LETERSI – Page 277 – Dielli

PERKTHYESI FASLLI HALITI SJELL NE SOFREN POETIKE TE DIELLIT POETE INDIANE TE AMERIKES

July 31, 2015 by dgreca

NGA POEZIA E INDIANËVE TE AMERIKES/
___________________________________________

Ç’ËSHTË MIRË/
MBAJE SHTRËNGUAR FORT/
___________________________________/

A E DINI SE PEMËT FLASIN?/

Po flasin. Flasin me njera-tjetrën,/
dhe flasin për ty, nëse ti je duke i dëgjuar./
Por njerëzit e bardhë nuk dëgjojnë./
Ata nuk kanë menduar kurrë/
nëse ia vlen të na dëgjojnë ne indianëve,/
kam frikë se ata s’kanë për të dëgjuar /
as edhe zërat e tjerë të natyrës./
Unë vetë kam mësuar shumë nga pemët:/
Ndonjëherë edhe diçka mbi motin,/
ndonjëherë diçka për kafshët,/
ndonjëherë tjetër edhe diçka mbi Shpirtin e Madh./

(Tatanga Mani )

Jetoje jetën tënde

Jetoje jetën tënde në mënyrë të tillë që frika e vdekjes
të mos mundet të futet kurrë në zemrën tënde.
mos sulmo askënd për fenë e tij ;
respekto idetë e të tjerëve ,
dhe kërko që edhe ata të respektojnë të tuat.
Duaje jetën tënde, përmirësoje atë,
stolisi gjëra që të jep ajo.
Kërko që të jetosh gjatë
dhe të kesh si qëllim që t’i shërbesh popullit tënd.
Përgatit një këngë fisnike vdekjeje për ditën
në të cilën do të ecësh drejt ndarjes së madhe.
Këmbe përherë një fjalë a përshëndetje një miku që sheh
edhe i huaj po të jetë në një vend të vetmuar.
Trego respekt për të gjithë njerëzit dhe mos iu përul askujt.
Kur zgjohesh në mëngjes falëndero për ushqimin e gëzimin ejetës.
Nëse nuk ke asanjë arsye të falenderosh,
faji bie vetëm tek ti.
Mos abuzo për asgjë e me askënd,
për të këmbyer gjërat e urta me të marrat
dhe heq shpirtin e vizioneve të tij .
Kur të të vijë çasti për të vdekur,
Mos u bë si ata, zemrat e të cilëve, janë plot me frikë,
dhe kur të vijë koha e tyre ata do të qajnë
dhe do të luten që të kenë edhe pak kohë tjetër për të jetuar
jetën ndryshe.
Këndo këngën tënde të vdekjes
dhe vdis si një hero që kthehet në shtëpi. ”

Capo Tecumseh

Vajzë e trishtuar
Këngë – Navaho –

shumë njerëz ekzistojnë në këtë botë ,
por vetëm njëri është i dashur për mua.
Është i mirë, i fortë dhe guximtar.
m’u betua për një dashuri të përjetshme ,
por më harroi.
Një shpirt i keq
duhet t’a ketë marrë mendjen.
dhe unë,
unë s’di të dashuroj të tjerë, veç tij
dhe unë pres, unë pres.

Frikë nga Dashuria
Këngë – Fox-

Nuk jam trembur kurrë nga një egërsirë e tmerrshme
gjatë gjithë jetës sime
s’jam trembur kurrë nga një pëllumbeshë
gjatë gjithë jetës sime ,
s’jam trembur kurrë nga një flutur
gjatë gjithë jetën sime ,
s’jam trembur kurrë nga një lule fushe
gjatë gjithë jetës sime

Vejusha
Këngë – Sioux –

Natën
kur bufi tregon ëmbëlsisht
historinë e vdekjes tënde
dhe të të gjithë të vdekurve
e njerëzve
të popullit tim ,
ëndërroj të të gjej
në fund të horizontit të perëndimit,
dhe të ulem pranë teje dhe, të këndoj kështu:
” Pse ike kaq shpejt, kaq larg që këtu?

Paqja
Nohawh

Paqja nuk është vetëm
e kundërta e luftës :
paqja është më shumë se kaq.
Paqja është ligji i jetës njerëzore .
Paqja është ajo që, kur ne veprojmë
ashtu siç duht vepruar
është ajo që kur midis çdo qenie njerëzore
mbretëron drejtësia.

Unë jam vetëm një njeri

Unë jam zëri i popullit tim .
Unë jam vetëm një njeri .

Sidoqë të jenë ndjenjat e tyre ,
Unë them.
Nuk e dua luftën.
Unë dua të jem thjesht njeri .
Ju më mohoni të drejtën e një njeriu të bardhë . Lëkura ime është e kuqe ,
zemra ime është si zemra e një njeriu të bardhë , por unë jam një Modoc .
Nuk kam frikë të vdes.
Nuk do të bie mbi shkëmbinj.
Kur unë të vdes armiqtë e mi do të jenë poshtë meje.
Ushtarët tuaj më sulmuan, ndërsa unë po flija bri lumit Lost .
Ata na shtynë mbi këta shkëmbinj si një drerë të plagosur .

