Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

“DITARI I BURGUT”

by

SHFLETOJ KRIJIMET DHE PERKTHIMET E BLLOKUT “DITARI I BURGUT” TE POETIT PELLUMB LAMAJ
Nga Eduard M. Dilo/
Nder duar kam nje tufe me krijimtari te poetit, skenaristit, shkrimtarit, perkthyesit Pellumb Lamaj. Vine shkrimet e tij shkruar thjesht, plot ndjenje, dashuri, sinqeritet, perkushtim e me mendim te qarte.
Jane vargje te poetit qe ja vrane endrren, ja pushkatuan rinine, por nuk e mposhten, ne shpirt ngeli i lire, me shpirt te bukur. Ai vjen ne krijime tamam poet rebel.
Aty i prangosur, aty mes bajonetave qe pikonin gjak shqiptari, aty ku dhe zogu kur hynte ne kampet e vdekjes shihej si provokator, aty ku dhe qeni shok i pa ndare me ata qe vuanin kur ju turr xhelatit qe do qellonte te burgosurit, u denua me varje(!).., u rrit dhe u burrerua poeti, aty u be Erudit, zoterues i me se pese gjuheve te huaja.
U be historian se mesoi shume nga ata Shqiptare te vertete te studjuar ne Perendim qe ishin teper te vendosur e qe vuanin patriotizmen e te qenit Shqiptar. Aty formoi karakterin, aty mesoi se si duhet te jete njeriu patriot, se si duhet te jete shqiptari i verete.
Vargjet, shkrimet e tij ne proze kane ngadhenjim mbi te keqen, kane realitet, kane ngjyrim, kane madheshti. Vargjet e tij jane vargje qe duhet te hyje ne letersine e vertete shqiptare e nxenesit te mesojne cfare do te thote dashuri per Atdhe, per Komb, per njerzit, cfare do te thote dhe diktature…!
Pellumbi nuk shkruan vetem poezi, por dhe tregime, skenare dokumentaresh, perkthime, esse… Nder to permendim “Duart e Nenes”, “Dashuri te vrara”, “Dy pika lote”, Kur ngordhi perbindeshi i kuq”, “Cfare del nga macja, do gjuajne minj”, “Fisnik lind, nuk behesh”, “Viti i Ri”, ” Statuja e Lirise”, ” Sot mbush njezete vjet”, ” Mekataret”, ” Mikroborgjezia katermbedhjete vjec”, “Kulaku”, “Ne emer te popullit”, “Renegatet”, “Larot e oborrit” etj.
Gjithashtu ka perkthime te ndryshme nga V. Hygo, Cabriele Anunzio, P. Shelly,Gerarrd De Nerval, Teodor Storn, Scaroni, Secheti, Leopardi, Fides, G. Ungareti, K Rosseti etj.
Vargjet e tij vertet mbartin dhimbje, por dhimbja esht per padrejtesite qe i jane bere Kombit, Atdheut tone nga klikat udheheqese, qe ende fatkeqesisht vazhdojne. Vargjet mbartin realitet te parashikuar aty mes telave me gjemba, ku nata ishte e gjate, e tmerreshme, e pa pare gjekundi…
Njollat e gjakut shperndare neper muret e qelive, klithmat e atyre qe torturoheshin, emrat e skalitur me dhembje neper muret plot lageshti e myk, qe kete djale ne moshen e njome, ne me te bukurun moshe e mbani te mberthyer me pranga, benin qe shpirti i tij i lire ne brendesi, te shperthente me keto vargje qe i ka te skalitur aq ndjeshem :

