Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

“MaShqip.com”, dritarja e re e lajmit dhe fakteve nga Bostoni

by

Editorial / Flamur VEZAJ/

“MaShqip.com“, nis rrugëtimin pikërisht në Ditën e Pavarësisë, më 28 Nëntor, një datë që simbolizon fillimin, sakrificën dhe krenarinë tonë kombëtare. Për herë të parë, një media online në gjuhën shqipe lind në Boston, pikërisht aty ku dikur lindi edhe gazeta historike “Dielli”, e cila edhe sot e kësaj dite botohet falë Federatës Pan Shqiptare “Vatra”.

Ky medium, do të jetë një dritare e lajmeve të rëndësishme, të bazuara vetëm në fakte. Një media ndryshe nga të tjerat: këtu nuk do të gjeni lajme për prerje shiriti apo deklarata boshe, por vetëm realitetin e verifikuar dhe të dokumentuar.

Prej vitesh tashmë e dini se jam larguar nga Shqipëria, por edhe pse fizikisht larg, interesi për vendin nuk më është shuar kurrë. Për këtë arsye, pas hapjes së studios dhe podcastit “Ma Shqip me Flamur Vezaj”, erdhi koha për të hedhur hapin e radhës, një media të mirëfilltë lajmesh online.

Fillimisht do të fokusohemi tek “Aktualiteti”, me emra të njohur e të respektuar të gazetarisë shqiptare, që do të sjellin lajmet më të rëndësishme nga Shqipëria dhe Kosova. Një hapësirë e veçantë do t’i kushtohet lajmeve nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës, për t’ju informuar mbi zhvillimet politike, ekonomike dhe shoqërore, si dhe mbi vendimet që ndikojnë drejtpërdrejt komunitetin shqiptar këtu.

Një tjetër rubrikë e rëndësishme do të jetë ajo e “Diasporës Shqiptare” në SHBA, ku do të pasqyrohen ngjarjet, aktivitetet dhe arritjet e komunitetit tonë në mbarë Amerikën. Intervista dhe personazhe interesantë e të suksesshëm.

Në MaShqip.com do të gjeni gjithashtu lajme nga Kosova, Sporti, Kultura, si dhe histori njerëzore që frymëzojnë dhe prekin publikun. Po ashtu, faqja do të jetë një dritare për bizneset shqiptare që duan të promovojnë punën e tyre në mënyrë profesionale dhe transparente.

Përveç lajmeve, MaShqip.com do të ofrojë hapësirë për opinionet, analizat dhe mendimet e pavarura, pa censurë, por gjithmonë me respekt dhe pa gjuhë fyese. Çdo lexues që dëshiron të ndajë një mendim apo të shkruajë një opinion, mund të dërgojë shkrimin e tij në adresën: info@mashqip.com.

Në thelb, MaShqip.com do të mbetet një zë i pavarur, kritik dhe i drejtë, që i shërben vetëm së vërtetës dhe interesit publik. Ne besojmë se gazetaria nuk është thjesht raportim lajmesh, por një mision për të mbrojtur të drejtën e qytetarëve për t’u informuar.

Ky projekt nuk është vetëm një media, por një urë lidhëse midis diasporës shqiptare dhe atdheut, për të sjellë më afër informacionin, mendimin kritik dhe debatin qytetar.

Në këtë rrugëtim, ftojmë çdo shqiptar në SHBA apo kudo në botë, të kontribuojë me ide, shkrime dhe denoncime për çështje me interes publik. MaShqip.com është një platformë e hapur për të gjithë ata që besojnë se fjala e lirë dhe e vërteta janë themelet e demokracisë.

28 Nëntori — Liria si amanet dhe dritë e ringjalljes kombëtare

by

Prof.Dr. Fejzulla Berisha/

28 Nëntori nuk është thjesht datë; është akti më i lartë metafizik i kombit shqiptar. Në Vlorën e vitit 1912, Ismail Qemali ngriti flamurin, duke themeluar shtetin modern shqiptar. Në Prekazin e vitit 1998, Adem Jashari ngriti sakrificën, duke rilindur lirinë shqiptare. Këto dy ngjarje e bëjnë 28 Nëntorin aks krejtësisht unik në historinë e njerëzimit: dita kur u lind shteti dhe dita kur liria u pagëzua me gjak për të dytën herë.

Për shqiptarët kudo – në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni të Veriut, Mal të Zi, Preshevë, Çamëri dhe diasporë – 28 Nëntori është amaneti i ndërgjegjes kombëtare:

Të ndërtojmë Shqipërinë e bërë — jo vetëm si shtet, por si dinjitet.

Fan Noli — Apostulli i Shqipërisë së bërë me drejtësi, kulturë dhe dinjitet

Në Boston, aty ku valon ende fryma e tij, Fan Noli ngriti projektin më të lartë moral të shtetit shqiptar.

Përmes Federatës “Vatra” dhe gazetës “Dielli”, ai artikuloi një filozofi që i paraprin edhe sot demokracive perëndimore:

“Shqipëria të bëhet, se ndryshe shqiptarë s’ka.”

Noli e konceptoi Shqipërinë e bërë si një republikë të së drejtës, kulturës dhe barazisë civile.

Për të, flamuri nuk kishte vlerë pa drejtësi; shteti nuk kishte kuptim pa moral.

Sot, në 28 Nëntor, mendimi nolian është busulla jonë morale ndërkombëtare.

