Dr. Nikollë Loka/

Shqiptarët kishin mundur ta fitonin të drejtën e hapjes së shkollave në gjuhën amtare me kryengritjen e përgjithshme të vitit 1912, por krahasuar me shkollat serbe, ato ishin në numër më të vogël. Në këtë periudhë, në Kosovë kishte 51 shkolla fillore serbe, me 83 mësues gjithsej, disa kolegje dhe një shkollë normale fetare, ndërkohë që kishte vetëm pak shkolla fillore shqipe, që ishin hapur dy-tre vitet e fundit.

Serbët dhe malazezët mbajtën qëndrim edhe më të ashpër se turqit në lidhje me shkollat shqipe dhe i mbyllën të gjitha ato, duke hapur në vend të tyre shkolla fillore dhe të mesme në gjuhën serbe. Gjithashtu, autoritetet serbe dhe malazeze ndaluan çdo veprimtari arsimore në shqip që mund të zhvillohej në objektet e kultit, si dhe ushtruan kontrolle të rrepta mbi shoqëritë kulturore dhe sportive, për t’i penguar ato në zhvillimin e veprimtarive arsimore në shqip. Sidoqoftë, në këtë periudhë të shkurtër kohe, 1913-1915, funksionuan disa shkolla fetare, të cilat i zhvilluan mësimet në shqip dhe feja ndër shqiptarët u kthye në mjet të rëndësishëm për ruajtjen e identitetit kombëtar.

Pas përfundimit të luftës dhe përfshirjes së territoreve shqiptare nën Mbretërinë SKS, autoritetet e Beogradit mbyllën të gjitha shkollat shqipe, të cilat ishin hapur në kohën e pushtimit austro-hungarez të Kosovës (Demjaha, Peci, 2016:21). Për mbylljen e tyre qenë angazhuar ushtria, xhandarmëria dhe sidomos të ashtuquajturat “çeta fluturuese” çetnike, të specializuara për krime mbi shqiptarët e pambrojtur (Gjoshi, 2015:15). Të parat u mbyllën shkollat laike shqipe dhe pas tyre ato fetare. Shkollat e komunitetit katolik të Gjakovës dhe të Pejës u mbyllën deri në vitin 1923 (AMPJ, 1930, D. 194, fl. 47). U mbyllën gjithashtu shkollat në Prishtinë, Pejë, Ferizaj, Gjakovë, Mitrovicë, Vushtri, Istog, Zym, Bec, Bordosan, Brovinë, Gllogjan, Irzniq, Junik, Ponoshvec, Cermjan, Zhub, Rakosh, Baran, Zllakuçan, Strellc, Budisalc(AMPJ, V.1930, D. 194, fl. 46). Pas mbylljes së shkollave, u kërkuan me urgjencë listat e mësuesve shqiptarë që kishin dhënë mësim në ato shkolla. Lidhur me këtë, në një qarkore të xhandarmërisë serbe, e cila qarkullonte nëpër Kosovë, thuhej: “Duhet të likuidohen të gjithë ata mësues që kishin mbetur në Kosovë, si dhe nxënësit e tyre, të cilët po i përhapin me të madhe idetë kombëtare” (AMPJ, V.1930, D. 194, fl. 47). Dhuna dhe tortura të rënda u praktikuan në Gjakovë, Pejë, Mitrovicë, Prizren etj. Mësuesi i Pejës Zef Maroviç nga Bergoderica (Zarë), ishte rrahur prej xhandarëve serbë në vitin 1919, afër katundit Rakosh, në sy të familjes së tij(AMPJ, 1930, D. 194, fl. 47).

Serbia dhe më vonë MSKS (Jugosllavia) i njohu shqiptarët vetëm si minoritet fetar. Trajtimi i shqiptarëve si minoritet fetar kishte si synim sllavizimin e shpejtë të tyre (Once upon a time… we lived together, 2014:76). Serbët mendonin se ishte veçanërisht e padëshirueshme që shqiptarët të merrnin arsim në gjuhën shqipe, duke pasur frikë se lidhjet gjuhësore do të ushqenin nacionalizmin shqiptar. Në vend të kësaj, institucionet e vetme arsimore të autorizuara nga regjimi serb ishin shkollat fetare, si islamike ashtu edhe ato katolike. Padyshim, autoritetet serbe ishin të etura për të theksuar më shumë përkatësinë fetare sesa etnike të shqiptarëve. Duke i trajtuar shqiptarët si kategori fetare, Jugosllavia e kishte më të lehtë të anashkalonte të drejtat që lidhen me minoritetet kombëtare (si shkolla në gjuhën amtare, përfaqësimi politik, autonomia kulturore), sepse të drejtat e minoriteteve fetare trajtoheshin më ngushtë dhe shpesh reduktoheshin në lirinë e fesë.

Serbët kishin menduar se asimilimi i katolikëve do të ishte më i lehtë. Fillimisht do t’i kalonin me dhunë në ortodoksë dhe kur kishin dështuar, ua kishin afruar sllavizmin përmes klerikëve katolikë sllavë (kroatë dhe sllovenë), të cilët do të ishin dhe mësues në shkollat katolike, por kishte hasur në pengesa. Duke mos i kundërshtuar hapur shkollat katolike në gjuhën serbo-kroate për shqiptarët, Selia e Shenjtë ishte angazhuar që në trojet shqiptare në Jugosllavi të kishte shkolla katolike dygjuhëshe, në mënyrë që çdo grup etnik, shqiptarët dhe sllavët, ta kishin shkollimin në gjuhën e tyre.

