ME VATRANË NË TORONTO, KANADA

October 2, 2017 by dgreca

Shënime udhëtimi/

Nga Thanas L. Gjika/

Në Toronto ON të Kanadasë, Shoqëria “Vatra” ka pasur që në kohët e hershme një degë, e cila ishte mbyllur gjatë viteve ’80 të shekullit të shkuar, e përfaqësuar nga nacionalistë të njohur , sic ishte edhe zv/Kryetari i Federatës Panshqiptare të Amerikës Vatra, i ndjeri Ibrahim Kulla, i cili e mbajti postin zv/Kryetarit përgjatë viteve 1985-86. Në vitin 2010 atje u rikrijua dega e cila ka sot 23 anëtarë. Një nga nismëtarët e rikrijimit të kësaj dege ishte z. Tony (Tonin) Sufaj, një kastratas i cili ka rënë e bie në sy për kurajon dhe bujarinë e tij të veçantë në veprimtarinë atdhetare.

Unë pata rast të shkoja në Toronto me bashkëshorten time Jualia. Z. Dalip Greca më dha telefonin dhe e-mailin e z. Tony, të cilit i kërkova një takim për të mbledhur të dhëna për një shkrim lidhur me gjendjen e degës së shoqërisë Vatra në Toronto. Më 26 gusht, si e kishim lënë, z. Sufaj erdhi bashkë me dy shokë të tij, me sekretarin e degës, z. Lul Rrafshi dhe z. Besnik Rexhvelaj, anëtar i kryesisë së degës. Kurse z. Qamil Llapshtica, nënkryetari i degës, nuk mundi të vinte sepse ndodhej për vizitë në Prishtinë, prej nga na përshëndeti në telefon…

* * *

Tonin / Tony Sufaj është një malësor i gjatë dhe elegant, i shkathët në biseda dhe të imponon respekt që në minuatat e para të takimit. Rrethanat e jetës e penguan të kryente shkollën e lartë, por përvoja e jetës e ka bërë atë, që me anë të zgjuarësisë natyrale, të jetë një veprimtar i suksesshëm i diasporës sonë në Amerikën e Veriut.

Që kur ishte nxënës në vitin e tretë të gjimnazit, ai ishte mbushur me ndjenja kundërkomuniste. Këto ndjenja ai i kishte thithur gjatë dëgjimit të bisedave me të moshuarit, të cilët kishin pakënaqësi ndaj regjimit komunist, si dhe nga dëgjimi i emisioneve në gjuhën shqipe që transmetonin Radio Podgorica (Mali i Zi) dhe Radio Zëri i Amerikës. Ai edhe pse i ri, kuptoi se jeta në Shqipëri nuk po pëmirësohej si propagandonte Radio Tirana dhe Radio Shkodra, por po keqësohej.

Në vitin 1986 u ftua të luante futboll me skuadrën “Vllaznia” të Shkodrës, skuadra e futbollit “Vllaznia e New Yorkut, e cila përbëhej nga djem shqiptaro-amerikanë. Midis lojtarëve të skuadrës shqiptro-amerikane, ishte dhe një kushëri i Toninit. Ky, gjatë vizitës që bëri në shtëpi të Sufajve midis tjerash tha: “Ma mirë i dekun në ferr se skllav i gjallë këtu në Shqipni”. Kjo thënie i buçiste herë pas here në kokë djaloshit të Sufajve.

Mbas gati një viti, kur Tonini i kishte mbushur 17 vjetët, nxënës në klasën e tretë gjimnaz, shkroi në dërrasën e zezë parullën “LIRI DEMOKRACI!” me shkronja të deformuara që të mos kuptohej i kujt ishte shkrimi.

Nga Dega e Brendshme e Shkodrës shkuan disa policë te drejtoria e shkollës. Ata filluan t’i merrnin në pyetje një nga një nxënësit e asaj klase dhe iu thoshin: “Ne e dijmë që e ke shkruar ti, por tregona dhe shokët që të kesh rrethana lehtësuese për dënimin tënd.”

Asnjë nga nxënësit nuk e pranoi. Kur i erdhi radha Toninit, ky u përgjigj: “ Po kur e dini që e paskam shkruar unë, pse nuk më arrestoni, po i merrni në pyetje gjithë djemtë e klasës?”

