Mhill Velaj/
Jo rrallë kujtesa e individit merr dimension kolektiv për ta shperndarë atë sublimim ndjenjash si Manën në shkretëtirë që na kujton kurthin e lirisë dhe roberisë së një kombi.
Ketë formë e dimension frymëzimi e ka edhe romani ,, Humbja ‘’ e autorit Mark Pashku, i cili të fascionon me ndërthurjet e gjëmave të medha të historisë dhe fatit të individit në kërkim të lirisë personale dhe integruese. Marku në rrëfimin e tij romanor është substrakti e memories metafizike të Malësorëve të Malësisë së madhe andaj shpesh përgjatë lëximit vertikal të këtij romani të krijohet përshtypja se po lexon një pjesë të jetës kolektive të malësorëve që jetojnë në Malin e Zi. Romani në dukje dhe në fakt roman modern në vete ka tharmin historik, kujtesën kolektive, gjakimin për njohjen e rrënjëve dhe trumbetimin se si trupi i ri historik duhet të rritet e frymëzohet nga rrënja e lashtë etnike e cila është t’kurrur e stërkequr në vazhdën e shekujve. Romani që në fillimet e tij jep kumtin ,, ah …sa kemi humbur përgjatë historisë ‘’. Autorin nuk e josh bota moderne e rrokaqiejtë e katedralet e Lucernit as Evropës por klith e kthehet në kohë ku jemi ne tani, populli që dikur, kur kishim nam e emer në histori. Pena e tij vajton të shkuaren gjakon të ardhmen e dritur, dhe jep mesazhin e mirë se : Vetëm tradita, etnokultura,e verteta dhe integrimi me bazë kombetare do të na bëj të lirë në hapësirat mbarëshqiptare e jo ikja e pa adresë në rrugët e botës.
Ky roman në strukturen e tij ideore e artistike ngërthen klasiken me modernen, përplas kohërat në një hapesirë ideo – artistike, gjakon ëndrrën për t’iu rikthyes së vertetës historike, duke e kërkuar shqiptarin e integruar dhe të denjë për historinë botës. Dimensioni filozofik e psikologjik në këtë roman gjakon etniken e përsosur, ushqimin e idealeve kombetare gershetuar me rrjedhat e kohës moderne. Autori Marku nuk kërkon në këtë rrëfim romanor ( rrëfimet e Mateos ) kultin e postmodernes por as mitin e së kaluarës. Ai është realist dhe empirist në shqyrtimet e tij letrare. Ky është një roman real veshur me substraktin e etno kultures shqiptare që shtyrë nga rrethanat historike e ideologjike, dhuna, dëbimi e imponimi, kërkon rrënjët e vjetra në truall të huaj. Autorit i pelqen të jetë notues në jetë por jo dorë e dytë në sytë e botës qofte ajo edhe politike e ideologjike sepse atë e grish uni individual e kombetar për të qënë botë e thirrur në meshën e se dielës së gjallimit historik e kombetar. Ndërthurja e personazheve historike dhe subjekteve të veçanta në rrëfimin romanor si Augustini e Jeronimi nuk janë të rastësishme sepse lavdija e humbur për autorin Marku është akth i përhershëm për autorin me ndjenja kombetare e historike. Protgonisti Alberti nuk e kërkon prestigjin historik përmes armës e forcës por përmes dijes, arsyes e besës historike. Vendosja e Atë Valentinit në qëndër të rrëfimit romanor nuk është e pa shkas , sepse ajo figurë është fija e zgjatur e dimensionit historik dhe etnik , kulturor e fetar në rrjedhen e shekujve shqiptar.
Mateo Labeati poashtu është reminishenca romanore në rrëfimet e Pashk Markut apo tablloja e dytë e kujtesës historike, që mbanë gjallë frymen e kujtesës dhe rrënjëve të të parëve.
Thënë me shkurt në këtë roman është i përshkruar drama dhe fati i individit në këtë rast Albertit i cili gjakon frymën e mbijetesës përmes rrugëve jo ligjore dhe jojshjeve inskiktive, jo si vullnet i tij por si imponim i rrëthanave të egzodit dhe krizës ekonomike.
Me quaj Natalia i thotë vajza bjondinë njeriut të bjerrur në kohë e hapësirë, por edhe të dashuruar në kështjellën e dijës. Është kujtesa e atdheut e bartur me vete rrugëve të evropës duke gjakuar integrimin por edhe klithjen e madhe ,, perse jemi të tillë’’ perse kemi humbur aq shumë në histori. Ndërfutja e përsonazhëve të Rozmarines, Marijes , Moisiut dhe Frankos, Samiut, Benjaminit, Johanes, Alinës, Sarës, familjes Labeati, Anës, në këtë roman e bënë aq sa inderesant poaq edhe dramatik këtë rrëfim romanor.
