Dhimitër Nanopulos, Kryetari i Akademise se Athines. Gjyshi i tij quhej Dhimiter Naka lindi ne fshatin Selce te Lunxherise, 30 km larg Gjirokastres. Mbiemrin Nanopulos e mori pasi mori shtetesine greke/
Nga Arben LLALLA/
Kohë më pare kemi shkruar se ishin shqiptarët e Greqisë-arvanitasit ata që ndërtuan dhe themeluan Akademinë e Athinës. Janë me dhjetëra akademik grek që kanë origjinë shqiptare. Pak ditë më pare kryetar i Akademisë së Athinës u zgjodh një grek me origjinë shqiptare i quajtur Dhimitër Nanopulos.
Dhimitër Nanopulos lindi në Athinë më 1948. Gjyshi i tij quhej Dhimitër Naka dhe mbiemri Nanopulos e ka marë pasi u bë shtetas i Greqisë. Dhimitër Naka është nga fshati Selcë të Lunxhërisë, 30 km nga Gjirokastra. Dhimitër Naka përket etnitetit kulturor vllehe. Vllehët janë shumë të afërt me shqiptarët se sa me etnitetet e tjera në Ballkan. Asnjëherë nuk ka dallim midis një vllehu dhe një shqiptar. Ndërsa në Greqi vllehët janë të shkelur ashtu si pakicat e tjera. Vllehët për arsye fetare dhe ekonomike i identifikojnë si grek, por në të vërtetë ata kanë dhënë shumë për ekzistimin e gjuhës, kulturës dhe etnitetit kombëtar shqiptar. Janë me qindra vlleh që janë vrarë nga grekët përse ata flisnin dhe përhapnin gjuhës shqipe.
Gjithnjë për Dhimitër Nanopulos është dyshuar se është arvanitas nga Peloponezi (Morea), ndërsa vetë kryetari i Akademisë së Athinës ka deklaruar se është vlleh nga Jugu i Shqipërisë. Pyetjet rreth origjinës së kryetarit të Akademisë së Athinë janë të shumta si: Nëse gjyshi i tij, Dhimitër Naka do ishte grek përse Greqia do t’ia ndryshonte mbiemrin nga Naka në Nanopulos? Tashmë është e njohur botërisht që Greqia u ndryshon emrat dhe mbiemrave të huajve para se ata të marrin shtetësinë greke, kjo është një metodë e njohur për shqiptarët.
Kryetari i Akademisë së Athinës Dhimitër Nanopulos duhet ta dijë se nga fshati i gjyshit të tij, Selcë të Lunxhërisë kanë dalë shumë patriotë shqiptar, ndërta drejtori i shkollës shqipe të Korçës 1887, Pandeli Sotiri.
Operation Valuable Fiend: The CIA’s First Paramilitary Strike Against the Iron Curtain
Book Review/
Reviewed by Mithat Gashi/
After I escaped from Albania in the eighties, I had the opportunity to meet a number of Albanian personalities in the diaspora who had worked in different capacities with the Americans and the British during the late forties and early fifties to remove the communist regime in Albania. I also read Nicolas Bethel’s Great Betrayal published in 1984, and among others, I read Covert Action in the Cold War: US Policy, Intelligence, and CIA Opera¬tions by James Callanan (New York: I.B. Tauris & Co. Ltd, 2010), 268 pp., which devotes a chapter to “Albania OPC Intervention in Albania: An Experiment in Offensive Covert Action.” I also remember reading that Frank Wisner, the first director of covert CIA operations, referred to the Albanian case as, “a clinical experiment to see whether larger rollback operations would be feasible elsewhere.” A few months ago, Dalip Greca, the editor of Dielli, gave me Operation Valuable Fiend: The CIA’s First Paramilitary Strike Against the Iron Curtain by Albert Lulushi with a request to write a review.
Lulushi has given us a comprehensive interpretation of the CIA declassified documents on the failed covert activities by the Americans and the British to remove the communist government in Albania between 1949-1954. Lulushi’s interpretation of thousands of pages of documents and his review of hundreds of other primary and secondary sources increases our understanding of the events and adds to the body of knowledge on covert operations.
The context of the book about the need for “a broader spectrum of [American] covert actions” against the Soviet threat is provided in the first chapter (p. 7). According to Lulushi, the National Security Council (NSC) directive of June 18, 1948 sets the ground for such operations. NSC supported, “covert activities related to: propaganda; economic warfare; preventive direct action, including sabotage, anti-sabotage, demolition and evacuation measures; subversion against hostile states, including assistance to underground resistance movements, guerrillas and refugee liberation groups, and support of indigenous anti-Communist elements in threatened countries of the world” (p. 7).
The timing of the NSC directive perfectly matched with the efforts of King Zog, exiled in Egypt, to gain support from the Americans to topple the communist regime in Albania. King Zog was persistent in developing lines of communication with the United States.
Lulushi does not directly say it, but if the British, who had established Operation Valuable, had nothing to do in convincing the Americans to support a covert operation in Albania, Zog could be viewed as the ideologue that triggered the creation of Operation Fiend. King Zog presented convincing arguments that overthrowing the communist regime in Albania was in the interest of the west and in particular, the United States. The Americans agreed. But as it turned out, the United States did not have a well-designed strategy in establishing a Cold-War foreign policy. It took too much time to mobilize Albanian leaders in exile, to recruit and train volunteers, and then to send missions to Albania. The Soviets with expertise on counterintelligence helped the Albanian regime maintain control of the country.
