Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

ESENINI I GJIMNAZIT

by

Tregim NGA FASLLI HALITI/

 Portret -Viz. S.kamberi «Artist i Popullit»/Djali i shokut tim, lexonte shumë. Lexonte tregime, poezi, romane. Kur ishte në klasën e gjashtë, e gjeta duke lexuar Iliadën. Më bëri shumë përshtypje. Si mund ta lexonte ai atë libër që ishte i vështirë edhe për të rriturit. Nuk m’u durua dhe e pyeta. Ai më tregoi ngjarjet, bëmat, aksionet, dyluftimet e heronjve, madje kuptova se ai kishte lexuar edhe shenimet një për një. Më habiti. Të ngjaka ty, i them shokut. Lexon, lexon…

Lexon shumë, më thotë shoku. Edhe ti ke lexuar dhe vazhdon të lexosh ende, i them shokut. Ky lexon edhe më shumë edhe më shpejt se unë. Ka një kujtesë të habitshme, gati kibernitike. Po hartimet si i bën? Jo keq. Liraku nuk priti që i ati të më thoshte po ose jo, por më solli menjëherë fletoren e hartimit… Lexova me një frymë hartimin e tij të fundit dhe i thashë shokut, si me qortim: po ky i bëka shkëlqyeshëm hartimet, kurse ti më thua, jo keq…

Shokut po i bënte përshtypje entuziazmi im. U gëzua që e pëlqeva hartimin e të birit. Ai buzëqeshi si të më thoshte se isha entuziast ngaqë ishte hartimi i të birit. Por unë në buzëqeshjen e shokut dallova një gëzim aq të thellë që s’ishte vështirë të kuptohej… I biri kishte lexuar jo vetëm librat e bibliotekës së shtëpisë, por tërhiqte libra edhe në bibliotekën e qytetit. Kishte një bagazh që i kalonte caqet e moshës, atë mund ta quaje, pa frikë një fëmijë të ditur, madje, të kulturuar.

Një ditë shoku po qëndronte disi i ngrysur.
Sikur nuk qenke në humor, i thashë.

Jo, nuk jam në humor, më tha ai.

Pse kështu?

Lëre, lëre. Isha në takimin me prindërit, në shkollë …

Dhe pastaj?

U zhgënjeva.

Për çfarë?

E di ç’notë kishte djali në letërsi?

Dhjetë!

Gjashtë,thuaj, m’u përgjigj shoku, tepër i mërzitur.
Si gjashtë?

E pamundur! Ta ka dhënë gabim mësuesja kujdestare notën e djalit. Ta them unë…, e ka ngatërruar me ndonjë nxënës tjetër të dobët, në listën e nxënësve të dobët…
Ashtu mendova dhe unë, por jo. U takova dhe me mësuesen e lëndës, Hënën që mbahet më e mira në lëndën e letërsisë.

Ç’të tha?

Ç’të ,më thoshte…

Djali yt vjen i papërgatitur në orën e letërsisë. Ja këtë më tha. Ç’të thoshte tetër. Dhe unë i marri gjithë siguri, prisja të më thoshte se është fenomenal. Por …

Si është e mundur?

Si është e mundur thua ti, po ik e pyet mësuesen…
Nuk m’u besua. Mendova të bisedoja vetë me të, pasi e kisha kolege. Dhe bisedova Hëna Briun.

Hëna, jam kurioz të di se si e ke Lirak Drizarin në letërsi, se e kam shok babanë e tij dhe e pashë të mërzitur për ecurinë e djalit në mësime.

E kam të dobët Lirakun, më tha.

Të dobët, Lirak Drizarin…?

Po, po Lirak Drizarin !

Si është e mundur?

Nuk di të analizojë, të komentojë një pjesë leximi, një poezi. Nuk dallon lirikën nga epika, temën nga subjekti…, nuk nxjerr qëllimin, idetë e pjesës … Edhe figurat stilistike s’i gjen si duhet. Nuk dallon krahasimin nga metafora, metoniminë nga sinekdoka, humorin nga sarkazma, komiken nga grotesku, litotën nga hiperbola…
Si është e mundur. Hartimet e tij janë gjithë figura. Nuk e ke vënë re. Madje e ngarkon si tepër me figura. I përdor dhe si dallon? E çuditshme! Pastaj ai lexon romane, tregime, poezi; e kam gjetur vetë duke lexuar “Iliadën, Odisenë”, Eposin e Kreshnikëve… e, s’qënka në gjendje të bëjë analizën e një cope leximi? Pastaj një nga qëllimet e letërsisë, ky është: ta bëjë nxënësin të lexojë, apo jo?

Jo vetëm të lexojë, por edhe të dijë të lexojë, apo jo?
Natyrisht, natyrisht…, i them.

Ti mendon se jam e padrejtë me të?

E padrejtë, nuk je, por…, mbase je e pavëmendshme. Bisedojmë për një nxënës me talent të jashtëzakonshëm. Të paktën kështu më duket mua. Nuk kemi qëllim as të mburremi as të fyejmë njëri-tjetrin. S’e besoj që Lirak Drizari të mos dallojë karakteret apo personazhet, gjersa siç më thua ti, ai i karakterizon shokët e klasës, me emrat e personazheve të librave.
Mirë, mirë, por kur ngrihet në mësim nuk e ka këtë aftësi. E kam vënë re, që lexon shumë, madje edhe e tregon këtë, kërkon të bëjë përshtypje, jo vetëm te shokët e klasës, por edhe te mësuesit… Ai ëndërron kurorën e mbretit midis krijuesve të rrethit letrar të gjimnazit, pa dalë ende nga veza… E di, më tha, kolegia, kam parë një karikaturë në një revistë të huajë e cila ilustron mendimin që sapo të thashë për Lirakun. Më bëri shumë përshtupje ajo karikaturë e cila paraqiste një zog të sapo dalë nga lëvozhga duke shkruar në kompiutër autobiografinë. Karikatura kishte marrë çimin e parë në një konkurs ndërkombëtar të karikaturës. Nuk ka çudi që edhe Lirak Drizari, nxënësi im dhe djali i shokut tim mund të fillojë të shkruajë nesër autobiografinë, në mos e ka filluar, pa dalë ende nga lëvozhga.

