Kristo Kirka”, shkruar nga Uran Butka, fitues i cmimit”Pena e argjendte)/
Nuk e kalova masën me një jetëshkrim më tepër, teksa premtova të bëj të njohur birin e tij, Nikon. Por njohje është edhe kur flet për shokun e tij të burgut. Babë e bir u bënë vërtet shokë burgu, se që në moshën 19 vjeçare, personazhit tonë iu hodhën hekurat. Nga burgu doli pas katërmbëdhjetë vjetësh dhe kaloi një jetë të mundimshme shtrënguar në punë të rënda në kanalet e komunales dhe vështruar shtrembër për tërë ato që thamë.
Ne Foto: Niko Kirka duke pershendetur gjate promovimit te librit”Kristo Kirka”./
Me pak fjalë, nuk gjej dot kollaj një individ që të më sjellë kaq shumë histori kombëtare poshtë thinjave të tij të bukura.
Nikoja dhe e shoqja, zonja Meri, një ditë paksa me të qeshur e më shumë seriozisht, më sugjeruan që me vitet që po shënonte plaku, ishte rasti që pa u ngutur, unë të hidhja dy tre shënime për një fjalim të mundshëm në një ceremoni funerale, se sipas tyre, ato ligjërata edhe i hartoksham saktë edhe jepja garanci se do të flisja sinqerisht. Nikoja ma përsëriste këtë kërkesë sa herë e pyesja për shëndetin dhe unë, në një periudhë boshllëku krijimtarie, i propozova ta shkruanim bashkë fjalimin e përzishëm. Bile kjo shaka m’u duk e përafërt edhe me një subjekt komedie interesante, ku nekrologjinë ta redaktonte dhe ta miratonte vetë i vdekuri i interesuar.
Dhe ky refren është bërë i këndshëm për mua dhe Kirkën, tashmë.
Vjen kjo ditë dhe unë jam i lumtur që Nikoja në të gjallë të tij, ta shohë fjalimin në shtat të këtij shkrimi, i cili iu bëftë edhe më i mirë nga një njeri tjetër, në një kohë tjetër, edhe pas 100 vjetorit!
Se ndofta atëherë, paçka se unë, goxha më i ri, mund të jetë Nikoja që të ketë ligjëruar tashmë në përcjelljen time.
Një plak me një gjallëri të pashoqe, si Nikoja, le të dëgjojë vlerësimin tim, kështu shëndetplotë dhe jo i shtrirë, se në shoqërinë e tij të çmuar, unë kam mësuar më shumë se nga tërë librat e shkruar për vatranët, për autoqefalinë e Kishës, për Bostonin dhe “Diellin”, për pafundësinë e konflikteve shqiptaro-shqiptare mbi truallin e këtij vendi. Ky njeri të mahnit me kujtesën e tij fenomenale, me citimet e sakta me zhdërvjelltësinë e përmendjes së emrave të shumtë, datave të pagabuara që sjell ai në tregimet e tij. Do të jenë të shumtë njerëzit, që e vërejnë me zili, siç e vërej edhe unë, kulturën e tij historike, atë atdhetare, kulturën letrare dhe kulturën politike.
Niko Kirka është ndjerë i gjallë dhe i shqetësuar për shumë çështje që solli sidomos mënjanimi i komunizmit dhe transformimet që duhet të sillte tranzicioni. E kemi parë atë shumë luftarak, debatues dhe të papajtueshëm në qendrimin ndaj politikave paskomuniste për të përndjekurit, për mosdëshirën në rikthimin e pronave të grabitura, për mbajtjen kyçur pa shpjegim paskrupull të dosjeve me mëkate, për dyfaqësinë e partive kryesore, pasardhëse të asaj enveriste…
Shëmbullor ishte angazhimi i tij pasional në kundërshtimin e përpjekjeve për të dëmtuar trashëgiminë e Peshkop Nolit dhe për mjegullimet e autoqefalisë së Kishës Ortodokse Shqiptare.
Dhe në shkrimet e Kirkës, (përmbledhur në vëllimin e tij dinjitoz “Për Mëmëdhenë”) lexuesit mund të venë re zhdërvjelltësinë e argumentimit, elegancën e shprehjes, gjuhën letrare dhe figurshmërinë si pajë e edukimit të shëndetshëm të Liceut të Korçës. Aty çdokush shquan lehtësisht konseguencën e tij antikomuniste, përbuzjen ndaj inskenimeve katoviciane dhe keqardhjen për varfërinë e idealizmit që Kirka nuk rresht pa e nënvizuar edhe në intervistat e tij televizive dhe artikujt e mëvonshëm që i janë publikuar rregullisht.
Atdhetarizmi i këtij njeriu ka qenë gjithnjë i pashuar dhe frymëzues për ata që qarkonin rreth tij. Është interesant një episod në një takim me të ndjerin Ibrahim Rugova. Duke biseduar, Nikoja, pa kurrfarë bubullime, i rrëfeu atij se edhepse ishte korçar, e deshte Prishtinën po aq sa edhe Korçën. Rugova e falenderoi. “Falenderimi nuk shkon,” nuk iu ndënj pa thënë Kirkës, “të më falenderoje po të isha francez!”
Presidenti Rugova e përqafoi dhe i kërkoi falje. Kjo dashuri e këtillë, shfaqur në brigjet e Nju Inglandit në sytë e të Parit të Kosovës e rriste personazhin tonë në përmasat e një dinosauri.
Dhe nuk kishte si të mos ishte Niko Kirka, një dinosaur nga ata që lindën në viset e Bostonit, nga ata që e morën atdhetarinë si qumështin e gjirit, dhe panë historinë e vendit, një herë që andej, pastaj nga dritaret e gjimnazit të Korçës, që prapa hekurave të burgut, nga fundi i kanaleve të komunales së Durrësit, nga grumbullimet plot ovacione të ndryshimeve sociale që solli fundi i shekullit… Me lirinë e fjalës si atribut i një njeriu të edukuar ashtu, i janë pranuar, herë me durim dhe herë me pezm, gërnjat kundër të metave të Vatrës së sotme, kundër Janullatosit, kundër figurave madhore shtetërore aktuale, edhepse kjo lloj drejtpërdrejtësie nuk i bënte hiç mirë interesave të tij të përditshme, atyre të këtushme dhe atyre në atdhe.
Por dinosaurët janë prehistorikë dhe duken pak të marrë, po aq sa dhe démodé.
