VEPRIMTARI, ME DËSHMI PËR PRANIMIN DHE SHPËTIMIN E HEBRENJËVE, NË SHQIPËRI

March 30, 2014 by dgreca

Nga Murat Gecaj/Tiranë- Në sallën “Unesco” të Muzeut Historik Kombëtar të kryeqytetit, u zhvillua veprimtaria me tematikë, “Shqiptarët dhe Hebrenjtë, para dhe pas Luftës së Dytë Botërore”(Pranimi dhe shpëtimi i hebrenjëve). Ajo ishte organizuar nga Instituti Shqiptar i Mendimit dhe i Qytetërimit Islam (AIITC), me drejtor dr. Ramiz Zekaj, në bashkëpunim me Fondacionin “Mbretëresha Geraldinë”. Veprimtaria u zhvillua me një Konferencë, ku u lexuan tema nga disa autorë dhe me shfqjen e flmit dokumetar “Besa”. Merrnin pjesë nga AIITC dhe Fondacioni “Mbretëresha Geraldinë”, punonjës të shkencës, kulturës e arsimit; diplomatë të ambasadave në Tiranë; profesorë e akademikë; nga institucionet zyrtare, shoqatat joqeveritare, media e shkruar dhe ajo elektronike e te ftuar të tjerë. Ndodheshin edhe disa të ftuar nga Republika e Kosovës, ndër të cilët ishte z.Adem Demaçi.

Fjalën e hapjes e mbajti z. Faruk Borova, kryetar i Bordit të AIITC dhe ish-përfaqësues i Shqipërisë për Izrealin, në vitet 1993-1997. Pastaj u lexuan kumtesat e përgatitura: “Trajtimi i minoriteteve në Shqipëri” (nga prof.dr. Beqir Meta), “Shqiptarët dhe Hebrenjtë, gjatë kohës së Mbretit Zog”(nga Sulejman Gjana, kryetar i PLL) dhe “Një histori e shkurtër e pranisë së hebrenjëve në Shqipëri” (nga Astrit Hykaj, regjisor-skenarist). Ndërsa më tej, në pamundësi ardhjeje në këtë veprimtarri, për të pranishmit u lexua “Dëshmia e një të mbijetuareje”, nga Dr.Scarlet Epstein-OBE.

Përmes këtyre temave, u dhanë dëshmi e fakte të shumta për pranimin e shpëtimin, strehimin dhe mbrojtjen e hebrenjëve (izrealitëve) në Shqipëri, që në kohën e mbretërisë dhe pas Luftës së Dytë Botërore, kur ata ndiqeshin nga nazistët, për t’i kapur e shfarosur në kampin famëkeq të Aushvicit, në Gjermani. Ato flisnin qartë e më së miri, për shpirtin njerëzor, traditat mikpritëse dhe besnikërinë e popullit tonë, ndaj kujtdo që i ka ardhur në shtëpi dhe ka kërkuar ndihmën ose mbështetjen e tij.

Pjesëmarrësit në këtë veprimtari i përshëdeti bashkëshortja e Princit Leka, që dhe ai ishte i pranishëm, bashkë me disa anëtarë të Oborrit Mbretëror.

Fjalën e mbylljes e mbajti znj. Elia Zaharia, drejtoreshë e Fondacionit “Mbretëresha Geraldinë”.

Në këtë veprimtari mbresëlënëse u shfaq dhe u ndoq me mjaft interes nga të ftuarit filmi dokumentar, me titullin “Besa”, realizuar nga Astrit Hykaj. Gjatë koktejit, që ishte shtruar me këtë rast, të pranishmit panë me kërshëri ekspozitën fotografike, e cila pasqyronte bashkëjetesën e familjeve shqiptare e hebreje.

Tiranë, 29 mars 2014

Rikthimi i Eqrem bej Vlores në Kanine?

March 28, 2014 by dgreca

Nga Gëzim Llojdia*/

1.Eqrem bej Vlora vjen në vendlindje. Udhëtimi i tij nga vendvarrimi një varrezë në Neustift am Ëalde të kryeqendrës austriake, drejt tokës ku erdhi në dritë.Që kur frymëmarrja e fundit e 25 maj, 1964 rrëzoi sytë e trupi i beut u ftoh.I but shpirti i tij.I lehtë si ajri,shtegtoi në prerin qiellor.U zhduk në hapësirën kozmike,nëpër tunelin e frikshëm,përmes ngjyrave të hatashme rreth 50 vjet më parë. . Ç’praj aso kohe trupi i beut të fundit kur u kall në ftohtësinë e baltës së huaj, prehej jashtë vendit dhe shumë larg vendlindjes. “Fluturoi dhe shtërgu i fundit madhështor,me shpirt të gjorë..“