“Brenda kater muresh/Rrethuar nga terri/Zvarritem pa rreshur /S’po di nga lind dielli
Brenda kater muresh/Shtangur nga vetmia/ Hijet me rrethojne/Nxin e tere qelia
Brenda kater muresh/Kruspull nga te ftohtit/Pres te vije mesnata/Ti drejtohem ZOTIT
Brenda kater muresh/Dhe pse nate e thelle/ Me kot pres une ZOTIN/ Ai esht ne qiell…” -Qelia 1979
Ky abjent teper gijotines, nen driten e zbete, ku vec minjte qene shoqerues te perhershem, ku buka me myk me pak uje sa per te njomur buzen e zhuritur, ishte lejtmotivi nga ku do te fillonte shperthimi i fuqishem.
Ne ferrin spacian kur e cuan gjeti aty shume bashkevuajtes qe kishin mbi 25-30-te vjet denime te renda e te pa shprese se do te delnin gjalle.
“C’thote bota e qyteteruar, c’thote Perendimi?”-pyesnin gjithe interesim e nje fije shprese ata qe vuanin aty -une i veshtroja e veten e veshtroja. Nuk doja tju prishja endrren dhe tu vrisja ate pak shprese…
Dhe nje nate te acarte dimri, thelle ne zemer te malit, ne ate grope vdekjeje, ne galerine e zones se dyte, ne driten e zbete te kandilit une do te hidhja ne nje cope leter keto vargje”:
Eh Statuje Statuje e Lirise/Sa kurora rrine vyshkur mbi ball/Jehona dashurie qe kurre s’u dhuruan/Kafka martiresh mbetur pa varr
Eh Statuje, Statuje e Lirise/E vetmja shprese, i vetmi zjarr/E vetmja shprese ku shpresat udhe bejne/perzier me klithma., kulluar ne gjak.
Eh Statuje, Stauje e Lirise/E vetmja drite qe na mban gjall/Por dhe po ikem pa u takuar/Besome, do vine te te puthin vrasesit tane!(Statuja e Lirise-1979).
Vargje tejet te fuqishme, nje parashikim, qe kurre nuk do ta donim te ishte keshtu…
Vargjet jane tamam kushtrim per te zgjuar ndjenjen njerezore dhe kombetare per ta bere ashtu si duhet Memedhene.
Njeriu qe rritet me shpirt te lire, nuk mund te jete ndryshe, eshte i drejte per te drejten, eshte cmohues per mohimet, eshte fisnik e me shpirt te paster.
Te tille e kemi Poetin ne vargjet e shkruara ate kohe(1979). Ishte i qarte ne mendime, i pjekur para kohe nga vuajtjet qe kalonte mes vuajtjesh jeten e bukur rinore, kish kuptuar drejt e qartazi qellimin e barbareve te cilet mundoheshin ti lodhnin shpirterisht, menderisht, fizikisht qe nje dite te beheshin viktima dhe persekutoret e pa shpirt ta kishin te lehte per te mbyllur faqen e krimit e genocidit komunist gjysem shekullor te ushtruar aq barbarisht mbi shtresen me fisnike, intelektuale e patriotike te kombit.
Ai gjen force te enderroje e te shpalose aq cilter ndjenjat si bashkemoshatartet qe i la aty ne bankat shkollore ku e prangosen:
“Trishtimin flaka sot /Mbi telat me gjemba/Dhe syte e lodhur/Drejtuar nga qielli
Ne perhumbjen e nje reje rebele/Qe arratisej me shpejtesi/Drejt foleve te largeta/ Ravijezuan fytyren tende
E ne cast mitralozet e bajonetat/Drejtuar nga une/U shnderruan ne petale dashurie…
Valle pse je kaq larg/Sot esht dita e veres/E une trendafilin e kuq /Dot nuk ta sjell (1986).
Sa vargje te mrekullueshme ngjyer me dashurine, trazuar me dhimbjen aty mes telave gjembashe, ku zemra rinore, harron vuajtjet dhe dergon pershendetje dashurie per ate qe la ne vetmi te pa shprese.
Nje flamurtar i vertete me vargjet qe te hyjne ne shpirt e te bejne ti lexosh me endje. Gjen vargje qe jane shkruar per te renet, atyre qe ende nuk u dihen varret, ku tu vendosim nje lule. Vargje qe “te zgjonte te gjallet”, por “medet keta kishin vdekur me kohe,” edhe pse “u ra sirenave te zgjonte mangufaret” , “vec hijen e lagesht dallova ne sfond” -thote Poeti. Duke pare kete realitet tejet i zhgenjyer per te, vazhdon: ” I lodhur, i dermuar e leshova anijen/ Ne detin e trazuar me shqote e stuhi/ E cava dallget drejt ishullit te vetmuar/ Aty ku amazonat e zogjte cicerijne” – ” E po qe shkruar te kthehem nje dite/ Prane bregut ku nanfraget gelojne/ Nuk do tu bie me sirenave te zhurmeshme/ Do kthej kupa vere e velat do leshoj”.
I pa kompromis me te drejten e drejtesine per te drejten, ka bere paqe me veten, e nuk mund te zhbehet, te jete ndryshe…
“Kurre nuk u bera vegel e politikes/Edhe pse politika me kalbi ne burg
Esht strofka e horrave dhe intriges/ Konspiracioni me emrin kurve