Ky dinosaur i vyer sot na mbush 90! Dhe me bindje them se do të kalojë edhe caqe të tjerë. Se dinosaurët rrojnë gjatë.
Dhe ne ia urojmë këtë: Gëzuar Niko Kirka!
Virtyti i guximit intelektual të Arshi Pipës
Ne Foto:Fehime Pipa, Arshi Pipa, Mithat Gashi.Washington D.C. Qershor 1996./
Nga Mithat Gashi*/Në librin e tyne “Intellectual Virtues,” Roberts dhe Wood (2007), ndër të tjera, rreshtojnë disa virtyte cerebrale të inteligjencës njerëzore. Ndër këto janë: 1) dashunia për ta ndjekë dijen; 2) guximi intelektual; 3) qëndrueshmënia ndaj bindjeve kur ke fakte dhe arsye edhe kur ato nuk janë popullore; 4) përultësia – mos me shkarravitë a me shkrue për me ra në sy, por se ke diçka thelbësore që don më e thanë; 5) autonomia – kur nuk pranon çdo lloj ideje pa e sitë mbarë e mirë. I rendita këto virtyte, sepse ma kanë sjellë ndër mend karakterin e profesor Arshi Pipës. Arshi Pipa e ka dashtë dhe ndjekë dijen. Ai kurrë nuk ka qenë i lëkundshëm në karakter dhe në mendime. Si rrallë kush, u ka qendrue besnik bindjeve të veta. Si intelektual i përgjegjshëm, Pipa kurrë nuk ka shkrue për me u dukë, por ka dashtë me e publikue atë çka ai thellësisht, ka mendue se asht thelbësore për t’u thanë. Profesor Pipa ka qenë mendimtar i pavarun, në kuptimin e plotë të kësaj fjale; nuk ka pranue çdo lloj ideje pa e futë në sitën e vet të arsyes dhe llogjikës.
Në temën e sotme, unë do të përqendrohem tek virtyti i guximit intelektual të Profesor Arshi Pipës, dhe për të ilustrue guximin e tij intelektual, do të jap vetëm pak shembuj tue i bâ nji vështrim veprave të tij në: poezi, kritikë letrare, gjuhësi, analiza politike, si në publicistikë dhe veprimtari.
Roberts dhe Wood (2007) theksojnë se forma ma e dukshme e guximit intelektual asht rezistenca në mbajtjen e pikëpamjeve jopopullore. Për të mbërri në konkluzionin e pikëpamjeve jopopullore, duhet të merren në konsideratë të gjitha faktet dhe anët e argumentit.
Kur Arshiu ishte i ri, ideologjitë marksiste kishin penetrue në rininë shqiptare, sidomos në Korçë dhe Shkodër. Pushtimin e Shqipnisë nga Italia komunistët e shfrytëzuen më rritë radhët e tyne. Siç pohon edhe vetë Pipa, elementë të ndryshëm u munduen me e futë në radhët e komunistëve, por aj, tue përdorë synin kritik dhe intuitën, dijti të dallojë të keqen prej të mirës. E pa qysh herët që komunizmi nuk asht sistem i mirë për njerëzimin. Dhe për kët arsye nuk e pranoi atë idelogji.
Tash po jap disa ilustrime të shkurta të guximit intelektual të Pipës në fushat që përmenda ma parë:
Poezia e Pipës
Në “Libri i Burgut”, jo vetëm që në kohën ma të vështirë Pipa merr guximin me i bâ kritikën e duhun sistemit komunist, por ai i len historisë së letërsisë shqipe nji testament mbi krimet e komunizmit. Në parathanien e këtij libri, shkrue në vitin 1958, ai tregon se zgjodhi vargun, jo sepse vargu asht sintetik dhe zen vend ma pak, por donte të paraqiste jehonën e shpirtit tue kapë momentet e realitetit, ose siç shkruen ai vetë: “me ruejtë çasin, çasin vështrimplotë, herë mbas here, në mënyrë qi ndija e kohës, e asaj kohe, të mbetej e gjallë.”
Nji prej përshkrimeve të këtij realiteti asht “Kanali” që tregon vuejtjen e të burgosunve në Kampin e Vloçishtit.
Poeti shkruen:
Kanali
Nga Korça bumbullon. Currila shiu
rrjedhin prej mushamas mbi krena e shroje.
Pështillen, struken gjindja ndër mbuloje:
nji lamsh ku qelben recka e mish njeriu.
Kur rojeve u tekej me u zbavitun
Merrshin ndokên nga puna, zakonisht
Fetarë a njerëz shkolle, dhe me bisht
Lopate u hyjshin sa t’ishin mërzitun.
Mandej nji doç i hypshin mbi kërbisht
Qi e ngitte posi kalin tu’ e shetitun
Përgjatë kanalit, “hyja!” tue i britun…
E ja diftojshin puntoris me gisht:
“Sabotator i poshtër! klysh i Carit!
Sabotoni po deshët ju të tjerët!…”
Zgërdhiheshin, ngërdhesheshin. At’herë
dy-tre zuzarë ma t’lig, shokët e t’parit,
shtymjen i jepshin n’gjol qi nga skarpati,
dhe t’qitmen kryet me hunj i rrijshin gati.
Në “Kështjelli” ku përshkruen jetën e burgut në Gjirokastër, Pipa shkruen:
“Kush e mendonte se prej ktij kështjelli/do ta soditsha rishtas pamjen tande”.
“kur me prindin erdha/te shpija e etnëve.
E shumta u dogjën. Nuk i dogj i hueji, /Gregu, Italjani, por banori i tyne/Gjatë luftës qytetare…
26 vjet mbas shembjes së Murit të Berlinit, propaganda komuniste ende e glorifikon “Luftën Nacional Çlirimtare”. Pipa e ka shkrue në poezi qysh në vitin 1950, kur ishte në burg, se ajo ishte luftë qytetare, pra luftë civile.
Nëpër burgje, të burgosunve u banin edukim politik. Mbi këte, Pipa shkruen,
“Na thonë se sot na miq i kemi Grekët, /se jemi lidhun kundër komunizmit/me ta për nji qellim!…
Dhe në pjesën tjetër të strofës, ban pyetjen:
“Shqiptarë, a i njifni? /Harruet Hormovën? Kristo Negovanin, /shërbëtorin e Zotit e t’atdheut/therun me thika? Egzodin çam harruet?