( Kintpuash dei Modoc)

Gugatja

Të gjithë indianët e dinë që edhe kafsha më e vogël
ka një rëndësi të madhe dhe mund të na mësojnë shumë gjëra,
saktësisht siç janë të rëndësishëm
të gjitha njohuritë e vogla që mësojmë ditë për dite.
Për më tepër, çdo ditë e çdo moment
të jetës sonë janë plot me gjëra të vogla .
Për këtë arsye nuk duhet të përqendrojmë
mendjen tonë
mbi ngjarjet të mundshme të mëdha të së ardhmes ,
por duhet të veprojmë për të zhvilluar sa më mirë të mundemi
detyrat tona të përditshme.
Vetëm në këtë mënyrë do të demonstrojmë
respekt për Shpirtin e Madh
dhe gjithçka që Ai ka krijuar .
( Tail Yellow ) – Crow

përktheu Faslli Haliti

Virtyti i guximit intelektual të Arshi Pipës

July 30, 2015 by dgreca

Ne Foto:Fehime Pipa, Arshi Pipa, Mithat Gashi, Washington D.C. Qershor 1996./
Nga Mithat Gashi/
Në librin e tyne “Intellectual Virtues,” Roberts dhe Wood (2007), ndër të tjera, rreshtojnë disa virtyte cerebrale të inteligjencës njerëzore.Ndër këto janë:
1) dashunia për ta ndjekë dijen;
2) guximi intelektual;
3) qëndrueshmënia ndaj bindjeve kur ke fakte dhe arsye edhe kur ato nuk janë popullore;
4) përultësia – mos me shkarravitë a me shkrue për me ra në sy, por se ke diçka thelbësore që don më e thanë;
5) autonomia – kur nuk pranon çdo lloj ideje pa e sitë mbarë e mirë. I rendita këto virtyte, sepse ma kanë sjellë ndër mend karakterin e profesor Arshi Pipës. Arshi Pipa e ka dashtë dhe ndjekë dijen. Ai kurrë nuk ka qenë i lëkundshëm në karakter dhe në mendime. Si rrallë kush, u ka qendrue besnik bindjeve të veta. Si intelektual i përgjegjshëm, Pipa kurrë nuk ka shkrue për me u dukë, por ka dashtë me e publikue atë çka ai thellësisht, ka mendue se asht thelbësore për t’u thanë. Profesor Pipa ka qenë mendimtar i pavarun, në kuptimin e plotë të kësaj fjale; nuk ka pranue çdo lloj ideje pa e futë në sitën e vet të arsyes dhe llogjikës.
Në temën e sotme, unë do të përqendrohem tek virtyti i guximit intelektual të Profesor Arshi Pipës, dhe për të ilustrue guximin e tij intelektual, do të jap vetëm pak shembuj tue i bâ nji vështrim veprave të tij në: poezi, kritikë letrare, gjuhësi, analiza politike, si në publicistikë dhe veprimtari.
Roberts dhe Wood (2007) theksojnë se forma ma e dukshme e guximit intelektual asht rezistenca në mbajtjen e pikëpamjeve jopopullore. Për të mbërri në konkluzionin e pikëpamjeve jopopullore, duhet të merren në konsideratë të gjitha faktet dhe anët e argumentit.
Kur Arshiu ishte i ri, ideologjitë marksiste kishin penetrue në rininë shqiptare, sidomos në Korçë dhe Shkodër. Pushtimin e Shqipnisë nga Italia komunistët e shfrytëzuen më rritë radhët e tyne. Siç pohon edhe vetë Pipa, elementë të ndryshëm u munduen me e futë në radhët e komunistëve, por aj, tue përdorë synin kritik dhe intuitën, dijti të dallojë të keqen prej të mirës. E pa qysh herët që komunizmi nuk asht sistem i mirë për njerëzimin. Dhe për kët arsye nuk e pranoi atë idelogji.
Tash po jap disa ilustrime të shkurta të guximit intelektual të Pipës në fushat që përmenda ma parë:
Poezia e Pipës
Në “Libri i Burgut”, jo vetëm që në kohën ma të vështirë Pipa merr guximin me i bâ kritikën e duhun sistemit komunist, por ai i len historisë së letërsisë shqipe nji testament mbi krimet e komunizmit. Në parathanien e këtij libri, shkrue në vitin 1958, ai tregon se zgjodhi vargun, jo sepse vargu asht sintetik dhe zen vend ma pak, por donte të paraqiste jehonën e shpirtit tue kapë momentet e realitetit, ose siç shkruen ai vetë: “me ruejtë çasin, çasin vështrimplotë, herë mbas here, në mënyrë qi ndija e kohës, e asaj kohe, të mbetej e gjallë.”
Nji prej përshkrimeve të këtij realiteti asht “Kanali” që tregon vuejtjen e të burgosunve në Kampin e Vloçishtit.
Poeti shkruen:
Kanali
Nga Korça bumbullon. Currila shiu
rrjedhin prej mushamas mbi krena e shroje.
Pështillen, struken gjindja ndër mbuloje:
nji lamsh ku qelben recka e mish njeriu.
Kur rojeve u tekej me u zbavitun
Merrshin ndokên nga puna, zakonisht
Fetarë a njerëz shkolle, dhe me bisht
Lopate u hyjshin sa t’ishin mërzitun.
Mandej nji doç i hypshin mbi kërbisht
Qi e ngitte posi kalin tu’ e shetitun
Përgjatë kanalit, “hyja!” tue i britun…
E ja diftojshin puntoris me gisht:
“Sabotator i poshtër! klysh i Carit!
Sabotoni po deshët ju të tjerët!…”
Zgërdhiheshin, ngërdhesheshin. At’herë
dy-tre zuzarë ma t’lig, shokët e t’parit,
shtymjen i jepshin n’gjol qi nga skarpati,
dhe t’qitmen kryet me hunj i rrijshin gati.
Në “Kështjelli” ku përshkruen jetën e burgut në Gjirokastër, Pipa shkruen:
“Kush e mendonte se prej ktij kështjelli/do ta soditsha rishtas pamjen tande”.
“kur me prindin erdha/te shpija e etnëve.
E shumta u dogjën. Nuk i dogj i hueji, /Greku, Italjani, por banori i tyne/Gjatë luftës qytetare…
26 vjet mbas shembjes së Murit të Berlinit, propaganda komuniste ende e glorifikon “Luftën Nacional Çlirimtare”. Pipa e ka shkrue në poezi qysh në vitin 1950, kur ishte në burg, se ajo ishte luftë qytetare, pra luftë civile.
Nëpër burgje, të burgosunve u banin edukim politik. Mbi këte, Pipa shkruen,
“Na thonë se sot na miq i kemi Grekët, /se jemi lidhun kundër komunizmit/me ta për nji qellim!…
Dhe në pjesën tjetër të strofës, ban pyetjen:
“Shqiptarë, a i njifni? /Harruet Hormovën? Kristo Negovanin, /shërbëtorin e Zotit e t’atdheut/therun me thika? Egzodin çam harruet?
Në pjesën përmbyllëse të kësaj strofe, Pipa deklaron:
Jo, nuk e due lirín qi m’falë anmiku!/Ma parë kalbem e vdes ndër kto bodrume/se me shpërblye kamatën e lirimit/me turpin e nji heshtjeje tradhtare!
Mund të gjejmë plot vargje të tjera ku shprehet guximi intelektual i Pipës në poezi.
Kritikë letrare
Arshi Pipa asht themeluesi i kritikës letrare shqiptare. Qysh në moshë të re, e pa se ndër letrat shqipe ekzistonte edhe boshllëku i kritikës letrare. Për këtë arsye, ai argumentoi se nuk duhet të çuditemi që nuk kemi kritikë shqipe, sepse “mungon materiali për t’u kritikue.” Në vitin 1944 nxori në botim revistën “Kritika” të cilën e drejtoi vetë. Në numrin e parë të kësaj reviste, në faqen 27, Pipa shënon se revista ka për qellim me botue në pjesën e parë prodhime origjinale dhe përkthime dhe në pjesën e dytë, kritikë lerare. Mbi kritikën letrare, Pipa shkruen: “N’art e ndër letra, në shkencë e në filosofi, e deri në fé, kritika asht baza e çdo ndërtimi të sigurtë. Kritika asht shêji i mendjes së pjekun. Derisa mendja nuk kthehet me rishikue atë çka ka bâ, tue e vlerësue, ajo asht ende fëminore. Ajo mund të prodhojë vepra madhështore, kur intuita e përpjek me burimin e jetës. (nxjerrë nga: https://gazetadielli.com/shpirti-kritik/#sthash.hDRa0IJ5.dpuf). Pasionin e tij për kritikën letrare, Pipa e vazhdoi ma vonë në Amerikë me botimin e Trilogia Albanica (1978), Montale dhe Dante (1968), me shkrimet që botoi në revistën “Albanica” të cilën e drejtoi vetë, etj.
Gjuhësi
Në librin Politika e Gjuhës në Shqipninë Socialiste (1989), spikasin njohunitë e Pipës në lamën e gjuhësisë, të metodologjisë hulumtuese, dhe të analizave teknike në linguistikë. Pipa muer guximin me i bâ nji autopsi procesit të standardizimit të gjuhës shqipe.
Në studimin e tij gjuhësor, Pipa vê në dukje mungesat dhe të metat methodologjike të tri veprave: 1) Drejtshkrimi i gjuhës shqipe (1973), 2) Fjalori drejtshkrimor i gjuhës shqipe (1976), dhe 3) Fjalori i gjuhës së sotme shqipe (1980).(Te plote lexoje ne Diellin e Printuar, Korrik 2015)

