Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Kryeministri Kurti: Nënë Tereza, nëna e gjithë botës

by


Në shënim të 6- vjetorit të shenjtërimit dhe 25- vjetorit të kalimit në amshim të Nënë Terezës, Kryeministri i Republikës së Kosovës, Albin Kurti dhe Presidentja Vjosa Osmani vizituan Shtëpinë e motrave të Nënë Terezës në Pejë.
 
Nënë Tereza, me punën e saj të pamatshme, me sakrificën e saj të jashtëzakonshme, me dashurinë e saj të pakrahasueshme, nuk ka kërkuar as shpagim e as shpërblim. U bë nëna e gjithë botës dhe na e shtoi krenarinë neve, si popull e si komb, prej gjirit të së cilit doli ajo, tha Kryeministri Kurti.


Ai tha se sot po e përkujtojmë Nënën Terezë, jo vetëm për angazhimin sakrifikues të saj, jo vetëm për kontributin e saj human, por njëkohësisht edhe si ideal që duhet ta ndjekim secili prej nesh, kur duam t’i shërbejmë popullit edhe qytetarëve.

Kryeministri Kurti falënderoi Ipeshkvin Don Lush Gjergji dhe motrat e Nënës Terezë për pritjen. 

Vizita e sotme ishte në kuadër të “Ditëve të Nënë Terezës”, që po organizohen nga Qeveria e Republikës së Kosovës. Gjatë këtyre ditëve janë mbajtur aktivitete të shumta edukuese e kulturore, që do të përmbyllen nesër mbrëma, me koncertin e Filarmonisë së Kosovës, në Prishtinë, në katedralen që mbanë e Nënë Terezë.

PËRKUJTOHET NË BUDAPEST SHËN NËNË TEREZA

by

Prof. Dr. Musa Ahmeti

Center for Albanians Studies – Budapest

Nënë Tereza: “Për sa i përket gjakut dhe prejardhjes, unë jam shqiptare, indiane për kah nënshtetësia, motër-murgeshë katolike, për kah thirrja, që i përkas gjithë botës, ndërsa për kah zemra i përkas plotësisht zemrës së Krishtit”.

Sot në Budapest, nën përkujdesjen dhe organizimin e Ambasadës Shqiptare në Budapest, përkatësisht të ngarkuarës me punë pranë kësaj Ambasade, znj. Genta Mburimi, u vendosën lule në monumentin e Nënë Terezës në sheshin që mban të njejtin emër Boldog Teréz anya tér në distriktin XII. Në këtë event ishin të pranishëm: shkëlqesia e Saj, Ambasadorja e Republikës së Kosovës, Gjeneza Budima, përfaqësuesi i Ambasadës së Maqedonisë në Budapest z. Nenad Mladenovikj, Konsulli i Nderit i Republikës së Shqipërisë  në Peç, z. Avni Hafuzi, drejtuesja e Programit Albanian Studies dr. Etleva Lala, përfaqësues të bashkisë së qytetit të Budapestit si dhe pjestarë të diasporës shqiptare nga Shqipëria, Kosova, Maqedonia dhe Lugina e Preshevës që jetojnë e punojnë në Hungari.

Pas vendosjes së kurorave dhe buqetave me lule, Ambasadorja e Republiksë së Kosovës, Shkëlqësia e Saj, Gjeneza Budima, përshëndeti të pranishmit me një fjalë rasti, duke theksuar virtytet e Shën Nënë Terezës, porositë e saj për fëmijët dhe të varfërit e botës. Në vijim e ngarkuara me punë në Ambasadën e Republikës së Shqipërisë Genta Mburimi, falenderoi të gjithë të pranishmit, posaçërisht mysafirët që kishin nderuar këtë event me pjesëmarrjen e tyre. Znj. Genta Mburimi bërë një përmbledhje të shkurtër, por shumë përmbajtësore të aktiviteteve të organizuara gjatë këtij viti, ku në mënyrë të veçantë theksoi konferencën e organizuar nga Programi Albanian Studies pranë Universitetit Shtetëror ELTE të Budapestit për Nënë Terezën, që ishte një sukses i përbashkët i drejtueses së këtij Programi dr. Etleva Lalës dhe Ambasadës Shqiptare, ku morën pjesë studiues eminent, motrat e Nënë Terezës në Budapest dhe të tjerë. Të pranishmit i përshëndeti edhe përfaqësuesi i Ambasadës së Maqedonisë në Budapest z. Nenad Mladenovikj që pohoi se Nënë Tereza i përket tërë botës ashtu siç tha edhe ambasadorja e Kosovës. Pastaj lexoi një pjesë nga fjalimi i Shën Nënë Terezës me rastin e marrjes së çmimit Nobel.

Pas vendosjes së kurororave dhe luleve te statuja e Nënë Terezës, ambasadorja e Repulikës së Kosovës ftoi të pranishmit në një kafe rasti për të bashkëbiseduar dhe diskutuar për përdishmërinë aktuale. Me këtë rast u vu në dukje se me datën 11 shtator në qytetin e Ajkës, me iniciativën dhe sponsorizimin e Konsullit të Nderit për Peçin, z. Avni Hauzi do vendoset një pllakë përkujtimore me “Himnin e Nënë Terezës” për nder të përkujtimit të saj.

