• Home
  • Politics
  • Opinion
  • Culture
  • Sports
  • Economy
  • Interview
  • Reporting
  • Community
  • Vatra

Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

13 Mars 1965-13 MARS 2017, 52 VJETE NGA SHUARJA E FAN S.NOLIT

March 13, 2017 by dgreca

50 vjetori ok

Ne Foto:Nga sesioni Shkencor i organizuar nga VATRA me rastin e 50 vjetorit te ndarjes nga Jeta te Fan S. Nolit/

1Noli 1908

Ne Foto: 1908- Kur Noli nisi rrugetimin e Autoqefalise se Kishes Orthodokse Shqiptare/

15 Komisioni themelus

28 Prill 1912- Themelimi i Vatres shenon historine e bashkimit te Shqiptareve te Amerikes/

Me 13 mars 1965 pushoi së rrahuri zemra e Fan S. Nolit, themeltarit dhe udhëheqësit të Kishës Autoqefale Orthodokse Shqiptare, bashkëthemeluesit të Vatrës dhe editorit të Diellit,themeluesit të Besa-Besën, ish Kryeministrit të Shqipërisë, Ministrit të Jashtëm, diplomatit që anëtarësoi Shqipërinë në Lidhjen e  Kombeve, përkthyesit brilant, poetit, studiuesit,muzikologut, eruditit, atdhetarit, që edhe pse nuk lindi në Shqipëri, luftoi deri në fund për Shqipërinë. Në ditëvdekjen e tij natën e Verës, festës pagane shqiptare, shqiptarët e ndjenë se nuk e kishin më mes tyre atë që bëri aq shumë për kombin dhe popullin që i përkiste. Nolin e vajtuan shqiptarët kudo që ndodheshin. Njeriu që solli frymën e re të të menduarit tek shqiptarët, njeriu që së bashku me Konicën, diplomat dhe erudit, arritën t’i bashkojnë shqiptarët e Amerikës(edhe pse vetë u grindën për rreth 9 vjet) dhe që këndej Atlantikut përcollën ide e mesazhe për mvetësinë e kombit dhe mbijetesën e tij.Në këtë përvjetor, po bëjmë një parakalim kronologjik nëpër vitet e jetës së Nolit, duke shfrytëzuar librin”Autobiografia e Fan S. Nolit”, përkthyer nga origjinali anglisht prej stduduesit të ndjerë nga Kosova, Abdullah Karjagdiu.

4 korrik 1917 Noli_me_Wilson.IMG

4 Korrik 1918- Takimi i Nolit me Presidentin Willson, garanci per ruajtjen e Pavaresise se Shqiperise/

Jeta dhe veprimtaria e Fan S. Nolit ka kaluar përmes këtyre datave historike:U lind me 6 janar 1882 në fshatin shqiptar të Ibrik Tepesë (Qytezë) në Turqinë evropiane. Në vitin 1900, përfundoi gjimnazin grek të Edrenesë. Është po ky vit që do të shënojë dhe largimn e tij nga vendlindja. Shkon në Athinë, ku nuk arrinë që të përfundojë studimet universitare. Provon punë të ndryshme si: karrocier trolejbuzi, kopist, sufler teatri, aktor. Në vitin 1903 e gjejmë në Egjipt tek jep mësim në shkollën fillore greke të Shibin-el-Komit. Kjo do t’i vlejë sepse qëndrimi atje i dha mundësi lidhjeje me atdhetarët shqiptar. Së pari zi miqësi me Spiro Dinen, i cili e lidhi me atdhetarë të tjerë, që bënin pjesë në lëvizjen për çlirimin e Shqipërisë nga zgjedha osmane.
Në shtator 1905 bashkëpunon me gazetën “Drita” të Shahin Kolonjës, ku boton artikuj, kundër shovinistëve grekë. Në prill të vitit 1906 Noli propozohet prej Thanas Tashkos dhe Jani Vruhos, që të shkojë në SHBA dhe të organizojë shoqëritë atdhetare në kontinentin e ri. Për këtë qëllim me 31 maj 1906 shkon në Bufalo, ku ishte qendra e Shoqërisë “Mall’ i Mëmëdheut”. Gjithësesi edhe këtu provoi punë krahu, si punëtor sharre. Në korrik nis punën si redakator në gazetën”Kombi”të Sotir Pecit, që ishte gazeta e parë e shqiptarëve të Amerikës. Punoi aty deri në maj 1907. Shkrimet e tij përçohen nga mesazhi i bashkimit kombëtar për të përballuar rreziqet që i kanoseshin vendit. Ndërkohë , në vitin 1907 boton darmën në tri akte”Israelitë dhe filistinë.” Me 6 janar 1907 është themeltar i shoqërisë atdhetare”Besa-Besë” në Boston. Me 9 shkurt kryen aktin më të lartë kombëtar; merr përsipër që të themeloi Kishën Ortodokse Shqiptare. Misionin e realizon me 22 mars 1909, kur arrinë ta themelojë Kishën Shqiptare Ortodokse në Amerikë. Tashmë shqiprtarët e Amerikës e kanë pranuar si udhëheqës shpirtëror.

1 Noli

Harmonia Fetare- guri i proves per bashkimin e Diaspores shqiptare te Amerikes?

fan-noli-6-janar-1882-13-mars-1965n-c1200x600
Paralelisht Noli nis botimin e librave me karakter fetar si:”Shërbesat e javës së madhe”-Boston 1908; “Libra e shërbesave të shenjta”- Bruksel 1909; “Libra e të Kremteve të mëdha”-Bruksel 1911 etj.
Me 15 shkurt 1909 botoi numrin e parë të gazetës “Dielli”, e cila doli si gazetë e shoqërisë Besa-Besën dhe më vonë u bë zëdhënsja e Vatrës, pra gazeta e Federatës Panshqiptare”VATRA”, që sivjet festoi 101 vjetorin e daljes së numërit të parë.