SOFRA E DIELLIT-VISAR ZHITI

July 30, 2015 by dgreca

Three Poems/
SOFRA E DIELLIT/
VISAR ZHITI/
/ELEGY OF THE FOREST
The forests have shrunk/
And fear has expanded,/
The forests have dwindled,/
There are less animals now,/
less courage and less lightning,/
less beauty/
and the moon lies bare,/
deflowered by force and/
then abandoned./
The forests have shrunk,/
Poetry, sighs have diminished,/
There are less words for leaves/
and more rumours./
The forests have shrunk,/
The rivers have lost their magic,/
The rivers are bewildered,/
They observe us like zebras in a zoo./
The forests have shrunk,
And shame has shrivelled,
How little shame we now have,
We regret nothing at all,
We have so little time to regret.
The roads have grown,
e maisur plage.
so have billboards and dilemmas,
warehouses, cinemas and praise.
The cities have grown,
And shame has expanded,
All that shame the newspapers cannot contain,
To be continued in the next issue
and in next year’s subscription of folly.
The forests have shrunk
and the forest protection units have grown.
Love has recoiled
and the birds have less room
for their lovemaking,
For they cannot make love in office buildings.
Faces have receded.
A little boy draws trees on the walls,
Draws trees in my eyes,
Tattooing a tree
on his slender arm,
like the end of the twentieth century,
Piercing it so often with his burning needle adrip with ink
That the forest is in a frenzy of blood,
the festering sore of suffering.