Është me rëndësi të theksojmë se: nën përkujdesjen e shoqërisë civile, por edhe të znj. Anikó Lévai (bashkëshorte e kryeministrit hungarez, z. Viktor Orban) dhe me iniciativë të Ambasadës Shqiptare në Hungari, në vitin 2011 u inicua një rezolutë në Parlamentin Hungarez, që 5 shtatori të shpallet si Dita e Bamirësisë e për nder të Nënë Terezës. Në këtë drejtim, me iniciativën e Komitetit të Ligjeve të Asamblesë Kombëtare Hungareze dhe me lobimin e rezolutës A/RES/ 67/ 105 nga Ministria e Jashtme Hungareze, Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara miratoi me konsensus rezolutën A/RES/ 67/ 105, e cila e shpall ditën kur u shua e “Lumnuemja Nëna Terezë” 5 shtatorin, si Ditën Ndërkombëtare të Bamirësisë.  Mbështetëse të kësaj rezolute, e cila u miratua më 17 dhjetor të vitit 2012, ishin 44 shtete nga pesë kontinete dhe Shqipëria ishte njëra nga 44 shtetet që firmosën miratimin e kësaj rezolute. 

Statuja e Nënë Terezës është punuar nga skulptori hungarez Gábor Mihály, skulptor me emër ndërkombëtar, që është edhe fitues i çmimit “Munkácsy” i cili me mjeshtëri dhe ndjesi të veçantë ka modeluar Shën Nënë Terezën si një nënë lutëse, të butë dhe mëshiruese.

Ambasada shqiptare së bashku me Ambasadën e Kosovës dhe anëtarët e komunitetit shqiptar në Hunagri morën pjesë në eventin e bamirësisë që organizuar Minisonaret e Nënë Terezës në Budapest.

******

“Nënë Tereza është e bija e Nikollë e Drane Bojaxhiut, e cila lindi në Shkup, më 26 gusht të vitit 1910 dhe vdiq në Indi më 5 shtator 1997. Ajo ishte fëmija i pestë e familjes, më e vogla, e cila u pagëzua me emrin Gonxhe Anjeze, dhe në moshën tetë vjeç e gjysmë, në vitin 1919, u krezmua në katedralen e “Zemra e Krishtit” n; Shkup, sipas të dhënave zyrtare të Selisë së Shenjtë. Në moshën 18-vjeçare iu bashkua rregullit islandez të Loretos, motrat e të cilit mbanin një stacion misionar në Kalkutë. Më 1946, ajo kërkoi leje të ndërpriste shkollën dhe të punonte në mes të të varfërve në lagjet e qytetit, së cilës i erdhi si një “thirrje e dytë” nga Zoti. Në vitin 1948 u lejua të ndërronte rregullin uniforme të Loretos me sarin e lirë indian, duke krijuar misionarët e dashurisë për të ndihmuar, dashur dhe shërbyer të varfërve. Për më shumë se 15 vjet punë në ndihmë të të varfërve, më 1965, rregulli i Nënë Terezës, “Misionarët e dashurisë”, pranohet si kongregacion papnor nën mbrojtjen e Vatikanit. Ajo tashmë është një rregullatore e lirë. Në vitin 1979, Nënë Tereza merr çmimin “Nobel” për paqe, ku komiteti suedez ka vlerësuar shpirtin, i cili përshkon aktivitetin e Nënë Terezës, çdo krijesë njerëzore për të është e shenjtë, që pa ngurrim i dhuron dashuri. Ndërsa kryetari i Bankës Ndërkombëtare, z. Robert Maknamar, ka deklaruar se Nënë Tereza e meriton shpërblimin “Nobel” për paqe, sepse ajo ngriti paqen në mënyrën më esenciale, me konfigurimin e saj të pacenueshmërisë së dinjitetit të njeriut. Në marrjen e “Nobelit” midis shumë pyetjeve të tjera, ajo iu përgjigj pyetjes së një gazetari sllav: “N. T., ju keni lindur në Jugosllavi… jetoni në Indi… motrat tuaja veprojnë në shumë vende, si e ndieni veten?” Nënë Tereza i është përgjigjur: “Për sa i përket gjakut dhe prejardhjes, unë jam shqiptare, indiane për kah nënshtetësia, motër-murgeshë katolike, për kah thirrja, që i përkas gjithë botës, ndërsa për kah zemra i përkas plotësisht zemrës së Krishtit”.

PETICIONI  REPISHTI : FOR KOSOVA !

by

PhD Sami Repishti

Baldwin, New York. Ngjarjet tragjike në Kosovë detyruen shumë shqiptaro-amerikanë me u mobilizue në mbrojtjen e jetës dhe lirisë së popullsisë shqiptare në ish Krahinën e Kosovës.

    Me 4 shtator 1986, në  nji hotel luksoz të Ëestchester, N.Y. u mbajt nji mbledhje për “fund-raising”në favor të kongresmenit arbresh-amerikan Z. Joseph DioGuardi, që kandidohej për herën e dytë si përfaqsues i zonës ku banon. Prezent në këte mbledhje ishte edhe Nen Presidenti i Amerikës, SH.T. George W. Bush. Me kerkesën time për dorëzimin e nji Peticioni zyrtarit të naltë amerkan, u lejova të dorëzoj Peticionin e maposhtëm. Z. NenPresidenti G.W.Bush e mori, me falënderoj, si dhe shqiptoj disa fjalë inkurajuese për inisiativen tonë dhe premtimin se do të na ndihmojë. 

