i shqiptareve – Dielli

Identiteti evropian i shqiptarëve

August 11, 2020 by dgreca

Nga Ismail KADARE*- Është folur shpesh për atë pjesë të Shqipërisë që, ndonëse s’guxon të dalë haptas, është kundër Evropës. Është folur për mafien dhe krimin e organizuar, që, duke mos njohur komb e atdhe, s’kanë si të çajnë kryet për to. Është folur për politikanë të korruptuar, që, ashtu si mafia, tmerrohen nga ligjet e demokracisë e nga standardet e Ballkanit evropian. Është folur për fjalimet antiamerikane në parlamentin shqiptar më 1997-ën, që kanë shkaktuar, me siguri, lot nostalgjikë në sytë e stalinistëve shqiptarë. Janë të njohura udhëtimet gjysmë të fshehta të politikanëve shqiptarë të të dy krahëve në vende disa herë të cilësuara si terroriste, me qeveri të dyshimta, që s’i duan as popujt e vet e me të cilat s’na lidh asgjë. Të gjitha këto dihen. E keqja është se kujtesa e politikës shqiptare është e shkurtër dhe, veç kësaj, disa nga politikanët tanë dinakërinë e tyre e kujtojnë për zgjuarsi. Është e kuptueshme që dhe haxhiqamilizmi, dhe komunizmi shqiptar do të linin pas vetes një frymë të sëmurë kundërevropiane. Është e kuptueshme që shumë njerëz do të ndihen keq në familjen e sotme të popujve. Problemi i mirëkuptimit ose moskuptimit shqiptar me kontinentin, është në thelb mirëkuptimi ose moskuptimi me vetveten. Raportet me Evropën s’mund të jenë veçse të qarta e pa dy- fytyrësi. Mesazhi i Evropës më 1997-ën dhe 1999-ën, ishte i qartë. Ajo na quante të vetët, ashtu siç ishim, me atë identitet që kishim. E vetmja kërkesë e saj ishte ajo që iu bë gjithë popujve të tjerë të ish-Lindjes komuniste: emancipimi, demokracia. Trillet, nazet dhe dyshimet nuk janë pa një burim. Një pjesë vijnë nga keqkuptimet tona të vjetra, një pjesë nga dredhitë e sotme. Ende disa vite më parë ishin të kuptueshme. Por në pranverë të këtij viti, ato janë të tepërta. Pengesat që s’na lënë, ose na duket se s’na lënë t’i afrohemi Evropës, përpara se t’i kërkojmë jashtë, duhet t’i kërkojmë brenda nesh. Nuk është pengesë asnjëra nga fetë e, sidomos, nuk është myslimanizmi ndaj të cilit dyshimi ngjan më i lehtë. Është thënë me të drejtë se të tri besimet janë të barasligjshëm në Shqipëri. Duke mos qenë pengesë asnjëri, po aq mund të thuhet se asnjëri s’është lokomotivë që na tërheq drejt Evropës. Në pengojnë, ata pengojnë të tre bashkë e, në tërheqin, këtë e bëjnë të tre njëlloj. Një shqiptar mysliman, është po aq i natyrshëm si shqiptar dhe si evropian, sa një katolik e po aq, sa një ortodoks. Në acarimet e shpesh në përpjekjet me turqit osmanë, shqiptarët myslimanë ishin në vijën e parë. Feja e njejtë me pushtuesin nuk ua mjegulloi idenë e lirisë. Bilbilenjtë, ata që në mënyrë aq të padenjë u përgojuan në Kuvendin shqiptar më 2006-ën, ishin një nga familjet martire, 13 djem oficerë të së cilës u varën brenda ditës nga pushtuesi me të njëjtën fé. E njëjta gjë ka ndodhur me shqiptarët ortodoksë. Martirët e vijës së parë kundër trysnisë mizore të shovinizmit fqinj, ishin pikërisht ata. Papa Kristo Negovani, At Stath Melani, Petro Nini Luarasi, janë vetëm disa nga emrat e mëdhenj që feja e njëjtë me kundërshtarin nuk ua zbehu për asnjë çast idenë e lirisë. Rexhep Qosja ka të drejtë kur thotë se nëse shqiptarët do të kishin ruajtur besimin fillestar, rikthimi i tyre në Evropë do të kishte qenë më i lehtë. Por kjo keqardhje e tij, nëse mund ta quanim kështu, bie ndesh me këmbënguljen se gjysma jonë i përket ndërkaq qytetërimit lindor. Me këtë pranohet ngadhënjimi i vonuar i shtetit osman. Me këtë pranohet se në gjithë gadishullin ballkanik i vetmi popull që u thye, qoftë edhe përgjysmë, ishim ne. Në qoftë se kjo do të ishte e vërtetë, ne do të ishim të detyruar ta pranonim. Por kjo, për fat, nuk është kurrsesi ashtu. Siç u tha më lart, kombet nuk ndryshohen as nga pushtimet e as nga konvertimet. Nostalgjia e tërthortë që po shfaqet sot tek ne për otomanizmin nuk është vetëm e habitshme. Ajo është në radhë të parë poshtëruese. E po ashtu fantazma e Haxhi Qamilit, që përherë e më shpesh shfaqet në trojet shqiptare. Shtatorja që iu ngrit në qendër të Tiranës, më 2001, një shefi otoman, i shpallur si kinse themeluesi i qytetit, ka qenë fyerja më e madhe për kryeqytetin e shtetit, për historinë dhe ndërgjegjen shqiptare. Vetëm një popull që nuk e meriton lirinë mund t’i ngrejë shtatore pushtuesit të vet. Bashkia e Tiranës, e drejtuar në atë kohë “nga haxhi qamilët”, siç i cilësoi me të drejtë arkitekti Maks Velo, e ngriti atë shtatore natën dhe pa lajmëruar askënd, si keqbërësit. Banorët e pallateve rreth sheshit, ku ajo ende ngrihet sot, e mbajnë mend njeriun që printe vallen rrotull shtatores atë natë. Ky njeri mban një nga postet më të rëndësishme në qeverinë e sotme. Kjo shtatore është mishërimi i korrupsionit politik dhe moral të shkallës më të errët. Historianët e kanë shpallur të rremë këtë gjoja themelues. Emri i Tiranës si vend vendbanimi, është shumë më i vjetër se koha e këtij pashai. Klisheja krejtësisht e gabuar e përftimit të Shqipërisë si vend ndërmjetës, një sanduiç midis Lindjes dhe Perëndimit, një qytetërim as ashtu, as kështu, thënë ndryshe një “vend i as-as-it”, s’na bën kurrfarë nderi. Së pari, sepse nuk është e vërtetë, së dyti, sepse, të lakmosh një cilësim të tillë, është njëlloj si të vetëshpallesh “gjysmak”, që në shqip midis të tjerash do të thotë “tarrallak”. Ideja e përhapur andej-këndej dhe fatkeqësisht e përkrahur nga Qosja, se “fati ynë historik është i paracaktuar për të sendërtuar zbutjen e kundërshtimeve midis Lindjes dhe Perëndimit”, të kujton një nga njollat e historisë shqiptare, kapardisjen e Shqipërisë komuniste për kinse misionin e saj planetar për mbrojtjen e marksizëm-leninizmit. Ide të tilla delirante, ato me të cilat Shqipëria, për një kohë të gjatë, u bë gazi i botës, u kanë ardhur në majë të hundës shqiptarëve. Por jo politikanëve tanë. Me sa duket, reflekset e vjetra të zyrave të Enver dhe Nexhmije Hoxhës, u vijnë në mendjet e tyre prej mitomanësh. Janë këto, me sa duket, që shkaktojnë çoroditjen kryesore në politikën shqiptare. Një pjesë e madhe e politikanëve flasin gjithë ditën për Evropën dhe Perëndimin, por mendjen, me sa duket, e kanë nga Lindja. Nga Lindja në të gjithë gamën që ajo ngërthen: Lindja e Mesme, ish-lindja sovjetike, e po të mos mjaftojë kjo, edhe ajo kineze maoiste. Janë këto reflekse, që i shtyjnë këta politikanë, që, në vend që të përqëndrohen në çështjet e ngutshme madhore përpara të cilave ndodhet kombi shqiptar: mirëqenia, hyrja në Evropë dhe statusi i Kosovës, fillojnë e joshen nga fantazira pa kuptim, për të cilat nuk kanë as mundësi, as shtat e as tagër moral nga populli i vet. Të brengosesh se si do të pajtohet Perëndimi me Lindjen, të kinse ndërhysh, për shembull, në kinse rolin e ndërmjetësit, në mosmarrëveshjet SHBA – Iran, për energjinë bërthamore, kjo, në rastin më të thjeshtë quhet ëndërr në diell, kurse në rastin më të keq, e ka emrin korrupsion politik. Misioni i shqiptarëve në këtë planet, fati apo e thënia e

tyre, është një dhe i pandryshueshëm: mbrojtja e interesave të vendit të tyre, që quhet Shqipëri dhe i popullit të tyre, që mban emrin shqiptar.

Mua më duket se problemet janë tepër të qarta dhe gjithçka është në krah të kombit, akuzat që ngrihen janë marrëzi, ndërsa komentet kundërshtuese më duket se nuk kanë bazë.

Fragment: Marrë nga Sprova” Identiteti evropian i shqiptarëve”

Beppe Grillo ky hall i madh i shqiptarëve

March 8, 2018 by dgreca

Nga Ilir Levonja/Florida/

1-ilir-levonja-2-288x300-1

Ajo që është e trishtueshme me këtë historinë e zgjedhjeve në Itali, është mendësia jonë. Një opinion i tërë që bjerret pas komedianit Beppe Grillo dhe lëvizjes së tij 5 yjet, e cila sapo fitoi zgjedhjet aty. Ta kenë shqetësimin në lidhje me komunitetin shqiptar që jeton në Itali, politikat e fituesit etj., do u hiqja kapelen. Por jo! E kanë me paqartësinë e Grillos. Një fitues kot, pa program, me një fjalë vetëm llomotit. Kështu e quajnë ata. Kësisoj Italinë nuk dihet se çfarë e pret. Dhe mbledhin supet duke konstatuar si të paditur votuesit, italianët. U qajmë hallin. I quajmë të çuditshëm pasi prishën ritin. Me një fjalë e nxorrën Ps-në a Pd-në e traditës jashtë qeverisjes duke e futur vendin në qorrsokak.