Shqiptarët myslimanë në Kosovë, Maqedoni dhe Mal të Zi u përfshinë në politika të asimilimit përmes shkollave fetare (medreseve) dhe bashkësive islame të kontrolluara nga shteti, me shpresën se do të ndiheshin më pranë myslimanëve boshnjakë apo turq, dhe jo si një komb më vete. Për ta bërë më të lehtë mësimin në shkollat fetare në gjuhën serbe, erdhën si mësues klerikë myslimanë nga Bosnja, me shpresën se afërsia fetare do të ndikonte në mësimin e gjuhës sllave dhe dobësimin e identitetit kombëtar. Myslimanët boshnjakë gëzonin një trajtim më të favorshëm, pasi ishin të lidhur më ngushtë me identitetin sllav. Shqiptarët, përkundër fesë së përbashkët me boshnjakët, nuk u konsideruan “myslimanë të afërt”, por si “turq të mbetur”, që në sytë e nacionalizmit serb ishin të huaj dhe të dyshimtë. Kjo politikë e Jugosllavisë ishte në thelb një strategji për të zhbërë identitetin shqiptar, për ta bërë të padukshëm dhe për ta penguar konsolidimin e një autonomie kulturore të shqiptarëve përmes ndarjes së komponentit fetar nga ai kombëtar.

Shqiptarët i bojkotuan në masë shkollat serbe me mësues boshnjakë, duke zgjedhur më mirë analfabetizmin masiv, sesa të përfshiheshin në mekanizmat shkombëtarizues të pushtuesit. Në këto kushte, numri i nxënësve shqiptarë të regjistruar në shkollat serbe ishte simbolik; djemtë përbënin 6,5%, ndërsa vajzat shqiptare 0,5% të nxënësve (Obradoviq, 1981:6).

Shqiptarët myslimanë i vazhduan shkollat fetare në gjuhën turke, duke zgjedhur të keqen më të vogël. Në të gjithë qytetet e Kosovës fillimisht kishte 19 shkolla turke me 91 klasa dhe 126 shkolla fetare me 203 klasa në fshatra, ku jepnin mësim 208 mësues shqiptarë ose turq. Më vonë u vendos gjuha serbe si gjuhë mësimi, ku vetëm 6 orë në javë jepeshin mësim turqisht, shto dhe 4 orë turqisht mësime feje, derisa në vitin 1933 turqishtja u hoq dhe u përdor vetëm në shkollat e Shkupit (në qytet) (MPJ, 1933, 214: 39). Ndikimi turk vazhdoi gjatë gjithë periudhës ndërmjet luftërave botërore (1918-1941) në medresetë e mëdha të ngritura në Shkup.

Megjithatë, pavarësisht përpjekjeve shtetërore për të krijuar qytetarë besnikë myslimanë në Kosovë dhe Maqedoni, duke ngulitur një vetëdije fetare të çalbanizuar, është e vështirë të pretendohet se feja ishte përbërësi kryesor i identitetit të shqiptarëve të Jugosllavisë. Pavarësisht praktikave të tyre të përditshme fetare dhe nostalgjisë së disa prej tyre për Perandorinë Osmane, shqiptarët në Jugosllavi, midis dy luftërave botërore, dalloheshin qartë nga fqinjët e tyre sllavë kryesisht në bazë të gjuhës dhe etnisë. Sa i përket përfaqësimit politik, ata mbështetën kryesisht Lidhjen Islamike për Mbrojtjen e Drejtësisë, e njohur si Xhemijet. Pas ndalimit të Xhemijetit në vitin 1925, partia tjetër myslimane në Jugosllavi, Organizata Myslimane Jugosllave (YMO) (Jugoslovenska Muslimanska Organizacija) me qendrën e saj në Sarajevë, dështoi të fitonte mbështetje midis myslimanëve në Kosovë dhe Maqedoni. Vetëm ky incident mund të merret si një tregues i qartë i mungesës së ndjenjave të një identiteti të përbashkët të bazuar në lidhje të përbashkëta fetare midis myslimanëve sllavë dhe jo-sllavë në Jugosllavi(Babuba 2004, 298).

Sidoqoftë, duke shfrytëzuar edhe traditën e krijuar në periudhën osmane, rol në arsimim mori medreseja turke Meddah, që supozohet se ishte themeluar që në shek. XV dhe kishte vazhduar deri në Luftën e Parë Botërore. Pas luftës, në vitin 1923 u rihap nga Ataullah Kurtish dhe vazhdoi veprimtarinë e saj të mësimit fetar në gjuhën turke deri në Luftën e Dytë Botërore. Kjo medrese e ruajti tradicionalizmin e arsimit klasik islam në gjuhën turke, duke ofruar lëndë si Kuran, Hadith, Fikh dhe Tefsir. Meqenëse në mësimdhënien e medresesë “Meddah” propagandoheshin idetë nacionaliste turke, shteti jugosllav mori masa për të zvogëluar ndikimin e saj, duke hapur një medrese tjetër në rangun e shkollës së mesme. Në vitin 1924, pas formimit të Medresesë Meddah, shteti jugosllav ndërmori hapin për të krijuar Medresenë “Krajl Aleksandër” në Shkup. Ky institucion kishte për qëllim të ofronte arsimin fetar për myslimanët, por në një mënyrë që shërbente për forcimin e ndikimit të Jugosllavisë mbi jetën fetare të popullsisë myslimane. Medreseja financohej nga shteti dhe përdorte serbokroatishten si gjuhën e mësimit, një përpjekje e qartë për të kontrolluar dhe orientuar mendimin fetar mysliman në përputhje me politikat shtetërore. Për shkak të ndikimit të drejtpërdrejtë të shtetit dhe angazhimit të mësuesve të huaj, shumica e popullsisë myslimane e refuzoi këtë medrese. Ata e panë atë si një instrument të politikave jugosllave dhe jo një mundësi për zhvillim fetar autentik. Kjo medrese përbënte një shembull të përdorimit të arsimit fetar për qëllime të kontrollit politik dhe ideologjik nga ana e shtetit.

Konkurenca midis nacionalizmit serb dhe atij turk bëri që në vitin 1936, me mbështetjen e Turqisë, të rihapet Medreseja “Isa Beu”, e cila vepronte gjoja “në përshtatje me traditat dhe kulturën e komunitetit”. Të tri këto medrese ishin institucione që nuk kishin të bënin me shqiptarët dhe interesat e tyre. Medresetë “Meddah” dhe “Isa Beu” synonin të edukonin “myslimanin e mirë, me identitet vetëm mysliman dhe të pa vetëdije kombëtare shqiptare”, kurse medreseja “Krajl Aleksandër” synonte të edukonte myslimanin e mirë jugosllav, sigurisht të pa vetëdije kombëtare shqiptare. Në përgjithësi shqiptarët i shpërfillën ato, pasi nga radhët e studentëve të këtyre medreseve, me ndihmën e Konsullatës shqiptare të Shkupit, u formuan veprimtarë të shquar të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare që luftonin për bashkimin e trojeve të mbetura në Jugosllavi me shtetin amë.