Më tej Tininin filluan ta merrnin në pyetje në Degën e Punëve të Brenshme në Shkodër, ku i bënin presion të pranonte se ai e kishte shkruar parullën. Ai kundërshtoi dy muaj rresht, pastaj vendosi të arratisej, tek daja i nënës së tij në Mal të Zi. Me kurajë ai u arratis i vetëm dhe pas disa formalitetesh, u lejua të shkonte për të jetuar në Tuz, te familja Vuçina, ku jetonte disa muaj në vit daja i nënës së tij që shkonte prej New Yorkut, zoti Zef Tom Vuçina. Ai u kujdes si për djalin e vet, pas do kohe e njohu me një vajzë të mirë, me zonjushen Maria Lulgjuraj, me të cilën Tonini u fejua dhe shpejt u martua. Në vitin 1993, djemtë e dajë Zefit e morrën Marien në New York dhe pas disa muajsh mundën ta tërhiqnin dhe Tonin. Aty Tonini u quajt Tony. Meqenëse Maria kishte vëllezërit e vet në Detroit, dy bashkëshortët vendosën të shkonin atje, ku dhe u sistemuan me punë e banesë.

Maria dhe vëllezrit e saj ishin pasardhës të Mark Gjek Lulgjurajt, një luftëtar i çetave antikomuniste të Prenk Calit. Ai ishte bir i fshatit Cem të Selishtës që i ishte dhënë Malit të Zi. Një djalë të tij, Fran Mark Lulgjuraj, pikërisht babain e Marie Lulgjurajt, e kishin vrarë forcat e Sigurimit të shtetit shqiptar.

Duke parë përkushtimin atdhetar dhe fetar të Tonyt, shqiptarët e Detroitit i besuan atij detyrën e skretarit të Kishës së Shën Palit dhe pasi e kualifikuan për të krijuar një shoqëri pastrimi e ndihmuan që të krijonte shoqërinë e tij, ku ai gjatë viteve 1996 – 2007 punësoi deri 35-40 shqiptarë.

Duke qenë se pati mungesa në dokumentacion, zyra e emigracionit e SHBA-ve nuk ia dha qytetarinë amerikane dhe Tony u detyrua të emigronte në Kanada, pikërisht në Toronto ON. Këtu ai u lidh me shqiptarët katolikë me të cilët krijoi një grup besimtarësh të devotshëm me të cilët u fillua organizimi i mbajtjes së meshëve të djelave me ndihmën e Dom Ndue Gjergjit prej Kosove, që shkonte prej Detroit MI. Më tej këtë punë e vijoi Dom Mariani po prej Kosove. Tani punën e tyre e vijojnë Dom Gjovani prej Tirane dhe Dom Ambrozi.

Përveç nismëtarëve Gjergj Nikolla nga Kosova, Zef Deklaj nga Kelmendi dhe Tonyt, tani grupi ka arritur në 500 anëtarë. Eshtë marrë e drejta për të krijuar kishën me emrin “Misioni Shën Nënë Terezës”. Me kuotat e anëtarësisë së kryefamiljarëve dhe me dhurimet e ndryshme, është krijuar një shumë gati një milion dollarë dhe po synohet të blihet një godinë kishe.

Në vitin 2009 Tonyn e zgjodhën kryetar të Shoqërisë “Malësia e Madhe” me qendër në Toronto. Duke ia njohur kontributin në veprimtaritë shoqërore atdhetare, si një ndër demokratët e parë që në kohën e diktaturës, Shoqëria e të Përndjekurve Politikë me kryetar z. Kurt Kola, më 6 tetor 2015 i dha z. Tony Sufaj vlerësimin “PISHTAR I DEMOKRACISE”.

Me formimin e degës së Shoqërisë “Vatra”, anëtarët e kësaj dege e zgjodhën Tony Sufajn kryetar të saj, detyrë të cilën ai e vijon edhe sot. Këtu në Toronto Tony punon në një restorant italian, kurse Maria mban një kompani pastrimi. Kjo familje ka katër fëmijë, tre vajza dhe një djalë. Vajza e madhe Kristina është studente në “Sheridan College”, vajza e dytë Albina, është po ashtu studente në “Toronto State University” për biznes administrim, kurse vajza e vogël Jozefina dhe vëllai i saj binjak Jozefi, janë nxënës në klasën e tetë.

Tony me gjithë familjen e tij është ndër organizatorët e mbrëmjeve të Festës së Flamurit në Tornto, ku shkojnë qindra shqiptarë. Përveç vendlindjes, Tony kryen vizita dhe në Kosovë e Mali të Zi, ku bashkëpunon për gjallërimin dhe forcimin e shqiptarizmit. Miku i tij Monsinjor Dom Lush Gjergji e ka ftuar sivjet të marrë pjesë në Festën e përurimit të “Katedrales Shën Nënë Tereza”.