Po lolot e oborrit valle cjane/ Poete, deputete qe kocka lepijne/ Gjithe jeten mbesin vec uturak/ Mjerane qe se prekin dot LIRINE! …”gjithe jeten time mbeta rebel/ nganjehere as vete nuk e di perse/ di vetem qe paqe bera me vehten/ dhe kurre nuk e nderroj kete fole”.
Vazhdoj ne cfletimin e faqeve, e ndalem tek kjo poezi tejet e fuqishme qe permban nje realitet te pa mohueshem:
“Gjithe jeten i kenduat perbindeshit/ Kur ngordhi e qate ne cdo varg
Tani si jashtqitje sllavokomunizmit/ S’ju mbetet gje tjeter vec te peshtyni lart
Te paret qe ngritet dy gishtat lart ishit ju/ Sekretare te partise, konsomolas te rinise
E peshtyte, me kembe e shkelet pacavuren e kuqe/ Dhe oh… u gdhite pishtare te demokracise!
Te paret qe ja mbathet ne Perendim ishit ju/ Birbo te kuq pa Fe dhe Atdhe…
…….. Ju qe gjithe jeten hapet vec varre/ E hija e vdekjes ju ndjek nga pas/ Mos harroni shkrepetimen qe zbret nga qielli/ Ahet dhe mjerimin e nje populli te pa fat”.
Shpresuam ne demokracine, ne ate demokraci qe vuajtem e enderruam per te, por vec zhgenjim muarem, vec trishtim e persekutim si me pare, se jane po ata qe kane qene, jane po ata qe cdo gje mund te jene, vec kurre demokrate e njerezore.
Nuk ka si te ndodhte ndryshe po te ishin pak njerezore, shtresen qe vuajti ate ferr dantesk duhet ti jepnin vendin qe meriton. Ata qe vuajten,keta njerez aq njerezore, fisnike e te drejte tek ZOTI, te duruar deri ne vetmohim, jo hakmarres e kriminele, duke dashur qe Atdhene dhe krejt Kombin ta shohin te perparuar, si proteste per padrejtesite qe vazhdojne, u vetflijuan si rasti i Heroit te Demokracise, Lirik Bejko, te cilit poeti bashkevuajtes burgjeve me te i ka gdhendur keto vargje lapidar:
“Ti ike vella i vuajtjeve ike fluturove lart/ Atje ku vetem Engjejt jetojne
I more me vete mjerimet e kesaj bote/ Tani vec Zotin ke mburoje
Ne greven e urise jane nguruar ata
Ata qe buza nuk u qeshi kurre/ Ndergjegje e Kombit, / Simbol i Lirise
Te vetmen pasuri kane nje Flamur”.
Cdo shkrim i tij, cdo varg qe jane vec shkrime e vargje shpirti permbajne ne vetvete anen njerezore te ketij njeriu zemer madh qe gjithcka per te eshte vec Atdheu, Shqiperia meme, vendi ku u rrit, vendi ku u burrerua mes prangave -shenjat e te cilave ja shohim ende-, jane shkrime qe e mbajten gjalle, e mbajten me shprese tek Liria, edhe kur nen hekurat e trashe , ne ato qeli te ngushta, plot tym e lageshti kalonte moshen me te bukur, moshen e endrrave, moshen e dashurise, moshen e lojrave me shoke e shoqe, moshen e prijuar nga gjithcka e te gjithckaje, rinine!
Poezia “KOSOVES MARTIRE”, qe poeti i vargezon me nje dashuri te mekuar ne familje, esht poezi kushtrim e ngadhengjim mbi vitet e kohet qe kalojme, e qe Kosova e martirizuar pret ti ngjitet trungut Ame…, esht kushtrim qe biri i Vlores ja con jehonen kreshpave e bjeshkeve te Kacanikut e Rugoves, qe ka ngel gjalle si ne legjenda Shote e Azem Galica. Xhem Gostivari, Shaban Pollozha etj.
“Njeqin vjet u pre pema e Lirise/ Po rrenjet e Kombit ishin te thella/ Ato njomeshin me gjak martiresh/ Filiza buronte Kosova nder breza/ ……
Njeqind vjet luftoi Kosova/ Jo nuk u dorezua Shqiptari/ Yllojne trojet e Shqiperise Etnike/ Te qofshim fale Familja Jashari/ Marshon e lire Kosova martire/ Syte e permallur kerkojne trungun nene/ Po troket ora e races Ilire/ Kush esht burre te ngrihet ne kembe”.
Si mund te kaloje ne heshtje e pa dhimbje tek poeti viti i mbrapshte “97 ku “revolucioni komunist”, mori persiper dhe shkatrroi krejt Shqiperine, duke i bere sabotim dhe ceshtjes te Kosoves martire ne te drejten e saj te mohuar.
Si mund te kaloje ne heshtje, shkaterrimi i Vlores vendit te Shejte te krejt Shqiptarise, vendit te “pelegrinazhit” shqiptarjan?
Ja si shkruan: ” Rete perpine Karaburunin/ Dhe u derdhen mbi Sazan/ Nis bucet Adriatiku/ Rrufete skuqin Kuz- Babane/….. “Ne Tirane ndare ne partira/ Bolshevike dhe renegate/ Tymi le ti dale Vlores/ Jane mesuar te qajne grate/ Eh moj kuceder e kuqe / Si nuk u ngope me gjak/ Edhe pjellen tende hengre/ Si ste plasi ai bark/.”
Urojme suksese te metejshme Poetit. Esht deshmija e gjalle e te mbijetuarve nga Spaci ferr, eshte percuesi i denje i amanetit te atyre qe nuk dihen ende ku u prehen kockat.
New York: Prill, 2015