The shifting relations between the Yugoslavs, Albanians, and Soviet communist leaders provided an opportunity for intervention. In January of 1948, Stalin urged the Yugoslavs to “swallow Albania” (p. 34). However, within six months, the Tito-Stalin split resulted in favor of the Hoxha regime. In June of that same year, Stalin expelled Yugoslavia from the Cominform. Five months later, December 23, 1948, King Zog expressed to the Americans that the timing was exceptional for a covert operation in Albania (p. 41).
In 1947, the Americans did not accept Zog’s proposal. Two years later, the Americans were ready, but not logistically prepared to help launch a swift operation. It took too long to develop and launch what would later be called the three-phase plan. The first phase was to create an Albanian Committee that wanted to remove the Hoxha regime. The Committee would take the responsibility for all activities against the communist regime in Albania.
Lulushi dedicates a full chapter on National Committee for Free Albania. It took many negotiations between the Albanian leaders in exile and the Americans to reach an agreement. Balli Kombëtar, Legaliteti, and Bloku Kombëtar Independent, the three major political parties in exile, wanted to liberate Albania from the communists. However, the leaders of Balli Kombëtar remained an obstacle; they did not want King Zog to reclaim the Albanian throne if the communist regime was removed, and they considered members of the Bloku Kombëtar “traitors”. Zog reassured both the Americans and the Albanian leaders in exile that after the overthrow of the Hoxha regime, a referendum would decide the form of government in Albania.
The second phase included propaganda activities and the training of Albanians to get them ready to enter in different parts of Albania. The third phase was the infiltration through “various means, including airdrops, beach landings, and overland border crossings” (p. 50).
However, time was running out. Lulushi points out that by July of 1949, the Soviets moved about three thousand advisers from Yugoslavia into Albania after the Tito-Stalin split. The Soviets practically ran every sector of the Albanian government. The Soviets had the expertise for counter-intelligence.
Making sense of all the de-classified documents, the author follows the progression of all events and sequences the facts in a story line. The book provides a detailed description of the creation of the National Committee for Free Albania (NCFA) and how the Committee functioned; it describes how, where and who trained the Albanian recruits; it provides itineraries and maps of the infiltration teams and their outcome; it dedicates two chapters on Kim Philby, and enough biographical information about the major parties involved in the operation; it shows the evolution of Project Fiend, the infiltration of Sigurimi agents in NCFA, and the involvement of the Yugoslav, Greek, and Italian intelligence services.
Contrary to Nicolas Bethel, Lulushi believes that Kim Philby was not the reason that Operation Valuable/Fiend failed. According to Lulushi, Philby was aware of the objectives and the strategy, but did not have the specific knowledge of the infiltration plans because the details of the operations were not shared between CIA and SIS.
However, referring to Kim Philby, Yuri Modin, the KGB controller for the “Cambridge Five” states, “He gave us vital information about the number of men involved, the day and the time of the landing, the weapons they were bringing and the precise programme of action… The Soviets duly passed on Philby’s information to Albanians who set up ambushes” (See Modin, Yuri. 1994. My Five Cambridge Friends, p. 123).
Lulushi argues that the majority of the “agents” infiltrated to Albania were captured after Philby was relocated to London, where ultimately he was forced to resign.
At the same time, in a new biography, journalist Ben Macintyre provides the following quote from Philby: “The agents we sent into Albania were armed men intent on murder, sabotage and assassination … They knew the risks they were running. I was serving the interests of the Soviet Union and those interests required that these men were defeated. To the extent that I helped defeat them, even if it caused their deaths, I have no regrets” (see Macintyre, Ben. 2014. A Spy Among Friends: Kim Philby and the Great Betrayal. London: Bloomsbury. Publishing. ISBN 978-1408851722.)
Macintyre believes that “James Angleton gave Philby over drinks the precise coordinates for every drop zone of the CIA in Albania.” A similar claim appears on Tim Weiner’s Legacy of Ashes: The History of the CIA, 2007, Doubleday. Weiner write, “Angleton gave Philby the precise coordinates for the drop zone for every agent the CIA parachuted into Albania” (p. 46).
Lulushi is in agreement with James McCargar who worked with Philby on Operation Valuable. McCargar argues that Philby would have not been able to provide the details of the operation in a timely fashion to lead to the immediate capture.
Throughout the book, the author discusses how the operation evolved over time. For example, how the OPC priorities shifted after [a] Greece was no longer a threat to be taken over by the communists, [b] Tito broke relations with Stalin; [3] the Soviet agents moved into Albania, etc. A more in-depth analysis of whether the operation was “a clinical experiment to see whether larger rollback operations would be feasible elsewhere,” would have added more to the book.
The book’s historical background on Albania between 1912 and 1949 could be improved. For example, the author points out that Zog’s agents assassinated Avni Rustemi to avenge his uncle’s death, Esat Pashë Toptani. There is speculation, but no hard evidence to conclude that Zog ordered the assassination of Rustemi. At the same time, the book does not mention that Zog was shot two times by Beqir Valteri as he was entering the parliament in February of 1924 and as a result Zog resigned his position as prime minister. Lulushi writes that Noli became the prime minister of a democratic liberal government. We may conclude that philosophically Noli believed in some form of liberal democracy, but he did not come to power through free, fair, and competitive elections. In another section, Lulushi writes that when the Italians invaded Albania, King Zog “took the gold reserves of the Albanian National Bank, estimated at three million gold coins, and the crown jewels, which were part of the national treasurer….” The communist authorities in Albania have also accused Zog of stealing the gold from Albania’s national treasury. Did King Zog steal from the national treasury? The author quotes a BGFIEND document as a source, which makes the claim questionable.