1 Kisha boston

Ne Foto:Nga perkujtimi i 50 Vjetorit te Nolit ne Kryekishen e Shengjergjit-Boston, ku mori pjese edhe Vatra/
Tashmë emri i Nolit ka marrë dhenë, është bërë i njohur në mbarë viset shqiptare dhe në emigracion; ai përbën një shpresë të madhe për bashkimin e zgjimin e shqiptarëve. Me 10 gusht 1909 ai nis vizitat nëpër Evropë, kudo ku ka koloni shqiptare; si në Odesë, në Bukuresht, në Brailë, në Sofje etj. Në këto koloni Noli mban edhe mesha në gjuhën shqipe.
Akti më i lartë atdhetar për bashkimin e shqiptarëve, është padyshim themelimi i Federatës Panshqiptare “Vatra”, me 31 mars 1912, vepër që ka firmën dhe mendjen e Nolit.Pa Vatrën, zor se do të ishte arritur dhe ruajtur pavarësia e Shqipërisë. Edhe pse ishte i zënë e shumë i ngarkuar me veprimtaritë atdhetare dhe kishtare, Noli nuk i ndërpreu përpjekjet për ngritjen arsimore e intelektuale. Në qershor 1912 ai arrinë të përfundojë studimet universitare në Harvard, ç’ka tregon edhe një here kapacitetin e tij intelektual.
Noli ishte një nga mendjet e ndritura të Vatrës , prandaj ajo e nisi me mision në Evropë në kohën kur vazhdimi i Luftës Ballkanike po paraqeste rrezik për kombin shqiptar, veçanërisht për Shqipërinë e sapo shpallur të pavarur. Kjo i takon nëntorit të vitit 1913. Është i njohur aktiviteti politik dhe atdhetar i Fan S. Nolit gjatë kësaj kohe në Londër, ku ishte epiqendra e diplomacisë vendimmarrëse evropiane.Ai përpiqet që t’i qëndrojë besnik platformës së Vatrës për të ruajtur pavarësinë e Shqipëris në kufijtë etnikë. Noli i dërgon dy Memorandume Minsitrisë së Punëve të Jashtme të Anglisë për këtë çështje djhe boton disa artikuj në shtypin londinez. Me 2 mars e gjejmë në Trieste, ku përpiqet që të shfrytëzojë tribunë ne Kongresit të atjeshëm kundër copëtimit të Shqipërisë. Në korrik 1913 Noli shkel për të parën herë në Shqipëri; korrik 1913 dhe pritet me dashuri. Një pritje të nxehtë i rezervojnë atij Vlora dhe Durrësi. Themelimi i Kishës Autoqefale në Shqipëri nuk i doli aq lehtë siç e kishte parashikuar. Hasi në kundërshtime të ashpra. Natyrisht që Autoqefalia kundërshtohej ashpër nga kisha greke, për të cilën shqiptar orthodoks ishte grek!
Pasi qëndroi dy vjet nëpër Evropë, në maj 1915, Noli kthehet në SHBA.Në korrik 1915 zgjidhet kryetar i Federatës Panshqiptare Vatra. Fati i Shqipërisë e shqetëson për ditë e më shumë. Me 8 shkurt 1916, i revoltuar me nëpërkëmbjen e kombit shqiptar, ai boton në “Dielli” artikullin”Shqiptari i shkelmuar”, ku akuzon Fuqitë e Mëdha për copëtimin e Shqipërisë në Konferencën e Londrës. Në korrik 1916, në emër të Kuvendit të “Vatrës”, Noli proteston pranë Fuqive të Mëdha kundër synimit për të vendosur protektoratin Italian mbi Shqipërinë.
Më 15 mars 1918 Fan Noli, në emër të Vatrës u drejton një deklaratë disa personaliteteve politike dhe shtetrore amerikane duke përfshirë dhe presidentin Wilson, kundër ndërhyrjes së Fuqive të Mëdha në problemin shqiptar. Përsëri me 12 korrik 1917, Noli rizgjidhet kryetar i Vatrës. Si delegat i “Vatrës” Noli mori pjesë në Kongesine Kombeve të shtypura mbajtur në Uashington. Delegatët e kongresit përcollën presidentin Uilson tek varri i babit të Amerikës, Xhorxh Uashington në Maunt Vernon, ku ai mbajti fjalimin e tij të famshëm për të katërmbëdhjetë pikat. Fjalimi i takon 4 korrikut 1918. Fan Noli, kësaj radhe shfrytëzoi rastin të takohej me presidentin Ulson në Jahtin presidencial të “Mejfllaurit” dhe ta lusë atë që t’ia kthente pavarësinë Shqipërisë, të cilën e kishin pushtuar ushtritë e huaja gjatë Luftës së Parë Botërore. Presidenti Uilson i tha Nolit:”Kam një votë në Konferencën e Paqes dhe do ta përdor në favor të Shqipërisë.” Ai me të vërtetë e përdori ndikimin e vet për ta ndihmuar Shqipërinë në Konferencën e Paqes në Versaj. Madje më 1920 presidenti Uilson e denoncoi dhe e pengoi copëtimin e Shqipërisë, që ishte paraparë sipas Traktatit të Fshehtë të Londrës më 1915. Ai e tha qartë se qeveria amerikane nuk merrte pjesë në atë traktat dhe kurrë s’do ta pranonte si një traktat fuqiplotë. Kjo deklaratë e bëri presidentin Uilson mbrojtësin më të popullarizuar të pavarësisë shqiptare.
“Vatra” në kohën e Nolit, shërbeu si qeveri në mërgim gjatë Luftë së Parë Botërore, nga viti 1914- 1920, kur në Shqipëri nuk kishte qeveri për shkak të pushtimit të huaj. Ajo mblodhi fonde nga shqiptarët e Amerikës dhe mbajti përfaqësues diplomatikë në kryeqytete të ndryshme të Evropës si dhe në SHBA, si: Mehmed Konicen në Londër, dr. Mikel Turtullin në Paris, Kostandin Cekrezin në Uashington e të tjerë.
Me iniciativën e Nolit e nën drejtimin e tij, botohet në shtator 1918, numri i parë i “Revistës Adriatiku”(The Adriatic review) në mbrojtje të interesave të Shqipërisë në arenën ndërkombëtare.
Me 26 korrik 1919 organizohet ceremonia për zgjedhjen e Fan S. Nolit, peshkop.
Me 10 shtator 1919 botohet në gazetën “Dielli” intervista e Fan Nolit dhënë gazetës “Dejli Telegraf”, në të cilën denoncohej Traktati i fshehtë i Londrës për copëtimin e Shqipërisë.
Pas evakuimit italian nga Vlora, e detyruar nga forcat kryengritëse, Shqipëria duket se merr frymë lirisht. Në këtë kohë, Noli, i përcjellë nag arkimandrit Vangjel Camce nga Xhejmstauni i Nju Jorkut dhe at Vasil Marku nga Sen Luisi i Misurit, u nisën nga SHBA për t’i ofruar shërbimet e tyre qeverisë shqiptare. Shpenzimet e udhëtimit, natyrisht i hoqi “Vatra.” Arkimandrit Vangjel Camce dhe at Vasil Marku, vazhduan rrugën e tyre për në Korcë, ndërsa Fan Nolin e dërgoi qeveria në Gjenevë si kryetar i delegacionit për të kërkuar pranimin e Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve.
Me 19 dhjetor 1920 Shqipëria pranohet anëtare e Lidhjes së Kombeve dhe merita i takon ikonës sonë kombëtare. Noli e ka cilësuar këtë akt si suksesin më të madh të arritur prej tij në karrierën diplomatike.Praimi qe unanim, njëzëri u votua për Shqipërinë. Noli diti të bëjë miq për Shqipërinë, e cila duhet t’ia dijë për nder edhe shërbimit të cmuar, që bëri Lord Robert Sesil, delegate iAfrikës së Jugut. Atë ditë Muhamed Aliu, delegate i Indisë, bëri këtë deklaratë:
” Shqipëria meriton të bëhet anëtare e Lidhjes së Kombeve, sepse është i vetmi vend në Botë, ku muslimanët, katolikët romanë dhe të krishterët ortodoksë të Lindjes, bashkëpunojnë vëllazërisht përkundër dasive të tyre fetare.”
Në vitin 1921, nën kujdesin e shoqërisë “Arsimi” botohet në Boston “Historia e Skënderbeut”Gjergj Kastrioti” mbretit të Shqipërisë, 1412-1468” prej peshkopit Theofan (Fan S Noli).