Vitin e kaluar ai pati bërë një vizitë rreth e rrotul Kosovës nëpër pikat historike, të cilat i kishte fiksuar në fotografi. Disa prej tyre pata rast t’i shikoja gjatë takimit tonë në Second Cup 355 Danforth Ave. M’u kujtuan vizitat e mia me Julian në Prekaz tek Jasharajt, në Prishtinë te varri i Ibrahim Rugovës, etj. Por Tony kishte shkuar dhe në Boletin dhe në Mitrovicë, ku unë nuk shkova dot. Në Mitrovicë, Tony shkoi për të takuar në shenjë respekti Prof. Tef Vokrin, një i arratisur prej Vaut të Dejës që jetoi e punoi shumë vjet në Prishtinë si mësues e tani kalon vitet e pensionit në Mitrovicë për të mbajtur gjallë shqiptarizmin. Në Prishtinë ai u takua dhe me z. Ramush Haradinaj, sot Kryeministër i R. Së Kosovës.

Gjestet e veprimet e Tonyt në të mirë të atdhedashurisë janë të shumta e nuk mund t’i përmendim të gjitha, por nuk mund të le pa përmendur përpjekjet dhe ndihmat e tij financiare për vendosjen e monumentit të Gjergj Kastriotit Skënderbeut vepër e skulptorit Xhiku në oborrin e katedrales “Shën Pali”, monumentin e Shën Nënë Terezës tek vendi i shenjtë “MARRY LAND” pranë Torontos. Këtë monument e kishte realizuar skupltori nga Mitrovica Tol Istrefi.

Tony është një humanist dhe dhurues bujar midis shqiptarëve të Torontos. Ai ka dhuruar shuma të konsiderueshme në mijëra dollarë për krijimin e kishës së Shën Palit, për monumentet e ndryshme dhe tani për krijimin e fondit “Misioni i Shën Nënë Terezës” dhe për monumentin e Shenjtores shqiptare në “MARRY LAND”.

Kur i thashë:

-“Të lumtë Tony, për veprimtarë dhe humanistë si ty ka nevojë forcimi i aktiviteteve kulturore të diasporës sonë në Amerikë”, ai m’u përgjigj me thjeshtësinë e një malësori të ndershëm: “Duhet të kisha bërë më shumë, sidomos në anën organizative. Dega jonë ka dy vjet që ka ngelur te numëri 23 anëtarë. Festojmë Ditën e Flamurit, por është e nevojshme të organizojmë edhe takime të tjera edukative dhe fondmbledhëse, etj…”

* * *

Një kënaqësi tjetër ishte njohja me mjekun, Prof. Asc. Lul Rrafshi, sekretar i degës i cili ka mbaruar studimet e larta për mjekësi. Ai është i ndryshëm prej Tony-t. Ai nuk flet shpejt e me patos, bie në sy për urtësinë e disa malësorëve, që flasin pa ngut, me një qetësi që të detyrojnë të dëgjosh me vëmendje ato që thonë. Luli është prishtinas. Studimet e larta i kreu në Bukuresht për mjekësi. Aty ndoqi dhe studimet pasuniversitare për Radiologji. Kur filluan trazirat në Kosovë në vitin 1999 u kthye në Prishtinë për të qenë pranë familjes. Së shpejti Kosovën e vërshoi lufta dhe Luli me bashkëshorten e vet, zonjën Rabi, mbas disa vështirësish mundi të emigronte në Maqedoni, sepse kthimi në Bukuresht ishte i pamundur. Në kampin e refugjatëve u lindi, Nita. Oficerët e imigracionit Canadez i morrën dhe i dërguan në Kanada ku dhe u vendosën në qytetin Halifax. Këtu doktor Rrafshi filloi punën në borde të ndryshme si “Medical Council of Nova Scotia”, “Metropolitan Immigration and Settlement Association”, ku punonte me refugjatë dhe imigrantë nga e gjithë bota. Edhe puna vullnetare u bë një gjë e përditshme pë doktorin human në qytetin ku jetonte. Po aty ai trajnoi dhe disa përkthyes në fushën e mjekësisë, për të njohur termat mjekësore dhe fjalorin kryesor të anglishtes për ta përdorur gjatë takimeve të pacientëve të ndryshëm me mjekët. Për Gjyqin e Provincës Nova Scotia, doktor Rrafshi përgatiti në shqip dhe anglisht ligjin “Small Claim Court”.