    Peticioni kerkonte hapjen e nji Konsullate Amerikane në Prishtinë me deshmue-dhe mundësisht me pengue- shtypjen dhe gjakderdhjen në Kosovë, sidomos mbas demonstratave të marsit dhe prillit të vitit 1981, evenimente me shumë randësi dhe ndoshta fillimi i luftës së hapët kundër autoritetit jugosllav për pavarësinë e Kosovës që u arrit me 17 shkurt 2008.

Ma poshtë ashtë kopja origjinale e Peticionit që unë pata nderin me pergatitë,me paraqitë dhe me nënshkrue:

                                       P E T I C I O N

His Excellency George W. Bush

Vice President of the United States of America

The Executive Mansion

Washington D.C. 20500

Excellency’

     As a former political prisoner ëho has spent eleven years of his youth in Communist prison-labor camps, and as a human rights activist, I am taking the liberty of bringning to your attention the following Petition:

     For several reasons, the Western Ëorld’s attention has been concentrated on the violation of human rights in countries where the journalists and TV cameras are allowed to operate. Yet, more than half of the ëorld does not allow mass media reporting, and secrecy remains its weapon against public scrutiny. One of the countries that remains closed to international public eye is also the RSF of Yugoslavia.

    I am selecting this country because of the unwarranted treatment it enjoys, in spite of blatant violations of human rights there. More specifically, I am  referring to the persecution of the more than two million ethnic Albanians living there as a distinct national group, mostly in the region of Kosova. Perceived by the Yugoslav Government as nationally undesirable and politically unreliable, ethnic Albanians in Yugoslavia have been the object of persecution since 1944 by the Communist regime, including several mass killings. The most recent one took place in Spring 1981. Prof. Pedro Ramet, of the Washington U. indicates that maybe over thousand ethnic Ålbanians, mostly students of the University of Kosova, were massacred by the Yugoslava Army and Police during the demonstrations of March and Prill 1981. The official figure is nine dead. No names have been given, and the burial of the victims was kept secret. Amnesty International, The International Human Rights, The International Commission of Jurists and several other authoritative organizations have denonced these crimes. It is believed that over 35.000 ethnic Albanians have been arrested since 1981 and given jail sentences ranging from one month to twenty years imprisonment. The writer Adem Demaçi is now sending his 26th year in jail, the longest term in record in Yugoslavia. Torture and mistreatement of Albanian politcal prisoners has been reported repeatedly by Amnesty International. About 12 percent of the political prisoners are Albanian minors. Most of the several hundreds of the Albanian prisoners of conscience have been adopted by Amnesty International because they have not used, nor advocated the use of, violence.

    The Albanian mass movement for personal dignity and national rights in Kosova, Yugoslavia, is peaceful. Whether it expresses itself in demands for economic development to help fight poverty and a crippling unemployment, for more schools to fight  illiteracy, for more health care to fight diseases, or for more political freedom to fight oppression, it deserves our attention and our assistance, because it’s peaceful and just!

    Shortly after the bloody repression of Spring 1981, I met privately with a distinguished Yugoslav intellectual (1) to discuss the present calamitous situation in Kosova, where the interpersonal relationships between the Albanian majority and the Serbian ruling minority have reached a new low point. To my question as to why the Serbian student demonstrators of 1968, in Belgrade, were handled through negotiations and eventually an agreement was reached, but in Kosova the Army was sent to crush in blood the Albanian students’ demonstrations at the University of Kosova, he answered:” For one reason: in Belgrade there are 150 foreign Embassies and as many foreign correspondents. In Kosova there is none!” A massacre in Belgrade would have spelled disaster for Tito who liked to think of his country as a free one. Secrecay is the best weapon for all closed societies. A massacre in Kosova went unnoticed.

    However, in Kosova, the Yugoslav Government showed its true face”.

My colleague spoke the truth! Openness is not the virtue of Communist Yugoslavia. Secrecy is. There is darkness in Kosova, today! The criminal hands of the oppressors feel free to move unchecked.  Silence kills, as we have already learned, and we cannot afford to remain silent. I sincerely believe that the Yugoslav Government would exercise some restraint if its actions were exposed and condemned publicly. Someone must see, and must watch what is going on there.

I am therefore appealing to the Government of the United States to give serious consideration to the possibility of opening an American Consulate in Prishtina, chieftown of Kosova (SFR of Yugoslavia)

    I sincerely believe that the official presence of a Great Power, like The United States in Prishtina would be a humanitarian act as well as a politically wise move. The situation in Kosova remains very tense. Yugoslavia is going through a political, economic and social crisis which threatens its vey foundations. Yugoslavia is a very sensitive spot in the divided continent of Europe. An American Consulate in Prishtina would generate a feeling of security among the local Albanian population, it would reduce the existing tensions, it would contribute to the political stability of the region, and consequenly of Yugoslavia itself. An American Consulate in Kosova would definitely serve peace in the area by defusing  a potentisally explosive situation ëhich could greatly complicate the present deiicate balance of the historically turbulent Balkan Peninsula.

    An American Consulate in Prishtina would also be a beacon of light for the local population, a source of hope for the oppressed ethnic Albanians that never again in the future the Yugoslav Government will massacre them with impunity.

    America can help! We can assist those in need, we can alleviate the suffering of those in pain. For, in spite of victims and intensive propaganda against our country by those who violate the human rights of innocent people, for the poor and the oppressed of the world these United States are, and will remain, their best hope.

Baldwin, New York                                                      Respectfully.

September , 1986                                                    Sami Repishti, PhD.