THE ARRIVAL OF PEGASUS IN MY CELL
During the day –
Morning, afternoon,
During the night –
Evening, midnight, after midnight
Every clank caused me to shudder,
Reminded me of the shackles,
As if the guards were coming to take me away
And fling me into a cavern
where even fear itself is horror-stricken.
All the clanking…
But what clanking?…
What did it all mean,
the clanking?…
Petrified, I put my eye
To the loop-hole.
On the small patch of grass – horseshoes.
A stallion was grazing
As it once did
In my dreams.
Its shining body
Like dawn washed by rain and moonlight.
What good fortune has brought you here?
Are you not Pegasus?!
I, too, had verdant dreams,
as fresh as grass.
Some they trampled,
Others I kept.
Let me throw you some of them –
eat!
And with parched lips,
I whispered slowly,
As lovers might have whispered:
-Stallion, oh stallion…
It raised its head,
We looked one another in the eye.
I had not seen myself in a mirror for some time,
Had almost forgotten what my face looked like.
I saw myself in the stallion’s eyes,
Such human eyes
shining as if in pain.
I was shorn bald,
Bearded and filthy…
and turned away
So as not to startle it with my wild appearance.

THE EPILOGUE (OF WHICH TIME MAKES A PREFACE)
Life is less than hope.
And, still, I write poems
Though no one reads them.
Perhaps the wind does not read the stars at night,
Maybe the cliffs at the seaside
Feel nothing of the fury of the waves.
And, still, I write poems,
Which have destroyed my life. For seven years
They shrouded my body in barbed wire.
They shredded my skin and torrents of life flowed
like torrents of blood
down to the tips of my toes.
But I did not lose my soul, not all of my soul,
Bits and pieces I pulled out
Of the fissures of my body
and sent them back
to love,
to poetry.
With little, tiny bits of soul,
Like bees who have lost their way,
I now live on.
…………………………………….
And when you consider
that even inscriptions on gravestones
have readers,
You come to realize that poetry is greater than hope.