Për punët vullnetare, mjeku shqiptar fitoi çmimin e parë si “Vullnetari më i mirë i vitit 2003” për gjithë Provincën Nova Scotia, çmim të cilin deri atëhere e kishin fituar vetëm kanadezët, por jo ndonjë emigrant. Po këtë vit ai u integrua në sistemin mjekësor kanadez dhe filloi specializimin në fushën “Family Medicine”. Deri më sot në Kanada midis mjekëve që emigrojnë aty arrijnë të integrohen në sistemin kanadez vetëm 10-15% e tyre, të tjerët bëjnë punë të ndryshme.

Doktor Luli mbasi mbaroi specializimin arriti të fitojë dhe titullin Adjunct Profesor (Profesor i Asocuar) dhe deri në vitin 2007 punoi në “Family Medicine” dhe në “Emergency Medicine” në Sydney Nova Scotia. Këtë vit ai vendosi që familisht të transferohej në qytetin London ON, ku kryen të njëjtën punë. Krahas punës në klinikë ai tani kryen punon dhe si trajnues i studentëve pranë “Medical University” në Community Medicine. Ai mban dy klinika mjekësore dhe një poliklinikë me shumë shërbime mjekësore.

Të gjitha këto arritje, thotë doktor Rrafshi, nuk do t’i kisha arritur pa ndihmën e së dashurës, gruas sime Rabi, arkitekte e diplomuar, e cila vendosi ta sakrifikojë specializimin e saj dhe të më mbështeste mua në fushën time të mjekësisë. Ajo vijon të udhëheqë punën në klinikat tona dhe biznesin tonë që zhvillojmë në fusha të tjera. Ajo gjithashtu është një nënë e mbrekullueshme, nënë dhe edukatore e tre fëmijëve: e vajzës Nita dhe djemve Graniti dhe Ariani.

Luli dhe zonja Rabi për disa vite kanë dhënë ndihmesën e tyre si pjesë drejtuese e shoqatës shqiptaro-kanadeze “Iliria” në London ON së bashku me z. Besnik Rexhvelaj, president i kësaj shoqate. Po ashtu ata janë aktivizuar për krijimin e ekipit futbollistik “Albanian FC”, ekip i cili vijon të korrë suksese çdo vit me fitore duke marrë çimeve të ndryshme. Sekretar si Prof. Lul Rrafshi dhe nënkryetar si z. Llapshtica, Tonyit ia bëjnë të lehtë detyrën e kryetarit.

* * *

Anëtari i kryesisë së degës së Vatrës Toronto ON, z. Besnik Rexhvelaj, është anëtar i kësaj dege që nga viti 2010. Ai u lind në Malësinë e Madhe pranë buzës së Liqenit të Shkodrës më 1967, kreu studimet e larta në UT, Fakulteti Ekonomik dega Financë më 1991. Ai ka një trup mbi mesatar dhe ka një karakter të afërt me toskët, ka pamjen e një burri energjik, bën shakara dhe flet shpejt, por me atë saktësinë që ia kërkon profesioni i ekonomistit të aftë.

Ai ka qenë ndër nismëtarët e Lëvizjes së Dhjetorit 1990 dhe të formimit të Partisë Demokratike. Ardhja e familjes Rexhvelaj (Besniku, zonja Nora, djali Brendon dhe vajza Blerta) në Kanada u mundësua në shkurt 2002 si “Landed Emigrant”. Ndër hapat e parë të Besnikut, pas punësimit me orë të reduktuara në “TD Bank”, ishte evaluimi i diplomës së financierit pranë “Toronto University” duke ndjekur studimet mbasdite. Më tej ai përfundoi kursin e plotë për Investment Adviser pranë “Fanshawe College” dhe “Canadian Security Institute”. Në vitin 2005 ai filloi punën si Mortgage Agent në Mortgage Intelligence.