Lulushi refers to the Albanians who collaborated with the British and the Americans to topple the Hoxha regime as secret agents. However, the Albanians saw themselves as volunteers who collaborated with the Americans, the British, or the Italians for a common goal: to remove the communist regime in Albania.
The book is worth reading. Students of covert operations may find the descriptive details to be lengthy, but the facts are narrated well, and the last chapter on the lessons and the legacy of Project Fiend puts the information in a greater context. The book is organized into 18 chapters, a prologue, an epilogue, and an introduction. References are provided as endnotes, organized by chapter. The bibliography contains two parts. The CIA BGFIEND documents are listed on pages 297-308 both by volume and alphabetically. Pages 308-317 provide a list of books, articles, online sources showing the date that the sources were accessed, and interviews that the author references. There are 16 pages of photos with captions. A list of maps, acronyms, cryptonyms, and pseudonyms, and a note on the pronunciation of Albanian names is also provided.
Readers interested in the primary source documents now have an opportunity to access some of the BGFIEND documents online at http://www.foia.cia.gov/
The implications for future research would be to examine Sigurimi archives in Albania and the archives of Albania’s neighbors, particularly Greece, Serbia, and Italy (including the Vatican). An examination of all the documents would provide a much better picture for the reader on operation efforts to remove the communist regime in Albania.
*. Operation Valuable Fiend: The CIA’s First Paramilitary Strike Against the Iron Curtain By Albert Lulushi. Arcade Publishing, 2014, 326 pp., endnotes, bibliography, maps, illustrations, pictures, index. $24.95.
Publikoi,Dielli, 28 Nentor 2014
Vepra kushtuar viktimave të komunizmit
Tirana do të ketë një monument që simbolizon burgosjen politike dhe izolimin 50-vjeçar të popullit shqiptar.
Për këtë qëllim, bashkia e Tiranës organizoi një konkurs dhe në fund është zgjedhur projekti i Ilirian Shimës “Zinxhirët”, i cili do të jetë edhe monumenti që përkujton viktimat e komunizimit në Tiranë.
Në konkurs u paraqitën 20 vepra dhe nga këto u përzgjodhën 11 me autorë Emanuel Koko, Ilirian Shima, Rubin Mandia, Olend Çopani, Idriz Balani, Miço Mone, Joana Dhiamandi, Vasil Rakaj, Petraq Prifti, Adrian Pepa, Gentian, Mitat e Artan Peqini.
Zinxhirët janë simbol burgosje dhe izolimi i popullit tonë në 5 dekada, thotë Shima.
Ndjesia e metaltë të lejon menjëherë të ndjesh peshën, shtrëngimin prangor si dhe ftohtësinë e tyre.
Vepra do të vendoset në lulishten përballë Muzeut Historik Kombëtar.( G.M)
“Muzeu i Memories” nën kujdesin e Presidentit Nishani
Ekspozita “Muzeu i Memories” hapet nën kujdesin e Presidentit Nishani: “Kjo ekspozitë ngacmon përgjegjshmëritë e shoqërisë.”/
Nën kujdesin e veçantë të Presidentit të Republikës, Sh.T.Z. Bujar Nishani u hap sot paradite në Institucionin e Kreut të Shtetit, ekspozita “Muzeu i Memories”, e cila shpalos fotografi të viktimave të diktaturës dhe të dhëna të detajuara të periudhës së errët komuniste në Shqipëri.
Ekspozita, konceptuar si një muze virtual, u hap në Institucionin e Presidentit të Republikës në prag të përkujtimit të datës historike të fillimit të Lëvizjes Studentore Shqiptare, 8 Dhjetorit, ose e njohur ndryshe si “Dita e Rinisë”, e cila simbolizon fillimin e rrëzimit komunist gjysmë shekullor në Shqipëri.
Qëllimi i kësaj ekspozite lëvizëse, është përveç pasqyrimit të së kaluarës së errët diktatoriale të vendit tonë dhe bërjes së saj pjesë të projektit global të krimeve të komunizmit, të jetë e pranishme edhe për brezat e rinj duke u hapur më pas nëpër qytetet, gjimnazet kryesore dhe universitetet publike anembanë Shqipërisë.
Në ceremoninë e hapjes së “Muzeut të
Memories” ku ishin të pranishëm të përndjekur dhe të burgosur nga regjimi komunist, studiues, historianë, studentë të Universitetit të Tiranës dhe atij “Aleksandër Moisiu” të Durrësit, fillimisht e mori fjalën publicisti dhe politologu Afrim Krasniqi, i pasuar nga i burgosuri dhe i përndjekuri nga diktatura, Bedri Çoku.
Duke iu drejtuar të pranishmëve me këtë rast, Presidenti Nishani theksoi në fjalën e Tij se është këndshëm që disa çaste të fundjavës të ndahen me qytetarët, aq më shumë kur shoqëria jonë ka nevojë për të nxitur dhe kuruar ndjesinë e komunitetit dhe të solidaritet me njëri-tjetrin. “Institucionet shtetërore, shoqëria civile, në tërësi aktorët e shoqërisë, veçanërisht të rinjtë kanë nevojë ta mëkojnë këtë ndjesi solidariteti dhe ndarjes së kohës së përbashkët qoftë edhe duke biseduar për probleme që lidhen në tërësi me shoqërinë.” – theksoi Kreu i Shtetit.
