Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Qielli tymzi

by

Tregim nga Hazir Mehmeti/

Ai… u ngrit, mori xhaketën ngadalë, që të mos dëgjohej, largoi anash dy krahët e hapjes së çadrës së najlonit dhe doli jashtë. Çdo gjë pikonte ujë, përzier me vesën e mëngjesit të fundmajit. Lugina e rrethuar me kodra në Bjeshkqyqen e lartë ishte bërë strehë e banorëve të fshatrave që grantoheshin papushim. Gurgullima e përroit që vinte nga lart e kishte humbur zërin e tij të vërtetë. Dukej që sillte vetëm vuajtje, frikë e tmerr. Rafalët e mitralozave gjithandej, rënkimet e pleqve dhe të sëmurëve, vajet e fëmijëve, ishte përjetim i përditshëm. Tani e disa ditë nuk ishte parë bukë në luginën e lartë që nga fillimi i ofensivës së fundit. Ushtarët që furnizonin popullatën me ushqime tani ishin vu në pozicionet mbrojtëse, kundër vërsuljeve armike mbi banorët e zhvendosur. Çdo gjë ishte bërë e tepërt dhe e mërzitshme. Bombardimet e fshatrave rrëzëbjeshkore e kishte rënduar më shumë gjendjen.

Largimi i territ u zëvendësua nga hijet e zeza të ushtarëve sojzinj të armikut shekullor. Rrethi ngushtohej. Ecja e atyre hijeve drejt tyre ishte e frikshme. Fëmijët strukeshin në trupa e nënave dhe mbulimi i syve të përlotur ishte i vetmi ngushëllim i mundshëm.

Nuk vonoj dhe erdhi urdhri i tyre i prerë: Të prishen të gjitha çadrat dhe të gjithë të niseshin luginës drejt fshatrave poshtë bjeshkës ! Rruga nuk ishte e gjatë, por mundimet ishin të mëdha. Bartja e të sëmurëve, pleqve, fëmijëve ishte një mundim i madh. Të rrallë ishin ata që mund të ndihmonin dhe të shumtë ata që kërkonin ndihmë.

Në fushën mbi fshatra e ndaluan turmën. Pleqtë e plakat të dërmuar kishin drojën e mbesave e nipave dhe mallkonin fatin që kishin pasur jetë aq të gjatë

që të provonin edhe një herë luftën me një armik të lig e të pashpirt. Djegien e fshatit të tij, J…, më i vjetri në atë mes, e përjetonte për të dytën herë. I mbështetur dhe i dërmuar me pak frymë varej mbi patericat mes dy krahëve. Gjysmëkëmba i rrinte varur me gjysmëpantollonat, të cilat zgjatnin leckat e shqyera cangël në valëzimet e erës.

-O, Zot! – u dëgjua rënkimi i tij, deri kur ky pushtues do luaj me ne?!

Tanket ishin vendosur me gryka topash e mitralozash drejt tyre. Snajperët, në muret e kështjellës dhe shtëpive në kodër, vëzhgonin çdo lëvizje. Ushtaraku që drejtonte ekspeditën dha urdhër që të gjithë të qëndronin në shpatin e gjerë, nën kështjellë, prej nga si në pëllëmbë dore dukeshin fshatrat përreth. Ushtarët e maskuar ishin të gatshëm aty për aty të vrisnin secilin që nuk zbatonte urdhrat. Nga turma u nxorën burrat nga të cilët ata me plisa e pastaj me radhë.

-Si e ke emrin ti matuf? – u çirr komandanti, duke lëmuar grykën e kallashnikovit me dorën e majtë.

-Gjon Gurashi, por nuk jam matuf, jam njeri, jam në oborrin tim,- u gjegj ai gjakftohtë.

-Ah, po e kuptoj, e kuptoj, edhe majmunët nganjëherë duken sikur njerëz. Ku ke parë shqiptari të jetë njeri, të gjithë janë majmunë- ia drodhi ai me ton të ngritur, duke iu dridhur zëri nga inati që dikush guxoi ta kundërshtoi fjalën e tij.