Zoti Rexhvelaj shquhet për kërkesa ndaj shokëve e sidomos ndaj vetes. Në vitin 2012 ai përfundoi kursin e plotë për Mortgage Broker dhe sot ai ka një grup prej katër Mortgage Agents që punojnë në zyrën e tij. Gjatë viteve 2013, 2014 dhe 2015, kompania ku ai punon e përzgjodhi midis 3000 agjentëve të saj, si një ndër “mortgage broker-it” më të suksesshëm. Edhe bashkeshortja e tij zonja Nora (Kocaj) e diplomuar dhe ajo më 1993 pranë Fakultetit Ekonomik dega Financë e unifikoi diplomën në Kanada dhe tani ka marrë titullin “Certified General Accounting” (CGA). Që nga viti 2012, ajo punon pranë Bashkisë së qytetit London OT me detyrën Drejtoreshë e Financës. Të tillë prindër kanë rritur dhe fëmijë të suksesshëm. Brendon-i është student në vitin e tretë për Programim Kompjuterash, dhe kryen praktikën profesionale pranë një kompanie të madhe që merret me programimin e aparateve matës. Kurse Bletra ka përfunduar shkollën e mesme dhe në janar do të vijojë studimet për psikiatre pranë “Wester University”.

Besnik Rexhvelaj është dhe kryetar i shoqërisë atdhetare “Iliria” me qendër në London ON të Kanadasë. Kjo shoqëri përbëhet nga emigrantë shqiptarë nga të gjitha krahinat shqiptare brenda e jashtë kufijve të Shqipërisë dhe Kosovës. Ajo ka në emblemën e saj flamurët e dy shteteve shqiptare si dhe portretet e dy figurave kryesore që përfaqësojnë botën tonë: Gjergj Kastriotin Skënderbeun dhe Shenjtoren Nënë Tereza. Kur e pyeta, pse nuk e ktheni shoqërinë “Iliria” në degë të shoqërisë Vatra, Besniku m’u përgjigj:

“Shoqëria ‘Iliria’ ka program të ngjashëm me shoqërinë “Vatra”, por sot për sot mendojmë se është më mirë ta forcojmë e zgjerojmë ashtu si është. Ndërkohë synojmë të krijojmë një degë të Vatrës në London, mbasi në këtë qytet jemi 3000 shqiptarë. Iliria mbledh anëtarë të të gjitha bindjeve politike, kurse Vatra anon nga e djathta”.

* * *

Të nesërmen më 27 gusht unë me Julian kryem një vizitë respekti tek varri i kushëririt të saj, të ndjerit këngëtar Kristo Kardhashi (Christo Cardassis), një minoritar grek me origjinë nga Lefterhori i Sarandës, i cili kishte vdekur një vit e gjysëm më parë, por ne nuk kishim pasur rast të merrnim pjesë në varrimin e tij. Në Vorezat shkuam bashkë me zonjën Petra, bashkëshorten e tij, një hebre gjermane. Kjo familje nuk lindi fëmijë dhe tani zonja Petra jeton e vetme. Si mik i saj erdhi në këtë ceremoni ing. Bujar Sinoimeri, një burrë i urtë me origjinë nga Gjinokastra, i lindur në Sarandë, që ka emigruar në Toronto, ku punon si ingjinier programues prograsmesh kompjuterike në firma Rogers. Në këtë profil punon edhe djali i z. Bular, i diplomuar në Kanada.

Bujari kishte marrë pjesë dhe në varrimin e z. Kristo dhe kishte bërë fotot e rastit, një kujtim i paharruar. Ai shkoi në atë varrim për të plotësuar porosinë e mbesës së Kristo Kardhashit, zonjës Varvara Gjini dhe vajzës së saj, me të cilën Bujari ruan shoqërinë që nga vitet e shkollës së mesme.

Gjatë bisedave me Bujarin rra fjala për degën e shoqërisë “Vatra” në Toronto dhe anëtarët e saj. U gëzova kur dëgjova se ai kishte respekt për këtë shoqëri dhe se mendonte të bëhej anëtar i saj.

-”Vatrës i jemi borxh për gjithë atë veprimtari patriotike në të kaluarën edhe për ato që bën sot në të mirë të popullit shqiptar kudo ku ky jeton”, tha Bujari në përfundim të bisedës.

Dhe më kërkoi adresën dhe telefonin e z. Sufaj për t’u lidhur me të….

***

Shënimet për vatranët përfundojnë këtu, por jo veprimtaria e tyre. Ndërsa ne u kthyem nga Toronto drejt Wercester-it, kryetari Tony udhëtoi drejt Kosovës. Ai do të përfaqësonte vatranët e Torontos në veprimtaritë kushtuar “Javës së Nënë Terezës” dhe shugurimin e Katedrales “Nënë Tereza” në Prishtinë” U takua me të dërguarin e Papa Franceskut, Kardinalin shqiptar Ernest Simoni, të cilin e përshëndeti në emër të vatranëve të Torontos, u takua me Imzot Dodë Gjergjin, Ipeshkëvin e Kosovës, me Ipeshkëvin e Rrëshenit Imzot Gjergj Meta, u takua me miq dhe me personalitete nga viset shqiptare. Po ashtu nuk mund të rrinte pa shkuar edhe në Mitrovicë, ku takoi edhe kandidatin për Kryetar të Komunës, për të cilin u publikua dhe një shkrim në Dielli online.