Në pjesën përmbyllëse të kësaj strofe, Pipa deklaron:
Jo, nuk e due lirín qi m’falë anmiku!/Ma parë kalbem e vdes ndër kto bodrume/se me shpërblye kamatën e lirimit/me turpin e nji heshtjeje tradhtare!
Mund të gjejmë plot vargje të tjera ku shprehet guximi intelektual i Pipës në poezi.
Kritikë letrare
Arshi Pipa asht themeluesi i kritikës letrare shqiptare. Qysh në moshë të re, e pa se ndër letrat shqipe ekzistonte edhe boshllëku i kritikës letrare. Për këtë arsye, ai argumentoi se nuk duhet të çuditemi që nuk kemi kritikë shqipe, sepse “mungon materiali për t’u kritikue.” Në vitin 1944 nxori në botim revistën “Kritika” të cilën e drejtoi vetë. Në numrin e parë të kësaj reviste, në faqen 27, Pipa shënon se revista ka për qellim me botue në pjesën e parë prodhime origjinale dhe përkthime dhe në pjesën e dytë, kritikë lerare. Mbi kritikën letrare, Pipa shkruen: “N’art e ndër letra, në shkencë e në filosofi, e deri në fé, kritika asht baza e çdo ndërtimi të sigurtë. Kritika asht shêji i mendjes së pjekun. Derisa mendja nuk kthehet me rishikue atë çka ka bâ, tue e vlerësue, ajo asht ende fëminore. Ajo mund të prodhojë vepra madhështore, kur intuita e përpjek me burimin e jetës. (nxjerrë nga: https://gazetadielli.com/shpirti-kritik/#sthash.hDRa0IJ5.dpuf). Pasionin e tij për kritikën letrare, Pipa e vazhdoi ma vonë në Amerikë me botimin e Trilogia Albanica (1978), Montale dhe Dante (1968), me shkrimet që botoi në revistën “Albanica” të cilën e drejtoi vetë, etj.
Gjuhësi
Në librin Politika e Gjuhës në Shqipninë Socialiste (1989), spikasin njohunitë e Pipës në lamën e gjuhësisë, të metodologjisë hulumtuese, dhe të analizave teknike në linguistikë. Pipa muer guximin me i bâ nji autopsi procesit të standardizimit të gjuhës shqipe.
Në studimin e tij gjuhësor, Pipa vê në dukje mungesat dhe të metat methodologjike të tri veprave: 1) Drejtshkrimi i gjuhës shqipe (1973), 2) Fjalori drejtshkrimor i gjuhës shqipe (1976), dhe 3) Fjalori i gjuhës së sotme shqipe (1980).
Me analiza statistikore, Pipa mbërrin në konkluzion se gjuha e ashtuquejtun e njësuar në Shqipni, asht nji toskënishte e standardizueme. Pipa thekson se asht përdorë modeli Stalinist në standardizmin e gjuhës, por ma e keqja asht se tinëzisht janë marrë forma të gegnishtes me plotësue boshllëqet e toskënishtes.
Simbas Pipës, metodat e Kostallarit në përpilimin e Fjalorit janë ndikue nga Marri, nji gjuhëtar i Bashkimin Sovjetik, ku simbas teorisë së tij, gjuha ka natyrë klasore. Kjo asht lehtësisht e vërtetueshme tashma edhe me shkrime të ndryshme në Shqipni si buletinet shkencore të kohës apo edhe në shkrime të tjera prej gardianëve gjuhësorë, tue e trumpetue si arritje të madhe të shkencës shqiptare në Shqipninë socialiste.
Pipa e pyet me ironi, Kostallarin, i cili shkruen se gjuha e njësuar asht edhe “gjuhë e spastruar”.
“E spastrueme nga çfarë?”
“Nga plehnat letrare. Nji shembull asht Fishta. Poeti-prift që jetoi në nji periudhe që përfshihet mbrenda caqevet historike të leksikut të gjuhës së sotme shqipe. Megjithatê, leksiku i tij nuk gjen vend te Fjalori.” Dhe jep vetëm disa fjalë që ka përdorë Fishta, të cilat nuk janë përfshi në fjalorin e Kostallarit: “kryqali, shkinë, mec, shmrijak, grrec, letrac, dheske, leçitë.” Asnjena nga këto fjalë nuk gjindet te fjalori i Kostallarit. “E pra këto fjalë janë të popullit”, thotë Pipa. “Fishta nuk i ka krijue” (Koha e Jonë, f. 83).
“Tue shlye gjuhën e Fishtës, Pipa thekson se Kostallari ndëshkon popullin përveç se poetin” metodë të cilën e quen, “shembull tipik i ‘ideoshkencës’ kostallariane” (Koha e Jonë, f. 84)
Pasunimi i Fjalorit bahet për dobi të toskënishtes dhe me tjetërsimin (toskëzimin) e gegnishtes. Kriteri asht leverdia, dhe fenomeni ka emnin shfrytëzim. E pra “ideologjia proletare, marksiste-leniniste” e Tiranës lufton kapitalizmin për mort. Por kur asht puna me shitë “gjuhën e njësuar”, idelogjia “proletare” kopjon kallëpin kapitalist” (Koha e Jonë, f. 84)
Arsyen e gropës së vorrit që i asht bâ gegnishtes, Pipa udhëzon që ta kërkojmë te Politbyroja, dhe tue u bazue në nji statistikë të Peter Priftit mbi përbamjen e Politbyrosë nga 1948-1976, Pipa nxjerr se 84.8% kanë qenë toskë dhe 15.2% gegë. Përpjestimin që nxjerr nga pikëpamja e redaktorëve të Fjalorit të Gjuhës së Sotme Shqipe asht 4 toskë dhe 1 gegë. Pra, Pipa konkludon se hegjemonia e klasës sunduese pasqyrohet në lamën e gjuhësisë.
Argumentit zyrtar që “gjuha e njësuar” bashkon popullin dhe forcon vetëdijen kombëtare, Pipa i përgjigjet me këto fjale, “E vërteta asht se gegë e toskë, kur ka qenë fjala për Shqipni dhe për gjuhë shqipe, kan qenë nji trup, së paku prej Lidhjes së Prizrenit e këndej, kur vetëdija kombëtare mori hov dhe filloi të kristalizohet. Të qenët toskë e gegë nuk e ka pengue bashkimin kombëtar ndër kohë, kur vetëdija kombëtare ishte shum ma pak e zhvillueme se sot” (Koha e Jone, f. 87)
Me këto pak ilustrime, e vërehet guximi intelektual i Arshi Pipës në gjuhësi.