Në vendbanimet shqiptare u zhvillua edhe arsimi ilegal në gjuhën shqipe. Shkolla ilegale shqipe u krijuan në Maqedoni, Kosovë dhe në Mal të Zi dhe ato, të paktën pjesërisht, u financuan nga Shqipëria(Boskovska, 2009:222).

Në vitet tridhjetë të shekullit të kaluar, situata ndryshoi për mirë në favor të arsimit shqip. Pas shqyrtimit të disa promemorieve shqiptare në Lidhjen e Kombeve, regjimi i Beogradit u detyrua të lejonte shkolla fetare në gjuhën shqipe. Midis viteve 1931-1934 u ishte dhënë leje 451 mejtepeve të reja në Banatin e Vardarit. Beogradi e kishte kuptuar se po të lejonte hapjen e mejtepeve të reja (ku shqiptarët mund të studionin në gjuhën shqipe), do të fitonte argumente për kundërshtimin e kërkesës shqiptare për arsim në gjuhën shqipe në shkollat shtetërore(Gulyás, 2014:228).

Qeveria shqiptare i kishte ndjekur me vëmendje zhvillimet në trevat shqiptare të mbetura jashtë kufijve, ku fqinjtë agresorë po zbatonin politika antishqiptare, duke ua mohuar shqiptarëve çdo të drejtë kombëtare, përfshirë dhe të drejtën e shkollimit. Shqipëria bëri sa mundi për shkollimin e djemëve kosovarë, përfshirë ata që vazhdonin shkollën në Jugosllavi. Ministri i Punëve të Jashtme, Eqrem Libohova, i drejtohet me një shkresë Kryeministrit ku i shkruan: “Ndihmat i shpërndava unë gjer në muajin qershor. 36.000 dinarë për nxënësit e gjimnazit të Shkupit dhe të tjera ndihma ju lanë Ministrit Tahir Shtylla dhe Sekretarit të Parë të Legatës tonë në Belgrad Sofo Çomora”(MPJ, 1939, D. 125, fl. 55).

Shtrohet pyetja: ku mësuan të lexojnë dhe të shkruajnë shqip fëmijët shqiptarë? Shteti serb nuk ishte në gjendje të eleminonte të ashtuquajturat shkolla turke në vitet 1920. Ndërtimi i shkollave të reja mund të ndalohej, por nuk mund të mbylleshin të vjetrat. Por shumica dërmuese e imamëve që jepnin mësime në sibiyan-mekhbet nuk e flisnin serbishten, kështu që arsimi ishte zhvilluar detyrimisht në shqip. Kjo është arsyeja pse në vitet ’20, Beogradi e konsideroi të pafavorshme funksionimin e këtyre shkollave(Gulyás, 2015:228).

Shkollat fetare, të toleruara nga regjimi pas viteve ’30, shërbyen si vende të mësimit dhe shpërndarjes së kulturës shqipe. Priftërinjtë katolikë dhe imamët myslimanë si mësues të fesë komunikonin me nxënësit në shqip. Kjo kishte nxitur nevojën që këta njerëz të mbaheshin nën kontrollin shtetëror serb”. Por, pavarësisht nga përpjekjet e autoriteteve jugosllave, shkollat fetare shqipe, si myslimane dhe ato katolike, u kthyen në qendra arsimore ilegale dhe u përdorën si qendra propagande për të artikuluar dhe përhapur ide nacionaliste shqiptare.

Vildan Sharra /

3 Shtator 1920, populli shqiptar jetoi një nga ngjarjet më të shënuara në historinë e tij , çlirimin e Vlorës nga pushtuesit italianë.  Lufta për Vlorën,  ishte nje fitore e madhe ushtarake kundër një nga shtetet më të fuqishme të kohës. Në të njëjtën kohë kishte vlera të mëdha morale, politike dhe ideollogjike në situatën e nderë në të cilën ndodhej Shqipëria dhe shqiptarët kudo nëpër  botë. Pas afro pesë shekuj, shqiptarët i treguan botës edhe një herë, të bashkuar, nuk do të lejojnë askënd të cënoj intergritetin tokësor shqiptar. Ju mund të mbani konferenca dhe të bëni pazarllëqe për trojen tona, por shqiptarët i kanë pushkët dhe gunat gati dhe do t’i mbrojnë trojet e lashta arbërore deri në pikën e fundit të gjakut.  

Vlora muaj para shpalljes së pavarësisë, 1912

Shqipëria u shpall Shtet i Pavarur në Nëntor 1912. Qeveria e Përkohshme nën presionet e shumta dhe paaftësinë e saj per drejtimin e Shtetit të Ri dha dorëheqjen pas afro 14-të muajsh.  Ismail Qemali u kërkoi Fuqive të Mëdha të dërgonin një Komision Ndërkombëtar të kontrollonin dhe drejtonin shtetin shqiptar ( kujtimet e I.Qemalit ). Shqiptarët e pranuan këtë propozim, por me një kusht, asnjë shtet fqinj nuk duhet të jetë në përbërje të Komisionit. Komisioni Ndërkombëtar i Kontrollit (KNK) erdhi në Vlorë në 1914 dhe Italia kishte rolin drejtues. Vlonjatët të indinjuar shprehën pakënaqësinë e tyre te autoritetet e kohës.

Ibrahim Avdullahu, një nga udhëheqësit kryesorë për përgatitjen e Kuvendit të Pavarësisë në 1912, i kërkoi Hasan Sharrës  ndërtesën e madhe, Selia e Qeverisë së Përkohshme në 1912 , për vendosjen e KNK. Italia vendosi komandën e saj ushtarake, dhe prej aty bëri të gjitha përgatitjet për gllabërimin e trojeve shqiptare. 