JOSIF PANI-PUBLICIST ATDHETAR I KOLONISE SHQIPTARE AMERIKES

October 1, 2017 by dgreca

Nga Thanas Gjika/

Ne Foto:Josif Pani, ish kryetar i Besa-Besen me Faik Konicen, 1909/

Midis bijve të shquar, që i ka dhënë Dardha e Korçës historisë sonë kombëtare, është edhe Josif G. Pani, i cili tërë jetën punoi për mbarëvajtjen e shoqërive patriotike në ShBA, si “Besa-Besën”, “Mbleta” e “Vatra” dhe për propagandimin e ideve patriotike me anë të gazetave “Kombi”, “Dielli”, “Koha” si dhe duke botuar gazetat e veta “Sazani”, në Worcester, MA, me 1917-1918 dhe “Drejtësia”, në Watertown, MA, me 1920. Ky punëtor i thjeshtë, që e la fshatin për te marrë rrugën e vështirë të kurbetit, vetëm pasi kishte mbaruar shkollën fillore në gjuhën greke, na bën me turp ne mërgimtarëve të sotëm, që kemi mbaruar gjimnaze e fakultete të larta, por që po aktivizohemi me shumë ngadalësi në lëvizjen patriotike të këtushme, me shumë kursim po i japim dollarët për të ndihmuar vëllezërit tanë të Kosovës martire, apo për të paguar kuotat e shoqërive, që kanë krijuar me aq mund mërgimtarët e mëparshëm, apo ndihmat për të mbajtur e për t’i shtuar institucionet fetare, që na nevoiten për edukimin tonë dhe të fëmijëve tanë…

Josif Pani lindi në fshatin malor të Dardhës, ku banorët mezi nxirnin bukën me bagëtitë e pakta që mbanin dhe me zanatet e druvarit e të qymyrxhiut, me 1868. Dardharët para se të mbushnin moshën për të shkuar asqer në ushtrinë osmane niseshin për kurbet në Greqinë e afërt, ku mërgimi bëhej me mushka e kuaj, që i merrnin për të punuar si druvarë e qymyrxhinj. Mirëpo Greqia nuk ishte në atë kohë një vend ku mund të bëjë para dhe, për më tepër, duhej të duroje përrallat e dhaskenjve e të priftrinjve, të cilët me një pasion të veçantë, të çanin kokën duke të thënë se të gjithë shqiptarët ortodoksë janë grekë, që e kanë harruar gjuhën greke dhe tani flasin shqip, shqipja duhet braktisur si gjuhë e pazhvilluar dhe duhet folur e shkruar vetëm greqisht, se kjo gjuhë është gjuha e kulturës, gjuha e kishës, gjuhë e tregëtisë, etj., etj.

Josifi e provoi kurbetin e Greqisë, ku vente e vinte; por mbasi u bë me fëmijë, e kishte të vështirë të mbante familjen me punët e krahut në Greqi, prandaj me 1904 u nis për në kurbetin e ri, në ShBA, ku vërtetë puna ishte e rëndë nëpër fabrika e punishte, por edhe paga ishte më e mirë dhe mund të fitoje mbas disa vjetësh ca para për të blerë një shtëpi, ca tokë e disa bagëti. Shumica e shqiptarëve kishin filluar të mërgonin në këtë kohë në New England, sidomos në Boston e rrethinat e tij. Këtu erdhi edhe Josifi, ku u lidh me bashkëfshatarë dhe me drenovarë, katundallinj, trebickallinj, treskallinj, panaritas, të ardhur para tij. Dardharët ranë në sy të parët për përpjekjet e tyre për t’u organizuar në Boston e për të botuar gazetë shqipe në mërgim. Me 15 qershor 1906, bashkëfshatarët e tij, Sotir Peci, si editor, dhe Gjergj Konda Gjonleka si manager, në bashkëpunim me Eftim Nacin nxorën të parën gazetë shqipe në Amerikë, gazetën “Kombi”. Josifi ia filloi punës për të popullarizuar idetë e gazetës, filloi t’u lexonte shokëve të konakut ku jetonte çdo numër të “Kombit”, t’u mësonte atyre shkrim e këndim me faqet e kësaj gazete, të jepte ndihmat e tij për botimin e mëtejshëm të saj e të mblidhte ndihma tek të tjerët. Duke dashur të shprehte dufin që i zjente nga brenda, për t’i parë shqiptarët të bashkuar e Shqipërinë të lirë, filloi të provojë veten duke shkruar artikujt e parë me temë nga lufta kundër propagandës grekomadhe e për sqarimin e detyrës që kishin shqiptarët si bij të një nëne të bashkoheshin e të luftonin të gjithë tok kundër armiqve të çështjes kombëtare.