Ismail Qemali — themeltari i lirisë dhe shtetit shqiptar

Akti i 28 Nëntorit 1912 ishte një akt gjenial politik.

Ismail Qemali shpalli pavarësinë në një kohë kur fuqitë e mëdha po ndanin Ballkanin sipas interesave të tyre.

Ai nuk shpalli thjesht një shtet; ai ringjalli një komb.

Në testamentin e tij politik la amanetin e pavdekshëm:

“Pavarësia fitohet me flamur, por ruhet me punë, drejtësi dhe bashkim.”

Ky amanet mbetet sfida jonë më e madhe një shekull më pas.

Hasan Prishtina — Kosova si zemër e pandashme e çështjes shqiptare

Në vizionin politik të Hasan Prishtinës, Shqipëria e bërë nuk mund të konceptohej pa Kosovën. Ai paralajmëroi se ndarja e trojeve shqiptare nga Konferenca e Londrës do të ishte padrejtësia më e madhe e shekullit.

Memorandumi i tij është sot dokument shtetformues i të gjitha politikave moderne shqiptare:

“Pa një ide të përbashkët kombëtare, as Shqipëri të bërë s’ka, as liri të qëndrueshme.”

Kosova, nga Lidhja e Prizrenit te UÇK-ja, e dëshmoi se ideali kombëtar nuk shuhet nga padrejtësia, as nga koha.

Adem Jashari — përkthimi i amanetit në sakrificë sublime

Në Prekaz, në mars 1998, Adem Jashari i dha kuptim absolut thirrjes: “Bëje ose vdis!”. Ai dhe familja e tij u shndërruan në kod themeltar të lirisë shqiptare. Prekazi është sot Jerusalemi i kombit, vendi ku amaneti i Ismail Qemalit u ndesh me përkushtimin absolut të shekullit XX. Një komb që ka Vlorën dhe Prekazin nuk vdes kurrë.

Trojet shqiptare — Shqipëria që ende bëhet

28 Nëntori na detyron të jemi të sinqertë: Shqipëria e bërë është ende proces historik.

– Në Maqedoninë e Veriut, shqiptarët kërkojnë barazi reale, jo simbolike.

– Në Mal të Zi dhe Preshevë kërkojnë respekt të identitetit dhe përfaqësimit.

– Në Çamëri vazhdon padrejtësia historike e pashlyer.

Shqipëria e bërë sot nënkupton unitet strategjik panshqiptar brenda kornizës euroatlantike, jo ndryshim kufijsh.

Kjo është filozofia moderne e bashkimit.

Diaspora shqiptare në SHBA — “Shqipëria e tretë”

Asnjë 28 Nëntor nuk është i plotë pa diasporën shqiptare në Amerikë.

Që nga koha e Fan Nolit dhe Faik Konicës deri sot, ajo ka qenë zëri më i fuqishëm i shqiptarëve në botë.

Në Boston, Filadelfia dhe New York, shqiptarët nuk e ruajnë vetëm flamurin – ata ruajnë misionin e tij.

Gazeta “Dielli” është ende profeti i fjalës shqiptare në Amerikë: dritë, mendim dhe bashkim.

Diaspora është Shqipëria e tretë — e shpërndarë në botë, por e bashkuar në zemër.

Shqipëria e bërë — projekti i së ardhmes kombëtare

Shqipëria e bërë nuk është nostalgji, por projekt i së ardhmes:

– Shqipëri me institucione të forta.

– Kosovë e konsoliduar në NATO dhe OKB.

– Bashkërendim strategjik panshqiptar.

– Ekonomi të zhvilluar dhe kulturë të lartë kombëtare.

Shqipëria e bërë është sinteza e historisë:

Vlorë + Prekaz = Komb i lirë dhe i dinjitetshëm.

28 Nëntori — dita kur kombi flet me një zë

Bij e bija të Shqipërisë kudo që jeni

28 Nëntori është dita kur i flasim vetes:

“Shqipërinë e pa bërë, bëje Shqipëri të bërë!

Bëje me dije, punë, drejtësi —

Dhe nëse duhet, bëje me sakrificë!

Por BËJE!”

Ky është amaneti i Ismail Qemalit, vizioni i Fan Nolit, ideali i Hasan Prishtinës dhe sakrifica e Adem Jasharit.

Deri sa ky amanet të përmbushet, flamuri ynë do të jetë jo vetëm simbol i së kaluarës, por premtim i së ardhmes.

Gëzuar 28 Nëntorin!

Lavdi Flamurit Kombëtar!

Lavdi Republikës së Shqipërisë dhe Republikës së Kosovës!

28 Nëntori – Nyja Themeluese e Shtetësisë dhe Identitetit Kombëtar Shqiptar

by

Nga Rafael Floqi/

28 Nëntori 1912 përbën ngjarjen më të rëndësishme të shtetformimit shqiptar, e cila, përveç themelimit institucional të shtetit, prodhoi një identitet të ri politik dhe simbolik. Artikulli shqyrton shpalljen e pavarësisë në kontekstin e Luftërave Ballkanike, rolin e elitave politike shqiptare, reagimin e Perandorisë Osmane, ndikimin e kryengritjeve para-1912-s, rëndësinë simbolike të flamurit si element i kujtesës kombëtare, si dhe kontributin e diasporës dhe të urdhrave fetarë—veçanërisht të bektashinjve—në procesin e shtetformimit. Analiza tregohet se pse 28 Nëntori është mbetur një datë kyçe e unitetit shqiptar dhe një kategori e qëndrueshme e identitetit politik.