S H O Q J A

July 30, 2015 by dgreca

Tregim nga FASLLI HALITI/
Plaka Fanie, nëna e dëshmorit të Brigadës së Parë Sulmuese, zbriti me kujdes shkallët e pallatit duke i numëruar ato një nga një. Ishte shumë plakë dhe kishte vite që s’i kishte zbritur shkallët e pallatit.
– Po kjo?
– Ç’e gjeti kështu?
– Do të ketë ndonjë hall e shkreta.
– Mos është zënë me nusen dhe shkon të jetojë tek e bija ?
– S’e besoj.
– Ajo shkon shumë mirë me nusen. S’ka si nusja ime…
– Që e ka nxjerrë nga shtëpia një hall, kjo duket.
– Duket sheshit – thoshin gratë e shkallës së pallatit.
– Ç’hall të ketë e shkreta?
– Një hall të madh do të ketë,– thanë ato dhe e përcollën me vështrime të gjitshme, përzier keqardhje dhe dhimbje.
***
Plaka Fanie ecte shtruar rrugëve të periferisë së qytetit. Rrugët e periferisë ishin gjithë pluhur, kallama fëshfëritës, ferra, kavakë, shelgje… Anash tyre kishte kumbulla, mana, dardha, qershi, ftonj …
Sapo kishte hyrë prilli…
Në bërryl të rrugës plaka pa një dardhë të lulëzuar. S’e kuptoi pse iu duk si një nuse me vello. U kënaq. U ndal ta shihte. E pa mirë e mirë dardhën me ato lulet e bardha. Sa bukur… Sa bukur kishin çelur. Degët ishin plot lule. Dukej sikur lulet peshonin dhe degët do të thyheshin. Po lulet s’kishin peshë, kishin vetëm bukuri,
një bukuri të bardhë, plot dritë.
-Mashalla – tha plaka, – sa lule paska çelur e uruara!
Pastaj psherëtiu:
-E shkreta Bukuri.Unë e shoh dardhën që ka çelur dhe më bëhet shpirti behar, po e shkreta Bukuri s’e sheh dot, i janë tharë këmbët qyqes.
Dhe vazhdoi:
-Ç‘i bënë ato të shkreta këmbë, ç’i bënë. E mbyllën fare. E ndanë nga njerëzit së gjalli… Mirë thonë. Vdekje të kishte, po pleqëri të mos kishte.
Pastaj erdhi në vete dhe tha:
-Po dhe unë plakë jam. Bile edhe më plakë se Bukuria. Megjithatë ja eci, dhe i shoh dardhat, qershitë si kanë çelur… Këmbët… Nuk i kam keq këmbët, jo….
Mërmëriti:
-Sëmundja është e keqe. Nuk durohet. Të kalb. E shkreta Bukuri… Mbeti uloke qyqja. Po kalbet vetëm, sepse çunin dhe nusen ia kanë caktuar me punë në fshat, ngaqë kanë një bizhdilëz në biografi …
Plaka e la prapa bërrylin e rrugës. Dardha me lulet e bardha mbeti pas saj. Iu duk sikur i mbeti prapa shoqja e saj uloke, Bukuria.
-Ej, Bukuri, Bukuri, – tha me vete, – si ishe dhe si u bëre. Ja si ajo dardha ishe, si ajo qershia atje te qoshja e rrugës.Të mbaj mend, kur erdhe nuse. Si ajo dardha ishe. Llërët i kishe gjithë shëndet të bardhë, ja si ato degët e dardhës me lule të bardha. Kurse tani…ë…hë…!
Plaka, doli në rrugën kryesore me asfalt. Rruga e qytetit iu duk e gjerë. I ngjante rrugës së Vidhishtës. Ajo ishte kaq e gjerë, por e mbuluar me bar të blertë, kurse rruga e qytetit me asfalt të zi. Eh, rruga e Vidhishtës, rruga e Vidhishtës…, – mërmëriti. Plaka kujtoi mbrëmjet, kur lopët ndaleshin e kullosnin pak në këtë rrugë, ku ndoshta dikur duhej të kishte pasur shumë vidha, prandaj dhe kishte atë emër. Ajo përfytyroi lopët duke kullotur : Baliskën, Shegën, Zekën, Murgjinën… Kujtoi mjeljen e tyre, kusitë me qumësht… Te këmbët e plakës kaloi një «Fiat» i kuq.Iu duk se kishte ngjyrën e pelës që kishte pas ajo dikur. Jo – tha me vete, – lëkura e pelës sime ishte ngjyrë xinxife.
Plaka, shoqja e Bukurisë që dergjej uloke pa njeri te koka, mori rrugën drejt Komitetit të Partisë.
***
Arriti te sheshi i qytetit. E habiti gjerësia e sheshit.Kështu ishte habitur dikur me Çairet e Zeza, në vajzëri. Ajo dhe shoqja e saj Bukuria kishin bërë kapule bari në ato çaire ku korrnin me kosë burrat e tyre.
Pyeti:
– Komitetin do, nëna…
– Cilin komitet?
– Komitetin e Partisë?
– E de, atë.
– E shikon atë ndërtesën e bukur?
– E shoh!
– Shkallët në të majtë janë të Komitetit Ekzekutiv. Ti ngjit shkallët në të djathtë. Ato të çojnë drejt e në Komitetin e Partisë.
– Gëzofsh të ritë – mor bir tha plaka dhe bëri drejt shkalleve të djathta.
***
Plaka nisi të ngjiste shkallët e jashtme. I ngjiste ngadalë. Ngjitej dhe ndalonte. Bënte sikur kërkonte dikë me sy. S’donte që të tjerët ta kuptonin se ajo lodhej, se po i ngjiste me zor ato shkallë. «Të paktën unë i ngjis. Me zor, me zor, por i ngjis, – tha ajo me vete,- kurse Bukuria e shkretë… Ajo ka mbetur trung. Këmbët qenkan gjë e madhe. S’ u bëka pa këmbë. Ndahesh nga bota me gjallje. Edhe syri gjë e keqe është… Edhe pa sy nuk bëhet… Po të paktën një gotë ujë e pi. Kurse Bukuria e shkretë… Po nuk i solli njeri një gotë ujë, thahet. Po s’e ngriti njeri nga vendi, kalbet…
– Për ku moj nënë? – e pyeti dezhurni.
– Te Sekretari, do vejë nëna.
– Te cili sekretar?
– Te i madhi !
– Për çfarë?
-Për hall.
– Për ç’hall?
– Për një hall të madh.
– Ma thuaj konkretisht hallin – tha dezhurni.
– Paske llafe ti, çun…
Dezhurni erdhi në vete dhe i foli plakës me zë të mëndafshtë:
– Po është rregull, moj, nënë. Duhet ta shkruajmë këtu në tefter.
– Qenkësh rregull… Di nëna nga rregullat… Durojnë gjunjët e nënës, s’e sheh si dridhen?… Ç’muhabet… Muhabet i bukur, besa, ky yti…
Dezhurni u çua nga karrigia. E kuptoi që s’bëri mirë. Ç‘ishin vërtetë ato pyetje ashtu? Goxha plakë… Tetëdhjetë a nëntëdhjetë e ca vjeçe. Kishte numëruar hapat për të ardhur gjer këtu… Kurse ai… Porosia e Partisë ishte që njerëzit të priteshin mirë, sikur dhe të deklasuar të ishin. Për një çast iu duk sikur e njohu atë plakë. Diku e kishte parë. Po ku? Ndoshta në… Iu kujtua. E kishte parë në tribunën e qytetit me rastin e festave të Nëntorit. Ishte nëna e dëshmorit të Brigadës së Parë Sulmuese… Ai pa rrudhat e imta të plakës që i ngjanin asaj rrjetës që lë sita kur e harrojnë mbi niseshte. Ishin ca rrudha të imta, të imta që i shkonin shumë pleqërisë së saj të thellë, lëkura e së cilës kishte vite që s’kishte parë diell.
Dezhurni u çua nga kolltuku dhe doli në korridor. E kapi plakën për krahu. Ngjiti me kujdes shkallët gjersa vajti para derës së Sekretarit… U ndal para saj së bashku me plakën.
-Një minutë – i tha plakës – mos u mërzit. – Erdha.
Dezhurni hyri në zyrën e pritjes së Sekretarit të Parë.
***
– Hyni, ju lutem, i tha plakës sekretari i Sekretarit të Parë. Sapo plaka hyri, Sekretari i Parë u çua në këmbë. La tavolinën, i doli përpara dhe e përqafoi.
-Gëzofsh të ritë – i tha ajo.