Në fakt duhet thënë, që, mjerë ne për këtë mendësi, jo italianët. Por kjo kurrë nuk ndodh, ndaj mjerë ne, dyfish, a trefish më shumë. Mjerë ne që, kujtojmë se i mbaruam hallet tona dhe tani kemi zënë me këto të rajonit.

Që merremi me Italinë mirë bëjmë, sepse e thashë aty jeton gati gjysma e Shqipërisë. Ta kthejmë nga të duam, jemi kaq të lidhur sa gjynahet, sakrificat dhe të mirat i dinë ujrat e detit. I dinë rrugët e atij vendi, stacionet, metrotë, sipërmarrësit por edhe qeveritë. E aq më tepër, aty po rritet një aradhe e tërë shqiptarësh, madje konkurent në politikë, në art dhe shkencë.

Të cilët kur fitojnë, ne, vrapojmë të rrahim gjoksin duke i përmendur si shqiptarë. Nga ana tjetër harrojmë që i kemi dëbuar me lopatë nga vendi.

Pa harruar faktin se është Italia, audicioni i saj televiziv, kultura e saj, gjithçka e saj, dritarja që na shpuri në pluralizëm dhe demokraci. Mirëpo ka ardhur dita ta qortojmë për shkak të një komediani. I cili krejt ndryshe nga aferat tradicionale të formimit të një partie…, iu dedikua internetit, komunikimit të lirë, pa fushatat standarte dhe fondeve të padeklaruara asnjëherë. Dhe përmes tij për vite me radhë demaskoi padrejtësitë dhe krizat që sillte sistemi i korruptuar i partive tradicionale. Ofroi lëvizjen e tij, të njerëzve që e përkrahnin, të shoqërisë civile. Pasi e tillë është demokracia, e shoqërisë, jo e oligarkëve. U deshën plot 10 vite që lëvizja e tij të fitonte. Kjo në aradhen e ndryshimeve në vendet e rajonit. Përshembull si Franca, Austria, Hungaria, Greqia etj.

Sot plot opinionistë pyesin dhe presin. Cili vend e ka radhën? Cili vend do prishi ritin tashmë të dështuar të partive tradicionale? Pra, ka domethënien e një lëvizje që po ndodh organikisht. Sepse Europa është një, në kuptimin e ndjeshmërisë dhe ndryshimeve. Të thuash që Beppe Grillo është kot. Nuk e dimë se si e votuan italianët. Eshtë kot se nuk ka asgjë. Se për çfarë gjëje bëhet fjalë. Sepse në lëvizjet e mëdha me zhurmë dhe pa zhurmë, janë idetë dhe platformat, grinta denoncuese, ato që përbëjnë shtysat. Nëse eshtë fjala për pasuri, a ku dreqin e di se çfarë. Këto janë paradokse shqiptare. E aq më tepër, kur harrojmë se, nuk kishte asgjë edhe një peshkop me emrin Fan Noli dikur në Shqipërinë e vitit 1924, por u bë kryeministër. Ose kishte plot Hasan Prishtina, por e vramë në mes të rrugës.

Por mos t’i largohemi punëve tona. Kjo do të ishte më efikase. Se italianët dinë se çfarë bëjnë. Kanë menjanë dhe dinë se si ta tresin. Kanë zotëruar gjysmën e botës, janë shpërbërë e ringritur vetë. Po na ushqejnë edhe ne, Afrikën e plot vende nga bota në konflikt të vazhdueshëm e vende të lindjes së mesme.

Puna është halli jonë. A e ka të domosdoshme Shqipëria një lëvizje të re politike si vendet fqinjë? Si vendet promotorë të orjentimit të shoqërisës së saj? Apo do vazhdoj me këto programet e dala boje të oligarkëve aktualë, njëri më i pasur se tjetri. Italianët e lanë brenda llojit manekin një 82 vjeçar si Berlusconi. I thanë rri aty. Kurse ne, vendi pa rini, u themi etërve kthehuni. Do vazhdojmë me këto politikat vullnetare si kjo e mbjelljes së pemëve. Në vazhdën e aksioneve si dikur, kur ndërtuam brezaret, hekurudhat, metalurgjitë, azotikët etj. Apo do fusim vendin në shinat e demokracive perëndimore.?

Se i bie, që, lopatën e ka shoqëria, paratë agai…

Shqipëria e ka më se të domosdoshme një lëvizje të tipit 5 yjet. E ka të domosdoshme t’i bashkangjitet lëvizjes së shembjes së partive tradicionale. Nuk duhet të rrijë e fundit, si atëherë kur shembej muri i Berlinit dhe ne bënim sehir.

Shikoni vetëm duart tuaja. Shikoni vetëm ditën tuaj. Kohën me shumicë aq sa u duket dita vit. Duke iu kthyer në humbamen pas ERTV, lali Erit, një bolshevik klasik i aksionit dhe punëve vullnetare. Shikoni marazin që po u mbyt nga frika për të folur. Çfarë keni. Dhe si i arritët. Nëse keni shumë, i keni vënë padrejtësisht. Dhe nëse nuk keni asgjë, po padrejtësisht jeni bërë pronarë të asgjësë. Kaq. Jo më shumë…

ROBERT ELSIE,MIKU I DASHUR I SHQIPTARËVE

October 5, 2017 by dgreca

Robert-Elsie-1-640x504

ROBERT ELSIE – I SAKTI, I URTI, PUNETORI I MADH DHE MIKU I DASHUR I SHQIPTARËVE/ 2 Thanas-Gjika

-Kujtime nga Thanas L. Gjika/

Të hënë më 2 tetor 2017 vdiq Profesor Robert Elsie, albanologu më i shquar i ditëve tona në një spital të qytetit Bon të Gjermanisë, pasi ishte shtruar për t’u kuruar prej motor neuro disease. Kisha nja tre muaj që heshtja e tij dhe mospërmendja e emrit të tij në shtypin shqiptar, më ngjallte shqetësim. Më shkoi mendja të shkruaja disa kujtime për të dhe t’ia dërgoja si mirënjohje për gjithë atë punë që kishte bërë në disa fusha të albanologjisë. Mirëpo ditët shkonin njëra pas tjetrës duke u marrë sot me një gjë e nesër me diçka tjetër dhe, ja erdhi dita që më duhet t’i shkruaj, pa u konsultuar me të për disa saktësime datash dhe emrash.

Gjatë vizitës së tij të parë

Njohja ime me Robert Elsie-n ndodhi gjatë vitit 1977. Ai kishte ardhur pranë Akademisë së Shkencave për të bërë kërkime e studime lidhur me letërsinë tonë. Donte të mblidhte material për të hartuar një histori të letërsisë shqiptare anglisht, vepër e munguar. Nga ana e Institutit të Gjuhësisë dhe Letërsisë më ngarkuan mua ta shoqëroja për ta ndihmuar gjatë punës në Bibliotekën Kombëtare, Bibliotekën e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe në Bibliotekën e Institutit tonë…

Më ra në sy kujtesa e tij e fortë, karakteri i tij i qetë, e folura pa nerv. Nuk qeshte me zë, por buzëqeshte heshturazi. Fliste shqip me një fjalor jo shumë të pasur, por i shqiptonte shumë saktë të gjitha zanoret dhe bashkëtingëlloret e gjuhës sonë dhe nuk mund ta dalloje se cila ishte gjuha e tij amëtare. Kisha vënë re se gjermanët, francezët, italianët edhe më shumë rusët e grekët e flisnin shqipen me thekse të ndryshme, që mund t’i dalloje shpejt se cila ishte gjuha e tyre amëtare. Roberti e fliste shqipen pa asnjë akcent gjuhësh të huaja. Kur e pyeta se si e shpjegonte këtë dukuri, më tha se ai ishte rritur në Vankuver të Kanadasë, ku flitej anglishtja, por kishte mësuar që herët gjermanishten dhe gjatë shkollimit frëngjishten, keltishten, italishten, sërbishten, etj. Më sqaroi se shqipen e kishte mësuar kryesisht në rrugë autodidakte dhe se ishte përqendruar në zotërimin e gjuhës letrare të njësuar dhe nuk i njihte ende dialektet. Më shprehu dëshirën se po t’i jepej një bursë mund të bëhej nja dy vjet student në Fakultetin Histori Filologji. Mirëpo kjo mundësi nuk iu dha. Më tej ai erdhi shpesh në Shqipëri dhe Kosovë. Në Prishtinë mori pjesë në Seminaret e gjuhës shqipe që organizonte çdo vit Fakulteti Filozofik gjatë muajve të verës.

Nga pamja e jashtme, nga sjellja shumë e kujdesshme, njohuritë e gjera kulturore, gjuhësore dhe letrare, mosshprehja e opinionit për të tjerët, buzëqeshja e tij disi e ngrirë, më krijuan idenë se ai mund të kishte origjinë hebraike. Mirëpo as gjatë takimeve të atyre ditëve dhe as gjatë takimeve dhe shoqërimeve të mëvonëshme, nuk e pyeta për origjinën e tij familjare. Ai nuk fliste kurrë për familjen e familjarët e tij. Mbante veshur pantallona dhe këmishë që nuk kishin nevojë t’i hekuroste, kurse sandalet i kishte prej një materiali plastik, që nuk kishte nevojë t’i bojatiste.