Si është e mundur? Siç po dëgjoj, ti e hetoke thellë, madje tepër thellë dhe hollë, hollë, gjersa nuhat synimet e tij dhe etjen për lavdi. S’ka mundësi që ai të ketë synime të tilla në stadin e tanishën të krijimtarisë dhe të rritjes së talentit të tij poetik…

Ka si s’ka…!

Ti e ke lexuar Ovidin, ju kujtohet, besoj, poezia e tij «Pingmalioni» i cili si skulptor që ishte gdhendi një figurë gruaje në fildish të bardhë me bukuri të epërme. Dhe si e përfundoi ra në dashuri me atë figurë të gdhendur me dorën e vetë. Ka të ngjarë që dhe Liraku të dashurohet me ndonjë poezi a libër të tij me bukuri të «epërme»

Kështu, koleg siç thotë Shopenhauri, edhe te skllavi më i humbur fle ndjenja për pushtet.

Ç’hyn Lirak Drizari, te Pigmalioni i Ovidit e te skllavi i humbur tek i cili fle etja për pushtet ?

Hyn, si nuk hyn? Tani për tani tek Lirak Drizari fle ndjenja për t’u dukur, midis krijuesve të rrethit letrar të gjimnazit…

Ja ç’më ndodhi një ditë me të në orën e komentit.

Ndërsa unë po shpjegoja mësimin, Lirak Drizari, nuk po tregohej i vëmendshëm në mësim, por bisedonte me shokun e bankës.
Edhe ti, Ilir…?, i thashë unë, s’tregon interes për komentin? .
Edhe ti, Brut…, nëpërdhëmbi ai.
Çfarë, çfarë ?, i them.

Edhe ti, Brut…, përsëriti klasa shprehjen e Lirak Drizarit.

U përpoqa të qeshja me zor para nxënësve… Ç’të bëja. Dhe ia mbajte vëth në vesh besoj?, i them.

Por kolegia ime Hëna Bariu duke qenë kunata e një zëvendësministri të…, mbahej mësuesja më e mirë e letërsisë nga drejtoria e shkollës, nga inspektorët, seksioni i arsimit, nuk duronte jo vetëm kritikë, por as edhe vërejtjen më të vogël, pa le pastaj të duronte rromuzet e nxënësve, sidomos romuzet e Lirak Drizarit. Ajo ishte lulemosprek. Dhe kur në një orë tjetër letërsie, Lirak Drizari i tha profesoreshës se, kishte zogj që fluturonin gjithë jetën mbi këneta dhe s’ndoteshin kurrë, kurse në klasën tonë, profesoreshë, ndotesh për dy sekonda…
Mësuesja e kuptoi që Lirak Drizari tha diçka të sapolexuar në ndonjë libër. Por dhe jo vetëm të sapolexuar, por edhe të dëgjuar me siguri nga gjyshi i tij kulak dhe daja i tij i burgosur politik. S’e trazoi…, por edhe këtë ironi apo romuzë, ia mbajti vëth në vesh.
Nuk është e lehtë, më tha kolege Hëna, të zbulohet talenti, e kuptoj. Por nuk mjafton vetëm zbulimi i talentit. Ka edhe diçka përtej talentit që duhet dalluar apo zbuluar thellë, madje shumë thellë. Nuk po kuptoja se ku donte të dilte me këto thënie, i thashë shokut.

Ç’të ishte kjo diçka mbi talentin?
Ta them unë ç’është, tha babai i Lirakut. Ajo e ka fjalën për gjyshin e djalit tim që u shpall kulak, sepse s’mbolli pambukun e planifikuar nga shteti dhe, për dajën e burgosur, vetëm e vetëm, sepse i tha kokëkungull vëllait të sekretarit të parë të komitetit të partisë… I kurdisën një gjyq politik dhe e dënuan me gjashtë muaj burg.
Që atë ditë, kur mësuesja e letërsisë i tha Lirak Drizarit: Çohu në mësim ti p-e-o-t duke e deformuar me qëllim emrin poet, nxënësit e klasës kaq deshën. Që atë ditë, Lirak Dizarit s’i thoshin më poeti i klasës, por p-e-o-t-i ei klasës. Lirak Drizari i cili bënte, gati çdo ditë dy orë rrugë në këmbë për të ardhur në gjimnazin e qytetit dhe, nga nxitimi për të qenë në orar, futej në klasë me çizmet gjithë baltë duke lënë përshtypjen e një derdimeni, çyryku… Hartimet e Lirak Drizarit profesoreshë Hëna, i quante marrëzira, çartje sidomos hartimin, për pranverën, ku pranverën ai, e përshkruante si një lejlek me krahë të kaltër e me këmbë të blerta. Dhe në një hartim tjetër: «Qeni i kufirit» , qeni përfytyrohej si një flakë me katër këmbë që ecte e lihte me ulërima bojëportokalli… Skandal, thoshte profesoreshë Hëna para klasës dhe para kolegëve të gjimnazit, për hartimet e çartura, me fantazi borgjezo-revizioniste, të nxënësit “çyryk”, Lirak Drizari…

