Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Ismail Kadare, shkrimtari epokë mbush 79 vjeç

by

Nga Flora Nikolla/
TIRANË, 28 Janar / Ismail Kadare, shkrimtar i madh i letrave shqipe dhe jo vetem , kanditat i çmimit Nobel në letërsi, lindi më 28 janar të vitit 1936 në Gjirokastër. Nga “Gjenerali i ushtrisë së vdekur”, që e bëri të njohur në gjithë botën, ne “Daullet e shiut”, veprat e tij më të zhytura në natën e legjendës ballkanike jane , “Kush e solli Doruntinën” apo “Ura me tri harqe” apo ato me frymëzime të së tashmes si “Tri këngë zie për Kosovën”.
Ajo që josh dhe magnetizon gjatë leximit është të kërkuarit e tjetrës që nuk është imediatja historike apo joshja indigjene. Kadare zgjidh forcën e tij rrëfimtare duke zgjeruar profilet e realitetit, duke i deformuar. Ai merr polaritete historike –invazionin dhe pushtimin otoman, invazionin dhe pushtimin italian, diktatura si Piramida apo Vjedhja e gjumit në pallatin mbretëror duke laboruar ne një rrëfim legjendar, faqe që përshkruhen nga drithërima epike, jehona të tjera. Koha e faqes së tij të shkruar është një kohë diakronike, johistorike që përzien mitin dhe alegorinë.
Kadare kaloi fëmijërinë në qytetin e gurtë të Gjirokastrës dhe jeta mitike që ofron ky qytet duket se la gjurmë të thella në gjithë jetën dhe krijimtarinë e tij. Shkollën e mesme e kreu në gjimnazin “Asim Zeneli”. Më pas kreu studimet e larta në Fakultetin e Historisë e të Filologjisë në Universitetin e Tiranës, pastaj në Institutin “Gorki” të Letërsisë Botërore në Moskë. Kadareja ka punuar në gazetën “Drita”, e më pas drejtoi revistën “Les letres albanaises”.

Është fakt që Kadare ka qenë dhe është protagonist i jetës politike dhe i mendimit të vendit qysh prej viteve ’60. Edhe pse në fund të vitit 1990, Kadare u largua së bashku me familjen në Paris, ai mbajti lidhje me Shqipërinë. Ai është një nga personalitetet më të shquara të kulturës shqiptare, ambasador i saj në botë, është shkrimtari që i ktheu mitet legjendare në realitet, shkrimtari që bëri histori prej prehistorisë; pa rënë në kundërthënie me vetveten dhe gjykimin modern, ai arsyetoi estetikisht në mënyrë të përkorë dhe për kohën absolute.
Në Shqipërinë e ndodhur në udhëkryq vepra e Kadaresë ka qenë dhe mbetet një shpresë apo një ogur i bardhë për të.
Ismail Kadare është autor i shumë veprave në poezi e prozë, laureat i shumë çmimeve kombëtare, kandidat i çmimit Nobel për shumë vite me radhë, anëtar i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë dhe Anëtar i Akademisë Franceze të Shkencave Morale.
Vepra e Ismail Kadaresë është përkthyer në mbi 40 gjuhë të huaja ndersa ka 1000 botine ne bote, i tha ATSH-se , botuesi i shkrimtarit, Bujar Hudhri, duke arritur kështu një rekord të përhapjes në tërë botën e qytetëruar.
Në fushën e prozës, Ismail Kadare ka lëvruar tregimin, novelën dhe romanin. Prozën e tij e karakterizojnë përgjithësimet e fenomene e fakte historiko-filozofike, subjekti i ngjeshur dhe mendimi i thellë i shprehur shpesh me anë të parabolës, mbi bazën e asociacionit apo të analogjive historike.
Ideja e romanit “Gjenerali i ushtrisë së vdekur” (1964) është shpirti liridashës i popullit shqiptar. Temën e shpirtit të pamposhtur të shqiptarëve nëpër shekuj autori e trajtoi edhe në romanin Kështjella (1975). Në romanin “Kronikë në gur” (1970) Kadare kritikoi psikologjinë provinciale , ndërkohë që probleme të rëndësishme të historisë janë trajtuar edhe në përmbledhjet me tregime e novela “Emblema e dikurshme” (1977), “Ura me tri harqe” (1978) dhe Gjakftohtësia (1980).
E veçanta e Ismail Kadaresë shfaqet sidomos në trajtimin, nga një këndvështrim i ri, i temës historike dhe në tingëllimin e mprehtë aktual që është i aftë t’i japë asaj. Një nga krijimet më të shquara të Ismail Kadaresë dhe të të gjithë letërsisë së re shqiptare është romani “Dimri i madh” (1977).
Por edhe poezia e Ismail Kadaresë është një prej zhvillimeve më novatore në vjershërimin shqip gjatë një gjysmë shekulli. Ajo shprehu vendosmërinë e shkrimtarëve të brezit të viteve ’60 për të realizuar qëllime estetike të ndryshme prej paraardhësve.
“Frymëzime djaloshare” (1954), “Ëndërrimet” (1957), “Endërr industriale” (1960), “Shekulli im” (1961), “Poemë e blinduar” (1962), “Përse mendohen këto male” (1964), “Shqiponjat fluturojnë lart” (1966), “Motive me diell” (1968), “Koha” (1976), “Shqipëria dhe tri Romat”, përbëjnë titujt kryesorë të veprës poetike të Kadaresë.
Ismail Kadare, në periudhën e parë të krijimtarisë së tij, u tërhoq pas poemës epiko-lirike. Në prirjen e përgjithshme ai nuk u shkëput prej frymës monumentalizuese të poezisë së mëparshme, por e kushtëzoi këtë me tipin e njeriut shqiptar, të historisë së tij kombëtare, të fatit të tij nëpër shekuj. Thuajse në të gjitha poemat e shkruara në vitet ’60 -’70 ka një gërshetim të mjeteve të reja të të shprehurit me mënyrën tradicionale të të vështruarit të jetës dhe të historisë.
Poezia e Kadaresë, është përgjithësisht e qartë, pa ekuivoke, shpesh marciale, thuajse përherë optimiste. Ajo, në kritikën zyrtare, është pritur si pasurim problematik i poezisë shqipe, veçanërisht me temën e qëndresës shumëshekullore të popullit shqiptar në rrugën e tij të gjatë të historisë. Poezia e tij është poezi e sfidave të mëdha shqiptare. Ajo është e përshkuar nga qëndrimi hyjnizues ndaj historisë kombëtare, ndaj lavdisë së tyre, ndaj tokës së të parëve, ndaj gjuhës shqipe.