Një ditë, për të mësuar diçka rreth rinisë së tij, e pyeta:

– A e ke vizituar kryeqytetin e Kanadasë?

Ai m’u përgjigj: “Në brigjet kanadeze të Paqësorit, ka shumë njerëz që lindin, jetojnë, plaken e vdesin pa e parë Otavën, kryeqytetin e shtetit. Unë me katër shokë pasi mbaruam maturën blemë një makinë të re dhe një çadër. Udhëtuam për gjashtë ditë duke fjetur natën në çadrën tonë. Gjashtë ditë kur shkua dhe gjashtë ditë kur u kthyem. Kanadaja është fushë e pamasë. Iknim me orë të tëra dhe në horizont nuk shihnim tjetër vetëm fusha me grurë. Kishim përpara fusha pa fund, horizont i njëjtë, platacione me grurë, herë pak të tatëpjeta e herë pak të përpjeta. Ishte një monotoni. Tani rrugët janë sistemuar më mirë dhe automjetet janë shumë më të shpejtë…

Ne kishim mbledhur jo shumë pare nga punët që kishim bërë gjatë kohës së shkollës, prandaj nuk mund të flinim nëpër hotele. Në hotel fjetëm vetëm në Otava. Shumicën e ushqimeve i blinim gjysëm të gatshme dhe i hanim pa i gatuar”.

Mua nuk m’u durua dhe e pyeta: – Po prindërit, nga ana e tyre nuk ju dhanë para?

– Mbas viteve 1950-1955, më sqaroi ai, mirëqenia e popullit kanadez ishte rritur dhe midis të rinjve u krijua një psikologji sipas së cilës, marrja e ndihmave prej prindërve ishte turp. Sejcili kishte mundësi, që me punën e vet të krijonte të ardhura të mjaftueshme për të jetuar e studiuar si të donte vetë, pra ishim të pavarur nga prindërit.

Jeta disi e ndarë nga bota atje në Vankuverin e largët më nxiti të synoj për të ardhur e jetuar në Europë. Që në fëmijëri më ishte ngulur ideja se Europa ishte pjesa më e mirë e botës.

Kur shkuam tek Biblioteka e Lidhjes së Shkrimtarëve, Flutura Greva shefja e bibliotekës, e sqaroi mikun se shkrimtarët, anëtarë të Lidhjes, sipas rregullit kishin depozituar sejcili nga një biografi të shkurtër mbi jetën dhe listën e botimeve të tyre. Roberti ia kërkoi dhe pasi pa disa, iu lut që t’i merrte me vete për të mbajtur shënime. Meqenëse Lidhja nuk kishte makinë kopjimi (kseroks), Flutura ia dha dhe ai i kopjoi mbrëmjeve në hotel dhe paraditeve kur punonte në Bibliotekën Kombëtare.

Kishte një shkrim të vogël, si shkaravitje. Shkruante me dorën e majtë, gjë që më bëri përshtypje, sepse tek ne nuk lejohej të shkruaje me dorën e majtë. Mu kujtua fëmijëria ime, kur isha në klasën e parë. Zonjushja ime, kur më pa se shkruaja me dorën e majtë, më detyroi që të mësoja të shkruaj me dorën e djathtë. Më dha detyrë të mbushja me shkrimin e dorës së djathtë faqe të rëra me gërmat a, A, b, B dhe c, C që kishim bërë deri atëhere…

Në vitet 1970-1980 tek ne nuk kishin hyrë kompjuterat, kurse Roberti punonte në shtëpinë e vet në Gjermani në një kompjuter të vogël. Kjo ia shtonte atij shpejtësinë dhe saktësinë e punës. Gjatë vizitave të para, ai nuk e përmendi faktin se punonte në kompjuter, ndoshta nuk donte të na lëndonte për varfërinë tonë.

Duke pirë kafe një ditë e pyeta:- Si të lindi ideja të merresh me letërsinë shqipe, letërsi e një populli të vogël dhe që është zhvilluar në një gjuhë të vështirë? Me gjuhët që dije, ti mund të studjoje letërsi më të mëdha dhe mund të arrije suksese pa u lodhur të mësoje shqipen e vështirë.

Roberti, më sqaroi:– “Në Europën Perëndimore është vështirë të gjesh tema studimi në fusha si historitë e letërsive dhe historitë kombëtare të popujve. Janë kryer aq shumë studime, sa që studjuesit e kanë vështirë të gjejnë tema studimi. Historia e letërsisë shqipe është një vepër e munguar në anglisht, prandaj mendova se ia vlente mundimi për të mësuar këtë gjuhë me anën e së cilës do të kapja një temë studimi që intereson shkencën dhe kulturën europiane.

Letërsia shqipe, është letërsi e pasur. Ka shumë popuj në Europë, që janë më të mëdhenj se populli shqiptar, si psh populli hollandez, por ky nuk ka letërsi të pasur si ka populli shqiptar. Populli shqiptar është popull që ka probleme dhe një popull që ka probleme e lëvron letërsinë shumë më tepër se popujt që nuk kanë probleme. Hollandezët janë marrë e merren me pikturë. Kosova zjen, prandaj atje lulëzon poezia”.

Gjatë vizitave të mëvonshme

Pas vizitës së parë, Roberti erdhi shumë herë të tjera në Shqipëri. Instituti i Gjuhësisë dhe Letërsisë më vuri sërisht ta shoqëroja e ndihmoja deri në vitin 1996, kur unë fitova lotarinë amerikane dhe u largova nga Shqipëria.

Ndoshta ishte mars -prill i vitit 1978, mbaj mend se ishte si shoqërues edhe Fatos Beja, punonjës tjetër i Institutit. Pasi vizituam Pazarin dhe Kalanë e Krujës, Roberti hapi bisedën për Bektashizmin. Pyeti nëse kishim parë ndonjë baba teqeje i cili gjatë kërcimit ritual fuste një thikë ose një shtizë nëpër bullçijtë e tij. Unë i thashë se kisha dëgjuar, por nuk kisha parë gjë të tillë. Fatosi i tha se kishte parë një ritual të tillë në një teqe në Gjinokastër kur ishte 14 ose 15-vjeçar.

Kur zbritëm në Fushë Krujë, para se të vijonim rrugën për Tiranë, Roberti kërkoi të ndalonim tek ish Teqeja e bektashinjve. Pyetëm dhe na treguan ku ndodhej. Prej kohësh ajo ishte kthyer në ambjent të një ndërmarrjeje prodhimi. Nuk mbaj mend se si quhej dhe çfarë prodhonte ajo ndërmarrje. Tek hyrja, në të majtë të portës së madhe ishte një pllakë e gurtë e thyer. Gjysma e saj qëndronte në mur brenda një kornize të krijuar nga gurë të skalitur pjesë përbërëse e murit, kurse pjesa tjetër ishte e rrëzuar në tokë, e thyer në disa copa. Në këtë pllakë jepeshin të dhëna në arabisht për atë teqe.

Roberti u afrua dhe u gëzua kur pa se shkronjat ishin të lexueshme. E fotografoi. Pastaj mblodhi copat që ishin për tokë, i afroi, i sistemoi sipas shkrimit dhe e fotografoi dhe atë pjesë.

Pastaj tha se kishte ndjekur një kurs për të mësuar alfabetin e arabishtes dhe se dinte shumë fjalë të asaj gjuhe, gjë që nuk e kishte thënë më parë. Modestia nuk e linte të mburrej e të përmendëte gjuhët që dinte, studimet që kishte kryer, artikujt që kishte botuar, dhe as plane për të ardhmen.

Të nesërmen kërkoi të vizitonte Varrin e Naim Frashërit që ndodhej tek ish Teqeja e KryeGjyshit Botëror. Në vitin 1937, me rastin e 25-vjetorit të Pavarësisë, Mbreti Ahmet Zogu u interesua dhe i solli nga Stambolli eshtrat e Naim Frashërit, autorit të poemës Qerbelaja, një nga poemat më të shquara të Bektashizmit. Ky institucion, pas vitit 1967 ishte kthyer në azil për pleq, kurse KryeGjyshin Botëror, Baba Dedejn, nuk dihej ku e kishin degdisur. Kjo qendër dikur aq e rëndësishme për besimin Bektashi ndodhej në anën lindore të Tiranës mbi vargun e kodrave. Jo larg saj u ndërtuan Uzina Traktori dhe Kombinati Poligrafik.

Shkuam atje, takuam drejtoreshën e azilit e cila na shpuri tek vendi ku ishte Varri i Naimit. Ajo dhe pleqtë azilantë na thanë se aty preheshin eshtrat e poetit, por në shtypin e vitit 1950 ishte shkruar se eshtrat e Naim Frashërit u shpërngulën dhe ishin rivarrosur anës bulevardit kryesor, pranë godinës së Komitetit Qendror të PPSH.

Më 1940, me rastin e 40-vjetorit të vdekjes së poetit kombëtar, Varri i Naimit te Kryeqendra e Bektashizmit Botëror ishte rindërtuar si dhuratë e Fancesko Jakomonit. Ishte vërtet madhështor. Qeveria komuniste ia kishte dëmtuar madhështinë, por ende dukej që kishte qenë një objekt monumental i rëndësishëm. Roberti nxori aparatin dhe bëri disa fotografi. Duke u kthyer në Tiranë më tha:

– Ky varr nuk e ka vendin këtu, të paktën duhej të ishte tek oborri i Lidhjes së Shkrimtarëve.

Mirëpo të dy kryetarët e Lidhjes së Shkrimtarëve, as ish kryetari i parë, Dhimitër Shuteriqi njeri me kulturë; dhe as Dritëro Agolli, kryetari aktual i kësaj lidhjeje, ndoshta e dinin ku e kishte vendin Varri i Naimit, por nuk besoj se kishin bërë një vizitë atje për të bërë homazhe me një tufë lulesh.