Sekretari e uli në një kolltuk të zyrës. U ul dhe vetë përballë saj. E pyeti për njerëzit e shtëpisë: për nipërit, mbesat, për djemtë dhe vajzat… Bëri me të, atë bisedën hyrëse që e lehtëson tjetrin të çlirohet nga emocionet e të shprehet lirshëm.
– Ç’të pruri gjer tek unë, – e pyeti Sekretari ?
– Halli, mor, bir…
– Hall shtëpie?
– Shtëpi kam nëna. Kam goxha konakë, sa të sillet edhe kali si në lëmë.
-Të rrish gëzuar! – i tha Sekretari i Parë.
Dhe e pyeti prapë:
– Ke ndonjë hall pune për nipin, mbesën…?
– Një hall më të madh kam, nëna.
– Hall burse?
– Jo, një hall më i madh, mor bir, e solli nënën tek ti…
Nëna e dëshmorit të Brigadës së Parë Sulmuese, nxori një copë letër nga gjiri dhe ia dha sekretarit. Ai e hapi dhe lexoi:
Shoqes Bukuri Shurdhani,
Kërkesën tuaj, për transferimin e nuses së djalit tuaj në qytet, nuk mund ta plotësojmë tani për tani, për mungesë vendi.
Përgjegjësi i Seksionit të Arsimit
(Dhimitër Gërmadha )
– E dëgjove, mor bir, si thotë? Nuk ka vende, tani për tani… Pse kur dashkësh t’ia sjellë nusen ulokes ky përgjigjsi, kur ajo të vdesë? Puna është t’ia sjelli nashtithi sa është gjallë. Kur të vdesë, le t’ia çojnë prapë në fshat, po të duan. Kaq nuk bëkësh dot ky përgjigjsi i arsimit? Për nusen e Bukurisë nuk paskësh vend në qytet? Po Bukuria ka pritur e ka përcjellur në shtëpinë e saj partizanët gjatë Luftës; i ka larë e shpëlarë, ka arnuar e ka tharë në diell rrobat e tyre me morra…
– Akoma me morrat kjo…, tha me vete Sekretari i Parë dhe i erdhi për të vjellë. Pastaj e pyeti, jo pa takt:
– Motra juaj është Bukuria?
– Jo, mor, bir, nuk është motra ime. Është shoqja ime. Jemi në një shkallë. Dyert i kemi përballë. E kam shoqe të vjetër. Është behar nga shpirti e behar nga goja. Shkonim e vinim te njëra – tjetra. Kafenë e pinim bashkë, herë veja unë tek ajo e herë vinte ajo tek unë. Bisedonim. Kënaqeshim. I shtonim ymrin njëra – tjetrës. Po ç‘e do. Nuk desh fati. Sikur na morën mësysh. Një ditë i ra pika dhe e la në vend. Mbeti uloke qyqja. Doktorët thanë se zor të ngrihet më. Që atë ditë u bëra helm.
Unë rri tek ajo me orë te dera. I bëj kafenë, i ve përpara bukën. Edhe një gotë ujë ia jap, me muhabet e gajret e mbaj, por nuk e ngre e nuk e ul dot… E shoh e më këput shpirtin, sidomos kur më thotë se atë ditë që do të ngrihet, do të vijë e ta pijë kafenë te unë dhe se atë ditë do të më bëjë një kafe për kokë të kafesë. Lëre, lëre, mos e pyet ç‘e ka gjet Bukurinë e shkretë. Çunin e ka agronom në koprativë, nusen, mësuese në fshat, nipi dhe mbesa janë të vegjël. Shkurt mor bir, nuk ka njeri që ta ngrejë e ta ulë gjatë ditës. Po nuk ia sollën nusen këtu afër, ajo do të kalbet. Po, po… Do të kalbet e nuk do ta ketë të gjatë.
-Ja, si thua ti mor, bir, është apo s’është hall, ky?
– Është hall, dhe hall shumë i madh dhe po të mos e zgjidhnim, do të ishte turp, ne…!
– Uratën, mor bir !
***
Sekretari i futi krahun nënës së dëshmorit trim të Brigadës së Parë Sulmuese, zbriti shkallët dhe e çoi te makina e tij që qëndronte para komitetit. Foli me shoferin. Hapi derën e «Fiatit» dhe e futi plakën brenda dhe u nda me të duke e përqafuar. Plaka e puthi në ballë.
Shoferi ia shkeli «Fiatit» në drejtim të shtëpisë së plakës në periferi.
-Mos u ngut, mor bir. Ec, ngadalë. E nget dot si qerre makinën? Si qerre e do nëna.
-E ngas si qerre, moj nënë, si s’e ngas…
-Gëzofsh të ritë.
-Të faleminderit – tha shoferi dhe e uli shpejtësinë.
-Dua të shoh qytetin – tha plaka, – më shëtit një herë rreth e rrotull. Ta shoh se s’i ndihet…
Shoferi e përshkoi qytetin me një shpejtësi të butë.
-Mashalla – tha plaka, – sa qenka hapur qyteti, por.., shiko djathtas, shiko majtas, ajo s’po i shihte as kishën e as xhaminë… Nuk i erdhi mirë, madje i erdhi keq me siguri, por nuk bëri zë, sepse ishte nënë dëshmori dhe…
***
Tani «Fiati» u fut në rrugën e periferisë që të çonte te shtëpia e plakës Fanie, nënës së dëshmorit të Brigadës së Parë Sulmuese, dëshmorit Loni Prifti.
Plaka pa përtej diçka të bardhë, gjithë dritë. Ishte qershia. Iu duk sikur i kishte dalë përpara shoqja e saj, Bukuria. Jo uloke, siç ishte tani, por ashtu siç kishte qenë atëherë kur erdhi nuse…Vetura arriti afër qershisë.
-Ndale makinën – tha plaka.
-Kam porosi nga Sekretari i Parë që të të çoj gjer te shkallët e shtëpisë – tha shoferi.
-Ndale këtu. Këtu do nëna.
-Nuk mundem, moj nënë. Sekretari i Parë, më porositi që të të çoj gjer te dera e shtëpisë.
-Bëj si të thotë nëna. Është më e madhe nëna…
Shoferi e ndali «Fiatin» te bërryli i rrugës, afër qershisë me lule e të bardha të përndritura nga dielli i prillit.
-Këputi nënës një degë. Atë degën atje që ka më shumë lule… E dua për Bukurinë, për shoqen time uloke.
Shoferi këputi degën që kishte më shumë lule dhe ia dha plakës. Ajo e pa degën e qershisë dhe tha me vete se shoqja e saj do të gëzohej shumë kur ta shihte, do ta merrte me siguri si ogur të mirë dhe do t’ i qeshte buza, më në fund që shoqja e saj po i sillte prillin në shtëpi…
***
Por pas një jave plaka Fanie, nëna e dëshmorit të Brigadës së Parë Sumuese , mori këtë përgjigje:
Shoqes Fanie Prifti,
me porosi të Sekretarit të Parë, shokut Rrapo Guri, bëmë të gjitha përpjekjet për transferimin e nuses së shoqes suaj Bukuri Shurdhanit, por tani për tani transferimi s’ mund të bëhet për mungesë vendi në qytet.
Ua ua ua!, ba-ka-bo-ni, uuu…uu… i paturpshmi – sik-ter-sek-re-tari…! Po ai më dha fjalën… E gëzova kot Bukurinë e shkretë. Kujtova se i solla prillin qyqes në shtëpi, por i paskësha sjell shënreun, mardhën e dimrit…
***
Plaka Fanie, nëna e dëshmorit të Brigadës së Parë Sulmuese, sapo pa degën e qershisë të cilën ajo ia kishte çuar shoqes para një jave, për t’u çmallur me pranverën, u drodh… Diçka e keqe e bëri të dridhej… Sapo shoqja e saj e sëmurë mësoi se Sekretari i Parë, nuk ia kishte zgjidhur hallin, iu duk sikur degëzës së qershisë iu fishkën lulet dhe vetë dega e futur në vazo edhe pse zhytur në ujë të kulluar, ajo u tha në çast si ato degët e selvisë së përrallës te porta e oborrit që me tharjen e tyre sillnin kob e zi në shtëpi…
Erërat e dhjetorit filluan të frynin tërbimshëm…Edhe këtë vit e paralizuara, do të kalonte në vetmi një dimër të mardhur deri sa një mesnatë a mëngjes, mbase… askush s’do t’i ndodhej pranë…!
1974
(Ne Foto:Nga Vincent Van Gogh)