Mirë, i thashë, koleges si nëpër dhëmbë, pa guxuar ta mbroja hapur me zë të lartë, talentin e nxënësit të «çartuar», «çyryk», siç e quante mësuesja e letërsisë, flisni si të doni ju kolege, por Lirak Drizari, nuk është pa gjë… Përkundrazi,… Por kur nxënësi i hartimeve «skandaloze», do të bënte bujë me ciklin poetik «Pranvera me krahë të kaltër dhe këmbë të blerta, botuar në faqen letrare të gazetës «Zëri i rinisë» dhe Drita, vetëm atëherë profesoreshë Hëna, më «kompetentja» në gjithë gjimnazin mes profesorëve të letërsisë, do të kuptonte se skandaloze kishin qenë vlerësimet e saja, të shokëve të saj mediokër të lëndës së letërsisë dhe jo hartimet e poezitë e afishuara në gazetën «Letrari i ri» të shkollës. Ndonëse çizmet, Lirak Drizari, i kishte me baltë, hartimet i kishte brilante, tretur në ar e gatuar me dritë. Ai do t’i superonte të gjithë talentet poetike që kishin dalë nga gjimnazi ynë gjatë gjithë historisë së tij. Në fillim të vitit të katërt shkollor, një cikël tjetër poetik i Lirak Drizari, botuar në revistën letrare artistike «Nëntori», bëri bujë të jashtëzakonshme në qarqet letrare dhe, kritika serioze e vlerësoi si një cikël poetik që lajmëronte ardhjen e një Esenini shqiptar. Dhe nuk vonoi, pas botimit të këtyre cikleve të bujshme, Lirak Drizari, përgatiti përmbledhjen poetike me poezi të shkruara gjatë viteve të gjimnazit; e dërgoi për botim në shtëpinë botuese «Naim Frashëri» në Tiranë. Libri doli nga shtypi në prag të mbarimit të vitit shkollor dhe u prit edhe më me bujë se gjithë poezitë e botuara gjatë viteve të gjimnazit. S’mbeti gazetë pa shkruar e pa bërë vlerësime sipërane për librin poetik «Vdekja e verdhë e gjetheve», të Eseninit të gjimnazit Lirak Drizari. Poezia e tij: Unë jam i pari në të përpjetë, /Ai ma merr në kthesë. Pikërisht kjo bujë, do t’i kushtonte mjaft poetit që po quhej Esenini shqiptar. Ç’shtë ky, nga na doliky Esinin, thoshin poshtë e lart Murrashi, profesori komunist i letërsisë që shkruante bejte në dakortësi me Hëna Bariun mësuesen më «kompetente» të letërsisë në gjithë gjimnazin. Ky Esenin i gjimnazit siç e quajnë disa liberalë, Lirak Drizarin, kullot në ligatinat e poezisë dekadente, borgjeze, revizioniste, thoshin korridoreve dhe zyrave të komitetit të Partisë dy mësuesët e letërsisë: Hëna Bariu së cilës nxënësit i thoshin «Moçoku me cizme», meqë ajo ishte e shkurtër, shadole dhe, Murrah Librazhjoti që nxënësit e thërrisnin «Kafka rrezik vdekje» meqë ishte pa mish në faqe e i ngjate asaj kafkës «Rrezik vdekje» që vendosej në shtyllat e tensionit të lartë të cilat lajmëronin njerëzit që të mosi zinte korrenti.

***

Po flitej se libri i poetit të ri do të kritikohej me porosi nga lart në rrethin letrar të gjimnazit, për nxirje të realitetit, për formalizëm e dekadentizëm. Drejtori i shkollës kishte marrë sigurinë që anëtarët e rrethit letrar të gjimnazit, të mos druheshin, por ta kritikonin ashpër, poetin e ri me biografi të keqe i cili pa dalë mirë nga lëvozhga e vezës cicërinte lart e poshtë se në moshën 33 vjeç, në moshën e Krishtit, do të merrte çmimin nobel. Ju do të keni përkrahjen e Komitetit të Partisë të rrethit dhe personalisht të sekretarit të parë, u thoshte 10 anëtarëve më të «talentuar» të rrethit letrar të gjimnazit, drejtori i gjimnazit së bashku me profesorin që shkruante bejte. Pse t’i bëhet bujë, pikërisht nipit të kulakut, daja i të cilit, i quante komunistët, kunguj pa fara, iu kishte thënë sekretari i parë i komitetit të partisë drejtorit dhe profesorit, poet bejtexhi që kishte filluar të shkruante një roman drejt e në makinën e shkrimit duke e dakteligrafuar me një gisht. Në të vërtet, daja i poetit të ri Lirak Drizarit, kokëkungull, i kishte thënë vetëm vëllait të sekretarit të parë të Komitetit të partisë i cili ishte shef i ndërmarrje së Grumbullimit, me të cilin daja i nxënësit dhe poetit të ri Lirak Drizari kishte konflikte pune. Nuk u gjendka një talent nga bijtë e njerëzve tanë, i kishte thënë i revoltuar sekretari i parë i Komitetit të partisë, drejtorit dhe profesorit bejtexhi që ishte dhe sekretar i organizatës bazë të partisë në gjimnaz. Ju nuk e dini, por gjyshi i tij ka djegur me benzinë një partizan në zonën e Dibrës. Lageni me benzinë dhe i vini flakën, kishte urdhëruar ai dytrimat e të tij ballistë. Nuk harxhomë asnjë fishek për këtë kuqo ne… Kaq u desh që sulmi kundër poetit të ri Lirak Drizari, të bëhej pa as mëdyshjen më të vogël dhe mësuesja e letërsisë e cila ndihej e fyer nga poeti dhe nxënësi i saj Lirak Dizari, ishte e gatshme që në dakortësi me kryetarin e Aktivistëve të letërsisë e të artit të Shtëpisë së kulturës, profesorin bejtist Murrash Librazhjoti t’i hiqte stolin nxënësit që po na e bënin Esenin shqiptar… Nga na doli ky Esenin, pikërisht, nga radhët e biografikeqve thoshte gjithandej me habi profesoreshë Hëna Bariu, kolegia ime meqë unë përkrahja poetin Lirak Drizari. A të thashë që Lirak Drizari ëndrron kurorën e mbretit midis krijuesve të Gjimnazit? Ai thotë gjithandej se në moshë 33 vjeç sa Krishti, do të marrë Çmimin Nobel? Pra një Pigmalion i ri. E mbaj mend, si nuke mbaj mend se ç’më ke thënë për Lirakun, megjithatë unë nuk jam dakord me ju. Talenti i tij është diell, jo diell që të vret sytë, por diell që t’i hap sytë. Atë e sheh i madh e i vogël. Vetëm qorrat nuk e shohin.