Sot, indiferenca e tyre e asaj kohe, më kujton faktin se si po këta njerëz të letrave nuk shpunë një tufë me lule gjatë viteve të tranzicionit te memoriali i Genc Lekës dhe Vilson Blloshmit, dy poetëve martirë të diktaturës komuniste në Librazhd…

Duhej të vinte albanologu Robert Elsie që të sugjeronte një vend më të përshtatshëm për varrin e poetit tonë kombëtar. Ndoshta mendimi i tij ndikoi, sepse pak kohë më vonë u krijua tek Kodra e Universitetit vendi memorial i Vëllezërve Frashëri. Aty u vendosën eshtrat e Naimit e të Abdylit, dhe bustet e tyre bashkë me bustin e Samiut, eshtrat e të cilit nuk i dha e as i jep, qeveria turke, me preteksin se Sami Frashëri i përket kulturës dhe shkencës osmane.

Ciganët, janë analfabetë në Shqipëri si në gjithë Europën.

Gjatë një vizite tjetër Roberti këroi të vizitonte Shkodrën, Bibliotekën e Shtetit dhe Institutin e Lartë, sot Universiteti “Luigj Gurakuqi”. Takoi dhe bisedoi me disa pedagogë, midis të cilëve pati interes për prof. Jup Kastratin, bibliografin e mirënjohur. Mbasdite, para se të niseshim për t’u kthyer, më kërkoi ta shpija tek ish Kisha e Madhe, e cila që nga viti 1967 ishte kthyer në pallat sporti. Brenda saj dëgjohej zhurmë e madhe, bërtitje tifozësh. Po luanin basketboll dy skuadra. Roberti, nxori aparatin fotografik, hyri dhe bëri disa foto.

Gjatë kthimit për Tiranë, aty afër Mamurrasit, pranë një përroi pamë një grup ciganesh pranë çadrave të tyre.

– Ata njerëz janë analfabetë edhe në Shqipëri si në gjithë Europën, tha Roberti.

Duke dashur t’i mburresha i thashë se në Shqipëri shkolla 8-vjeçare është e detyrueshme për gjithë fëmijët dhe ciganët nuk ka si të jenë analfabetë.
- Roberti tha:
  - I thashë shoferit ta ndalte makinën dhe zbritëm. Mora një libër në dorë dhe iu afruam një grupi me vjaza ku midis tyre ishte një 15-vjeçare. Iu afruam dhe më dhe duke i treguar librin, iu luta të lexonte titullin e librit. Ajo qeshi dhe tha:
    - – Po ku di unë të lexoj.
    - – Si nuk di, ti a e ke mbaruar shkollën 8-vjeçare? Gati i bërtita.

– Shkollën e kam mbaruar, po nuk kam bërë kurrë detyra me shkrim, nuk kam zënë libër me dorë. Kam mësuar vetëm ato që kam dëgjuar nga shpjegimi dhe më kanë kaluar nga një klasë në tjetrën. As motrat, as shoqet dhe as vëllezërit e mij, as mamaja e as babi nuk dijnë të lexojnë e të shkruajnë.
- Më e pabesueshme ishte kur i thashë nënës së saj, një grua e re nja 35 vjeçe të afrohej e të lexonte fjalët PARTI – POPULL – ENVER, që ishin shkruar me shkronja të mëdha me gurë të lyer me gëlqere të bardhë te faqja e një kodre përballë. Edhe ajo tha se nuk i njihte shkronjat e nuk dinte ta lexonte.
- – Mos ngul këmbë, më tha Roberti, ky popull nga që nuk e shkruan gjuhën e vet, nuk përpiqet të mësojë si të shkruajë e lexojë gjuhën e vendit ku jeton. Kjo është dukuri e ciganëve në mbarë Europën.

Unë punoj vetëm disa ditë në muaj

Kisha vënë re se Roberti nuk ishte person i pasur, se bënte një jetë modeste, por që kuptpoet, dallonte shumë nga jeta tepër e varfër e ne studiuesve shqiptarë. Një ditë guxova dhe e pyeta se ku jetonte dhe ku punonte për të siguruar të ardhurat e nevojshme për jetën.

– Unë jetoj në një fshat të vogël pranë Bonn-it. Atje nuk kam shokë intelektualë, bëj jetë të shkëputur nga banorët. Jam studjues i lirë. Lexoj e shkruaj ç’ të dua. Eshtë një komshie plakë e cila më afrohet e më bën nga njëherë muhabet.

Për të më shuar kuriozitetin se ku punonte dhe si i siguronte të ardhurat, shtoi:

– Unë nuk jam i punësuar në asnjë institucion shkencor, por për të sigurar të ardhurat e nevojshme për jetesën, punoj si përkthyes për qeverinë gjermane, ose ndonjë gjykatë, sa herë ato kanë nevojë. Një ditë pune në këto raste paguhet 1.000 (njëmijë) marka gjermane. Me katër ditë pune të tilla unë plotësoj nevojat e mia për gjithë muajin, madje kursej dhe disa marka për udhëtimet.

Pra ky studiues ishte krejt i pavarrur, i pavarrur në zgjedhjen e temave të studimit, i pavarrur dhe nga disiplina e një rrogëtari. Ndoshta kjo pavarësi i krijonte ndonjëherë vështirësi ekonomike, sepse po të mos e kërkonin si përkthyes, ai nuk kishte si jetonte. Një jetë e tillë ishte krejt e pakuptueshme për ne punonjësit e instututeve shkencore shtetërore, të cilëve temat e studimit dhe të ardhurat ekonomike na i caktonte drejtoria e institutit.

Shqipëria e ka të tashmen të zezë, por të ardhmen të mbekullueshme

Gjatë vitit 1992 Roberti erdhi dy hetë. Herën e parë në verë e pastaj në nëntor. E pyeta për emigrantët tanë në Gjermani. Më tha se kishin ambicie, se përpiqeshin të mësonin gjermanishten dhe shumë prej tyre kishin filluar punë. Pastaj shtoi: – Ty nuk të shau e nuk të kritikoi asnjë prej tyre.

Kuptova se emigrantët tanë i kishin marrë në pyetje për të dhënë opionin e tyre për njerëzit që njihnin, ose për njerëz që interesohej shteti gjerman.

I thashë se jeta jonë në Shqipëri ishte vështirësuar shumë ekonomikisht dhe po të hapeshin edhe një herë ambasadat, do ikja edhe unë me familjen.

– Mos u ngut, më tha, rri, sepse në Gjermani mendohet që Shqipëria e ka të tashmen të zezë, por të ardhmen, pas 20 vjetësh, të mbrekullueshme.

Mirëpo një e ardhme e tillë pas 20 vjetësh, ishte menduar sepse në Gjermani kujtonin se shqiptarët do të ecnin sipas rrugës gjermane, pra do ta dënonin krimin komunist dhe do t’i futeshin punës me ndershmëri e seriozitet si gjernmanët.

Mirëpo pas dy vjetësh, pra më 1994, duke parë korrupsionin dhe mungesën e dëshirës te pushtetarët shqiptarë për krijimin e shtetit ligjor, po në Gjermani, më tha Roberti, u krijua opinioni i kundërt, sipas të cilit Shqipëria ishte kthyer në një kazan plehrash.

Në nëntor të vcitit 1992 u zhvillua një takim shkencor me rastin e 20-vjetorit të Kongresit të Drejtshkrimit. U diskutua problemi nëse gjuha letrare me bazë toskërishten e kishte kryer deri atëhere detyrën e saj, apo duhej ndërruar baza e saj me gegërishten.

Gruaja ime, Julia, më tha që t’i ftonim për drekë disa studiues nga Kosova dhe Robert Elsie-n. Kështu gjatë drekës Roberti dhe profesorët Sadri Fetiu, Agim Vinca, Abdullah Zymberi u njohën me Julian, vajzën dhe djalin tonë dhe me nënën time. Studiuesit kosovarë flisnin lirshëm, kurse Roberti dëgjonte.

Kur ikën, Julia tha: “Roberti nusëroi si nuse e bukur, si nuk foli fare.”

Robert Elsie ishte ateist

Në vitin 1992 në Shqipëri u lejua rihapja e institucioneve fetare. Erdhën fetarë protestantë ku bënin pjesë dhe misionarët e kishës Advendiste të ditës së shtunë, besim që nëna jonë e kishte përqafuar që në vitet 1935-1936. Ajo filloi të shkonte rregullisht në takimet e së shtunave, që oranizoheshin në salla të ndryshme që merreshin me qira. Vëllai im i madh dhe unë që jetonim në Tiranë filluam ta shoqëronim nënën në këto takime. Predikimet mbaheshin anglisht prej misionarëve të huaj dhe përktheheshin shqip prej disa djemve e vajzave të reja. Ne na interesonte ushtrimi i veshit në anglisht, gjuha që mori përhapje të shpejtë tek ne pas shkërmoqjes së diktaturës komuniste. E shtuna ishte shpallur ditë pushimi bashkë me të djelën, kështu që kishim mundësi të kalonin disa orë në ato salla predikimi.

Një të shtunë gjatë vitit 1994, kur po kthehesha nga një ceremoni e tillë predikimi, takova Robertin pranë Hotel Tiranës. Pasi mori vesh se unë vija të shtunave dhe dëgjoja predikimet fetare, më tha:

– Mos i merr seriozisht predikimet fetare, se mund të të shpëlajnë trutë dhe nuk do çash më kokën për shkencë. Unë nga ana ime jam ateist, por po të më duhej të përqafoja një besim fetar, do të përqafoja Budizmin, e mbylli ai bisedën.

History of Albanian Literature / Histori e letërsisë shqiptare

Në vitin 1995 Robert Elsie e kurorëzoi punën e tij për hartimin e historisë së letërsisë shqiptare. Atë vit ai e solli veprën e tij anglisht në dy vëllime, botim i COLUMBIA UNIVERSITY PRESS, USA.