2.Eqrem beu kthehet ,në fshatin e njohur Kaninë të Vlorës. Vetëm 50 vite të zeza,qëndroi në errësirën pus,mes të ftohtit të madh, të varrezës së Neustift am Ëalde të kryeqendrës austriake. Shqiptarët mbasi mbaruan punë me luftrat e gjithhershme të mbijetesës,mbasi krijuan shtetin e tyre,që gjithsesi pësoi një çarje ,prerje,kafshime ujqëror nga fqinjët tinzar, bashkombasit nuk haruan që disa prej figurave,që dergjeshin në dheun e ftohtë .Kësisoj,aty nga marsi i ftohtë i 2014 varri i Beut në Neustift am Ëalde të kryeqendrës austriake ,mbeti pa trupin e tij. Trupi i beut u tërhoq nga shteti i shqiptarëve,ndërkaq ai rrugëtonte, përtej mjegullës, brenda një arkëmoti, për të mbajtur një premtim të rrallë,që koha kaq mizore u tregua,sa qe gjallë dot nuk e përmbushi.

3.Eqrem beu rikthehet në Kaninë. Pranë kalasë që nga koha kur aty u varros Sinan Pasha themeluesi i familjes Vlora, thonë historianët pjesëtarët e tjerë të Vlorajve u varrosën gjithmonë aty duke u kthyer në një varrezë madhështore familjare. Në këtë tokë ka ekzistuar aty varri i një tjetër veziri të Perandorisë, Ferid Pasha Vlora. Rreth viteve 77-78 dërguan në Kaninë 4 inxhinierë dhe 1 historianë Shkuan në Kaninë për të marrë mermerin e varrit që gjendej në tyrben e Kalasë së Kaninës. Ku ishte varrosur veziri. Në këtë tokë u varros edhe krye-engjëlli i familjes Vlora dhe i gjithë shqiptarëve Ismail bej Vlora.

4.Eqrem bej Vlora një figurë komplekse me shumë dritë hije .Zbardhimi i kësaj figure mund të jetë atribut i ndonjë komisioni historianësh vendas por dhe të huaj.

5.Koleksionet e familjes Vlora kanë qenë ndër më të pasurat. Eqrem bej Vlora ky pinjoll i Vlorajve dorëzoi në muzeun arkeologjik të Vlorës në kohën që në atë institucion, drejtor ishte D. Yzeir Ismaili ,dhjetëra objekte të cilat u mblodhën nga banorët ose ishin gjetje arkeologjike të gjetura dhe të mbledhura nga studimet dhe kërkimet e tyre.Koleksioni arkeologjik Vlora . Ugolini u strehua gjate revolucionit të qershorit 1924 ne shtepine e Syrja bej Vlorës dhe birit të tij Ekremit. “…te cilët kërkojnë, blejnë dhe ruajnë me dashuri te madhe objekte arkeologjike, te cilat dalin here pa shere nga toka shqiptare. Kështu, ne pallatin e tyre ne Vlore kanw krijuar një koleksion te mire arkeologjik, nga i cili këto janë objekte me interesante:” (fig. 111: armatimet dhe siper vazot). Komiku i Bylisit- Koke e Dionisit-mermer. Statuje e një muze, prej mermeri, 80 cm -Koke e Zeusit, mermer, 13 cm.-Koke burri, mermer, 11 cm -Koke gruaje, mermer, 9 cm -Hekata trikokeshe, mermer, 34 cm -Hyjni ujor (Triton), mermer, 32 cm. Skopas. Busti i nje gruaje ilire-Finteia, nga Berati. Gur, 48 cm. Me veshje si vajza e Vlores.Tre pllaka me mbishkrime nga Shkoza, Klosi -Terrakota nga Oriku, si dhe vazo qeramike -Figurina bronzi, 11 dhe 7 cm.Në kopshtin e kazermes, perballe xhamisë, ishin ekspozuar objekte te gjetura gjate ndërtimit: Diana, kapitele,

– Ne kopshtin e Bashkise ishte ekspozuar një stele prej guri me relieve ne dy faqe- shek V p. Kr. si dhe kionisku dopio i Teimas dhe Klaudia Seimaka.Vajza e Vlores, gur, 87 cm. Stele e Selenicës me mbishkrimin e prytanit dhe toksarkut shkruan Dr.Pr N.Ceka.