Analiza politike
Guximi intelektual i Arshi Pipës duket kthjelltas edhe në analizat politike që ai ka bâ. Shkroi dhe botoi disa analiza politike, të cilat i ka përmbledhë në librin “Albanian Stalinism” qysh prej vitit 1958-1989. Nëpër këto shkrime Arshi Pipa, ndër të tjera, përqendrohet në dy tema kryesore; në shkeljet themelore që u bahen shqiptarëve të Kosovës, dhe shtjellimin e dominimit të politikës shqiptare në Shqipni nga idelogjia staliniste. Mendimet e tij në lidhje me këto tema janë të shum të qarta dhe të kthjellta.
Në fund të librit “Stalinizmi Shqiptar”, Pipa boton edhe këto vargje:
“Krushçevi ju foli hakun:
Atij vërën, ju kapakun!
Stalinuc i Shqipërisë,
Paç haram qumësht e sisë!
Paç mallkimin e një nëme:
Pizeveng, doç i satëme”.
Dhe në revistën Telos, në vitin 1989, botoi artikullin me titull “Glasnost in Albania” ku analizon situatën në Shqipni.
Si redaktor i gazetës “Dielli” botoi disa analiza të tjera politike. Artikulli që po përmend sod asht “Turqit e Rij të Shqipnisë së re” (“Dielli” vol. 83, nr. 10, maj-qershor 1992), ku autori, ban nji paralelizëm ndërmjet xhonturqve dhe ish-komunistëve në Shqipninë e mbas shembjes së Murit të Berlinit. Në kët artikull janë bâ shum parashikime dhe vlerësime. Për popullin e Kosovës, Pipa shkruen, “Tue fillue me Lidhjen e Prizrenit (1878-81), historia shqiptare dëshmon se kosovarët kanë qenë lokomotiva e nacionalizmit shqiptar.” Për votimet e 23 marsit 1992, Pipa i ban kritikën Partisë Demokratike dhe ndër të tjera thekson “18 parti dhe shoqata morën pjesë në zgjedhjet e dyta. Por mbasi shumica e tyne u regjistruen me vonesë (PD-ja nuk bani nji çap me shpejtue pranimin e tyne) ato nuk mundën me fitue katër-përqindshin e votavet të duhuna për me u përfaqsue në Parlamentin e ri.”
Po në kët artikull, Për Sali Berishen, ndër të tjera, shkruen, “Asht e vërtetë se Berisha nuk asht nji tjetër Hoxhë. Por le e rritë në Shqipninë staliniste, ai ka thithë frymën e stalinizmit bashkë me sisën e s’amës. Inteligjent, trim, karizmatik, nuk mund t’i mohoet Berishës merita e krijimit të nji partie opozitare dhe të primjes së saj deri në fitore. Koha do ta tregojë a asht ai njeriu që i duhet Shqipnisë për me e nxjerrë nga humnera ku e plandosi stalinizmi.”Nga këto pak ilustrime, shohim që Pipa e kishte guximin intelektual me e thanë e me e shkrue ate çka mendonte në lidhje me zhvillimet politike në Shqipni e Kosovë.
Publicistikë dhe Veprimtari
Arshi Pipa ka mbajtë shum ligjerata ku i asht drejtue audiencës amerikane dhe shqiptare. Në ligjëratat e tij, nuk ngurroi me i bâ kritikën e duhun temës që trajtonte. Dha edhe nji seri intervistash në Zanin e Amerikës, dhe nji veprimtari për të cilën nuk asht folë fare, asht ideja dhe aktivizimi i tij me krijue nji parti politike shqiptare në New York në pranverë të vitit 1990. Ndër të pranishmit kanë qenë edhe disa antarë të Vatrës dhe të partive politike shqiptare në New York. Unë nuk kam qenë prezent, por vallai im, Luani, ka marrë pjesë në këtë mbledhje. Asht hedhë ideja edhe në vota, por, si duket, për arsye se nji pjesë e madhe e përfaqësuesve ishin antarë të partive politike si Bloku Indipendent, Legaliteti dhe Balli, nuk asht votue me shumicë që të formohet nji parti e re si front antikomunist. Prej kësaj, mund të konkludojmë se Pipa, në aktivitetet e tij, jo vetëmse kishte kurajo dhe guxim, por ishte edhe largpamës. Intuita e tij e ndiente se ishte çashtje kohe për Shqipninë me fillue procesi multipartiak dhe donte me qenë gati me u kthye në Shqipni me nji formacion politik.
Gjithashtu Arshi Pipa ka marrë pjesë në demonstrata kundra regjimit komunist të Shqipnisë që janë mbajtë në New York. Nuk e shihte të arsyeshme me kërkue të drejtat e shqiptarëve të Kosovës me flamurin shqiptar që kishte yllin komunist, pra stemën diktatoriale; prandaj, merrte pjesë në protestat që organizoheshin në New York dhe Washington nga grupet nacionaliste shqiptare. Në nji prej këtyne protestave në vitin 1990, kam bâ pjesë edhe unë para Shtëpisë së Bardhë në Washington, ku e kam takue Arshi Pipen për herë të dytë.
Në fund të vitit 1990, Federata Panshqiptare e Amerikës ‘Vatra’, ishte në rrezik me u marrë në dorë nga disa elementë të mërgatës që ishin të ndikuem nga regjimi komunist i Tiranës. Kryesia e Vatrës dërgoi Dr. Gjon Buçajn dhe Z. Hajdar Tonuzi që t’i banin ftesë Arshi Pipës që të bahej kryetar i Vatrës. Pipa e pranoi dhe shërbeu si kryetar i Vatrës dhe editor i “Diellit” për nji kohë të shkurtë, deri në vitin 1992.