Në prill 1921 Noli zgjidhet kryetar i partisë Popullore, e para parti politike parlamentare në Shqipëri. Në gusht 1922, me përpjekjet e vazhdueshme të Nolit, themelohet të Berat, Kisha Ortodokse Autoqefale Shqiptare që mënjanonte Patriarkanën të ndërhynte në çështje kishtare.
Në nëntor 1923, në Kishën e Shën Gjergjit në Korçë bëhet dorëzimi dhe fronësimi i Fan Nolit si Peshkop i Durrësit, Gorës dhe Shpatit.
Në dhjetor 1923, në zgjedhjet për Asamblenë Kushtetuse, Noli zgjidhet deputet i Korçës, e cila e kishte bërë edhe qytetar të saj. Opozita demokratike, që udhëhiqej nga Fan Noli, mundi të siguronte vetëm 1/3 e vendeve në Asamble. Noli qe tepër i rreptë në oratorinë e tij. Ngjarja më e vështirë që ai përballoi me gjakftohtësi ishte atentati ndaj Ahmet Zogut.Ngjarja ndodhi me 23 shkurt 1924. Ishin bërë zgjedhjet dhe Parlamenti po kryente procedurat. Në séancën e pare do të zgjidhej kryesuesi i séances. Kandidati i Partisë Konservatore, të udhëhequr nga Ahmet Zogu, ishte Eshref Frashëri, ndërsa kandidati i Partisë Liberale të udhëhequr nga Fan Noli, ishte Ibrahim Gjindi. Në orën tre pasdite, kur Petro Poga, kryesuesi i përkohshëm, po u tërhiqte vëmendjen të pranishmëve që të mbanin qetësi, papritmas u dëgjuan disa të shtëna me revole jashtë sallës. Dy plumba, kaluan para fytyrës së Fan Nolit dhe goditën bangën e kryesuesit të séances….Pas një minute, Ahmet Zogu hyri në sallë me krahun e majtë të përgjakur dhe me revolen në dorën e djathtë. E shoqëronin garda e tij personale dhe garda e Shefqet Vërlacit, me motrën e të cilit ishte fejuar Ahmet Zogu. Të gjithë mbanin në duar revole të mëdha me vështrim nga deputetët e opozitës, tek të cilët dyshonin se e kishin kurdisur këtë komplot për vrasje.Deputetët e opozitës nuk lëvizën. Edhe ata ishin të armatosur, me përjashtim të Fan Nolit. Edhe ata i kishin nxxjerrë revolet. Të dyja palët prisnin nga shefat e tyre. Ahmet Zogu u dha shenjë të vetëe që të mos shtinin.
Ai që kishte dashur të shtinte mbi Ahmet Zogun, ishte Beqir Valteri. Ai kishte zënë një pritë strategjike në krye të shkallëve, ku e kish pritur Ahmet Zogun,. Në castin që Zogu kishte mbërritë, atentatori ia kishte drejtuar revolen në qafë dhe sigurisht që do ta vriste, në vend sikur t’ia tërhiqte këmbëzën menjëherë, mirëpo sipas traditës zakonore shqiptare, ai donte të thoshte ca fjalë para se të shtinte. Donte t’i thoshte se po e vriste për t’ja marrë gjakun të ungjit. Fjalët e zakonshme që duhej t’i thoshte ishin”Falju me shëndet ungjit tim”! Mirëpo iu desh shumë kohë që t’i artikulontë ato pak fjalë sepse atij i mbahej goja, kështu që iu desh shumë kohë derisa i shqiptoi. Kjo cope kohë e shkurtër, qe e mjaftë për kryeminstrin, për të shpëtuar me plagë të lehta. Gjithësesi qëndrimi i kundvrshtarit të Nolit para Parlamentit ishte dinjitoz.
Ngjarja tjetër që acaroi situatën ishte vrasja e Avni Rustemit me atentat. Me 1 maj 1924, Noli merr pjesë në varrimin e Avni Rustemit në Vlorë, që u kthye në një manifestim të madh politik dhe mbajti një fjalim të zjarrtë përpara trupit të tij, që shërbeu si shkëndijë për të ndezuar atë që u quajt Revolucioni Demokratik i Qershorit.
Në maj 1924, në Vlorë formohet Komisioni Politik Administrativ, i kryesuar nga Fan Noli, për drejtimin e lëvizjes kryengritëse, që kishin shpërthyer forcat e Bajram Currit, të shoqërisë ”Bashkimi” e të garnizoneve ushtarake të Shkodrës, Përmetit etj.
Me 10 qershor forcat kryengritëse trimufojnë dhe Noli ngarkohet të formojë Qeverinë. Me 17 qershor, kryeministri i ri shpall programin prej 20 pikash, që përbënte një shprehje të aspiratave të shtresave të gjëra të popullsisë, por që shtoi zemartën e pjesës tjetër.Ai ishte përpjekur që të ngrinte një kabinet qeveritar me ministra të aftë, sipas mendimit të tij.Qeveria përbëhej nga ; Fan Noli-kryeministër, Sulejman delvina-ministër i Punëve të Jashtme, Rexhep Shala-ministër i Punëve të Brendshme, Luigj Gurakuqi-Ministër i Financave, Kasëm Qafzezi-Ministër i Mbrojtjes, Stavri Vinjau-ministër i Drejtësisë, dhe minister i Educates, Qazim Koculi, minister i Punëve Botore.
Me 10 shtator 1924, Noli flet ne seancën e Asamblesë të Lidhjes së Kombeve. Fjalimi i cilësuar nga shtypi i huaj si”bomba e peshkopit shqiptar”dhe “një nga fjalimet që bënë më shumë bujë”, por që pat pasoja në izolimin e qeverisë së tij. Noli demaskoi në mënyrën e vet veprimatrinë e Lidhjes së Kombeve, se gjoja mbronte paqen apo synonte çështjen e çarmatimit.
Dihet se Fan Noli dështoi në qeverisjen e vendit dhe reformat që premtoi mbetën në letra. Në dhjetor ai e ndjeu veten të kërcënuar dhe i bëri thirrje popullit “që të rrëmbente armët për të mbrojtur fitoret e revolucionit nga ndërhyrja e bandave të armatosura, të ndihmuara materialisht dhe me trupa vrangeliste nga qeveria jugosllave.”
Me 24 dhjetor me gjithë rezistencën spontane të ushtrisë kombëtare e të forcave vullnetare, forcat e Ahmet Zogut hynë në Tiranë. Fan Noli dhe udhëheqës të tjerë u detyruan që të largohen nga Atdheu.Vite më vonë, kur Noli do të analizonte me humor humbjen e tij”ndërkohë që ushtria e kundrshtarit po hynte në Tiranë, ai vetë po i binte flautit, ndërsa ministri i tij i mbrojtjes, Qafzezi, argëtohej me kërcimet e jevgave!”
Noli nuk heq dorë nga politika. Me 25 mars 1925 forcat demokratike opozitare në emigracion themelojnë Komitetin Nacional Revlucionar (KONARE) e zgjedhin në krye Fan Nolin.
Ndërkohë për ish kryeministrin gjashtëmujorë ka filluar periudha e emigracioit nëpër Evropë. Më 1926 ai boton në Bruksel në përkthimin shqip veprat madhore të Shekspirit”Hamleti”, “Makbethi”, “Jul Qezari” dhe dramat e H. Ibsen”Armiku i Popullit” dhe “Zonja Ingra e Ostrotit”, të pajisura secila me një analizë kritike.
Më 28 nëntor 1925 në “Lirija kombëtare”, Noli boton tre nga poezitë politike më të njohura të tij”Hymni i Flamurit”,”Syrgjyn vdekur”(Elegji për Luigj Gurakuqin) dhe “Shpell’ e Dragobisë”(Elegji për Bajram Currin.)
Më 8 dhjetor 1925 Fan S Noli denoncon paktin italo-shqiptar, të ashtuquajturin Pakti i parë i Tiranës dhe e quan atë si preludin e pushtimit të Shqipërisë nga Italia Fashiste.
Më 1926 Noli boton në Vjenë versionin e parë të “Rubairave” të Omar Khajamit dhe në Bruksel (1927) versionin e plotë të pajisur me një analizë kritike dhe shënime.
Më 15 janar 1927 në gazetën e Nju Jork-ut”Herald Tribjun” Noli u bën thirrje njerëzve paqedashës të mbarë botës për të ndaluar katastrofën që i kërcënohej Shqipërisë nga intrigat e fshehta të diplomacisë angleze e italiane për të ndezur zjarrin në Evropën Juglindore.
Në prill 1927 Noli zgjidhet kryetar i Komitetit të Çlirimit Nacional. Është ndër të parët që propagandon idenë për ta lidhur luftën e popullit shqiptar me atë të popujve të tjerë të shtypur të Ballkanit dhe të Evropës.
