Tregim – Page 14 – Dielli

AMANETI

April 19, 2014 by dgreca

Tregim nga Vilhelme Vranari Haxhiraj/
Kishin vite larguar nga vendlindja. Ata ishin tre shokë qysh nga fëmijërija. U rritën, kryen arsimin e mesëm…,secili në profilin e vetë, sipas mundësive ,veçse pushimet përherë i bashkonin. Me kohë dhe shoqëria e tyre u rrit e u forcua aq shumë, sa mezi prisnin takimet e radhës. Vonë, kur nisën ta konceptonin lirinë e vërtetë, deklamimi ideor dhe parimor i sistemit të kohës i kishte zhgënjyer. Sepse në kundërshtim me atë që thuhej e propagandohej, jeta ishte shndërruar në dhunë e humbje të drejtash humane, sidomos për rininë e cila kishte tjetër vizion për botën. Atëherë të kushtëzuar, nën trysninë e zhvillimeve të mbrapshta të kohës, përballë pakënaqësisë patën një përputhje mendimesh të përbashkëta. Komunizmi nuk ishte gjella e parapëlqyer për shijen e tyre, me të cilën ata donin të ushqeheshin dhe të formoheshin si individ të lirë. Ndaj për të realizuar individualitetin dhe personalitetin e tyre, zgjodhën rrugën e vështirë e të hidhur të mërgimit. I kishin dhënë fjalën njëri-tjetrit se vetëm vdekja do t’ i ndante…
Pasi bënë nga një dorë para në vend të huaj, vendosën të ktheheshin në atdhe. Ishte një vendim i paramenduar dhe i paravendosur prej kohësh, por politika drakoniane i kishte nxjerrë të jashtëligjshëm. Si të tillë nuk kishin të drejtë të shkelnin në tokën amë, ndaj për shumë vite kthimi në vendlindje kishte ngelur i gdhendur në ëndrrat e tyre, si një dëshirë përvëluese e parealizuar.
Së fundmi ëndrra u bë realitet…
Veçse tani nuk ishin më tre, por dy.
“Përse vallë e thyem besën?! Përse vallë tashmë perustisë (këmbjes) t’i mungojë njëra këmbë?A nuk është mëkat i madh?!” – secili nga ata pyeste ndërgjegjen, teksa ishin ulur në avion dhe kishin lidhur rripat e sigurimit. Ishin aq të heshtur, sa heshtja e njerit mohonte praninë e tjetrit. Ndërsa dëgjonin udhëzimet e stiuardesës, çdonjëri më vete ,diçka sillte ndërmend. Ndoshta kujtonin të njëjtën gjë, madje pa pyetur për mendimet e tjetrit. Një gjë ishte mëse e qartë, se të dy, të pavarur në ndërgjegje, udhëtonin përmes imagjinatës si në kohë, ashtu edhe në hapësirë.
-Kush e mendonte se do të merrnim rrugën për në atdhe një ditë?!- si i kthyer në realitet, Enkeli theu heshtjen i pari.
-Paskemi qenë në të njëjtin udhëtim ndërgjegjësor, në të njëjtat shina…Si ti, edhe unë solla ndërmend ditën e parë kur u nisëm,- ia priti Muzaku.
-E kush mund ta besonte, se do të vinte një ditë dhe koha do të na lejonte të shkelnim në tokën amtare? Madje ende nuk jam i bindur, se nuk do të na sjellin pengesa atje larg, në tokën mëmë, pasi aq shumë e kam humbur besimin, sa…
-Kur u nisëm drejt së panjohurës, ishim tre…kurse tani, na mungon Gjergji. Ndoshta “Ai” u dashurua më shumë me kontinentin Amerikan, se sa ne… Ose, ose ishte fati…
-Ndoshta ishte fati i tij ?! Fati i kishte rezervuar një rrugë pa kthim,një biletë vetëm për vajtje …Iku nga vatra prindërore dhe…- Enkeli u zhyt në mendime, sikur dhembja u vetëgëlltit brenda qenies së tij, ndërsa avioni çante ajrin, duke përshkuar hapësirën mbi oqeanin Atllantik. Sapo Muzaku vuri kufjet në veshë dhe dëgjonte muzikë, shoku e mori me mend…
“Atij shpesh herë i pëlqen të dëgjojë këngën “Qeraxhiu i Grebenesë”. Edhe pse teksti i saj bën fjalë për ata shqiptarë që linin kockat në dhe të huaj, duke luftuar jo për vendin e tyre, por për të tjerët, përsëri ai emigrant e fut veten sikur ka marrë pjesë në luftë. Jeta e emigrantit të çdo kohe, është luftë për bukën e gojës, është një betejë mes vdekjes dhe mbijetesës në një vend të huaj, ku flitet një gjuhë tjetër, ku është kultivuar kulturë dhe është ndërtuar sistem ekonomiko-social ndryshe. Të dyve na duket sikur po kthehemi “fitimtarë” nga beteja e gjatë mes jetës dhe vdekjes. Nganjëherë harrojmë dhe kapim trupin me duar, prekim gjymtyrët, shohim shembëlltyrën tonë në pasqyrë, duke pyetur veten: “Jemi, apo nuk jemi ne? Vërtet jemi gjallë?!” -mendoj se janë pyetje të drejta, sepse emigrimi është kafshatë që nuk kapërdihet kollaj, por ngjan si një kockë që ngec në fyt, e cila zvarget deri sa të merrë gjithë frymën. Jeta në dhé të huaj është një betejë e tejzgjatur, së cilës nuk i dihet kurrë fundi. Jo vetëm që nuk e besonim, por asnjëherë s’na shkonte ndërmend se kjo “luftë” bashkë me të gjitha përpjekjet tona, një ditë do të kishin një limit. Në emigrim e pamundura bëhet e mundur, për shkak të arsyes për të cilën ke lënë pas të shkuarën. Në tru të gëlon i mbilodhur, një mendim i vetëm që është synimi për të arritur qëllimin e mirë, për të cilin mohuam gjithçka. Tani, më shumë se kurrë, e kemi mëse të qartë se lufta është luks për ata që nuk përfshihen në të. Për fat ne e kishim nisur “luftën” dhe duke ecur drejt së panjohurës, mësuam se Zoti duhet të jetë piktor, ndryshe nuk do të kishte kaq shumë ngjyra. E kam fjalën për ngjyrat e jetës. Një jetë pa ngjyra, nuk ka asnjë vlerë, është gri që vetëm di ta përciellë mirë ftohtësinë e vetmisë dhe mallin e zhuritur të mërgimtarit. Ndaj jeta, me larminë e ngjyrave të saj, me vrazhdësinë apo mirësinë që të dhuron, me ritmet apo hopet cilësore dhe sasijore të saj, quhet luftë…”- vazhdoja të meditoja symbyllur, me kokën në mbështetësen e ndenjëses së avionit. Ndërsa shoku im vazhdonte të dëgjonte muzikë…