Pra është sfida integruese, kujtesa historike, intriga, krimi e dënimi, harta e atdheut që përplasën në botën kosmopolitane. Janë ëndrrat e individit për tu afirmuar hera heres në menyrë të pa natyrshme, janë cenet e cektësitë shpirterore që të joshin nga ujerat e bjerrjes e humbjes kur individi vuan nga vakumet ekzistenciale dhe sistemet shteterore.
Ky roman modern, në fakt është një kumt për njeriun e sotshëm që mos të lajthitet nga bjerrja e humbja por të këtë etjen e gjakimin pozitiv për ta jetuar jetën në menyrë të natyrshme e jo atë hipokrite pa marrë parasyshë sfidat që ti imponon jeta. Është romani i njeriut shqiptar por pa atdhe që bredh rrugëve të botës në meshirën e fatit jo se do ta përçafoj të ligen porse e liga i troket në derë pa vullnetin e tij.
Nga leximi im ndoshta edhe i përshpejtuar për shkak të kohës së limituar kam ardhur në përfundim se : ,, Ky roman modern dhe plot vlera i Mark Pashkut është një zë i thirrjes kolektive për rigjallërim e emancipim kombetar, jashta sferës së iluzioneve që ti ofron bota. Është lufta e individit për identitet personal kulturor e emancipues përballë ligjeve të xhungles dhe afshit për të mbijetuar ndershmerisht ‘’
Ky roman në vete ngërthen nuanca të zhanrit kriminalistik, etnik, dhe të sfidës në së unit në rrafshin e tij të rrëfimit e mbarështrimit letrar. Në planin ideo – artistik është një vlerë e shtuar për letërsinë tonë në përgjithësi duke ruajtum brumin e një letërsie krejtësisht origjinale në mikro kosmosin individual.
Romancieri Pashk Marku ka afinitetin që përjetimin ta shndërrojë në simbol, e simbolin në mesazh romanor, dhe ketë mesazh artistik aq bukur të artikuluar ta transformojë në model e kod letrar krejtësisht unik në substancën e tij.
Ky autor na vjen si dëshmi e ekzistimit të parajsës së tij të brendshme, ajo lloj parajse por e trazuar që di të përjetojë, por jo të mallkojë botën as rrjedhat e sfidat e jetës. Pra, është një lloj urtie artistike që e kalit dhe frymëzon subjektin e tij letrar ngërthyer në vete mesazhe sa humane, poaq edhe të përvojës empirike.
Dhe krejt ne fund te kesaj kumtese mund te them se: pas një plejade të romanciereve të shquar shqiptar si Franë Camaj, Anton Gojcaj, Anton Gjuravcaj, Vilson Culaj – Kosovë etj qe subjekt letrar e kane identitetin kombetar romancieri Pashk Marku me këtë roman i bënë nderë Malesisë së Madhe dhe letërsisë shqiptare në përgjithësi dhe hynë në radhën e romancierëve më të shquar të letërsisë sonë.
Ketë fakt e konstatim timin besoj se e forcon edhe fitimi i çmimit Rexhaj Surroj mu me këtë roman ,, Humbja ‘’ në vazhdën e një vlerësimi të një varg të kolosëve të letërsisë shqiptare si : Kim Mehmeti, Ismail Kadare, Agron Tufa, Fatos Kongoli, Ridvan Dibra, Ag Apolloni, Binak Kelmendi, Mira Meksi,Ibrahim Kadriu, Zija Çela, Gëzim Aliu, Bashkim Hoxha Shkumbin I. Gashi duke perfshirë këtu edhe poetin Pal Ndrecaj, e Ramiz Gjini nga SHBA etj.
Pra romani ,, Humbja ‘’ është një lloj kambane letrare e cila ngre kumtin se vetëm vlera e përkushtimi japin frytet e saj dhe se drita e njohjes, kulturës e integrimit do të na bëjë të lirë por pa harruar kurrë rrënjët e të parëve.
Urime per Autorin Mark Pashku, dhe uroj që letërsia jonë falë këtyre modeleve letrare ta arrij shkelqimin e saj edhe në arenën ndërkombetare.
Get more messages for Gazeta Dielli – Faqja Zyrtare
You can add a Messenger button to your post to get more messages for Gazeta Dielli – Faqja Zyrtare.
See Insights and Ads
1515
3 shares
Like
Comment
Share