Një koleksion tjetër i pasur ishin librat. Biblioteka e këtij qyteti detar,në ringritjen e saj në zhegun e verës në 22 gusht 1946,ka regjistruar si fond themelor,bibliotekën private të familjes së njohur Vlora. Kjo pasuri kulturore ishte mbledhur me durim ,ishte gjurmuar si bleta nga diplomati Syrja Vlora dhe intelektuali ,deputeti dhe diplomati Eqrem Bej Vlora.Mes pasurive të Eqrem Bej Vlorës studiues dhe i mjaft momenteve të rëndësishme në historinë e Shqipërisë, ishte biblioteka e famshme, e cila u grabit dhe u shkatërrua menjëherë pas ardhjes në fuqi të regjimit te ri. Biblioteka e vendosur në sarajet e familjes Vlora, e njohur ndryshe me emrin “Shtëpia e Beut”.Studiuesi F.Sh thotë se, biblioteka ishte ndër më të mëdhatë në Ballkan, në dekadat e para të shekullit XX, por, pavarësisht,regjimi i shkatërroi vlerat e saj.“Prej saj u zhdukën vlera të jashtëzakonshme”,sipas të cilit, përveç një numri të jashtëzakonshëm titujsh, në këtë bibliotekë përfshiheshin dokumente të rralla. Mes tyre, një ditar të shënimeve të Hoxhës të fshatit Armen, Sali Efendiut e vitit 1757; shënimet e Hafës Zenel Efendiut nga Armeni, që përkojnë me vitin 1768; përmbledhje e kopjeve të letërkëmbimit të Ismail Pashë Velebishtit me njerëzit më të shquar të Vlorës; letërkëmbimin e Çelo Picarit me Ismail Beun,shënimet historike “Mbi “oxhaqet” e Shqipërisë e Azem Bej Janinës e vitit 1889; dy libra të shtypura në shtypshkronjën e Voskopojës, në vitet 1720-1769, korrespondencë e pinjollëve të kësaj familjeje me shkrimtarin Dyma etj. Në vitin 1914 në bibliotekën e Eqrem Bej Vlorës ndodhej një fond prej 14.640 vëllime në gjuhët arabisht, turqisht, gjermanisht, italisht, greqisht, shqip, mes të cilave, edhe dorëshkrime të rralla arabe, libra fetarë si Kurani, Bibla etj. Ato u vendosën në këtë bibliotekë në 22 gusht 1946, datë që shënon themelimin zyrtar të saj. Duke filluar nga viti 1974, gjatë 10 vjetëve, banesa e Eqrem Bej Vlorës, shërbeu edhe si bibliotekë duke krijuar kështu një lidhje simbolike mes dy periudhave të ndryshme, në fakt, të pangjashme me njëra-tjetrën.

*Msc. Anëtar i Akademisë Evropiane të Arteve

Të herëshëm ishim – Barkat e qepura ilire!

March 27, 2014 by dgreca

Nga Fahri Xharra/

E pa mundur dhe shumë e vështirë të mos e lidhësh historinë tonë me zbulimet e nënujit dhe të nëntokës që vazhdimisht na befasojnë me mrekullitë e të kaluarës sonë . Sa më shumë po zbulohet , po gjurmohet dhe po publikohet po shifet që historia na i ka ruajtur shënimet e saja në mënyrë të virgjër që një ditë të na e thotë ato që nuk guxonim ti thonim ne. Nuk guxonim , por edhe nëse guxonim flisnim me të ”ndëgjueme ” , se nuk kishim prova. Provat , ah provat!

Sa e paturpshme më duket kur më thonë që po kërkoj për të gjetur shqiptar në shpellat e Azisë , në jashtëtokësorët , në gjithësi. Ne një anë mosdija dhe qëndrimi absolut në përkrahjën padhëmbje në mosdijën individuale dhe atë kolektive, e në anën tjetër dëshira e qëllimshme për mohimin e çdo gjëje shqiptare dhe dhe të kaluarës së saj. Deri sa fqinjët e nxjerrin vetvetën të vjetër dhe vendas të këtyre tokava , të vjetër mbi 8 000 vjet ; disa nga ne në mënyrë absolute mundohen të zhvlerësojnë çdo gjë.

Por kur të iu them që ne i kishim edhe barkat e qepura, që ato ishin pjellë e mendjes së të parëve tonë për ta lehtësuar bartjen , lëvizjen dhe komunikimin ndërnjerëzor ; në atë kohë nuk kishte as sllavë e sa turq këndej pari. Barka e qepur e gjetur këto ditë në ujërat e njlmtë të Kroacisë , që sipas arkeologëve daton mbi 3200 vjet e vjetër , është një falemnderim që na e ka bërë natyra duke na i ruajtur reliket e kohës që në kohën e sit të dokumentojmë që ishim këndej pari kur nuk kishte njeri tjetër , ishim ne.

”Një barkë e kohës së Bronzit u gjet në Mesdhe ” shkruan gazeta Le Point.fr , duke i falëmnderuar syqeltësisë së një peshkatari ”.Pra në lagunën Zambratia në Kroaci , arkeologët nën-ujor ia dhanë dritën një barkeje të vjetër mbi 3200 vjeçare , të mëshehur në fundin e detit . Një shpërblim i natyrës me ruajtjen e saj.

” Ky është një zbulim i jashtëzakonshëm ” thoshte e ngazëlluar Giulia Boetto , arkeologe detare e ngarkuar për hulumtime nga CNRS . E gjithë kjo ishte një vazhdim pune e bashkeshortëve kroat Ida Konçanit ( arkeologe) dhe burrit të saj Marko Uhaç (Ministër i Kulturës së Kroacisë ) të cilët që në viti 2008 në bazë të shenjave që iu kishte dhënë peshkatari , kishin ndërmarrur zhytje- hulumtim , dhe i kishin sjellur mbi ujë provat e një barkeje që mendohet të ishte romake (?) Por , falë rezultaeve të sondimit me karboni C 14 u pa që objekti ishte i kohës para romake , nja 1200 vjet para Krishtit. S´kishte as Romë atëherë , e as perandori Romake.
Fjala ishte për një konstrukt plotësish i veçant , tipik për Detin Adriatik :

“Barkat e qepura” ishin një teknikë e posaçme lundrimi e jetësuar në Adriatik , deri në ardhnje e romakëve, dikush thotë epokën romake. Mjeshtëria ishte në ate që dërrasat mbaheshin ndër veti me një “qepje” me litarë bimor.. Këta litarë futeshin nëpër zgavrat të cilat shpoheshin nëpër dërrasa , dhe këshu e krijonin tërësinë që qëndronte.