                                                                                    Chairman, Dept.Foreign Languages

                                                                                    Malverne P.S. New York         

                                                                                    Adj,Assist.Prof of French,Adelphi U.

(1)Professor Mihajlo Mihajlov.                              Member Amnesty International   

Shenim: Dhetë vjet ma vonë, në vitin 1997, situata në Kosovë u përkeqësue shumë, dhe Departmenti I Shtetit Amerikan vlerësoj se ka ardhë koha me hapë Konsullatën Amerikane ne Prishtinë. Konsullata u hap me festim të hapët dhe pjesëmarrjen e shumë autoriteteve vendëse dhe nga Bota e Lirë, në mes tyne Presidenti historik I Kosovës Dr. Ibrahim Rugova,  Kongresmeni Elliot Engel e të tjerë.

Në fjalimin përshëndetës Dr. Rugova deklaroi se kjo fitore ashtë fryti I punës së shqiptarve në Amerikë dhe dergoj të falat e tia ma të përzemërta. Sot, na jemi të gjithë kryenalt për kontributin tonë si  argatë të Nanës Kosovë. Edhe shumë të tjera…! SR

ZBULOHET NJË GRAFIKË E PANJOHUR DERI MË SOT E GJERGJ KASTRIOTIT – SKENDERBEUT

by

ab-1001

“Çdo heroi në histori i është dashur të kalojë përmes tri fazave: të glorifikimit, të asgjesimit dhe të rivlerësimit. Kjo do të thotë se në fillim, ai është ngritur në qiell prej admiruesve të tij; pastaj është dërrmuar në mënyrë të pamëshirshme prej kritikuesve të tij; dhe, më në fund, është nxjerrë përsëri në shesh, nga varri, me durim, me mundim dhe me mëshirë është vënë në vendin që i takonte prej historianëve të arsyeshëm, që s’kanë qenë verbuar as prej fanatizmit të admiruesve të heroit, as prej tërbimit të kritikuesve të tij“.

Prof. Dr. Musa Ahmeti

Center for Albanians Studies – Budapest

Studimet dhe hulumtimet shkencore për epokën e Skenderbeut, çdo ditë e më shumë po japin rezultate të reja në fusha dhe lëme të ndryshme, për të cilat më parë nuk kishte fare njohuri. Është deri diku e çuditshme që nëpër arkiva e biblioteka shtetërore e private, muze e koleksione të ndryshme të ruhen thesare kaq të çmuara, të panjohura dhe të pabotuara deri më sot. 

Është vështirë të gjenden personalitete të tilla të shquara nga e kaluara, për të cilët të jetë shkruar aq shumë dhe në vazhdimësi, qoftë në fushën e historisë, të krijimtarisë letrare e artistike, në fushën e studimit të artit luftarak, diplomacisë, etj. si për heroin kombëtar shqiptar, Gjergj Kastriotin – Skënderbeun! 

Shkrimet e para për të datojnë që nga mesjeta, dmth. menjëherë pas vdekjes së tij, ku autorë të ndryshëm, i thurnin himne lavdërimi trimërisë dhe veprës së tij madhështore, ngase ai nuk u përkul asnjëherë, as para ushtrisë së panumërt osmane, dhe as para asaj venedikase, të cilave me forcën e shpatës dhe mjeshtërinë e artit luftarak, u tregoi se lufta për liri dhe mbrojtje kombëtare është e shenjtë dhe nuk njeh sakrifica të tepërta. Vepra e tij luftarake u bë shembull për shumë popuj të tjerë, të cilët luftuan gjatë shekujve për liri dhe çlirim kombëtar. “Çdo heroi në histori i është dashur të kalojë përmes tri fazave: të glorifikimit, të asgjesimit dhe të rivlerësimit. Kjo do të thotë se në fillim, ai është ngritur në qiell prej admiruesve të tij; pastaj është dërrmuar në mënyrë të pamëshirshme prej kritikuesve të tij; dhe, më në fund, është nxjerrë përsëri në shesh, nga varri, me durim, me mundim dhe me mëshirë është vënë në vendin që i takonte prej historianëve të arsyeshëm, që s’kanë qenë verbuar as prej fanatizmit të admiruesve të heroit, as prej tërbimit të kritikuesve të tij“. (Fan Noli, Gjergj Kastrioti Skënderbeu, f. 35)

Sipas disa historianëve, studiuesve dhe shkencëtarëve të fushave të ndryshme, studimet për epokën dhe personalitetin e Gjergj Kastriotit – Skenderbeut kanë arritur kulmin, dmth. fjalën e fundit! Një mendim i tillë, në shikim të parë, duket sikur ka mbështetje, nëse shikojmë publikimet e ndryshme, të shumta, të bëra në gjuhë të ndryshme; monografi të specializuara, duke filluar nga fundi i shekullit të XV-të e deri në ditët e sotme; botime të dokumentave, edhe pse të pjesëshme, bibliografi pothujase shteruese si dhe dalja në dritë e të dhënave nga më të ndryshmet, qofshin ato private, për jetën e Skenderbeut ose ato të epokës së tij: portrete, medaljone, vula, shpata të ndryshme, përkrenare, monedha floriri, dorëshkrime, dokumente origjinale, piktura, skulptura, grafika… etj.