Në historiografinë bashkëkohore, 28 Nëntori njihet si momenti i krijimit të shtetit modern shqiptar dhe si simboli kryesor i identitetit kombëtar. Ndryshe nga festat e thjeshta politike, 28 Nëntori funksionon si një “moment themelues” (Anderson 1991; Hobsbawm 1992), i cili prodhon një bashkim shpirtëror të shqiptarëve, pavarësisht vendndodhjes, besimit ose përkatësisë krahinore. Kjo datë nuk është vetëm një përkujtim historik, por një instrument i vazhdueshëm i ndërtimit të ndërgjegjes kombëtare.

Konteksti historik i shpalljes së Pavarësisë

Shpallja e Pavarësisë në Vlorë më 28 Nëntor 1912 ndodhi në kushtet e fragmentimit të Perandorisë Osmane dhe ekspansionit të shteteve ballkanike gjatë Luftërave Ballkanike. Delegatë nga të gjitha trevat shqiptare u mblodhën në Vlorë për të artikuluar një përgjigje politike ndaj kërcënimit të copëtimit territorial. Mes tyre ishin personalitete të shquara: Ismail Qemali, Luigj Gurakuqi, Prenk Bib Doda, Mehmet Konica, Eqrem bej Vlora, Dhimitër Berati, Sotir Kolea, Nikollë Kaçorri Lef Nosi dhe nje nënshkrues nga trungu i familjes time, Thanas Floqi.

Qeveria e Vlorës synoi të prodhonte një akt me funksion të trefishtë: deklarim sovraniteti, afirmim institucional dhe demonstrim të unitetit kombëtar.

Roli i kryengritjeve shqiptare në formësimin e pavarësisë

Kryengritjet shqiptare të viteve 1910–1912 ishin thelbësore për krijimin e klimës politike që mundësoi shpalljen e pavarësisë. Kryengritja e Malësisë së Madhe (1911), lëvizjet në jug dhe veriperëndim dhe rezistenca e Kosovës e Dukagjinit krijuan një atmosferë të përgatitur për veprim politik kombëtar. Ato demonstronin kapacitetin e shqiptarëve për vetëorganizim, solidaritet ndërkrahinor dhe rezistencë të përbashkët.

Ky cikël kryengritjesh shënon fazën e “mobilizimit kombëtar” (Skendi 1967), e cila prodhoi ndikimin psikologjik dhe mobilizues për aktin e Vlorës.

ë historinë e çdo kombi ekzistojnë çaste që tejkalojnë kohën dhe hapësirën, duke u kthyer në pikë referimi për identitetin kombëtar. Për shqiptarët, 28 Nëntori 1912 është pikërisht një nga ato momente. Shpallja e Pavarësisë nuk ishte vetëm një akt formal i ndarjes nga Perandoria Osmane; ajo ishte shndërrimi i një populli të shpërndarë në male, fusha dhe emigracion në një subjekt politik sovran. Në krye të këtij akti historik qëndronte një figurë karizmatike, e qetë, e menduar dhe me horizont të gjerë evropian: Ismail Qemal Vlora, burrë shteti, diplomat dhe simbol i ndërgjegjes kombëtare.

Shpallja e Pavarësisë në Vlorë nuk ishte një rastësi, as një akt romantik i një grushti të vendosurish. Ishte rezultati i një procese të gjatë politik, diplomatik dhe kulturor që kishte filluar qysh në shekullin XIX me rilindjen kombëtare, me Lidhjen e Prizrenit, me alfabetin e Manastirit, me Kongresin e Elbasanit dhe me mësuesit e parë shqiptarë që hapën shkolla në kushte dhune. Por ajo nuk do të kishte marrë formë pa prirjen strategjike, guximin politik dhe legjitimitetin ndërkombëtar të Ismail Qemalit.

Kapitulli që vijon analizon në mënyrë sintetike e të thelluar zhvillimet që çuan në 28 Nëntor, rolin e Ismail Qemalit, kontekstin ndërkombëtar, dilemën e shpëtimit të territorit dhe domethënien e kësaj dite në historinë shqiptare.

Rruga e gjatë e kombit drejt mëvetësisë

Pavarësia e Shqipërisë nuk ishte një shpërthim i beftë. Ajo ishte përfundimi i një procesi shumëvjeçar që përfshiu: formimin e vetëdijes kombëtare, afirmimin e gjuhës shqipe, krijimin e elitës politike shqiptare, organizatat atdhetare brenda dhe jashtë vendit, shtypin patriotik, dhe lëvizjet politike e ushtarake kundër Perandorisë Osmane.

Nga Lidhja e Prizrenit (1878) te Lidhja e Pejës (1899), shqiptarët kërkuan autonomi territoriale brenda Perandorisë. Pavarësia do të bëhej e pashmangshme vetëm kur rreziku i copëtimit nga fqinjët u bë realitet i prekshëm.

Në vjeshtën e vitit 1912: Serbia kërkonte Shkodrën, Kosovën dhe dalje në Adriatik,Mali i Zi synonte Shkodrën dhe Malësinë, Bullgaria kishte pretendime në lindje,Greqia kërkonte Çamërinë, Himarën, Korçën dhe Vlorën.Në këtë panoramë të errët, shqiptarët kuptuan se:të kërkoje autonomi ishte baras me vetëvrasje; të shpallje pavarësinë, ishte e vetmja mundësi shpëtimi.