***

Në konkursin e shpallur me rasti e 20 – vjetorit hapjes së gjimnazit, çmimin e parë, një zëri unë si kryetar jurie dhe gjithë anëtarët e jurisë ia dhamë Lirak Drizarit për një cikël me lirika. Çmimet i afishuam në murin e korridorit përballë hyrje së gjimnazit në një afishe, gati dy metra.

Kur e panë afishen me çmimet e shkruara me gërma kapitale, sidomos kur lexuan se Lirak Drizaku kishte marrë çmimin e parë, Hëna Bariut dhe Murrash Librazhjotit iu erën sytë dhe e mbajtën frymën drejt e te drejtori e më tutje, në Komitet partisë…

Mua më hoqën vërejtje si mësuesi se nuk e kisha të zhvilluar ndjenjën e luftës së klasave, kurse Lirak Drizarit ia fshin emrin me bojë të zezë zmalto nga afishja. Në vend të Lirak Drizarit, çmimin e parë drejtoria e gjimnazit ia dha Murrash Librazhjotit për një cikël me bejte për vjelëset e pambukut, mjelëset e lopëve, rritëset e pulave, gicave…

Ja këto janë vjersha për çmim të parë, tha mësuesja e letërsisë dhe jo ato izmat e Lirak Drizarit. Pse për bijtë e kulakëve e organizoi konkursin partia dhe drejtoria me rastin e 20-vjetorit të hapjes së gjimnazit «4 dëshmorët», tha me pompozitet, drejtori.

***

Në gjimnaz u përhap fjalë se libri poetik «Vdekja e verdhë e gjetheve» i poetit të ri Lirak Drizari, ende nxënës maturant, e shihte realitetin me syze dielli, një libër që nxinte realitetin e ndritur socialist… Komunistët e gjimnazit, me porosi nga sekretari i parë i komitetit të partisë, kurdisën një mbledhje autodafe, të tipit mesjetar, me dhjetë anëtarët më të «talentuar» të rrethit letrar të shkollës, ku, me porosi nga lart, libri të kritikohej si libër me gabime të rënda ideologjike, pse jo dhe politike e të hidhej poshtë, të dërgohej në fabrikën e letrës në periferi të qytetit, që të bëhej karton; të propozohej nga krijuesit e rinj të «talentuar» të gjimnazit që poetit të ri, të mos i jepej e drejta e studimit për në Universitet, por të dërgohej në kooperativën bujqësore më të skajshme të rrethit, që t’i hapte sytë e t’i bënte katër e ta shihte mirë jetën e re socialiste që gëlonte atdheut gjithandej..
***Ta mora më qaf djalin, i thashë shokut tim Halil Drizarit. Djalin e mori më qafë talenti i vet, tha shoku, më futi krahun dhe u ulëm në kafe «Darsia».

A më ke thënë se talenti është një durim i gjatë?

Po, të kam thënë!

Unë nuk e di se sa talent ka djali im, por di që ai durimin e ka të gjatë, shumë të gjatë. Dhe unë si baba besoj se djali im do të bëhet një Esenin shqiptar, gjersa këtë bindje e keni të gjithë ju krijuesit dhe profesorët e tij dashamirës…2010/

NJERIU I DYZUAR

by

Mbi librin „Schlaflos mit Kleopatra“, ISBN 978-3-940636-34-8, Paranus Verlag, 2015/

NGA FERDINAND LAHOLLI/*

„Schlaflos mit Kleopatra“ (I pagjumë me Kleopatrën) titullohet libri i autorit shqiptar Selajdin Gashi, vënë në qarkullim këtyre ditëve nga shtëpia botuese gjermane „Paranus“. Unë kam fatin e madh ta lexoj librin këtu në plazhin e Golemit, ku sikurse edhe në librin e Gashit rëra është e ngrohtë dhe deti i shqetësuar.

Në këtë libër bëhet fjalë për një çift që është duke kaluar pushimet në bregdet. Burri e di që ka në dorë një libër poetik, por befas hedh pyetjen se ç’është poezia. Në vijim kujtohet se vargje i është dashur të lexojë edhe në kohën studentore. Gruaja është duke lexuar diçka në heshtje, teksa burri orvatet të shijojë rrezitjen. Gruaja ngaherë e zhytur në lexim libri, ndërsa burri duke u munduar t’u ikë gjithsesi mendimeve, që herë e prijnë drejt një dialogu të brendshëm me të dashurën e herë e nxjerrin tek zanafilla e jetës, herë e shpien tek vendlindja e largët dhe herë tek dëshira e madhe për të mos menduar asgjë. Befas të menduarit ka peshën e ferrit. Këtu nuk vlen aspak përcaktimi: unë mendoj, pra jam.

