….Dhe kusuret s’kanë të sosur/

Shkruan: Raimonda Shundi Dervishi /

 Në shkrimin dedikuar historive personale  të sistemit  diktatorial, kam prekur pjesërisht persekutimin deri në humbjen e kujtesës, apo dhe dëmtimet serioze jetike të emrit që më pas u kthye në skecin e dashur për kohën, “revolveri”.

Në këtë shkrim, ky personazh na rivjen në një version edhe më ndryshe. Cfarë ndodhi në fillimet e para të viteve 90’ me të ardhurit e parë Camë në tokën Shqiptare. Si u largua njëri nga grupi i turistëve duke iu fshehur syrit të fshehtë të sigurimit të shtetit, vetëm për një falenderim-përqafimi me  pinjollët e  familjes që i dhanë një pjesë të mirë të pasurisë së tyre?!. Le të shohim se si dhe cili ishte Fatmir Braho për ata që nuk kanë dëgjuar asgjë për cka i ndodhi. Historinë me rrevolverin e humbur në Muzeun Kombëtar të heroit Qemal Stafa, por edhe më tej.

Ndodhitë personale të persekutimeve në fillimet e viteve 90, ishin historitë më zbavitëse dhe të preferuara  për krijuesit. Inspiruar nga këto situata groteske dhe absurde personale ku individi u përballej pyetjeve, apo më keq akoma, kudogjendjes së sigurimit të shtetit, frymëzuan shumë emra të cilët tashmë nisën një periudhë të paprekur më parë. Emri i Koco Devoles, nis të evidentohej si skenarist, regjisor dhe aktor i shumë skicave të këtij humori të zi. E natyrisht shumë krijues të tjerë nisën praktikimin e ngjarjeve reale ngjizur nga ky absurd. Figurat e Xha Brahos, Nafijes, si dhe emrave simbol të sistemit si Gradeci, apo vetë diktatorit bën që këto copëza jetësore të ishin skecet apo telefilmat më të preferuar për kohën. Përpëlitjet dhe dialogët anormalë të hetuesve apo punonjësve të specializuara kalonin caqet e asaj cka njërëzit ishin mësuar të shihnin dhe dinin. Nga këtu nis procesi i zbulimit të disa mistereve nëpërjet humorit, humbëtira ku ishte hedhur një komb i tërë në emër të parimeve. Ky është privilegji i artit. Kështu mund ta perceptosh më mirë batakun ku qemë katandisur.

 

Kjo histori i referohet viteve 80. U desh të kalonin rreth 10 vite që kjo copëz jete të ngacmonte Veli Radën duke e sjellë në këtë version që ne e njohim. Por cfarë  ka më shumë se ajo që ne pamë?

Cili ishte Fatmiri

 

Fatmir Braho (1950-2012) Cami nga Spatari e Filati, djali plotë jetë e gazmor, sportin e kishte pasion (futbollist i të rinjëve në klubin sportiv Dinamo), ndërsa puna si mekanik ishte profesioni që e ushqeu me bukë familjen e tij të madhe. Ishte djali i vogël  i Camëve që erdhën në fund të Nëntorit në vitin 1944, pas shpërnguljes masive të këtij komuniteti  nga genocidin i tmerrshëm Grek. Familje e madhe si në numër, ashtu edhe në emër. Në gjëndje të mirë ekonomike, kokëulur dhe i ndjeshëm – karakteristikë e kësaj familjeje që merej me blegtori. Ymer Braho (nga Spatari) dhe Fatime Zeqirjai (nga Filati) ishin prindërit e Fatmirit të cilët pasuria dhe bizneset që kishin në Spatar (fshat me shumicë Came pranë zonës së Igumencës), vetëm i bënë më njerëzorë ndaj  më pak të fatlumëve. Ymer Braho (babai i Fatmirit) së bashku me familjen (kater fëmijë e gruan shtatëzënë në kohën e eksodit) në Shqipëri erdhën kur ishin rreth të 35- vjetëve. Nga vendi i tyre morën një pjesë të vogël të bagëtive të shumta që kishin, kalin dhe familjen e ngushtë prej 6 vetësh. Tre fëmijë të tjerë do të lindnin në tokën tashmë të re dhe pak të  njohur, ku  më i vogli ishte Fatmiri. Specialiteti i kësaj familjeje ishte dhe vijoi të jetë edhe në vendin e ri bulmeti, ku bagëtia ishte me shumicë.

Banorët e Spatarit rrëfejnë histori të shumta për këtë mbiemër edhe për faktin se ishte familja e myftiut të urtë e paqësor Zeqir Zeqirjai, studiuar në Stamboll për teologji. Myftiu si tregëtar dhe i shkolluar e njihte Shqipërinë pasi vetë mbreti Zog e kishte ftuar në dasmën e tij të madhe. Kur familjet e varfëra blinin në dyqanët  e tyre, blerësit kishin edhe shtesën e dhuruar nga vetë i zoti i dyqanëve, kjo rrëfehej nga banorët. Largimi nga pasuria dhe gjithcka kishin vënë me djersë e trashëgimi, u la pas eksodit. Ndaj një pjesë e mirë e bagëtisë dhe tokave që kishin, ua dhuruan pikërisht kësaj kategorie, kryesisht ish punëtorëve të tyre, ose komshinjve grekë apo camë që vijuan të jetojnë vetëm pasi ndërruan fenë e nacionalitetit. Kjo dhuratë nuk mund të harrohej lehtë.  Ata ende jetojnë e punojnë në ato prona e dyqane të cila një pjesë janë ende në gjendje pune, ndërsa resto dergjet në tokën e lënë djerrë.