Me 24 prill 1927 Noli merr pjesë në hartimin e deklaratës së përbashkët të Komitetit të Çlirimit Nacional e Komitetit të Çlirimit të Kosovës.
Më 1927- 1928 boton poezitë “Marshi i Barabajt” dhe “Këngë e Monarkisë”. Në vitin 1929 e gjejmë pjesmarrës në Kongresin Ndërkombëtar Antifashist që zhvillohej në Berlin.
Në janar- shkurt 1930 boton poezitë “Moisiu në Mal”, dhe “Shën Pjetri në Mangall”. Të kësaj kohe mendohet se janë dhe poezitë “Marshi i Krishtit”, “Krishti me Kamxhikun”,”Marshi kryqësimit”, “Kirenari”, dhe “Kryqësimi”. Ndërsa dy poezitë e fuqishme”Rent, or Marthonomak” dhe “Anës së Lumenjëve” i shkroi në prill-maj 1930.
Në maj 1930, Noli kthehet sërish në Amerikë. Miku i tij i hershëm, bashkëluftëtari i dikurshëm që shërbente si Minsitër i Mbretit në Washington, Faik Konica, përpiqet ta bindë Nolin që të heqë dorë nga rruga revolucionare.
Me 1 nëntor 1930 filloi të botojë në Boston gazetën”Republika”, ku shpalsoi prograin që i përmbahej në vija të përgjithshme KNC:Republikë, demokraci, pavarësi dhe kufi etnikë. Gazeta vazhdoi të botohej deri në vitin 1933. “Republika” zemëroi më shumë kundërshatrët e tij në Vatër dhe Dielli nuk ia la mangët, gati në çdo numër e “masakroi”, krijuesin e vet, editorin e parë.
Në mars-shtator 1932 Noli qëndroi në Gjermani në pritje të vizës për t’u kthyer përgjithëmonë në SHBA. Në tetor arrin të kthehet, por “keqtrajtohet” nga emigracioni, që e mbanë tre ditë të bllokuar. Vetëm pas garancive që dhanë miqtë e tij amerikanë, mundo të kalonte doganën. Sëmuret rëndë nga pneumonia, detyrohet të shtrohet në spital për t’u mjekuar, me ndihmat që i dërgoi Mbreti Zog. Të hollat që ia dërgoi Mbreti Zog, i shëruan plagët e trupit, por jo ato të shpirtit. Përkrahsit e tij e kritikuan për mungesë karakteri. Por Noli ua ktheu përgjigjen se këto para nuk ia mori Mbretit George të Greqisë, as atij të Serbisë, por mbretit shqiptar, në një kohë që jeta e tij ishte vënë në pikëpyetje. Në vëitet 1932-33 përkthen pjesën e parë të romanit të Servantesit”Don Kishoti i Mançës”, të shoqëruar me një analizë kritike.
Në vitin 1934, Imzot Noli ndjehej i dobësuar nga sëmundja e rëndë; vetmia, braktisja e disa miqëve e shokëve si dhe perspektiva e paqartë dhe e zymtë e çuan në dëshpërim të thellë. Në ato çaste ai shkroi”S’kam më as nge’; as qejf, as takat, për politikën…këlliçi im politik është varur në muze dhe nuk del s’andejmi kurrë.”
Edhe në vitin 1935, Noli kalon një jetë të vetmuar. Merret me studime nga më të ndryshmet dhe fillon mësimet në moshën 53 vjeçare në Konservatorin e muzikës të Nju –Inglendit në Boston.
Më 1936 boton pjesë muzikore liturgjike në titullin “Hymnore”. Më 1937 mbaroi Konservatorin e Muzikës. Me 28 qershor 1937, ai i jep një intervistë gazetës “Boston Post”, ku ndërmjet të tjerash theksonte faktin se ai nuk do të kthehej kurrë më në Shqipëri, përderisa do të ishte në fuqi Zogu.
Me 14 korrik 1937 gazeta”Dielli” boton një artikull që e kritikon ashpër këtë intervistë të Nolit.
Ne, theksonte gazeta, kishim mendimin se ai “kishte hequr dorë nga ngatërresat politike” dhe se kishte kuptuar më në fund”rëndësinë e tij si predikonjës i fjalës së perëndisë dhe, paskëtaj, nuk do të merrte pjesë kundër Mbretit as me fjalët tërthori, as me goditje drejtëpërdrejt, as me rromuze në shtyp të huaj.”
Në përgjigje të kësaj kritike, me 15 korrik, Noli u mjaftua me një deklaratë të thatë dhe evazive se “intervista e tij nuk ndiqte qëllime politike”.
Prilli 1939 e gjenë të dëshpëruar për atë ç’ka i ndodhi Shqipërisë nga fashistët italianë.Me fillimin e Lufëts së Dytë Botërore, humbi lidhjet me Atdheun. Në maj 1943, Noli pranoi propozimin e Mbretit shqiptar në Mërgim, që të ishte këshilltar i një qeverie në mërgim, por kundërshtoi kryesimin e saj.
Në dhjetor 1944, me anë të një telegrami, që i drejton kryeministrit të Britanisë së Madhe, Unston Çërçill, Noli kërkon njohjen e qeverisë demokratike provizore shqiptare.
Në vitin 1945, në moshën 63 vjeçare, Noli merr titullin, doktor në filozofi nga Universiteti i Bostonit për desertacionin”Gjergj Kastrioti-Skënderbeu, 1405-1468” (George Castrioti Scanderbeg) , që u botua më 1947.
Qeveria e Tiranës përpiqet ta joshë Nolin duke e zgjedhur në tetor si kryetar nderi të Konferencës së Lidhjes së Shkrimatrëve të Shqipërisë, me motivacionin”për kontributin e madh që ai kishte dhënë në fushën e kulturës dhe letrave shqipe”), ndërkohë ai vazhdoi t’i shërbente Shqipërisë në mënyrë e tij.
Në janar 1947 shqiptaro-amerikanët festuan 40-vjetorin e ardhjes së Nolit në SHBA. Kjo ngjarje koincidon me vënien në qarkullim të veprës së tij”Bethoveni dhe Revolucioni francez” (Beethoven and the French Revolution”).Me rastin e 40 vjetorit, Vatra i dha Nolit si dhuratë 5500 dollarë dhe ai i përdori për të botuar veprën e mësipërme si dhe ribotoi Albumin. Në fakt pjesa më e madhe e veprave të Nolit e panë dritën e botimit në saj të bujarisë së Vatrës.Një dhuratë tjetër, që i bëri “Vatra” Nolit, ishte shtëpia që bleu me dollarët që u mblodhën në fushatën e organizuar në vitin 1953. Noli bleu shtëpinë në Fort Landerdejl të Floridës. Qe një shtëpi e bukur, por që nuk është më, shqiptarët nuk arritën ta ruanin e ta kishin si shtëpi muze në kujtim të ikonës kombëtare.Shtëpia ishte e rrethuar me një livadh të bukur me plot pemë të llojllojshme me portakallë, limonë, qitro, palma, biber brazilianë dhe pemë ekzotike. Tërë kopështi ishte i rrethuar me gardhiqe shumë ngjyrëshe të hibiskusit. Fan Noli pat blerë edhe dy parcela të vogla në anën e djathtë dhe mendonte të blente akoma në anën e majtë.
Por le të ndjekim kronikën: Më 1950 Noli boton veprën”Historia e Skënderbeut, kryezotit të Arbërisë (1404-1468”, variant i ri i botimit të mëparshëm.
Në shkurt 1959, ai shkroi “Dhjatën” apo Testamentin. Një nga kërkesat e tij themelore ishte që të varrosej thjesht e pa shpenzime.
Më 1960 u botua “Pesëdhjetëvjetori i Kishës ortodokse Shqiptare”(1908- 1958) nga Metropoliti Fan S. Noli.
Tetor-nëntor 1964, Noli shtrohet në një spital të Bostonit dhe më 2 nëntor operohet pa asnjë shpresë shpëtimi.
Me 13 mars 1965, pas një sëmundje të rëndë , pushoi së rrahuri në Florida, në moshën 83-vjeçare, zemra e Nolit, që mbetet ikona e shqiptarëve të Amerikës. 45 vite më pas shqiptarët krenohen me themeluesin e Kishës Ortodokse Shqiptare, editorin e parë të Diellit, themeluesin e Federatës”Vatra”, krenohen me shkrimtarin, poetin, muzikologun, studiuesin, përkthyesin brilant, polemistin, oratorin, ish kryeminsitrin e Shqipërisë për 6 muaj.(Përgatiti për Diellin-DG– Arkiv-)