NJE POEZI E LASGUSH PORADECIT PER MBRETIN ZOG

by

Nje poezi e Lasgush Poradecit, per Mbretin Zog I, publikuar me datén 9 Tetoré 1929 né “Gazeta e Re”/
LASGUSH PORADECI/
Pér Zogun e Paré/

Tungjatjeta Shqiptar/
Mblidhni tok me fis e faré /
Se ka lindur Zog i paré /
Zog i paré pér té ngjaré /

Zog i shkabés krahé shkruar/
Sesa lart ke flutruar/
Zbret nga Zoti i lavdéruar/
Me flamiur té kuq ndér duar/

C(ç)u mbush mali me kémboré
C(ç)u mush dasma me dasmoré
Hej dasmorét amen bané
Paskan pruré njé kuroré

Mbret!qé té pat lindur Mati
me kuq zi kuq pika loti
Bijt e Shqipes si qé moti
Siç ka urdhnuar Zoti.

Kjo poezi u dergu per Diellin nga z. Skender Zogu me kete Shenim personal;Njé dité né Tirané kur vizitova” Gazeten 55 “Zonja Alda Bardhylli me prezantojé Zonjen Kadrije Kadare, motra e shkrimtarit Ismail Kadare;Kur i tha Zonja Bardhylli pér familjen tone, Znj. Kadrije mu drejtue me kéto fjalé: “Zoti Skénder, té jini né dijeni shkrimtari dhe poeti I madh Lasgush Poradeci, ia mbushi mendjen Ismailit qé Mbreti Zog I ishte njé burré shteti i nalté”.
Ju urojé gjithé té mirat;PS:Uné kamé shkrujté kujtimet e mija nga Prilli 1939 deri rikthimi e eshtrave té Mbretit Zog I n’Atdhe (2012) ku pata nderin me i shoqnue nga Parisi né Stamboll dhe né Tirané.me 16 Nendoré 20012.

“Kukulla” e Kadaresë përkthehet në frëngjisht nga Papavrami

by

Shtypi francez njofton se në libraritë e Francës sapo ka dalë romani “Kukulla” i Ismail Kadaresë, një nga veprat më të fundit të shkrimtarit, që lexuesi shqiptar ka pasur fatin ta lexojë si pjesë e librit “Mëngjeset në Kafe Rostand”, botimet “Onufri”.
Një vepër e shkruar në tri kohë, për të shkuarën, të tashmen dhe, pse jo, të ardhmen, libri i Kadaresë tërhoqi dukshëm vëmendjen e lexuesit, duke u kthyer në një best seller, në kohën kur doli, e megjithatë “Kukulla” ishte ajo pjesë që ka prekur më së shumti lexuesin me ndjeshmërinë, dhembshurinë, dashurinë dhe sinqeritetin me të cilin ishte shkruar.
“Kukulla” do të jetë si libër më vete shumë shpejt edhe në libraritë tona.
“La poupee” (botimet “Fayard”, 160 faqe, 16 euro) është përkthyer në gjuhën frënge nga violinisti Tedi Papavrami, i sprovuar tashmë me stilin kadarean, duke qenë përkthyes edhe i veprave të tjera të shkrimtarit.
“Kukulla” është stacioni i radhës së shkrimtarit në qytetin e lindjes