Nga kjo barkë e madhe apo anije e vogël ,kanë mbetur vetëm 7 m nga gjatësia dhe 2,5 m nga gjerësia e sajë . dmth lidhjet dhe pjesa thetër është kalbur. Pjesa e mbetur pra është pjesërisht e ruajtur mirë. Dërrasat ishin nga druri i bredhit ,verrit dhe elmit.

“Mënyra e rregullimt , teknika e të lidhurit dhe e të përforcuarit të dërrasave ndër veti , ishte tipike për Histritët dhe Liburnët dhe me këte mund të the me sigurinë më të madhe se ishte fjala për një mjet lundrues të ndërtuar nga njerëzit local” -thot arkeologëja Giulia Boetto.

Por nuk mbaron me kaq , arkeologët kroat , nja disa qindra metra largë anijës së vogël gjetën mbi një sipërfaqe të madhe prej më shumë se një hektar shumë shtylla të drurit, të cilat ishin mbajtëset e shtëpive e vjetra mbi ujë. Pas analizimit bathymetrik te gjirit, qeramikave dhe kockat e kafshëve të ndryshme të gjetura në vendin e përmendur, duket se epokën e bronzit, gjiri ishte në të vërtetë … një lagunë.

Se ç’më ra laku në fyt dhe gati ma zuri frymën; gati më ngufati kur e pashë të shkruar që nuk paskemi vazhdimësi nga ilirët, se qenkemi të mbirë mbi këta mijëravjeçarë nga farët e kërpudhave të sjella nga Azia në një vend që i “kishte” banorët e saj që moti. E ne si ardhacakë, të vendosur si për “gjynah” në malet dhe bjeshkët e Ilirisë “pritnim” leje që të vazhdonim jetën. “Mirësia e vendasve” si kundërshpërblim për shërbimet që i bënim na mundësoi të bëhemi ata që jemi. “Duhet t’ua dimë për nder” që na dhanë pak tokë, pak ujë dhe pak frymë’! A jemi ne në vete? Po kush e pranon këtë? Ne duhet të jemi plotësisht të shitur, plotësisht të pagjak që të alivanosemi nën ndikimin e aromës së joshjes për të mohuar çdo rrënjë tonën. Krim! I madhi Gjergj Fishta kishte për të thënë: “O Perëndi a ndjeve, po lanë pa Histori dhe e kishte për ta fajësuar Zotin: “E ti rri e gjuen me rrfé, lisat n’per male kot!”.

Çudi! Liburnia! Çudi Histritët!

“Si ta përshkruajmë Liburninë? Po, si një thesar të gjetur të vlerave unike të përzierjes së trashëgimisë natyrore, kulturore dhe historike.(“Liburnët, të parët e shqiptarëve” nga fxh) Liburnia shkruajnë kroatët është një simfoni e pamjeve dhe e zërave nga aroma e shijeve dhe e kultit. Primorja dhe Gorski Kotari ( Kroacia e sotme) shtrihen mbi atë që dikur ishte pjesa perëndimore e asaj bote antike dhe mistike, e thurur si pëlhurat në veket e lashtësisë; nëpër thellësinë e hapësirës dhe kohës. Bota e natyrës, me llojllojshmërinë e saj ishte e bekuar nga Zoti. Valët specifike të habitatit të Alpeve Dinarike dhe ngrohtësia e Adriatikut, e bëjnë reliefin që të zgjon krenarinë e një toke të trashëguar. Pozita gjeografike e kësaj pjese të Ilirisë që e bënte lidhjen më të shkurtër në mes qytetërimeve të Mesdheut dhe asaj të Evropës Qendrore ishin të bekuar për një rënie të domosdoshme në lakminë historike. Historia e saj është aq e pasur sa trashëgimia natyrore nga ajo. Në një tokë aq të vogël shekujt e tërë janë përplasur me pushtues dhe mbrojtës, me luftëra dhe tregti, dhe famë e kulmim historik; deri në rënie në duar të ardhësve që ndërroheshin pa mëshirë. Liburnia në gjeografinë e lashtë ishte toka e Liburnëve, një tokë përgjatë Adriatikut verilindor, në kohët e sotme Kroacia, kufijtë e të cilit lundronin në zgjerimet e tij duke e rritur dominimin e Liburnisë në mes të shekujve 11-të 1 të epokës sonë.