Ismail Qemali: diplomati që u bë arkitekti i shtetit shqiptar

Ismail Qemali lindi më 1844 në Vlorë në një familje të njohur aristokrate. Studimet e tij, karriera e tij e gjatë në administratën osmane dhe në diplomacinë ndërkombëtare e formësuan si një nga mendjet më të ndritura shqiptare të shekullit të XIX. Në Stamboll, mësoi mjeshtërinë e politikës. Në Evropë, ku u arratis në vitet 1900 pas konflikteve me xhonturqit, u ekspozua ndaj ideve moderne liberale. Ai ishte: diplomat i formuar, njohës i gjuhëve evropiane, i lidhur me qarqe politike në Londër, Paris dhe Romë, dhe me vizion të plotë për shtetin shqiptar. Personaliteti i tij kishte dy cilësi të rralla: autoritet moral për shqiptarët, besueshmëri dhe reputacion në kancelaritë evropiane. Pa këtë dyzim, akti i Pavarësisë nuk do të ishte pranuar në skenën ndërkombëtare.

Reagimi i Perandorisë Osmane ndaj Pavarësisë

Reagimi osman ishte i kushtëzuar nga dobësia strukturore e Perandorisë dhe nga situata ushtarake e vështirë e vitit 1912. Sipas Csaplár-Degovics (2019), Veziri i Madh Qamil Pasha e vlerësoi shpalljen e Pavarësisë si “revoltë” dhe i propozoi Ismail Qemalit një autonomi të kufizuar nën një princ osman. Kjo ofertë u refuzua, pasi delegatët shqiptarë konsideruan se momenti politik e kërkonte një status të plotë sovraniteti. Përpjekjet e misioneve osmane në Kosovë për të negociuar me udhëheqësit shqiptarë, të përmendura nga Hasan Prishtina, ilustrojnë strategjinë osmane për uljen e tensioneve, jo ripushtimin efektiv të territorit.

Flamuri shqiptar si simbol kombëtar dhe kujtesë kolektive

Flamuri i ngritur në Vlorë, i qepur nga Marigo Posio, ka funksionuar si simboli më i qëndrueshëm i identitetit shqiptar. Ngjyra e kuqe dhe shqiponja e zezë dykrenare, të rrënjosura në simbolikën mesdhetare dhe bizantine, përfaqësojnë dualitetet themelore të identitetit shqiptar: lirinë dhe kujtesën, sakrificën dhe përjetësinë. Flamuri është dokumentuar si objekt sakral i qëndresës, duke u ripopullarizuar gjatë shekullit XX, madje edhe në rrethana represive, si në rastin e burgut të Spaçit më 1973, kur të burgosurit e ripikturuan shqiponjën si akt rezistence.

Diaspora shqiptare dhe Federata “Vatra”

Diaspora shqiptare në SHBA, veçanërisht përmes Federatës Pan-Shqiptare “Vatra”, pati rol vendimtar në afirmimin diplomatik të çështjes shqiptare. “Vatra”, me organin e saj “Dielli”, ndërtoi opinionin publik amerikan dhe ndikoi në qëndrimin e administratës Wilson pas Luftës së Parë Botërore. Ky rol vlerësohet në historiografi si një ndër mekanizmat kryesorë të mbijetesës së shtetit shqiptar gjatë krizave të pasluftës (Noli 1947).

Vijimësia e 28 Nëntorit në shekullin XX–XXI

28 Nëntori ka mbetur një simbol përbashkues në hapësirën shqiptare. Në Kosovë, ngritja e flamurit më 28 Nëntor 1997 në Prekaz u shndërrua në akt themelor të rezistencës së armatosur dhe të mobilizimit të Luftës Çlirimtare. Festa është përjetësuar si një element i identitetit kolektiv shqiptar, që tejkalon kufijtë shtetërorë dhe funksionon si kategori e identitetit kulturor mbarëkombëtar.

A është utopi bashkimi kombëtar?

Debati mbi “Shqipërinë Natyrale” dhe mundësinë e bashkimit kombëtar mbetet çështja më komplekse e diskursit politik shqiptar në shekullin XXI. Në historiografinë kombëtare, nocioni “Shqipëri Natyrale” i referohet hapësirës etno-gjuhësore të popullsisë shqiptare, e cila pas vitit 1913 mbeti e ndarë në disa njësi shtetërore. Kjo ndarje, produkt i ekuilibrave gjeopolitikë të kohës, krijoi një realitet të ri politik që vazhdon të strukturojë marrëdhëniet ndërshqiptare sot. Megjithatë, ideja e ribashkimit territorial mbetet e kufizuar nga arkitektura ndërkombëtare e sigurisë, nga autoritetet politike të rajonit dhe nga detyrimet e brendshme juridike, sidomos në rastin e Kosovës.

Shqipëria Natyrale: nevoja historike dhe dilemat politike

Përkrahësit e këtij koncepti e shohin “Shqipërinë Natyrale” si korrigjim të një padrejtësie historike të vitit 1913. Në këtë kuptim, bashkimi postulatizohet si garant i funksionimit të kombit në një hapësirë të unifikuar. Argumentet kryesore janë demografike, kulturore dhe historike: shqiptarët flasin të njëjtën gjuhë, ndajnë të njëjtën kulturë dhe janë pjesë e të njëjtit identitet civilizues. Në perspektivën e së drejtës së vetëvendosjes, ribashkimi mund të interpretohet si realizim i vullnetit demokratik të popujve shqiptarë në Kosovë, Shqipëri, Maqedoninë e Veriut, Luginën e Preshevës dhe Mal të Zi.