Ngritja e Flamurit në Pallatin e Sharrajve, 3 Shtator 1920

Në 1916 italianët e shpallën të paligjshëm flamurin tonë kombëtar. Komiteti Kombëtar i Shpëtimit, i krijuar në Vlorë, 1914, nga Ismail Qemali dhe përfaqësues të 14 krahinave shqiptare, shprehu indinjatën te Ismail Qemali, te autoritetet kombëtare dhe ndërkombëtare. Italia ishte një Superfuqi e kohës, asgjë nuk mund të bëhej , ishte mendimi i përgjithshëm.

Hasan Sharra i kërkoi komandës italiane largimin nga ndërtesa e familjes dhe vendosi atje shumë familje muhaxhirësh të ardhur nga Dardania prej 1912 e më pas.( Fjala Kosovë nuk duhet te egzistojë në fjalorin shqip). Bijtë e këtyre familjeve dardane luajtën një rol të rëndësishëm në revoltat kundër pushtuesve italianë.

Lufta e Parë Botërore përfundoi. Miqtë, pushtuesit italiane nuk po largoheshin nga trojet shqiptare. Ismail Qemali iu drejtua autoriteteve të ndryshme të Fuqive të Mëdha të kohës për largimin e ushtrise italiane nga trojet e pushtuara shqiptare. Shumë intelektuale shqiptarë, kudo që ndodheshin, u organizuan dhe nëpërmjet delegacioneve  të krijuara protestuan në Konferencën e Paqes  ne Paris. Në Vlorë përditë shtohej urrejtja për pushtuesit italianë. Qeveritë e krijuara në atë kohë në Shqipëri, i kërkuan Qeverisë Italiane largimin e trupave ushtarake nga trojet e jugut. Dipllomacia nuk po punonte, por ishte e pamundur t’i largoje italianët me lufte, ishte mendimi i pergjithshem.

Vdekja e papritur e Ismail Qemalit në Itali, dhe shoqërimi i trupit të tij për në Kaninë nga forcat pushtuese italiane arriti kulmin. Filloi organizimi dhe përgatijet për t’i shporrur pushtuesit me luftë. Nuk ishte aq e lehtë. Shtresa e mesme dhe fshatarësia (quheshin në atë kohë) e kishin vendosur , vetëm me luftë duhet t’i shporrim pushtuesit. Derri do plumb. Plumbat i kishin të pakët,më kryesorja, dëshira ishte e madhe . Qeveritarët dhe shtresa e lartë, pashallarët e dikurshëm, qëndruan indiferentë dhe në shumë raste i ndihmuan pushtuesit. Po ashtu, intelektualë të ndryshëm nuk e këshillonin një luftë me një nga ushtritë më moderne të kohës. Do të ishte vdekjeprurëse për popullin shqiptar. 

20 Nëntor 1919. Një ditë e zakonshme për lutjet fetare nëpër xhamitë e qytetit të Vlorës. Kishte kohë që nëpër kishat ,xhamitë dhe institucione të tjera fetare bëheshin “predikime” nacionaliste dhe planet per bashkimin e popullit në një luftë të përbashkët për ¢lirimin e krahinave të pushtuara nga ushtria italiane. Nga xhamia e pazarit , turma prej 300-400 besimtarësh, u lëshua drejt bashkisë së qytetit në protestë kundër pushtuesve italianë. Në krye të turmës ishin shumë të rinj dardanë. Edhe pse ishte e ndaluar , protesta ishte spontane, e paorganizuar dhe paqësore. Karabinerët i rrethuan, u përleshën me demostruesit dhe u rrëmbyen flamurin kombëtar. Një oficer italian e lidhi flamurin në bishtin e një qeni dhe e shëtiste nëpër rrugët e qytetit. Kjo e acaroi së tepërmi popullin. Demostruesit u riorganizuan dhe filloi një përleshje e madhe. Mbi të gjithë  dallohej një djalosh trupmadh nga Kumanova e Dardanise, grushtat e tij i përplasnin italianët përtoke. Ky ishte fillimi i kryengritjes së madhe.

Ditët e mëvonshme situata mori një rrugë tjetër. Shqiptarët filluan përgatitjet seriose për luftë. Vullnetarë nga krahinat e veriut, lindjes dhe jugut filluan të grumbullohen në krahinën e Vlorës. Edhe italianët e morën seriozisht gjëndjen e krijuar në qytet. Kishin dislokuar rreth 15 mijë ushtarë, që e kalonte numrin e banorëve të Vlorës. Por Vlora nuk ishte e vlonjatëve, Vlora ishte e shqiptarëve, dhe shqiptarët nuk e lanë Vlorën t’i përballonte pushtuesit e vetme. Nga të gjitha anët shkuan në ndihmë të Vlorës, edhe larg , shumë larg, vatranët nga  Amerika.

Italianët filluan seleksionimin dhe arrestimin e pjesëmarrësve kryesorë në protestë. Familjet Dardane që ishin strehuar te ndërtesat e Sharrajve, i fshehën në fshatrat ¢eprat dhe Hoshtime. Prej atje, ata, në bashkëpunim me fshatarët përreth Vlorës filluan të sulmonin patrullat italiane.  Kjo situatë vazhdoi deri në Maj, 1920.

Qeveria shqiptare në atë kohë dhe shumë intelektualë të njohur e quajtën vetëvrasje një luftë me ushtrinë italiane. Dipllomacia nuk kishte punuar. Ishin bërë planet nga Fuqitë e Mëdha për ndarjen e mëtejshme të tokave shqiptare. E kishin harruar trimërinë dhe pavdeksinë e kombit të lashtë shqiptar, që për mijëra vjet u kishte bërë ballë pushtuesve të të gjitha kohërave. E kishin harruar heroin shqiptar,Gjergj Kastrioti,Skënderbej,që u bë mburoja e krishterimit  prej pushtimit otoman. Por nuk e kishin harruar shqiptarët.