***

Prej nisjes nga aeroporti civil “Xhon Kenedi”i New York-ut e deri në Zyrih, ku do të bëhej ndalesa për të marrë avionin për në atdhe, do të fluturonin nëntë orë mbi oqean. Kësisoj kishin kohë me bollëk të flinin dhe të mendonin. Edhe pse ishte udhëtim i gjatë dhe i lodhshëm, gjithsesi ishte ajo që e kishin pritur prej vitesh, madje përherë në ankth mosbesimi.
Padashur Enkeli e kaloi shikimin nga shoku i tij dhe diçka iu kujtua…U ngrit me vërtik, hapi “port’bagazhin” mbi kokë dhe nisi të kërkonte diçka me duar. Shoku e ndjeu dhe e pyeti…
-Çfarë të shqetëson?
-E more urnën, se nuk ta pashë në dorë pas nisjes nga aeroporti?
-Si mendon ti? A mund ta harroja ndokund një vazo me aq vlerë? Pastaj është një amanet që nuk harrohet lehtë.
-Thashë se…Të dy e dimë se sa rëndësi ka për ne ajo urnë prej porcelani. Amanetin nuk e tret dheu, vëlla, ndaj duhet çuar në vend, ndryshe shpirti nuk të gjen kurrë më qetësi. Aq më tepër që ajo vazo porcelani është ngjyer në dhembje të mbrujtur me gjak dhe është tejmbarsur me shumë mall.
-Si mund ta lija jashtë vëmendjes diçka për të cilën debatuam aq shumë në aeroport, derisa na i lejuan ta merrnim në dorë…dhe ti beson se unë do ta lija në harresë? Jo, jo miku im, – dhe atë çast Muzaku u ngrit, e mori vazon prej porcelani dhe ia tregoi shokut. Të dy shokët e përkëdhelën urnën sikur ishte qenie e gjallë dhe jo një vazo që mbante hirin e një kufome…Së pari donte që ta bindte shokun se gjithçka ishte në rregull, dhe së dyti donte të qetësonte veten…”Gjithçka mund të ndodhë. Ku i dihet!” -mendoi tek po e vendoste përsëri në çantë. Pastaj u ul në vendin e tij dhe vazhdoi të kotej duke dëgjuar muzikë. “Si lum ky! E kam zili për qetësinë që vetëzotëron, gjë që mua më mungon”,- po e zhbironte Enkeli me dashamirësi shokun e tij të fëmijërisë dhe përsëri nisi të rikujtonte …vazhdoi të udhëtojë ndër vite… Mendimet i galoponin si të harbuara, sikur kërkonin ta ngërthenin kohën që kishte lënë pas, e ta mbanin peng të kujtesës.
“Askush nuk e di, as vet nuk e kuptoj se si mund të bëhen të afërt, të besueshëm dhe të jenë aq të hapur me njëri-tjetrin, njerëz që nuk i lidhin as genet dhe as idetë. Koha ka treguar se jo rrallë herë ndodh që një mik apo një shok të bëhet më i afërt se vëllai. Një miqësi të tillë kishim edhe ne të tre. Kjo lidhje lindi qysh kur luanim me top prej lecke. Me kohë u rrit bashkë me ne dhe më pas u forcua përmes besës që i dhamë shoku-shokut. Në fakt kjo ka qenë tradita jonë e lashtë, ishte kohë tjetër, kur besa jepej vetëm me një të shtrënguar dore. Dy shokët e mi Gjergji dhe Muzaku e kishin biografinë të mirë, kurse unë…isha ndryshe nga ata. Familjen time partia- shtet e shihte me një sy tjetër nënvleftësues. Gjithsesi kjo nuk i pengonte ata të dy të shoqëroheshin me mua. Ky fakt më gëzonte, por shpesh u isha shmangur dhe u bëja bisht bëmave tona të përbashkëta, si e gjithë rinia e çdo kohe. Sa herë më bënin vërejtje dhe ankoheshin ,u përgjigjesha…
-Ju i keni krahët të ngrohta, kurse unë…
-Ne jemi të tre njëlloj…Duam të jemi si ty…sepse nuk na dallon asgjë nga njëri-tjetri. Pastaj as ne nuk dimë të mendojmë ndryshe nga ti. Po jetojmë në gënjeshtra dhe na detyrojnë të mos e pranojmë të vërtetën. Sado i hidhur të jetë realiteti, nuk duhet mohuar.
-E keni gabim. Ju të dy keni si ombrelë një lis të madh që i ka rrënjët te partia, ndaj nuk u përzhit as vapa e korrikut, as nuk ju ftohin ngricat dimërore dhe as nuk ju lagin rrebeshet apo stuhitë. Kurse unë jam një askush, nudo dhe i pambrojtur.
Ata jo vetëm që nuk u shkëputën por e forcuan miqësinë me mua. Në çdo rast të mirë apo të keq, ata më gjendeshin pranë jo vetëm mua ,por edhe familjes sime. Pa qenë ata, dasma ime do të ishte vetëm një celebrim zyrtar. Fal tyre u bë një dasmë e bukur që kurrë nuk e mësova se si dhe kush e organizoi. Aq shumë ishim lidhur me njëri- tjetrin, sa organizonim shëtitje, mbrëmje apo festa të vogla familjare. Na pëlqente t’i jepnim sa më shumë vlera qytetarie jetës. Por këtë lloj argëtimi nuk e shihnin me sy të mirë as Kryetari i Këshillit, as Kryetari i kooperativës dhe as ai i Frontit. Si gjoja për të dhenë shembullin e tyre personal, të dy ata herë-herë i detyronin të punonin në hapjen e tokave të reja, ku na jepej mundësia të qëndronim më shumë kohë bashkë. Në kësi rastesh, brigadieri i kooperativës na i jepte punën veç e veç, që të ishim sa më larg njëri-tjetrit. Veçse ne e gjenim mënyrën që të bashkoheshim e të bisedonim nën zë për situatën e rënduar në vend.
Një ditë na kishin caktuar të punonim në Fëngjet e Shullërit. Mirë unë se punë krahu bëja, po ata të dy përse?! Punë e rëndë dhe ata të dy ishin me shkollë profesionale. Gjergji ishte zooteknik, kurse Muzaku agronom i mesëm. Kur i pashë, i pyeta i tejhabitur, i zgurdulluar pasi nuk e dija që i kishin vënë në rreth të kuq edhe ata. Ndërsa në fytet tanë të tharë për një pikë qumësht, zvargej babanacja e shoqëruar me dy kokrriza sheqeri apo me gjynmë kokrre qepë, ne të tre nisëm avazin…
-Tani që na la dhe “motra e dashur aziatike”, keq e kemi punën,-ia nisi Gjergji.
-Kur kemi qenë ndonjëherë mirë? Ky është bollëku i socializmit…Nuk di ku shkuan lugët prej floriri?!- pyeti duke fërgëlluar Muzaku.
-Ka dhe më keq se ne…-ua preva këtë bisedë të rrezikshme.
-Jo, jo Enkel,jo. As kafshët nuk bëjnë jetën tonë. Së paku ato janë të lira, kurse neve na kanë ngërthyer si miun në çark. Jemi prindër tani dhe si të tillë kemi përgjegjësi.
-Gjergji ka të drejtë…Është babai i dy fëmijëve. Unë kam një vajzë kurse ti, ke një djalë. Me se do t’i rrisim vallë? As me bukë misri nuk i ngopim dot. Gruas sime i iku qumështi. Me se do ta ushqejë vajzën vallë. Yt bir u rrit dhe ka nevojë për një motër… Enkel, a e merrë dot një përgjegjësi të tillë?
-E quaj si të shpejtuar heqjen e oborrit kooperativist,- doja ta zbusja disi bisedën e ashpër .
-Fol hapur me ne,Enkel. Partia -shtet ka bërë krim me ne shqiptarët. Na e ka futur varfërinë në mendje, e në çdo qelizë. Një stomak i uritur, ushqen një trup shëndetlig që nuk i hynë askujt në punë. Tek një skelet gjendet një tru i boshatisur. Kujt i shërben vallë? Hiqemi zvarrë vetëm për të frymuar? Jo… Një nivel ekonomik që është turp të japësh shifra, është padrejtësia më e madhe që na bëhet.
-Muzaku thotë të vërtetën e hidhur, lidhur me atë që po ndodh tek ne…,- i dha të drejtë Gjergji.
-Kështu nuk mund të vazhdohet.,jo…
-Atëherë çfarë duhet të bëjmë vëllezër? Nëse nuk i përballojmë dot vështirësitë e jetës, mos duhet të vrasim veten? E çfarë u kuptua pastaj? – i pyeta.
-Unë nuk qëndroj më këtu…Do të iki nga sytë këmbët…
-Gjergj, mblidh mendjen! Mos u çmende?
-Jo, Enkel, jo…, nuk është i çmendur. Nuk e duron dot shikimin lutës të gruas dhe të fëmijëve kur shkon në mbrëmje me duar bosh. Tridhjetë lekë për ditë pune përse hyjnë në punë vallë? Nuk shërbejnë për asgjë. Fëmijët tanë kanë nevojë të rriten të shëndetdshëm, të arsimohen dhe nesër të jenë “dikushi”. Po me se? E vetmja mundësi e jona është arratisja.
-Ne i kemi dhënë besën njëri-tjetrit se nuk do të ndahemi. Kurse ti po kërkon të shkëputesh nga ne. Kur thyhet një këmbë e perustisë, ajo nuk qëndon dot në këmbë. Pastaj duke e lënë familjen në mëshirën e fatit si do ta përballojë jot shoqe me dy fëmijë dhe pa burrë?
-Enkel, puna ka arritur deri aty, sa nuk mban më ujë pilafi. Duke u arratisur do të jem në gjendje të punoj dhe do t’ju dërgoj të holla që andej. Do t’i quajnë fëmijët e një tradhtari, me një baba të arratisur, por ama nuk do të vuajnë për bukën e gojës.
-Nëse do t’i lënë të qetë, se kampet e inetrnimit i kanë dyert hapur,- ia prita.
-Më vjen keq që duhet t’i lemë të gjitha pas krahëve, njerëzit më të dashur, atdheun e sa të tjera që do të na mungojnë, por… O ikim të tre bashkë, o asnjëri nga ne,- e preu Muzaku si me sëpatë.