Qëndresa hyn në poezinë e Kadaresë qysh prej kohërave antike, deri në periudhat më të afërta të historisë. Veçmas ajo lidhet me “motin e madh”, të epokës së Gjergj Kastriotit; por Kadare hyjnizoi një periudhë më të hershme se kjo, që ishte mitizuar më herët prej Rilindjes Kombëtare: periudhën e humanizmit evropian (siç mendon shkenca e historisë, kjo periudhë e gjeti Shqipërinë në të njëjtën shkallë zhvillimi me anën tjetër të Adriatikut), e cila pati shprehjen e saj dhe në njeriun dhe qytetërimin shqiptar. Poema epiko-lirike shqipe arriti një nivel të lartë afirmimi me vepra të tilla të I. Kadaresë, si “Përse mendohen këto male” dhe “Shqiponjat fluturojnë lart”, pastaj me “Shekulli i 20-të”, “Poemë e blinduar”, “Shqipëria dhe tri Romat” e vepra të tjera.
Poezia e Kadaresë është e prirur drejt sintetizmit dhe abstraksionit. Në këtë cilësi poezia e Kadaresë të sjell ndërmend vjershërimin e Migjenit. Sintetizmi shfaqet në mungesën e çfarëdo subjekti apo elementi të subjektit. Poemat e Kadaresë, përgjithësisht poezia e tij, janë art mendimi, pa elemente të rrëfimit (narracionit). Si të tilla, si poema mendimi, ato ofrojnë shumësi leximesh, në kohë dhe në mjedise të ndryshme.
Gjithashtu poezia intime e Kadaresë përshkruhet nga malli për qytetin e lindjes, për njerëzit që lanë gjurmë në fëmijërinë e tij, për atdheun kur ndodhet larg tij, për kohën studentore, vajzat dhe rrugët e Moskës kur është në atdhe, e mbi të gjitha, për vajzën që le gjurmë në shpirtin e tij, por që përgjithësisht ndodhet larg.
Përgjithësisht vepra e Kadaresë është e sunduar prej mitit të së shkuarës, evokimit të lavdisë së dikurshme. Kadare synon ta çlirojë njeriun shqiptar prej akuzash që e kanë ndjekur ndër shekuj, duke përfshirë akuzën si popull i lindur me instinktin e luftës dhe të mercenarizmit, binjak me armën dhe peng i saj.
Raporti midis jetës dhe vdekjes, midis të gjallëve dhe varreve, midis brezit që shkoi dhe atij që vjen, një nga raportet më thelbësore të qenies njerëzore, përbën një rregullator të mbifuqishëm të gjithë yllësisë së veprave të Kadaresë. Synimi parësor i çdo letërsie serioze që të qëndrojë mbi kohën dhe hapësirën zuri vend kryesor që tek romani “Gjenerali i ushtrisë së vdekur”.
Në vitin 1996 , Kadare u pranua anëtar për jetë i Akademisë së Shkencave Morale dhe Politike në Francë. Në vitin 1992 u vlerësua me Prix Mondial Cino Del Duca; në 2005 fitoi Man booker International Prize dhe në vitin 2009 mori çmimin Prince of Asturias për Artet.Shkrimtari shqiptar Ismail Kadare ka fituar Çmimin “Jeruzalemi” për vitin 2015. Çmimi do t’i dorëzohet Kadaresë në hapje të Panairit Ndërkombëtar të Librit muajin në muajin shkurt në Jeruzalem. Ai është konsideruar me këtë rast shkrimtari që i dha shprehje lirisë njerëzore në librat e tij.

Kadare është një tregimtar ironik dhe tepër interesant që rrëfen shkëlqyeshëm me nënkuptime të tërthorta rreth fajit kolektiv, veçanërisht në mos ndëshkimin e këtij faji… Edhe pse në formën e të shkruarit personazhet janë kryesisht lokalë, kuptimi dhe rëndësia janë padyshim universale. ” – thuhet në motivacion e mimit me te fundit te shkrimtarit te madh.

Disa nga veprat e Kadaresë
Frymëzime djaloshare – 1954
Shekulli im – (1961)
Gjenerali i ushtrisë së vdekur – roman- 1963
Përse mendohen këto male – 1964
Dasma – 1968
Motive me diell – (1968)
Kështjella – roman – 1970
Kronikë në gur – roman – 1971
Koha (1976)
Dimri i madh – roman – 1977
Ura me tri harqe – 1978
Prilli i thyer – 1980
Gjakftohtësia – përmbledhje novelash – 1980
Koha e shkrimeve – 1986
Koncert në fund të dimrit – 1988
Vepra Letrare – 1981-1989
Dosja H – 1990
Piramida – 1992
Shqipëri – 1995
Pallati i ëndrrave – 1996
Dialog me Alain Bosquet – 1996
Spiritus – roman- 1996
Kushëriri i engjëjve – ese- 1997
Poezi – 1997
Kombi shqiptar në prag të mijëvjeçarit të tretë – ese- 1998
Tri këngë zie për Kosovën – triptik – 1998
Ikja e shtërgut – tregim – 1999
Qorrfermani – roman – 1999
Vjedhja e gjumit mbretëror – tregime – 1999
Ra ky mort e u pamë – ditar për Kosovën, artikuj, letra – 2000
Kohë barbare (Nga Shqipëria në Kosovë) – biseda – 2000
Breznitë e Hankonatëve – 2000
Bisedë përmes hekurash – 2000
Elegji për Kosovën – 2000
Lulet e ftohta të marsit – roman – 2000
Unaza në kthetra – 2001
Eskili, ky humbës i madh – 2001 (ribotim)
Qyteti pa reklama – roman – 2001
Jeta, loja dhe vdekja e Lul Mazrekut – roman – 2002
Pasardhësi – roman – 2004
Identiteti evropian i shqiptarëve – 2006
Hamleti, princi i vështirë – Sprovë – 2006 /f.n/

At Shtjefen Gjeçovi – dëshmues i fazës arketipale të psikologjisë etnike të popullit tonë