Duke shprehur vlerësimin maksimal për nismën dhe konkretizimin e saj, edhe në emër të Institucionit që përfaqëson, Presidenti tha “Jam tepër i kënaqur që po bëhem pjesë e promovimit dhe përcjelljes së një veprimtarie të tillë, por më shumë të produktit të tij. Çështjet e debatit, ndarjes me njëri-tjetrin të problematikave dhe sfidave jo vetëm aktuale, por edhe të atyre që kanë kaluar si dhe atyre që na presin, janë përgjegjësi të konsiderueshme të shoqërisë. Dhe në këto përgjegjësi, të gjithë aktorët, qofshin të organizuar, por qofshin edhe në mënyrë individuale, të cilët kanë një vullnet, dëshirë, kapacitete dhe aftësi duhet të jenë protagonistë çdo ditë të jetës së tyre, për të sjellë në debat, në diskutim dhe në kujtesë të gjitha këto lloj sfida.”
Duke nënvizuar se këto momente që kjo ekspozitë na i risjell në vëmendje, i përkasin të kaluarës sonë shumë të hidhur, të një regjimi të cilin ata që nuk e kanë jetuar apo vuajtur vetë, nuk arrijnë ta kuptojnë se sa lëndues, denigrues, penalizues ka qenë ai për individin dhe shoqërinë në tërësi duke i privuar nga hapësira e lirë, Presidenti u shpreh se: “Po, është e vërtetë që Shqipëria ka qenë një burg i madh, por sot ka mbetur vetëm çështje e retorikës. Kjo veprimtari, kjo ekspozitë, ky muze ngacmon më shumë se çdo gjë tjetër përgjegjshmëritë e shoqërisë.”
“Kanë pasur njerëz që janë pushkatuar, që kanë humbur jetën pa asnjë arsye, njerëz që kanë humbur rininë e tyre duke ua marrë jetën pak e nga pak dhe natyrisht që nuk ka gjë më të tmerrshme, kur kjo jetë u merrej pak e nga pak përmes vuajtjes së përditshme, pa bukë, pa veshje, i poshtëruar, i përbuzur dhe një qenie njerëzore mund të rezistojë edhe pa disa kushte normale të jetesës, por kur ndihet i përbuzur në mënyrë të organizuar nga një sistem i tërë, veçanërisht për atë që shqiptari përfaqëson në dinjitet dhe integritet, është shumë herë më e rëndë. Dhe ky ka qenë një moment, që përtej barbarisë së kohës, faktet historike që duhet të jenë shumë më tepër të pranishme, tregojnë që ata shqiptarë, të cilët u ndeshën në mënyrë të drejtpërdrejtë me këtë represion, me këtë veprim shtetëror kriminal, ditën të gjejnë forcë e ta përballojnë. Do të desha që të rinjtë e sotëm, studentët të dalin e të reflektojnë mbi gjithçka që ata marrin si informacion.” – nënvizoi Presidenti.
“Duhet të memorizojmë atë që ka kaluar, sidomos pasojat e rënda psikologjike që ajo kohë ka shkaktuar për një shoqëri të tërë, e cila ende ka gjenerata që u lindën dhe u rritën nën atë lloj depresioni psikologjik të organizuar kudo. Kjo kohë nuk ka qenë fort e largët, ka qenë vetëm 25 apo 30 vite të shkuara, e cila ka shkaktuar edhe pasoja ekonomike, sepse pasuritë e shumta të Shqipërisë nuk u përdorën për interesat e shqiptarëve.” – vuri në dukje Presidenti.
Duke përmendur pjesën më tragjike të internimeve, ku familje të tëra futeshin në kampe përqendrimi të rrethuar me tela me gjemba, Presidenti shtoi se dëshmitarët e kohës mund të rendisin fakte pafund. “Ka një borxh në tërësi të institucioneve të shtetit, pasi nuk është e drejtë të fajësojmë gjithë shoqërinë, pasi ajo, jam i bindur që, do të mbështesë çdo nismë të institucioneve që disponojnë infrastrukturën dhe mundësitë financiare për të memorizuar dhe për të sjellë të gdhendur në kujtesën e historisë së Shqipërisë këtë periudhë dhe unë sot do të preferojë shumë që të kishim një muze të vuajtjeve dhe të tmerreve që shqiptarët kanë kaluar në Spaç apo në Burrel, në Qafë-Bar apo në Tepelenë, në Gradisht apo diku tjetër, në mënyrë të tillë që t’i referohemi gjithmonë edhe mundësisë së të keqes në këto përmasa. Unë i besoj një parimi: Ne duhet ta memorizojmë të shkuarën, ta memorizojmë fort, të bëjmë pjesë të ndarjes së informacionit, në mënyrë të tillë që së paku të kemi shpirtin e qetë dhe mendjen e kthjellët, për të parë tek ajo që është më kryesorja për ne, tek e ardhmja, sepse edhe sot që jetojmë e punojmë, kemi detyrimin për të ndërtuar të ardhmen, por asesi dhe kurrë për të harruar të kaluarën. S’ka gjë më të mirë për një shoqëri dhe për individin e saj kur shpirtin e ka të pastër dhe mendjen e ka të kthjellët.” – u shpreh Presidenti.