***

Më kujtohet si tani…Pragmbrëmje e qetë pranvere. Gjithçka ishte e gjelbër dhe e lulëzuar. Qëndroja në verandën para shtëpisë me time shoqe dhe djalin në gjunjë.
Atë perëndim, dielli u bënte karshillëk maleve përreth. Bardhësia e borës, që dukej si e ngjyer në gjak nga rrezet e purpurta të tij, po i jepte lamtumirën ditës.Vështroja lulet që nuk donin t’ia dinin për varfërinë dhe shqetësimin e njerëzve. Ndoshta ato ishin të vetmet që kundronin me shpërfillje përjetimin e ferrit të një kombi.
Pas pak ra muzgu dhe hëna pesëmbëdhjetë ditëshe nxori kryet matanë pishave te “Bregu i Kishës së Parashqevisë”, e cila prej vitesh trashëgonte vetëm toponimin. Mbretëresha e Natës vazhdonte kundrimin gjatë udhëtimit të saj të përjetshëm në galaktikën e Diellit, duke e larë natyrën me spërkatjen e një rrezatimi argjendor. Gjithçka dukej si një botë tjetër përrallore, që gjendej jashtë skamjes, varfërisë dhe vuajtjes…Papritur nisa ta shpreh kënaqësinë që më dhuronte natyra atë mbrëmje, si një vazhdimësi mendimi.
-…kurse buzëqeshja e luleve të bajameve do të ma mbajë gjallë gëzimin tënd që ma dhuron me të tepërt dhe ma mbush jetën plot dëshirë për ta jetuar atë në çdo rrethanë, zemra ime. Vetëm kur shoh shkëlqimin ndër sytë e tu dhe shndritjen e fytyrës sate që rrezaton dritë, them se kaq më mjafton për të qenë i lumtur…Por dashuria nuk mjafton për të realizuar kërkesat e jetës. Ndaj…,- papritur ajo më ndërpreu fjalën dhe më vuri gishin mbi buzë. Unë heshta, megjithëse më dhembte ndryshimi midis bukurisë natyrore dhe shpirtit tim të turbulluar.
-I dashur shpreh një dëshirë ose mendoje se sot hëna është e plotë, po rrëshqet ngadalë duke ia lenë vendin hënës së re.
– Për të realizuar atë çka dëshiroj, më duhet të largohem për pak kohë… E shoh zemër, e shoh…Sapo doli hëna e re, vështron të gjejë një tjetër portë hyrjeje.
-Kjo ishte dëshira jote?
-Herë-herë instikti më thotë që nuk duhet ta bëj këtë udhëtim. Nuk jam as i prirur as i gatshëm për të bërë largime të gjata nga shtëpia.
-I dashur, po më tremb. Nuk di se çfarë ke sot. Nëse duhet ta bësh atë udhëtim, bëje pa e menduar dy herë. Shko, shko dhe do ta shohësh se sa mirë do të ndihesh. Në fund të fundit njeriu jeton për të punuar dhe punon për të qenë i lumtur.
-Shpirti im, nuk është lumturi kur i ke larg syve dhe zemrës ata që do më shumë. Kur mendoj se nuk do të kem pranë ju të dy, më duket se do të jem një i vdekur.
-Unë do të jem këtu dhe do të të pres.
-Pse duhet të më presësh aq gjatë?
-Sepse kam besim tek ti.
-Por unë…unë vetëm doja të të thosha…doja…-dhe fjala m’u zvarg në fyt.
-Nuk dua të dëgjoj më asgjë. Shko i dashur. Shko! Të qoftë rruga e mbarë! Mos harro që kur të kthehesh të më tregosh gjithçka me imtësi.
– Jo,jo…vetëm se doja të të pyesja nëse duhet ta bëj këtë udhëtim apo ndoshta jo.
-Pyetja është privilegj i cilitdo që bënë gjënë e duhur, në vendin dhe në kohën e duhur, gjë që i vlen kujtdo për të pasur më tepër vetësiguri dhe vetëbesim. Unë të njoh, po aq sa njeh ti veten, ndoshta edhe më shumë, -kjo ishte biseda e fundit e jona.
Atë natë nuk mbylla sy. Gjatë mbrëmjes u kujdesa që gruas dhe djalit t’u krijoja çaste të bukura. Doja që t’i ruaja në kujtesë të lumtur. U ngrita herët dhe eca në majë të gishtave, që të mos i zgjoja. Para nisjes, i putha dhe i përkëdhela lehtë e butësisht me dorë. Nuhata gjatë aromën e tyre, të cilën doja ta merrja me vete, me besimin se do të më mbante gjallë. Disa herë bëja të dilja dhe kthehesha përsëri. Qëndrova disa minuta në prag të derës së dhomës dhe isha gati të ndërroja mendje. Po lija në mëshirën e fatit ata që doja më shumë, gruan, tim bir, prindërit dhe të afërmit. Me prindërit bisedova mbasditen e fundit. U thashë se do të largohesha për pak kohë nga shtëpia. Ndoshta gjeja punë në hidrocentral. Nëna u ligështua dhe u përlot. Kurse babai po më zhbironte përmes përvjedhjes së një shikimi atëror. Sa u largua pak nëna, ai nuk priti dhe pa e zgjatur, më vuri dorën në sup.
-Të vaftë mbarë biri im! E di, e di mirë se çfarë udhëtimi po ndërmerr. E ndiej, ma thotë zemra e prindit. E shoh qartë në shikimin e trembur të syve të tu, në trishtimin e tipareve të tua, në ngulçet e vajit të shpirtit, që, edhe pse janë pa zë, ndihen aq furishëm sa pasqyrohen përmes shqetësimit tënd. Shko, shiko e kërko të njohësh drejtësinë, që është e vetmja që të ballafaqon me mirësinë, me të vërtetën, -ndërsa kujtova fjalët e tij…mora të vetmen rrugë që premton shpresë, atë të kurbetit. Gjithsesi ndihesha i hallakatur nga pavendosmëria. Atë çast të vetëm kuptova se sa e vyer ishte familja për mua. Atëherë ,ato sekonda që m’u dukën një shekull, mësova se ata që po i braktisja ishin frymëmarrja, ishin oksigjeni i jetës sime.
Bëra gati të hidhja hapin e parë tej pragut të portës, por ngërçi që më kapi gjymtyrët nga pavendosmëria e shpirtit tim të dalldisur, më ngeli pezull në ajër. Ngela i ngurosur as jashtë e as brenda shtëpisë. Papritur një mendje më tha që të mos e bëja atë hap. Si një vegim më dolën parasysh shokët. Ndërgjegja nuk më la të tradhtoja besimin e miqve të mi dhe dola pa e kthyer më kokën pas.djemtë apo burrat
Rrezet e para të diellit na gjetën në rrugë. Sapo lamë lëndinën e lotëve , kthyem kokat pas. Pa kaluar shkëmbin e lamtumirës, kufirin ku familjarët përcillnin djemtë apo burrat në kurbet ose në luftë, ndalëm. Po aty në atë vend, ku dilnin me shpresë edhe për kthimin e tyre, i hodhëm një sy për herë të fundit fshatit që ende ishte në gjumë.
Tre shokë, tre bashkëshort, tre prindër morëm rrugën drejt asgjësë… Të tre ishim thuajse në të njëjtat kushte familjare, kishim lënë të dashurat tona, nuse të reja, fëmijët që kishin nevojë për hijen e babait. Kishim lënë ata, të cilëve u kishim borxh jetën. Dukej sikur po shkonim drejt vdekjes dhe jo drejt shpresës. Kthyem kokat të trishtuar dhe dhembja na lexohej në çdo tipar, në ecje dhe në heshtjen që na shoqëronte sikur na përcillte drejt morgut.
Ndërsa mendonim për ata, prej të cilve po largoheshim vjedhurazi, në veshët tanë jehonin vargjet ku fliste dhembja e mërgimit, “Qeraxhiu i Grebenesë, more qeraxhi/ të fala t’mi bësh nënesë, …/ të m’i shes dy qetë e zesë, …/ nëse pyet nëna për mua, …/ i thoni se u martua, …/ po pyeti se ç’nuse mori,… /dy plumba për krahrori, …/- ishte kjo këngë epike që na shoqëroi deri sa kaluam kufirin. Të tre e kishim të qartë se të gjitha mundësitë ishin që të mos hynim dot në kufirin e shpresës së premtuar si qëllim në vetvete. Veçse secilin nga ne e grryente një mendim: “A do të kthehemi vallë ndonjë ditë?”- kjo pyetje ngjasonte si epilogu i një arratije
në drejtim të pacaktuar.

***

Fshati ynë ndodhej jo shumë larg vijës kufitare. Si banorë të kësaj zone, ne njihnim çdo pëllëmbë toke, çdo shteg, çdo korie, çdo qafë mali, çdo rrjedhë të rrëmbyeshme lumi dhe përroi. Dinim vendndodhjen e piramidave dhe cilat pika ishin më të vëzhguara ose anasjelltas nga rojet e kufirit. Përsa kohë udhëtonim në ultësirë, ishim të tre bashkë të veshur si barinj. Për çdo rast dyshimi, ishim çobanë në kërkim të bagëtive të kooperativës.
Kur nisëm t’i ngjitemi të përpjetës malore, u ndamë në tre drejtime, duke lënë një pikë takimi matanë kufirit, gjithmonë nëse do të kishim fat ta kalonim. Që të ngjiteshim në Qafmalin më pak të vëzhguar, për shkak të terrenit të thepisur, na duhej një ditë sorollatje nëpër drurë e gëmusha. Duke u kacavarur nëpër shkëmbinjë të zhveshur, por me shumë lugje e gërxhe, ngjyra e errët e të cilëve shërbente si mburojë, unë arrita ta kalojë kufirin. Për fat, nuk kishte kaluar asnjë orë dhe ne po shikonim njëri -tjetrin të habitur. Nuk donim ta besonim se ia kishim dalë të tre.
-Gjysmë ore nga kufiri ka shtëpinë gjyshi im nga nëna…
Unë dhe Muzaku vështruam njëri-tjetrin në sy.
-Na fal se është gjyshi yt dhe nuk jemi ne ata që duhet ta paragjykojnë dhe…
-Gjyshi im është malësor i vërtetë, atdhetar i besës. Shtëpia e tij është bërë streha e sa e sa të mërguarëve nga Shqipëria. Pastaj më parë duhet të më dëmtojë mua, pastaj e keni radhën ju, – përgjigja e Gjergjit ishte një garanci për ne të tre. -Por kjo nuk do të thotë se jemi jashtë rrezikut, jo…-vazhdoi Gjergji.
-Pse?!- pyetëm njëherësh ne të dy.
-Rojet jugosllave janë po aq të rreptë e ndoshta më të egër se sa ato shqiptare.Po na kapën ose do të na dorëzojnë te rojet tona ose do të na rrasin në kamp, ku do të ndeshemi me kombësi e gjuhëfolës të ndryshëm. Rasti i parë është më i keq se rojet tona do të na dorëzojnë. Veç torturave në qelitë e hetimit, por do të na rasin në burg si tradhtarë të atdheut me njëzetë vjet burg. Ndaj duhet të ecim me kujdes.
Gjatë ditës nuk mund të dilnim hapur. Ndaj na u desh të nxitonim që të mbërrinim pa gdhirë mirë në shtëpinë e gjyshit të Gjergjit. Ndërkohë që kishim ecur gati dyzetë minuta, u ndeshëm me një bari të moshuar dhe
shtatlartë, i cili nxirrte dhentë për kullotë.
-Për nga rruga e mbarë ,more trima?
-Kërkojmë shtëpinë e Preng Gjurës…
-Po e njihni, nëse e shihni?
-Jo, ne na ka dhënë një porosi për të e bija e tij, Mrika e Gjurajve.
-Nga ime bijë?! O Zot! Po shkojnë tridhjetë vjet që nuk e kam parë. Po pse s’thoni se ju qenkeni nga matanë kufirit?!
-Bacë,Ju jeni gjyshi im, që s’e kam njohur kurrë…! Ju…ju… Vërtet jeni gjyshi im? -pyeti Gjergji i drithëruar dhe e rroku për qafe. Nuk di sa kohë ngelën gjysh e nip të përqafuar. Shkëputeshin pak dhe e shikonin njëri-tjetrin për herë të parë dhe s’ngopeshin. Ai plak mallzhuritur u ul mbi një gurë dhe nisi të derdhë lot malli.
-Faleminderit, i madhi Zot që më krijove mundësinë të njoh gjakun e gjakut tim, djalin e sime bije. Më falni more djem, që ju lashë pas dore.
-Ejani në shtëpi dhe atje do të flasim shtruar.
Ishte mëngjes herët. Plaku i Gjurajve dha alarmin dhe i zgjoi të gjithë në shtëpi.
-Zgjohuni djem, nuse dhe fëmijë, zgjohuni! Shtëpia e Gjurajve sot ka gëzim!
-Të gjithë, djem, nuse e fëmijë u ngritën të përgjumur duke gogësirë.
-Ç’është …, çfarë ka ndodhur, o Babë?
-Mbarësi bijtë e mi, mbarësi. Mase ka ardhur sahati dhe për ne shqiptarët, se na ndau shkjau në pabesi. Na ndanë e na përçanë të paudhët vetëm për të na shuar si racë. Por ne shqiptarët nuk e kuptojmë këtë hile djallëzore. Në vend që të bashkohemi, na ka hyrë krimbi e po shkatërrojmë njëri-tjetrin , njëlloj si mola që grryen drurin.
-Po nuk po marrim vesh asgjë, o Atë…
-Njihuni me djalin e motrës suaj… Mrikës, – të gjithë ngelën të habitur. Para tyre qëndronin tre burra të rinj, në moshë me fëmijët e tyre, por nuk dinin cili nga ata të tre ishte nipi.
-Gjergj, njihu me dajat e tu!- e kapi nga krahu nipin dhe e njohu me të katër djemtë e tij. -Këta të dy janë shokët e tij, familjet e të cilëve i njoh prej kohësh.
Në fund u afrua një plakë, një malësore e vërtetë, veshur me kostumin karakteristikë të Dukagjinit, e cila vuri dorën mbi sy për t’u përqëndruar më mirë.
-Grua, të ka ardhur nipi në shtëpi…
-Cili nip, o burrë?
-Gjergji, djali i Mrikës…
-Uh, e mjera unë që i kam harruar fytyrën vajzës, pa le të njoh fëmijët e saj…?!- dhe menjëherë u rrëzua në tokë. Gjyshes i ra zali nga mungesa e gjatë e së bijës dhe mosnjohjes së nipave e mbesave që nuk i mbajti kurrë në duar, që nuk u dhuroi atë dashuri e përkëdheli që dinë të japin vetëm gjyshet.
Pasi e përmendën, Gjergji u afrua dhe i puthi duart gjyshes që i kishte munguar aq shumë. Ishte një takim i dhembshëm që lë shumë gjurmë tek cilido që e sheh atë skenë.