by

Nga Anton Çefa/
At Gjeçovi lavroi në disa fusha të dijes e të artit, por kur na përmendet në kujtesë emri i tij, si një lapidar shkëqimtar na përfytyrohet Kanuni, vepra monumentale e kulturës sonë popullore. Merita e tij në kodifikimin e Kanunit qëndron në faktin se ai ka rregjistruar jo vetëm ligjet e së drejtës zakonore, por edhe “ligjet” e etikës; duke na vijëzuar një hise të dorës së parë të psikës sonë etnike, strukturën morale të shoqërisë kanunore, e cila në të njëjtën kohë është struktura më e hershme e etikës morale të popullit tonë. Tek ajo pasqyrohet gjithashtu qenia dhe qenësia e një ideali të fisëm etik. Duke na dhënë kodin e hershëm juridik dhe ngjizur me të kodin etik të frymëzuar nga ideali etik, Gjeçovi na paraqiti para botës jo vetëm si një popull i lashtë e fisnik, po edhe i qytetëruar. Në primitivizmin e vet jetësor, populli ynë vuri ligje për të rregulluar jetën e vet shoqërore, dhe një populli që krijon ligje dhe që ushqen një ideal etik është vërtet i qytetëruar.
(Marr leje të bëj një “ndërkllapa”. Atë që bëri Gjeçovi në fushën e së drejtës zakonore, e bënë më vonë në fushën e artit folklorik mbledhësit dhe botuesit e parë të këngëve të kreshnikëve, At Bernardin Palaj dhe At Donat Kurti, të cilët i “kodifikuan” ato, duke i dhënë formën e plotë të një eposi. Ky monument i dytë madhor dhe madhështor i kulturës sonë popullore mbas Kanunit pasqyroi në fushën e artit psikologjinë etnike të popullit tonë, atë psikologji që kishte pasqyruar Gjeçovi tek Kanuni.)
“Ligjësia” psikologjike në veprën e Gjeçovit është fryma, shpirti, virtyti, ndërsa kanunësia e së drejtës është lënda, trupi, ligji. Nga virtyti lind ligji, virtyti është fryma që i jep jetë ligjit. Ligji pasqyron karakterin, virtyti e dëshmon atë. Kështu, nga Gjeçovi ne mësojmë përbërës me vlerë të psikologjisë sonë etnike drejtpërdrejt dhe tërthorazi; drejtpërdrejt nëpërmjet parashtrimit të tij të lëndës dhe tërthorazi nëpërmjet ligjeve kanunore.
Ndryshimi mes ligjit kanunor dhe normës morale qëndron në pasojat e tyre. Pasojë e shkeljes së ligjeve të së drejtës është gjyqi, dënimi; ndërsa shkelja e “ligjeve” të virtytit, mosrespektimi i tyre nuk ka gjyq, ndëshkim, por ka thjesht dënimin moral: turpin. Gjeçovi në KLD e ka sqaruar këtë çështje, duke e cilësuar shkeljen e virtyteve si shnjerëzim ose duke folur për “të falmen”, kur thotë: “Je i lirë me mbajtë burrninë tande, je i lirë me u shburrnue”.
Për ta sqaruar më mirë këtë çështje, po marrim si shembull besën, ku duket i qartë dallimi mes ligjit kanunor dhe normës morale. Gjuhësisht, leksema besë është një fjalë homonimike; ajo emërton dy dukuri krejt të ndryshme nga njëra-tjetra: besën si zakon i së drejtës kanunore dhe besën si normë morale.
Si normë e së drejtës, “besa asht një vade (periudhë kohe) lirije e sigurimi qi shpija e të vramit i ep dorërasit të tij, tuj mos i ndjekë për gjak perkohsisht e mje (deri) në vade të caktueme” . Ndërsa si virtyt ajo është thjesht mbajtja e fjalës së dhënë.
Besa si doke kanunore nuk funksionon vetëm, ajo kërkon të shoqërohet me benë. “Beja asht nji sjellje besimtare, per mjet së cillës nieri, tue dashtë me dalë së keq prej nji zhgarkimi të dhunshem, do të përkasë me dorë nji shej besimi, tuj e grishë emnin e Perendis në dishmi të së vertetës.”. Ndërsa si fjalë e dhënë, ajo është e vetëmjaftueshme; nuk ka nevojë për benë e as për ndonjë kusht tjetër. Me fjalë të tjera, për ngrënien e fjalës së dhënë nuk fajësohet e ndiqet tjetri penalisht. Pasojat janë vetëm shpirtërore: turpi a koria, a në mënyrë metaforike: faqja e zezë.
*
Përballë Çabejt, Konicës, Anton Harapit, që kanë bërë objekt të veçantë studimi psikologjinë etnike të popullit tonë; Barletit, Bardhit, Bogdanit dhe pothuajse të gjithë shkrimtarëve e publicistëve të Rilindjes dhe të Pavarësisë, dhe mjaft të huajve, prej të cilëve po përmend Valentinin, Cordignano-n, studiuesin dhe përkthyesin në anglisht të Kanunit, Leonard Fox, studiuesin japonez Kazuhiko Yamamoto, studiuesin amerikan George Fred Williams, e ndonjë tjetër që kanë dhënë mendime në këtë lëmë studimore, Gjeçovi zë një vend të veçantë, si dëshmues i strukturës etike të popullit tonë në fazën e saj arketipale, në një hapësirë të gjerë kuptimore, dhe duke u bërë kështu refernca e parë dhe më e rëndësishme për këtë fushë shkencore.
Kjo strukturë etike arketipale përfshin virtyte të tilla si burrëria, nderi, besa, ndorja, falja, mikpritja, dhe, për rreth kësaj bërthame, një varg tiparesh humane të tjera si ndjenjat e ngrohta e të pastra familjare, kulti i prindërve dhe, përgjithësisht, i të parëve, bujaria, nderimi i veçantë për të vdekurit, dashuria e pakufishme për vendin, ndjenja e mosnënshtrimit ndaj të huajit, armikut, një dëshirë e etshme për të jetuar të lirë, gatishmëria deri në vetmohim për t’i mbrojtur trojet dhe lirinë prej të huajve, karakteri luftarak, trimëria, heroizmi, nderimi dhe një ndjenjë e veçantë për armën, qëndresa në sprova të vështira përballë armikut, krenaria kombëtare, individualizmi, konservatorizmi, që profilizojnë identitetin shpirtëror të popullit tonë.
Natyrën arketipale të strukturës sonë etike e kanë vëvë në dukje edhe shumë studiues të huaj. Leonard Fox ka shkruar: “Shumica e ligjeve të pasqyruara në Kanunin e Lekë Dukagjinit janë në fakt arketipe legale, që janë ruajtur nga periudha ekstremisht arkaike të qytetërimit njerëzor”. Ai e ka vlerësuar Kanunin si “shprehja dhe pasqyrimi i karakterit shqiptar, karakter që mishëron një moral të pakompromis të bazuar në drejtësi, nder, dhe respekt për veten dhe për të tjerët”. Ndërsa studiuesi japonez Kazuhiko Yamamoto, i pari studiues nga kontinenti aziatik që ka bërë objekt studimi të drejtën zakonore shqiptare dhe i pari që, duke e shqyrtuar në rrafsh krahasues me traditën mitologjike japoneze dhe me strukturën etike të shoqërisë homerike, të pasqyruar tek “Iliada” dhe “Odisea” dhe tek tragjeditë e Eskilit e të Sofokliut, e ka trajtuar atë si sistem vlerash etike të një shoqërie pagane transhendentale dhe, duke polemizuar me hipotezat e mëparshme për problemin e zanafillës së etikës në shoqërinë njerëzore, e ka cilësuar atë si fazën fillestare të organizimit shoqëror të një shoqërie ku mungon shteti.
Lashtësinë e sistemit të vlerave etike të Kanunit tonë, natyrën e tyre arketipale, Yamamoto e ka çuar deri në pragun zanafillor. Mbasi ka kritikuar teoritë e Hobbes-it, Rusoit, Niçes dhe Gerardit për origjinën e rendit shoqëror, dhe, lidhur me të, për stadin më të hershëm të psikologjisë njerëzore, ai ka shtruar hipotezën që struktura etike shqiptare e pasqyruar në Kanunin e Lekë Dukagjinit përbën fazën e parë të etikës njerëzore.
*