Por kjo qasje përballet me kufizime të mëdha të sistemit ndërkombëtar. Shtetet që burojnë nga ndarjet historike të vitit 1913 kanë sovranitet të njohur, dhe çdo ndryshim kufijsh vlerësohet si rrezik për stabilitetin rajonal. Prandaj, koncepti i ribashkimit nuk mund të kuptohet jashtë kuadrit të arkitekturës euroatlantike.

Pakoja e Ahtisarit dhe barrierat juridike

Një nga pengesat më të mëdha për bashkimin de jure është Pakoja e Ahtisarit, e cila është baza kushtetuese e shtetit të Kosovës. Dokumenti e ndalon në mënyrë të qartë bashkimin e Kosovës me një shtet tjetër dhe e lidh statusin e saj me mbikëqyrjen ndërkombëtare. Ky kufizim juridik është pjesë e marrëveshjeve të garantuara nga fuqitë ndërkombëtare dhe është i pandryshueshëm pa një proces të ri politik global.

Në këtë kontekst, bashkimi i menjëhershëm kombëtar është praktikisht i pamundur juridikisht dhe diplomatikisht. Ndaj, realistët argumentojnë se bashkimi duhet të shihet si një proces i gjatë dhe gradual, jo si akt i menjëhershëm politik.

Uniteti ekonomik dhe kulturor si rruga reale e bashkimit

Në mungesë të mundësisë për bashkim politik, integrimi ekonomik, kulturor dhe institucional shihet nga studiuesit si rruga më realiste e afrimit mbarëkombëtar. Ekonomitë e Shqipërisë dhe Kosovës janë plotësuese: një treg i përbashkët, një hapësirë e unifikuar energjetike, standardet e harmonizuara tatimore dhe një politikë e përbashkët infrastrukturore do t’i afronin dy shtetet më shumë se çdo ndryshim formal kufijsh. Modeli i Bashkimit Evropian tregon se integrimi ekonomik shpesh i paraprin integrimit politik.

Kultura është një tjetër shtyllë e rëndësishme e bashkimit real. Shqipëria dhe Kosova ndajnë rrjet muzikor, arsimor dhe gjuhësor të njëjtë, ndërsa diaspora shqiptare vepron si një “lidhje organike” globale e përbashkët. Kjo lloj bashkësie kulturore ruan kohezionin kombëtar edhe në kushtet e ndarjes shtetërore.

Debati mbi “kombin kosovar” si konstrukt politik

Në diskursin bashkëkohor është shfaqur nocioni “komb kosovar”, i promovuar si identitet i ri shtetëror i bazuar në qytetari. Ky koncept, megjithëse i kuptueshëm në kuptimin e konsolidimit të shtetit të Kosovës, ndesh kritika për arsye historike dhe sociologjike. Termi “komb kosovar” bie ndesh me përkufizimin klasik të kombit shqiptar, i cili përfshin shqiptarët e Kosovës si pjesë organike të kombit etnik shqiptar. Identiteti kosovar mund të ketë funksion politik-shtetëror, por nuk ka bazë etnolinguistike, kulturore apo historike për të zëvendësuar identitetin shqiptar. Në këtë kuptim, promovimi i një kombi të ri të ndarë nga kombi shqiptar shihet si konstrukt artificial që rrezikon fragmentimin kulturor dhe politik të shqiptarëve. Në analizën sociopolitike, identiteti civil i Kosovës duhet të bashkëjetojë me identitetin kombëtar shqiptar, jo ta zëvendësojë atë.

A është utopi bashkimi kombëtar?

Konkluzioni i shumicës së studiuesve është se bashkimi i menjëhershëm politik mbetet i vështirë për shkak të faktorëve juridikë, gjeopolitikë dhe ndërkombëtarë. Megjithatë, bashkimi nuk është utopi: ai është i mundur si proces afatgjatë, përmes integrimit ekonomik, kulturor, institucional dhe përmes koordinimit strategjik brenda strukturave euroatlantike.

Nëse Bashkimi Evropian lejon modele integrimi të ngjashme me ato të Beneluksit ose gjysmë-federatave ekonomike, atëherë bashkimi de facto i shqiptarëve bëhet realist. Historia tregon se kombet bashkohen jo vetëm përmes kufijve, por përmes interesave të përbashkëta, identitetit të përbashkët dhe vizionit të përbashkët për të ardhmen.

28 Nëntori përfaqëson një akt të shumëfishtë: politik, kulturor, simbolik dhe identitar. Shpallja e Pavarësisë nuk i zgjidhi të gjitha çështjet territoriale dhe identitare të popullit shqiptar, por ajo krijoi themelin mbi të cilin u ndërtua shteti dhe vetëdija moderne kombëtare. Festimi i përvitshëm i kësaj date e riprodhon kujtesën historike dhe e forcon ndërgjegjen e bashkimit shpirtëror shqiptar. Përmes dimensionit historik, simbolik dhe kulturor, 28 Nëntori mbetet nyja themelore e shtetësisë dhe identitetit shqiptar, një kategori politike dhe kulturore që vijon të strukturojë vetëkuptimin kolektiv të shqiptarëve në shekullin XXI.