Kur mbërrini në aeroportin e Tiranës, Arshi Pipa nuk ngurroi me shprehë mendimet e tij të kthjellta e pa kompromis. Ai, thellesisht i shqetësuem prej krimeve te periudhes komuniste, tha se ata që kanë bâ këtë hukubet duhet të mbajnë përgjegjësi dhe të dënohen, dhe deklaroi se të gjith anëtarët e byrosë politike, sekretarët e rretheve, dhe kryetarët e degëve, duhet të arrestohen dhe të japin llogari për krimet që janë bâ në Shqipni. E di që edhe në Shqipninë e sotme, këto fjalë tingëllojnë të ashpra, por kjo ka të bâjë me rregullimin e marrëdhanieve reale të nji shoqnie, së pari në aspektin e përballjes morale me damet e shkaktueme prej asaj makinerie brutale. Në vendet e botës së zhvillueme shoqnia ballafaqohet me të vërtetat, edhe kur ato janë të hidhuna dhe u jep zgjidhje me kurajo. Athue a do të ishin vû ma së miri bazat e shëndosha të demokracisë shqiptare po të ishte ndjekë udhëzimi i Pipës? Pra, krimineli të ishte ballafaque me drejtësinë.
Për hir të vërtetës, edhe pse ende të pakët, disa intelektualë, ndihen të shqetësuem për “harresën” e veprave të inteligjencës antikomuniste jashtë Shqipnisë, ku doemos përfshihet profesor gjiganti i letrave shqipe, profesor Pipa. Ndër ta, Agron Tufa, Drejtori Ekzekutiv i Institutit të Studimeve të Krimeve dhe Pasojave të Komunizmit, ka vu në dukje se vepra e Prof. Pipës asht mënjanue nga studiuesit e klasës komuniste. Ai shprehet se: “…mendoj se ka nji faktor të natyrës politike dhe egoistike, që nuk asht i interesuar për njohjen dhe botimin e veprës së Pipës por i interesuar që Pipa të mbetet jasht kanalit të receptimit… establishment krejt i turpshëm që i ka drejtuar të gjitha punët në Shqipërinë socialiste dhe atë komuniste në vazhdim.”
Marr shkas prej kësaj deklarate, të nji studjuesi si Tufa, për të rikujtue edhe nji herë titullin e këtij shkrimi. Asht virtyti i guximit intelektual të Profesor Arshi Pipës, që e ka vendosë atê në anën e të vërtetave njerëzore, historike, shkencore, politike e letraro-artistike që, për fatin e keq të inteligjencës së spërkatun me ideologjinë komuniste, Pipa “asht kafshata që s’kapërdihet”.
Edhe pse dëshira ime asht të flas mâ e mâ për këte personalitet unik të kulturës, në respekt të hapsinës për të tjerët, detyrohem me e mbyllë tue ju falenderue përzemërsisht për pjesmarrjen dhe vëmendjen tuej.
* (Fjalim i mbajtun nga autori në New York me 27 korrik me rastin e 95-vjetorit të lindjes së Arshi Pipës organizue nga Federata Panshqiptare e Amerikës, Vatra.)
Bibliografi
Pipa, A. (2004) Libri i Burgut. Tiranë: Eurorilindja.
Pipa, A. (1990). Albanian Stalinism: Ideo-Political Aspects. New York: Distributed by Columbia University Press
Pipa, A. (1989). The Politics of Language in Socialist Albania. New York: Columbia University Press
Pipa, A. “Shpirti Kritik”. Nxjerre nga: https://gazetadielli.com/shpirti-kritik/#sthash.hDRa0IJ5.dpuf
Pipa, A. “Mbi te ashtuquejtun ‘gjuhe e njesuar’” (Koha e Jone: numër i posaçëm me rastin e 25 vjetorit të revistës, 1986, f. 79-93)
Pipa, A. “Turqit e rij te Shqipnise se re”. (“Dielli”, maj-qershor 1992, vol. 83, nr. 10)
Roberts, R. C., & Wood, W. J. (2007). Intellectual Virtues: An Essay in Regulative Epistemology. Oxford: Clarendon Press.
Dokumentar televiziv – Nudret Kalakulla mbi arshi Pipen, intervista nga Agron Tufa.
NJË “BISEDË” ME KRISTOFORIDHIN NË “SHTËPINË E TIJ”
Nga Rudolf Deliana/
Rashë të flinja…… Nuk di se si në gjumë e sipër, m’u shkrep në krye të bëja një bisedë më lëvruesin e gjuhës sonë.E këtë bisedë ta kryeja urgjent, bash në shtëpinë e tij, në lagjen Kala të Elbasanit.
Shpejt e shpejt përcaktova temën e bisedës : “Pyetje rreth Fjalorit e probleme të tjera që mund të dalin”.
– Po mjetet ? – thashë me vete.
– Fjalori i 1904-ës, iu përgjigja vetes.
U ngrita e ashtu në gjumë të thellë, s’di veshur apo zhveshur, hapa dollapin e bibliotekës dhe nxorra Fjalorin.Kishte dekada që flinte aty, edhe ai në gjumë të thellë, përkrah librave të tjerë e askush s’ishte kujtuar ta merrte e ta lexonte.E pastrova nga pluhuri që të mos turpërohesha përpara Gjuhëtarit dhe nisa të mbyll dollapin. Atë cast më zuri syri “Fjalorin e Shqipes së Sotme”, botim i vitit 1984.
– Ta marr edhe këtë, thashë me vete. Kur ta shohi Plaku edhe mund të gëzohet. Shumë i kënaqur nga kjo përgatitje, me 2 fjalorët në sqetull e në gjumë “për shtatë palë qejfe”, u nisa për në lagjen time, në Kala.
Rrugës mendoja : 1904 – 1984 ! Gati një shekull kohë! Njëri fjalor i vogël, tjetri i madh. I pari i hartuar nga një person i vetëm, që kishte një mijë halle të tjera mbi kokë, tjetri nga një grup njerëzish që punët e jetës së përditshme i kishin në rregull. Së fundmi, i pari për një gjuhë që ende s’dihej si ishte, kurse të tjerët për një gjuhë që ishte futur në normalitetin e jetës së saj! Sa vështirë ta ketë patur i mjeri Patriot, sa lehtë të tjerët!
Pa mbaruar mirë mendimin, u gjenda në Kala pranë shtëpive të Papajanëve, fis mjaft i gjërë i lagjes.Vrava mendjen të gjeja pse këmbët më sollën këtu dhe e gjeta.I kishte drejtuar kujtesa ime në të cilën ime gjyshe, Kleopatra, kishte ngulitur faktin që i Ati ishte sëmurë dhe kishte vdekur aty. Pastaj u kujtova se aty pat qenë një pllakë që i vërtetonte të gjitha këto. Hapa sytë, por pllakë s’pashë.Këmbët e mija dolën më të zgjuara. Ato më dërguan në shtëpitë e familjeve të njohura Shuteriqi sepse, sipas tyre , pllaka ndodhej atje, dhe ashtu doli. Pllaka ishte atje, madje jo një, por plot tre! Hapa sytë mirë.Po, po, ishin tre.