Mu bë shumë qejfi, kur autori më dhuroi një kopje të saj. Unë sa kisha mbaruar së studiuari një metodë të anglishtes me 52 mësime, sepse po përgatitesha për lotarinë amerikane.

Vepra më mahniti me informacionin e madh mbi shkrimtarët shqiptarë të të gjitha kohëve dhe të të gjitha teritorreve, me fotografitë e shumta, shumë prej të cilave ishin të panjohura për ne studjuesit e institutit. E ndjeva për detyrë që kësaj dhurate t’i përgjigjesha me një recension. Duke qenë se e njihja lëndën, m’u krijua ideja se kisha ecur mirë në anglisht. Recensioni u botua së pari te gazeta “Rilindja” e Prishtinës, e cila për shkak të përndjekjes në Kosovë, botohej në Tiranë. Një variant më të plotë e dorëzova në revistën shkencore të Institutit “Studime Filologjike” e cila delte tashmë vetëm dy herë në vit dhe me shumë vonesë. Numëri 2 i vitit 1995, ku u caktua të botohej recensioni, nuk ariti të delte nga shtypi as në fillim të korrikut 1996, kur unë me familjen u largova për SHBA.

Miqësinë e vijuam edhe pas vendosjes sime në Amerikë. Më 1998 më dërgoi veprën “Histori e Letërsisë Shqiptare” përkthyer shqip prej Abdurrahim Myftiut, botim i shtëpisë DUKAGJINI Tiranë – Pejë 1997.

Pasi e falenderova, i shkrova se fabrika ku punoja në turnin e tretë u mbyll dhe kisha filluar të punoja si pjatalarës në një restorant. Moszotërimi i anglishtes në nivel të lartë po më pengonte për t’u punësuar në ndonjë punë intelektuale. Roberti m’u përgjigj me të qeshur:

– Mos u mërzit, shumë emigrantë në Amerikë, që punojnë pjatalarës, bëhen shpejt a vonë pasanikë.

Herë pas here këmbenim e-maile, por fatkeqësisht ato që u shkruan në kompjuterin e vjetër, nuk i ruajta. Për herë të fundit e takova në Tiranë gjatë vizitës që bëra më 2008. Unë dhe historiani Iliaz Gogaj po ecnim në rrugë pranë shkollës Sami Frashëri. Roberti na doli para papritur. Pasi u përshëndetëm, Iliazi nxori nga çanta një kopje të librit që kishte botuar atë vit dhe filloi të shkruante dedikimin për t’ia dhuruar Robertit.

Të gjithë studiuesit shqiptarë të fushave humane e deshin dhe e respektonin shumë këtë albanolog dhe i dhuronin me qejf librat e tyre. Madje unë, më 1994 i pata dhuruar dhe një punim në bakër në formë disku, basorelev me temë Gjergj Elez Alia e Bajlozi, vepër e artistit Tirana.

Duke dashur të bëja shaka, i thashë Iliazit:

– Iliaz, ne e duam dhe i dhurojmë libra Robertit, por atij i japin aq shumë libra sa nuk ka mundësi t’i lexojë.

Roberti nuk ma mori për keq dhe nuk reagoi me ndonjë thumb. Ndoshta e kuptoi që më kishte mbetur qejfi për dërgimin e librit tim “Kur dhe ku u shkrua Dhiata e Re” MEDAUR Tiranë 20107, të cilin ia kisha dërguar një vit më parë duke iu lutur që ta dorëzonte në Tybingen University, ku kishte specialistë që mund të më ndihmonin për ta bërë problem të shkencës europiane çështjen e vizitave të Shën Palit në territoret ilire, gjë që unë e kisha trajtuar me shumë argumente në atë studim.

– Me të vërtet kohën e kam shumë të pakët, e mori fjalën miku ynë. Nga librat që më dhurohen lexoj vetëm ndonjë që lidhet drejtpërdrejt me synimet e mia. Po më shtohen shumë punët. Më duket se nuk do t’i botoj dot gjithë ato studime që synoj të hartoj.

Letrën e fundit ia dërgova me e-mail më 29 shkurt 2016, ora 10:17 AM . Iu luta që të shkruante kujtimet e tij për Profesor Eqrem Çabejn. E sqaroja se kisha idenë që të shkruheshin kujtime prej atyre që e kishin njohur nga afër, sidomos prej kolegëve shqiptarë të Shqipërisë dhe Kosovës. Ia vlente të përgatitej një libër me kujtime për këtë personalitet të shquar të shkencës shqiptare.

Roberti m’u përgjigj që atë mbrëmje, ora 11:16 (këtu ora 5:16 AM e datës 1 mars). Më falenderonte për letrën, më uronte për idenë, por më sqaronte se ishte shumë i zënë me projete të ndryshme dhe konkretisht profesorin e kishte takuar vetëm një herë. Disa muaj para se profesori të largohej nga jeta, në një takim me shkencëtarë gjermanë në Universitetin e Bonn-it, por që nuk i kujtoheshin hollësira. Më uronte që kjo vepër të kryehej me sukses dhe sugjeronte që të përkthehej dhe në anglisht…

Po i mbyll këto kujtime duke shprehur pakënaqësinë time ndaj Akademisë së Shkencave të Shqipërisë dhe instituteve shkencore të saj, sepse kam vënë re se këtë albanolog të shquar, që na solli aq shumë materiale të panjohur dhe studime të shumtë e të shumanshëm, e ka vlerësuar më shumë Akademia dhe institucionet shkencore të Kosovës se sa ato të Shqipërisë. Në Fjalorin Enciklopedik Shqiptar, nuk është trajtuar jeta dhe ndihmesa e tij e shquar në albanologji. Kam frikë se kjo akademi nuk do të interesohet për të sjellë në Shqipëri krahas eshtrave të tij dhe gjithë bibliotekën e tij, dhe fondin e letrave, fotografive dhe të shkrimeve të tij të pabotuara…

Mezi pres të shkoj në Tiranë e të vendos një tufë lulesh te varri i këtij studiuesi, i cili me jetën dhe veprën tij u shqua për saktësi, urtësi, punë të madhe dhe dashuri ndaj popullit tonë.

I përjetshëm qoftë kujtimi i studiuesit Robert Elsie-t!

EDITH DURHAM DHE PREMTIMI I PAMBAJTUR I SHQIPTAREVE

August 9, 2017 by dgreca

brenga-e-ballkanit-edith-durham

Kalemi i florinjtë i Edit Durhamit, premtim i pambajtur i shqiptarëve/

Edit Durham

Nga Vepror Hasani/Miss Edit Durham do të mbetet gjatë në kujtesën e shqiptarëve, ndoshta përjetësisht. Nuk ka asnjë arsye për t’u harruar. Mbetet mikja më e mirë e tyre. Me shqiptarët u njoh së pari, gjatë një udhëtimit që pati në gusht të vitit 1901 në Mal të Zi (Ulqin, Tivar, Shpuzë etj), e prej andej në qytetin e Shkodrës. Më pas u kthye në vendin e saj, ku qëndroi shtrirë për një kohë të gjatë, sepse ishte e sëmurë, por sapo e ndjente veten mirë, ngrihej nga shtrati e nisej drejt shqiptarëve.

Kjo ishte dhe arsyeja që në vitin 1914 shqiptarët vendosën t’i bënin zonjës së nderuar, Edit Durham, një dhuratë të veçantë; një kalem të artë, më të bukurin që mund të gjendej në dyqanet e Europës, pse jo edhe të Amerikës. Çmimi i kalemit, sado i shtrenjtë që të ishte, nuk përbënte shqetësim. Për Miss Durhamin do të kontribuonin gjithë shqiptarët. Dhe këtë gjë e bënin me gjithë shpirt; ndiheshin të nderuar. Problem ishin vetëm ushtritë e huaja që hynin e dilnin si në një tokë pa zot, ku vrisnin, prisnin dhe digjnin çfarëdo që u delte përpara. Nuk ishte kohë e përshtatshme për dhurata, por shqiptarët dëshironin ta bënin këtë gjë sa më parë të ishte e mundur; e kishin me gjithë zemër.

Iniciativa për dhuratën e artë lindi në qytetin e Elbasanit. Nuk qe rastësi, Edit Durham, si me të gjithë shqiptarët, edhe me banorët e Elbasanit, pati miqësi të vërtetë.

Në prill të vitit 1910, kur Mis Durham u kthye sërish në Shkodër, e gatshme për të njohur nga afër jetën ballkanike, qëndroi për tetë ditë edhe në qytetin e Elbasanit, ku takoi shumë njerëz, skicoi portretet e tyre, mblodhi fjalë të urta, këngë të vjetra popullore dhe mori pjesë edhe në një dasmë. Nusja i pëlqeu shumë Durhamit, saqë brenda një kohe të shkurtër i bëri një portret me bojra uji. Nusja që pozoi para Edith Durhamit, lindi një djalë që i vunë emrin Aleks Buda. (Atje ku shkelte zonja e nderuar, lindte mirësia).

Piktura e nuses së Elbasanit ruhet në Institutin Mbretëror të Antropologjisë në Londër, sepse siç dihet, Edit Durham ishte piktore e talentuar. Studimet e para i kreu në Kolegjin e Bedfordit, e më pas për shkak të pasionit për pikturën, u regjistrua në Akademinë Mbretërore të Arteve. Që në moshë të re hapi disa ekspozita në Akademinë Mbretërore dhe në Institutin Mbretëror të Pikturave me bojëra uji. Disa prej tyre ndodhen në Institutin Mbretëror Antropologjik.

Iniciativa e Elbasanit për blerjen e kalemit të artë, u bë e njohur te gazeta“Perlindja e Shqipëniës” prej z. Mit’hat Frashëri nëpërmjet një letre, dërguar redaksisë, ku shkruhej:

“Zoti Drejtor i gazetës “Përlindja e Shqipëniës”, Vlonë.