Referenca:

Anderson, B. (1991). Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism. London: Verso.

Anamali, S. (2002). Historia e Popullit Shqiptar. Tiranë: Toena.

Csaplár-Degovics, K. (2019). Shqiptarët dhe Perandoria Osmane: Dokumente dhe Analiza. Budapest: Akademiai Kiado.

Hobsbawm, E. (1992). Nations and Nationalism since 1780. Cambridge: CUP.

Jelavich, B. (1983). History of the Balkans. Cambridge: CUP.

Noli, F.S. (1947). Historia e Shqipërisë. Boston: Vatra Publications.

Pulaha, S. (1981). Kryengritjet Shqiptare në Shek. XIX–XX. Tiranë: ASHSH.

Skendi, S. (1967). The Albanian National Awakening. Princeton: Princeton University Press.

Vlora, E. (1968). Kujtime. Munich: Oldenbourg.

Rexhep bej Mitrovica (1888–1967): Jeta, veprimtaria arsimore, politike dhe shtetformuese

by

Haxhi Ademi/

Rexhep bej Mitrovica (Mitrovicë, 18 janar 1888 – Stamboll, 21 maj 1967) ishte një nga personalitetet më përfaqësuese të lëvizjes kombëtare shqiptare në fillim të shekullit XX. Ai njihet si veprimtar i çështjes kombëtare, nënshkrues i Aktit të Pavarësisë së Shqipërisë, administrator shtetëror, ministër dhe kryeministër i Shqipërisë gjatë viteve 1943–1944. Duke vepruar në disa periudha të ndërlikuara historike, Mitrovica shquhet sidomos në fushën e arsimit, të organizimit institucional dhe në përpjekjet për mbrojtjen e tërësisë territoriale shqiptare.

Rexhep Mitrovica u lind në një familje të njohur atdhetare të fisit Hot, me prejardhje nga Shkodra. Gjyshi i tij, Mehmet Ago Pasha, ishte vendosur në Mitrovicë rreth vitit 1855. Arsimin fillor e kreu në gjuhën turke në qytetin e lindjes, ndërsa në vitet 1902–1903 vazhdoi gjimnazin Mbretëror të Selanikut (Liceu Turk). Studimet e larta në Paris u ndërprenë pas dy vitesh për shkak të vdekjes së të atit.

Pas kthimit në Shkup, mori drejtimin e shkollës profesionale, ku u veçua për krijimin e një biblioteke me rreth 700 vëllime – një iniciativë që dëshmonte prirjet e tij të hershme për arsimin modern. Së bashku me Bedri Pejanin dhe Sali Gjukën, në vitin 1908 udhëhoqi një fushatë propaganduese që parapriu punimet e Kongresit të Manastirit, në të cilin më vonë mori pjesë si delegat. Në prill 1910 mori pjesë edhe në Kongresin e Dytë të Manastirit.

Pjesëmarrja në Pavarësinë e Shqipërisë: Më 28 nëntor 1912, Rexhep Mitrovica ishte një nga firmëtarët e Aktit të Pavarësisë në Vlorë. Ai propozoi strukturën udhëheqëse të Kuvendit, duke mbështetur Ismail Qemilin si kryetar të tij dhe duke sugjeruar Luigj Gurakuqin e Shefqet Daiun si sekretarë.

Në pranverën e vitit 1914, mori pjesë në pritjen zyrtare të Princ Vidit në Durrës. Me hyrjen e trupave austro-hungareze në Shqipëri dhe shpërthimin e Luftës së Parë Botërore, ai u zhvendos në Austri dhe u vendos në Vjenë, ku studioi katër vjet shkencat pedagogjike.

Veprimtaria arsimore dhe institucionale (1920–1924)

Pas vendimeve të Kongresit të Arsimor të Lushnjës (gusht 1920), Mitrovica mori përsipër zbatimin e një programi të gjerë reformash në sistemin arsimor shqiptar.

Gjatë drejtimit të tij, u hartuan e u miratuan ligjet bazë mbi:

organizimin qendror të Ministrisë së Arsimit,

detyrimin shkollor,

emërimin dhe lëvizjen e mësuesve,

ndërtimin dhe mirëmbajtjen e objekteve shkollore,

teksteve shkollore dhe bursave.

Ai ishte ndër përkrahësit kryesorë të Kongresit Arsimor të Tiranës (22 korrik – 3 gusht 1922), ku u përcaktuan parimet e laicizimit të shkollës, njësimi i programeve mësimore dhe forcimi i lëndëve shkencore. Po ashtu nxititi themelimin e bibliotekës kombëtare në Tiranë.

Si ministër i Arsimit (pas 26 dhjetorit 1920, në qeverinë e Xhaferr Ypit), Mitrovica mbështeti fuqishëm hapjen e Shkollës Teknike Shqiptaro-Amerikane, nën drejtimin e Harry Fultz-it. Nën iniciativën e tij u krijuan organizatat profesionale të mësuesve në Durrës, Shkodër, Korçë dhe më pas Lidhja e Përgjithshme e Arsimtarëve të Shqipërisë (1924), e cila botoi revistën “Arsimtari”.

Veprimtaria gjatë viteve 1925–1939.