– Shumë mirë , thashë me vete, do të jëtë bërë ndonjë zbulim dhe e lashë këtë punë.Ngrita dorën që të hapja derën, por pashë që ajo ishte mbyllur me dry. S’di se si më lindi dëshira të shihja nëse Kristoforidhi e kishte përfshirë fjalën “dry” në fjalorin e tij. E gjeta në faqen 88, ku tregohej se e kishte hasur te Budi e Bogdani. Shumë i kënaqur mbylla fjalorin dhe i thashë vetes:
– U pa puna! U dashka ardhur më vonë!
Nuk di nga u vërdallisa, por kur u ktheva, derën e gjeta pa dry.Zgjata dorën për ta hapur e s’di pse më pushtoi një ndrojtje, sikur do të më dilte përpara dicka e trishtueshme. E shtyva kanatën ngadalë dhe hapja e saj pa zhurmë më dha zemër. Përpara më doli një oborr i gjatë dhe i ngushtë, karakteristik për shtëpitë e lagjes Kala, të cilat kanë patur gjithmonë pak hapësirë për banesë. Anash gjendeshin dy mure “moderne” prej blloqesh cimentoje dhe një oborr me kalldram karakteristik elbasanas. Eca përpara ngadalë dhe i qetë.M’u shfaqën para syve një palë shkallë tipike kalajase.Prapa tyre dukej një hajat, në të cilën gjendeshin objekte që s’arrija t’i kuptoja pse ndodheshin aty. Ndoshta, thashë me mend, do të jenë orendi tëvjetëruara të sjella nga Plaku kur u kthye në Elbasan.
Për këtë arsye e largova mendjen prej tyre dhe hodha sytë përtej hajatit. Në fund të tij dallova një derë.
– Do të jetë një derë quri, thashë më vetë dhe përsëri më lindi kureshtja :
– A ta ketë futur në Fjalor Plaku i urtë fjalën “qur”? E gjeta në faqen 295, madje të shoqëruar me sinonimet “katua”, “patoz” dhe me shprehjen “qur kusarësh”.Hapa të madhin. U cudita : fjalën “qur” s’e përmbante. Të ketë vepruar gabim Plaku?!
– Ti s’je gjuhëtar, i thashë vetes, ndoshta ka arsye që fjalori i 1984 s’e ka futur.Kjo më qetësoi.
E përqëndrova vemendjen te shkallët: dy shkallaret e para ishin prej guri të bardhë të gdhendura bukur, të tjerat prej dë rrase plotësisht shkallë tipike që na vinin ndoshta nga shekulli i largët 18 apo 19.I ngjita ato shkallë i shoqëruar nga një drojë e pashpiegueshme dhe u gjenda në një cardhak të vogël, i vendosur mbi hajat.Kjo më kënaqi, por u brengosa sepse në të nuk pashë qoftë edhe një orendi të vetme shtëpiake.
– Duket se do të jenë grumbulluar brenda në dhomën e vetme, për t’i ruajtur nga shiu dhe dielli, thashë për të qetësuar veten. Tani më mbeti veprimi më i guximshëm dhe i vështirë: të hapja derën e dhomës e të gjendesha ballëpërballë me të Parin e gjuhës shqipe.
Përsëri mblodha veten dhe e shtyva kanatin me kujdes.S’më tradhëtoi me kërcitje.Me guxim ngulita sytë në hapësirën që më doli përpara. Ndoshta ngaqë isha në gjumë, ndoshta ngaqë dhoma ishte e errët e pa dritare, apo ndoshta nga të dyja bashkë, pashë vetëm errësirë e asgjë tjetër! Pastaj dalëngadalë nisa të dalloja një oxhak të bardhë, një vatër të bardhë dhe së fundmi një siluetë të vendosur në vatrën e madhe, sic e quanim ne kur ishim fëmijë. Rrinte e ulur në dysheme dhe mbështetur në mur afër vatrës. E kuptova.Ishte Lëvruesi i gjuhës sonë, i plakur tej mase.Dukej që dremiste.Përfitova nga rrethanat dhe hetova mjedisin.
Pashë : një dysheme vende vende me brima nga të cilat mund të bije në qur. Në të s’kishte as sexhade, as qilim e as hasër. Rreth e qark vatrës asgjë për t’u ulur, sic e kishin në atë kohë të gjitha shtëpitë e Kalasë. Nuk kishte velenxë, shilte, postiqe, karrige apo dicka tjetër.Madje as jastëkë për t’u mbështetur. Më theri në zemër! Ngrita sytë lart dhe i rrotullova rreth katër mureve. Pashë dollapë me kanata dhe pa kanata, me xhama e pa xhama, të gjithë mbushur me pluhur e pëlhurë merimangash. Nëpër rafte disa fotografi, por asgjëkundi nuk dukej ajo e Kristoforidhit, që sot mbush plot e përplot cdo cep e kënd të Atdheut tonë. Kishte letra, shkrime e sende të tjera që s’merrja vesh se c’lidhje kishin me Atë, që strukej pranë vatrës. Më tej pashë dy baule të vendosura njëra mbi tjetrën. Edhe u gëzova, edhe u trishtova.U gëzova se u rrita pranë tyre.Ishin të pajës së mëmës sime, dhënë nga e ëma, që i kishte trashëguar nga e ëma e vet, Eleni, gruaja e Atij që rrinte strukur para meje.U trishtova se ishin “plakur” dhe shpërfytëruar. Gjë tjetër s’pashë në atë shtëpi të Lëvruesit të gjuhës sonë i cili u flijua për të vendosur themelet e gjuhës së vyer shqipe!
– Sa mjerim, më tha një zë nga brenda.
Në këtë cast ndjeva mbi vete sytë e Siluetës. I ktheva une të mitë drejt tyre dhe kuptova që po më shihte mjaft i habitur.Mos vallë isha unë i pari që po e vizitoja?Mos vallë deri tani s’e kishte vizituar njeri? Atëhëre, i frikësuar, i emocionuar, i gëzuar apo s’di si, iu drejtova qetë qetë me shprehjen e zakonshme :
– Mirë se të gjeta!
