Përgatiti: Arian Çika
“Shqipëroi Shqipen – Kombësoi Kombin”
Në ditët e Kongresit të Alfabetit (14-22 nëntor) dhe të Drejtshkrimit përmëndim me respekt Sotir Pecin, një nga figurat legjendare të kombit tonë, që ka dhënë një kontribut të spikatur për Rilindjen Kombëtare e rijetësimin e gjuhës shqipe. Sotir Peci lindi në Dardhë në 1873. Ai diplomohet në Universitetin e Athinës në degën matematikë – fizikë. Në 1905 emigron në USA. Themelon në Boston në 1906 gazetën “Kombi” në gjuhën shqipe me gërma latine, ku në ditë të vështira ju ofrua edhe ndihma e dardharëve kryesisht në Natick Mass. Peci i shtriu dorën e bashkëpunimit Fan Nolit.
Faik Bej Konica në shënimet historike për themelimin e federatës pan – shqiptare “Vatra” shkruan “Duhet të shënojmë këtu, se më parë se të themelohej Vatra, farën e shqiptarisë në Amerikë e mbolli Sotir Peci. Ai botoi në 1906, në Boston, Mass. gazetën Kombi, dhe përhapi ndjenjat kombëtare në mes të shqiptarëve të Amerikës. Sotir Peci shtroi udhën e bashkimit dhe vuri themelet e para të Lëvizjes tonë Kombëtare këtu. Me ikjen e tij në Shqipëri u mbyll gazeta Kombi. Më vonë, në 1909 doli në dritë gazeta “Dielli”, si organ i shoqërisë Besa- Besën..” Në Kongresin e Alfabetit të Manastirit 1908, Sotir Peci ishte delegati i komunitetit shqiptar të Amerikës dhe Rumanisë me 4 vota. Është vlerësuar roli i Sotir Pecit për miratimin e alfabetit shqip me gërma latine. Veprimtaria pedagogjike e Sotir Pecit në 1909 në shkollën Normale të Elbasanit ku jepte lëndët e shkencave të natyrës. Në vitet 1914 – 1918 Sotir Peci strehohet në Shkodër ku bashkë me Nikollë Ivanaj etj krijojnë organizatën “Krahu Kombëtar”. Sotir Peci ishte pjesëtar i grupit themelues të “Komisia Letrare Shqipe 1916 – 1918” të përbërë nga Luigj Gurakuqi, At Gjergj Fishta, Dom Ndre Mjeda, Mati Logoreci dhe At Ambroz Marlaskaj. E mbështetur nga Konsullata dhe Komanda e Lartë Austro – Hungareze, Komisia kishte qëllim të zhvillonte e standardizonte arsimin e gjuhën shqipe pas Kongresit të Manastirit. Për të ruajtur një ekulibër gjuhësor kombëtar, Komisia vendosi të përdoret Dialekti i Elbasanit si gjuhë standarde letrare, si një dialekt në kufirin gjeografik “të mbivendosjes” të gegënishtes me toskërishten. Komisia Letrare caktoi veprimtarë që do të mblidhnin materiale të gjuhës shqipe “nga goja e popullit, përralla e këngë popullore të viseve, krejt ashtu siç tregohen dhe këndohen si nga ana e dialektit ashtu edhe rreshtimi i fjalëve të jetë i pandryshuem fare”. Komisia mori vendime “për njehsimin e drejtshkrimit të shqipes tue pasë parasysh gjithmonë të dyja dialektet”.
Sotir Peci ishte i vendosur për rëndësinë e rolin e nderuar të gegënishtes në gjuhën shqipe. U botuan 2 versione në 1917 për “Rregullat mbi orthografinë e gjuhës shqipe të shkrueme”. Në shkurt 1919 emërohet Drejtor i Arsimit për Tiranën. Sotir Peci drejtoi një vit Mësonjëtoren e Parë Shqipe në Korçë. Kishte projekte për 24 tekste të fushës të shkencës. Sotir Peci për 20 vite hartoi një leksikon – fjalor të gjuhës shqipe me rreth 25.000 fjalë me trajta krahasuese në 4 gjuhë të huaja, ky fjalor ndodhet dorëshkrim në Arkivin e Shtetit Shqiptar. Sotir Peci ishte nënkryetar i grupit organizator të Kongresit të Lushnjës në 1920 ku u mor edhe vendimi “gjuha letrare mbas të cilës do të shkruheshin aktet zyrtare dhe librat shkollorë të kishin si dialekt të përbashkët të shtetit shqiptar, dialektin e Elbasanit”. Sotir Peci ishte hartuesi kryesor i Statutit të Parë të Shtetit Shqiptar dhe emërohet Ministër i Arsimit nga Kryeministri Sulejman Delvina i Qeverisë të dalë nga Kongresi i Lushnjës. Sotir Peci zgjidhet deputet dhe emërohet njëri nga 4 antarët e Këshillit të Lartë të Regjencës të Shqipërisë.
Sotir Peci vdiq në Follorinë në 1932. Mitrush Kuteli përcjell vdekjen e Pecit me fjalët : “…Virtutet e tij patën qënë rregëtimat e më së kthjelltës shqiptarizëm. Ky Apostull i Shndërritshëm që SHQIPËROI SHQIPEN e KOMBËSOI KOMBIN, kalon nga jeta në jetë…” Sotir Peci “Mësues i Popullit” është “Nderi i Dardhës dhe i Kombit”. Shtëpia e Sotir Pecit në Dardhë duhet të bëhet “Muzeu Sotir Peci” si një vënd pelegrinazhi kulturor që brezat të njihen dhe frymëzohen me vlerat më të larta të atdhedashurisë që AI rrezaton.
Përgatiti Arian Çika