Ku qëndron vlera aktuale e trajtimit të strukturës etiko-morale arketipale të shoqërisë së hershme shqiptare nga Gjeçovi? Ndërsa kanunësia e së drejtës ndryshon me ndryshimin e rrethanave shoqërore, kështu që sot nuk mund të bëhet fjalë për zbatimin e së drejtës kanunore, gjë që perëndoi që në gjysmën e parë të shekullit të kaluar, psika e pasqyruar tek kanuni dhe sidomos ajo hise e saj që ne e quajmë strukturë etike është më e qëndrueshme, më konservative. Sado e dobësuar nga rrethanat historike të pavolitshme, ajo është ruajtur në vetëdijen dhe nënvetëdijen tonë.
Historikisht ka qenë kjo traditë që e ka mbrojtur shqiptarin nga tëhuajsimi, ky synim i përgjithmonshëm dhe kjo përpjekje e vazhdueshme e pushtuesve të huaj, dhe do të jetë sot e kësaj dite fondi shpirtëror me të cilin do t’i rezistojmë rreziqeve që paraqesin tendencat globaliste të kohës së sotme.
Në mënyrë të veçantë, në periudhën e regjimit komunist, me imponimin e ideologjisë komuniste, kjo trashëgimi e vyer u sulmua nga diktatura me të gjitha format e mundshme, jo vetëm me plane e programe të planifikueme, pleniume e kongrese të bujshme, por edhe me dhunë. Siç ka shkruar Sami Repishti: “Pushkatohej ai që shtëpinë e konsideronte të Zotit dhe të mikut, burgosej e vritej ai që ruante nderin më shumë se jetën,torturohej mizorisht ai që burrnisht nuk pranonte me shpifë për shokun ose të panjohurin, internohej shqiptari që mbajti besën e dhënë ose bashkëshorti, sidomos gruaja, që nuk tradhëtonte burrin.”
Është në natyrën e shqiptarit që ta ndjejë veten më të lirë, më të plotësuar, më të realizuar, në gjirin e këtij tradicionalizmi instinktiv e njëheri gjallërues që priret gjithnjë nga e reja, drejt një perspektive premtuese të së ardhmes.
Sot e kësaj dite, është kjo traditë sa e fisme aq origjinale që na jep mundësinë të paraqitemi denjësisht para popujve të tjerë. “Pohimi ‘Jam shqiptar!’, ka shkruar Koliqi, mbetet pa veshtrim kur nuk mbështetet themelisht në pasuni të dokeve jetike. Po nuk lidhem krenín e emnit shqiptar me besë, nderë, burrní, mikpritje, d.m.th. me trashigim stërgjyshuer, sa për vetina tjera, cilado qofshin, na radhitemi në bisht të kombeve t’Europës. Në qe se në historín e qytetnimit europjan kemi shkrue ndonji kapitull, ndoshta të shkurtë e të zbetë, por që dishka vlen, kjo i detyrohet atyne vetive gojdhanore.”
Problemi i njohjes, i ripërtritjes dhe i kultivimit të vlerave pozitive të traditës dhe i shmangies së tipareve negative është faktor i nevojshëm dhe i domosdoshëm në zhvillimet e jetës shpirtërore dhe po aq një mjet i rëndësishëm në strukturimin e jetës politike, ekonomike, shoqërore, arsimore, kulturore, artistike, etj., të një populli. Njohja e substancës etike përbën një vlerë imperative. Njohja e kodit etik popullor dhe, në rastin tone, ripërtritja e tij është parakusht për ndërtimin e një filozofie të jetës kombëtare, të një edukate kombëtare të breznive të reja dhe, po ashtu, një parakusht për t’i vënë themele të sigurta ligjshmërisë shtetërore.
Në rrethanat tona të sotme, është e nevojshme dhe e domosdoshme të synojmë dhe të përpiqemi për një ripërtritje shpirtërore të popullit, në funksion të vetëdijësimit të tij lidhur me detyrat për ndërtimin e një jete qytetare të qëllimshme të frymëzuar nga idealet e larta atdhetare e shoqërore, dhe sidomos të një demokracie të shëndoshë, të cilën klasa politike nuk ka arritur dhe nuk ka dashur ta vërë në jetë. Pa këtë ripërtritje, pa këtë vetëdijësim, nuk mund të bëhet fjalë për një integrim në qytetërimin perëndimor, për t’i bërë tonat ato vlera të shëndosha që e karakterizojnë atë dhe që konsistojnë në ndërgjegjësimin e çdo qytetari për përgjegjësinë ndaj vetes, shoqërisë dhe atdheut, për çdo gjë që ndodh me të dhe rreth vetes së tij.
Është detyrë e ditës që në gjithë veprimtarinë tonë shoqërore e kombëtare të shkëlqejë gjithnjë ideali etik i etnosit tonë i mbrujtur ndër shekuj. Sepse ideali etik është atributi shpirtëror qenësor, njësia që e ushqen dhe i jep formën e njëmendtë idealit kombëtar; ai nuk është thjesht jehonë e një realiteti të dikurshëm, e një të kaluare historike, por, dhe kjo është kryesore, ai është e duhet të jetë një synim i dorës së parë për të ardhmen, një ideal që duhet të vezullojë gjithnjë mbi hapësirën shpirtërore shqiptare dhe, sidomos, mbi atë ngastër të saj të shenjtë që ne e quajmë shkurt ndërgjegje kombëtare dhe që është aspiratë dhe njëheri krenari, vetëmohim dhe njëheri heroizëm për secilin prej nesh. Kur misionari aktiv i Foreign Office-s, Edmund Spencer, që vizitoi Shqipërinë në vitin 1847, shprehej:“Shqiptarët tregojnë çdo virtyt social që dallon banorët e vendeve më të qytetëruara” ose kur F. S. Douglas që, si shoqërues i lordit anglez Frederik North, vizitoi Ali Pashë Tepelenën , më 1811, shkruante: “Shqiptarët i kanë të gjitha cilësitë që përgjithësisht përbëjnë embrionin e një kombi të madh”, ata sigurisht kishin parasysh ndërtesën fisnike shpirtërore të popullit tonë dhe, në vijë të parë, atë ideal që i jep dritë asaj ndërtese, idealin e lartë etik të popullit tonë, si faktor parësor për ekzistencën e një kombi, njëmendësinë shpirtërore që përbën njësinë e matjes, etalonin që formëson dhe përcakton dimensionet e një kombi. Një popull që e humb atë shkon drejt shkombëtarizimit; dhe, në ditët tona, e përpin globalizmi ndërkombëtar. “Shpirti dhe gjenia kombëtare, ka shkruar Noli, janë ato që e ndajnë (dallojnë) një komb nga tjetri, dhe këto duhen mësuar dhe lëruar, në qoftë se një komb s’do vdesë. Orën që i humbi, është i vdekur”, sepse “pas vdekjes morale, vjen vdekja fizike.” Prandaj, problemi i strukturës morale etnike, i idealit etik që e përshkon atë, si përbërës i qenësishëm i një ndërgjegjeje të shëndoshë kombëtare, është i lidhur ngusht me fatet e popullit dhe të atdheut.
Duhet të pranojmë që populli ynë sot po përjeton një krizë të thellë morale tepër të rrezikshme për të sotmen dhe sidomos për të radhmen. Nuk mund të çlirohemi prej saj, nëse nuk përpiqemi të përtrijmë atë çka ka mbetur prej tharmeve shpirtërore të së kaluares, të ripërtrijmë ato çka janë venitur apo shuar krejt dhe të hedhim sytë drejt së ardhmes, duke u përpjekur për fisnikërimin e njeriu tonë.
Megjithëse edhe në këtë periudhë që po futet në histori me etiketën e një tranzicioni deshtak drejt një demokracie të vërtetë, shoqëria shqiptare nuk arriti të jetësojë një ripërtëritje aq të dëshiruar të traditave të vyera shpirtërore, populli ynë, që i ka bërë ballë përpjekjeve shekullore asimiluese të të huajve shumë më të fuqishëm se ai; ky popull që ka ruajtur gjuhë e zakone, ky popull që ka plazmuar një individualitet etnik original, duke u kapur me xhelozi pas traditave, ky popull është i aftë për një zgjim shpirtëror të tillë që, duke bërë të veten atë çka të mirë na ofron qytetërimi perëndimor, i filtruar gjithnjë në filtrën e psikës sonë, të ripërtërijë atë substancë etike të fisme të trashëguar prej të parëve dhe të dëshmuar nga Gjeçovi. Është pikërisht kjo traditë e qenësishme shpirtërore kushti ekzistencial i mbijetesës dhe i afirmimit tonë me dinjitet në gjirin e kombeve të tjera.