Djersët i shkonin rrëke fytyrës, mustaqet rrinin mbi buzët e glacuara prej thinjave të bardha. Dy ushtarë e rrëmbyen plakun për të dy krahësh dhe ashtu zvarrë e tërhoqën, u dëgjuan britma grash e fëmijësh. Njëra nga gratë, aty afër, vrapoi drejt plakut, por një e goditur nga polici e la pa zë të shtrirë përdhe, kërcyen të tjera në ndihmë. Krisma e automatikut ndaloi turmën.

-Majmunë janë ata që sillen keq, nuk e respektojnë njeriun, djegun shtëpi, vrasin fëmijë, dhunojnë gra e burra, ata janë maj…

Rrëmbimi për gjoksi nga dora e kryepolicit ia ndërpreu fjalën. Zinxhiri me kryqin u shkëput përdhe. Shkëlqimi i arit nga dielli i lodhur i pasditës, ia rrëmbeu sytë kryepolicit. E shtyu plakun anash, e rrëmbeu me forcë përbindëshi zinxhirin e florinjtë.

-Ç ‘është ky, është, flori apo…E futi në xhep me shpejtësinë e hajdutit, ndërsa pjesa e kryqit të mbetur jashtë varej mbi uniformën në të cilën njolla balte krijonin një pamje të të zotit.

-Deshe të na hedhesh me kryqin, matuf, ne nuk mashtrohemi lehtë. Nga e more këtë, kujt ia ke plaçkitur matuf? – u shfryu me inat dhe ngriti dorën ta godas plakun, të cilin e mbanin për krahësh dy policë.

-Kryqin e kam nga nëna, që nga shugurimi kur isha shtatë vjeç, unë nuk jam plaçkitës e as matuf.

-Ha…ha…ha, qeshi kryepolici me fytyrë nga qielli, duke i rrjedhur jargë mjekrës së parruar e gjysmë të thinjur.

-Kush tjetër ka gjëra ari, zinxhir, vathë, rrathë, unaza le të ndahen anash, përndryshe atij që i gjendet do i pritën gishtërinjtë, duart, veshët, qafa…Dhe me një ashpërsi iu kthye plakut:

-Hë matuf, nëna, nëna, jebemti nanu i babu i sve zivo, ku e ke xhaminë që ta…

-Ja, atje matanë, tej luginës.

-Kënd e rren ti matuf, ajo është kishë serbe e jo xhami!

Nuk jam matuf, ajo është kisha ime, aty u shugurova e vura kryqin që ju ma plaçkitet. Mua më vrisni por, kryqin ma ktheni, e kam nga nëna dhe kurrë nuk e kam hequr.

Në atë moment, sikur ta kishte kurdisur dikush, kambanorja lëshoj një jehonë mbytëse…

Gjoni deshi të kthehej andej dhe të bënte kryq për të fundit herë, por duart nuk i punuan. Në zvarritje u pa vetëm xhaketa e tij gjysmë e zhveshur, derisa pas kulumrijave të dendura u dëgjua breshëri automatiku dhe fluturim i pëllumbave të frikësuar në qiellin tymzi.

-Ti matuf plak, ku e ke zinxhirin e arit dhe kryqin e plaçkitur? – i zemëruar iu drejtua plakut Amrush me shallin e bardhë e të trashë rreth kokës, ku i vezullonte vetëm maja e bardhë e plisit.

-Unë nuk kam zinxhirë ari e as kryq, ju jeni plaçkitës e vrasës të …

Një e goditur e fortë ia ndërpreu fjalën përgjysmë. Gjaku filloi t’i rridhte anash gojës dhe buzëve të çara.

-Fol matuf, fol ose shko edhe ti atje në pleh dhe bëri me dorë drejtimin e rrugës së Gjonit.

Një ringjallje nga goditja bashkë me zemërimin ia përshkuan shpirtin në trupin nëntëdhjetë e tre vjeçarit. Hapi sytë dhe pa në mjegullim mjekrën e pikur të kryepolicit nga thinjat ku shkëlqenin jargët mjekrës së larmë. Trupin ia përshkuan mornica të ftohëta, mori frymë thellë dhe kur të gjithë e pritnin fjalën e tij, ai nxori një gllomkë pështymë dhe phu… phu… ia hodhi surratit të kryepolicit.