Lutemi të botoni këto të paka radhë: këtu n’ Elbasan filluam të mbledhim ndihmë nga një metelik (10 para, 5 qindarka) për njeri: duamë të blejmë një kalem të florinjtë që t’ia dhurojmë zonjës Edith Durham si kujtim për shërbimet fisnike që i ka bërë kombit tënë, me shkrimet dhe botimet e saj. Për të rrëfyer këtë mirënjohje të kombit tënë, kemi dashur që edhe ndihma të jetë e popullit, dhe nga ky shkak s’marrim me tepër se 10 para për njeri. Në komisionin që u formua për këtë nënëshkrim (ndihmë) janë zotërinjtë G. Cilka, Dr. Rushdi beu, Taq Buda dhe unë (Mit’hat Frashëri).

Ndihmat (çek, bankënotë, ose timbra poste të Shqipërisë), bashkë me emrat e ndihmëtorëve, çohen n’ adresë: Taqi Buda, spicer, Elbasan.

Pritni, u lutem, të falat e mija me nder

Midhat Frashëri

Elbasan, 7/20 janar 1914”.

(Perlindja e Shqipëniës 1914, nr. 6, e shtunë 18/31 kallënduer, f. 2)

Botimi i lajmit në gazetë entuziazmoi të gjithë shqiptarët. Më në fund po mbërrinte dita e shumëpritur për t’i shprehur mirënjohejen zonjës së nderuar me një dhuratë simbolike, por që vlente sa gjithë zemrat e shqiptarëve.

Ja çfarë shkruhet te parathënia e librit “Brenga e Ballkanit”:“Kontributi i Edith Durhamit në jetën politike të Shqipërisë në dy dhjetëvjeçarët e parë të shekullit XX, duke qenë dhe objekt dhe subjekt i ngjarjeve, ka rëndësi, sepse, duke u botuar në kryeqytetet më të mëdha të Evropës, do të shërbente, siç edhe shërbeu, si një material burimor dokumentar i klasit të parë për lëxuesin masiv, studiuesit dhe shkencëtarët. është i njohur guximi qytetar i Mis Durhamit në denoncimin e Trajktatit të fshehtë të Londrës të 26 prillit 1915. Në këtë traktat me indiferencën dhe mospërfilljen e Fuqive të Mëdha mbi tryezën e operacionit vihen shtete e kombe të vogla, të cilave si Shqipëria e cungohen kufijtë për të kënaqur oreksin e fqinjve shovinistë. Telegrami përshëndetës që i dërgoi Edith Durhami Fan Nolit me rastin e pranimit të Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve, ngriti peshë zemrat e shqiptarëve për mbrojtjen e fateve të atdheut”
Zonja Edit Durham njihte nga afër pothuajse të gjitha viset e Shqipërisë. Çdo tmerr që pa me sytë e saj, ia rrëfeu botës mbarë. Kështu shkruhej edhe në gazetën “Albania”:

“Shqipëria e gjykuar prej një zonje inglize, që flet më tepër se pesë gjuhë dhe ka parë shumë – shumë vende, ka udhëtuar gjashtë herë në Ballkan. Herën e fundit, udhëtoi nga Monastiri në Shkodër duke shkuar nga Korça, Kolonja, Leskoviku, Përmeti, Tepeleni, Vlora, Berati, Elbasani, Durrësi, Kruja, Oroshi, pa emëruar viset e vogla. Foli me shumë veta, vështroi teqera bektashinjësh, monastire kallojerësh orthodhoksë, famulli priftinjësh katolikë. Edhe ç’pa, ç’vuri re, ç’kuptoi e ç’mendoi, na i thotë në një libër prej 330 faqesh që doli tani shpejt në London”. (Gazeta Albania 1905, nr 1. f 11)

Edit Durahm, gjendej pranë shqiptarëve, sa herë që ata kishin nevojë për të:

“Një lajm zyrtar na dëfton se një çetë albanofilësh i paraqitën qeverisë angleze një protestë kundër veprimit të Serbisë në Shqipëri. Letra është nënshkruar prej më shumë se 25 vetash, ndër të cilët gjendet edhe nënshkrimi i të palodhshmes albanofile. M. E. Durham”. (Hylli i dritës 1921, nr 8. F. 372)

Më 1918, Miss Durham u zgjodh sekretare nderi e Shoqatës Angli-Shqipëri, që kishte si kryetar Obrej Herbertin. J. Suire, analist i shquar i problemeve ndërkombëtare, që është marrë me problemet e Shqipërisë, shkruan:

Lidhja e Kombeve e njohu Shqipërinë edhe në saj të përpjekjeve të kësaj shoqate.”

(J. Suire, Albania – The Rise of kingdom, Londër 1929, fq 281).

Dhe shqiptarët i nderojnë miqtë:

“Këta mprojtës, këta shkrimtarë të ndritshëm, ka detyrë Atdheu t’i quajë përherë “Miqt’ e Shqypnisë”. Me nderim e simpati do të përmendë emrin e Bopp-it, Hahn-it, Meequard-it, Mayer-it, A Herbert-it, Becker-it, Miss Edith Durham-it, etj., etj.

(Hylli i dritës 1922, nr, 3, f.128).

Ndaj edhe kur nëna e zonjës Durham, u nda nga jeta, shqiptarët i shprehën pa vonuar dhimbjen e tyre të thellë:

“Na vjen keq që Zonjëza Edith Durham humbi t’ëmën tani shpejt. Marrim lirinë t’i dërgojmë ngushëllime n’emër të së Përkohëshmes si edhe të shumë Shqiptarëve”.

(Gazeta Albania 1906, nr 1, f.5)

Për të gjitha këto, gjithkush priste që blerja e kalemit të artë të ndodhte sa më shpejt. Për çfarë kishte ndodhur, shpjegimet erdhën sërish nga gazeta “Përlindja e Shqipërisë”:

“Z. Midhat Frashërt na dha këto spiegime mbi kalemin e florinjtë që do t’i epetë së dëgjuarës filoshqiptare, Zonjës Edith Durham, dhe për të cilën po mblidhen nga një dhjetësh për njeri.

– Kalemin e porositëm në Amerikë, një kalem të florinjtë që mban mellanin (myreqepin) brënda; do të kustojë afro 1500 grosh dhe në të do të jetë shkruarë: “Zonjës Edith Durham, Shqipëtarët mirënjohës, 1914″.

Gjer më sot, këtu në Vlorë, janë mbledhun 670 dhjetësh, me anë të gazetës “Përlindja e Shqipërisë” të zotërinjëve Cilka, oficer Xhavidit, La Bimbli, Xa Hysejn etj.

Nga Fieri na erthnë 122 dhjetëshe, në Elbasan gjer ditën që dola, d-m-th, dy javë më parë ishin mbledhur 720 dhjetëshe.

Po e shihni se duhen akoma shumë metelikë që të mbushet shuma. Është nevojë që në çdo qytet, si Shkodër, Berat, Durrës etj, etj, si edhe kolonitë shqipëtare t’Amerikës, të Rumanisë, Egjiptit, Bullgarisë, Turqisë, të përpiqenë pak. E kemi thënë se çdo dërgim të hollash duhet të ketë dhe listën e ndihmëtarëve. Adresa për ndihmat është: Z. Taqi Buda, spicer, Elbasan”.

(Perlindja e Shqipëniës 1914, nr.19, e mërkurë 5/18 mars)

Pra, duhej edhe pak kohë deri sa të plotësohej shuma e duhur që zonja e nderuar, Edit Durham, të merrte dhuratën e artë. Fatkeqësisht të hollat e nevojshme nuk u mblodhën dot kurrë. Ushtritë e huaja vijonin të hynin në Shqipëri me zjarr dhe hekur, ndërsa banorët braktisnin vendbanimet e tyre…

Nuk kemi asnjë informacion që kalemi i artë të jetë blerë. Dhe nëse ka ndodhur kështu, ky është një premtimi i pambajtur i shqiptarëve; u ndodhi kështu, sepse për vite të tera me radhë ekzistenca e Shqipërisë ishte në pikëpyetje, as vetë shqiptarët nuk e dinin çfarë do të ndodhte me ta…

E megjithatë… është një premtim i pambajtur.

Konica dhe kthimi në identitet i shqiptarëve

October 27, 2016 by dgreca

“E thëna e së vërtetës nukë sjell nonjë fitim; po ka një ëmbëlsie më vete, sepse të qetohet vetëdija kur fole ç’duhej të flisje”. –Faik Domenik Konica/

Shkruar nga Valentin Lumaj/Michigan/

Fillimshekulli i njëzetë e gjen Shqiperinë dhe shqiptarët në një nga periudhat më të trishta të ekzistencës mijëra vjeçare. Sundimi i stërgjatur i perandorisë turke, në atë kohë në rënie e sipër, sikur të ishte një sëmundje e gjatē dhe e mundimshme, po e linte Shqipërine në një gjendje katastrofale ekonomike, politike e shoqërore, e sidomos të ndërgjegjes fetare, të ushqyer shpirtërisht jo nga feja e tyre e parë dhe e përbashkët katolike, por më së shumti nga besimi islam, po ashtu ortodoks dhe ai bektashian.

Shiptarët deri në shekullin e 15-të krenoheshin me një histori 1500 vjeçare të besimit katolik. Ky besim i përvetësuar me ndërgjegje të lirë nga shqiptarēt, ka origjinën qysh në shekullin e parë pas Krishtit, gjatë udhëtimit të Shën Palit në trojet Ilire të asaj kohe nga Jeruzalemi në Rome. Shkëlqimi i Perandorisë turke solli me vete edhe përhapjen e besimit musliman. Ndaj shqiptarëve po ndodhte një çrrënjosje deri në kore e ndërgjegjes fetare si katolikë romanë. Po ndodhte një konvertim gradual e i dhunshëm i besimit katolik te shqiptarëve autoktonë ne atë islam të pushtuesit osman.