DED GJOMARKAJ HERO I QENDRESES KUNDER DIKTATURES KOMUNISTE

by

Ne Foto: DED GJOMARKAJ 1921-2015/
Nga Lek Pervizi/
Ky lajm solli një trishtim te madh në të gjitë ata që e kanë njohur Dedën në konditat e burgjeve e kampeve të internimit,j ku ai kaloi gjithë jetën. Pavarësiht nga mosha e madhe 94 vjeç, figura e tij mbetet gjitmonë ajo e atyne rrethanave të vështira në të cilat na kishin bashkuar dënimet e njepasnjeshme të regjimit komunist. Deda i pëtkiste asaj familje të madhe e të nderuar të Gjomarkajve, Kapidanave të Mirditës, që edhe Turqia ia kishte njohun titullin e lartë princor dhe, ku siç dihet, Mirdita është e vetmja krahinë e mbetur krejtësisht katolike, ku perandoria osmane nuk ndikoi.
Nuk ka dyshim se ky trashëgim historik pëshonte edhe mbi shpatullat e Dedës, si pinjoll i asaj familje. Kjo do të thoshte, se ai duhej t’i përgjigjej situatës së rëndë që e kishte përfshi. Dhe koha do të tregonte se ai kurrë nuk ia lejoi vetës të mposhtët sado që konditat të ishin të vështira e pothuejse të padurueshme.
Si bashkëvuejtës dhe i afërt i tij, nip e dajë, jemi gjetur ne te njejtat rrethana, jo vetëm si familje të destinuara nga diktatura që të asgjësohën, por edhe ne rrethana vetjake, ku kërkohej qëndresë e vendosmëri për të mos u përkulur para dhunës e joshjëve. Diktatuira komuniste pëdorte të gjithë mënyrat e mjetët për të thye qëndresën e disa përsonave që vinin nga familje të mira e të mëdha për t’i denigruar e përulur.
Kemi shumë raste ish te burgosurish e të internuarish që e kanë paraqitur veten si flamurtarë të qëndresës duke rreshtue dënimet e tyre e duke u vetquajtur Mandela, në kurriz te atyne që ua kishin kalue sa herë mandelave. Deda ishte nje nga ata, që nuk doli të rrahë gjoksin, as të ngrejë zanin. Ai ishte tepër fisnik e nuk mund ta ulte veten aq poshtë sa me e reklamue veten si burrë i mirë. Sot, në këtë ditë të zezë të vdekjës e gjithë reklama e tij shpaloset me madhështinë e saj si njeriu që për 46 vjet rresht i tha diktaturës, ndal, me mue nuk ia del, as me forcë as me të mirë (dinakeri).
Lindur më 1921, në moshën 22 vjeç arrestoët dënohët 5 vjet burg. Përveç burgut njohu tmerrin e kampëve të punës, Maliq, Vloçisht, Beden e Lekaj deri 1950. Këtu Deda lirohet për plotësim dënimi e vjen në Tiranë e bashkohët me ne dajat e kushërij të tij Ku të shkonte ? E gjithë familja në internim në Tepelenë. Vllazznit e malit, Marku dhe Lleshi ishin vra. I ati me dy vllaznit e tjerë ishin arratisë jashtë shtetit e nuk kishin asnjë lidhje me familjhën ertyne. Aq ma pak me Dedën. Shtëpia në Shkodër konfiskue. Sarajet e Oroshit, djegur. Menjëherë u kuptue se lirimi tij ishte ba me qëllim. Spiunët u dyfishuan në vigjilencë ekstreme ditë e natë. Ky qëllim rrinte mbi skrivanitë e Mehmet Shehut dhe Kadri Hazbiut. Kjo dyshe e tmerrshme po sajonte një lojë për asgjësimin e gjithë të arratisurve, sidomos të veriut, ku kishte fillue hedhja e diversantëve nga ajri dhe hyrja nga kufiri jugosllav. Duhej gjetur njeriu që mund ta realizonte atë punë. E kush mund ta bante më mirë se Ded Gjomarkaj, ky pinjoll i Kapidanëve të Mirditës ? Arretestohëmi në dy vllazni. Deda paraqitet se u paskej shpëtue e dale në mal. Ndërkohë unë e Valentini mbyllemi në Kalanë e Portopalermos. U hap fjala se Ded Gjomarkaj ishte arratisur dhe djemte e Prenk Pervizit i kishin zhdukur. Kjo fjalë shkoi në veri, Mirditë, Kurbin, Krujë Lezhë, Pukë. U shpall me fjalë, se Ded Gjomarkaj, djal’i Kapidan Gjonit, i ftonte të gjithë të arratisurit të mblidhëshin në një vend në Zall Herr për të krijuar bashkiminj e gjithë të arratisurve për organizimin e qenresës së armatosur kundër komunistëve, me ndihmën e jashtme. Sigurimi me në krye Kadri Hazbiun, krijuen gjoja grype të arratisur (sigurimca) për me ra në kontakt me të arratisurit e malit. Po Deda ku ishte ? Duke kujtuar se Deda do ta pranonte atë lojë, me premtimet shumë joshëse, pra me të mira, krenët e Sigurimit, si Mehmeti ashtu Kadriu u gjeten para nje refuzimi kategorik. Deda mbahej në izolim të plotë. Askush nuk dinte gjë për të. Kështu që pralla se ka dalë në mal bahej e besueshme. Në Portopalermo sollën do Mirditorë, Të pyetur prej nesh mos dinin gjë. Ata e besonin daljen e Dedës ne mal dhe u çuditën kur na gjetët aty. Sepse ne quhëshim të zhdukur. Duke mos ia dale as me të mire as me të keq me Dedën, Kadri Hazbiu e ndryshoi lojën. Gjetën një të burgosun (tiranas) të cilin e kurdisën të paraqitej si Ded Gjomarkaj në atë mbledhjën e Zall Herrit. Një si sosi e tij. Në këtë plan, Kadri Hazbiu u bë si arratisur e me disa njerëz të sigurimit shkoj në Kurbin, drejt në Skuraj. Me anë të disa spiunëve arrin të këtë një takim nga larg me Ndue Gjergjin, kushëri i Dedës dhe yni. Ndou ishte i arratisuri më i rëndësishëm për krahinat veriore, Kurbin, Mirditë, Pukë e Lezhë. Gëzonte dhe reputacionin si nip i Gjeneral Prenk Pervizit. Takimi bëhët. Kadriu lëshon zërin nga larg, duke i bërë te fala nga Ded Gjomarkaj i cili e ftonte në Zall Herr ku do të mbahej një mbledhje e të gjithë të arratisurve. Ndou ishte përgjigjur, se në qoftë se Deda është arratiur e ka vendin këtu në Skuraj e jo në Zall Herr. Loja e Kadriut dështoi dhe ai u kufizue me shti në kllapa të arratisur të Krujës, Durrësit, Kavajës, Elbasanit etj. ku Dedën nuk mund ta njihte kush si pamje. Tani diçka e çuditshme. Si shkoi mbledhja. Kam dëshminë e dy të arratisurve kruetanë pa ndonjë rëndësi që i internuan ne Tepelenë. Ata tregonin. Kur ishin mbledhur në një si barake të madhe, ç’të shihje, mbushur plotpërplot me t’arratisur, ulur grupe grupe Deda u kthye me familjën në Shkodërc më 1991
dhe u vendos në banesën e tij që e kishin kthyer në shtëpi pionieri, pa 46 vjet ndarje prej saj.