“Loja e mëkatit” i shkrimtares Vilhelme Vrana Haxhiraj sot pranë lexuesit

July 30, 2015 by dgreca

Nga Mujo Buçpapa/
Në këto ditë të nxehta vere, Shtëpia Botuese Nacional i dhuroi lexuesit botimin më të ri të romancieres Vilhleme Vrana Haxhiraj “Mjeshtre e Madhe e Penës”, romanin “Loja e mëkatit”.
Romani që në kopertinë të intrigon me titullin “Loja e mëkatit”, si dhe me ilustrimin e tij. Dy duar drejt qiellit që luten dhe duket sikur i kërkojnë universit dritën hyjnore, atë dritë që shpirtrat e munduar e të zhgënjyer tashmë e kanë humbur. Ndaj prej tyre rrezatohet një energji shpirtërore apo trupore e molepsur, e cila kërkon të gjejë strehë në atë kozmike. Ndoshta vetëm aty nuk arrin padrejtësia shoqërore që e çon të dobtin drejt drejt mëkatit…apo të aftin të virtytshmin e bën fajtor pa qenë i tillë… Autorja Haxhiraj sot po i dhuron lexuesit romanin “Loja e Mëkatit”, një libër me shumë drama, ku lufta mes së mirës dhe së keqes, mes dritës dhe errësirës, mes reales dhe ireales është e pranishme në faqet e librit. Kush ka fatin ta lexojë do të shohë të vërtetën, realitetin e hidhur, ferrin dhe parajsën që jetojmë brenda dhe jashtë kufijve. Në fund të librit lexuei i dëshpëruar i drejtohet ndërgjegjes: a ekziston drejtësia vallë?”
Për të parë dritën e botimit ky libër me vlera, është dashur punë, mund, djersë si dhe puna e një ekipi të tërë , për t[ cilët autorja shprehet:

Nderim dhe mirënjohje
I nderuar lexues!