Punën e bashkëpunëtorit në shtypin shqiptar të kolonisë, ai do ta vazhdonte edhe në faqet e gazetës më të rëndësishme “Dielli”, në vitet e para të botimit të saj dhe në faqet e gazetës “Koha”, që nxori atdhetari Mihal Grameno, në Jamestown, NJ, me 1915-1919.

Josifi, i shtytur nga zjarri i atdhedashurisë, më 1 janar 1917, botoi broshurën “Adriatiku dhe Lufta Evropiane”, ku sqaronte se Lufta e Parë Botërore u shkaktua nga lakmia e qeverisë serbe për të dalë në detin Adriatik. Përsa i përkiste Shqipërisë, kyçit të Adriatikut, Josifi si edhe Kristo Dako e të tjerë mendonin se nuk mund t’u jepej, mbas luftës, as Italis as Greqisë e as Serbisë, po do të bëhej shtet më vete, siç u njoh me 1912. Jepte, pra, kurajo në ato kohë të vështira, kur pushtimi i vendit nga ushtritë e vendeve ndërluftuese kishte krijuar një hamulli dhe dëshprim të përgjithshëm për fatet e nesërme të Shqipërisë së shumëvuajtur, të cilën le që e krijuan me gjysmën e territoreve e të popullsisë së saj, por tani po kërcënonin edhe ekzistencën e saj. Për t’i bërë me të njohura idetë e tij kundër lakmive të shteteve fqinje, ai botoi në Worcester, MA, gazetën e tij “Sazani”, nga tetori 1917 deri në fund të marsit 1918, në shqip e anglisht, gazetë e përdyjavshme, me ndihmën edhe të miqve të tij Ilo Pano si manager, Zisi Stavre, si sekretar, Kosta Pano, si arkëtar dhe të birin, Vasilin, që kish riardhur në kurbet, si radhitës dhe reporter.

Josif Pani së bashku me Mihal Gramenon dhe Jorgji Sevon, në vitet 1917-1920, u quajtën në shtypin e atyne viteve si “bolshevikë” sepse përqafuan disa ide socialdemokrate, që vlonin aso kohe në shtypin amerikan dhe në atë evropian. Duam të sqarojmë këtu se të përqafoje në atë kohë ide të tilla mbi barazinë njerëzore, mënjanimin e shfrytëzimit të njeriut nga njeriu, zbatimin e një reforme agrare me shpërblim e të tjera, ishte diçka përparimtare dhe nuk kishte të bëjë aspak me socializmin si ideologji e partive komuniste te mëvonshme dhe me diktaturën e proletariatit si formë shteti që u aplikua më vonë në Evropen Lindore.

Disa ide të shprehura nga Josifi lidhur me synimet grabitqare të fqinjve tanë janë aktuale edhe sot. “Serbët i njohim që janë, i dijmë që i kemi armiq të mërzitshëm, të liq e shekullorë”, shkruante ai, me 1915, kur ushtria serbe u vërsul mbi Shqipërinë e Veriut, para se të pushtohej Serbia nga ushtritë austro-hungareze, dhe vijonte: “Programi i tyre është të na shuajnë fare nga faqe e dheut.” Po kështu me vlera për sot është edhe këshilla që u jepte ai lexuesve të vet: “Sot nuk është koha të merremi me gjëra personale, kur armiqtë shekullorë po na përgatisin varrë, sot është koha të përqafohemi, muhamedanë e të krishtërë si vëllezër që jemi prej një babe e një nëne, në duam lirinë e atdheut, në duam Shqipëri për shqipëtarët.”