Gjatë kësaj periudhe, Mitrovica qëndroi kryesisht në Kosovë dhe në emigracion, duke mbështetur organizatat dhe veprimtarët kombëtarë që vepronin kundër politikave unitariste dhe asimiluese të Mbretërisë Jugosllave. Rexhep Mitrovica gjatë Luftës së Dytë Botërore: Pas shpërbërjes së Mbretërisë Jugosllave nga sulmet e Gjermanisë naziste (6 prill 1941), çështja shqiptare në Kosovë mori një trajtim të ri politik. Krahinat shqiptare u ndanë në tri zona ndikimi: italiane, gjermane dhe bullgare. Në zonën gjermane (Mitrovica, Podujeva, Vushtrria), vendimmarrja iu la elitave lokale shqiptare.

Mitrovica, së bashku me Bedri Pejanin dhe Xhafer Devën, paraqiti në Beograd dokumente dhe fotografi që dëshmonin masakrat e kryera ndaj shqiptarëve nga forcat jugosllave, duke kundërshtuar akuzat propagandistike për dhunë ndaj serbëve.

Ai ndërhyri gjithashtu që urdhri gjerman për arrestimin e hebrenjve dhe romëve të mos zbatohej në Kosovë; falë ndërhyrjes së tij dhe të krerëve tjerë shqiptarë, u sigurua një korridor i sigurt për kalimin e hebrenjve drejt Shqipërisë dhe më pas jashtë vendit.

Si Komandant i Forcave Vullnetare Shqiptare, Rexhep Mitrovica u angazhua në mbrojtjen e kufijve veriorë nga sulmet çetnike dhe kontribuoi në aksionet për pajtimin e gjaqeve në Kosovë. Aktiviteti i tij kundër ndikimit italian çoi në arrestimin e tij nga autoritetet fashiste në gusht 1943, duke u burgosur në Porto Romano deri më 13 shtator 1943. Torturat e rënda nuk e thyen qëndresën e tij.

Kryetar i Lidhjes së Dytë të Prizrenit dhe kryeministër i Shqipërisë (1943–1944)

Më 16 shtator 1943 u zgjodh kryetar i Komitetit Qendror të Lidhjes së Dytë të Prizrenit. Më 16 tetor 1943, Kuvendi Kombëtar në Tiranë formoi Këshillin e Lartë të Regjencës, ndërsa më 5 nëntor 1943, ky institucion emëroi qeverinë e re me kryeministër Rexhep Mitrovicën, i cili mbajti njëkohësisht portofolin e Ministrit të Kulturës Popullore.

Përbërja e Qeverisë së Rexhep Mitrovicës (5 nëntor 1943 – maj 1944)

Kryeministër: Rexhep Mitrovica

Ministër i Brendshëm: Xhafer Deva

Ministër i Jashtëm: Bahri Omari (më vonë Mehmet Konica)

Ministër i Mbrojtjes: Gjeneral Prenk Pervizi

Ministër i Financave: Sokrat Dodbiba

Ministër i Ekonomisë Kombëtare: Ago Agaj

Ministër i Drejtësisë: Rrok Kola

Ministër i Punëve Botore: Musa Gjylbegu

Ministër i Kulturës Popullore: Kol Tromara (Rexhep Krasniqi)

Ministër i Arsimit: Eqrem Çabej (më vonë Koço Muka)

Zv. Ministër i Jashtëm: Vehbi Frashëri

Ministër shteti: Vasfi e. Visoka

Mitrovica dha dorëheqjen në maj të vitit 1944 dhe u kthye në Kosovë.

Mërgimi dhe vitet e fundit

Në nëntor 1944, së bashku me grupin e patriotëve kosovarë – Xhafer Deva, Tahir Zajmi, Xhelal Mitrovica dhe Rexhep Krasniqi – u largua drejt Kroacisë dhe më pas Austrisë. Për shkak të gjendjes së rënduar shëndetësore, u shtrua në një sanatorium në afërsi të Feldkirchut, pranë kufirit zviceran.

Në vitin 1947, me ndërmjetësimin e një deputeti turk me origjinë shqiptare nga Prizreni, i afërt me Devën, Mitrovica mori leje për të shkuar në Turqi, ku edhe u vendos përfundimisht. Jetoi në Stamboll deri në vdekjen e tij më 21 maj 1967.

Lef Nosi – Rilindasi i përkushtuar ndaj gjuhës, kombit dhe shtetit shqiptar

by

Dorina Daiu/

Që në rininë e tij, Lef Nosi u përfshi në lëvizjen kombëtare, duke punuar për hapjen e shkollave shqipe, përhapjen e gjuhës, mbledhjen e folklorit dhe publicistikës shqiptare. Ai ishte: drejtues klubesh e shoqërish patriotike; një nga organizatorët kryesorë të Kongresit të Elbasanit (1909); korrespondent i gazetës “Flamuri” të Fan Nolit; botues i gazetës “Tomorri”, të parës gazetë politike e letrare në Elbasan; mbledhës i traditës, dokumenteve dhe folklorit shqiptar, duke krijuar një nga koleksionet më të pasura etnografike; përkrahës i arsimit shqip edhe në periudha kur kjo ishte e rrezikshme politikisht.

Veprimtaria e tij patriotike e çoi disa herë drejt burgimeve nga pushteti osman. Edhe intelektualë të kohës e vlerësonin lart punën e tij, siç dëshmon letra e Kristo Dakos më 1911: “…E di se gjithnjë ke punuar për të mirën e të tjerëve… shpejt do të vijë koha kur shërbimet e tua do të çmohen nga të gjithë.”