8 Maj 1920. Italianët filluan arrestimet e drejtuesve kryesorë të lëvizjes anti-italiane. Në bazë të listës prej 23 persona, që e kishte bërë Siri bej Vlora,  ata arrestuan dy vëllezerit Hasan dhe Mu¢o Sharra, Jani Mingën dhe Dom Vasën. Osmën Haxhiun nuk munden ta arrestojnë. Pasi i shpëtoi rrethimit, ai u strehua në fshatrat e Vlorës. Flamurin e Madh të qëndisur nga vajzat shqiptare 2-3  ditë pas shpalljes së pavarësisë në 1912 italianët e kërkuan dhe nuk e gjetën. Vëllezerit Sharra e kishin fshehur në fshatin ¢eprat, kur dërguan gratë dhe fëmijët për t’i ruajtur nga hakmarrja italiane me fillimin e luftës. 

Duket e çuditshme arrestimi i një kleriku!  Të gjithë klerikët , myslimanë, katolikë dhe ortodokse, gjithmonë e kanë udhëhequr, janë përpjekur dhe kanë mbrojtur popullin shqiptar,gjuhën shqipe dhe Shqiperinë,  ruatjen dhe përhapjen e idealit të pavdekshëm kombëtar. Vite më vonë , diktatura komuniste do t’i shpallte dhe masakronte si bashkëpunëtorë me armiqtë?! 

Ishte një hoxhë nënkryetar i Qeverisë së Përkohshme kur u shpall pavarësia  më 1912. Ishte At Luigj Bum¢i kryetar i delegacionit shqiptar në Konferencën e Paqes në Paris.  A nuk ishte At Gjergj Fishta ai që shkoi dhe u takua me senatorët katolikë, për ndërhyrjen e Shtetit Amerikan per mos copëtiimin e trojeve shqiptare? Ishte një prift ortodoks shqiptar i quajtur Fan Noli, ai që e takoi presidentin amerikan për mbrojtjen e Shqiperise nga pazarllëqet e shteteve Europiane.

Në 20 Maj 1920 , italianët arrestuan edhe udhëheqësit e tjerë të kryengritjes.Pasi i grumbulluan të gjithë të arrestuarit në hambarin e një anije luftarake, i dërguan në ishullin e Sazanit dhe i mbyllën në kafaze hekuri. Arrestimi i drejtuesve kryesorë të përgatitjes për luftë nuk i frikësoi shqiptarët. Udhëheqës të tjerë, nën thirrjen e Osmëm Haxhiut u mblodhën në kodrat e Beunit,Smokthinë, njëzëri vendosën fillimin e luftës dhe bënë planet e sulmit në drejtime të ndryshme.Komiteti i Shpëtimit

Kombëtar që ishte krijuar në 15-16 Korrik, 1914, u riorganizua dhe vendosi fillimin e Luftës për ¢lirimin e tokave të zaptuara nga ushtria italiane. Italianët e morën për qesharak ultimatumin e kryengritësve shqiptarë.

Në 17 Maj filloi sulmi frontal për marrjen e Kalasë së Tepelenës. Rreth 1500 ushtarë italianë, të pajisur me mitraloza të rëndë, topa dhe armë të tjera moderne ruanin kalanë. Gati 1000 luftëtarë shqiptarë të krahinave përreth , të armatosur me pushkë të thjeshta dhe vegla bujqësore luftuan për me se një muaj dhe e morën Kalanë. Disa ditë më vonë, pas fillimit të luftës në Tepelenë, luftetarët kryengritës sulmuan kampin italian  shumë të fortifikuar, në Kotë, Vlorë.

Pasi i azgjësuan këto dy fortifikime kryesore të pararojës së ushtrisë italiane, kryengritësit ekstremistë, të quajtur nga italianët dhe pasuesit e tyre, u drejtuan drejt Vlorës.  Në Vlorë , italianët kishin mbi 15 mije ushtarë, 200 topa dhe artilerinë e flotës në gjirin e Vlorës. 

   Kalaja e Kaninës

Një nga betejat me të pabesueshme ishte marrja e Kalasë së Kaninës. Pozicioni i Kalasë e kishte bërë të pamundur marrjen e saj nga pushtues të shumtë në histori. Në 22 Korrik, kryengritësit liridashës rrethuan dhe sulmuan Vlorën nga pika të ndryshme. Për dhjetë ditë rrjesht u bënë luftime të përgjakshme në kodrat e Vlorës.Të frikësuar dhe të terrorizuar nga sulmet e forcave shqiptare, ushtarët italiane nuk pranonin të shkonin dhe të luftonin në Vlorë. Protesta të shumta u bënë në Itali. Shtypi botëror nuk ndalej së shkruari për heroizmin e popullit shqiptar. Vlora u bë emri më i njohur nëpër gazetat e përditshme. 

Në fillim të gushtit , Qeveria italiane dhe qeveria shqiptare firmosën në Tiranë një marrëveshje për ndalimin e luftës pa miratimin e Komitetit të Mbrojtjes Kombëtare që e drejtonte luftën. Qeveria shqiptare ua la ishullin e Sazanit, italianëve,si edhe mbajtjen e një garnizoni ushtarak në Shkodër. Në 17 Gusht trupat pushtuese filluan tërheqjen nga Vlora. 

Ne 3 Shtator 1920 luftëtaret fitimtarë hynë në Vlorë. Flamuri i Madh i Pavarësisë u ngrit përsëri madhështor, dukshëm nga të gjitha anët te Pallati i Sharrajve.  Më vonë , në 1928 do të ndërtohej monumenti (shtiza) i ngritjes së flamurit, që është në ditët e sotme .

Ja si e përshkruan Eqrem bej Vlora, nga ballkoni i sarajeve të tija, Luftën për Vlorën… Në krye të këtyre burrave luftonin heroikisht përfaqësuesit e shtresës së mesme, kaq të përçmuar prej meje. Si shpjegohej ky ndryshim i papritur i karaktereve dhe vlerave? Fare thjeshtë! Lufta që ata bënin ishte “lufta e tyre”, ishte beteja për pozitën e tyre shoqërore,për pronat, për gratë e fëmijët e tyre, për nderin dhe mbijetesën e tyre, një përpjekje për jetë a vdekje! 