Turqit mjetin e parë përdorën dhunën ekonomike, nëpërmjet sistemit të privilegjuar të taksave ndaj muslimanëve, përkundër masave shtërnguese ndaj jo-muslimanëve. Po ashtu premtimi dhe dhënia e tokave pjedhore atyre qē pranonin me dëshirë besimin islam.

Së dyti, dhunën fizike, duke torturuar, burgosur e duke prerë kokat e priftërinjve që mbanin meshët dhe besimtarëve katolikë të cilët nuk pranonin te konvertonin fenë e tyre. Marin Barleti shkruante: “Disa mijëra të krishterë, i gjuajtën, i kapën dhe i prunë para sulltanit të botës. Padishahu i botës, disave ua preu kokat ndërsa të tjerë i çau më dysh. Të gjithë të tjerët i shkuan në shpatë para tij”

Kronisti Bizantin i Kalif Fatihut, Kritobuli, i cili e vëzhgoi nga afër luftën shqiptaro-turke, shkruante: “ Shqiptarët preferonin më mirë vdekjen sesa të binin në dorë të turqve. Disa Ilirianë, duke parë se ndiqeshin nga turqit, dhe nuk gjetën asnjë vend për t’u strehuar, u hodhën poshtë nga shkëmbijtë në hapësirën e përrenjve dhe vdiqën”. Po ashtu egzistenca e Kishave të nëndheshme e vërteton më së miri trysninë dhe dhunën e okupatorit turk ndaj katolikëve.

Dhuna morale kishte si mjet çnderimin dhe përdhunimin e vajzave dhe grave shqiptare në familjet e krishtera. Egzistojnë gojdhëna, vizatime dhe shkrime të kësaj dhune.Një mjet tjetër ishte dhunimi nëpërmjet traditës së shqiptarëve. Shqiptari historikisht e lidhte ekzistencën e vet me armën, me të cilën mbronte pronën dhe nderin. Mbledhja e armëve dhe lejimi i mbajtjes së armës vetëm për muslimanët ishte një metodë tjeter tinzare dhe e pabesë e turqve për t’i detyruar të konvertoheshin. Këto metoda makabre vazhduan deri në fillim të viteve 1900.

*****

Në këtë katrahulë të shkërmoqjes së sundimit pesë shkullor të perandorisë turke, mendjet e ndritura të Rilindjes shqiptare parashikonin të ardhmen e afërt dhe të largët të fatit të Shqiperisë. Ndër tà dallon Faik Konica, për mendje-mprehtësinë dhe largpamësinë në të ardhmen e Shqiperisë. Ose sic e quante Noli i madh në Enciklopedi Shëtitëse G. Apolineri: “ky njeri me kulturë të lartë…, veprimtar politik me orientim perëndimor, siç ishte kultura e popullit që i takonte, poliglot, solli një model të ri në mendësinë shqiptare”.Konica rridhte nga një familje e vjetër feudale me tradita te thekshme muslimane e Zenelbejllinjëve të Konicës. Mësimet e para i mori në vendlindje, në gjuhën turke, arabe dhe greke. Falë talentit te tij, ai u rregjistrua në Kolegjin Katolik Saverian, në Shkodër. Aty Konica u mbrujt për dy vjet dhe në një farë mënyre përqafoi besimin katolik. Nën këtë ndikim Faiku vazhdoi studimet në shkollën franceze katolike të Gallatasarait në Stamboll, të cilën e kreu në 1890-n, kur ishte 15 vjeç. Studimet e plota universitare Faiku i kreu në Universitetin e Dijon-it të Francës në vitet 1890-95 dhe ato pasuniversitare në Paris në vitet 1895-97.

Shkollat jezuite katolike ku ai studioi si dhe kultura dhe ambienti përëndimor, krijuan bindjen te Konica se ai tani ishte një katolik nga besimi, dhe në verë të vitit 1995 në Dijon të Francës, pagëzohet me emrin Faik Domenik Konica. Qysh nga ajo kohë e mbas, Konica në të gjitha shkrimet dhe paraqitjet e tij, e ka prezantuar veten si Katolik. Edhe në Universitetin Harvard të Bostonit në vitet 1909-1912, u regjistrua si shqiptar katolik me emër Faik Domenik Konica.

Përveç ambientit ku urrit dhe edukua, për vendimin e pagëzimit të tij si i krishter katolik, Konica ishte ndikuar edhe nga leximi i veprës se Marin Barletit në latinisht, “Historia e jetës dhe e veprave të Gjergj Kastriotit Skënderbeut princit të Epirotëve”. Gjergj Kastriotin sulltani e detyroi të kthehej në muhamedan dhe i dha emrin Iskander-beg (Skënderbej), sipas Aleksandrit të Madh. Por ndërsa në fund të vitit 1444, mbasi mori Krujën, Skënderbeu u pagëzua me vullnetin e tij si katolik, duke rimarrë emrin e fëmijërisë Gjergj. Ky veprim u ndoq edhe nga shumë prinjësa të tjerë shqiptarë të asaj kohe. Konvertimi në katolik i Skënderbeut, ndikoi edhe në ndërrimin e kahes lindore ortodokse apo muslimane dhe orientimin e shtetit shqiptar drejt Europës përëndimore katolike duke lidhur aleancat e nevojshme në luftën e tij për mbrojtjen e katolicizmit dhe kundër përhapjes Perandorisë Osmane drejt Evropës.

Po ashtu, Konica ishte frymëzuar edhe nga Konstandini i madh me origjinë Ilire, perandor i Perandorisë Romake, i cili u kthye drejt krishtërimit, sepse pa në qiell një vizion, që e porositi t’ia besonte fatin e ushtrisë së tij perëndisë së krishterë. Ai vuri si emblemë mbi mburojat e ushtarëve të tij kryqin që i qe shfaqur në qiell, me moton: “Me këtë shenjë, do të fitosh”.

Pagëzimi i Konices përveçse një bindje shpirtërore ishte edhe një veprim diplomatik, nje shtysë për një lëvizje të gjerë popullore për kthimin e shqiptareve në fenë e të parëve. Ai ënderronte per nje tipologji te shtetit përëndimor evropian. Keshtu me 4 dhjetorit 1912, ndërsa në Vlorë ish-deputeti i Parlamentit turk Ismail bej Qemali shpallte pavarësinë e Shqipërisë dhe po krijonte qeverinë e parë të përkohshme shqiptare, si Kryetar i Federatës Vatra, Konica i shkruante: “Federata Pan-shqiptare e Amerikës “Vatra” i dërgon urime të nxehta ngjarjes që do të mbetet e kujtueshme. Lutemi, me këtë rast, të mos e bëni Shqipërinë një shtet oriental si Khiva, Bukharaja, Afganistani, Tunisia etj. Mbani për ideal një Shqipëri si Norvegjia, Danimarka, Hollanda, Belgjika. Prandaj duam më mirë një princ prej një familjeje mbretërore europiane i cili të na lidhë me traditat oksidentale”.

Ndërsa rilindasit shqiptarë dolën me moton e bashkimit: “feja e shqiptarit është Shqiptaria”, Konica shkon një hap më tej dhe u bën thirrje shqiptarëve: “Muhamedanë shqiptarë, bashkohuni me vëllezërit e krishterë, bashkohuni për të mirën e kombit tonë!”

Në gazetën e tij Albania e 1909-s, nën syzën “Rreziku i afërm i shqiptarëve muhamedanë”, Konica parashikonte se

– Osmanllinjtë në pak vjet do të dëbohen nga Evropa;

-Se Shqipëria e pabashkuar dhe e paqytetëruar, e mbetur nga faji i saj pa miq të fortë perjashta, do të ndahet; -se Shqiptarët muhamedanë do të dëbohen duke humbur gjithë mallin dhe kamjen;

-se Osmallinjtë nuk do t’i qasin n’Anadoll shqiptarët e dëbuar;

Prandaj ai ofron një zgjidhje të vetme:

– në mos idealismi, të paktën buka dhe detyra që kini te fëmija juaj ju shtrëngon të bëni nga dy gjëra njërën: a të kthehni te feja e stëgjyshërve tuaj, a të mbeteni muhamedanë, po duke u lidhur me aq vërtetësi dhe zemre me të krishterët nga gjaku juaj sa t’i jipni kombit t’uaj një karakter gjysmë të krishterë.

Në një kohë që të gjitha vendet fqinje do të kerkonin te shqyenin nga një cope tokë shqiptare, Konica ishte i bindur se lufta me armë ishte një vetëvrasje për shqiptarët, te cilët ishin të shpërndarë, të paorganizuar dhe të pa armatosur si duhet, ku edhe lënda e pare, baruti, vinte nga jashtë. Sipas tij rruga e vetme ishte ajo e bashkimit të gjithë shqiptarëve në origjinalitet, në fenë e të parëve, fenë katolike. Ai thoshte: “Në doni, kthehuni në fée të stërgjyshërve t’uaj, të cilët, si e bën “ispat” “tarihu”, ishin kaurë, gjaurë, qafirë, po që u bënë muslimanë nga “zullumi”.

Ai mendonte se populli shqiptar për të fituar pavarësinë dhe për të krijuar një shtet të lirë sa më të ngjashëm me shtetet europiane, duhej të kthehej në krishtërim. Me tej ai shkruante: “Të kthyerit tuaj në fée të vjetër do të sillte menjëherë bashkimin e kombit”.