I trishtuar nga poshtërimi, kimineli, u mundua të fshinte me bërrylin e majtë, kurse me të djathtë grushtoj pa mëshirë plakun. Kapeni, briti dhe me revole në dorë i përcolli dy policët që bartnin plakun e alivanosur disa hapa dhe me një rafal e qëlloj duke bërtitur:

-Svi ovako, svi qemo ubiti, govno. Ova zemla qe da bude çista od govno i majmune. (Të gjithëve, të gjithëve do ju mbysim, mu.., Kjo tokë do pastrohet nga mu… dhe majmunët…)

Shpatmali lindor, në gjirin e të cilit frymonin katër fshatrat, kurrë nuk kishte pasur njerëz më shumë, kurrë nuk kishte dëgjuar kaq shumë vaje fëmijësh e nënash, kurrë nuk kishte përjetuar një tmerr të tillë, një poshtërim të tillë.

Me hapa ushtaraku e duar papa kryepolici i inatosur bëri një marshim, duke përplasur çizmet e tij fuqishëm për barin e përzier me ferra gomari, i përcjell nga dy policë me maska dhe automatikë të gatshëm për gjuajtje pa ngurrim. Ai ngadalësoi hapin dhe filloi shikimin e secilit nga afër. Si të ngrirë qëndronin fshatarët me fytyra të mërrolura, mjekra të parruara, të kërrusur nga jeta maleve nën tendat e najlonit. Ata nuk reagonin ndaj provokuesve, të gjithë e kishin drojën e fëmijëve, caku i preferuar i gjakësorit.

-Po ti mistrec, pse nuk i ke shkurtuar pak këto mustaqe, pse i bartë kot? T’i shkurtojmë ne, e kupton!!

Plaku lëshoi një shikim mospërfillës, por nuk bëri zë. “Mua aq më bënë, por

ç’t’ju bëjë fëmijëve, ata le të shpëtojnë. O, Zot! Po shpëtuan ata do ringjallet kulla”.

I hutuar nga shikimi aq injorant, kryepolici, gati sa nuk fshiu fytyrën me mëngën e tij.

-Të gjithë tre hapa mbrapa, duart pas koke, me fytyrë nga gardhi!- urdhëroi ai tani disi më i qetësuar.

Nga turma u dëgjuan rënkime, vaje fëmijësh. Fillimmbrëmja i dha shkëlqim dritës nga flaka që kishte përfshi çatitë e shtëpive, stalla, hambarëve, gjerdheve, stoqeve të sanës e tallës dhe gjithçka që brenda ruante energji kohe e mundi. Kërcitjet nga zjarri dëgjoheshin tani gjithnjë e më të fuqishme, toka dridhej nën këmbë. Tymi i zi bashkë me erën dërmuese përdridhej furishëm, duke krijuar lart shtëllunga që përdridheshin në qiellin e asaj fillimmbrëmjeje. Flaka e unëve shkrihej në prushorën e kuçedrës gllabëruese të çdo gjëje që i del para.

Lëvizjet e dy tankeve krijuan një zhurmë, e cila tani në fillimmuzgun hijerëndë do mund të dëgjohet që larg. Ata sikur nuk guxonin t’iu largoheshin njerëzve të rrethuar para syve të cilëve zjarri gëlltiste shtëpitë e çdo gjë tjetër. Lëvizja e ushtarëve dhe makinerisë së tyre ishte bërë e varur nga turma e fshatarëve dhe çdo shkëputje nga ajo nuk ishte e sigurt se nuk do goditej nga aeroplanët e NATO-s. Sikur edhe t’u thoshe të shtinin mbi turmë, zor që do ta zbatonin një urdhër të tillë, pasi kjo do thoshte goditje e vetvetes. Dhe ku, në një luftë që nuk guxonin ta humbnin. “Kjo do ishte tradhtia më e madhe ndaj Lazarit, shpirtit të tij lart në qiell, pa të cilin nuk do mund të jetoj asnjë prej tyre, do thoshte mbarimi i turpshëm i saj. Vetëm ky kujtim të bën të çmendesh në pikë të ditës”.