Përgjigjen këtij pseudo-shqiptari ia dhanë pjesëtarë të familjes Sharra. Memdu Sharra,i edukuar në shkollat prestigjoze amerikane,angleze,italiane etj, pjesëmarës në Luftën për Vlorën, ju pergjigj shumë qartë….. Lufta për Vlorën, nuk ishte luftë për pozita shoqërore, nuk ishte luftë për pronat . Lufta që shqiptarët bënë në 1920, ishte luftë për parandalimin e copëtimit të mëtejshëm të tokave shqiptare, u treguan shteteve europiane se fati i Shqipërisë nuk vendoset në konferencat e paqeve në Paris e gjetkë. Shqiptarët të bashkuar nuk ka forcë, sado e madhe qoftë, t’i nështrojë. Njëkohësisht, u tregoi gjithë intelektualeve shqiptare, populli shqiptar ka qënë, është dhe do të jetë gati sa herë që e kërkon nevoja, për mbrojtjen e atdheut. Ju, duhet të bëheni pararoja dhe të udhëhiqni popullin për mbrojtjen e atdheut, në rrugën e vërtetë për ndërtimit e shoqërisë demokratike, si edhe shtetet e tjera europiane.

Lufta për Vlorën, ishte një fitore e madhe me përmasa ndërkombëtare. Në shtypin e kohës , deri në Amerikë, u shkruajt për trimërinë e popullit shqiptar. Ajo u dha fund pazarllëqeve të Fuqive të Mëdha për azgjësimin e Shtetit të sapo formuar Shqiptar. Luftëtarët e 1920-s  nuk luftuan për dekorata, per t’u nderuar nëpër libra apo muzeume nga qeveritë hipokrite që e kanë zaptuar Shqiperine. 

Nuk e shikoni që trojet shqiptare sot, drejtohen nga bijtë e diktatorëve të kuq, po pushtohen në mënyrë të heshtur dhe të programuar nga fqinjët e përhershëm grabitqare? Grekët gradualisht po e helenizojnë jugun e Shqipërisë. Serbët bëjnë të pamundurën dhe nuk e kuptojnë që Dardania është shqiptare. Turqit kanë një influence shumë të madhe në Shqipëri. Propoganda islamike po bëhet më e rrezikshme se në kohën e perandorisë otomane. Qeverite shqiptare heshtin. Shqiptarët braktisin atdheun si kurre ndonjëherë në histori, në këto 35 vitet e fundit.  Ndoshta ka ardhur koha të organizohet përsëri , Komiteti i Mbrojtjes Kombëtare. 

Lavdi te Përjetëshme Luftëtarëve të Luftës për Vlorën. Ata nuk ndërtuan lungomaren, por një Vlorë të Lirë dhe të Pavarur Shqiptare.

– Kujtimet e familjes Sharra, pa e ndryshuar rrjedhën tregimtare. 

Mbas 35 vjet “tranzicioni komunist” që akoma vazhdon, duket sikur kemi arritë pikën ma të ulët në demokratizimin e vendit dhe kemi ra në nji pellg imoraliteti që kërcënon me u revelue: “i pashërim”. Shoqëria shqiptare ndahet mbas tre dekadash në antikomunstët të mbijetuarit e diktaturës, që përballuam plumbat dhe hekurat e xhelatëve, për një periudhë kohore 50 vjeçare më e gjata në Europë, dhe me komunistët që i shërbyen diktaturës, që kryen krime, dhe që monopolizuan sitemin demokratik, dhe u bënë palë me organizata të huaja antishqiptare që nuk deshën një Shqipëri demokratike europiane. Bilanci i krimeve të komunizmit është rënqethës në krahasim me vendet e europës juglindore që ishin nën një sistem komunistë. Antikomunstët që vinin nga kampet e përqendrimit, nga gulakët e Burrelit, Spaçit, Qaf-Bari, e mirëpritën ndrrimin e sistemit me një motiv kombëtar “Jo hakmarrje po drejtësi.”  Boll Shqipëria ishte vaditur me gjakun e pafajshëm të elitës së kombit, të atyre burrave dhe grave, të atyre familje fisnike që u shkatruan në tre breza.  Në vitin 1990, Partia komuniste e cila i kishte kryer këto krime ndërroi emrin  në “socialiste” dhe fshiu krimet monsturoze që kreu ndaj shqiptarve, krime të pa imagjinushëm për europën e pasluftës së dytë botërore. Kjo parti diktatoriale, Jo vetëm që nuk mbajti përgjegjësinë ligjore për krimet por e quajti të mjaftueshëm të fshihej mbas emrit”Socialiste” dhe të konkurronte për pushtet duke vazhduar ideologjinë kriminale të PKSH në një sistem demokratik. Fatkeqësi kombëtare që kjo parti antidemokratike, anti shqiptare, u lejua në 90 të ishte pjesë e demokratizimit të vendit. 

Kjo falë dhe Partisë Demokratike që gjatë këtij tranzicjoni nuk kërkoi të dënohej partia komuniste por ishte e kënaqur që e kishte përkrah në ndërtimin e demokracisë. Partia Demokratike nuk pati kurajon, dhe as nuk e ka, që ti denojë krimet e komunizmit, por i përdori këto krime për politikë dhe aspak në kuadrin ligjor siç banë vendet e europës që i dënuan me ligj këto krime. 