I hapi sytë mirë, por s’m’u përgjigj. U frikësova! Mos vallë nuk i shpreha si duhet fjalët?Rrufeshëm hapa Fjalorin e Plakut dhe në faqen 214 e gjeta shprehjen saktësisht të tillë. Mora frymë lirshëm dhe u përqëndrova të dëgjoja të më fliste Kristoforidhi me shqipen e kohës së tij, atë të fund shekullit 19. Dhe vërtet foli sic e prisja. Shqiptoi ngadalë e qartë:
– Mirë se të pru Zoti ynë!
M’u bë zemra mal! Dëgjova “zërin” e stërgjyshërve.Kisha fatin e lumtur të bisedoja me ta.Kjo ma rriti guximin, por edhe kureshtjen. Hapa Fjalorin e vogël për të parë nëse Rilindasi i madh e kishte futur atë shprehje aq të bukur në fjalor. E gjeta në faqen 213 ashtu sic e dëgjova. Po fluturoja nga gëzimi! Vazhdova:
– Si je me shëndet, a mbahesh mirë?
Ngriti sytë ngadalë e m’u përgjigj :
– Mbahem gjallë e gjëllinjë!
Pak a shumë e kuptova përgjigjen, por folja “gjëllinjë”, fjalë e padëgjuar nga unë, më turbulloi.Fjalori më sqaroi cdo gjë. Në faqen 127 të tij mësova se kjo fjalë e hasur përsëri të Budi e Bogdani kishte kuptimin : “Shkoj këtu e atje, kërkoj për të ngrënë që të rronj”.
Qe një shuplakë e fortë! M’u duk sikur Kristoforidhi e kishte futur në Fjalor nergut për mua, që të kuptoja se kush ishte gjendja e tij sot. Thashë me vete :
– O Zot, sa turp! Të rropatet ende edhe sot për bukën e gojës, ashtu sic u rropat kur për disa dhjetëvjecarë me thonj e dhëmbë vuri themelet e gjuhës sonë! Turp për të gjithë ne shqiptarët. Vazhdova:
– Si po gjëllin këtu në qytetin tënd?
– Jam shumë i kënaqur si nga Elbasani, ashtu edhe nga të gjithë shqiptarët, m’u përgjigj Shqipërinë e lashë ende të palindur. Lexoj me shumë kënaqësi atje te Sheshi i Tabakeve ku ma keni vendosur trupin. Edhe te Kisha e Kalasë ku prehem prej gati një shekulli kënaqem kur shoh shkollën ku u mësoja shqiptarëve gjuhën shqipe. Më bëhet qejfi shumë kur rreth meje lozin fëmijët që mësojnë në atë shkollë! Për këto të gjitha “paci uratë!”.
Përsëri një shprehje e bukur shqipe! Pa të shoh, thashë me vete, a e përdornin shqiptarët para një shekulli? Hapa Fjalorin dhe e gjeta në faqen 370. Për ta qartësuar kuptimin, vazhdova:
– Po buka e gjella a të mungojnë?
– Jo, i kam me shumicë, por më mungon………shtëpia………..,shtëpia, që të pres miqtë. Të pres ata që gjatë jetës sime më pritën e më përcollën me nderim në cdo skutë shqiptare.
Pasi heshti, më nguli sytë e më pyeti:
– Po ty, si të duket kjo shtëpi?
Toni i pyetjes nuk ishte as qortues e as ironik.Kjo më shqëtësoi mjaft. Me gjithë atë c’t’i thoja, c’përgjigje t’i jepja? Ta gënjeja? S’mund ta quaja as të mirë e as të keqe, pra u gjenda keq. Për të shpëtuar nga situata ju drejtova me pyetjen:
– Po Fjalorin a e ke këtu? Kaloi një cast dhe mallkova veten për pyetjen që i drejtova.
Pata frikë se mos mërzitej, nga që fjalori nuk ishte i pranishëm në dhomë. Por jo. Ai vazhdoi qetë:
– Fjalorin? Nuk e di , atë s’e shoh gjëkundi. Ndoshta nuk është më nevoja për të.Ja , ti e paske një fjalor tjetër. Qenka shumë më i madh se i imi, prandaj duhet të jetë më i saktë dhe më i plotë nga ana gjuhësore.
– Po, iu përgjigja shpejt e shpejt, ai ashtu është, por i yti ka vlera më të mëdha. Po të mos kishte qenë ai, sot do të kishim shumë më pak fjalorë nga c’kemi.
Sikur u habit dhe foli ngadalë:
– Po atëhërë, pse s’është këtu?
– Ja tek e kam, i thashë dhe nuk bëra sqarime të mëtejme.
U kënaq, po më duket sikur nuk u tregova shumë i sinqertë.Ai Fjalor rrallë shihet sot në mjedisin gjuhësor të vendit. Megjithatë, për t’i dhënë kënaqësi, e pyeta:
– A të lodhi shumë fjalori?
– Eh, m’u përgjigj, më lodhi e më mundoi gjithë jetën. Më mbeti brengë që s’e pashë të botohej!
Për t’ia lehtësuar këtë brengë e për ta kënaqur vazhdova:
– Ai u botua më vonë. Dorëshkrimin ta ruajti me shumë kujdes Kleopatra bashkë me fotografinë e vetme që na le para se të ndaheshe përgjithmonë nga ne.
M’u duk sikur u habit, sikur s’po kuptonte, sepse më pyeti:
– Mos po flet për time bijë?
– Po, vazhdova, i ruajti bashkë me të shoqin, Mimë Bibanë.
– Po pastaj si i shkoi filli Fjalorit?
– Fjalori kaloi një periudhë të vështirë, shumë të vështirë, gati rrezikoi të humbte. Kjo e keqe e madhe nuk ndodhi se më në fund u botua më 1904 dhe të gjithë shqiptarët të falendëruan me gjithë zemër kur e panë me sy.
Dukej se nuk i pëlqente ta lavdëroja, prandaj ndryshoi temën e bisedës dhe m’u drejtua me pyetjen:
– Më dukesh mjaft i ri, si i ditke këto gjëra?
– I di nga vajza jote, Kleopatra, që është gjyshja ime, i thashë me kënaqësi duke u përpjekur të mos paraqisja mburrje. Atij sikur iu cel fytyra, madje iu ngjall kureshtja, sepse më pyeti:
– Po Kleopatra ka lënë shumë trashëgimtarë?
– Po, iu përgjigja, plot nipër e stërnipër, në Itali, Greqi, Francë , Angli, madje me emrin e saj e ka një mbesë që sot jeton në Amerikë.