Pikëpamja e tij ishte se Evropa përëndimore e njësonte popullesinë muhamedane shqiptare si popullsi turke. Megjithëse Islamizmi në Shqipëri paraqitej si “islamizëm europian”, joburimor, shqiptarët nuk do te njiheshin si shqiptarë për shkak të besimit të tyre islam, e prapëseprapë Turqia nuk do ti vinte në ndihmë Shqipërisë. Për këtë arsye ai parashikonte coptimin dhe humbjen graduale të trojeve shqiptare. Kjo ishte një largpamësi e cilësuar, një e vërtetë e pamohueshme, një e vërtetë që per shkak te besimit musliman dhe ortodoks, pati pasojën e përgjysmimit të trojeve shqiptare. Mali ë Zi merr Ulqinin, Plavën, Gucinë, Hotin e Grudën, Serbisë i dhurohet Kosova e Vranja, dhe nën atë motiv Greqia pretendon si të veten krejt toskërinë, duke dëbuar popullsinë autoktone shqiptare dhe zapton me dhunë Çamërinë.

*****

Historia vazhdon me luftë dhe gjak të derdhur pa masë nga shqiptarëet për tëe rifituar atë që humbën. Perpjekjet kanë qenë të gjithanëshme dhe të vazhdueshme. Një pjesë e elitave shqptare kanë qenë pro konvertimit katolik apo orientimit oksidental përkundër atij oriental, por që kurrë nuk kanë arritur ta krijojnë atë si çështje kombëtare.

Kështu, Mbreti Ahmet Zogu, themeloi kalendarin perëndimor katolik në vend te atij turk. Ai u martua me një zonjë të besimit katolik, dhe ai vetë jetoi si katolik dhe fëmijët e tij kanë emra dhe jetojnë si katolikë.

Sistemi diktatorial i famekeqit Enver Hoxha, megjithse mohoi të gjitha fetë dhe egzistencën e Zotit dhe shpalli ateizmin, prapëseprapë, goditjen më të madhe e mori katolicizmi, pasi ndër fretërit dhe murgeshat e asaj kohe ishte kristalizuar shtresa më vitale, më e përparuar dhe pro-përëndimore inteligjencës shqiptare. Vrasja, burgosja dhe syrgjynosja e klerit katolik, pati per pasojë përveçse një shkëputje shpirtërore, edhe një shkëputje të përgjithshme nga Vatikani dhe evropa përëndimore.

Degjenerimi i sistemit komunist, çoi ne rigjenerim të edukimit shpirtëror të shqiptarëve kur mbi 50% e popullsisë ishte ateiste. Në vitin 1995 Shkrimtari Ismail Kadare, ju bën të njëjtën thirrje që Konica u bënte shqiptarëve 100 vite me parë, që shqiptarët të kthehen në fenë e të parëve.

Nga ana tjetër në disa xhami në Shqipëri e Kosovë, myftinjtë përpiqen t’ua mbushnin mendjen shqiptarëve muslimanë se ata janë një popull me gjak osman i krijuar nga përzjerja e shqiptarëve me turqit e ardhur nga Turqia. Nën këtë ushqim shpirtëror te gabuar, që mban erë qe ushqehet nga Ankaraja, shumë shqiptarë, kur ishte lufta për çlirimin e Kosovës, u strukën në familjet e Shqiperisë e Evropës që hapën dyert per tà, kurse sot flijojnë veten për lirinë e kombeve të huaja islame, Irak, Iran e Afganistan, pasi e ndjejnë veten më shumë turq se shqiptarë.

Po ashtu disa liderë dritëshkurtër të Shqipërisë dhe Kosovës, quajnë popullin shqiptarëe vëlla me popullin turk. Ndërsa në disa kisha ortodokse ka priftërinj që u bëjnë thirrje popullsisë ortodokse të deklarohen grekë. Sipas tyre, shqiptarët muslimanë për nga besimi dhe gjaku janë vëllezër me turqit, kurse shqiptarët orthodoksë nuk kanë lidhje me ta sepse jane grekë. Me këtë qasje Greqia quan Epirin e veriut dhe Himaren ortodokse si popullsi greke. Po ashtu me këtë qasje po krijohet idea e Kombit Kosovar, duke e veçuar nga kombi shqiptar.

*****

Prandaj në përfundim të kësaj çoroditje fetare te shqiptarëve, pikësëpari nevojitet një bashkim shpirtëror në një besim të vetëm, në besimin original, fillestar, më të parin, të përqafuar nga të parët tanë, me vullnet e jo nga dhuna. Shqiptarët duhen te pagëzohen të gjithë katolike dhe me vullnet të lirë. Aty duhet te ndodh bashkimi i parë i shqiptarëve; të bashkohen zemrat e kokat e pastaj tokat. Bashkimi i shqiptarëve duhet të ndodhë tek Gjergj Kastrioti, dhe ti tregojmë Ballkanit dhe Evropës se ata nuk janë turq as grekë as serbë, por janë stërnipat e Kastriotit. Një bashkim i tillë do të njësonte te gjithë shqiptarët para të gjithë botës si një komb i vetëm dhe i pandashem. Aty lidhen të gjitha nyjet e Historisë së Shqiperisë. Pa këtë bashkim shpirteror, bashkimi kombëtar duket sa i skajshem aq edhe i pamundur.

At Zef Pllumbi thoshte: “Muslimanët shqiptarë janë muslimanët më të mirë në botë, ata pak me i gërvishtë, të gjithë dalin katolikë”. Shqiptarët muslimanë nuk kanë ndonjë arsye të fortë që t’i jenë besnik të përjetshëm besimit islam. Në diktaturë shumica e lëshuan besimin islam dhe u kthyen në ateistë. Një patriot i “flakte” musliman, me dajren e patriotizmit në njërën dorë dhe atë të islamizmit në dorën tjetër, sapo të germojë në historinë jo të largët e Shqipërisë, do të ndeshë në gjakun e derdhur dhe kokat e prera të para-ardhësve të tij katolikë, që nuk paranuan fenë e pustuesit. Dhe në këtë moment njëra dajre pushon. Mandej është në dorën e tij tëzgjedhë, patriotizmin apo islamismin. Por një shqiptar nuk mund e jetë edhe një musliman i thekur edhe një patriot i vërtetë. Në fillim ishte kombi pastaj feja katolike e kombit shqiptar; feja muslimane ishte feja e pushtuesit. Trikonfesionaliteti i besimeve, që nga disa studiues paraqitet si një begati e trashëgimisë shpirtërorë e shqiptarëve, është një miopi akute historike, pasi termi i trashigimisë nënkupton atë çfarë na lënë mbrapa të parët dhe jo okupatorët.

Po ashtu përveç bashkimit shpirtëror, duhet të ndodhë bashkimi i kulturës dhe gjuhës shqipe. Fishta i madh thoshte në artikullin “Kur do t’bashkohen shqyptarët”: “…t’gjithë njatà qi e kanë me detyrë, si dhe ata qi ia kanë vue vedit me detyrë me organizue jetën shoqnore e t’qytetnueme n’Shqypnië, per n’daçin pernjimend bashkimin e kombit shqyptar, pa t’cillin bashkim nuk mund t’perbahet kurrë nji shtet i qytetnuem, ma s’parit t’caktojnë se mbas t’cillës kulturë duen me e organizue kombin shqyptar, e mbasandej me ligjë, me punë e me kohë të mundohen me i ba shqyptarët qi t’mendojnë e t’veprojnë mbas parimesh t’asaj kulture, tue mbajtë parasysh entologiën, psikologiën e ndijesitë besimtare t’tyne”.

Kultura shqiptare ka qënë dhe është vazhdimisht nëdiskurs dhe jo në harmoni me kulturën turke. Shqiptarët muslimanë duhet te zgjohen nga gjumi osman, nga ai ç’syzim dhe vrasje për së gjalli kulturor dhe kombëtar i vetvetes.

Shqiptaret duhet të zhvishen komplet nga stili turk i jetesës, nga stili turk kulturës, nga stili turk i veshjes. Po a ka veshje më bukur se xhubleta e fustanella?! Ferexheja nuk është shqiptare, nuk na shkon si komb evropian, nuk na përket neve. Shqiptarët duhet te shkunden, shpërlahen dhe të pastrohen një herë e mirë, nga çdo gjë turke, sepse aty është origjina e së keqes, vllavrasja, inati, pabesia, korrupsioni. Shqiptarët duhet të veshin kulturën e të parëve, besën, bujarinë, patriotizmin.

Sado e vështirë të jetë, duhet që edhe gjuha shqipe të pastrohet nga mbeturinat turke. Të paktën autoporlantët nuk do të buçisnin disa herë në ditë në xhamitë shqiptare të Shqipërisë, Kosovës dhe Maqedonisë me fraza në arabisht, por në gjuhën e pastër shqipe që ta kuptojnë besimtarët.

Konica thoshte: “Historia nuk është veçse një rifillim i përjetshëm”.

Shqiptarët muslimanë nuk duhet t’i frigohen pagëzimit si katolikë. Inferioriteti ndaj konvertimit është një psikozë me synime të dëmshme. Udhëheqësit shtetëror, intelektualët tanë, apo vetë shoqëria civile duhet të krijojnë një lëvizje mbarëkombetare për kthimin e shqiptarëve në identitet. Duhet të krijohet një frymë e përgjithshme, duke u bërë thirrje të gjithë bashkeëatdhetarëve për një njësim kombetar para botës. Aty duhet të derdhen te gjitha energjitë pozitive intelektuale. Lufta e ftohtë për shqiptarët është një luftë e humbur, për sa kohë egziston kjo përçarje shqirtëerore. Të gjithë shqiptarët duhet të marrin një dhe të vetmin ushqim shpirtëror, atë të krishterë. Kjo ëeshtë rruga më e mirë, më e shkurtër dhe më paqësore drejt bashkimit kombëtar. Dhe kjo nuk është vetëm në interes të një shqiptari amerikan, por është në interes të të gjithë shqiptarëve.

Si përfundim citoj fjalët e Konicës:“Jua hapa zemrën. Në u pezmatofshi, s’kini arsye, se ju fola lirisht për të mirën t’uaj, ashtu si ma pret mendja. Në mos u’ pezmatofshi, mejtohuni për këto që po ju thom, se s’janë prralla”.