Megjithatë, përkundër gjithë këtyre momenteve të përmendura, mendojmë se, mendimet e lartëcekura, as për së afërmi nuk qëndrojnë. Për të nxjerrë një përfundim të tillë, na mundëson puna sistematike hulumtuese shumë vjeçare, nëpër arkiva e biblioteka anëkënd Evropës, ku ruhen gjëra me vlera të jashtëzakonshme për historinë e Shqipërisë dhe personaliteve të ndryshme shqiptare, ndër to edhe për Gjergj Kastriotin Skënderbeun. Edhe pse shumë i njohur dhe tepër i trajtuar në historiografi, në fushën e krijimtarisë letrare dhe gjini të tjera, personaliteti i Skenderbut, ende është enigmatik dhe jo i ndriçuar sa duhet.

Për një argumentim të tillë, mund të sjellim si ilustrim, grafikën e Gjergj Kastritotit Skenderbeut që ruhet në fondin e grafikave të Arkivit Shtetëror Kroat në Zagreb, në signaturën HDA, Grafička zbirka, nr. 732, e punuar me bojë të zezë, në letër kartoni të bardhë, gjysmë të fortë me dimensione brenda kuadratit: vertikalisht: 27.5 cm horizontalisht: 19.4 cm ndërsa dimensionet e vetë portretit janë: vertikalisht: 19.6 cm horizontalisht: 19.4 cm, të cilën e konsultuam në mesin e muajt prill të këtij viti.

Në grafikë Skenderbeu, paraqitet paksa në profil i kthyer në të majtë dhe është vetem pjesa e kokës pa trup. Kokën e ka tullace, mban një mjeker të gjatë, të valëzuar, sy të mbyllur. Hunda ka formën e “hundë shqiponjës”. Portreti është i futur në një kornizë katrore, me vija të dyfishta, të theksuara. Poshtë kornizës, ka të shënuar me laps plumbi: 1580. Scanderbeg. Sb. XX. 358234. Në kurriz të portetit [verso] lartë në të majtë, ka këto shënime me laps plumbi: Türken Portr. Mappe 53301. Në mes të faqes, po në verso, është vula e Arkivit Shtetëror Kroat. [Hrvatski Državni Arhiv. Grafička zbirka. Inv. Br. 732].

Poshtë portretit është ky tekst:

WARE CONTRAFACTVR, DES SCANDER BEEG IN DER PROFINZ. BOSSEGA WELCHEN HERR GEORG GRAF ZV SERIN ALS AVFF SOLCHERRAIS OBRISTER DEN XXX SEPTEMBRIS. IM M.D.LXXX IAR SAMBT ANNDERN MER FVRNEMEN TVRCKEN. DERN IN ALLEM VBER IIIIM.GEWESEN AVS DEN SELBEN ABE BIS VBER. CCC. ERLEGT VND GEFFANGEN.

Përkthimi në gjuhën shqipe do të ishte:

Kontrafaktur e vërtetë e Skenderbeut në provincën e Pozhegës, të cilën [e kishte me vete] zoti kont Gjergj Zrinski, oficer i lartë kur udhëtoi si i tillë më 30 shtator. Në vitin 1580 ishte bashkë me shumë turq të tjerë të shquar. Ata ishin mbi 4.000, nga të cilët ai vrau dhe zuri rob mbi 400.

Theksojmë se teksti në gjuhën gjermane është i shekullit të XVI, kështu që është mjaft i vështirë dhe nuk është i lehtë për përkthim. Në disa raste kemi qenë të detyruar të vëmë fjalë të reja për të pasur një kuptim logjik teksti. Këto fjalë i kemi vënë në kllapa katrore dhe shkrim kursiv.

Përkundër kërkimeve të shumta, ne nuk kemi arritur të sigurojmë asnjë të dhënë për autorin e mundshëm të grafikës. Siç e thamë kjo grafikë ruhet në Arkvin Shtetëror Kroat që nga mesi i shekullit XVII, por nuk ka shënime se si ka arritur aty. 

Gjergj Kastrioti Skenderbeu si njëri prej prijësave më të njohur të shekullit të XV-të që i bëri ballë zgjerimit të Perandorisë Osmane në Ballkan, është radhitur në mesin e heronjve më të nderuar të rilindasve kroatë. Ai do të konsiderohet si heroi më popullor i popujve të Ballkanit, i cili luftoi jo vetëm për të drejtat dhe lirinë e popullit shqiptar, por edhe të popujve të tjerë të Ballkanit dhe të Evropës. Pjesa më e madhe e rilindasve kroatë, do ta e ngrinin lart figurën e Skënderbeut dhe luftën e tij, në veprat e tyre letrare, por edhe në tekste historike, studime të veçanta, artikuj të shumtë gazetash, etj. Në të, ata shohin rrebelimin, qendresën, luftën e drejtë dhe të pakompromis kundër zgjerimit Osman në Ballkan dhe mënyrën e vetme të kundërvëniës, sepse në atë kohë, ende ishte aktuale Perandoria Osmane dhe bashkimi kombëtar e ndërkombëtar, për një qëllim të përbashkët, lirinë dhe ruajtjen e identitetit kombëtar! Mund të pohojmë, se figura e Skënderbeut ka luajtur një rol shumë pozitiv, në rrjedhat historike romantike, të zgjimit të vetëdijes dhe të ndërgjegjësimit kombëtar të popullit kroat. Vetë fakti se konti Gjergj Zrinski e kishte me vete grafikën e Skenderbeut tregon se Skenderbeu është konsideruar si idhull në luftë kundër turqëve, dhe reliketet e grafikat e tija janë mbajtur si objekte fatësjellëse në luftë. Konti Gjergj Zrinski ishte një ndër figurat më të rëndësishme të asaj periudhe në luftërat e kroatëve kundër osmanëve, deri në vitin 1603 ishte edhe ban i Kroacisë, Dalmacisë dhe Sllavonisë nën perandorinë Austrohungareze. 