KANË THËNË PËR THEOFAN S. NOLI

March 26, 2014 by dgreca

Me rastin e përvjetorit të 49 vjetorit të ndarjes nga jeta të Fan Stilian Noli/

Konica për Nolin/

Me rastin e kremtimit të Ditës së Flamurit, u poqa me shokun e vjetër, peshkop Fan Nolin, të cilin nuk e kisha parë disa vjet. Fan Noli, (një njeriu që ka lojtur një rol aq të madh në lëvizjen tonë dhe është aq i njohur mund t’i përmnedet emri pa ndonjë titull si një fytyre historike, pa hyrë në ndonjë pakësim nderimi në këtë mungesë titulli), Fan Noli, thom, s’ka ndërruar shumë.

Heronjtë e Homerit shkëmbejin fjalë të ashpra, pastaj bashkoheshin si më parë. Sado që s’jemi si ata heronj, m’u kujtuan kur u poqa me një fytyrë me të cilën kam luftuar aq shumë kohë si shok, edhe pak kohë si kundërshtar. Me Fan Nolin merrem kurdoherë vesh më lehtë, se flasim një gjuhë: kuptohemi se njeriu që shkruajti muzikën e Don Giovanit bëri një punë më të madhe se njeriu që shpiku telefonin, ose kur themi se Partheoni edhe Tarxh Mahali janë monumente më të larta se Kulla e Eifelit, e cila është një mijë këmbë e lartë. Fan Noli është edhe i ri, prova më e mirë është se është i zoti të qeshë. Në bëfshi mundimin e këndoni një letër time të botuar në numër të Janarit të së përkohshmës “Judge” në Nju Jork, do të shihni se ç’kuptim të thellë i jep zotërisë për qeshje.

Fan Noli jo vetëm është i ditur në muzikë, po ka zotësinë e rrallë të stërvitë të tjerë në atë mjeshtëri të bukur, dhe t’i stërvitë në pak kohë. Ç’humbje për Shqipërinë që një njeriu të atillë nukë i jepet rasti të organizojë stërvitjen muzikale të popullit në shkolla të vendit! Ç’humbje që nukë i jepet rast të organizojë një universitet popullor në Shqipëri, ku njerëz të pjekur të venë një a dy orë ditën të stërviten!

Fan Noli është hequr nga politika edhe më shumë se sa jam hequr unë. Kuptohet se një njeri i mendjes ka nevojë për siguri dhe për dinjitet; po t’i jepeshin këto, do të ish një fitim për Shqipërinë.

…Atë Noli do të mbetet në histori të Shqipërisë si burri që harriu i pari, me hir të vullnetit dhe të hollësisë së tij, të këllasi zyrtarisht gjuhën shqip në meshë. Dita që meshoi për të parën herë është një ogur i bardhë në udhë të përparimit tonë. Dhe as e harrojmë, as mund të lëmë të tjerët ta harrojnë.

Leshzi, me sy të mprehtë, një fizionomi të qeshur, gati të presë një shaka dhe ta kthejë me uzurë, mendjehapur, njohës i gjuhëve romane dhe skandinave, Atë Noli nga kultura dhe nga karakteri i tij më kujton shpesh kishtarët e Përlindjes Italiane.

Hasan Dosti për Nolin

…Fan Noli ka qenë një fytyrë qendrore në historinë e vendit t’onë. Ky burrë simbolizon sinthezin e virtuteve të racës arbënore. Të shumta e të paçmuarshme janë veprat që ai i ka kushtuar Atdheut, në fushën e kulturës e të edukimit të popullit.

Po, përmbi të gjitha, qëndron ndërmarrja e themelimit të Kishës Autoqedale të Shqipërisë, e çkëputur nga Patriarkati i Fanarit, që ka qenë qendra arkane e mohimit të të drejtave të kombësisë s’onë.

Fan Noli i madh i ynë ka qenë patrioti që ka menduar, gjykuar e vendosur se autoqefalia e kishës kombëtare është akti plotësues i pamvarësisë dhe sovranitetit të Shtetit. Dhe kështu burri i madh kauzës së autoqefalisë i ka kushtuar nxehtësinë e patriotizmit, energjitë shpirtërore, inteligjencën e mrekullueshme dhe kulturën e gjerë theologjike e filosofike.

Me rastin e përkujtimit të këtij prelati të lartë, mendimi dhe emocioni ynë drejtohen edhe nga martirëzimi i tre prelatëve të tjerë të Kishës orthodokse shqiptare: e kam fjalën te Pappa Kristo Negovani, Papa Stathi Melani – poet, dhe Papa Llambri Ballamaçi. Megjithëse të edukuar në shkollën greke dhe të dorëzuar priftër prej peshkopësh grekë, këta u rrëmbyen nga mistika e racës dhe e gjakut shqiptar. Si bij të popullit ata i janë vënë me mish e shpirt çështjes së edukimit politik kombëtar. Kështu ata janë bërë objekt i mallkimeve dhe ndjekjeve të Fanarit dhe më së fundi u martirizuan prej andartëve grekë…