– Po këtu në Elbasan ka?
– Po ka, njëri nga nipat e saj mban emrin tënd, quhet Kostandin.
– Sa më kënaqe, tha me fytyrë të celur Plaku i strukur pranë vatrës pa zjarr e pranë murit pa jastëk.
Lëvizi pak , drejtoi ca trupin, ktheu sytë nga unë dhe më pyeti me mjaft kureshtje:
– Po Elbasani a ka ndryshuar?
– Aq shumë, sa s’do ta njohësh po të dalësh që këtej. Mund ta shohësh edhe nga Sheshi i Tabakëve, ku kemi vendosur statujën tënde. Kur ke mundësi, cohu në këmbë e do të kënaqesh duke soditur qytetin tënd të lindjes që gjallëron gjithëandej!
– Ke të drejtë, më tha, por s’i shkëpus dot sytë nga leximi.
– Është mirë ta heqësh këtë huq, e këshillova.
U habita kur më pyeti:
– C’kuptim ka fjala “huq”? Unë s’e kam vënë në Fjalor.
– Po të lë këtë Fjalorin tim që ta kuptosh atë dhe mjaft fjalë e shprehje të tjera me të cilat gjuha jonë, pra edhe e ytja, është pasuruar shumë nga mjaft studiues shqiptarë që ndoqën udhën tëndë.
– Falemi ndersë, më tha.
– U kënaqa pa masë kur dëgjova trajtën e vjetër të shprehjes së sotme falenderuese shqiptare. Atë e gjeta edhe në fjalor në faqen 98. Për ta kënaqur, vazhdova për Elbasanin:
– Është rritur mjaft, ka arritur Krastën, Shkumbinin, Zaranikën dhe Ullishtën. Aty pranë teje shtrihet një bulevard i bukur.Djathtas ke Kalanë me kullat e Portën e saj karakteristike.Po aty ke Sahatin e qytetit.Pranë Rrapit të Bezistanit ke Aqif Pashën, Lef Nosin, Usta Isuf Myzyri dhe Monumentin e Arsimit Shqiptar që i kaloi 100 vjetët.Kudo ka sheshe e ndërtesa të bukura.
Po i ndriste fytyra dhe me ndërpreu:
– A keni mjaft shkolla për fëmijë? , më pyeti me një kureshtje mjaft të madhe.
– Aq shumë sa s’numërohen, si për fëmijët ashtu edhe për të rriturit. Kthehu pak mbrapa. Atje rrëzë ullishtës do të shohësh një Universitet madhështor.
– Sa po më bëhet qejfi, mor bir, më tha gati me lot gëzimi në sy!
– Po muzeume a keni ngritur?
– Po, kemi disa të tillë.
Mbas një pause që zgjati pak caste, m’u drejtua me një pyetje, një bombë, që s’kuptoja nga vinte, sepse më tha troc:
– Po për Kristoforidhin keni muze?
– O Zot, thashë me vete, s’po marr vesh se kush po më pyet. Pyet Kristoforidhi për Kristoforidhin, apo …………..?
Përgjigjen e saktë ma dha një zë nga brenda meje. Ai më pëshpëriti :
– Pyet Shqipja për të Atin dhe Shqipëria për të Birin!
S’di pse nga goja në vend të përgjigjes doli pyetja më shumë me ton habitës se sa pyetës:
– Si?!
– Jo, jo, s’ka gjë, u ngut të përgjigjej dhe buzëqeshi lehtë. U vura në siklet.
Qeshja s’m’u duk ironike, megjithatë e mblodha veten dhe iu përgjigja :
– Ja këtë shtëpi e kemi muze për Ty.
Duket se edhe Ai, s’deshi të bisedonte për muzeun, prandaj e ndërroi bisedën duke më thënë :
– Më kënaqe me këto fjalë more nip. Do të doja të më vinin mjaft shqipëtare kështu si ti. Kam dëshirë që në këtë shtëpi me mua të jenë edhe parardhës të mi, si Budi, Bogdani etj., por kjo shtëpi kështu e zhveshur, me gjerba e pa orendi, me turpëron. Plaku u përlot, unë u turpërova.
Atë cast m’u kujtua shtëpia e të dhëndrit, Mimës. Mendova se mund t’i pëlqente si shtëpi muze, prandaj iu afrova ngadalë. Dicka kuptoi dhe hapi sytë. Atëherë i them :
– A do të pëlqente si shtëpi ajo e dhëndrit, Mimes?
Iu cel fytyra. U drejtua ca dhe më foli gjatë :
– Atë shtëpi e mbaj mend mirë se banonim në të njëjtën rrugë. Unë rrija te shtëpia e Vasil Popës që ishte pranë cesmes së Doncit. Përballë kisha shtëpinë e Lazer Papajanit, kurse ajo e Bibajsave ishte më poshtë, përballë shtëpisë së priftit të Kalasë, Papa Veneminit. Këta të dy ishin baxhanakë e gratë e tyre ishin motra të Haxhi Tupes, që e kishte shtëpinë po në atë rrugë. Mima më kujtohet pak. Ishte i ri në atë kohë. Në shtëpinë e tij do ta ndjej veten si në shtëpinë timë e do të jem shumë i kënaqur kur të më vijnë vizitorët.
Këto qenë fjalët e tija të fundit.Pastaj u afrua pranë murit të vatrës, mbylli sytë dhe e zuri gjumi.Ai fjeti, ndërsa unë u gjenda njëkohësisht në mjaft pika karakteristike të Elbasanit.U gjenda majë Krastës e Ullishtës; te Ura e Shkumbinit dhe e Zaranikës; te Pusi që lahet vetë e te Pusi I Plehut; te Rrapi i Bezistanit e Rrapi iBobolles; te Varrezat e Mëdha e ato të Shën Thanasit; te Kisha e Kalasë, Xhamia Mbret e Teqja e Madhe; te Shkolla e Debojës, e Gocave dhe Normalja; te Sheshi I Tabakëve e ai i Bezistanit; te Sahati e Porta e Kalasë. Te të gjitha këto ndjeva një zë që thërriste me të fortë:
– Trupin e Kristoforidhit e kemi te sheshi I Tabakëve.”Mendjen” e Tij e duam te “Qendra Muzeale Kristoforidhi”……….. dhe u zgjova!
*Rudolf Deliana
Mësues i Merituar