Pra, në Kroaci, pos kësaj grafike, ruhen edhe objekte të tjera me vlera shumë të veçanta për Gjergj Kastriotin Skënderbeun si medaljoni i Skenderbeut nga viti 1449, letra të dala nga kancelaria e Skënderbeut si dhe katër vula origjnale, një shtetërore ajo e madhja dhe tre të vogla, përkatësisht ajo private e tij; dorëshkrime ku trajtohet jeta dhe vepra e tij, p.sh. ai i Shibenikut, Sinjit, Zagrebit, etj, krijime letrare, drama e Sakcinskit, etj., etj. 

STUDIMET ALBANOLOGJIKE NË KROACI

by

Shkruan: Begzad Baliu/

Republika e Kroacisë është një nga vendet e rëndësishme europiane, në arkivat e së cilës gjendet një pasuri e jashtëzakonshme e burimeve materiale e shpirtërore të popullit shqiptar. Kjo është edhe arsyeja që në këtë vend janë vendosur shumë familje shqiptare në të gjitha periudhat kohore dhe kjo është arsyeja që ky vend ka dhënë shumë personalitete në fushë të albanologjisë.

Personalitetet shkencore, si: Milan Shuflai, Çiro Truhelka, Henrik Bariç, Aleksandër Stipçeviq, Radoslav Katiçiq, Josip Rela, Shime Deshpali, Mirua i Kikicës etj., janë studiues, shkrimtarë, enciklopedistë, intelektualë etj., pa të cilët nuk mund të shkruhet historia e kulturës dhe qytetërimit shqiptar, ndërsa një listë tjetër shumë më e madhe do të mund të krijohej prej politikologësh, ushtarakësh, ekonomistësh, arkitektësh, etj., pa të cilët nuk mund të shkruhet historia e popullit shqiptar.

Sfondi i hapësirës ilire nga antikiteti, komunikimi shumë i pasur ndërmjet qendrave ekonomike dhe kulturore gjatë mesjetës, bashkëpunimi i dendur për çlirimin kombëtar gjatë historisë së re ndërmjet Republikës së Kroacisë, Republikës së Shqipërisë dhe Republikës së Kosovës, krijojnë një rrafsh të përbashkët mbi të cilin mund të krijohet edhe një histori e përbashkët kujtese me perspektivë mes këtyre dy popujve.

Le t’i theksojmë vetëm disa prej tyre.

Në traditën kroate të studimeve albanologjike, emri i medievistit të shquar Milan Shuflai (1879-1931) zë kryet e vendit të atyre studiuesve që trashëguan shkollën austro-gjermane në gjysmën e dytë të shekullit XX. Sigurisht, për shkak se kjo shkollë, në këtë kohë, përgatiste edhe brezin e parë të albanologëve shqiptarë, kryesisht në shkollën e françeskanëve e të jezuitëve në Shkodër dhe në Grac e Vjenë të Austrisë, ndikimi i kontributit të Shuflait, do të shquhet jo vetëm në elitën shkencore e kulturore shqiptare, por edhe në tekstet e shkollave të mesme dhe të gjimnazeve të kohës.

Interesimi për jetën dhe veprën e tij do të thotë interesim për historinë dhe kulturën shqiptare.

Milan Shuflai ishte studiues me dhunti të jashtëzakonshme shkencore dhe gjenia e letrave me njohje ndërkombëtare. Ai ishte përgatitur në shkollën austro-gjermane dhe është e kuptueshme që gjenia e tij të mos kurorëzohej me referencën e rastit, por me sintezën e madhe të saj.

Milan Shuflaiu merrej me njërën nga temat më të mëdha të historisë së Ballkanit, që njëkohësisht ishte edhe tema më e errët për shqiptarët dhe hapësira ku manipulohej më së shumti nga historiografia serbe. Duke u marrë me kërkimin e dokumenteve të kësaj periudhe ai njëkohësisht po e përmbyste mendësinë serbe për të përvetësuar bëmat e kësaj epoke si prodhim i përvojës së popullit serb dhe heronjve të tij. Për më tej, Shuflai po ia rikthente popullit shqiptar pasurinë materiale dhe shpirtërore të mesjetës shqiptare: hapësirën e banimit, qytetet, fshatrat, institucionet religjioze, organizimin e fiseve, betejat, heronjtë, eposin etj.

Duke u marrë me përudhën më komplekse të mesjetës Milan Shuflaiu arrinte të strukturonte gjithë historinë kombëtare të shqiptarëve: antikitetin, mesjetën e hershme, mesjetën e vonë, periudhën osmane dhe natyrisht Rilindjen kombëtare, prandaj është e kuptueshme që institucionet shtetërore dhe akademike do t’ia besojnë shkrimin e historisë kombëtare, të cilën do të arrijë ta shkruajë vetëm pjesërisht.