Partia Socialiste me të marr pushtetin me forcën e tije, rikthejë datat simbol të komunizmit, si 29 nëndorin, 5 maj, luftoi me të gjitha forcat që opozita të shkatrohej dhe ti sërvisej  shoqërisë se komunistat janë shumicë në Shqipëri. Monopolizoi gjygjësorin si në vitin 1946, kapi mediat dhe nderoi pasardhësit e xhelatëve me poste shtetrore, përdori sloganin e rilindjes së komunizmit, e kthej shtetin në një agjitrop të pushtetit, dhe sot në media sloganet e propagandës janë në barazi të plotë me diktaturën. Rrëmbeu ekonominë, u hoqi pronarve të ligjshëm pronat dhe i kaloi në duart të pushtetit të tyre, duke mos lejuar kapitalizmin por duke forcuar pushtetarët dhe krijuar klasën e oligarkëve të pushtetarve socialistë, sot nuk ka bashkëpunëtor të sigurimit, por ka patronozhiste, të cilët  paguhen me taksë paguesit shqiptare një lloj si në kohën e Enver Hoxhës. Shkatroi institucjonin e zgjedhjeve, slejonë ndrimin e pushteteve, falë dhe një opozite që ngeli në politikë pa vizion antikomunistë, që ju largua mbrotjes të të drejtave të mohuara të antikomunistëve duke e kthyer moton e sajë të ndryshimit vetëm për pushtet, dhe aspak në vizionin demokratik perëndimor, të një Shqipërie demokratike europiane. Partia Demokratike ju largua elektoratit antikomuniste dhe sot mbas të ashtuquajtur zgjedhje të 11 majit ajo nuk ka kontaktet me elektoratin që e shpëtoi në politikë duke sakrifikuar një periudhë shum vjeçare të jetës së tyre, vetëm të shpëtonin demokracinë, lirinë e shqiptarve. Partia Demokratike nuk kërkoi dhe as kërkon që të dënohen krimet e komunizmit siç i ka dënuar Europa. Krimet dënohem me ligj dhe jo me slogane politike, Ajo nuk i nderon jetët e antikomunisteve por ndjek Rilindjen komuniste duke nderuar xhelatët e diktaturës. Sot Shqipëria nuk ka një muze kombëtar për krimet e komunizmit, Sot Spaçi që të kthehet muze don zërin e fuqishëm të opozitës në Parlament, sot ndërtohen Shpia muze të shkrimtarve të realizmit socialist, jepen filmat e realizmit socijalist në TVSH që paguajm taksë ne antikomunistat dhe shohin rinia shqiptare përbuzjen klasore të komunistave kundra antikomunistave. 

Partia Demokratike flet vetëm për pushtet dhe jo për elektoratin që e votojnë.  PD nuk kërkon Burreli, Spaçi, Tepelena, e vendet ku janë kryer krime të shpallen muze. Ajo i bashkohet heshtjes së rilindjes komuniste në vitin 2025. Mbas 35 vitesh  jeta e mbi 6000 shqiptarve që i vrau komunizmi, dhe u zhduku kufomat sot nuk kan një varr në tokën e tyre, PD hesht për këta të zhdukur nga krimineli Enver Hoxha si kundërshtarë politikë. Për më shumë se tre dekada familjet e tyre kan mbajtur peshën e padurushme të mungesës ashtu dhe kërkesën për drejtsi. Por Partia që e votojnë këto familje hesht dhe nuk kërkon të vihen para drejtsisë hetuesit, gjygjtarët, prokurorët, xhelatët e diktaturës që kan mbushur sallën e parlamentit dhe institucjonet e drejtsisë. Ambasadorët e vendeve perndimore për stabilokraci bashkohen me pushtetin që dhunon votën e lire, të drejtat e antikomunistëve dhe harrojnë këta diplomatë se ishim ne, antikomunistat që në burg e në plumba kërkonim Shqipërinë si Europa.

 Shqiptarët që përballuam mbi 914.000 vite burg e internim të pafund përballemi mbas 35 vitesh me përçmimin e pasardhësve të komunizmit. Sigurisht dhe fatkeqësisht trashëgimtarja e komunizmit që sundon sot Shqipërinë këtë” palo demokraci “e kan  kthyer në propogandë komuniste duke i kthyer objektet e diktatorit më gjakpirës të luftës së ftohtë ndaj kombit të vet në një propogandë që këto objekte të shërbejnë si mjete propogandistike në një kohë kur Shqipëria është i vetmi vend në europë që nuk i ka dënuar krimet makabare të diktatorit Enver Hoxha. Apologji e krimeve të komunizmit.  Dhe ka 35 vite që kjo mazhorancë nuk ka ndërgjegjësimin të i dënoi këto krime, apo të kërkoi falje, po vazhdon propagandën në nderim të diktatorit Hoxha. Ne nuk lejuam hakmarrje individuale, ndaj xhelatëve të komunizmit, por ja kaluam drejtsise ta dënoi krimin enveristë. Fatkeqësisht partia që votojmë prej tre dekadash drejtsinë që kërkojmë ne e ka arshivuar në heshtje. Ne përçuam paqen, mazhoranca komuniste që sundon këtë vend na urren. Ka 35 vite që nuk lejohen të drejtojnë antikomunistët institucjonet kushtetuese si në diktaturë. Lufta e klasave ndaj antikomunistave njeh vetëm rritje. Por opozita nuk e bllokon parlamentin për këto të drejta që u mohon votuesve të tyre antikomunistë, por mbron të drejtat e komunistve të rinj që u pasuruan dhe sot burgosen nga udhëheqësi i mazhornancës për arsye pushteti. Sot, shqiptarët dhe shqiptaret janë të djegun për liri e demokraci. Ata janë të sigurt që, nëse e tashmja ashtë grabitë nga oligarkët e pseudo-politikës në Shqipëri, e ardhmja i takon lirisë dhe demokracisë për të gjithë! 

Këlmendasit kërkojnë që heroi Prek Cali që nuk lejojë që krahina e Vermoshit të ishte Serbi por e la Shqipëri, opozita nuk flet për ndërtimin e shtëpisë këtij heroi, por kënaqet me shtëpinë e Agollit patriarkut të komunizmit muze. Shqiptarët që përballuat diktaturën, familjarisht të shpëtojmë demokracinë dhe të ruajmë lirinë e tyre në këtë diktaturë të re. Cdo shqiptar është i vetditshëm se pa mbrojt demokracinë ne, nuk kemi liri! Ne duhet ti tregojmë balilve të komunizmit, që na sundojnë sot  se kriminelin Enver  Hoxhen e tërhoqëm zvarrë bustin për krimet që kishte bërë, juve ju paralajmërojmë se nuk do tu lejojmë juve pasardhësve bastard të xhelatëve të komunizmit, të na merrni lirinë që e kemi fituar me gjak të pafajshëm.