Teksa autorët e tjerë orvaten të dëshmojnë që në faqen e parë mjeshtërinë narrative, Gashi kalon befas dhe shpenguar nga njëri paragraf në tjetrin, ku shohim të ndehen copëra të ndryshme mendimesh pa afëri me njëra-tjetrën. Në dukje të parë kjo mënyrë trajtimi ia vështirëson disi përqëndrimin lexuesit klasik, ia zvetënon dëshirën për të lexuar më tej hipotezat që pranohen si të vërteta dhe realitetin që dyshohet. Por Selajdin Gashi, i cili ka studiuar filozofi, është i bindur edhe në ekzistencën e lexuesit të vëmendshëm e durimshumë. Dhe pikërisht një lexues i tillë vë re se autori është i vetëdishëm në „katrahurën“ stilistike të kapitullit hyrës, ku si brenda një vegimi të butë shihet të ravijëzohet gjithnjë e më ashpër njeriu i dyzuar. Dhe pikërisht dyzimi i njeriut është edhe lajtmotivi i këtij libri, i cili me nisjen e kapitullit të dytë e gjer tek i fundit të mban mbërthyer me zhdërvjelltësinë rrëfyese të ngjarjeve, ku rrafshohet çdo kufi ndarës midis realitetit dhe fantazisë.

Referuar titullit dhe ilustrimit të ballinës nuk është gabim të hamendohet se kemi të bëjmë me një histori apo aventurë dashurie. Por le ta themi hapur: libri ka gjithsesi më shumë peshë se një hamendim i tillë, për më tepër se tematika e veshur me një tis filozofie është një lëndinë pothuajse e pashkelur në letërsinë shqipe. Dyzimi, një tematikë thuajse e parrahur, e që mua megjithatë më duket çuditërisht e njohur, çuditërisht e përjetuar. Dhe është vërtet kështu. Në qershor të po këtij viti isha ftuar nga Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve Shqiptarë në Gjermani, ftesë që e pranova falenderueshëm. Teksa drejtoja makinën në udhëtimin drejt qytetit Wuppertal, më dukej sikur po fluturoja, një ndjenjë kjo, krejt e panjohur për mua. Edhe pse ishte shumë ngrohtë, unë dridhesha i tëri. Ia thashë gruas këtë. Ajo kishte mirëkuptim për gjendjen time shpirtërore të quajtur gazmim, ngaqë shpejt do të takohesha me motrat dhe vëllezërit e penës shqipe në mërgim. Por në mbërritjen e atjeshme gjithçka u tjetërsua në kahun e pakuptimësisë: fjala ime ngaherë vitale qe hutuar befas aq shumë dhe u platit tek heshtja, gjatë ndonjë autogrami dora e dridhëruar nuk qe më e zonja ta konvertonte mendimin në fjali, gjatë të folurit mendimi nuk qe më në gjendje të orientohej në hiçësinë çastore të vetes. Në këtë gjendje u njoha me Pal Sokolin, malli poetik i të cilit ka rrenjë atdheu, me Sevëme Fetiqin, vargu i së cilës të prin lëndinave të brishtësisë, me Martin Çunin, harta poetike e të cilit si e dërguar nga koha e Rilindjes, me Sadik Krasniqin, hermetizmi dhe befasia poetike e të cilit ngaherë në shtrat filozofie, me Hasan Qyqallën, entuziastin në dejet e ëndrrës për Kosovën e pavarur, dhe me shumë e shumë të tjerë, pa harruar Selajdin Gashin, që referuar takimit letrar në Wuppertal, sot më duket se kam qenë një produkt i librit të tij „Schlaflos mit Kleopatra“, asaj kohe ende të pabotuar. Se në librin e tij Gashi hedh edhe pyetjen madhore mbi qenësinë tonë: jemi këta që jemi, apo ata që befas i mungojmë vetes?

Rrëfimi realizohet në vetën e parë prej autorit. Kuptohet se në një preferencë të tillë monologu sundon pjesën më të madhe të librit, i cili në tematikën e Gashit nuk bie asnjëherë në duar monotonie. Sa i përket dialogut të paktë e që shfaqet ngaherë vital faqeve të librit, ai përjetohet si një diell i ardhur pas një rrebeshi të gjatë, ardhur për të na bërë ta shohim më qartë veten dhe të tjerët rreth nesh. Për ta parë më ngrohtë realitetin me konture fantazie, me dëshirimin e kthimit tek vetja që s’është. Personazhet dialogues shfaqen enigmatikë, dhe, sa më shumë duket se profilohen, aq më befasues arrijnë tek lexuesi. Sidomos të paharruar mbeten personazhet në psikiatri, pra bashkëvuajtësit e autorit, të cilët me konçizitetin e tyre sa të thjeshtë aq edhe filozofik lartohen para nesh si perëndi të prekshme, aq njerëzorë dhe të dashur, saqë befas ke dëshirën e madhe të jesh si ata: i çmendur.Një libër që të mbush guxim në udhën drejt vetes.

 

 

 

 

 

 

 

AI U TREGUA SHOK

by

. Tregim nga Faslli HALITI/

Klasa e tretë “A” kishte dy veçanti. E para. Në klasën tonë kishim vetëm një vajzë thuthuqe, por e shkëlqyer në mësime dhe një komunist, gjithashtu i shkëlqyer në mësime, sidomos në histori…

***

Po ç’ndodhi në orën e psikologjisë me profesor Zenel H?

Profesor Zenel H. për të forcuar autoritetin e tij para neve nxënësve, meqë e kishte kaluar moshën e pensionit;  një e dy, me rast e pa rast, na thoshte se kishte qenë mësues i ish kryeministrit Mehmet Shehu të cilit i kishte shkulur disa herë veshin sepse ia bënte orën e mësimit rrëmujë. Kjo nuk kalonte pa ndikim te ne nxënësit. Në orën e tij ne rrinim sus. Por pyeste shoku ynë Fitimi M. se mësues i kujt kishte qenë profesori. Kur i lindte në kokë ndonjë kapriçio, Fitimi o e bënte o plaste. Dhe një ditë i hipi në kokë që, po ta ngrinte profesori i psikologjisë në mësim, ai do t’i thoshte me gjakftohtësi se, Fitim M. mungonte, se ishte dezhurn në mensë. E di më tha, po më ngriti sot profesori në mësim, unë e di se si do t’i them: Fitim M. mungon. Je në vete i them? Të them të drejtët s’ia vura veshin kësaj teke apo marrëzie të tij. Duket e pabesueshme, madje fare e pabesueshme aq e pabesueshme sa ajo ngjarje nuk besohet të ketë ndodhur. Duket se atë  po e trilloj unë, pas dyzet e shtatë vitesh që nga viti 1959. Mos më besoni, vetëm më dëgjoni.