Ernest Koliqi për Nolin

…Stefan Stiljan Noli, nji ndër personalitetet ma të spikatuna qi shprehi nga gjini i vet kombi shqiptar, paraqitet posi nji fytyrë poliedrike, d. m. th. e shumanëshme, e cila gja lodhë menden e kujdo kur vjen momenti me dhanë nji gjykim synthetik mbi rrolin qi ai luejti në botën shqiptare. Kush jeton si i ndodhi atij ma se tetëdhdhetë vjet dhe në nji periudhë historike ndër ma të stuhishmet qi njofti njerzimi, lehtazi bahet objekt kritikash sepse nji jetë kaq e gjatë rrethohet, në fazat e ndryshme të saj, me drita e me hije të cilat ndoshta shkaktohen nga rrethanat, nëpër të cilat u përshkue, ma tepër se nga nji vullnet i prem e i paravendosun m’u sjellë si u suell.

Si të gjithë njerzit me nji vlerë të veçantë, edhe Fan Noli nderohet e përçmohet me ngulmim qi shpesh herë arrin në parosizëm ndër lëvduesa e prozhmuesa të tij. E verteta asht se veprimtarija e nji njeriu, qi gjatë tetëdhetë vjetve rresht gjallese në ket shekull u dha me mish e me shpirt mbas sendërtimit të nji ideali, i cili synthetizonte në vete qellime fetare e kombtare, shoqnore e kulturore, duhet vu në nji kandar të drejtë. Gabimet ase në datsh të thuesh fajet qi Fan Nioli ka mujtë me ba, nuk ia zbresin vlerën tri veprave të pashoqe qi ai kreu, pasojat e mira të të cilave edhe sot ndiehen në rrjedhë të historisë shqiptare e janë: themelimi me 1909 i fletores “Dielli”, preludium i themelimit të Shoqatës Panshqiptare Vatra në Boston, me 1912, në bashkëpunim me Faik Konicën, – pranimi shpëtues i shtetit shqiptar në Lidhjen e Kombeve, me 17 dhetuer 1920, e krijimi i Kishës Orthodokse Autoqefale Shqiptare. Edhe po të pranojmë për hypothezë se Fan Noli pat njolla, këto tri vepra të shkëlqyeshme krejt ia shlyejnë…

Mitrush Kuteli për Nolin

Kompleks dhe gjenial është personaliteti i Fan S. Nolit. I pajisur me një kulturë të gjerë, të mbledhur si për çudi, në rrethana kaqe kundërshtare, e në një jetë kaqe të turbulltë, njohës i kaqe gjuhrave, i kaqe dishiplinave të ndryshme, i kaqe klimateve shpirtërore. Me një sensibilitet artistik kaqe të zhvilluar, ay mban brenda tij edhe njatë dhuratë të madhe që u jep Filla – fjala është e tija – njerzve: dhuratën e krijesës. Gazetar, theollog, orator, dramaturg, historian, kritik, letrar, kompozitor e gjithmonë poet. Fan S. Noli ka sjellë në gjithë degat ku ka punuar një sulm të tijnë, një verb të panjojtur, madhor.

Edhe të gjitha këto dhurata, gjithë ky veprim i tija, prej dyzet e ca vjet, vetëm në shërbim të një ideali: ideali shqiptar. Një ideal, si t’i thuash, shoqëror – kombëtar; gjithëmonë shoqëror, gjithëmonë kombëtar.

Fragment nga letra e George Bernard Show drejtuar Nolit

U gabuat në zanatin kur u dorëzuat klerik. Libri juaj “Bethoven and the French Revolution” nuk është predikimi a hagjiografia e një kallogjeri, po është vepra e një kritiku e biografi të dorës së parë. E lexova që në krye gjer në fund me kënaqësinë më të madhe, duke qenë vetë mjeshtër si muzikant, kritik dhe artist-filozof professional. E dini ndoshta se njeiu kurrë nuk lexon librat, që i dhurohen me thasë, ashti siç m’i dërgojnë mua.

…Ju jam thellësisht mirënjohës

G. Bernard Show, më 11 nëntor 1947

Qerim Panariti për Nolin

“…Noli ish një person kompleks dhe ekstraordinar i shumë-anëshmë nga çdo pikëpamje: i thellë dhe i gjerë nga mejtimet, enciklopedik nga dituria, “rebel” që nga vogjëlia dhe një gjigant intelektual.

Ndjenjën si “rebel” e manifestoj në gjimnazën Greke në Endrene në vitin e fundit akademik, kur autoritetet e gjimnazit pushuan nga puna një nga profesorët më të çkathtë. Noli kujtoj se profesoriit iu bë një padrejtësi dhe një-me-një organizoj një demonstratë të studentëve në favor të profesorit. Për shkak të këtij rebelimi, autoritetet e gjimnazit refuzuan t’i japin diplomën gjer në Shtator në vënt t’ia jepnin në Qërshor, sipas zakonit.