 

Camët e parë Grekë në Shqipëri dhe takimi i fshehtë me Fatmirin në Muzeun Kombëtar

 

Kur këto camë mundësuan ardhjen në Tiranë rreth viteve 90, ndër emrave të tjerë, kërkonin të takonin edhe Fatmirin për të cilin kishin infomacione se punonte në muze. Por nuk dinin se muzeu ishte i mbushur me punonjësit e sigurimit të shtetit në atë masivitet, ndaj kishin kujdes mos diktoheshin prej tyre. Por kujdesi ishte i pjesshëm, pasi mjeshtrat e shpërndarë ndiqnin lëvizjet e turistëve hap pas hapi. Kohë më parë me incidentin e humbjes së revolverit, arma e heroit Qemal Stafa zhdukur nga një fëmijë i klasës së tetë teksa realizohet një vizitë me shkollën, përfundoi tragjikisht. Fëmija kurioz dhe i papërgjegjshëm për dëmin, mundi të marë rovolverin e reklamuar në xhamat e muzeut nëpërmjet shkopit mbajtës së lules në krah. Kur personeli përgjegjës pikasi zhdukjen e objektit, thërriten në hetim tre punonjësit e ngarkuar, ndër ta edhe Fatmiri. Por, fatmirësisht të nesërmen nëna e djalit e dorëzon armën e vjedhur, por ndërkohë punonjësit qenë të torturuar keqas në muret e errët të ministrisë së brendshme. Vizitat e bëra në shtëpi kohë e pa kohë nga personazhet e frikshëm të sigurimit, degraduan situatën deri në atë pikë sa goditet nga hemoragjia cerebrale duke u dergjur në spital për rreth tre muaj, tashmë edhe me kujtesë të humbur.

Kur camët e ardhur si turistë kërkonin Fatmirin, ai po përjetontë një dramë të dytë, pasi tashmë kishte një histori të jetuar pas hekurave të gjysmë dritës diktatoriale. Dëshira për ti takuar mysafirët nga larg ishte e madhe, por edhe frika e ndonjë komplikacioni ishte mbytës. Njëri nga turistët largohet tinëzisht dhe me ndihmën e një taksie gjen adresën e saktë të shtëpisë së tij dhe papritur i troket në derë. Me sytë e lotuar dhe përqafimet mirënjohëse turisti mdis shumë të tjerave nxjerr nga xhepi edhe një masë të konsiderueshme Dhrahmish (lekë Greke) duke u përpjekur të bindë tre djemtë e tij të vegjël të pranonin dhuratën modeste nga larg. Por ata, rrefuzuan trembur nga vështrimin i rreptë i prindërve. Kjo vizitë zgjati fare pak, në vrapin e ikjes, blic. Si hyri, ashtu edhe u largua. Ky takim ishte vijimi i ankthit të dytë për të.

 

Akuza 2 “Tentative për bombë vënie”

 

Pas kësaj ndodhie e cila nuk mbeti e pa vëzhguar, rinisën hetimet dhe sulmet e reja, e bashkë me të makthi e frika. Nuk kaloi shumë dhe ja tek del akuza për “Tentativë të hedhje së bombës” në muzeun e dytë që sapo u ndërtua me emrin “Piramida”, ku Fatmiri ishte magazinier. Për këtë  ngjarje, familjarët kanë më pak informacion, pasi Fatmiri nuk tregon asgjë. Në momentin e parë të mundshëm ai largohet nga Shqipëria dhe pasi provon tre shtete, përfundon të vendoset në Gjermani me familjen. Ngjarja me revolverit si dhe me gjithcka që ndodhi me jetën e tij nuk do të ishte marë vesh kurrë, nëse nuk do të qe larguar nga vendi. Ishte realizimi i intervistës si dhe arsyet  për pranimin e azilit politik, shkaku i publikimit te këtij realiteti të pa thënë. Deri në atë moment familjarët nuk dinin asgjë për cka hoqi kryefamiljari i tyre. Dhe sic ndodh në vendet e lira, kjo histori rrënqethëse tregohet me megafon në kampin ku ishin të strehuar emigrantë nga e gjithë bota në pritje të përgjigjes së dokumentave ndenjëse. Aty i informuan të gjithë, jo vetëm familjarët për atë cka realisht kishte ndodhur me jetën e tij.  Sytë  e të gjithëve ndalën vështrimin tek emri që kaloi gjithë këtë kalvar dhimbjeje.  Fati e mbajti gjallë edhe disa vjet deri në momentin e një ataku të ri cerebral për ta gozhduar në karrigen më rrota, e më pas largimin nga kjo jetë e lodhur në vitin 2012. Pas këtij rrëfimi familjarët nisën të organizonin e lidhin copëzat e kujtimeve në periudhën kur ai përpëlitej e u përsëriste dhimbshëm  nën zë  – “Nuk di gjë, nuk di gjë..”,  atyre që prezantoheshin si “ Shokët e Fatit” dhe që në fakt…  paskëshin qenë punonjësit e sigurimit të shtetit  të cilët kërkonin informacione si për të, ashtu edhe kolegët, panvarësisht kushteve kritike më shëndetin. Kjo ngjarje rrëfehet edhe nga motrat që i ndenjën në kokë gjatë periudhës së shtrimit në spital. Punonjësit e sigurimit të veshur herë si mjek e herë si miq, i largonin nga dhoma për ta pyetur duke survejuar vazhdimisht. Dhe kalvari i persekutimit vazhdon.