këmbëkryq me armët në prehër. Kur ja doli një njeri që qëndroi pas një tavolinë e dikush foli. U njohim me kapidanin e Mirditës Ded Gjomarkajn. Duartrokitje. Deda i rremë qendisi nje fjalim te bukur, sa na u bë zemra mal. Kur mbaroi, ne nisëm të duartrtokasim e brohorasim. Kur befasuisht na i vunë nga tri gryka pushkësh në bri. Prangat dhe shqelmat e drejt e në birucat e Sigurimit. Disa u pushkatuen te tjerë kalbën në burg. Ne shpëtuem kot. Kështu mbaroi ajo lojë që Mehmeti e Kadriu kishin nisë me të madhe, po ama disa të arratisur i zunë. Po Deda ? Nga izolimi i madh në një qeli të ngushtë e t’errtë, ushqye vetëm me buk e ujë, Deda ishte dobësuar shumë, pas tre vjet izolimi të plotë. Atij i kishin ba presione të mëdha, vetë Mehmet Shehu bashkë me Kadriuin, me premtime e privilegje. Donin ta detyronin t’i shkruente t’atit, Kapidan Gjonit, me ra në marrëveshje me ta, etjera punë. Një ditë sollën aty një mjek. Kur e pa ashtu Dedën të katandisur aq keq, u kishte thanë oficerëve që e shoqëronin, shpejt shkoni e blini mollë, portokalle, pemë. Nuk e shihni se e ka zene skortbuti ? Ky po vdes per mungesë vitaminash. Deda i shpëtoi asaj gjëndje. Për të justifikuar atë lojë e nxorën në gjyq ku, për ta denuar, e akuzuan për arratisje ne marrëveshje me ne. Deda ishte përgjigjë, që mi nxirrni këtu përpara ato kushërijtë. Nuk u bë gjë. . Ky ishte një sebep i kotë. Gjyqë formal. E denuan shtatë vjet, dhe e izoluen ne kalanë e Gjirokastrës, pa mundësi kontakti me askënd. Ne dhe familja në internim në Tepelenë nuk dinim asgjë. Unë e Valentini e kishim kuptuar se me Dedën po luhej një lojë. Arratisja ishte një prallë e sajueme. Ngjarjet u rrotulluan, dhe unë e Valentini përfunduem në kampin e Kuçit të Vlorës, ku më 1957 sollën edhe Dedën. Atëhere u muer vesh e gjithë historia e përpjekjeve të shtetit për ta thyer. Siç treguem më sipër. Deda na e kishte thanë, unë vendosa me dek, po në asnjëmenyrë me u dorëzue. Ky nuk asht një tregim për me rrëfy torturat e diktaturës. Asht një tregim me tregue vullnetin e pathyeshëm të këtij njeriu, që si Gjomarkaj i vërtetë, e ka treguar me fakte se i përkiste një familje nga më fisniket të Shqipërisë. Një familje me dinasti princore shekullore dhe e përfshirë në historinë e Shqipërisë. Këtë qëndrim të vendosur, nuk ia fali pushteti komuniste, sepse e arrestoi përsëri megjithëse ishte i internuar në Gjazë, duke e denuar 10 vjet te tjerë, që gjithsejt iu bënë 22 vjet burg e 24 vjet internim, 46 vjet.
Në dënimin e tretë në Lushnje, ku nuk kishte pranuar në asnjë menyrë të firmoste proces-verbalin e hetuesve, kur doli në gjyq, pas fjalës së akuzës e pyesin se ç’kishte përt të thënë. Me bini një letër dhe një pen, ishte përgjigje. .Kur ia sollën, vuri firmën në fund të letrë së bardhë, tani u tha, shkrueni ç’të doni. Hetuesi i drejtohet, a e di se ç’të pret nga kjo firmë. Deda ia kthen, pse e di e kam firmosë. Kjo ngjarje beri që ai hetuesi pas do kohë të jepte dorëheqje, sepse Deda i kishte dhanë atë mësim që nuk mund të ia jepte askush. Pse, ai e kuptoi se si hetues ishte kthye në një vegël qorre të regjimit, për të denuar njerëzi të pafajshëm kot.

U shtyva në këtë tregim ku përfhsihet Deda, për të nxierrë ne dritë se ky njeri, që pësoj aq dënime dhe u tregue aq i pamposhtur, e kishte ne natyrën e genit nga i cili rridhte që të qendronte sypatrembur e ballë hapur ndaj atyre që nuk kishin lenë krim pa kryer dhe poshtërësi pa bërë në Shqipëri. Deda dhe familja e tij nuk e përfillën fare atë diktaturë çnjerëzore në çdo sjellje e qëndrim të tyre, lartësisht fisnikë dhe të pathyeshëm, qoftë burraq ashtu dhe femra. Motrat e Dedës, edhe ato janë heroina të vërteta po aq të vendosura, te pamposhtura e trimëresha.
Për këtë hero të vërtetë .që i qëndroi burrërrisht i pamposhtur diktaturës me t’egër që kishte sunduar mbi shqiptarët, asnjë nga gjashtë Presidentet, dukefilluar nga i pari, dhe një radhë e gjatë kryeministrash nuk u denjuan të venë ujin në zjarr (popullorçe) që ta nderojnë me dekoratën me të lartë që mund të meritojë një njeri, e këtë njeri e kanë pasur aty para syve tash 25 vjet, pa u kujtuar për një herë. Po se mos ua vari ai atyre !
. Nuk ka më turp për një shtet që të mos njohë e mos vlerësojë qytetarët e tij, sipas meritave reale dhe jo sipas thashethemve e prallave me mbret qe kohët e fundit qendisin në Shqipëri, për heroj te paqenë e histori të paqena. Jo qe kanë arritur te dekorojne kriminelë që kanë derdh gjak shqiptari.
Ded Gjiomùarkaj, për ata që e kanë njohur nga afër, mbetët një njeri shëmbëll, edhe për sjelljën e tij jatëzakonisht njerëzore dhe të afrueshme. Ai kurrë nuk impohej me autoritetin që i vinte nga origjinëna, si pinjoll i derës së lartë së cilës i përkiste. Fisnikeria e tij imponohej pra me një qëndrim si të thuesh popullor, gjithë urtësi mirditore, ku fjala që thuhej merr vlerë për mesazhin që jep. Deda ishte mjeshtër i bisedës, ku dallohej sgjuarsia tradicionale e trashiguar nga shekuj në familjën e tij. Me urtësinë, me fjalën e ambël dhe kuptimplote, me marrjen me te qeshur edhe sitautat ma të vështira, Deda fitonte simpatinë e e respektin shoqërisë e imponohej vërtetësisht si një bir i denjë i asaj familje që i qëndron e pandame dhe bashkangjitur historisë shqiptare. Deda nëqoftëse nuk përmendet si një përsonazh historik, patjetër se do të përmendet, të kujtohët e të nderohet si një hero dhe martir i lirisë dhe demokracisë, Do të ishhte mirë që ky shkrilm të shkonte në veshët e kërij presidenti ose pasardhësit, (më që paraardhësit s’benë gjë) të kishin miresinë me u perul para të tillë figurave madhore të qendresës së pamposhtur ndaj diktaturës komuniste. Dedë Gjomarkaj është ai shqiptar, ai i përdjekur politik, i burgosur e internuar 46 vjet, simbol i një qëndrese jashtëzakonisht burrëror, fisnike që e meriton të quhët e të shpallet Hero i qëndresë kundër diktaturë komuniste, Hero i Lirisë e Demokracisë dhe përçues i virtytëve me të larta shqiptare.