***
Fal gjyshit të Gjergjit, ne kërkuam strehim politik në Jugosllavi, si një vend tranzit. Qëndruam në kamp njëzetë muaj. U jemi mirënjohës njerëzve të tyre që kishin në ShBA, që nisën garancitë për të tre. Natyrisht sipas fjalës së urtë që thotë se, petullat nuk bëhen me ujë, edhe për ne ishte e njëjta gjë. Në ShBA, në vendin e demokracisë, mikëpritsen e shumë kombësive, nuk na e kishin shtruar rrugën me dafina. As dy oqeanet që lagin Amerikën e Veriut nuk ishin bërë kos dhe ne na mungonte vetëm luga. ShBA vërtet është vëndi i mundësive, por duhet vullnet për të bërë më shumë se një punë, nevojitet arsimim dhe përvetësim i gjuhës angleze, që të përballësh vështirësitë e emigracionit. Këto dhe zbatimi i ligjeve janë domosdoshmëri për të qenë qytetar amerikan apo shtetas i gjithë botës demokratike.
Kaluan vite kur ne e morëm veten ekonomikisht. Më pas me kursimet tona ishim në gjendje të ktheheshim në atdhe për të rimëkëmbur ekonominë e fëmijëve që lamë pas. Por ëndrra jonë u bë realitet vetëm pas viteve nëntëdhjetë. Familjet tona i kishin syrgjynosur në internim për fajin tonë. Ne të tre kishim ikur bashkë dhe vendosëm të ktheheshim të tre në vendlindje. Sa më shumë afronte dita e nisjes aq më të padurueshëm bëheshim. Zhuritja e mallit dukej se na lexohej në sy, në sjellje, në fjalë…
Gjatë gjithë atyre viteve ndieja dhembje kraharori për mungesë oksigjeni prej ajrit të vendlindjes. Jetoja dhe frymoja në një tjetër realitet, ku bora dhe stuhitë shkatërrojnë pamëshirë, përballë të cilave ndieja nevojën e vlagut të tokës nën ngrohtësinë e diellit të vendit tim. Qenia ime ishte mbrujtur me tharmin kombëtar që lind dhe rilind diçka tjetër jetësore, që nuk gjendet në asnjë vend të botës. Edhe kur kthimi im ishte i pashpresë, përsëri mua dhe dy shokëve të mi na është dashur të përfytyronim një vizion imagjinar, për të cilin as unë dhe as ata nuk kishim gabuar.
E kishim mëse të qartë se Sh BA u bë atdheu ynë i dytë që na mirëpriti, na bëri njerëz në kuptimin e vërtetë të fjalës.,gjë për të cilën i ishim mirënjohës. Gjithashtu edhe ne ia shpërblyem me punë e korrektësi, por synimi ynë ishte tjetër…
Atje larg në jugëlindje të Evropës, në Ballkanin perëndimor, buzë Adriatikut dhe Jonit, ku dielli ngroh gjithë vitin, na prista toka mëmë, ajo baltë që na lindi e na rriti, për të cilën kishim mall. Na kishte munguar gjuha jonë. Na kishin munguar lindjet dhe perëndimet e magjishme të vendit tonë. Donim të frymonim aromën e pakrahasueshme që të dhuron ky vend i vogël, dhe i bukur, por tejet i varfër, genet e të cilit i kishim në gjak. Na mungonte ajo tradita e bukur shqiptare që e ka mbajtur gjallë këtë komb. E mbi të gjitha na mungonte familja jonë që hoqi njëmijë të zeza nga persekucioni i egër dhe i pakrahasuar komunist.
Biletat i kishim porositur dhe pas një jave do të riktheheshim në familjet tona. Nuk na mbante vendi.
Të jesh larguar nga familja gati një çerek shekulli, natyrisht që do blesh disa dhurata simbolike për secilin. Kishim dalë të tre për të blerë gjërat e nevojshme për udhëtimin. Ishim duke dalë për të shkuar te parkimi i makinave. Gjergji, i lumtur që kishte gjetur dhurata të bukura edhe për të fejuarën e djalit, ishte i pavëmendshëm dhe po fliste gjithë pasion. Para një makine doli një kone e vogël që i shpëtoi nga dora një zonje. Shoferi devijoi dhe shpëtoi qenin, por i mori jetën shokut tonë, Gjergjit.
Ishte një vdekje e tmerrshme, e llahtarshme për sytë dhe zemrat tona. Ai s’mori vesh gjë, se vdiq menjëherë. Kurse tek unë dhe Muzaku vdekja e tij tragjike ka lënë gjurmë dhe dhembje të pashlyeshme.
Gjithë dhuratat që kishte blerë u shpërndanë nëpër bulevard. Kalimtarët u treguan shumë të sjellshëm, mjaft njerëzorë dhe i mblodhën të gjitha sendet e Gjergjit. Ndoshta mungonte ndonjë gjë prej tyre, por pak rëndësi kishte. Kur ai nuk ishte më…ç’vlerë kishin dhuratat.
Emigruam tre, por u kthyem dy dhe një urna prej porcelani kinez, e cila mbartëte hirin e trupit të shokut, mikut dhe vëllait tonë…
Gjatë bisedave tona, kishim vendosur se, nëse ndodhte që ndonjeri nga ne të tre do të vdiste, trupin do t’ia digjnin dhe hirin do ta çonin në atdhe. Këtë dëshirë si një amanet e kishim depozituar tek noteri ynë, gjë që nuk na solli asnjë pengesë.
Ndaj emigrimi është i hidhur si vreri. Po ktheheshim, por tani pa gëzim dhe pa pikë dëshire. Kthimi ishte një ëndërr e të treve, ishte besa e dhënë e cila u gjymtua. Amaneti i plotësuar ishte si të ruaje një relike, por sa herë e shikonim urnën, na krijonte një boshllëk, një zbrazëti, mungesën e një njeriu të mirë që e donte jetën. Edhe pse e realizuam një amanet, gjithsesi ai kurrë nuk mund të zëvendësojë një jetë të humbur… Mbajtja e besës apo fjalës së dhënë, ka vlerë biblike, si diçka shpirtërore a ndërgjegjeje, por kurrë nuk ka vlerën e një jete që frymon. Familja e tij priste Gjergjin e jo dhuratat apo paratë.
Kur mbërritëm në fshat me gjithë njerëzit që na pritën në aeroportin e Rinasit, ndalesën e parë e bëmë në shtëpinë e Gjergjit. U dorëzuam gjihë garderobën e tij, dhuratat dhe dollarët që ishin kursimet për të kaluar vitet e mbetura, sepse ikëm djemë të rinj dhe u kthyem burra pesëdhjetëvjeçar. Nuk kishte gjë më të rëndë për ne të dy. Ndiheshim fajtorë, sikur ishim ne shkaku i vdekjes së tij.
Ajo drekë që bëri familja e tij dhe falenderimi për korrektesën lidhur me dorëzimin e gjithëçkaje që i takonte Gjergjit, ishte ironi e fatit të emigrantit.
-Faleminderit për sa bëtë për Gjergjin. Ky ishte fati i tij dhe yni, të cilit nuk i zihet besë dhe as matesh dot me të. Fal Zotit u kthyet gjallë, kjo ka rëndësi dhe e gëzofshi jetën me fëmijët e me gratë tuaja! Këtej e tutje ju uroj të keni vetëm gëzime!”- uroi ajo zonjë e thinjur para kohe. Vuajtjet e skajshme dhe dhembja e gjatë, që për atë nuk pati fund, e kishin bërë të fortë gruan e Gjergjit.”-përfundova kujtimet e mia i trishtuar për humbjen e një miku, jeta e të cilit u këmbye me një grusht hi.