***

Sapo ra zilja për mësim, profesori i psikologjisë u fut në klasë. U ngritëm të gjithë në këmbë. Profesori u ul në katedër dhe hapi regjistrin. Skënder, kush mungon sot?, pyeti kujdestarin e klasës. Mungojnë dy nxënës profesor, tha kujdestari që raportonte mungesat. Mirë atëherë, tha profesori. Të ngrihet, në mësim Fitim M…. Fitimi u çua dhe tha me gjakftohtësi: Fitim Mati mungon, profesor, është dezhurn në mensë. Me gjithë gjakftohtësinë e tij, Fitimi prapë la një shenjë në fytyrë  që e bëri profesorin e psikologjisë t’i lindte një fije dyshimi e cila sa vinte e trashej. Profesori i psikologjisë kishte  mjaft sensitiv. Ai dyshoi. Dyshimi e bëri atë që të niste verifikimin. Numëroi   nxënësit që ishin prezent në klasë. Gjithsej ishim pesëmbëdhjetë nxënës të pranishëm, plus dhe dy nxënësit dezhurn në mensë, gjithësej shtatëmbëdhjetë nxënës. I numëroi për së dyti, së treti. Të tri herët i dilnin po shtatëmbëdhjetë nxënës. U bind se dyshimi i tij nuk ishte i kotë, por me baza.

***

Po ju shtatëmbëdhjetë apo gjashtëmbëdhjetë nxënës jeni, pyeti profesori që ishte bërë si shkumës në fytyrë nga zemërimi dhe fyerja. Ç’është kjo, pyeti veten profesori. Këta më pandehin matuf, meqë kam kaluar moshën e pensionit dhe pandehin se kanë të bëjnë me një të rrjedhur, pa memorie? Pyeti përsëri klasën. Sa nxënës jeni ju në klasë?

Gjashtëmbëdhjetë, profesor. Edhe në regjistër, po kaq jeni, po pse më dalin shtatëmbëdhjetë nxënës mua? Pesëmbëdhjetë prezent dhe dy në mensë, shtatëmbëdhjetë. Ç’më bëtë ju mua, tha Profesori i nervozuar në kulm, Nastradin Hoxha i cili, kur  numëronte gomarët,  i dilte gjithmonë një gomar mangët, sepse nuk llogariste atë mbi të cilin kishte hipur, kurse kur zbriste në tokë, gomarët dilnin tamam, sepse i numëronte të gjithë edhe atë që i zbriti. Klasa nisi të qeshte mbytazi dhe, pse i indinjuar thellë, profesori e fshehu zemërimin, nervozizmin, fyerjen dhe tendosi pak buzën, si për të qeshur. Klasa doli nga suspansa. U lehtësua. Ishte psikolog. Dinte të mos e tradhëtonte veten. Ai që u ngrit e tha në fillim se Fitimi mungonte, pikërisht ai është vetë Fitimi, mendoi me vete profesori dhe shtrëngoi nofullat, si të thoshte: Fitim, ja, mu këtu të kam dhe preku majën e lapsit. Kujt tjetri i interesonte, të thoshte se Fitimi mungonte? Askujt!, përsëriti me vete profesori. Hë Fitim, Fitim.., më merr për të lehtë ti mua. Nuk e di ti se sa peshoj unë. Por do të të dali boja pas pak. Ke për ta parë. Me mua hahesh ti?!. Kujtesën e kam fringo, tha përsëri me vete profesori dhe preku majën e lapsit. Mendoi të niste nga pyetjet. Në fillim pyeti klasën:

Gjashtëmbëdhjetë apo shtatëmbëdhjetë vetë jeni ju në klasë?

Shtatëmbëdhjetë, profesor… !, u përgjigj njëzëri klasa.

Ashtu?!

Atëherë nisi të pyesë nxënësit një nga një.

Të parën pyeti Vangjelicën, vajzën e vetme të klasës sonë kurse të fundit pyeti Thanasin, komunistin e vetëm të klasës.

Vangjelica, është Fitimi Mati në klasë?

Jo profethor!, u përgjigj thuthuqja.

Mirë. Ulu!

Pyeti kujdestarin:

Skënder, është Fitimi në klasë?

Jo profesor!

Mirë, e mora vesh,ulu dhe ti.

Po të pyes ty ithtarin e drejtësisë dhe kritizerin e padrejtësive, m’u drejtua mua me qesëndi, si duket e nuhaste përgjigjen time…. Pra, është apo nuk është Fitim në klasë?

Jo, profesor, ju përgjigja duke ruajtur mrekullisht qetësinë.

Të kuptova dhe ty, më tha profesori i ngrysur. Ulu!…

Dhe vazhdoi t’i pyeste të gjithë nxënësit me radhë, i nervozuar, meqë asnjeri nga nxënësit s’po i thoshte, po, profesor, ja ku është Fitimi në rreshtin e bangave nga muri në të djathtën tuaj, në bangën e pestë, pas Ermir D. Kisha përshtypjen sikur profesorit edhe nervozohej, por edhe i vinte mirë që nxënësit e ruanin shokun, nuk e zbulonin. Kujtonte vitet e veta të shkollës, kur ai dhe shokët e tij, nuk e tregonin shokun edhe pse ishte fajtor. Nxënësit kishin një kod të tyre se, kush tregonte shokun, quhej fuks, spiun i profesorit…

Pasi pyeti nxënësin e trembëdhjetë dhe mori  përgjigjen, jo, profesor, Fitimi nuk është këtu, tha me zë të butë:

Të fundit po të pyes ty Thanas, si nxënës i kësaj klase, por dhe si komunist.