Më duket se nuk gabohem shumë po t’a karakterizonj Nolin si Prometheun e Rilindjes Shqiptare. Prometheu, pas mithollogjisë kllasike, pruri zjarrin në botë dhe munt të karakterizohet si shkencëtari i parë i botës kllasike. Për çpikjen e zjarrit, domethënë për sjelljen e dritës në botë, perënditë ziliqare dhe reaksionare, dërguan një kovaç i cili e mbërtheu Prometheun pas një shkëmbi të zi dhe e la atje të torturohet gjer të vdesë.

Noli si mithollogu kllasik, i pruri dritë popullit Shqiptar që t’i stërvitë mëndjen, se me shkrimet eë tij mësuam se vijmë nga një racë e moçime, që i dha Evropës përdorimin e hekurit, një kontributë tepër importante për botën para-historike. Që t’a kuptojmë më mirë këtë çështje vlen të theksohet se Ilirianët, stërgjyshët tonë, filluan të përdorin hekurin në një kohë kur Athina dhe Roma s’ishin dëgjuar fare në historin’ e njerëzimit.

Peter R. Prifti për Nolin

“… Më kujtohet Kuvendi i “Vatrës” më 1958. Siç dihet, Noli ish “Kryetar Nderi” i “Vatrës”, dhe si i tillë nuk merrte pjesë në punët e përditshme të organizatës. Megjithatë, vinte në kuvendet e “Vatrës”. E kish zakon të bënte një vizitë ceremoniale gjatë punimeve të kuvendit, për t’u përshëndetur me delegatët. Për 10 a 15 minuta punët e kuvendit ndaleshin. Rifillonin pasi shkonte Noli.

Kristo Thanasi ish atë vit kryetar i “Vatrës”. Unë rrija pranë tij. Sapo hyri Noli në sallën e kuvendit, Kristua mu afrua e më tha më zë të ulët, “Ai është fuqia prapa ‘Vatrës!”. Kristua deshi të më jepte të kuptoja se, ndonëse ai vetë ishte kryetar i “Vatrës”, baza e organizatës dhe burimi i vërtetë i fuqisë së saj ishte Fan Stilian Noli. Atë çast unë kuptova më mirë influencën e madhe të Nolit brenda “Vatrës”, si edhe midis Shqiptarëve kudo në Amerikë.(Dielli-Arkiv)

Rexhep Goçi- Çfarë ndodhi më 16 nëntor 1982 në Spaç

March 26, 2014 by dgreca

– Pushofsh në paqe, o miku im i halleve e vuajtjeve!

Nga Bedri BLLOSHMI/Rexhep Uk Goçi ka lindur në vitin 1937 në fshatin Ҫerem të rrethit Tropojë. Rexhepi ka qenë i martuar me Bora Goçaj dhe kanë lindur 7 fëmijë: Perlatin (më i madhi), Esatin, Luanin dhe motrat Sadete, Valdete, Valbona dhe Servete. Rexhepi kishte arsim fillor dhe ka punuar në ndërmarrjen e gjeologjisë në Tropojë. Më 14.2.1975 arrestohet nga Sigurimi për agjitacion dhe propagandë kundër pushtetit popullor, parashikuar nga Neni 73/1 KP. Më 30.5.1975 Gjykata e Tropojës e dënon me 10 vjet heqje lirie. Më pas e dërgojnë për të vuajtur dënimin në kampin e Spaçit të Mirditës. Në vitin 1982 në muajin nëntor qeveria komuniste bën një amnisti për të burgosurit politikë. Në burgun e Spaçit përfitonin 373 apo 375 të dënuar, të cilët u liruan më 15 nëntor 1982. Të nesërmen, më 16 nëntor Rexhep Goçi do të jepte shpirt tek galeria 15/1 nga breshëritë e kallashnikovit. Ishte “rregull” i komandës që mbasi të vrisnin dhe të groposnin për rastin në fjalë, vendgroposja ishte në Shpal të Mirditës. Pas vitit 1990 familjarët e Rexhepit interesohen dhe e zbulojnë vendgroposjen, e marrin dhe e varrosin në vendin e lindjes ku pushon përjetësisht pranë të parëve të tij.

Kujtesë- Çfarë ndodhi më 16 nëntor 1982 në Spaç

Rreth viteve 70-të, në kupolën e krimit në Tiranë, diktatori po vazhdonte krimet e radhës. Në burgun e Spaçit vinin lloj-lloj informacionesh, ndoshta për t’i pasur ne si ushqim të shpresës. Në vitin 1982, natën e shtatëmbëdhjetë duke u gdhirë 18 dhjetori, në televizion u dha një lajm i gëzueshëm për ne: “Nga një krizë nervore, kryeministri i Shqipërisë, shoku Mehmet Shehu, vrau veten”. Të gjithë të burgosurit përfshi dhe unë, u gëzuam shumë. Bisedonim nga dy e nga tre të gjithë të dënuarit, se komunizmi po e çonte drejt fundit ngrënien e pjellës së vet. Qeveria komuniste shpalli një amnisti për të burgosurit politikë dhe më 15 dhjetor 1982, në burgun e Spaçit, u liruan mbi treqindeshtatëdhjetë të dënuar. Në bazë të përllogaritjeve një i dënuar nga rrethi i Tropojës, Rexhep Uk Goçi, nuk përfitonte nga kjo amnisti, sepse kishte njëmbëdhjetë ditë më shumë sipas përllogaritjes së kartelistit të komandës.