Nuk do t’ju lë të më pini

April 17, 2014 by dgreca

Tregim nga Pirro Dollani/
Ishte shkurti i vitit 1955 kur katër burra të armatosur shpërthyen derën e dhomës ku flinin shtatë fëmijë, nga 3 deri në 11 vjeç, në një të ashtuquajtur krevat: një dyshek leckash shtruar në tokë. Nuk ishin as hajdutë e as terroristë, por forcat e policisë. Jorgji Gallani me familjen e tij banonte në një pallat italian. Kishte dy dhoma të vogla, që ishin larg njëra-tjetrës, në një korridor të përbashkët, ku jetonin edhe pesë familje të tjera, të gjitha me një banjo.
Njerëzit e armatosur në vend që të shpërthenin derën e dhomës ku flinin prindërit, shpërthyen derën e këtyre fëmijëve, të cilët, të tmerruar, u bënë grusht rreth motrës 11-vjeçare. Prindërit, me të dëgjuar zhurmën, dolën nga dhoma dhe u sulën drejt derës së fëmijëve. Aty ndodhi skena që këtyre fëmijëve të mitur u shkaktoi një traumë psikike që ndoshta vetëm vdekja do të mund t’i shpëtojë prej saj. Si një tufë ujqish të uritur mbi prenë, policët iu sulën të atit. E shtrinë për tokë dhe e goditnin ku të mundnin atë burrë 57-vjeçar e tejet paqësor. Pasi e rrahën mirë e i vunë prangat, e ngritën në këmbë. (Ku vallë e gjenin gjithë atë forcë për t’u hakmarrë në një mënyrë të tillë barbare?!)
Ndërkohë nëna mundohej të mos qante, por hera-herës i shpërthente papritur ndonjë ngulç ngashërimi. Pa i dhënë mundësi t’u thoshte fëmijëve një fjalë, e tërhoqën zvarrë atë plak të urtë, ndërkohë që kokën e gjakosur e të përlotur e mbante mbrapa si për t’u dhënë lamtumirën e fundit.
Në ditët që erdhën u mor vesh se e kishin arrestuar për veprimtari armiqësore. Faji i vetëm: kishte punuar për dhjetë vjet si përkthyes në organizatën amerikane, U.N.RR.A., që sillte ndihma në Shqipëri. Sapo kjo organizatë u largua nga vendi, tërë punonjësit shqiptarë i arrestuan. Koha që kaloi në hetuesi, ishte një ferr i vërtetë. Dita e hetimit përfundonte ose kur i pandehuri humbiste ndjenjat dhe ashtu pa ndjenja e të gjakosur e përplasnin në qeli, ose kur nuk arrinte të duronte më torturat e detyrohej të pranonte gjithçka që e akuzonin.
Gjatë kohës së gjykimit, që i ngjante një farse, pasi të pandehurit nuk kishin avokatë e vendimet paraprakisht merreshin në Komitetin e Partisë, të gjithë u akuzuan si bashkëpunëtorë të amerikanëve, paçka se ishin të caktuar në atë punë nga pushteti komunist. Edhe pse dënimet ishin të rënda, të dënuarit u ndjenë të lehtësuar kur përfundoi gjyqi. Tani të paktën do t’u shpëtonin torturave çnjerëzore të hetuesve të pashpirt.
Mbas disa ditësh i nxorën nga qelia, të prangosur dhe të lidhur së bashku, për t’i nisur në një burg, në veri të vendit, ku do të punonin në një minierë. Kur Jorgji po i afrohej kamionçinës, njëri nga policët që qëndronte pranë derës për t’i ndihmuar të hipnim, i futi poshtë krahut një pako të vogël. I burgosuri e vështroi si për t’i thënë se ç’është, por polici vazhdoi të merrej me të burgosurit e tjerë. Pasi hipi, zuri vend mbi një dërrasë që shërbente si stol dhe shtrëngonte fort krahun e prangosur që të mos i binte ajo pako misterioze, ndërsa vriste mendjen se ç’do të kishte brenda e kush ia kishte sjellë. Rruga ishte gjithë gropa dhe kamionçina herë pas here dukej se do të rrëzohej. Brenda kundërmonte një erë urine, përzier me të vjellura. Udhëtimi zgjati afro 7 orë. Kur arritëm në kamp, i rreshtuan para një barake të gjatë që shërbente si kapanon. Bënë apelin dhe u hoqën prangat nga duart dhe këmbët. Pastaj i futën brenda dhe u caktuan vendin në një minder të gjatë dërrase, që do t’u shërbente si krevat. Jorgji u ul në vendin që i caktuan dhe si në gjysmë fshehtësie filloi të hapë pakon. Nga shtrëngimi ishte bërë petë. U habit kur pa dy paketa cigare “Dajti”. Në njërën prej paketave ishte shkruar: Nga Mihali. “Nga Mihali?!” – përsëriti i habitur ai. “Nuk ka mundësi. Kjo pako duhet t’i përkasë ndonjë të burgosuri tjetër. Polici gabimisht ma ka dhënë mua” – mendoi ai. “Edhe emri Mihal do të jetë një rastësi, pasi ai e di më mirë se kushdo tjetër që s’e kam futur kurrë duhanin në gojë.” Por shkrimi ngjasonte me atë Mihalit. E la pakon mbi dërrasën ku ishte ulur dhe e zuri trishtimi.
“Pse vallë më ka çuar këto paketa? Ndoshta ka menduar se burgu do t’më thyejë e do t’më bëjë që të kërkoj ngushëllim në këto cigare të flamosura? – thoshte me vete.
Lotët i mbuluan faqet, por s’kishte arsye ta fshehte fytyrën, pasi pjesa më e madhe e të burgosurve kishin kohë që qanin. Mendoi jetën e mjerueshme që do të kalonin fëmijët, tani të braktisur nga kushdo. Çfarë do të hanin? E shoqja e tij nuk kishte punuar asnjëherë ngaqë ishte e sëmurë. Kush do të kujdesej për këtë fëmijë të gjorë pikërisht tani që familja e tij do të damkosej si “armik i popullit”? Në ato çaste u tundua të hapte paketën e të ndizte një cigare, por menjëherë tha me vete “Jo! Jo! këtë gjë s’duhet ta bëj, se atëhere ata bastardë që më shkatërruan jetën, familjen e më lanë fëmijët jetimë, do të fitojnë.” E vështronte atë pako të zhubrosur dhe përsëriste me vete: O do t’më pini, o do t’ju pi! I mbështolli përsëri me letrën e zhubrosur, shqepi dyshekun prej kashte, i futi brenda dhe u betua se kurrë nuk do t’i fuste në gojë. “Jo Mihal, nuk do të thyhem! Nuk dua të më mundin këta bastardë” – u betua me vete.
Gjatë periudhës së burgut, Jorgji shpesh tundohej të shkepte dyshekun e të pinte një cigare. Sidomos pas vizitave mujore që i bënte gruaja me ndonjerin nga fëmijët. Oh me sa ëndje e priste atë ditë kur në dhomën e takimeve i shfaqeshin ata! Por sa dhimbje ndjente pas asaj dite! E sillnin të pranguar në dhomën e takimeve që ishte e ndarë me hekura nga pjesa e vizitorëve. Rrinte i heshtur me sytë nga dera e gjoksi i çahej kur degjonte klithmat e fëmijëve. Zgjaste krahët përtej hekurave dhe sapo rrokte duart e tyre e pushtonte një trishtim e shikimi i mjegullohej. S’ishte në gjendje të thoshte asgjë. Sapo merrte veten e bëhej gati të fliste, polici e mbërthente prej krahu dhe e nxirrte nga dhoma duke thënë: koha mbaroi. Në këtë gjendje i afrohej shtratit dhe me duart që i dridheshin përpiqte të shkepte dyshekun. Por mbas pak, e mblidhte veten e thoshte me zë: Jo, jo nuk do t’ju lë t’më pini!
Jo pak herë kur dilnin nga tuneli mbas pune, e të uritur shkonin të hanin darkën (një supë që më tepër kishte ujë e guralecë nga zarzavatet e palara), i shkonte mendja të shkëmbente një cigare për një pjatë supë. Kishte të burgosur që, edhe pse ishin të uritur dhe kockë e lëkurë, ofronin supën e tyre, të vetmin ushqim që kishin për darkë, për një cigare. Por përsëri stepej para betimit që kishte bërë. Kështu kaluan 7 vjet mundime, vuajtje, lotë e mjerim.

Askush nuk e priste Jorgjin atë ditë kur u shfaq në derën e shtëpisë me një thes në krah, thes ku kishte futur gjithë gjërat e burgut. S’kishte kaluar as edhe një orë, kur në derë trokiti Mihali, shoku i fëmijërisë. Të shtatë fëmijët dhe nëna e sëmurë u habitëm më shumë me ardhjen e Mihalit, sesa me ardhjen e papritur të babait të tyre. Mbasi u përqafuan duke fshirë lotët e njëri-tjetrit, Jorgji u ngrit në këmbë dhe u drejtua nga thesi që akoma s’e kishte hapur. Nxori pakon dhe ia zgjati. Mihali e mori në dorë dhe sytë i mbetën te letra e zhubrosur e tërë zgjyrë. “Ç’është kjo?” – tha me vete dhe hodhi shikimin nga Jorgji si për të parë a ishte mendërisht në rregull. Pastaj me një zë të trishtë, përsëriti: ç’është kjo?
– Hape, hape, . . . një dhuratë për ty.
– Për mua?! – Mihali u habit kur pa dy paketa “Dajti”, të zhubrosura e të nxira nga koha. Zgurdulloi sytë, hapi gojën ndoshta për të thënë diçka, por mbeti ashtu i ngrirë sikur t’i kishin hedhur në trup një kovë me ujë të ftohtë.

Një darkë që nuk e kam “paguar” akoma

April 15, 2014 by dgreca

Kujtimit të Atë Dhimitër Priftit/
Tregim i jetuar/
Nga Përparim Hysi/
Kisha dy vjet që punoja në atë fshat të largët. Qe aq larg nga shtëpia ime, sa , po ta bëja të gjithë rrugën në këmbë, donte pa frikë nja 7 orë të mira. Shpesh unë në këmbë e bëja dhe, vetëm disa raste, të paktën gjysmën e rrugës e bëja në këmbë. Flitet për vitin 1960 kur, ende, në atë krahinë të largët të Fierit, nuk kish rrugë për makina. Qeshë emëruar mësues në shkollën 7-vjeçare të Ndërnënasit, fshati më i largët që përfshihej në lokalitetin e Libofshës. Fshati qe goxha i madh dhe, përfshirë në kooperativën e bashkuar, qe si qendra e disa fshatrave. Vërtet larg nga Fieri dhe, gati 10km, nga Libofsha që qe dhe qendra e lokalitetit, por nxënësit ishin jo vetëm të urtë, por dhe të dhënë pas mësimeve. Unë punova tri vjet (nga viti 1959-1962), por përshtypjet për fshatin dhe për nxënësit e kësaj klase (janë të vitit shkollor 1960-1961), i kam nga më prekëset. Klasa kishte gati 25 nxënës (flitet për klasën e shtatë) dhe qenë aq të mirë,sa nuk dije kujt t’i vije katër e kujt pesë. Katër e pesë, se në ato vite, nota më e lartë qe pesa. Ata qenë njëri më i mirë se tjetri dhe ky përparim cilësor i tyre çoi në një tregues që dhe sot më emocionon. Të gjithë ata nxënës cilësorë, u arsimuan më tej dhe tri të katërtat e tyre u bënë mësues dhe të tjerët: kush ekonomist, kush agronom; kush oficer; kush mekanik dhe njëri që qe,si pak veçantë, u bë muzikant. Që në shkollë, i binte violinës. Violinë që e kish bërë me dorën e vetë. Po ju mos kujtoni se në këtë “skërkë” të fundit ( më tej kishte vetëm det ose kënetë) ja doli një muzikant made in Stradivar. Jo, po ai nxënësi i veçantë me vesh për muzikë,atë violinë pati si “pasaportë” që mori porvimet e lirimit (qe i vetmi që s’para ia thoshte për mësime) dhe, më tej, kur shkoi ushtar mbante në këmbë gjithë regjimentin. Po atje, në regjiment, kishte një violinë të vërtetë. “Stradivari” i vogël qe Llaqi i Petro Dhanit. Në nuk po zgjatem edhe më për atë “Stradivarin” e vogël nga Ndërnënasi i Libofshës, e bëj për faktin se në këtë tregim do flas po për një nxënëse të asaj klase cilësore që qe bashkëshoqe klase me muzikantin. Kam arsye të qëndroj tek kjo nxënëse. E kam fjalën për nxënësen time të asaj kohe (më vonë ajo u bë mësuese shumë e mirë për gjuhë e letërsi shqipe), Jorgjie Dhimitër Prifti.