Ledia Goga, shkencëtarja farmaceutike në Boston

by

Nga Shefqet Kërcelli*/
Ëndërronte të ishte dentiste në një klinikë në Durrës, por sot punon në Boston, si ndërlidhëse kliniko-shkencore për kompaninë farmaceutike “Boehringer Ingelheim”. Vajza nga qyteti bregdetar i Durrësit, Ledia Goga, u largua nga Shqipëria në gusht të vitit 1996, por, pamvarësisht se kanë kaluar 18 vjet, ajo është e bindur se do të mbetet përgjithmonë në mes të dy kulturave, asaj shqiptare dhe asaj amerikane. E lindur në Shqipëri dhe e arsimuar profesionalisht në Amerikë, Ledia nuk mund të ndihet 100 për qind pjesë e asnjërës shoqëri. Ajo ka një personalitet të vecantë, me përkatësi të plotë vetëm në grupin e emigrantëve si vetë ajo, me rrënjë diku në mes të Atlantikut. Pavarësisht rrugës së gjatë e të vështirë të integrimit, Ledia ishte me fat që iu dha mundësia për t’u shkolluar në Amerikë. Në mesin e viteve 90 -të shekullit të kaluar, shumë bashkëmoshatarë të saj përpiqeshin të gjenin mënyra të ndryshme për ta ndërtuar të ardhmen e tyre jashtë Shqipërisë së tranzicionit. Është interesante se sa forcë ka rastësia në përcaktimin e drejtimit të jetës të Ledias. Pasi mbaroi gjimnazin “Gjergj Kastrioti” në Durrës, ju desh të zgjidhte midis konkursit të stomatologjisë dhe atij të anglishtes, sepse ishin të dy në një ditë. Por vajza e re zgjodhi stomatologjinë dhe, për fat të keq, nuk e fitoi. Arsyet nuk i di edhe sot e kësaj dite, sepse konkurruesit nuk kishin të drejtë të shihnin apo t’i diskutonin përgjigjet e pyetjeve të komisionit. Ato mbeteshin përfundimisht mbrapa dyerve të mbyllura, ku bëheshin pazaret e radhës. Vitin që vijoi Ledia aplikoi për të filluar studimet si përkthyese në Xhenova, Itali, dhe si studente e përgjithshme në Amerikë. Atë verë iu desh të zgjidhte përsëri, por këtë herë midis Italisë dhe Amerikës, sepse viza italiane dhe bursa amerikane erdhën në një dite. Zgjodhi rrugën e Amerikës; Një vendim që përcaktoi drejtimin e 18 viteve më pas. Në kolegj nxënsja e shkëlqyer e “Gjergj Kastriotit” zgjodhi degën e biologjisë dhe më pas doktoratën në fiziologji, në University of Louisville, Kentucky, sepse shkenca e biologjisë e ka tërhequr që kur ishte nxënëse në qytetin e saj bregdetar. Interesi e pasioni për të ju zgjuan që në klasën e pestë, me mësuese Sosen, në shkollën “Mujo Ulqinaku”, dhe më pas u përforcuan nën ndikimin e pedagogut Michael Capp në kolegjin “Carlow College”, në Pittsburgh, Pennsylvania, i cili ja prezantoi përsëri biologjinë me një elokuencë e mjeshtëri të rrallë pedagogjike. Pas vitit të parë të kolegjit, fondet e bursës nga Shoqata Kulturore Shqiptaro-Amerikane mbaruan dhe studentja e biologjisë u ndodh në mes të një udhëkryqi shumë të vështirë:-ose të kthehej mbrapsht në Shqipëri, ose të vazhdonte të luftonte, të punonte çfarëdolloj pune e të studionte njëkohësisht, për të përballuar taksat e shkollës dhe jetesën. Rezultatet e larta në provime e ndihmuan vetëm pjesërisht, sepse, duke qenë studente e huaj, bursa e pjesshme që i jepte universiteti ishte shumë e vogël. Pavarësisht se vështirësitë financiare për t’u diplomuar e për të përballuar jetën në një vend të huaj ishin të rënda mbi shpatullat e një adoleshenteje, deri atëherë “e mbrojtur” nga kujdesi dhe dashuria e prindërve, Amerika gjithmonë e ka shpërblyer vullnetin, sakrificën dhe këmbënguljen e emigrantëve në baza meritokracie. Për këtë shumë djem e vajza shqiptare e respektojnë gjithmonë vendin ku vendosën të studiojnë e të jetojnë, pasi, ashtu siç thotë shprehja e mençur amerikane, “Ajo që nuk të vret, të bën më të forte!”. Ky është një parim bazë, mbi të cilin është ndërtuar kultura e punës amerikane dhe përpjekjet e tyre të pandalshme për të ecur përpara. Pa i harruar sakrificat e së kaluarës, prirja e natyrshme e Ledias është të fokusohet tek e tashmja dhe te sfidat e tanishme të realitetit të saj profesional. Porse ky profesion ende nuk njihet në Shqipëri, në mungesë të kompanive farmaceutike që bëjnë kërkime klinike dhe hedhin në treg medikamente të reja.
Ledia Goga shërben si ndërlidhëse e shkencës klinike ndërmjet kompanisë “Boheringer Ingelheim” dhe mjekëve ekspertë pulmonologë në rajonin e New England, që përfshin shtetet Massachusetts, New Hampshire, Maine, Vermont dhe Rhode Island. Në SHBA, industria farmaceutike është tepër e mbikëqyrur nga qeveria amerikane, nëpërmjet Administratës së Ushqimit dhe Medikamenteve (FDA). Çdo medikament i ri që hidhet në treg duhet të kalojë teste klinike rigoroze të efikasitetit, por edhe të padëmshmërisë te pacientët përkatës. Këto teste janë investime miliona dollarëshe dhe, për të qenë i suksesshëm në treg, sugjerimet e mjekëve ekspertë për vlerat e medikamentit të ri janë të një rëndësie thelbësore. Detyra e saj është të ndërtojë ura lidhëse midis interesave tregtare të “Boehringer Ingelheim” dhe interesave kliniko-shkencore të ekspertëve pulonologë që praktikojnë në New England. Me takimet që ajo organizon i mban të dyja palët në dijeni të studimeve të reja klinike dhe zbulon ku kanë interesa të përbashkëta për të investuar më tej në fushën e pulmonologjisë. Ledia Goga ndihet shumë e realizuar në këtë profesion, sepse e bën t’i mbajë aktuale njohuritë në fushën e pulonologjisë, si edhe të komunikojë vazhdimisht me mjekë shkencëtarë të shquar në fushën e tyre me statusin e klientit, por edhe atë të kolegut brenda kompanisë së saj. Përvoja e saj si emigrante në Amerikë mbetet pozitive, sepse sakrificat shpërblehen si nga ana intelektuale dhe ato materiale. Ashtu si edhe mjaft bashkatdhetarë të saj në Europë e kudo nëpër botë, të prezantuar denjësisht me dijet e tyre, Ledia nuk e ka ndier diskriminim etnik thjesht sepse nuk ka lindur në Amerikë, apo sepse anglishten e flet me theks të huaj. Detyra e saj ishte të konkurronte për të njëjtat shkolla, bursa dhe mundësi pune ashtu si vendasit, por zgjedhjet u bënë gjithmonë në bazë të vlerave të saj akademike, eksperiencës profesionale dhe rekomandimit të pedagogëve dhe kolegëve. Kjo meritokraci është një nga arsyet e progresit amerikan që duhet të frymëzojë çdo person në Shqipëri që ka në dorë CV-në e një kandidati për universitet apo punësim.
Le ti urojmë shkencëtares së re durrsako-amerikane suksese në kërkimet e saj farmaceutike!
* Përshtati nga revista “Elite”, për “Diellin”, Shefqet Kercelli