E këtë nuk mund ta lejonin serbët, sidomos shteti, kisha dhe institucionet akademike. Ata nuk mund të duronin që shkolla austriake e Vjenës dhe Gracit të zhvendosej në Zagreb, brenda shtetit të sllavëve të jugut, ku albanologjia e nxitur nga një grup klerikësh shqiptarë (Gjergj Fishat, Shtjefën Gjeçovi etj.), dhe e përkrahur nga disa studiues kroatë e sllovenë të shkollës austro-gjermane po ligjërohej dhe po bëhej shkencë e dijes së përmasave ballkanike e evropiane. Kjo është arsyeja që serbët të eliminojnë Shuflain dhe të kryejnë një mision të dyfishtë: të eliminojnë studiuesin i cili iu printe kërkimeve shkencore në fushë të historisë shqiptare dhe të zhvendoste qendrën e studimeve albanologjike nga Zagrebi në Beograd.

Seminari i Albanologjisë në Beograd, pavarësisht misionit të rëndësishëm që ka pasur në disa arritje të albanologjisë, është fryt i politikës serbe për të mbajtur nën mbikëqyrje arritjet në fushë të kulturës shqiptare në Ballkan, ndërsa ato t’i përdorte për nevojat e saja diplomatike.

Në Zagreb, viteve të fundit ka pasur mjaft përpjekje për të botuar veprën e plotë të Shuflait (shih shkrimet dhe intervistat e Profesor Aleksandër Stipceviqit dhe të Musa Ahmetit), dhe madje të themelojnë një Institut me emrin e Shiflait. Ky, natyrisht, nuk do të ishte nderë vetëm për Shuflain, por edhe për perspektivën e albanologjisë.

Arkeologu, etnologu dhe folkloristi i pasionuar kroat Qiro Truhelka (1865-1942), i takon brezit të studiuesve të shquar mes dy luftërave botërore. Duke njohur rezultatet shkencore të kohës në qendrat shkencore të Zagrebit, Zarës e Sarajevës, në njërën anë, dhe duke qenë i angazhuar ligjërues në Universitetin e Shkupit, ai njohu për se afërmi edhe botën materiale e shpirtërore të popullit shqiptar. Gjatë qëndrimit të tij në Shkup ai bëri kërkime në fushë të arkeologjisë, etnografisë, gjuhësisë, folklorit etj., por në dijen shqiptare do të kujtohet për mbledhjen dhe përkthimin e përrallave shqiptare (1905), një pjesë e të cilave ka mbetur edhe sot në dorëshkrim. Në fushë të arsimit roli i Truhelkës këtu del i rëndësishëm edhe në fushë të arsimit. Përrallat shqiptare të përkthyera në gjuhën serbe ai ua dha studentëve për krahasim me gjuhën e tyre. Qiro Truelka njihet dhe si autor i fjalorit gjermanisht-shqip, botuar në vitin 2002 në Zagreb.

Në ligjërimin shkollor e universitar të shkollës shqipe Qiro Truhelka kujtohet për mendimin e tij lidhur me prejardhjen e etnonimit shqiptar, të cilin ai e nxirrte nga totemi shqype. Sipas këtij dijetari “emri popullor Shkypëtar dhe emri i vendit Shkypenija vinte nga Shkupi shqype. Së këndejmi, shkuptarë, shqyptarë, shqiptarë”.

Në rrethet shkencore dhe arsimore shqipe ndërmjet dy luftërave është diskutuar dhe madje polemizuar mendimi i tij për prejardhjen gjuhësore, gjeografike dhe etnike të eposit të kreshnikëve, duke e kundërshtuar mendimin e Truhelkës për prejardhjen e këngëve të kreshnikëve nga Bosnja. Argumenti i tij se këto këngë i sollën në hapësirën shqiptare bozaxhinjtë, hallvaxhinjtë dhe kazazët ishte dhe mbeti i paqëndrueshëm dhe aspak serioz në diskutimet e mëtejme të kësaj çështjeje.

Henrik Bariq është një nga studiuesit më të mirë që ka dhënë linguistika kroate e brezit të parë të shkollës austriake. I lindur në Dubrovnik më 1888, Henrik Bariq, pas shkollimit elementar në Kroaci, studimet i vazhdoi në Grac. Në këtë qendër, ku ballkanistika vazhdonte të ndërtonte shkollën e saj, bashkë me hapat e parë që kishte shënuar në krijimin e shkollave gjuhësore nacionale, Bariqi studioi indoevropian¬istikën dhe romanistikën. Studimet në këto dy fusha bënë që Bariqi të njihet me rezultatet më të reja edhe në fushë të albanologjisë, sidomos me sintezat e mëdha që kishte lavruar Gustav Majeri dhe thellimet tjera që sillte Holger Pederseni e sidomos Norbert Jokli. Kjo është arsyeja pse që në një nga veprat e tij të para, kur më pak e kur më shumë, trajton gramatikisht, etimologjikisht dhe të krahasuara me gjuhë të tjera, si dhe leksikun e gjuhës shqipe.

Kur Henrik Bariq mbaroi studimet dhe pjesën e parë të formimit të tij gjuhësor, shkolla austriake e Zagrebit dhe Sarajevës ishte trensferuar në Beograd, me hapjen e Seminarit të Albanologjisë, por Bariqi që më 1922 do t’i zgjerojë kërkimet e këtij Seminari duke nxjerrë edhe Arkivin, serinë e revistës së këtij Seminari, rreth të cilit mblodhi personalitetet më të rëndësishme albanologjike të asaj kohe. Rëndësia e kësaj qendre albanologjike, e cila vazhdon të funksionojë edhe në kohën tonë ka qenë e madhe dhe ka shërbyer për përgatitjen e brezave të shumtë të albanologëve.