Duke iu drejtuar studentëve të pranishëm në ekspozitë si elita e ardhshme vendimmarrëse në drejtim dhe menaxhim të shoqërisë sonë dhe të resurseve të saj, Presidenti u kërkoi dhe i nxiti që të ndajnë me këdo e të reflektojnë mbi atë çka kemi kaluar dhe kryesisht mbi pasojat që ka sjellë ajo kohë: “Koha jo fort e largët që prodhoi ato pasoja ishte një sistem konkret me mekanizma, kryesisht ideologjik, që përfaqësohej përmes një rrjeti të tërë politik dhe struktura të tjera. Por mekanizmi ekzekutiv dhe më i tmerrshëm ka qenë Sigurimi i Shtetit, që ka qenë ndër më të egrit edhe ndër të gjitha vendet ish-komuniste të Lindjes në Evropë. Dhe në fakt, krimet e kryera nga ish-Sigurimi i Shtetit janë konkrete, janë madje edhe në shkelje të rëndë të legjislacionit të kohës, të lirive themelore të njeriut dhe në dhunim të parimeve të humanizmit njerëzor. Unë besoj që përtej mekanizmit ideologjik që meriton gjykimin publik të shoqërisë, mekanizmat represivë, të cilët kanë kryer akte kriminale duhet të njohin përballje ligjore. Ky nuk është revansh. Kjo nuk është hakmarrje. Përkundrazi kjo përbën distancim dhe klasifikim të angazhimeve për të realizuar jo vetëm një platformë, por edhe një realitet të dhunshëm dhe kriminal.”
“Unë mbetem me bindjen që përvoja e deritanishme e këtyre njëzet e pesë viteve të fundit, kur sistemi në Shqipëri ndryshoi, është prova më e fortë dhe më e drejtpërdrejtë për të treguar që shqiptarët, jo vetëm që nuk e kanë pjesë të karakterit dhe të natyrës së tyre, por edhe nuk kanë bërë përpjekje për të ndërtuar një sistemi hakmarrjeje dhe revanshi. Dhe unë i besoj kësaj si vlerë, pasi hakmarrja dhe revanshi, individual apo kolektiv qoftë ai, nuk sjell pajtimin e shpirtrave dhe kthjellimin e mendjeve. Por kjo asesi nuk duhet marrë si dobësi, apo si pamundësi për të reaguar apo për të toleruar provokime, të cilat fare pak kohë pas mbylljes së kësaj periudhe të tmerrshme, tentojnë dhe provokojnë të shfaqen jo vetëm përmes fotove të diktatorit, sepse ai mund të jetë akti kulminant i një platforme provokimi në tërësi ndaj lirive, ndaj hapësirës – s’ka gjë më të tmerrshme për një njeri se sa t’i kufizosh hapësirën. Të provokosh sot qytetarët me teori, teza apo praktika për të justifikuar një platformë, një ideologji dhe veprimtari të mekanizmave për të testuar që a e pranon sot shqiptari konceptin e kufizimit të hapësirës, kjo është e papranueshme dhe shumë e rëndë.” – u shpreh Presidenti Nishani.
“Prandaj unë mendoj që gjithsecili prej nesh, pavarësisht gjeneratës që i përket, pavarësisht angazhimeve që ka pasur, por veçanërisht gjenerata e re, duhet ta shohë në këtë raport: raportin e tij si individ me hapësirën që i takon. Kurrsesi nuk mund të pranojmë tentativat për të na e paraqitur si një model të mundshëm ngushtimin e dhunshëm të hapësirës sonë të lirisë. Kjo është e papranueshme në asnjë kontekst dhe në asnjë lloj ambienti. Do të ftoja nismëtarët dhe drejtuesit që kanë realizuar këtë, të cilët vijnë nga bota akademike, nga gazetaria, opinionistë, njerëz që e njohin mirë mendësinë e shoqërisë shqiptare dhe që shquhen për dinamizmin e përballjes, të çliruar nga ajo që shpeshherë mjaft individë e kanë: nga censura e sofistikuar e kohës, – që të vijojnë këto lloj angazhimesh. Jam i bindur që gjithmonë e më shumë shqiptarët, duke jo thjesht u informuar, por duke e perceptuar në realitet dhe me realizëm këtë lloj angazhimi, do ta ngacmojnë ndërgjegjen e shoqërisë për ta pasur si një lloj reflektimi e për të bërë krahasimin me çka kaluar ky vend në një kohë jo shumë të largët dhe jam i bindur që kjo jo vetëm do të ndezë emocione, por do të ndezë edhe motivime. Dhe ne kemi nevojë për motivim, e gjithë shoqëria, por motivimin më të madh e më të fuqishëm duhet ta ketë gjenerata e re. Jam i bindur që ky angazhim, kjo nismë dhe kjo vëmendje që shprehet nga kjo prani këtu, do të frymëzojë edhe institucionet e shtetit, edhe aktorët e tjerë të shoqërisë për t’i parë gjërat më me përgjegjshmëri, sepse e quaj që përgjegjësia duhet të ekzistojë dhe nuk ka nevojë që të kërkohet të jetë e tillë.” – përfundoi fjalën e Tij Presidenti i Republikës.