Filed Under: Featured Tagged With: -13 MARS 2017, 13 Mars 1965, 52 VJETE NGA SHUARJA, dalip greca, E FAN S. NOLIT

JETA E FAN S. NOLIT

June 26, 2014 by dgreca

Nga Agim Xh. Dëshnica/
JETA E NOLIT- PARA E GJATE LUFTES SE PARE BOTERORE/
Nëse Autobiografia lexohet pa hyrje e parathënie, Noli merr pamjen e një mali të lartë, të cilin „profesorët“ janë orvatur më kot ta vendosin në krahun për të cilin nuk pat ëndërruar kurrë.
Fan S. Noli u lind më 6 janar 1882 në një familje shqiptare, në qytezën Ibrik Tepe, pranë Edrenesë, në Turqi. Mësimet e para i mori në vendlindje, në shkollën gjashtëvjeçare për katër vjet. Mësimet e mesme i kreu në gjimnazin grek të Edrenesë. Ndërkohë bashkëpunon me shoqëri të ndryshme artistike. Më 1900 për pak kohë punon në Stamboll. Me shpresë për t’u regjistruar në universitet, niset për në Athinë. Gjen punë vetëmsi sekretar pranë një mësuesi grek. Me rekomandimin e tij, pranohet në një kompani artistike. Askush nuk e beson shpifjen, se Noli i ri qenka “arratisur natën për borxhe”, siç nxihet në letrën e sajuar. Në shoqërinë e aktorëve u shqua për mirësjellje dhe për talent në artin dramatik. Punon me ta rreth tre vjet. Viziton shumë vende të Perandorisë Turke, Ballkanin, Turqinë dhe Afrikën, të cilat i lanë mbresa të pashlyeshme. Në këto vite kërkon të lidhet me lëvizjen patriotike shqiptare, me Nikolla Naçon në Bukuresht dhe Faik Konicën në Belgjikë. Me kompanin ndahet në Egjypt.
Më 1902 nis veprimtaria e tij atdhetare, e lidhur ngushtë me krijimtarinë artistike. Boton në gazetën Drita, të Shahin Kolonjës. Siç del nga letrat dërguar jo një fantazme, por atdhetarëve shqiptarë në Egjypt, u njoh e bashkëpunon me Jani Vruhon, Thanas Tashkon, Spiro Dinen dhe nuk “u arratis për të shpëtuar nga një martesë.“ Me ndihmën e tyre financiare, përkthen e boton në greqisht veprën e njohur të Sami Frashërit, “Shqipëria, ç’është, ç’ka qenë, e ç’do të bëhetë.” Sipas këshillave dhe ndihmës së tyre bujare, në moshën 24 vjeç, më 10 maj 1906 mbërrin në Nju Jork. Po atë ditë niset për në Bafallo, ku ndodhej shoqëria “Mall’i Mëmëdheut“, themeluar nga Petro Nini Luarasi. Pas tre muajsh, me ftesë të Sotir Pecit, vjen në Boston dhe bashkëpunon në gazetën Kombi. Më 8 janar 1907, themelon shoqërinë patriotike Besa-Besën dhe më 15 shkurt 1909, gazetën Dielli. Kjo gazetë historike i shërbeu çështjes së madhe, lirisë dhe pavarësisë së Atdheut. Aty lexuesit shqiptarë njohën penën e artë të Fan S Nolit.
Theofan Stilian Noli njihet si themeluesi dhe drejtues i Kishës Ortodokse Shqiptare të pavarur në Amerikë.Eshtë koha, kur më 1908 dorëzohet prift në Kishën e Shën Kollit, në Nju Jork.Meshën e parë e jep në gjuhën shqipe, në Boston.Ndërkohë studion për katër vjet në Universitetin Harvard dhe më 1912 diplomohet me sukses për letërsi. Të kësaj kohe janë krijimet në revistën Albania, në gazetat Dielli, Drita etj.
Në vitet 1910 e 1911, përpara shoqërisë Besa-Besën, mban fjalime të zjarrta në përkrahje të kryengritësve shqiptare në Kosovë, duke ngritur lart luftën e trimërinë e tyre, me Isa Boletinin e Idris Seferin në krye, në betejat e Cernalevës e në Grykën e Kaçanikut.
Më 1911, i ngarkuar me mision fetar e atdhetar, viziton kolonitë shqiptare në Bukuresht, Sofje e gjetkë, i pritur me dashuri nga shumë bashkatdhetarë.Në praninë e tyre meshon me gjuhën e bukur shqipe. Pas një largimi të gjatë, në Sofje pati një takim të mallëngjyer me prindët e të afërmit e vet, mandej një ndarje tepër të hidhur.
Në kohën kur Perandoria Turke po humbiste Ballkanin, me nismën e Nolit e Konicës, shoqëritë shqiptare Besa–Besën, Arësimi, Malli i Mëmëdheut, Hylli i Afërditës etj. u bashkuan në Federatën Panshqiptare Vatra, me seli në Boston, më 28 prill 1912. Sekretar i Komisionit Qendror u zgjodh Fan Noli, kurse Faik Konica me Kristo Floqin u caktuan organizatorë të degëve. Noli zgjidhet kryetar i Vatrës më 17 korrik 1915 dhe më 1 korrik të vitit 1917. Krahas Diellit botohet në anglisht, Revista Adriatike.
Federata Panshqiptare Vatra në ato vite, mori pamjen e një qeverie në mërgim. Drejtuesit e saj u mirëpritën nga institucionet zyrtare, si përfaqësues të Shqipërisë. Me ligjëratat e tyre të shkëlqyera, mbrojtën çështjen shqiptare. Fan Noli shpesh largohej i ngarkuar me detyra të rëndësishme. Në vjeshtën e vitit 1912, kur Atdheu ndodhej para rrezikut të copëtimit, i dërguar nga Vatra ndodhet në Londër.Nga kryeqyteti britanik, përshëndet Ismail Qemalin për shpalljen e pavarësisë.
Më 1913 Federata Vatra, me udhëhqës si Noli dhe Konica, me anën e gazetës Dielli, mitingjeve të fuqishme, momerandumeve dhe telegrameve, të shumta, protestoi me vendosmëri, kundër vendimeve të Konferencës së Ambasadorëve në Londër, të cilat përgjysmonin teritoret e Shqipërisë.
Në mars të atij viti Noli së bashku me veprimtarë të tjerë, merr pjesë e flet në Kongresin e Triestes, të organizuar nga Faik Konica, për çështjen e tërësisë tokësore të shqiptarëve. Në korrik viziton për herë të parë tokën amtare. Më 1914 ndodhet përsëri në Shqipëri, në shërbesat e Kishës Ortodokse Shqiptare.