Kjo porosi e kryetarit të tyre i bënte të fortë kryepolicin dhe ushtarët e tij të vazhdonin me misionin e papërfunduar shekujve. Kryeneçësia nuk lejonte të kuptonin realitetit e humbjes. Ata nuk e kishin pritur që jeta e tyre të ishte bërë e varur nga jeta e viktimës së tyre. Po vdiq njëri, vdiste edhe tjetri, apo më mirë të themi, po vdiq preja vdes edhe grabitësi, kështu ishte thjeshtësuar tani raporti i forcave të luftës. Kërcënimi nga vdekja i bënte të barabartë, pasi që të dy mund të vdisnin së bashku e këtë nuk e do asnjëherë egoja e grabitësit.

A vdiset njëkohësisht me prenë, për të cilën ishin lindur ta gjakosnin. Kështu ishin rritur me gjakun e tyre, kishin ngritur dolli me kupat e mbushura me gjak të tyre në vend të shlivovicës që nga ardhja e tyre në të djathtën e Danubit. Kafkat e presë i kishin ruajtur me kujdes si trofe të çmuara për lavde e grada. Jo rrallë ato i kishin ngulur lart në hyrje të rrethojës që të dukeshin sa më larg, ashtu e donte karakteri kanibal. Pllana, Nisusi, Toplica, Vranja, Uglari, Medvegja kështu ishin fituar. E sot të vdiset me ta, apo kushedi, para tyre, nuk do kishte as kuptim as logjikë. Kjo do ishte kundër ligjeve të natyrës zemërgjerë me adhurimin e saj ndaj gjakësorit, viktimës, lindjes e vdekjes në mënyrë absolute të barabartë. Çdo gjë është natyrë dhe ndodh sipas ligjeve të saj.

Tani nuk kishte kohë për rikujtime, as për ankime, ishte momenti i fundit i të gjithëve, por askush nuk e kishte menduar kështu kaq vandal e poshtërues. E kishin përjetuar kullat djegien disa herë vetëm ato dinin të rrëfenin mizori shekullore të shkruara në gurët e tyre sikurse në faqe libri. Dhe askush tjetër.

Shpend Gurxixa që ishte brenda turmës, i mbështetur për një cungu i kishte mbushur të nëntëdhjetat. Për të kjo ishte kallja e dytë e fshatit bashkë me kullën e tij, secila më mizore se tjetra. Asnjë shtëpi nuk i kishte shpëtuar zjarrit, vetëm zoti e di se si dhe kur u ndërtuan përsëri ato. Shumica e burrave të fshatit ishin pushkatuar, gratë e fëmijët ishin dhunuar e poshtëruar. Fshati kishte qenë afër zhdukjes dhe vetëm fati e kishte shpëtuar. Po sot, si do bëhet, do shpëton apo do vdesin të gjithë, një zot e di. “Si nuk u lodh ky zjarr duke kallur shtëpitë tona, shpresat tona. A kallen shpresat, o i panjeri? Dora jote është e shkurtër, e ligë dhe e dobët të arrijë deri atje tek çerdhja maje lisi. Ju armiq mbetët gjithmonë të rrënjosur në pakuptueshmërinë dhe fatalitetin e juaj.”

Kështu mërmërite plaku mjekërbardhë me sy të përlotur. Djersët i shkëlqenin fytyrës së zbehtë që krijonin një portret madhështor pranë trungut të vjetër. “Nga ajo që kishim na metën lëkura e gjallë dhe varret. U ringjallem nga dheu shumë herë dhe kullat i ngritëm. Kurrë nuk kemi dyshuar se nuk do t’i kallin, kurrë nuk kemi dyshuar se do t’i ngrehim prapë edhe më të forta. Përballë shpresës së ringjalljes çdo zjarr ishte vetëm një xixë në Detin Jon. Ku ka varre ka edhe ringjallje. Ruani varret! Po u zhduken varret, mbaruat! Njeriu për së vdekuri flet më shumë. Unë po nisem rrugës që flet”.

Fjalët e plakut mbetën në kujtesë nën ankthin e plumbave. A… ia mbylli sytë në heshtjen e frikshme.