Po të merret si tërësi vepra e tij, si njësi studimore apo monografike, në të cilën janë trajtuar strukturat historike të gjuhësisë indoevropiane (guturalet indoevropiane, palatalet i.e.) apo asaj ballkanike (çështjet miksoglotike ), si dhe të gjuhëve ballkanike veç e veç, do të mund të shohim se shqipja dhe gramatika e etimologjia e saj, zë një nga vendet e rëndësishme në mesin e tyre fushave. Sa i përket fondit indoevropiane të shqipes, Henrik Bariq kundërshtoi në vazhdimësi rezultatet e Gustav Majerit për romanitetin e theksuar të shqipes, ndërsa në fushë të pozicionit ballkanik të shqipes ai punoi shumë për të përcaktuar vendin e formimit të popullit shqiptar e të gjuhës shqipe. Sikur dihet, Henrik Bariq, këmbënguli në vazhdimësi në pikëpamjen e atij grupi historianësh e sidomos gjuhëtarësh që mbronin prejardhjen trake të popullit shqiptar e të gjuhës shqipe. Shkolla shqiptare e albanologjisë, pavarësisht nga ndonjë mospajtim, sidomos sa i përket çështjes së prejardhjes së popullit shqiptar e të gjuhës shqipe, e ka çmuar ndihmesën e madhe që Henrik Barqi i ka dhënë gjuhësisë shqiptare dhe linguistikës në përgjithësi, duke e parë veprën dhe jetën e tij në traditën e pasur të shkollës austro-gjermane në përgjithësi dhe të shkollës etnolinguistike e historike të gjuhëtarëve kroatë në veçanti.

Profesor Aleksandër Stipçeviqi, padyshim është personaliteti më me ndikim në shkencën shqiptare të gjysmës së dytë të shekullit XX. Reflektimi i tij arsimor, shkencor dhe kulturor në rrethet shkollore mbështetej në dy paradigma: Prejardhja e tij arbërore (nga arbëreshët e Zarës), dhe studimet i tij për prejardhjen ilire të popullit shqiptar e të gjuhës shqipe.

Përkushtimin e vet shkencor e shtriu në tre rrafshe: historia jetësore e ilirëve dhe ndërlidhja e tyre me shqiptarët; historia dhe bashkëkohësia e arbëreshëve të Zarës; historia dhe fati i librit në përgjithësi e te kroatët në veçanti.

Gjatë kësaj periudhe interesimet e tij për fatin e paraardhësve të tij- arbërorëve, u botuan dhe u komentuan edhe në shkolla më shumë si histori dhe publicistikë, ndërsa veprat dhe studimet për ilirët (Ilirët- historia, jeta dhe kultura, 1966, Simbolet e kultit te ilirët, 1991 dhe Bibliografika ilirika, e kanë nënshtruar plotësisht mendimin e historianëve të Kosovës, në të gjitha tekstet e historisë dhe tash së fundit në tekstet për qytetërimin.

Profesor Stipçeviqi u shqua në mbrojtjen e shkollës e të mendimit shqiptar edhe gjatë viteve ’90, kur këta ishin të përndjekur nga regjimi diktatorial serb i Beogradit.

Profesor Aleksandër Stipçeviqi në tekstet shkollore të albanologjisë, të botuara në ish-Jugosllavi dhe më vonë, ka plotësuar mendimin për ilirët dhe antikitetin shqiptar në atë përmasë që për gjuhësinë e ka bërë Profesor Eqrem Çabej. Në përmasa të ndikimit të përgjithshëm në fushë të ilirologjisë, vepra e Profesor Stipçeviqit zuri vendin që para Luftës së Dytë Botërore e kishte arkeologu i shquar austriak Karl Pach.

Në traditën kroate të studimeve albanologjike Profesor Radosllav Katiçiq zë një vend të veçantë, për disa arsye: e para, ai ka përgatitur një brez studiuesish në fushë të albanologjisë dhe ballkanologjisë. Në rrethet e ngushta shkencore të studiuesve të Kosovës Profesor Katiçiq konsiderohej studiues i shkollës linguistike perëndimore, duke e diferencuar kështu nga radhët e studiuesve të tjerë jugosllavë; e dyta, ai ka qenë nga ata pak studiues, që nën ish-Jugosllavi, nga aspekti gjuhësor studionte dhe mbronte me kompetencë prejardhjen ilire të popullit shqiptar e të gjuhës shqipe; e treta, ndikimi i tij në mendimin shkollor të dijes shqiptare është bërë në shkallë kryesisht universitare, por në mënyrë të tërthortë, rezultatet e tij janë shpjeguar dhe reflektuar, sado në formë divulgative, edhe në librin shkollor. Studiuesve shqiptarë në fushë të gjuhësisë dhe të historisë u kanë dhënë rëndësi shpjegimeve të tij për gjuhën dhe sidomos antroponiminë ilire, ndërsa tekstet e tij në fushë të historisë në mënyrë të tërthortë kanë ndërtuar në shpjegimin e Provincave Dardane të Ilirisë, duke u mbështetur në veprën e tij Gjuhët antike të Ballkanit.

Sigurisht, për shkak të koncepteve teorike dhe metodologjike moderne, me të cilat udhëhiqej, Profesor Katiçiqi më shumë është shquar në librin shqip të ish-Jugosllavisë, por ka qenë i vlerësuar dhe i çmuar edhe në rrethet shkencore e akademike të Tiranës.