Gjatë Luftës së Parë Botërore 1914-1918, Shqipëria u kthye sërish në një arenë të rrezikëshme për të ardhmen. Në emër të Vatrës, vatranët me Nolin në krye, vepruan gjallërisht me një politikë të zgjuar, kundër qëllimeve grabitqare të shteteve ndërluftuese.
Në momerandumin e dates 28 nëntor 1918, dërguar Preidentit Uillson, ku firmatari kyesor është Fan Noli, pasi parashtrohet historia e Shqipërisë jugore, kalohet në çështjen e Kosovës. Ndër të tjera shkruhet:“Arsyet etnografike nuk janë të vetmet ato, të cilat kërkojnë korigjimin e kufijve në emër të Shqipërisë.. Humbja përfundimtare e krahinave pjellore të Kosovës dhe Çamërisë, apo Epirit të Jugut, do të gjymtojë jetën ekonomike të shtetit shqiptar. Qytetet e Pejës, Prizrenit, Gjakovës , Strugës e Dibrës që iu dhanë Sërbisë e Malit të Zi janë tregje të krahinave që iu hoqën Shqipërisë në mënyrë krejtësisht absurde dhe të padrejtë nga Konferenca e Londrës.”
Lidhjet e fuqishme me veprimtarët në Atdhe, ndihmat dhe nxitja e luftës së tyre për çlirimin e mbrojtjen e tij, u kurorëzuan me Kongresin e Lushnjës dhe formimin e Qeverisë së Sulejman Delvinës.
Më 1920, në emër të Qeverisë Shqiptare, Noli merr pjesë në bisedimet e Lidhjes së Kombeve, në Gjenevë. Në debatet për çështjen e kufijve, si një diplomat i madh, hedh poshtë argumentet e delegatëve fqinjë, me ligëratat e njohura në histori. Falë zotësisë së tij, Shqipëria u pranua në Lidhjen e Kombeve. Më 1921 kthehet në Atdhe. E shohim Peshkop në Korçë, Metropolit në Durrës. Si i dërguar i Vatrës merr pjesë në jetën politike dhe zgjidhet deputet. Gjatë seancave parlamentare Noli ngrihet e flet për çështje të pazgjidhura kombëtare, për probleme të ndryshme ekonomike e shoqërore.Ligjerata e njohur e Nolit në nderim të presidentit amerikan Udrou Uillson, shpreh respektin e thellë të popullit shqiptar ndaj SHBA, si e vetmja shpëtimtare e Shqipërisë.
Vrasja e Avni Rustemit, më 20 prill 1924, shkaktoi papritur zëmërimin e anëtarëve të Shoqërisë Bashkimi dhe deputetëve të opozitës. Kjo ngjarje në histori njihet me disa emra. Analistët e historisë e quajnë, disa “Kryengritje, disa “Revoltë”, disa “Grusht Shteti” dhe “i ashtuquajtur Revolucion”, por zakonisht në tekstet e historiografisë së majtë, emërtohejme bujë „Revolucioni Demokratik i Qershorit“. Kjo lëvizje intelektualësh, e përkrahur nga qytetet dhe zonat fshatare, u zhvillua pothuaj paqësore, herë si marshim me armë në sup, herë si procesion fetar me qirij ndër duar, ku fryma gandiste e Peshkopit Theofan, ishte e pranishme kudo. Në gjendjen e krijuar, Noli gjykoi drejt, ku mori përsipër me short drejtimin e Qeverisë e re,
Më 10 e 12 qershor 1924, në emër të Vatrës Konica përshëndeste:“Lutemi bëni të njohur ushtërinë kombëtare simpatitë tona prej zemre për veprimin patriotik të saj…Vatra uron ushtërinë kombëtare dhe udhëheqësit civilë e ushtariakë të revolucijes shpëtimtare për suksesin e shkëlqyer.”
Sipas Qerim Panaritit, “Me bekimet e Konitzës dhe të Vatrës Noli më 17 qershor 1924 formoi Kabinetin si pason: Noli, Kryeministër; Sulejman Delvina, Ministër i Punëve të Jashtme, Kolonel Kasëm Qafëzezi, Ministër i Luftës; Luigj Gurakuqi, Ministër i Financave; Qazim Koculi, Ministër i Punëve Publike; Stavro Vinjau, Ministër i Drejtësisë.”
Programi i Qeverisë me tipare amerikane, në fakt ishte një hap përpara në zhvillimin demokratik të viteve 20, por siç dihet për mungesë kohë nuk mundi të zbatohej tërësisht.. Më 24 dhjetor 1924, kur Qeveria Demokratike ra, pas kërcëmit me armë Noli u detyrua të largohej nga Atdheu, duke shmangur luftën vëllavrasëse.
Panariti sqaron se “Viti 1924 i dha funt karierës politike të Nolit dhe filloi kariera letrare. Në shumë bisedime me Nolin gjatë tridhjetë vjetëve të funtme, shpesh herë bisedonim për vendin e tij në historin’ e Shqipërisë, i cili thoshë: nëqoftëse emër-i im do të mbahet mënt në të ardhmen, munt të rronjë, vetëm në fushën e letrave.”I vendosur në Gjermani, krijon poezi të fuqishme dhe shqipëron kryevepra nga letërsia botërore. .Një pjesë e tyre u botua në gazetat Republika, Imigranti, Liria Kombëtare etj. Në mbarim të vitit 1932, vendoset përgjithmonë në SHBA. Republika, Imigranti, etj. u mbyllën, kurse Vatra dhe Dielli vijuan më tej, veprojnë gjallërisht edhe sot.
Sipas Faik Konicës, qysh në vitin 1921, Fan Noli e Ahmet Zogu u njohën e bashkëpunuan në një parti.Pas qendrimeve të kundërta për zgjidhjen e çështjeve kombëtare që shtronte koha, më 1933 u miqësuan sërish dhe patën marrëdhënie të qendrueshme. Kjo u duk në kursin e ri të shtetit shqiptar, nga viti 1933 deri më 1939. Në gazetën Republika të datës 12 mars 1931, Noli boton shkrimin „Atentati kundër Ahmetit.“ Pasi parashtron disa nga idetë e veta demokratike, mban një qendrim të vendosur kundër përdorimit të dhunës: „Atentati i vajtur mbarë munt t’i bënte dëmca më të math Shqipërisë dhe një shërbim të paçmuar Musolinit dhe fashizmës italiane.“
Gjestet bujare të Ahmet Zogut flasin qartë. I pari më 1933, financimi për shërimin e Fan Noli. I dyti më 1938, për diplomimin në Konsevatorin e Nju Englandit në Boston.