Një fishkëllimë në ajër u dëgjua nga perëndimi dhe u përcoll me shikimin nga lart turmës. Shpresa se Forcat Aleate do vepronin para se të bëhej kasaphane, ashtu siç dinin gjakësorët serbë, me zjarrin dhe bajonetat e tyre, po jetësohet. Shikimi u ndal në përroin e Shpatit të Kullës i shoqëruar me një eksplodim të fuqishëm, i cili lëkundi tokën nën këmbë. Lugina u ndriçua me vetëtima verbuese nga eksplodime që pasuan me radhë bashkë me flakën e tymin që mbuloi luginën. Raketa goditi cakun saktësisht. Përroi shpatë bjeshke, në një pozitë strategjike, kishte qenë vend frike e tmerri që prej kohesh. Reflektorët e fuqishëm kujdeseshin natë e ditë për ruajtjen e tankeve e municionit luftarak që ishte vendosur aty kushedi kur.

Zverdhja e fytyrës së kryepolicit erdhi nga Përroi i Kullës nga vinin eksplodime e kërcitje të vazhdueshme. Kur dukej se pushoi dhe nuk do ketë më eksplodim, dëgjohej një tjetër më i madh i përcjellë me disa tjerë të vegjël. S’ka dyshim depoja bashkë me shokët e tij kishin pësuar fatin e zi të luftës dhe tani ishin pjesë e hirit të pavlerë. Ndërsa mendonte kështu, ai e qetësonte vetën si njeri me fat që nuk ishte bashkë në hirin e zi. I mllefosur dha urdhrin që të lidhen të gjithë burrat. Vetë zuri pozitë mbi rimorkion e ndryshkur gjysmëdisqet e rrotave të së cilës i kishte mbuluar dheu.

-Dëgjoni! Kush nga ju kupton serbisht, le të lajmërohet menjëherë? – bërtiti me të madhe kryepolici i tërbuar nga ajo çka polli pas goditjes nga raketa.

Fshatarët shikuan njëri- tjetrin të habitur. Cili do ketë guxim të dalë e të ketë punë me këtë mizerabel njeri.

-Flisni, ose ju korra automatik, keni kohë dy minuta!

Heshtje, frikë, rënkime nënash e vaje fëmijësh. Nga mesi i turmës lëvizi N … fshatari, me trup të gjatë, kapelë të leckosur me një shall rreth qafe. Të gjithë e dinin se ai kishte punuar hamall një kohë të gjatë në një qytet afër Danubit. Ngadalë iu afrua kryepolicit dhe me një gjysmë zëri tha:

-Unë kuptoj dhe flas serbisht, mund t’iu ndihmoj.

Turma sikur u lirua nga ankthi.

-Ti do të përkthesh saktësisht atë që them, a kuptove ose do mbarosh…dhe bëri me dorë kah trupi i pajetë i xha Amrushit disa metra larg.

“Dëgjoni mirë” e filloi fjalimin duke u dridhur. “Ata nga lart që godasin vendin tonë, vrasin njerëz pa faj, bombardojnë qytete, ata miqtë tuaj po ua shkaktojnë krejt këtë vuajtje. Ne jemi shpëtimtarët tuaj, ne nuk ju vrasim, ne vrasim vetëm armiqtë tanë e ata janë edhe armiqtë tuaj. Ata ju shkaktojnë gjithë këto vuajtje, ata ju vrasin”. – dhe bëri me dorë nga qielli që errësohej në çdo minutë. “Ja, shihni oborret tuaja, nga një stallë ua kemi lënë të padjegur që të mund të strehoheni aty bashkërisht çdo lagje. Aty do ta kuptoni njëri- tjetrin, do ta njihni, do ta doni ose do ta vrisni, ashtu siç dini”- bëri një hap mbrapa dhe kërceu nga rimorkio e ndryshkur.

Turma sikur filloi të merr frymë me një druajtje akoma më të madhe. Nuk ishte hera e parë kur shkau paraqitej i butë nga fjalët, por menjëherë e tregonte gjenin e egërsisë duke u derdhur me tërë arsenalin mbi njerëz.

“Ne do fitojmë, do kthehem këtu përsëri”- vazhdoi me një zë akoma më të fuqishëm. “Deri atëherë ju do na kujtoni gjithkund, në ara, oda, në festa e dhembje. Ne jemi të qiellit. Atje lart jemi ne.- dhe bëri me dorë kah qielli. Atje Lazari ynë jeton pa kokë, ne jemi fara e tij, ne jetojmë edhe pa kokë, por me zemër këtu”- dhe tregoi me dorë tokën nën këmbë.