Arkeologu britanik që zbuloi Knossos shkroi edhe për lashtësinë e Ilirisë
Nga Gëzim Llojdia*/
1.Arthur Evans ka lindur në 1851 dhe i edukuar në Harroë School, Brasenose College, Oxford dhe në Universitetin e Göttingen. Ai është më i famshëm për punën e tij në pallatin e Knossos në Kretë, ku ka identifikuar si qendra e qytetërimit të lulëzuar i ka quajtur “Minoan”, por ai ishte gjithashtu i interesuar dhe e kishte me shumë pasion historinë dhe arkeologjinë e Ilirisë së lashtë prandaj dhe udhëtoi gjerësisht në këto zona si korrespondent i Ballkanit për :”Manchester Guardian” në vitin 1880.
Nga 1884-1908 ai ishte kurator i Muzeut Ashmolean në Oksford ku ka botuar një numër te madh librash .Edhe pse i njohur si një arkeolog i shquar klasik , Sir Arthur Evans ishte gjithashtu i interesuar duke punuar me pasion për të njohur dhe rrëfyer historinë e Shqipërisë . Një autoritet si Evans ndjenja e tij e sofistikuar për rrënjët e lashta të rajonit të kuptuarit e tij të kulturës komplekse dhe politikës të Ballkanit në shekullin e 19 dhe të kombinuara për të bërë atë një udhëzues autoritative dhe të këndshëm në këtë temë të rëndësishme, shkruajnë autorët e huaj për Evans.
Në letrat shqipe , Evans jo vetëm që shqyrton implikimet e ngjarjeve kryesore politike të kësaj periudhe ( për shembull , formimi i Lidhjes Shqiptare në vitin 1878 ), por si një fotografi me ngjyra dhe e gjallë,e ndërlikuar shoqërore dhe kulturore e këtij vendi në kohen e zgjimit shqiptar.
2.Ilyria është emri që i është dhënë në rajonin e lashtë të Ballkanit në bregdetin e Adriatikut prej nga historianët e Ballkanit besojnë se rrjedhin shqiptarët e sotëm.
Kjo punë ndriçuese nga arkeologu i famshëm, Arthur Evans, shqyrton jetën e ilirëve të lashtë dhe përmban shumë njohuri të thekshme në rajon. Duke u mbështetur në udhëtimet e tij të gjerazi në vitin 1880, paraqet për herë të parë nga Evans, Iliria e lashtë në fushën historike ,në një analizë origjinale nga vendet e ndryshme arkeologjike të rajonit duke ndërtuar një histori të plotë dhe interesante. Kurrë më parë nuk ka qene e botuar si kjo përmbledhje një vëllim i vetëm, kjo punë klasik është ende llogaria më e mirë dhe përmban kërkime më të hollësishme në këtë temë.
Ilustruar plotësisht dhe duke përfshirë edhe fotot e disa mbishkrimeve romake që më vonë u shkatërruan gjatë pushtimit serb të Kosovës, ky udhëzues i paçmuar për arkeologjinë dhe historinë e Ilirisë së lashtë është një tekst thelbësor për të gjithë historianët dhe të gjithë të interesuarit në Ballkan. Titulli Ancient Illyria: an archaeological exploration. Arthur Evans, Sir Arthur Evans, Bejtullah D. Destani. 339 pages.Publisher : I.B. Tauris, 2006. Ancient Illyria” (Iliria e Lashtë), është strukturuar në katër kapituj: 1. Epitaurum, Canali, Risinium; 2. Shënime mbi rrugën romake Siscia-Salonae-Epitaurum-Scodra; 3. Shënime mbi rrugën romake Salonae – Scupi; 4. Scupi, Shkupi dhe vendlindja e Justinianit. Pos këtyre, në fund të librit, në trajtë apendiksi ka edhe një pjesë ku Evans shkruan për “Disa zbulime të vona mbi monedhat Ilire – Numizmatike”. Në këtë kronikë zënë vend të veçantë botimi dhe vizatimi i disa monedhave të mbretit ilir Balleios.
CV
Arthur John Evans
Pema e familjes
Dita e lindjes: 8 korrik 1851 – Abbots Langley, Hertfordshire, Angli
Vdekja: 11 korrik 1941
Prindërit: Sir John Evans, Harriet Harriet ose Ann Evans (lindur Dickinson)
Vëllai dhe motra: Leëis Evans, Filip Norman Evans, Alice Minet (), Harriet Ann Longman Joan Evans
Gruaja: Margaret Evans
Gruaja: Mary Evans
Djali: Thomas Evans
4.Arthur John Evans. ( 8 korrik 1851 – 11 korrik 1941 ) ishte një arkeolog britanik, më i famshëm për nxjerr në dritë pallatin e Knossos, në ishullin grek të Kretës dhe për zhvillimin e konceptit të qytetërimit Minoan nga strukturat dhe artefakteve e gjetura atje dhe në vende të tjera në të gjithë Mesdheun lindor.
Evans ishte i pari arkeolog për të përcaktuar shkrimin e Kretës Linear A dhe Linear B si dhe një shkrim më parë pictographic .
Së bashku me Heinrich Schliemann, Evans ishte një pionier në studimin e qytetërimit Egje në epokën e bronzit. Të dy ata e dinin se secili kishte dëshirë të thellonte punimet,kështu Schliemann kishte planifikuar për të gërmuar në Knossos, por vdiq para se të përmbushur këtë ëndërr. Evans ndërkaq, ka rritur përpjekjet për të marrë projektin, që ishte atëherë ende në foshnjërinë e tij. Ai vazhdoi konceptin Schliemann-së në qytetërimit mikene më vonë zbuloi se ai kishte nevojë për të dalluar atë nga koncepti tij – Minoan.