JETA E NOLIT
GJATE DHE PAS LUFTES SE DYTE BOTERORE

Jo vëtëm më 1932, por as në vitet që do të vinin, Noli nuk e ndërpreu kurrë veprimtarinë në shërbim të Kombit të vet. Më 1937, me rastin e festimeve të 25 Vjetorit të Pavarsisë Kombëtare, në botimet zyrtare të Qeverisë së Mbretit Zog, shkruhej: „me alfabetin e Manastirit merrte një herë e mirë fund çështja e shkrimt të gjuhës shqipe, historia e të cilit ka një rëndësi të posaçme për historinë e kulturës e të letratyrës s’onë, pse me të janë lidhur emnat më të bukur e më të mallëngjyerë të shkrimtarëve t’onë të kaluar. Çdo alfabet pati një sërë shkrimtarësh, po mbi të gjithë vetëm katër shkëlqejnë si yje të pa shoqë: Naimi, Fishta, Konica e Noli.” Në Albumet e përkryera me fotografi pa retush, krahas figurave të shquara të kombit, shkëlqente dhe portreti i hijshëm i Fan S Nolit.
Po atë vit Faik Konica do të thoshte: ”At Noli do të mbetet në historinë e Shqipërisë si burri që arriu i pari me hir të vullnetit dhe hollësisë së tij, të kllasi gjuhën shqip në meshë. Dita që meshoi për të parën herë, është ogur i bardhë n’udhë të përparimit t’onë. Dhe as e harrojmë, as mund të lëmë të tjerët të harrojnë.”
Kur Atdheu u rrezikua përsëri më 1939, Fan Noli, Ahmet Zogu, Faik Konica, Mit’hat Frashëri etj. janë në krye të detyrës. Në gusht të vitit 1942, Konica i dërgon mbretit Zog një letër mjaft me rëndësi për temën që trajtohet. Letrën e gjetëm në anglisht në librin “Faik Konitza- Selected Correspondence.”, botuar në vitin 2000, me hyrje nga Robert Elsie. Ndër të tjera, shkruhet: „Opinioni i popullit shqiptar tashtiështë në favorin Tuaj Madhëri. Dhe ky kryesisht për shkak të gojëtarisë dhe influencës së Imzot Nolit. Unë mendoj se Imzot Noli, do të ishte njeriu ideal për kryeministër, por për fat të keq fakti që tani ai është qytetar i Shteteve të Bashkura një zgjidhje e tillë paraqet vështirësi…“Më 27 maj 1943, Noli i shkruan ministrit të oborrit, Sotir Martinit: “Jam gati të jap gjithçka për Frontin e BashkuarShqiptar.”Në letrën për Anton Logorecin, gazetar i BBC më 1943, shkruan: “Njohja e mbretit Zog, është po aq e domosdoshme si prove e pa ekivoke.”Njëkohësisht interesohet të njihet me grupimet nacionalistë që luftonin kundër fashizmit.Miraton marrëveshjen e Mukjes. Përshëndet rininë trime e cila pat dalë malit kundër pushtuesve fashistë, për një Shqipëri të lirë dhe demokratike. Situatën e luftës në Shqipëri e njihte pak a shumë mirë. Në raste të veçanta shprehej optimist, për sigurinë e tërësisë tokësore, me ndihmën e SHBA.Historiani Beqir Meta shkruan:“Nuk është aspak ekzagjerim, po të nxjerrim përfundimin se gjatë Luftës së Dytë Botërore “Vatra” qe e vetmja organizatë shqiptare, i vetmi grupim shqiptar që u orientua drejt politikisht”. Merita u takon, sigurisht, Fan Nolit, Faik Konicës dhe miqëve amerikanë.
Pas luftës, Noli u ftua të kthehej në Shqipëri për të bashkëpunuar me “Guvernën Demokratke”.Përgjigjet vetëm me një përshëndetje diplomatike.Mosardhja në Atdhe fliste qartë, se ai nuk mund të miratonte një qeveri, e cila drejtohej nga një parti, sado e fshehur në maskën e Frontit Demokratik apo Republikës.Megjithatë punoi energjikisht për njohjen dhe pranimin e Shqipërisë në Kombet e Bashkuara, vetëm për popullin dhe vendin e tij. Me autoritetin e një personaliteti të njohur në SHBA, këtij misioni patriotik, ashtu si dikur, ia doli mbanë.
Më 1945, në moshën 63 vjeçare, në Universitetin e Bostonit, mbron dizertacionin, Gjegj Kastrioti Skënderbe, dhe nderohet me titullin doktor në filozofi. Si kryetar nderi, merr pjesë rregullisht në mbledhjet e Vatrës.Ndërkohë, me aftësinë e një peshkopi të nderuar, drejton Kishën Ortodokse Shqiptare.
Nga letrat e Nolit dërguar diktatorit E. Hoxha, merret vesh se viti 1946 shënon fundin e marrrëdhënieve të Vatrës me „Guvernën Komuniste të Tiranës“. Shkaqet qenë të shumta që nga mosvarveshjet për çështje kombëtare, politike dhe për ndërhyrjet në punët e brendëshme të Vatrës nga njërëz të dërguar nga diktatori. Në këtë kohë bisedon me përfaqësuesit e Shqipërisë dhe për çështjen e varrimit të Faik Konicës në Atdhe. Ata u përgjigjen: „Shumë mirë munt ta varrosim Konicën në Shqipëri, por më parë duhet ta sjellim para gjyqit të popullit“. Noli tha: „Po dëgjojmë dita ditës se jeni duke gjykuar kundërshtarët tuaj të gjallë! Por kurrë nuk na kishte shkuar mendja se jeni aq trima sa të hithni në gjyq dhe të vdekurit!“
Më 1947 boton dy vepra në anglisht, “Historia e Gjergj Kastriotit Skënderbe” e “Bethoveni dhe Revolucioni Francez”, më 1948, “Albumin” me shkrime letrare, më 1950, „Historia e Skenderbeut“ në shqip, një version i ri dhe më i plotë shkencor Fan Noli ishte i lidhur shpirtërisht me popullin e vet, i cili vuante nën sundimin e një diktature të paparë në histori. Sipas shkrimtarit Petro Marko, në librin “Retë dhe Gurët,, me rastin 28 Nëntorit më 1952, do të fliste në Zërin e Amerikës me këto fjalë: „O ti që je në fuqi me hanxhar në dorë për të prerë kokat e patriotëve, thuam ç’po bën… Shqipëria pret një Shën Kostandin për të shpëtuar ngakjo kasapanë.”
Në takimin e 50-vjetorit të Diellit më 1958, me një zë djaloshar tha: :“Kishim në program një Shqipëri indipendente, e bëmë; të mirë a të keqe, e bëmë. Kishim në program një Kishë Autoqefale, e bëmë; të mirë a të keqe, e bëmë.U a lëmë si barrë të tjerëve ta mirësojnë, po ne e bëmë.”Kjo ligjëratë e bukur e inçizuar dhe në një disk, fillon me përshendetjen drejtuar Baba Rexhepit dhe Imam Vehbiut. Në ligjërimet e botuara nga Profesor Jorgaqi, në shënimet e veta këto dy emra kuptimplotë, nuk shpjegohen as më 2002. Por fotografia në gazetën Dielli me deçiturën “Besnikët e Nolit”, tregon në heshtje se si Noli buzëqesh në mes të Baba Rexhepit, Imam Vehbiut dhe demokratëve Anton Athanasit e Kristo Thanasit.
Petro Marko përmend dhe një ndodhi të vitit 1960.Mehmet.Shehu vjen në Nju Jork për të marrë pjesë në një mbledhje të hapur në OKB.Pas dërgimit të tri letrave, për një takim me Nolin, nuk mundi të merrte asnjë përgjigje. Duke kërkuar në arkiva, përgjigjen e gjetëm në gazetën Dielli, 28 shtator 1960: „Letër e hapur Mehmet Shehut.“ Nga mbarimi i kësaj letre të gjatë noliane, lexohet: “Nga sa mund të kuptojmë neve së largu, sistemi juaj, sistem fashist, nuk vepron në bazë të kanunit, shvillohet në bazë të kobures dhe të burgut…“
E kësaj kohe është deklarata tjetër.: „Shteti shqiptar nuk mund të mbahet më këmbë dyke vrarë, persekutuar dhe dyke burgosur kundërshtarët që s’bashkohen me politikë me mejtimet tuaja.”
Më 1961, Fan S Noli, krijon kryeveprën “Sulltani dhe Kabineti”. Më 1963 merr pjesë në një seancë të rëndësishme, në Parlamentin e Masaçusetsit në Boston, kurse më 1964 në Shtëpinë e Bardhë, në Uashington. Nga fundi i vitit 1964, i sëmurë rëndë, shkruan poezinë e fundme “Vdekja e Sulltanit.”
Ditët e fundit të jetës, i kalon në shtëpinë e bukur, të dhuruar nga Vatra qysh më 1953, në Fort Lauderdale, Florida.Më 13 mars 1965, pasi u ndie më mirë, doli të shetiste nëpër bregun e oqeanit. Befas pranë valëve të zhurmëshme, shpirti i tij fluturoi si një shtërg paqësor i lirisë, duke lënë për brezat e ardhëshme mesazhin:
Se pas dimrit vjen një verë
Që do kthehemi një herë
Pranë vatrës, pranë punës,
Anës Vjosës, anës Bunës.
Në gazetën Dielli të datës 24 mars, shkruhej: „Ati ynë kaloi ngakjo jetë, si dita që i zen vendin natës.”