AUTORI REMZI GJIKA PREZANTOHET SI ARTIST I PROZËS SË SHKURTËR

by

Analizë telegrafike e librit “Porta e mundimeve”, shkruar nga Remzi Haxhi Gjika/
Shkruan: MSC. Albert HABAZAJ/
Lexuesi vlonjat e më gjerë ka një dorë një libër të ri që të shkakton tri ndjesi: të bën dhe të qash, dhe të qeshësh, dhe të reflektosh. Qysh në 12 rreshtat e prezantimit të librit “Porta e mundimeve”, kuptojmë se kemi të bëjmë me një autor të arsimuar dhe me talent, me një prozator qytetar, me botë humane, me një staturë të lartë familjare e sociale. Qyteti i Vlorës dhe qarku i tij e njeh mirë dhe e respekton autorin e kësaj monografie, Remzi Gjikën, sepse ka qenë e ngelet një nga simbolet e arsimit dhe të kulturës së qytetit, kudo që të jetojë ky njeri, brenda apo jashtë kufijve shtetërorë. Ky admirim nuk kushtëzohet vetëm nga që ai ka qenë në krye të Seksionit të Arsimit për një kohë, që mbahet mend se la gjurmë progresiste në memorien e shoqërisë, por sidomos nga shpirti i tij si koshere me mirësi, si dhe nga mendimi i tij vizionar për t’u përmirësuar duke përparuar. Ky libër temën e merr nga jeta e mërgimtarit të sotëm. Në aspektin kohor, libri rrok periudhën që nis nga prilli 1993 e shtrihet për mbi 10 vjet, ndërsa si hapësirë, ku veprojnë personat realë të shndërruar në personazhe artistikë rrok territoret Shqipëri, Greqi, Spanjë etj. Autori i ka veshur librit kostumin e një proze të shkurtër me element të mirëfilltë të etnologjisë së sotme. Nga shkalla e njohjes që kam, gjykoj se, etnologu më i mirë që ka Shqipëria, Akademik Mark Tirta, apo antropologu Nebi Bardhoshi, sa t’u bjerë në dorë ky tekst e pasi ta studjojë këtë libër, do ta kenë në referencat e tyre bibliografike në fushën e endetëbrishtës Antropologji Sociale. “Portën e mundimeve”, me 30 ese letrare, si lexues i vëmendshëm, e vlerësoj pozitivisht, ndërsa si specialist i librit, pra si katalogues, e klasifikoj këtë monografi në letërsinë shqipe si prozë sociale, në llojin e esesë, pothuaj, si prozë e shkurtër, ku ka edhe përshkrime udhëtimi të këndshme. Emigracioni shqiptar në Greqi nga “Porta e mundimeve” vjen te lexuesi me një titull të thjeshtë, kuptimplotë dhe metaforik, të cilën autori e quan edhe “Portë xhehnemi”. Tek ky libër, Remzi Gjika na shfaqet edhe si autor edhe si personazh. Ai ëshët një pelegrin mesdhetar nga Vlora në Athinë, në Madrid, në Bruzh e gjetkë, me kulturën tradicionale të identitetit lab e vlonjat dhe me respektin për kulturën globale. Pjalmi letrar ndihet qysh në esenë çelëse të librit, që lexuesi e shijon artistikisht në trajtën e një fjalie similitudë, të cilën autori R. Gjika na e paraqet: “Pika kufitare ngjante si një fole e prishur milingonash”. Qysh në fillim të librit evidentohet mjeshtëria artistike e prozatorit Gjika dhe ne kuptojmë aftësinë e tij për të dhënë me anë të figurave artistike bukurinë dhe të vërtetën e jetës, qoftë edhe në “Portën e mundimeve” e brenda saj. Me këtë libër, autori jep një kontribut që duhet për pasurimin e fjalorit frazeologjik shqiptar. Kemi të bëjmë me një libër që na jep modelin e esesë. Do të më falni, por ndjej detyrimin për një sqarim ndaj lexuesit dhe dëgjuesit të nderuar. Ç’është kjo eseja? (se e kemi dëgjuar të përdoret shpesh si term, por vend e pavend, me e pakuptim, shpesh për t’u shfaqur i ditur). Eseja është sprovë (jo në kuptimin e drejtpërdrejtë si provë e vështirë, sprovat e jetës, periudhë sprove, por në kuptimin e një studimi për një çështje shkencore, shoqërore, letrare etj., me një vështrim të parë të përgjithshëm [Fjalori i Gjuhës Shqipe, 2006, f. 979]. Esé – ja është fjalë me burim francez [essai = provë] ose sprovë. Është një vepër e shkruar, studim, që nuk e trajton gjer në fund një çështje, por që vetëm paraqet disa ide të cilat mund të shërbejnë për t’u thelluar në të. Kujtojmë “Esé mbi të kuptuarit njerëzor” të Lokut, [Fjalor Enciklopedik Shqiptar, 2001, f.51], “Autobiografi e popullit në vargje” e Kadaresë etj.
Rikthehemi në tekst: në të 30 esetë, sidomos në prozat me titull “Rruga e halleve”, “Në punë”,”Halle e humor”, “Më mirë po mësoj unë shqip”, “Fati i kopështarit”, “Mjeshtër Sotiri”, “Turistët e fuçisë”, “Intervista”, “Takim me Don Kishotin”, “Porta e mudimeve” etj., vërejmë shkrirjen organike të prirjes talentore të autorit me të kuptuarit e botës, me njohjen e thellë të jetës, me përvojën e pasur jetësore, gërshetuar me aftësitë e larta profesionale, si kontribues në Sagën e Mërgimit të Ri, në stilin e narratorit realist. Mesazhet që marrim nga ky libër na bëjnë të kuptojmë se, së pari, kush punon me duar e tij është punëtor (në tulla qoftë, në llaç, në mermer, në transport a kopështar). (Jo vetëm grekët, por të gjithë njerëzit e komunitetet s’të duan për kollare e punë zyre, se janë vetë). Refugjati, shkalla më e ulët cilësore e emigrimit është për punë të rënda dhe shumë të rënda. Edhe Remziu nuk mund të bënte përjashtim nga kjo valë masive e pashmangshme në fillimet