Arthur Evans ka lindur në Nash Mills , Angli, fëmija i parë i John Evans dhe Harriet Ann Dickinson . John Evans erdhi nga një familje e njerëzve të cilët ishin të dy prindër të arsimuar dhe intelektualisht aktiv , babai i tij , gjyshi i Arturit , kishte qenë Drejtor i Tregut Bosëorth Grammar School .
Gjoni e dinte latinishten . Në vitin 1840 , në vend që të shkojnë në kolegj , ai e filloi punën në një fabrikë letre në pronësi nga xhaxhai i tij nënës John Dickinson . Ai u martua me kushërirën e tij dhe vajzën e punëdhënësit , Harriet , dhe në 1851 u bë një partner i plotë në biznesin e familjes. Fitimet nga mulliri përfundimisht do të ndihmojnë financimin dhe gërmimet e publikimet dhe restaurimet në Knossos nga Arthur Evans.
Historia e kësaj familje vijon kështu:John ka ruajtur statusin e tij si zyrtar kryesor në kompani , i cili përfundimisht u bë John Dickinson Stationery , por edhe për të dalluar veten si një antikuar dhe Nimizmat , dhe si një gjeolog dhe arkeolog , punon mbi këto tema .
Ai ishte anëtar dhe oficer i shumë shoqërive, edhe anëtar i Shoqërisë Mbretërore .
Për fat të keq , nëna e Arturit , Harriet , vdiq në vitin 1858 kur Arthur ishte shtatë vjeç. Ai kishte dy vëllezër , Norman dhe Leëis , dhe dy motra. Ai u ngrit nga një njerkë , Fanny. Ajo nuk kishte fëmijë të vet ,i kishte vdekur burri.
Në kohën e vdekjes së Gjonit në vitin 1908, kur Arthur ishte 57 vjec , puna e madhe në Knossos tashmë ishte bërë . Ai kishte përdorur kryesisht fonde të tjera për punën e tij , por Arthur kishte gëzuar mbështetjen dhe ndihmën e babait të tij , i cili ka kontribuar në mënyrë të konsiderueshme. Arthurit i është dhënë çdo avantazh në arsimim . Pas një qëndrimi të fëmijërisë në callipers School ai mori pjesë në Harroë School , duke u bërë bashkë – redaktor i Harrovian në vitin e tij të fundit , 1869-1870 . Në Harroë ai ishte mik sidomos me Francis Maitland Balfour . Pas diplomimit nga Harroë , Evans u bë pjesë dhe u mbështet në rrjetin e Vjetër Harrovian.
Minchin e ka karakterizuar atë si ” një philologer “, si dhe një ekspert mbi ” lindjen ” , Arthur gjithashtu vazhdoi zakonin e babait të tij duke cituar autorin e duhur latin nga kujtesa dhe dinte poezi tërësisht nga zemra , siç ishte tipike për njerëzit e kohës së tij .
Ndërmjet viteve 1870 dhe 1874 në Brasenose College, Oxford ,kishte lehtësuar rrugën për pranimin e tij me rekomandimin që ai ishte ” një djalë i mendjes fuqishme origjinale .
” Në Brasenose ai lexonte historinë moderne , por aktivitetet e tij të verës me vëllezërit dhe miqtë e tij ishin ndoshta më definitive të karrierës së tij të mëvonshme . Në vitin 1871 ai dhe Leëis vizitoi Hallstatt dhe Ballkanin , në vitin 1872 ai dhe Norman vijuan një aventurë në Karpate , kalimin e kufijve në mënyrë të paligjshme në lartësi të larta . Në 1873 ai dhe Balfour çapitej mbi Lapland , Finlandë dhe Suedi. Kudo që shkonte ai mori shënime me bollëk të dhëna antropologjike dhe bëri vizatime të shumta të njerëzve, vendeve dhe objekte .
Gjatë festave të Krishtlindjeve të 1873, Evans ka kataloguar një koleksion me monedha duke u lënë trashëgim Harroë nga John Gardner Ëilkinson egjiptologji , i cili ishte tepër i sëmurë për të punuar vetë . Drejtor i shkollës kishte sugjeruar ” nxënësin tim të vjetër , Arthur John Evans – . Një djalë i ri të mrekullueshëm në gjendje ” .
5.Në prill- korrik 1875 , pas dështimit për të marrë në një shoqëri në Oksford , Arthur mori pjesë në një kurs të verës në Universitetin e Göttingen . Ai vendosi të mos qëndrojë dhe për të përmbushur një tjetër udhëtim në Ballkan . Ky vendim shënoi fundin e arsimimit të tij formal . Megjithatë , në atë kohë , mungesa e arsimimit formal nuk e përjashton një të tillë nga të qenit, një shkencëtar i suksesshëm .
Pas zgjidhjes për të lënë Göttingen , Arthur dhe Leëis kanë planifikuar një aventurë në Bosnje dhe Hercegovinë , duke filluar menjëherë në gusht të vitit 1875.