Me 1922, mbasi kishte dhënë ndihma të shumta në dollarë për më se 18 vjet për çështjen kombëtare, mbasi kishte luftuar për ngritjen e ndërgjegjes kombëtare tek mërgimtarët me fjalime e artikuj gazetash, Josif Pani u kthye në atdhe për të shpënë ato pak dollarë që kish kursyer në fshatin e lindjes, ku ndërtoi shtëpinë, shtoi arat e bagëtinë, martoi vajzat dhe vijoi punën për zbukurimin e Dardhës, për ta bëre këtë fshat një pikë turistike për mbarë Korçën. Kështu i mbylli vitet e fundit xha Josifi, duke punuar falas me bashkëfshatarët për ndreqjen e rrugëve, kopshteve, kishave të fshatit, etj. Endrra e tij për ta bërë Dardhën një fshat të punësuar në Amerikë ishte bërë realitet: me paratë që dërgonin djemtë nga kurbeti ishin ndërtuar shtëpi me gurë të skalitur, ishin shtruar rrugët e fshatit me kalldrëme, ishin ndërtuar çezma me ujë të bollshëm në çdo rrugë; kishat organizonin piknikë ditët e shënuara, kur mblidheshin dardharët e korçarët me ato këngët e bukura e mishrat e pjekura; grupe të rinjsh këndonin serenata në mbrëmjet e beharit. Ndryshimi ishte shumë i madh nga jeta që la Josifi kur shkoi në kurbet.

Josif Pani vdiq me 14 maj 1934, i nderuar nga gjithë populli i zonës së Devollit të Sipërm dhe i Korçës, sepse të gjithë e dinin se xha Josifi jo vetëm kishte qenë një punëtor i ndershëm dhe ndihmëtar i madh i “Vatrës” dhe i “Diellit”, por kishte qenë edhe një mik e bashkëpunëtor i afërt i gjigantëve të Amerikës, i Sotir Pecit, Fan Nolit, Faik Konicës, Kristo Dakos e të tjerëve, që ndihmuan aqë shumë për çështjen shqiptare. Varrimi i tij u kthye në një manifestim popullor, sepse populli di të nderojë jo vetëm burrat e mëdhenj që bëjnë histori, por dhe të gjithë ata që punojnë me gjithë zemër e pa inrteres për të mirën e atdheut… I tillë ishte edhe xha Josifi, të tillë e edukoi djalin e vetëm, i cili, si e dimë e mbajti “Vatrën” me shpenzimet e veta për më se 16 vjet.
* * *

Në mbyllje të këtij artikulli përkujtimor, dua të falënderoj z. Sotir Pani, nip i të ndjerit Josif, për punën e madhe që ka bërë në Tiranë, Korçë e Dardhë për të ruajtur koleksionet e gazetave, për të mbledhur artikujt e gjyshit e të babait të tij, fotografi e relike të tjera me vlera muzeale, të cilat na i ka vënë në dispozicion sa herë që na janë dashur për të shkruar për këta patriotë dhe për të tjerë, vepra e të cilëve është e lidhur me jetën e Josifit e të Vasil Panit.

Në Shqipëri, jo vetëm intelektualët si Skënder Luarasi, që mblodhi shkrimet e të atit, por edhe shumë bij e bija patriotësh, që nuk kishin formin filologjik e historik, i futeshin punës dhe i mblidhnin shkrimet e prindërve e të gjyshërve të tyre, për t’i pasur si materiale me vlerë për historinë e familjeve të tyre dhe të të gjithë shoqërisë. Më kujtohet ingj. Skender Dako, i cili me vite të tëra punoi për të kopjuar shkrimet e babait dhe të nënës së tij, Kristo e Sevasti Dako dhe të tezes, Parashqevi Qiriazi, punë me të cilën i nxori ata nga harresa, ku donte t’i hidhte diktatura komuniste. Kështu punonin edhe shumë të tjerë; por këtu në ShBA, ku njerëzit janë të dhënë shumë pas fitimit, shohim se ruajtja e dokumantave familjare nuk vlerësohet sa e si duhet dhe, me vdekjen e pleqve, fëmijët i hedhin si gjëra pa vlerë koleksionet e gazetave, artikuj e fotografi të ndryshme, të cilat e kanë vendin shumë shpejt në një muze të emigracionit shqiptar në Amerikë. Me këtë rast, dua të falënderoj disa miq që kam njohur, si zonjat Sara Panariti, Dhimitra Peters, Viktoria Peters, Ofeli Shaban. Mary Quen, Marika Naum, Lillian e Dollores Steven, Georgia Drenova dhe zotërinjtë Vangjo Naum, Bobi Steffo, Gaqo Mborja, Sejfi Protopapa, etj., që i ruajnë materialet me vlera historike. Një gjë të tillë duhet ta bëjnë të gjithë, sepse pothuaj çdo familje ka gjëra me vlera për muzeun e ardhshëm.