N…i lodhur nga përkthimi i shpejtë dhe frika iu shter zëri duke iu ngatërruar fjalët deri në belbëzim. Kjo e bëri të dyshimtë në përkthimin e tij.

“Çka po belbëzon ti muti i mutit, përkthe…”!

N…, gjakftohtë vazhdoj përkthimin e fjalimit të kryepolicit para automatikëve nga të cilët sapo u vra Gjoni.

Dy policë po lëshoheshin me shpejtësi shpatit në drejtim të turmës. Kryepolicit i ngelën fjalët në grykë, bëri me dorë nga policët që e shoqëronin, duke u kthyer bashkë me ta në drejtim të tyre. Sapo u afruan, ai u nda nga shoqëruesit e tij, u përshëndet me policët me rrobat e tyre të nxira nga thëngjilli, plehu, pluhuri e pisllëqet e gjësendeve tjera dhe pak iu dallohej ngjyra e tyre e kaltër me shqiponjën me katër stilizimet e tyre të njohura për gjakësi. Pëshpëritën disa minuta dhe në fund u ndanë me një dëshpërim që dukej në fytyrat dhe ecjen e tyre.

Rrugës së Shpatit u panë dritat e dy autoblindave që lëviznin shpejt në kthesat poshtë rrugës malore, e cila lëshohej në luginën e padukshme e pastaj drejt Kodrës Rrëzëbjeshke ku kishin themelet e tyre disa fshatra. Xhamia e ndërtuar së fundi, ishte me gjysmë minare dhe përplot vrima nga gjithfarë granatash. Sapo autoblindat u drejtuan rrugës së drejtë për në fshat, dritat e tyre u reflektuan në muret dhe oxhaqet sipër të cilave rridhte tymi i hollë i unëve që akoma digjeshin.

Kryepolicit iu pre fjala në grykë sapo u ndal njëra nga autoblindat me gjethet maskuese, njohu nga larg ushtarakët, u nis drejt tyre duke ua bërë me dorë përcjellësve që ta ndjekin. Kobi i tyre po thellohej. Kjo dukej në ecjet e tyre jo të rëndomta. Dy kamionë të mbushur me burra zhurmuan poshtë rrugës pa drita edhe pse muzgu tani kishte prekur tokën. Vargut të tankeve që lëshoheshin nga shpatiet e bjeshkës shtohej me të tjerat që dilnin nga plevicat, shtëpitë e shkatërruara, shkolla e fshatit ku kishin qenë të fshehura. Kush nuk do besonte se kishte pasur kaq shumë tanke, autoblinda, kamionë rreth tyre të gatshëm për të vrarë.

A… u befasua me ditarin e saj, i dukej sikur nuk e kishte shkruar vetë. ”Do ta botoj” -mendoj dhe dy pika loti rrëshqitën faqeve, duke lagur pllakën e mermertë në rreshtin e njëqind e shtatëdhjetetre të regjistrit mortor të ditës.

 

PROVINCIALI

by

tregim nga Teodor Keko/

Ferit Ferra lindi një ditë të acartë dhjetori pranë oxhakut me një lopë te koka, gjithashtu mbarsur rëndë, në vend të mamisë. E para, që e lëpiu, ishte lopa, e cila e vështronte pa nxjerrë tingull me sytë e saj të mëdhej gjysmë të fikur, duke menduar ndoshta mundimet, që do të hiqte ajo vetë pak më vonë. Nuk kishte telefon në fshatin e thellë të ngritur kush e di pse rrëzë shpateve të thikta të Tomorrit, siç nuk ka ende as sot, e as bëhet fjalë të merrje rrugën deri në qendrën e kooperativës, ku ndodhej e vetmja mami e zonës: dëbora pat mbuluar edhe dritaret e kateve të dyta të shtëpive me gurë e rrasa.

Me të mbaruar punë me foshnjën e porsalerë, nëna e tij u detyrua të ngrihej prapë, sepse i erdhi rradha lopës për të lindur. Ajo polli viç të bukur mashkull, të cilin e therën pas një viti plot dhe e varën në çengel në bodrumin e ftohtë.