NOLI DHE POEZITE E FUNDIT

Lexuesit të njohur tashmë me Fan S Nolin e vërtetë, për marrëdhëniet e tij me Ahmet Zogun dhe me Qeverinë komuniste të Tiranës, e kuptojnë lehtësisht Albumin-1948, me poezi në dukje të “majta”, “antifetare”, “leniniste” dhe “antizogiste”. Në kohën e diktaturës komuniste ato merrnin një kuptim krejt të ri, ndër to, edhe “Sulltani dhe Kabineti“-1961, ku personazhet kryesorë të udhëheqjes komuniste, mbulohen me ofiqe zyrtarësh osmanë dhe tituj fetarë, të pajisur me Bibëll e Kuran. Si diell i ndritur, aty shfaqet gjenialiteti i Nolit të Madh. Edhe krijimi i tij i fundit “Vdekja e Sulltanit”- 1964, i komentuar keq nga profesorët, nuk ka të bëjë aspak me mbretin Zog, është një poezi intime e Nolit!Ashtu si veprat e Shekspirit, edhe veprat e Nolit, jetojnë në kohë përjetësisht.
Për poezine Kabineti dhe Sulltani, pa dashur të paraprij me sqarime të kota , e lëmë lexuesin të nxjerr përfundimet nga vetë poezia e Nolit më 1961, nga shkrimi plotë i Qerim Panarit dhe jo i cunguar nga “nolistët”, në Albumin II, Boston 1966.
Kërkoni origjinalin Albumi- 2 dhe lexoni.

FAN S NOLI

SULLTANI DHE KABINET
(Fragment- botuar për herë të parë në gazetën Dielli- 1961 )

Shokë, sot kam panair
Shokë, bëmëni sehir;
Sillni kupat e gostisë,
Sillni shishet e rakisë.

Kupë e parë, jam aga,
Kup’ e dytë, jam Pasha,
Kup’ e tretë, shpall ferman,
Ngjesh një pall’ e jam Sulltan.

Jam Ali Qopeku i Parë,
Qen si unë s’keni parë;
Pra kur leh duartrokitni,
Zbrasni topat brohoritni!

Jam imami e jam dovleti,
Padishahu e Muhameti,
Jam Xhenemi e Xheneti ,
Kijameti e selameti.

Jam xhamia e jam namazi
Jam zinxhiri e jam kafazi,
Jam budrumi e jam zullumi
Kush ngre kokën e merr lumi,

Kush do ligj’ e republikë
Me statut e me logjikë,
E ka pisk e ngordh si hor
Në konop si tradhëtor.

Ju a nisa historinë,
Dhe ju solla prokopinë;
Lë pas meje dinasti
Për vazhdim e për lavdi.

Nukë pata parëardhës,
ju lë një bir pasardhës
Gjurmën time të pasonj
Dhe vatanin ta sundojë.

Shkruaj ti o Bash –Qatip
Shkruaj mprehtë’ e me tertip,
Lidhi llomotit’ e mia,
Shkrepi nesër te xhamia.

Ty Abdull- Jezid Sersem,
Ty të bëra Sadrezem;
Merr nga burgu çdo rezil,
Çdo kusar dhe çdo katil.

Ty Abdull- Xhahil Nefer
Ty të bëra Serasqer;
Bjeru armiqve, shuaji,
Thyeji e bluaji.

Ty Halim që s’di këndim
Je vezir për arsim.
Mbylli shkollat se na nxinë,
Me kallamn’ e tradhëtisë.

Leri hapur medresetë
Seminaret e teqetë
Po me gjuhët arabishte,
Hebraishte dhe turqishte.

Këtë urdhër çpalle vrap;
Libër ti laik, mos hap;
Me Ungjillin e Kuaranin
Merret Prifti me Imamin.

Ty Haxhi Domuz evlat
Ty të bënj Vezir Xhelat
Lidh litar dhe mbreh sëpatë
Var e ther po pa shamatë.

Vraji , preji kundërshtarët
Si të funtmët dhe të parët
Se ma prishën qetësinë
Ma çkallmuan mbretëtinë.
————

Filed Under: Histori Tagged With: Agim Xh Deshnica, E FAN S. NOLIT, jeta

Artikujt e fundit

  • 12 QERSHOR, 1987 – THIRRJA NË BERLIN E PRESIDENTIT RONALD REAGAN: “Zoti Gorbachov, shëmbe këtë mur”
  • Kosova e  lirë nga 12 Qershori 1999, me NATO-n…
  • “Histori e shtypit arbëresh: nga zanafilla deri në ditët e sotme” Monografi e autorëve Prof. Hamit Boriçi dhe Dr. Jolanda Lila
  • Kuvendi i Kosovës, perpetuum mobile e seancave pa kufi
  • Lidhja e Prizrenit, thirrje për bashkim edhe në ditët e sotme
  • Propaganda serbe kundër UÇK-së
  • BREZAT E RINJ SHQIPTARË DHE ARSIMIMI  NË AMERIKË
  • Kur kryeministri Pandeli Evangjeli i dha nënshtetësinë shqiptare Aleksandër Moisiut dhe bashkëshortes së tij gjermane
  • Book Event Massacres in Kosovo 1998-1999 by Shkelzen Gashi marks the 26th Anniversary of Kosova’s Liberation Day and Sparks a Debate
  • HOMAZH NDERIMI PËR NJË BIR TË MADH TË KOSOVËS – DR. BUJAR BUKOSHIN
  • 12 qershori 1999 dhe 12 qershori i vitit 2025
  • NYPD Honors Albanian-American Police Officer for Heroism
  • 26 VJETORI I ÇLIRIMIT TË KOSOVËS, VATRA TELEGRAM URIMI
  • SHUMË PYETJE TË VËSHTIRA PËR TË DJESHMEN, TË SOTMEN DHE TË NESËRMEN E SHQIPËRISË
  • METODA DHE STILI SHKENCOR I ILIR IKONOMIT

Kategoritë

Arkiv

Tags

albano kolonjari alfons Grishaj Anton Cefa arben llalla asllan Bushati Astrit Lulushi Aurenc Bebja Behlul Jashari Beqir Sina dalip greca Elida Buçpapaj Elmi Berisha Enver Bytyci Ermira Babamusta Eugjen Merlika Fahri Xharra Frank shkreli Fritz radovani Gezim Llojdia Ilir Levonja Interviste Keze Kozeta Zylo Kolec Traboini kosova Kosove Marjana Bulku Murat Gecaj nderroi jete ne Kosove Nene Tereza presidenti Nishani Rafaela Prifti Rafael Floqi Raimonda Moisiu Ramiz Lushaj reshat kripa Sadik Elshani SHBA Shefqet Kercelli shqiperia shqiptaret Sokol Paja Thaci Vatra Visar Zhiti

Log in

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy

Privacy Overview

This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary
Always Enabled
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Non-necessary
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
SAVE & ACCEPT