Monsinjor Mikel Koliqi – Kardinali të cilit iu gjunjëzua Papa

by

Nga Flora NIKOLLA/
Monsinjor Mikel Koliqi, Kardinali i parë shqiptar, qytetar i nderuar dhe meshtar me vlerë, figura e të cilit u rrit në heshtje pa asnjë krenari të vetëdijshme u nda nga jeta në 28 janar të vitit 1997, në moshën 94 vjeçare. Ai ishte njeriu që megjithë peshën e rëndë të vuajtjeve fizike dhe shpirtërore bëri për vete botën me buzëqeshjen e tij të ëmbël si të një fisniku mbi ndërgjegjen e të cilit nuk rëndoi pesha e mëkatit. Ai lindi në Shkodër, në shtator të vitit 1902 ku pasi kreu mesimet e para shkoi për studime të mesme dhe të larta në Itali. Ai studioi për teologji në Milano dhe u kthye në Shqipëri ku u shugurua meshtar kur ishte 29 vjeç.
Qëndrimi në Itali për disa vjet nuk do bënte që të harronte vendin e tij, përkundrazi ai do të ishte më i lidhur me tokën e të parëve. Në vitin 1936 Dom. Mikel Koliqi emërohet famulltar i Shkodrës dhe më pas Vikar i Përgjithshëm: bir i sigurtë i Selisë së Shenjtë.
Duke patur talentin me vlerë të muzikësm, Dom Mikeli formoi një kor të vogël në Katedralen e Shkodrës. Me notat e tij të përmallshme dhe të fuqishme në skenat e salloneve të atëhershme do të përtëriheshin zemrat e kombit për “fe dhe për atdhe” siç shprehej vetë Koliqi. Po në katedralen e Shkodrës ai themeloi, “Veprimin Katolik për rininë” , ndersa u bë drejtor i parë i revistës “Kumbona e së dielës”, një reviste fetare dhe kulturore ku shkruan pena të zgjedhura, deri në mbylljen e saj në dhjetor të vitit 1944.
Regjimi komunist e arrestoi Dom Mikel Koliqin dhe e dënoi me 4 vjet burg. Në vitin 1953 ai u internua dhe më pas u dënua përsëri me 15 vjet burg. Kaloi kështu 38 vjet të jetes së tij në burg dhe në internime, në kampe, në pune me lodhje te rënda, por megjithate diti ta kaloje jeten përmes vuajtjes , duke duruar dhe duke falur. Me ardhjen e demokracisë në Shqiperi Mikel Koliqi mori titullin “Monsinjor”, dhe u dekorua me titullin “Pishtar i demokracisë”, ndërsa mbajti detyrën e famulltarit te Shkodrës deri në vitin 1992.
Të shtunën e 26 nëntorit të vitit 1994, në sallën “Paolo IV”, kryesuar nga Papa Gjon Pali I Dytë , u mblodh Konçistori, për emërimin e kardinalëve të rinj, ndërsa të nesërmen, në Bazilikën e Shën Pjetrit u zhvillua ceremonia e dytë, gjatë së cilës, të emëruarit merrnin unazën e kardinalit.

Gjatë ceremonisë, kardinalët e rinj iu gunjëzuan Papës. Dom Mikelin nuk e linte mosha e shëndeti, kështu që qëndroi i ulur në karrige dhe Papa do ta bekonte.
Por në atë moment do të ndodhte diçka e papritur; për herë të parë në historinë 2000 vjeçare të Kishës, një Papë u gjunjëzua para një Kardinali!!!
Të hënën, me 28 nëntor, Papa e priti në audiencë Kardinalin dhe njerëzit e tij. Mediat botërore i kushtuan vëmendje të veçantë emërtimit kardinal të Dom Mikelit, jo vetëm si kardinal i parë nga Shqipëria, por edhe si 92 vjeçar. Por Dom Mikeli qëndroi gjithnjë i njëjti person, me thjeshtësinë e njeriut të madh, që e karakterizoi gjithë jetën. Ai tha: “Papa më ka zgjedhur mua për kardinal se isha më i moshuari” dhe “titullin e kardinalit e ka marrë gjithë Shqipëria.”
Në Shqipëri u bënë festimet e rastit, për kardinalin, ai mori pjesë me thjeshtësinë e tij të zakonshme. Populli e duartrokiti me zjarr dhe dëgjoheshin thirje nga turma, Dom Mikel, Dom Mikel…!!!
Shëndeti i tij u keqësua, dhe me gjithë kujdesjet e mëdha, nuk pati përmirësime. Me 25 dhjetor të vitit 1996 Presidenti i asaj kohe, Sali Berisha shkoi në shtëpine e tij dhe i dorëzoi dekoratën e lartë “Nderi i Kombit”. I rrethuar me kujdesje të vazhdueshme dhe dashuri nga motra Margarita, nipi Berti, nusja Xhine, me 28 janar të vitit 1997 mbylli sytë përgjithmonë në shtëpine ku kishte lindur.
Në ceremoninë e varrimit të tij mori pjesë gjithë populli i Shkodrës. Morën pjesë edhe autoritetet më të larta të bashkisë katolike, të Shtetit Shqiptar dhe të qytetit të Shkodrës, përfaqësues të bashkive fetare dhe të shoqatave fetare humanitare. Papa dërgoi telegram ngushëllimi, kreut të konferencës Ipeshkvnore të Shqipërisë dhe Arqipeshkvit të Tiranës dhe të Durrësit, Imzot Rrok Mirditës.