refugjate. Këtë libër më mirë nga të gjithë e kuptojnë dhe e përjetojnë ata që kanë qenë në emigrim gjatë periudhës së vështrirë të tranzicionit, apo edhe këta që janë akoma larg Atdheut të përbashkët me synime jetësore, ekonomike, sociale e arsimore. Mesazhi i dytë që marrim nga ky librër është se, kush punon me duart dhe me mendjen e tij është mjeshtër. Me kalimin e viteve, edhe Remziu u përshtat dhe evidentoi vlerat e tij, sipas kushteve që i kërkoi skena e jetës mërgimtare. U bë mjeshtër i respektuar atje, në punë me punëdhënësit grekë, në familjen e tij dinjitoze me zonjën e urtë e fisnike Leta dhe fëmijët e shkëlqyer në sjellje e në mësime, dhe po atje, në vend të huaj, me shoqërinë shqiptare në mërgim “Vëllazërimi” me njerëz me virtyte si Miftar Kurti etj. Mesazhi i tretë më marrim nga libri është se, kush punon me duar e tij, me mendjen e tij dhe me zemrën e tij, është artist. Remziu e arriti këtë stad me botimin e këtij libri, në të cilin sinkretizohen kultura diturore, talenti artistike, kujtesa vetiake, kujtesa popullore, dëshmitarë dhe dokumente autentike, kur kryedokumenti është vetë jeta e tij 10 vjet në mërgim, pa të cilën ky libër, që qëndron kaq bukur në këmbë s’do të ishte, ose do të ishte çalaman. Siç e shpreha, qysh në prozën e parë, autori na fut në situatë në kohë dhe në hapësirë, me njerëz konkretë, që me një gjuhë të zgjedhur, të kujdeshsme, të qëruar, të pastër na bën pasqyrimin artistik të realitetit shqiptar në vitet e sapobulëzuara të demokracisë ndër këto vise të Ballkanit Jugperëndimor. Mendoj se te personazhi simpatik i Sotirit, çdo emigrant shqiptar shikon vetveten në lëvizjet fillimtare jo vetëm drejt gjitonit, fqinjit të vjetër jugor. Me një frazë lakonike, por të shkruar me art, me dashuri e vërtetësi, shfaqet një ndjenjë fisnikërisht solidariteti ndër shqiptarë në kohë të vështira sidomos e në vend të huaj. Veçse, këtë ndjenjë të lartë humane s’ e kemi vetëm ne. E kanë edhe popujt e tjerë të botës. Është meritë e autorit që na e paraqet solidaritetin si pronë universale. Ndjenja e solidaritetit dhe e shpresës për t’u përmirësuar duke përparuar, ndihet qysh kur Sotiri, personazhi i parë dhe më i dashur i autorit (apo ndoshta alteregoja e tij), autotallet, kur thotë se u bë qytetari i Athinës për 3 orë e deri tek ëndrrat e bukura për Lungomaren, që Vlora jonë e përbashkët të bëhet vërtet një Venecie shqiptare apo një Aleksandri e vogël adriatike. Kështu libri bëhet më tërheqës e përpihet nga lexuesi, jo vetëm se shkrimet janë të shkurtra e jetësore, por se gjatë leximit shijojmë edhe një lloj lëngu letrar me burim nga kultura shpirtërore e popullit tone: talljen e hollë, një ironi e shëndetshme, pa përbuzje. Mjaft nga tregimet e autorit të bëjnë të qeshësh me lot (aq më tepër një ish – emigrant si puna ime, veçse jo në jug të Gadishullit të Ballkanit, por në Gadishullin Apenin). Kujtojmë dialogun në punë të Veliut që bë Vasil me usta Jorgon, i cili e kishte provuar vetë emigrimin dikur në Gjermani. Prozat e vogla të Remzi Gjikës më ngjajnë si bijëza të skicave të Nonda Bulkës e na bëjnë të kujtojmë thënien e madhe noliane: “Qesh prej zorit,/ qaj prej gazit!…”. Kjo është vlerë e kulturës letrare të autorit. Ka një gjë të veçantë ky libër. Na kanë ardhur në komunikimin tonë natyrshëm, pa sforcim, shumë fjalë e shprehje të përditshme të gjuhës greke, kuptohet të gjuhës popullore greke, të komunikimit të punës midis njerëzve punëdhënës vendas dhe punëmarrës, (punëbërës më saktë), të huaj. Dhe me kaq fjalë greqisht që ka libri, Remziu mund të hartojë një manual, një doracak dy gjuhësh shqip – greqisht, sjellur si prurje e gjuhës së punës. Do të kisha shumë dëshirë të bëja sidomos analizën e figurave stilistike të veprës së autorit R. Gjika dhe sinqerisht do ta realizoja, sepse ndjej edhe kënaqësi estektike nga ky libër, por programi kaq hapësira më la, sa për të bërë një vështrim të përgjithshëm, sepse do të kumtojnë edhe miq të tjerë të fjalës, sepse Remzi Gjikën e vlerësoj si njeri të veprimit e pasqyrues letrar të jetës reale, jo të lavdive false, sepse njerëz si ai, punën e kthejnë në art dhe argëtohen edhe vetë, duke na dhënë mesazhe për rregullimin e zbukurimin e Shqipërisë, sipas përvojës së botës qytetare. Shpesh herë, gjatë leximit, shprehim nëpërmjet pyetjeve: “Po këtu?”, “Po ne?” shqetësimin bashkëkohor qytetar dhe intelektual. “Muzika nuk do përkthim”, shkruan autori në një esé. Dikur, në një shkrim të botuar, këngëtarët e gadishullit tonë të vjetër i kam quajtur dasmorë të farefisnisë ballkaniko – mesdhetare dhe i kam cilësuar konsuj vullnetarë të dashurisë mes popujve. Ky libër i R. Gjikës është një urë e sigurtë komunikimi, e ndërtuar jo me gurë, drurë, metal hekur e beton, por me shkronja vërtetësie e respeketi midis shqiptarëve dhe grekëve. Dhe, siç shprehet Profesor Gaçe, është mirë të ndërtojmë ura komunikimi midis kulturave të popujve dhe jo të ngremë mure ndarës.