Pas shpalljes së Pavarësisë, ai u përfshi në strukturat qeveritare dhe më pas vazhdoi kontributin tij në kulturë, administrim dhe veprime politike. Nosi si pjesë e Regjencës (1943–1944) dhe qëndrimi antikomunist. Me krijimin e Regjencës në vitet 1943–1944, Lef Nosi u zgjodh një nga tre anëtarët e saj. Në këtë periudhë: ai nuk mori pjesë në vendime ushtarake; nuk firmosi urdhra represivë; qëndrimi i tij ishte më shumë administrativ dhe për ruajtjen e rendit shtetëror në një situatë kaotike.

Si politikan me bindje nacionaliste, ai ishte kundër ideologjisë komuniste dhe e njihte mirë rrezikun e bolshevizmit për Shqipërinë, duke e konsideruar atë një model të dështuar e shkatërrimtar për vendin.

Në fund të vitit 1944, kur komunistët po afroheshin drejt marrjes së pushtetit, politikëbërësit e kohës u mblodhën në Shkodër. Nosi mbajti qëndrim kundër largimit jashtë vendit, i udhëhequr nga ideja se Shqipëria nuk duhej braktisur dhe se situata ndërkombëtare mund të ndryshonte. Mosha e tij e thyer, 68 vjeç, e bënte emigrimin edhe më të vështirë.

Arrestimi, procesi gjyqësor dhe dënimi me vdekje (1946)

Lef Nosi u arrestua në fillim të vitit 1946, së bashku me Patër Anton Arapin dhe Maliq Bushatin. Gjyqi i tyre u zhvillua në Tiranë dhe ishte i paracaktuar. Ai refuzoi t’u përgjigjej pyetjeve, duke i quajtur akuzat politike dhe vendimin e gjykatës të vendosur paraprakisht.

Trupi gjykues

Trupi gjykues përbëhej nga persona me formim minimal juridik, të cilët ishin zgjedhur politikisht, kryesuar nga Koçi Xoxe, dhe përbënin një përzierje të funksionarëve komunistë, partizanëve dhe zyrtarëve të sapoemëruar të regjimit.

Akuza kundër Lef Nosit

Akuzat ishin të natyrës politike:

Pjesëmarrje në Regjencën e viteve 1943–1944, e interpretuar si akt kolaboracionist.

Akuzime të përgjithshme për “krime lufte”, “përndjekje të popullsisë”, “vrasje të shqiptarëve”, të pabazuara në asnjë provë konkrete.

Pretendimi se Balli Kombëtar në Elbasan kishte kryer represion, gjë që Nosi e kundërshtoi fort në sallën e gjyqit.

Ai vetë deklaroi:

“Nuk di që Balli Kombëtar të ketë bashkëpunuar me okupatorin… Organizata e Ballit bënte propagandë kundra okupatorit.”

Në dosje nuk ka as dokumente, as dëshmi të rregullta që të implikojnë Lef Nosit në veprime kriminale. Procesi ishte një akt politik i pastër.

Qëllimi i procesit

Qëllimi ishte:

të goditej një nga firmëtarët e Pavarësisë;

të ndërpritej vazhdimësia historike e shtetformimit shqiptar;

të jepej shembulli i terrorit ndaj elitave të vjetra;

të legjitimohej regjimi i ri përmes fabrikimit të armiqve.

Qëndrimi i britanikëve dhe çështja e Margaret Hasluck

Ndryshe nga pritshmëritë e shumë nacionalistëve, britanikët nuk e mbështetën Lef Nosin. Arsyet kryesore ishin:

gjatë luftës, aleatët e zhvendosën mbështetjen nga nacionalistët drejt komunistëve, të cilët shiheshin më efektivë kundër gjermanëve;

kontaktet e tij të hershme me studiuesen britanike Margaret Hasluck, e cila ishte larguar në mënyrë të tensionuar nga Shqipëria dhe nuk gëzonte më mbështetje institucionale në Londër; orientimi i politikës britanike në rajon, i cili nuk përfshinte më ndërhyrje për elitën nacionaliste shqiptare.

Një nga episodet më prekëse është letra që Margaret Hasluck i dërgon Enver Hoxhës, ku e lut ta falë mikun e saj Lef Nosi, duke u ofruar edhe si dëshmitare. Kjo kërkesë u injorua plotësisht.

Lef Nosi përfaqëson një nga figurat më të rëndësishme të historisë shqiptare, i cili nga rilindas, shtetar dhe firmëtar i Pavarësisë, përfundoi viktimë e një procesi politik të manipuluar. Analiza e dosjes së gjyqit dhe materialeve arkivore tregon se: Akuzat ishin politike, të paprovuara dhe të ndërtuara mbi nevoja propagandistike. Procesi nuk respektoi as minimumin e standardeve juridike. Nosi u dënua për identitetin e tij politik, jo për veprime konkrete. Vrasja e tij ishte pjesë e strategjisë për të çmontuar elitën shtetformuese shqiptare dhe për të rishkruar historinë e Shqipërisë. Figura e Lef Nosit mbetet simbol i një brezi që punoi për shtetin dhe kombin shqiptar, por u përball me dënimin politik të një sistemi totalitar që synoi të shkatërronte çdo vlerë të së kaluarës për të ndërtuar mitologjinë e vet ideologjike.