Këtë roman ua kushtoj dy fëmijëve të mi të mrekullueshëm, me bashkëshortët dhe
fëmijët e tyre, për të cilët , unë dhe im shoq jemi krenarë dhe mirënjohës si asnjë prind tjetër!

Ndërgjegja e pastër është jastëk i një gjumi të qetë. Në një vetëdije të hapur mendimet kristalizohen dhe marrin jetë.
Mendimet e lira ngelen pa vlerë, mbeten shterpë dhe shndërrohen në asgjë nëse nuk shprehen, pasi nuk i shërbejnë askujt.
Që këto mendime të marrin krahë e të transmetohen sa më të përsosura tek lexuesi, duhej ndihma e dy miqve të mi Dr. Fatmir Terziu që është redaktor e analist i disa titujve të krijimtarisë sime, si dhe z:Vladimir Muça shkrimtar, studiues dhe kritik, të cilëve iu shpreh nderimin dhe mirënjohjen time të thellë për punën e tyre profesionale, si dhe për vlerësimin!
Shpreh falenderimet e mia për disenjatorin Jorgo Saqellari!
Mirënjohje për punën e Europrint , të znj. Blerina Ndreu si dhe Shtëpinë Botuese Nacional!
Mirënjohje të veçantë për lexuesit e mi të panumërt që për mua janë kritika më e spikatur!
Me konsideratë! Autorja

Në kopertinën pas japin mendimet e tyre dy kritikë: Dr.Fatmir Terziu dhe Vladimir Muça

*“ …“Loja e Mëkatit” i Mjeshtres së Madhe Vranari, një roman modern me stilin e Xhejms Xhois, nis me një narrativ linear, të tendosur, me një stigmë që kapërcen det, tokë, dritë, ajër, bunker dhe izolim, madje shterpëzon konceptin njeri në itinerarin jetë-vdekje, liri-bunkerizim…, duke sfumuar në këtë gjysëmterr fate njerëzish, madje edhe të një foshnjeje të braktisur që bëhet më pas ulërimë e kontekstit. Narrativi i strukturuar bukur e thjesht, në një formë sa të kapshme e po aq të pastër dhe të pasur në gjuhë e lexim…, pasi plagët që shëron Vranari, kanë qenë, janë dhe do të mbeten debat i kudogjendshëm. Vranari, vazhdon të provojë me punë dhe me talent se është femra shkrimtare më prodhimtare, cilësore dhe më e ndjeshme e problematikave shqiptare në dekadat e fundit…”
Dr.FatmirTerziu- Londër
kritik, studiues, poet,shkrimtar, kineast, botues dhe publicist i shquar.

** Me romanin” Loja e mëkatit” të shkrimtares Vilhelme Haxhiraj, jam“ngopur”me një sëri refleksionesh të cilat më trazojnë shijet estetike, si në një bahçe ku kultivohet me nikoqirllëk një prozë e vërtetë moderne… Gjatë leximit, burgo-vilat marrin përmasat e“Kështjellës” Kafkiane, por me një ndryshim esencial, se aty gjallon një jetë me lakuriqsinë e saj të pështirë, e cila mbytet në një apokalips shoqëror. Kjo përngjan me atë shkallën e fundit të Ferrit Dantesk, ku Ugolinë surealë shqyejnë mëndjet dhe shpirtërat njerëzor. Autorja me mjeshtërinë e penës i kapërcen kufijët e sureales, duke milituar në një kohë substanciale të re, në gjurmët e lëna nga mjeshtërit e mëdhenj Aragon, Brekart, Borges, Eko, duke stiluar me një koncept të ri në natyralitetin bio-shqiptar një dramacitet linear. Gjithçka zhvillohet si në një teatër të stilit tragjik Shekspirian, me çështjet e diskutueshme që mbartin e mbarështrojnë një produkt letrar sa moderrn aq dhe autokton. Nga një ngarkesë e tillë estetike, mëkati në romanin “Loja Mëkatit” ka marrë përmasat e universialitetit nga pena mjeshtërore e Vilhelmes si: mëkat moral, shoqëror, ekonomik, ndërshtetëror e institutcional.
Vladimir Muça- shkrimtar-studiues-kritik

Në çdo libër autorja permes një poezie domethënëse duket se bën sentencën e përmbajtjes. Për këtë ka zgjedhur poezinë me titull “Sa do të doja” (Fituese e çmimit internacioanl (Itali-2012)

Sa do të doja

Do të doja një botë
në paqe dhe harmoni.

Pa mllefe,
pa hakmarrje,
pa urrejtje,
pa cinizëm,
pa luftra dhe robëri

Dëshiroja …
që botën
ta kisha në dorë,
t’ia shtrydhja
gjithë ligësitë
që shpirtrat helmojnë,
të shpëtoja jetët
që ajo shkatërron!
Do të pëlqeja…
një botë plot mirësi,
që të mbjellë
mirëkuptim,
tolerancë,
begati,
vëllazërim
dhe dashuri!

Doja të shihja
një botë
pa mashtrim,
pa tragjedi dhe mjerim,
ku njerëzimi
të mos njohë intriga,
as vuajtje,
as zhgënjim.

Doja të shihja
një botë të mbarë.
Pa dhunë,
pa krime,
pa prostitucion
dhe trafik.
Tej e ndanë globit
të mos enden më jetimë.

E dua botën pa tradhti,
e dua…
të jetë e bukur dhe e dëlirë
Vivra