* * *
Në po e veçoj Jorgjien nga bashkëshokët e saj të asaj klase, kam një arsye madhore. Jorgjia ishte vajza e priftit të fshatit. Në ato vite bursat për të vazhduar shkollat e mesme jepeshin nga shkolla. Drejtoria merrej me listat për nxënësit ku kirteri dihej: politika në plan të parë. Nga kjo anë, ata meritonin që të shkonin që të gjithë në shkollë. Dhe, pothuaj, që të gjithë shkuan. Bursa kishte me shumicë dhe kishte raste që “tepronin”,se familjet nuk kishin mundësira më elementare për t’i dërguar në shkolla. Rrezikohej Jorgjia ( si çupë prifti) dhe, veç saj,edhe Perikli Çuni. Ky i fundit se i ati qe anti kooperativë. Në gjithë atë fshat të bashkuar, Llukë Çuni, e ndizte oxhakun veç. E pati parë kooperativën me syrin e njerkës dhe shteti e partia i vinte kufirin tek thana: Perikliu, ai floriri i vogël i klasës, mbeti pa bursë. *
Pra, Jorgjia, që, pothuaj, ma rrëmbente fjalën nga goja kur flisja për letërsinë rrezikohej. Sado që qe vënë barrierë e tillë, e bisedova me drejtorin (qe njeri shumë i mirë) që mund ta dërgonim dhe Jorgjien për në pedagogjike. Dhe unë u futa në “valle”, por pak me shejtanllëk.
* * *
Atë Dhimitri qe prift. Qe burrë i zgjuar dhe kishe qejf të bëje muhabet me të. Jo vetëm kaq: ekonomikisht, sado që kishte një tuf me fëmijë,qe mirë. Mbi nivelin e jetesës të të gjithë fshatarëve, me përjashtim të atij “antit”, Llukë Çunit! Atë Dhimitri, sa i zgjuar qe, po aq dhe hokatar. Nuk ia hante qeni shkopin kollaj dhe, tek bisedonte me dikë që s’e njihte, e vinte në kandar: ia vlente apo nuk ia vlente. Mua më hahej muhabeti me të, por asnjëherë nuk kish ndodhur që të më thoshte (unë flija në fshat), urdhëro andej nga shtëpia. Bashkëfshatarët që ia dinin huqet thoshin për të:- Zor se fut njeri në shtëpi, por, po e futi, nuk ka njeri më të pritur. Unë tanimë e kisha marrë këtë “informacion” dhe sikur i vura vetes detyrë që, o të haja një darkë atje, në shtëpinë e tij, o do bëhej kiameti. Dhe, tek Jorgjia e kish mbaruar klasën e shtatë me të gjitha pesa, i them Atë Dhimtrit:- Dëgjo, po të rregullova një bursë për Jorgjien, e shtron një darkë ti “papu” a jo? – Po në vend,- m’u përgjigj: çak-fak. E thënë,e bërë. Frymën unë tek drejtori dhe i them:- Një bursë për pedagogjike do ja japim Jorgjies,se është me të gjitha notat pesa! Sidomos, në lëndët e mia,qe nga më të mirat! E di që, po ta lexojnë tregimin tim shumë nga nxënësit e mi (ata sot janë në pension) mund të mërziten,se me pesa kanë qenë dhe ata, si: Perikliu,Hilli,Liria,Naunka,Lefteria, Olimbia,Sokrati e të tjerë, por Jorgjien e veçoj për arsye tjetër.

* * *
Pasi e mbushi drejtori, Andon Gjerazi, shkresën për akordimin e bursës me atë në xhep dhe drejt e tek prifti. – Ta gëzosh,- i them. Në shtator Jorgjia do shkoj në pedagogjike të Tiranës. Tek ia zgjata shkresën, e pashë që fytyrën ia mbuloi një buzëqeshje, por vetëm për pak. Pastaj ai u bë, po ai: Atë Dhmitri që unë,si të gjithë për reth, i thoshin “Papu”. Unë, me që e kisha bërë realitet detyrën time, prisja që jo vetëm të më falnderonte, por dhe të më ftonte për darkë. Po kështu e kishmim dhe “kontratën” me të. Po ai as i zi dhe as i bardhë. Unë po mënd po plasja nga e keqja. E kisha marrë si me revan. Gojën tërë jetës e kam patur brisk. Dhe këtë radhë e zbraza:- Të bëmë goxha nder, po të çojmë Jorgjien në shkollë për mësuese dhe ti as po na fton për darkë?!!! Po ku ia hante qeni shkopin kollaj atij njeriu aq të zjguar dhe aq të mirë? – U bëre ti, një “fiçorr” nga Petova, të më bësh nder? Nderin ma ka bërë partia e punës, dhaskal!!! Kur tha, kështu, ia dha një të qeshuri, sikur me këtë po më thoshte: vëri majat nga ke thëmbrat! Gjete qishë ku të falesh! Dhe,vërtet, asi kohe unë qeshë një “fiçorr”.
Natyrisht, ky dush me ujë të ftohtë ma nxori dalldinë e darkës që do haja, dhe bërë si ajo era që fryn për të nxjerrë shi, frymën e mbajta tek dhoma ku flija. Xha Zariku, roja e atij mjedisit ku kishte depo kooperativa, më pa dhe lexoj shqetësimin tim. Më pyeti dhe ia tregova se ç’ma “punoi” ai “Papu”. Aha,- tha Xha Zariku,- nuk futet “Papu” aq lehtë në kular, por bukën nuk e ha thatë ai,dhaskal. Digjo, xha Zarikun ti, prapa i vjen haberi këtij muhabeti. – Po ç’prapa, o xha Zarik, -turfullova
unë,- i bëmë gjithë atë nder dhe të ma bëj kështu. – Or çun, mos e merr përpjekur. Kush e merr përpjekur, rrëxohet. Ma mbaj vesh llafin plakut ti. Po unë, tanimë, qeshë ndarë me darkën apo drekën e Paput.

* * *
Kishin kaluar nja dy-tri ditë dhe një perëndim dielli, tek po kaloja (rruga shkonte mu pranë shtëpisë së priftit) rugës për tek dhoma ku flija,pashë priftin në oborr. Bëra përshëndetje me të dhe, tek i thashë natën e mirë, dëgjova që tha, si nëpër dhëmbë:- Po pse nuk kthehesh për darkë? Kaq. Vetëm njëherë,po ai kish harruar që unë mezi e prisja një ftesë të tillë. – Ja, u ktheva,- thashë. Dhe hyra në oborr.
Po ai shpotitës siç qe, ma pati:- Ku do vesh? Po unë sa shalova kalin dhe do iki në Shën Kozma! Po ku dëgjoja unë me atë vesh. Flakë për flakë:-Shko daç për Shën Kozma dhe daç për Shën Gjergj. Dhe bëra për brënda. Pa u ulur mirë, ai mbrriti, më hodhi duarët në qafë dhe, prapë shpotitës, sulmoi:- Ore, e di ti që ku hyn pa ftuar, e gjen pa shtruar!!! Opo lëri ato,se nuk luaj unë. E, kështu, hidh e prit me “rrotulla”, dhe ja tek ulemi ballë për ballë. Filloi muhabeti dhe,pastaj, sofra. Ajo sofër me gjithë ato të mira. Ajo pritje që zor se ia kam gjetur shoqen kund. Qe aq i çiltër dhe aq gazmor, sa të jepte përshtypjen se mezi e kish pritur një takim të tillë. Nuk la fjalë pa më falnderuar për nderin që i kisha bërë , por nga shpotia as që hiqte dorë. Më thotë aty nga mesnata, kur bëheshim gati të flinim gjumë,:- Ore, dhaskal, ti je skrapali rritur në Myzeqe, por nuk i di zakonet tona. Po prisja që ta çonte më tej ligjëratën dhe e mbaj mend mirë që më tha:- Në Myezeqe, dhaskal, thonë : – Po there pulën e botës, bëj hazër tënden! E kuptova ç’donte të thoshte dhe ia prita:- Po kur të duash, o Papu! Derën hapur,e kam! Në flas me superlativa për atë darkë, e kam jo vetëm për sofrën e mbushur me gjithë të mirat, por dhe atë çiltërsinë, ku i zoti i shtëpisë bëhej kurban për mikun. Fjeta aty dhe e mbaj mend që ka qenë ditë e premte. Të shtunën (njëherë në javë shkoja në shtëpi) dhe, kur të hënën, mbasdite vonë po kthehesha për tek dhoma, Papu më preu rrugën.

* * *
– I kishe goxha ata “dobiçat” e fshatit,- më tha. Ta shpëtuan erzin! Nuk po e kuptoja se ku do të dilte. Dhe e pyes:- Po ku i pe ata “dobiça?!”. -Qeshë në mbledhje me Papë Polizoin ( më i madhi i klerit orthodoks për Fierin) dhe më zuri dmbasditja vonë, aty, në Mbrostar-Urën ku rri ti. Epo, po kthehem tek dhaskali,- i dhashë karar. E ktheva kalin nga xhadeja për tek pallatet. Sa hyra në fshat, kur m’u lëshuan ata “dobiçat” e fshatit: “Ta lashë, njëri! Ta lashë tjetri! Dhe pse pushonin? Dëgjove,dhaskal,- thashë me vete,- shpëtove. Kamzhikun kalit dhe sosa në hijezen time. Dhe ia dha të qeshurit. Po ke për ta “paguar” një ditë,- më tha duke qeshur.
Po nuk qe e thënë. Darkën që hëngra tek ky njueri aq i mirë, ende, nuk e kam “paguar”, por, sidoqoftë, duke shkruar këtë përjetim,s’kam se si mos e kujtoj me dashuri jo vetëm atë, por edhe Jorgjien që tani ka dalë në pension dhe, njëkohësisht,edhe ata nxënës aq të mirë të atij viti shkollor 1960-1961. Më bëhet qejfi që djali i Jorgjies, Ylli, është drejtor shkolle,atje, në Ndërnënas të Libofshës. E sa për atë tjetrin, Perikliun,apo “floririn e vogël” të Llukan Çunit që qe anti kooperativë, ju them se u bë oficer i zoti deri komandant i brigadës tankeve në Elbasan ku jeton (tani ka dalë në pension). Këtë përjetim sikur e kam për të gjithë ata nxënës aq të mirë të vitit shkollor 1960-1961 të Ndërnënasit të Libofshës në Fier.