Këta që u liruan ishin në brigada të ndryshme nga të pesë zonat e minierës, ku nën peshën e kamzhikut dhe torturave të tjera, si lidhje me hekura pranë shtyllës së betonit dhe shumë herë me duart e lidhura mbrapa, të lidhnin dhe një rrotë vagoni që peshonte vetëm në duart e lidhura. Kjo rrotë vagoni nuk takonte në tokë. Problem i padiskutueshëm ishte zona e dytë, ku nxirrej minerali i piritit nën temperaturën 40° – 45° nxehtësi. E plotësuan brigadën aq sa duheshin për vagonat e piritit.

Unë në atë kohë punoja në zonën e pestë dhe më kaluan në zonën e dytë bashkë me disa armatorë (punëtorët e mirëmbajtjes së galerisë quheshin armatorë). Kështu që midis disa të tjerëve ishte dhe Rexhep Goçi. Në kohën që do futeshim brenda në galeri dhe saktësisht në galerinë 15/1, e vjetër thërriteshe. Rexhepi do të punonte në këtë galeri siç thashë më sipër, armator dhe merr një mjet që quhej “karrotrupe” për të marrë disa trupa betoni jo shumë larg grykës së galerisë 15/1. Në të djathtë të kësaj galerie, gati 200-300 metra larg, ishte rrethimi dhe një karakoll nga jashtë tre rrethimeve me tela me gjëmba, që vigjëlonte natë-ditë ushtari me automatik në dorë. Duhet të sqaroj një gjë për lexuesin që nuk ka dëgjuar për këto që po rrëfej. Në qoftë se ushtari vriste një “armik” (të burgosur politik), shpërblimi i parë ishte pesëmbëdhjetë ditë leje dhe patjetër dhe një dekoratë dhe kur do mbaronte ushtrinë, komanda i vishte policë po në kamp. Në brendësi të hapësirës nga rrethimet e 20-25 metra larg galerisë, ishin vendosur disa tabela në formë trekëndëshash (prej hekuri), që i dënuari nuk duhet të kalonte dhe as të afroheshe. Rexhepi, disa metra larg këtyre tabelave, po ngarkonte trupat e betonit për t’u futur në galeri. Në këtë kohë u dëgjua ulërima e automatikut, ne shtangëm të gjithë sa ishim nga frika. Sapo u dëgjua zhurma vdekjeprurëse, polici doli e i thërret ushtarit: “Ç’bëre more, ndaloje zjarrin”. Ndërkohë Rexhepi ra në një brinjë me trupin e betonit në prehër dhe me një zë gati në fikje foli: “Ç’më bëre more ushtar, më vrave, m’i le fëmijët rrugëve, kam një qerre me fëmijë. Oh Zot, pse, pse kështu me mua, mirë që s’më liruat, po pse më vratë? Ah, fëmijët mbetën jetimë”. Gjaku dalngadalë po skuqte rrobat e pista nga piriti, vari kokën mënjanë dhe nuk u ndje më. Polici qëndronte në këmbë, pranë kufomës duke na ulëritur neve: “Futuni brenda, futuni brenda”. Për tetë orë rresht, ulur në cepin e galerisë e pa folur asnjë fjalë me njëri – tjetrin, të ndriçuar nga llamba karbitit e cila lëshonte një flakë të verdhë, duke lëvizur sa majtas djathtas. Mbas disa orësh mbërriti prokuroria e Rrëshenit për të bërë formalitetet e për ta lejuar komandën të bënte groposjen e radhës në një buzë përroi që thërriteshe Shpal… .

Aty ku e prisnin shokët, të vrarë e groposur më parë. Ndërsa fëmijët u rritën jetimë nën praninë e dhimbjes e urisë. U rritën e u martuan e mbas vitit 1990, Perlati dhe gjashtë fëmijët e tjerë bashkë me fëmijët e tyre (nipërit e mbesat e të ndjerit Rexhep), nisën ashtu me kokë mënjanë, të heshtur drejt luginës së shkretë e majave të rrjepura nga erozioni, të Spaçit. Drejt kësaj skëterre që mbante të fshehur në barkun e tokës së djegur babanë e tyre. Gjithsesi ata e prisnin të kthehej i gjallë, më i plakur e i thinjur, i dërmuarr nga jeta dhe fati që e ndëshkoi aq rëndë. Megjithatë dhe ato pak eshtra që kanë mbetur pa u tretur po udhëtojnë të pushojnë në vendlindje. Edhe pse po të shohësh mbrapa sheh vetëm trishtim, jeta vazhdon… .

Pushofsh në paqe, o miku im i halleve e vuajtjeve!E megjithatë unë u ktheva i gjallë. Qetësi, qetësi e mjerim.