Vlorë, e mërkurë, 08.04.2015, ora 08:50’

MUZIKANTI

by

TREGIM NGA HASAN KOSTRECI/
Me Andrean jam njohur qysh në Nëntor të nëntëdhjetën e pikërisht tek zyra e emgracionit në Romë, ose më mirë, tek Koraxhio, siç i thoshim zyrtarit me origjinë sërbe që shërbente në atë kohë atje, të cilit emrin ia mbaj mënd, sepse na ndihmoi në pergatitjen e dokumentave, neve dhe gjithë emigrantëve të ardhur nga ish vëndet komuniste të lindjes, të cilët aplikonin për të shkuar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, në Kanada apo Australi. Qëndruam atë ditë bashkë vetëm për pak minuta, aq sa u prezantuam dhe mora vesh se ishte nga Fieri dhe atje me gjithë familje pati banuar, deri ditën që iku. U takuam përsëri mbas disa muajsh e pikërisht në pranverën e vitit të ardhëshëm, pra në nëntëdhjet e njëshin, sepse na qëlloi të intervistoheshim në Ambasadën Amerikane në të njëjtën ditë dhe nga që u aprovouam dhe të dy e fituam azilin politik, u ulëm në një nga lokalet aty afër që ta festonim, por si herën e parë, ashtu si dhe sot ai erdhi sëbashku edhe me një shok tjetër dhe mora vesh se qe me origjinë Ruse dhe quhej Dimitër. Ky ishte një burrë rreth të pesëdhjetave, nja tre vjet më i madh nga neve, trup gjatë, flokë biond të përziera me thinja të bardha, fliste pak dhe burrë serioz.
– Jetojmë afër dhe është njeri i mirë dhe intelektual njëkohësisht – më tha Andrea – ka pasion muzikën dhe meqënëse atë fushë e njoh pak a shumë edhe unë, diskutojmë me njëri tjetrin, bile i bije mjaft mirë edhe violinës.
– Po si komunikoni? – U bëra unë kurioz.
– E flas pak rusishten, sepse kam qënë nja dy vjet student në Moskë, kur isha i ri – m’u përgjigj ai.
– Ç’farë pune ka bërë atje? – e pyeta përsëri, por dhe fillova të dyshoj, se mos të dy kishin prejardhje komuniste dhe bashkë i lidhte më shumë ideollogjia e tyre.
– E, i shkreti, ka lindur në Siberi, ku i ati si armik i regjimit komunist dhe i Stalinit, ka qënë i internuar – më tha Andrea – i liruan në kohën e Hrushovit dhe nga që kishte talent për muzikë, vazhdoi konservatorin dhe e përfundoi mjaft mirë. Për ca kohë e mbajtën në orkestrën simfonike të Moskës, por më mbrapa, për punë po biografie, e hoqën dhe e degëdisën si mësues të thjeshtë muzike në një qytet në veri dhe shumë larg Moskës, gati në kufi me Finlandën.
– Dhe nuk ka ndërmënd që ta vazhdojë këte profesion edhe këtej?
– Është vonë, më thotë dhe interesimi tani duhet të jetë më shumë për kalamajtë, por atje ka bërë njëkohësisht edhe një aksident dhe krahu i majtë, siç shoh, kur i bije ndonjëherë violinës, i lodhet shpejt dhe nuk vazhdon gjatë.
Qëndruam për pak sekonda në heshtje, pimë cigaret që kishim në dorë, gjithashtu kafet dhe nga radio e lokalit e vendosur mbi banak, po dëgjonim një serenatë të vjetër italiane.
– Kurse im atë me akuzën si sabotator, është pushkatuar me grupin e inxhinierëve të naftës në Fier, nëqoftëse e ke dëgjuar – e prishi atë heshtje Andrea – dhe në të njëjtën kohë edhe mua më kthyen nga Moska e përfundova puntor krahu në N. Sh. N. e Fierit
– Më ardhka keq – i thashë.
– Po atje, të paktën, kam mësuar pianon, gjithashtu edhe fizarmonikën – përfundoi ai së rrëfyeri këtë herë për veten e vet dhe vështroi nga Dimitri, i cili nxorri nga xhepi paketën e cigares dhe na ofroi nga një edhe ne të dyve.
– E formokemi atëhere një grup të vogël muzikor, sepse edhe unë luaj pak në kitarrë
– i thashë dhe qesha, por gjithashtu edhe Dimitri, kur miku im ia përktheu.
Edhe udhëtimin për këtu në New York, koinçidoi që me Andrean ta bënim përsëri bashkë dhe me të njëjtën avion dhe mbasi i ndërruam vëndet me gratë, u ulëm pranë njëri tjetrit dhe nisëm përsëri bisedën.
– Po ti me se je marë në Shqipëri? – Më pyeti ai këtë herë mua.
– Disa vite si mësues fshatrave të rrethit të Gramshit dhe pastaj njëzet vjet të tjera mekanik makinash – iu përgjigja dhe i tregova duart dhe gishtërijtë e trashë dhe bërë gjithë kallo.
– Më the, se i bije pak kitarrës, por me këto gishta, besoj, që ti kap dy tela njëherësh – bëri ai humor dhe nga që lejohej në atë kohë cigarja, dolëm në fund të avionit dhe e ndezëm.
– Dimitrin e le në Itali?
– Po, më uroi ‘Udhë të mbarë’, kur u ndamë, por e pashë që u mërzit dhe mbushi sytë me lot. Nga Italia, depertohen gati çdo dy javë emigrantë dhe më shumë nga çdo vënd tjetër
– shtoi ai.
Kur zbritën në aeroportin J. Kenedi, megjithëse na patën thënë që është i madh dhe të kemi kujdes mos ngatërrohemi, u hutuam aq shumë, sa u ndamë me njëri tjetrin, pa lënë asnjë mundësi takimi. Atë e morrën njerëzit e vet dhe ikën, kurse mua të mijtë dhe qysh prej asaj dite, nuk u pamë më.