Tiranë, 14 prill 2014

SHTEGTIMI

April 1, 2014 by dgreca

Tregim nga Hazir MEHMETI/ Nën pikat e ftohta të shiut vjeshtak, mbi krahët e bardhë të avionit, shpërthyen shtëllunga reshë drejt qiellit të kaltër. Rrezet e diellit shkëlqenin në horizontin pa kufi. Muzika e mjeshtrit të klasikes i jepte shpirt pamjeve që ngjallnin fantazinë e pakufishme.

Liqeni i Poradecit vinte në pamjen e Shtërgut, ku në një ditë si kjo do të nisej drejtë jugut, atje ku dielli jep jetë. Por jo, sot fluturimi i veçantë drejt Qytetit të Vaut. Shtërgu shijonte amshimin e përmotshëm në botën engjëllore, prapa qiellit mbi retë shtëllunga të bardha.
“Sa më lartë të jesh përmallshëm i ndien përjetimet në tokë bashkë me dëshirën të kthehesh në fortësinë e saj”,- mendoj ai.
Kur avioni shponte me shpejtësi errësirën e reve të zeza përplot shi, ndjeu dëshirën ta shihte Poradecin e tij, edhe pse e dinte se pas reve është krejt një qytet tjetër, i një bote tjetër. Karrigia e vjetër, para derës së shtëpisë stërgjyshore, që mezi mbahej nga pesha e moteve, ishte ngulitur në ninëzën e syrit bashkë me ndriçimin e rrëzëthyerjeve nga liqeni përballë.
Miku shtrëngoi dorën. Shtergu kërceu pragun. Shkallët e trenit dukeshin të larta në hapat e vegjël të atyre që udhëtimin me tren e kishin një privilegje në vendin e tyre. Derisa vagoni si një djep i madh lëkundej bashkë me pasagjerët, Miku lexoj në aiped drejtimin e cakut pesë kilometra e dyqind metra.
Arritja e cakut, Haben Sie das Ziel erreicht, tingëlloi fuqishëm në vorbullën e dëshirave të kamotshme për zbulimin e horizonteve artistike gjithë njerëzore. Para dukej një rrugë e gjerë me trotuar të ngushtë dhe e shkurtër rreth njëqind metra, e zbrazët dhe e rrethuar me shtëpi trikatëshe, muret e të cilave të kufizuara me drunjtë të gdhendur mirë, krijonin katërkëndësh të shumtë. Kulmet e larta, dritare të ngushta e të zgjatura pingul çatisë, tregonte për hapësirat e banimit brenda tyre që në shekuj. Ashtu siç ishte parë nga pamjet satelitore, rruga e shtruar me gurëkatrorë, më të vjetër se vetë shtëpitë e banorëve trashëgimtarë gjeneratash që ecnin mbi të. Ishte hera e parë që takonin një arkitekturë tipike të rajonit të rrjedhës së Moin-it, i cili rridhte shekujve mes fushave e kodrave nga të cilat dallohej Römerbergu me Katedralen e Paulusit dhe gjithë historinë e saj.
Shtërgu iu afrua portës në të cilën shkëlqente një dry i verdhë në parmakët e metaltë mbrojtës. Nuk i besohej, ishte ëndërr apo zhgjëndërr. “Sa e vogël tani bota, e tëra në një shtëpi, në një dhomë apo në një kuti, e cila lidhet me gjithësinë dhe i di të gjitha”. Një ndjenjë nga brenda shqetësuese ia përshkoi trupin.
“Nuk ka vizitë”,- lexoi duke lëvizur buzët me një zë që nuk u dëgjua.
Në çast atij iu duk sikur dëgjoi një vaj foshnje të sapolindur, derisa mushkëritë i mbusheshin me ajrin e jetës. O zot, mendoj ai, dhe shkundi veshin me dorën e majtë në mëdyshjen, se ishte zë apo i bënin veshët.
“Tani merr frymë njeriu i shekullit të lirikës e artit që nuk njeh kufi e as moshë”, – mendoi duke soditur Goette Haus nga pragu i portës deri në oxhakët ngulitur në qiellin e trazuar përplot re të cilat sfidonin ngrohtësinë e diellit drejt nesh.
-Mik, dëgjon ti vaj foshnje apo më bëjnë veshtë?
Derisa priste fjalën e Mikut, zëri i foshnjës u dëgjua në këndin e rrugicës, ku tani dukej karroca e mbuluar nga vinte zëri gjithnjë më fuqishëm. Pa shqetësime afrohej një zonjë bionde, nën këmbët e së cilës dëgjohej kërcitja e takeve kalldrëmit të gurtë. Në moment iu kujtua Ana e Yllit të Zemrës. Shtërgu shikoj nga bashkudhëtari i tij i habitur sikur ndihej fajtor për atë, përse kishte pyetur i nxituar. Ndjenjat brendshme tani qetësoheshin pranë mureve të ftohta të pajetë të një shtëpie shekullore, të cilën e kishte parë disa herë në marrjet navigatorë. Mbështeti ballin për muri, mbylli sytë të qetësohej në heshtjen e murit brenda të cilit kishte filluar një dritë e re në artin e poetikës.
Për një çast iu kujtua shkrimgërvishtja e poetit në muret e burgut të Spaçit “Mehr Licht”. Prej atëherë e kishte menduar se pikërisht ky do të ishte tregimi më i shkurtër në botë, e jo ai i Ubicolës: “Ubicolës: “Cuando desperto, el dinosaurio todavio estaba alli”. Kush do ta kuptoj Mehr Licht, që ta korrigjoj historinë e tregimeve të jetës më mirë se sa i vuajturi qelive të errëta me rrjetë hekurash në robërimin e dritës. Çuditërisht, dielli nuk u hidhërua në Zeusin ashtu si dikur në parahistori.
Kohët e përplasura kalldrëmeve bashkë me gjuhën e akullnajave kishin ftohur çdo gjë. Asgjë nuk ishte si dikur, as ajri, as kënga ndaj dashurisë, e cila ishte bërë monedhë e përbaltur shkëlqimeve të asfalteve përplasur qelqanave të pallateve qiellore. Tani engjëjt nuk zbritnin më në kalldrëmet e dikurshme, ku i këndohej dashurisë për njeriun e zemrës, rrinin lart në pavlerën e mjegullinës së ftohtë e të tejmbyllur.
Derisa mendonte kështu Miku ishte larguar dhe mezi vërehej, i bëri shenjë me dorën e ngritur lart që ta përcjell pas. U nis sikur të ishte i sapo zgjuar nga gjumi. Për herë të parë i pa këmbët e tij mbi gurët e ftohtë dhe gati sa nuk thirri: Hej, të kujt janë ato opinga, dhe filloi para syve të vinin pamjet e kasolles, aroma e pogaçes së ngrohtë sapo e shpaluar nga çerepi, pamja e gjyshes me grushtin e kripës. Sikur nuk besoj se do largohej pa hyrë në shtëpinë e lindjes së shkrimtarit të madh gjerman Goette. Ngushëllimi se do qëndronte dhe dy ditë në fundjavën e parë të Muajit Historik sikur e sollën në trastën e tij të praruar nga leckat e shtresuar njëri mbi tjetrin, nga të cilët i fundit i zi si futa.
Era krijonte melodi fërshëllimash të panumërta kthinave mes shtëpive e rrugicave të shtruara me kalldrëm si dikur që s’i dihej koha. Moini i disiplinuar me të turbulltën e tij rridhte poshtë luginës, e cila lakohej e përcjellë me shinat e hekurt dyfish sipër të telëzuara. Nga dritaret e A- Rosa, krijoheshin pamje të Grüngürtel, me gjelbërimin e zverdhur nëpër të cilat gjarpëronte asfalti, aty këtu mbi të cilin dukeshin drita që ecnin pa cak të njohur.
-“Sheshi i Goettes”- u dëgjua altoparlanti. “Prapa statujës, është qendra më e njohur bankare e botës”.
Të gjithë drejtuan sytë andej, me përjashtim të një grupi vendës, të cilët luanin letra dhe nuk iu bënte përshtypje fjala e udhëdrejtuesit. Shtërgu përcillte konditat e motit dhe tani vinte shtypja e ajrit prekshëm më e ulët në ekranin përballë. Loja e erës u hapi rrugë reve përplot shi të ftohtë vjeshte që ngrinte degëve e aty- këtu ndonjë gjethe e mbetur majë së cilave dalloheshin pikat që zmadhoheshin dhe binin poshtë pa ndërprerë në heshtjen lëvizëse. Lëkundjet e anijes pasqyronin thyerjet e dritës nga qelqanat gjigante përballë.
Miku mbështeti veshin në xhamin e lagur e të ftohtë, sikur donte të dëgjonte frymëmarrjen e anijes, e cila luhatej para nisjes së re. Iu duk sikur i erdhi zëri nga thellësia e lumit (ëndrronte thellësinë e Liqenit të Poradecit), se dielli po lindte kujdesshëm pas fjetmadhës pesë shekullore. Hija tjetër e hënës po largohej bashkë me erëstepën dhe pluhurin e verdhë të saj.
Moini i fryrë tani na barte në shpinë lakadredhave të tij drejt bashkimit me Reiniin e gjerë e të njohur për huqet e tij shekujve.
“ Rein- i lumi më me shumë lundruese në Botë”,- lexoi Miku në fletë itinerarin ku tani sapo përfundonte njëri emër dhe fillonte tjetri më i fuqishëm e rrëmbyeshëm.
-Pamjet magjepse që vinin tejxhamave nën thyerjet e pikave të shiut, zëra rosash të egra, zhaurma kuzhine, erëmirë ushqimesh e mbushnin hapësirën. Tani dukej udhëtimi më i lehtë, Motorët fuqizuan rrotullimin e tyre.
Pas kodrës së parë u hap horizonti e një fushe kufiri i së cilës nuk dukej nga errësira e reve vjeshtake dhe pikave të imta të shiut. Çatitë e shtëpive të qytezës dukeshin të bashkuara me retë dhe nga larg dukej sikur pesha e tyre binte vetëm mbi to.