Është Fitim Mati këtu?

Jo profesor, tha Thanas D. Klasa mori frymë e lehtësuar. Doli nga një suspansë e gjatë, e tmerrshme. Të gjithë mendonim se Thanasi, si komunist, do të thoshte, po profesor, këtu është Fitimi, po kur ai tha jo, ne u gëzuam, sepse nuk e zbuloi shokun, edhe pse jo-ja atij, do t’i kushtonte, ai do të përgjigjej për të në organizatën Bazë të partisë…

***

Ra zilja. Mësimi mbaroi.

Ne u çuam në këmbë për t’i lënë vendin klasës tjetër, pasi na duhej të shkonim në një klasë më tej, në fund të korridorit, pasi mësimi bëhej me klasa lëvizëse: dilte njëra klasë e hynte tjetra.

Ne u drejtuam drejt derës, tentuam të dilnim…

Qëndroni aty!. Asnjeri të mos lëvizë, të mos dalë nga klasa, urdhëroi profesori. Secili të qëndrojë në bangën e vet. Fitimi bëri të hidhej nga dritarja, pasi klasa jonë ishte në katin e parë.

Dhelpër, i bërtiti profesori Fitimit. Mos luaj!. Dhe iu kujtua gjuetia e dhelprave me të atin. Kur hasnin në një dhelpër apo skile, zagarët e ndiqnin kurse ajo vraponte vetëtimë drejt gropës së saj. Me t’iu afruar zagarët skilja futej në gropë. I ati i vinte tymin gropës. Kur skilja e shihte se po e mbyste tymi, ajo ecte me nxitim drejt hyrjes nga ishte futur për të shpëtuar nga asfiksia, por sapo nxirrte kokën, i ati i vinte lakun në fyt. Kështu do të bënte dhe profesori me dhelprën Fitim M. Nuk do ti vinte lakun në fyt, sigurisht, po të tentonte të vraponte drejt derës, të dilte, të merrte korridorit, të vraponte drejt oborrit, të kapërcente murin rrethues të Liceut.  Profesori do ta kapte Fitimin te dera, si dhelprën, do t’i shkulte veshin si Mehmet Shehut, nxënësit i tij trazovaç që ia bënte mësimin rrëmujë, që ishte bërë kryeministër dhe ai mburrej para nesh me të. Sidoqoftë duhet ta vërtetonte, nëse  Fitimi ishte pikërisht ai, fajtori. Dyshimi  nuk është argument, thoshte profesori me vete. Edhe krimineli, para se të jepet vendimin nga gjykata, quhet i pandehur, jo kriminel.

***

Një nga nxënësit e klasës tjetër që ngutej të hynin në klasë, hapi derën furishëm. Ishte Rolandi, flautisti më i talentuar i Liceut të cilin profesori, gjithashtu e kishte nxënës. Rolandi, po, do t’ma thotë të vërtetën, tha  profesori dhe  pyeti gjithë siguri:

Roland! Është Fitim  M., në klasë?

Ne ia bëmë jo me dorë Rolandit.!

Jo, profesor, tha Rolandi!.

Të mora vesh dhe ty, tha i zhgënjyer profesori. Mbylle derën. Ik!.

Hapet dera prapë dhe futet në klasë profesori Shundi, profesori ynë kujdestar.

Profesor Shundi, më thuaj të lutem, është Fitim M., këtu?.

Ja ku e ke sa një derr…!, iu përgjigj  profesori i rusishtes.

Profesori i psikologjisë nuk kishte dyshuar kot. Kur zbuloi se Fitimi ishte në klasë, u qetësua. Kjo ndodhi, mori ngjyrat e një testi për të si  mësues psikologjie. Ai kishte pasur arsye të dyshonte. Dhe nuk kishte gabuar E kishte pikasur dhelprën me sinjalin e tij të psikologut, jo të lindur, por të fituar gjatë jetës si mësues psikologjie. Sapo Fitim M., kishte thënë se Fitimi, mungon, profesorit në çast i lindi dyshimi se Fitimi ishte pikërisht ai vetë. Dhelpra, tha me vete profesori. Këtu ndodhet një dhelpër, përsëriti ai me vete, me bindjen se do ta kapte patjetër në dhokan…

***

Të nesërmen u bë mbledhja e Këshillit. Për klasën tonë ishte marrë vendimi që të rregullonte lulishten e shkollës; Fitimi të përjashtohej pesëmbëdhjetë ditë nga shkolla, por jo nga konvikti, pasi ishte nga Peshkopia, shumë larg Tiranës. Kurse organizata bazë e partisë dhe byroja e shkollës kishin propozuar që komunisti i klasës sonë Thanas D. të përjashtohej nga Partia me motivacionin se «nuk ishte treguar i partishëm».