6.Arthur Evans ‘ në pallatin Minoan në Knossos . Evans kishte qenë i interesuar në parahistorinë e Kretës për disa kohë para se ai ishte në gjendje , në vitin 1900 , për të filluar gërmimet masive në Knossos që bëri emër, ai tashmë u bënë deshifrimin shkrimit në gurë të Kretës në vitin 1894 .
Gërmimi dhe restaurimi i Knossos , dhe zbulimi të asaj që ai e quajti qytetërimit Minoan , do të jetë nxitur kryesisht nga Evans si një individ . Në shkencë moderne , arkeologjia është një fushë e punës si ekip akademik që kërkon letrat kredenciale të caktuara dhe ku metodat dhe gjetjet janë subjekt i kontrollit e moshatarëve , një shekull më parë një projekt mund të jetë nxitur nga një i pasur dhe personi vetë .
Rrënojat në Knossos ishte zbuluar në vitin 1878 nga Minos Kalokairinos , një tregtar ishulli dhe antikuar , i cili kreu të gërmoj më parë në Kephala Hill . Qeveria turke ndërpreu punën e tij , dhe pse disa njerëz u përpoqën të vazhdojnë , deri sa ishulli u shpall një shtet të pavarur .
Të ndihmuar nga Dr Duncan Mackenzie , i cili kishte dalluar tashmë veten nga gërmimet e tij në ishullin e Melos , dhe z Fyfe , një arkitekt nga Shkolla britanike në Athinë , Evans ka punësuar me një staf të madh të punëtorëve vendorë si ekskavatorëve , dhe filloi punën në 1900. Brenda disa muajsh ata kishin zbuluar një pjesë të konsiderueshme të asaj, që ai e quajti Pallatin e Minos .
Termi ” pallati “mund të jetë i gabuar; Knossos ishte një koleksion i ndërlikuar i mbi 1000 dhoma të ndërlidhura , disa nga të cilat shërbenin si dhoma pune dhe dhomave artizanët e as për qendra të përpunimit të ushqimit ( p.sh. shtyn verë ) . Ajo shërbeu si një pikë qendrore e magazinimit , dhe një qendër fetare dhe administrative .
Në bazë të provave qeramike dhe stratigrafisë , Evans arriti në përfundimin se nuk ishte një tjetër qytetërim në Kretë që kishte ekzistuar më parë ata sollën në dritë nga – arkeologu Heinrich Schliemann në Mycenae dhe Tiryns . Shkatërrimi i vogël i Knossos u shtri 5 hektarë ( 20.000 m2) dhe pallati kishte një cilësi të labirintit -si që kujtoi Evans labirint të përshkruar në mitologji greke . Labirinti kishte qenë ndërtuar nga Mbreti Minos për të fshehur Minotaurin , një gjysmë – njeri e gjysmë – dem krijesë që ishte pasardhës i gruas Minos ‘ , Pasiphae , dhe një dem . Evanse ka quajtur qytetërim dikur inhabiting këtë pallat të madh të qytetërimit Minoan .
Nga 1903, shumica e pallatit është gërmuar , duke sjellë në dritë një qytet të avancuar që përmban vepra arti dhe shumë shembuj të shkruarit . Pikturuar në muret e pallatit ishin skena të shumta që përshkruan dema , duke çuar Evans në përfundimin se MINOANS me të vërtetë e ka adhuruar demin . Në 1905 ai përfundoi gërmimet .
7.Evans në 1911 për shërbimet e tij për arkeologjinë dhe përkujtohet si në Knossos dhe në Muzeun Ashmolean , e cila mban grumbullimin më të madh të objekteve Minoan jashtë Greqisë .
Nga 1894 deri në vdekjen e tij Evans jetuar në Hill , Berkshire ( tani Oxfordshire ) , pranë Oksfordit . Evans la një pjesë të pasurisë së tij për: Boy Scouts dhe Youlbury Camp është ende në dispozicion për përdorimin e tyre .
Në enciclopedia britannica thuhet:Një dijetar i shquar, Evans ishte kurator i Muzeut Ashmolean, Universiteti i Oksfordit, 1884-1908 dhe u bë profesor i jashtëzakonshëm i arkeologjisë parahistorike në Oksford në 1909. Interesin e tij në monedha të lashta dhe shkrimi mbi vulat guri nga Kreta e ka joshur atë në ishull për herë të parë në vitin 1894. vit pas ai botoi Kretës Pictographs dhe Prae-fenikas Script.
Gjatë një adresë në 1896 ai sugjeroi se qytetërimi miken e kishte origjinën e vet në Kretë. Tre vjet më vonë ai bleu një trakt të tokës që përfshiu vendin e Knossos, dhe pas gërmimi një viti ai kishte zbuluar rrënojat e pallatit që mbulon 5,5 hektarë (2,2 hektarë).
Gjatë 25 viteve të ardhshme Evans ka ndjekur hetimet e tij. Gërmimet nën rrënojat e Epokës së Bronzit, ai erdhi mbi mbetjet e një qytetërimi Neolitik, duke ndihmuar kështu në vendin e Mikenës në perspektivë historike. Zbulimi i tij e artefakteve egjiptian që datojnë nga periudha të njohura historike e ka ndihmuar atë të krijojë periudhat e qytetërimit Minoan. Vlerësimet më vonë, megjithatë, ndryshojnë nga të tijat.
*Ms.Anëtar i Akademisë Evropiane të Arteve
- « Previous Page
- 1
- …
- 291
- 292
- 293
- 294
- 295
- …
- 544
- Next Page »