Shtegtarët u gjenden në qytezën Koblenz buzë jo larg lumit me famë. Një ndërtesë e stilit kështjellë me mure të trasha e shumë dritare të vogla krijonin përshtypje hijerëndë e cila u thye nga pritja miqësore e personelit që në takimin e parë me emrashkruhesit e bujtinës. Monitori i gjerë informonte gjithandej mbi mysafirin e sapo ardhur. Kësaj radhe emrat luanin lojën e kohës së tyre me domethënien absurde të jetës sonë në Gadishullin Ilirik. Kuptimi i tyre shpjegohej përtej Bosforit, atje ku Dardanelet flasin me historinë e tyre të mbytur në det.

– Këta janë poetët e krijuesit shtegtarë nga trevat shqiptare, tha Miku.
– Janë vetëm shtegtarë apo më shumë se kaq,- pyeti Shtërgu, i cili çuditërisht nuk e dinte se ishte i ftuar edhe ai.

-Shtegtarë,- vazhdoi Miku.

Ishte dimër i ashpër, mbijetesa e racës ishte në rrezik. Çdo gjë rrënohej nga furtuna, edhe lisat më të fuqishëm bashkë me foletë e ngritura nëpër mote. Kullat e gurta me frëngji ishin nxirë nga tymi i barutit dhe bota shihej vetëm deri tek shënjestra,- shtoi Miku me gjysmë zëri.

-Shtërgu, me fytyrën e vrenjtur nuk foli. Nga xhepi nxori çibukun bashkë me “Taraboshin” e verdhë si këmba e sokolit. Sapo deshi ta mbushë, në veshin e djathtë dëgjoi pëshpëritjen, “Nuk lejohet tymosja zotëri”.
-“Dashuria do ta shpëtoj botën”,- tha Nëna e Madhe shtegtare përtej Kulmit të Botës me krahët e saj gjithë andej globit ku jeta ishte dhembje. “Shtegtarët u takojnë njerëzimit. Kënga e tyre tejshkon male e oqeane, krijon miq të cilët aq shumë na duhen në ecjen tonë”- foli Shtergu. Një hije engjëllore shkëlqeu në copëza krahësh mes kaltërsisë së horizontit. Çibuku lëshonte dredha tymi në shikimin tonë të kujdesshëm.

Vendlindja priste shtegtarët e shpresës shekujve. Shtërgu e Miku ishin aty.

VDEKJA E NËNËS

March 13, 2014 by dgreca

TREGIM NGA PIRRO DOLLANI/ Nevada/

Ishte mesi i natës kur më njoftuan nga Shqipëria se nëna kishte ndërruar jetë. Në çast ora që mbante receptorin filloi të dridhej e djersa më mbuloi. Nuk më kujtohet çfarë thashë, por ula telefonin dhe shkova në dhomën e gjumit e qava me dënesë, pasi nuk doja t’u prishja gjumin fëmijëve që flinin të qetë. Shekuj m’u dukën ato pak orë që kishin mbetur nga nata. Mezi prisja të vinte ora 8 e mëngjesit që t’i telefonoja agjencisë së fluturimeve për të prerë një biletë për Shqipëri, paçka se akoma s’më kishte ardhur nga emigracioni dokumenti i qëndrimit në Amerikë. Më në fund u lidha me agjencinë. “Për sot nuk ka bileta për Shqipëri, por po t’më lini numrin e telefonit do të shikoj se mos gjej një biletë për ditën e nesërme,” – qe përgjigja. Pastaj mora zyrën e emigracionit. Më thanë se duhej t’u faksoja çertifikatën e vdekjes që të më jepnin një dokument udhëtimi për në Shqipëri. Pas pak ra zilja dhe nga agjencia më njoftuan se mund t’më siguronin një biletë në klasën e parë. Asnjëherë në jetën time s’kisha fluturuar në klasën e parë ndaj pyeta se sa kushtonte.

-Pesë mijë dollarë?

-Sa?!?- klitha i shokuar? Të ardhurat e mia mujore nuk e arrinin shumën 1000 dollarë. Më duhej të punoja 6 muaj për të blerë atë biletë. Dhe kur të arrija në Shqipëri, nëna do të kishte të paktën një ditë që ishte varrosur e unë do të rrija në dhomën mbushur me tym duhani duke dëgjuar biseda për sportin, politikën e pakënaqësitë e farefisit. Nuk e kuptoj pse më njoftuan me vonesë?. . . Ç’është kjo punë, mua që jam vëllai i madh i saj s’më ulën në tryezën kryesore në drekën e përmortshëm? e mediokritete të tjera si këto.

Ula receptorin dhe pothuaj i mpirë qëndrova disa çaste në heshtje. Pastaj mora në telefon departamentin e bibliotekës ku punoja si student prej një viti dhe njoftova Silvian, përgjegjësen, se nuk mund të shkoja në punë atë ditë. Pa mbaruar frazën dëgjova “Oh sa keq!” dhe kërcitjen e telefonit që u mbyll.

Të nesërmen, mbasi mbarova leksionet u nisa për në bibliotekë. Sapo ashensori ndaloi në katin ku punoja, u drejtova nga zyra e Silvias. Ajo, thuajse pa ngritur kokën, më tha që të lija çantën në sirtar dhe të merresha me vendosjen e librave nëpër rafte. Si të isha një somnambul, lashë çantën, mora karron të mbushur me libra dhe u futa mes radhëve të rafteve. U ula në një nga stolat që lexuesit e përdornin për të arritur sirtarët e sipërm dhe ndjeva që faqet m’u njomën. Mbas pak dikush më preku në sup. Ngrita kokën. Ishte Sllavina, një nga tre studentet e huaj, ish-kampione e Bullgarisë në not, që punonte së bashkë me mua në bibliotekë. Ajo u ul në gjunjë dhe më mbërtheu me të dy duart. Menjëherë më kapi një ngashërim, pasi m’u kujtua nëna që më shtrëngonte në gji atë ditë që u nisa për në Amerikë duke qarë e duke thënë: “Bir nuk do të shoh më”, ndërsa unë me qetësi i thosha: “Jo nënë, do të kthehem shumë shpejt”, paçka se e kisha vendosur të mos kthehesha më në atë vend, ku për 50 vjet kishte sunduar mortaja komuniste, ndërsa tani pushtetin e ashtuquajtur demokratik, e kishin pushtuar xhambazët, arrivistët e ish-spiunë të sigurimit.

Po vazhdoja të sistemoja librat nëpër rafte, kur më afrohet, Adisa, një studente nga Afrika, që punonte së bashku me mua dhe Sllavinën. Më shtrëngoi dorën fort duke thënë: “Mos u pikëllo kaq shumë. Nëna jote ndodhet në një vend më të mirë tani.”

Gjatë punës ndeshesha me punonjës të bibliotekës, amerikanë, që posa më afroheshin, nxirrnin një “Hej” dhe vazhdonin tutje duke më lënë një boshllëk në gjoks.

Kur erdhi ora të shkoj në shtëpi, mora karron bosh dhe u drejtova drejt sportelit. Çuditërisht, atje ishin mbledhur thuajse tërë punonjësit e deparmentit. Ndërsa i afrohesha sirtarit për të marrë çantën, dëgjoja copëra bisedash drejtuar Sllavinës:

“Ç’kishe në kulete? Je e sigurt që kuletën e kishe lënë në sirtar? Sa keq që të ndodhi ty?” Pranë Sllavinës ishin dhe dy policë të universitetit që e pyesnin. Dëgjoja që thoshte se në kuletë kishte pasur kartën e idenditetit dhe 20 dollarë si edhe zërat e ndryshme të punonjësve që pëshpërisnin Sa keq, sa keq. Pothuajse m’u mor fryma kur kujtoja që askush nga këta punonjës nuk më kishte ngushëlluar për nënën. Zgjata dorën të marr çantën, kur syri më zuri një zarf. E hapa me nxitim. Brenda ishte një kartë ngushëllimi. Në të kishin lënë shënime thuajse të gjithë punonjësit e departmentit. “Më vjen shumë keq për humbjen e njeriut më të dashur, Xhoni”. “Ngushëllime për nënën, Çellsi.” “ Zoti qoftë me ju në këto çaste të vështira të jetës tënde, Xhenifer”, etj. etj.

Ngriva. Sytë m’u mjegulluan dhe më pushtoi një ndjesi turpi që i kisha paragjykuar. Futa zarfin në çantë, thashë një “falemnderit” në ajër dhe u drejtova drejt ashensorit. Sapo hyra brenda, e nxora dhe fillova ta rilexoj. Jo vetëm në stacionin e autobusit, por edhe gjatë rrugës për në shtëpi, rrija duke e lexuar e më vinte turp.

Sapo hyra në shtëpi, nisa t’ia tregoj gruas. Por në çast, sikur të më kishte goditur rrufeja, më lindi një pikëpyetje saqë ndërpreva tregimin dhe mora në celular Sllovanën. Mezi ç’prisja të zbuloja përgjigjen e asaj pikëpyetjeje, por sapo dëgjova zërin e saj, u blokova përnjëherësh dhe iu shmanga pyetjes që më goditi si rrufe. Në vend të saj, e pyeta për kuletën dhe e falenderova që m’u gjend kaq afër; veçanërisht për fjalët e ngrohta që kishte shkruar në kartolinë.

-Jo, mos më falendero mua, por Adisën, – ma ktheu. – Asaj i lindi ideja të blinim një kartë ngushëllimi dhe të shkonim nëpër zyrat e punonjësve të departamentit që të shkruanin edhe ata diçka.

Ajo vazhdoi të fliste, ndërsa mua filloi të më dridhej në dorë receptori dhe më mbuluan djersët, shumë më tepër se atë natë që më njoftuan për vdekjen e nënës, pasi përfytyroja Adisën me Sllovanën duke shkuar zyrë më zyrë që t’i nxisnin kolegët të shkruanin në kartë.