Nuk u tregua i partishëm, por ai u tregua shok, kishte thënë profesori i psikologjisë Zenel H. që gëzonte besimin e organizatës bazë…

Portreti i shkrimtarit:Viz. S.kamberi «Artist i Popullit»/

Lushnjë-Tiranë 1984-2015

 

Faslli Halit sjell ne Sofren e Diellit- 3 POEZI NGA ALDA MERINI

by

A L D A M E R I N I- 1931- 2010/
Alda Merini (Milano, 21 mar 1931 – Milano, 1 nëntor 2009) ka qenë një poeteshë aforistike dhe shkritare italianae./
ARTI DHE MAGJIA /
Magjia është art apo arti ka një forcë magjike ?/
Që nga koha e kohërave njeriu është i pasigurt/
pas frikës dhe elementëve të pastër të tokës/
dhe thirrjes së Zotit të zjarrit, të ujit, të mendjes./
Është burimi më i pashtershëm dhe i thellë i njeriut/
Njeriu do të zbutë Zotin që s’është në vete/
por edhe Zotin që është në të. /
Njeriu nuk beson në Providencën /
dhe fton imazhe dhe tinguj që kanë forcë ” lehtësuese.”
Ada Negri thotë: ” forca e mendimit që zoti
na ka dhënë ne të gjithëve,
veçanërisht atyre që janë vizituar nga Zoti frymëzues,
janë magë dhe demonë, por mbase kanë frikën e sigurisë,
lind nevoja e shenjës, e gjurmës, e ekzorcizmit, e frikës,
lind vizioni i katastrofës,
por lind edhe ringjallja dhe njeriu në mëngjes,
veçanërisht nëse është plak, do t’i gjendet në dorë buka e djeshme
që dëshiron ta ndajë gjithë dashuri me të tjerët,
për festën e madhe të ditës.”
( bashkësia e artistëve – post skriptum ).
Nëse njeriu ka frikë nga dhimbja
na vijnë në ndihmë rimat e Kozimodos:
” Babëzisht unë hap dorën time sot,
bukën e përditshme jepna, Zot „.

FËMIJA
Po gjete balonën e fantazisë tënde
lidhe me inteligjencën e zemrës.
Do të shohësh të lindin kopshte të magjishme
dhe mamaja jote do të bëhet bimë,
do të të mbulojë me gjethet e saja.
Bëj me duart e tua dy pëllumba të bardhë
që të sjellin paqen kudo dhe rregullin e sendeve.
Por para se të mësosh të shkruash
shiko veten
në ujin e ndjenjës.

POEZI MARINA ÇERATIT

Urime, ujërat e ndjenjës ndonjëherë të kanë tronditur
dhe ka një lloj poezie të ëmbël që është kënga,
si këndon një nënë
kur përkëdhel një fëmijë,

këmba e një fate që ecën në erë,
dhe ndërsa fëmijët tuaj fillojnë jetën
ti bëhesh prapë vajzë, një akullsi për të shpëtuar,
dashuria nuk ka kohë dhe kur të jesh plak
do të të puth flokët vetëm pranvera.

Përktheu: Faslli Haliti

PSE KA MBETUR DIELLI PA U MARTUAR?

by

LEGJENDE- Nga Naum PRIFTI/
Më së fundi edhe Dielli u fejua. Lajmi i bujshëm u përhap me shpejtësi tejembanë, sepse njerëzit prej vitesh kishin pritur të të mësonin se cilën vajzë do të merrte djali më i pashëm i botës. Kur mësuan se e fejuara qe Hëna, të gjithë e pranuan se çift më i zgjedhur as që mund të gjendej në faqe të dheut. Prindërit e Diellit kishin thënë se do të bënin një dasmë aq të madhe për djalin e tyre të vetëm, sa nuk ishte parë në ato anë. Njerëzit domosdo u gëzuan, se plastë ai q nuk do të shkojë në dasmë. Mgado e kudo nuk flitej veçse për dasmën, sidomos të rinjve nuk po u pritej sa të vinte ajo ditë që të dëfrenin, të hanin e të pinin, të këndonin e të vallzonin sa t’u mbanin gjunjët. Vetëm një plak, nën hijen e një rrapi, ndërsa fshinte djersët me shami, nisi të bubutinte me ton profeti:
“Të marrë janë ata që i gëzohen kësaj martese dhe së keqes që do të sjellë!”
Mos qe dehur basho Nini, apo i kishte rrjedhur mendja nga pleqëria?
-Basho Nini qënke currufjasur ose nuk të mbajnë më këllqet, derisa as dasmat nuk të gëzojnë, – e qortoi një i ri.
-Dasmat më pëlqejnë, kurse kjo martesë jo, – ia ktheu ai.
-Njëri Diell e tjetra Hënë a mund të gjendet lidhje bashkëshortore më e spikatur?
-Mirëpo a keni menduar ndonjëherë ju rinia se ç’fëmijë do të dalin nga ky çift?
-Dihet mirëfilli, diej të tjerë, – iu përgjegj një nga të rinjtë.
-He-he-he! Po ja aty e ka të keqen kjo martesë. Tani vetëm një Diell kemi dhe mezi e durojmë, se na shkojn djersët palë-palë, – vërejti ai, – pa mendoni pak, çdo të bëhet pas disa vitesh kur në qiell të jenë nja pesë a gjashtë diej që të sillen mbi kokë gjithë ditën e ditës? A ka njeri që ta durojë atë zheg e përvëlim? Do të shkrihemi si dylli, nuk do të dijmë ku të fusim kokën… do zhuritemi krejt.
Vetëm ta përfytyrosh qiellin me katër a pesë diej, në çdo cep të tij, të zenë dridhmat kur e mendon. Mënxyrë e vërtetë! Si qe e mundur t’i gëzoheshin asaj martese? Sa të trashë pakeshin qenë! Të argëtoheshin një mbrëmje dhe pastaj të vuanin gjithë jetën? Jo. Dielli nuk duhej të martohej kurrsesi! Ajo fejesë duhej prishur sa më shpejt.
Që atë mbrëmje shkuan te Nëna e Diellit dhe i thanë se nusja e tyre qe arabatkë e dorëshpuar, se fustanet i vishte vetëm një ditë dhe të nesërmen i flakte tutje, se i vinin ose të ngushtë, ose të gjerë. Nëna e Diellit, si kurrnace që ishte, u pataks kur dëgjoi se nusja e tyre donte tridhjet fustane në muaj, ndaj e prishi fejesën menjëherë.
Që atëherë Dielli del ditën në qiell, ndërsa Hëna nga turpi që e la i fejuari, natën.