New Yorku, siç njihet, është një qytet gjigant dhe ka mjaft gjallëri, por jo vetëm mbi tokë, por edhe nën tokë dhe në metronë e tij, një nga më të mëdhatë në botë, qarkullojnë mbi katër miljon njerëz në ditë. Trenat e shumtë dhe të mbushur plot e përplot, sidomos mëngjesve dhe pas orës katër mbas dite, megjithëse shkojnë e vijnë njëri pas tjetrit, platformat asnjëherë nuk i sheh bosh. Kjo gjallëri, në fakt, më ka pëlqyer, por njëkohësisht edhe habitur, për aktivitetin dhe vrullin e madh të këtij populli, aq sa edhe në eskeletër, nuk presin të shkojë deri në fund, por i zbresin shkallët me vrap. Emigrantët e ardhur nga vënde të ndryshme, sidomos, nga ato të qeta, si Shqipëria apo ndonjë tjetër si kjo, jo vetëm befasohen, por edhe i trëmb ky dinamizëm, sa u duket e pa mundur që të ambientohen, por dalëngadalë dhe me kalimin e kohës, edhe ata përfshihen nga kjo rjedhë dhe u bëhet pastaj e zakonshme
Një veçanti këtyre metrove, ua japin edhe grupet muzikore apo individë nga vënde të ndryshme, të cilët kanë kënaqësi kur talentet e tyre i demostrojnë përpara këtij mjedisi dhe megjithëse, siç thashë, të gjithë shpejtojnë dhe nguten për të kapur një tjetër tren, të dalin jashtë mbi tokë e të shkojnë në shtëpi apo në punë, ndalojnë patjetër dy tre minuta përpara tyre dhe rrinë i dëgjojnë. Siç e përmënda, e adhuroj muzikën, qoftë kjo amerikane, latine, europiane, e lehtë apo klasike, nuk ka rëndësi, sepse arti s’ka nacionalitet dhe kur është i bukur, pëlqehet dhe vlerësohet nga të gjithë, por më bëri pershtypje një mbas dite kur dola, si zakonisht nga treni në Lexinton Aveny për të shkuar në punë dhe megjithë zhurrmën dhe fishkëllimat e trenave nga të dyja anët e platformës, midis intervaleve, munda të dalloj edhe tingujt e një violine që më ranë në vesh dhe më bënë përshtypje. Vazhdova të eci, kur përpara pashë një grumbull të madh njerëzish, të cilët kishin bllokuar, bile edhe kalimin. U mundova që të çaj dhe midis pashë një burrë të moshuar që luante i vetëm në violinë, por gjithë ajo audiencë përqark, të linte të kuptoje se duhej të ishte një instrumetist i mirë dhe jo i zakonshëm. Lëvizjet e trupit të tij të kombinuara bukur me ato të harkut të violinës, shprehnin fisnikëri dhe elegancë njëkohësisht, ndërsa fytyra mjekëroshe, herë çelej dhe herë ngrysej sipas tempit dhe tonacioneve të muzikës që luante. Përfundoi një pjesë nga simfonia e Çajkovskit dhe nisi një polka, e cila e gjallëroi ambientin edhe më shumë dhe njerëzit përqark filluan ta shoqërojnë duke përplasur shuplakat. Dukej i emocionuar, por njëkohësisht edhe i lodhur, prandaj e la për një moment violinën sipër kapakut dhe nxorri nga xhepi shaminë të fshijë fytyrën dhe ballin e djersitur, por kur ngriti kokën dhe buzëqeshi, me dikë më ngjau, prandaj iu afrova që ta shikoja edhe më mirë. Duartrokitjet s’pushonin, ndërsa dikush pranë tij, thirri disa herë me zë të lartë ‘bravo, bravo’. Megjithëse qysh atëhere pati kaluar mjaft kohë, u sigurova, se ata ishin dy miqtë e mij, të njohur këtu e njëzet vjet më parë në Romë dhe pikërisht Andrea me Dimitrin.
– Kemi ndryshuar, por jo plakur – u thashë dhe hapa krahët e i përqafova.
– Ti? – ia bëri Andrea që më njohu i pari, ndërsa Dimitri më mbas dhe të tre po e shikonim njëri tjetrin të malluar. Mbaheshin të dy mirë dhe nga që qe verë, veshur kishin pantallona blu xhinse, këmisha me mëngë të shkurtëra dhe marë pamjen, tashmë, të amerikanëve.
– Dimitri banon në Philadelfia, por jemi takuar bashkë disa herë, ndërsa me ty, s’e di se si u shkëputëm dhe na u prenë me njëri tjetrin lidhjet – po më thoshte Andrea – ndërsa, kur fola herën e fundit me të në telefon, më tha se kishte dëshirë të madhe të jepte një koncert me violinë në metronë e New Yorkut dhe ja ku iu plotësua – vazhdoi ai dhe ia bëri me dorë nga Dimitri, i cili akoma dukej i emocionuar dhe fytyra i shëndriste si e një fëmije.
– Qënkeni vërtet një muzikant virtuoz dhe suksesi u duk fare qartë – i thashë dhe me dorë tregova publikun përreth, një pjesë e të cilëve, nga që shpresonin se ai mund të luante përsëri, nuk po largoheshin. Një dëshirë të tillë e pashë që e kishte edhe Dimitri, por dukej i lodhur.
– I promise, that tomorrow at the same time, I will be here ( U premtoj, që nesër në të njëjtën orë, do jem këtu) – u tha ai atyre dhe ata nga kënaqësia, përplasën duart.
– Koncertin e fundit, përpara se të më pushonin, e kam dhënë këtu e dyzet vjet më parë në Moskë – vazhdoi Dimitri të na thotë duke ngjitur shkallët që të dilnim mbi tokë – por më besoni se duartrokitjet që mora sot në metronë e New Yorkut, më bënë përshtypje dhe më lanë emocione.
– Arti, sado me nivel që të ketë, në diktaturë nuk vlerësohet – i thashë dhe mbasi pashë orën dhe kisha ende kohë për të shkuar në punë, vajtëm e u ulëm në një lokal në tre Aveny që të pinim diçka, por edhe ta festonim këtë takim të bukur emigrantësh.