Sot do të ju tregojmë shqiptarve se nuk do të lejojmë që të heshtet ndaj krimeve të komunizmit, do të marrin miratimin e popullit shqiptar për të i dënuar me ligj këta krime çnjerzore që u banë ndaj shqiptarve. Sot politika shqiptare eshtë antikombëtare që hesht për mbi 6000 të zhdukurit e komunizmit. Turpi i mbuloftë këta politikan shqiptarë që nuk nderojnë këta bashkëkombës dhe nuk flasin për këta martirë që sakrifikuan jetën për Shqipëri, që kjo nanë hallemadhe  të ishte si Europa. Sot  i madh e i vogël çdo familje antikomuniste të jetë në këmbë për të nderuar gjakun e derdhur të shqiptarve nga diktatura enveriste dhe për të dënuar përçmimin e balileve enveristë që sundojnë Shqipërinë.

Demokracia është themeli i sigurisë dhe e një qeverie të përgjegjshme e bazuar në shtetin e së drejtës, Zgjedhje të lira, të drejta të konkurrencës , media të hapura, respekt për opozitën dhe shoqërinë civile, të drejta të plota  për antikomunistët shqiptar! Me lirinë dhe demokracinë nuk ka nevojë për kompromise, me diktaturën e re shqiptare! Ne duhet ti bëjmë të qartë imituesve të diktaturës dhe të ju dërgojmë sinjalin sqarues: ne antikomunistët nuk do të lejojmë asnjë pushtet që të na cenoj lirinë dhe demokracinë në vendin tonë! Demokracia nuk pret! Poeti i madh i kombit shqiptar At Gjergj Fishte  na frymëzon me vargjet e tije për Shqiptarët që u sakrifikuan për të mbrojt lirinë:

OH ATA T/LUMTË QË DHANË JETËN

OH ATA T/LUMTË QË SHKRIN VETEN

LEHTË U NGREJT MBI VORR LEDINA

BUTË U QOFSHIN MOTI E STINA, AKULLI, BORA, SERADINA.

Besim NDREGJONI

Hysen Ibrahimi

Suedi/Förslöv, 31.08.2025/

Dy herë më shumë të punoni edhe për nderë të Presidentit Dr. Ibrahim Rugova edhe për nderë të Papa Klementit XI Albani, sepse që të dy këto figura ishin dhe mbeten figura të ndritshme për popullin shqiptar – tha Akademik Mark Krasniqi.

Tani e dhjetë vjetë nuk e kemi në mesin tonë Prof. Dr. Mark Krasniqin, personalitetin më të shquar dhe më të dashur të popullit shqiptar. Veprat e tij akademike, studimore e shkencore kanë lënë gjurmë në historiografinë tonë shqiptare dhe për këtë asnjëherë nuk është ndalur së punuar. Ai, u preokupua si studiues i gjeografisë për shtrirjen e popujve dhe migrimi i tyre i dhunshëm nga troijot e tyre etnike sidomos i popullit shqiptar, duke i dhënë vetes për detyrë për të punuar në fushën e etnografisë për zbulimin rrënjësor të popujve të cilët janë autokton të Gadishullit Ilirik. Dhe si shkrimtar, publicist, përkthyes dhe mbi të gjitha ai ishte pajtimtar me ndikim të madh te populli shqiptar, gjatë pajtimit të gjaçeve në vitet e 90-ta me në krye të madhin Prof. Anton Çetta.

Unë perosnalisht kam pasur nderin që të marrë këshilla nga Akademik Mark Krasniqi, se si duhet mbështetur dhe afirmuar çështja kombëtare karrshi armiqve tanë që i kemi rreth neshë në këto troje poer edhe mërgatë. Po e citoi një këshillë të tij: “Hysen, vetëm shkrimet që janë mjaftueshëm të mbështetura në fakte, referenca të besueshme dhe dëshmi faktike, kanë ndikim te bota e qytetëruar perendimore. Ndaj, punoni në këtë drejtim dhe mund të them se jeni në rrugë të mbarë pasi kam lexuar veprat tuaja”, fund citati. 

Po ashtu ai ishte kurreshtar ta din se si ka ardhur ideja për emërtimin e Shoqatës, i cili  më pyeti: 

-Hysen, nga erdhi ideja për emërtimin e Shoqatës së Shkrimtarëve tuajën në Suedi me emrin e Papa Klementit XI Albani?

-Prof. Mark, ideja për emërtimin e kësaj shoqate me emrin e Papa Klementit XI Albani, ishte ide e vet Presidentit historik Dr. Ibrahim Rugova, në vitin 2000, kur e kam promovuar librin tim të parë «Solidariteti i Mërgatës Shqiptare» – iu përgjigja.

-Atëherë ju, dy herë më shumë jeni të obliguar që të punoni edhe për nderë të Presidentit Dr. Ibrahim Rugova edhe për nderë të Papa Klementit XI Albani, sepse që të dy këto figura ishin dhe mbeten figura të ndritshme për popullin shqiptar – tha Akademik Mark Krasniqi me një buzëqshje të ngrohtë.

Kështu Akademik Mark Krasniqi, ka ditur që të këshillon anët e duhura, anët e realitetit të temave shkencore, për të qenë krijimtaria e jonë e bindshme dhe e përparuar për të nxitur edhe studiues e albanolog tjerë të mirren me çështjen shqiptare. 

Niveli i Akademik Krasniqit, ka ndikuar te të gjithë studiuesit, shkrimtarët dhe në veçanti te etnografët ta përceptojnë argumentin për ti dhënë vlerë veprës. Prof. Marku, iu desh të nisej prej hiçit në mungesë të literaturës për studime, por me vendosmërinë e tij, ai u detyrua të punoi shumë që populli shqiptar të ecë përpara për krahë botës së qytetëruar perëndimore duke dëshmuar bindshëm për aftësitë e tij prej një studiuesi, gjeografi, etnografi e shkrimtari të madh.

Ishte pjesëmarrës në disa takime tona të përurmit të librit “Thesar Kombëtar…” i cili punën tonë e ka ngritur shumë lartë dhe ne këtë e kmi vlerësuar maksimalisht.
Prof. Marku ka ndërruar jetë në moshën 105 vjeçare, më 28 gusht 2015. Ishte i lindur më 1920 Gllaviçicë.

Mëshira dhe bekimi i Zotit qofshin me shpirtin e Profesorit të dashur Mark Krasniqi, që ishte dhe mbeti shëmbëlltyrë e popullit SHQIPTAR.