Feriti u rrit si gjithë fëmijët e tjerë të zonës, duke vrapuar pas kafshëve të shtëpisë e zogjve të pyllit, deri sa u bë për shkollë. Në fillim në fshat, pastaj në qendër të zonës, dy orë larg më këmbë, ai mbaroi klasën e tetë shkëlqyeshëm. Pak nga kjo arsye e shumë, sepse familja e tij i kishte nja dy miq në Komitetin Ekzekutiv të rrethit, atij i dhanë një bursë për të vazhduar politeknikumin në Tiranë për elektronikë dhe kështu fëmija, që kishte filluar të hidhte shtat e të bëhej një djalë balash, u nis me një boçe plaçka për në kasaba, siç shpreheshin pleqtë e fshatit.

Pa kapërcyer mirë qafën mbi fshat, ai u betua me vete, se nuk do të kthehej më në humbëtirën që po linte pas, ndërsa puna e dytë, që bëri, ishte gënjeshtra e thënë shokëve të rinj të konviktit, se ai vërtetë e kishte emrin Ferit, por nga koha e fëmijërisë e patën thirrur të gjithë Riti. Kështu e ndërroi emrin shpejt e shpejt.

Në shkollë ai mësoi ditë e natë dhe, pa mbaruar ende vitin e parë, u bë një teknik i shkëlqyer për riparime radiosh e televizorësh. Shkathtësia dhe talenti i tij i ra në sy profesorit të Ritit, një mjeshtër në këtë fushë, që kishte aq shumë kërkesë për njerëzit, sa nuk ia dilte dot vetëm, dhe ai, pasi njohu dëshirën e djalit për të mos u kthyer në fshat gjatë pushimeve verore, e pajtoi në punë në dyqanin e tij me një rrogë të mirë. Kaq i zellshëm u tregua Riti, sa profesori vendosi t’ia japë rrogën në vazhdimësi, pasi me këtë ndihmës ilegal ai jo vetëm kishte tani shumë më pak punë, por edhe fitonte shumë më tepër lek.

Kjo histori vazhdoi gjatë të katër viteve në shkollën teknike dhe Riti ia doli të pranohet në Universitet për elektronikë, sigurisht i ndihmuar nga rezultatet e shkëlqyera dhe klientët e tij të profesorit. Atë vit, kur filloi studimet e larta, i vdiq babai, por ai nuk shkoi as në varrim e as për ngushëllim. I mbushi mendjen vetes, se rrugët qenë të zëna nga dëbora, ndërkohë që lajmin e kobshëm nuk ia tregoi askujt.

Pa hequr dorë nga riparimi i televizorëve, ai ia mori dorën shpejt edhe kompjuterave dhe, pa mbaruar vitin e parë të studimeve, siguroi një punë me kontratë në PTT-në qëndrore të asaj kohe. Lekë kishte pa hesap e shoqet nuk i mungonin, se ai nuk kishte turp e shtinte me çifte, duke ia kërkuar kujdo që i dilte përpara, e duke mos u fyer asnjëherë nga refuzimet, por Riti sërisht nuk ndjehej i kënaqur. E kuptonte se vajzat e Tiranës, pavarësisht se ai i kishte futur në shtrat e i pat trajtuar në mënyrë të shkëlqyer, i largoheshin, sapo merrnin vesh nga ç’fshat i humbur vinte. Pikërisht, kur ai po vriste mendjen, se si mund ta fshihte origjinën e tij, siç kishte fshehur emrin e vërtetë dikur, plasi revolta e studentëve dhe Riti e preu me mendje, se nuk duhej ta humbte këtë shans, pavarësisht se ai e kishte pasur gjithmonë xhepin plot dhe i lutej përnatë Allahut ta trajtonte në këtë mënyrë gjithë jetën. Ai punonte mirë me bërryla, deri sa doli në ballë të lëvizjes studentore, firmosi me ngut anëtarësinë e 300 themeluesve të një parite opozitare dhe, sa shihte ndonjë kamera televizive përreth, do bënte çmos t’i dilte portreti në ekran.

Ai donte të bëhej deputet dhe bëri maksimumin, që partia ta vlerësonte, mirëpo kjo përçarje e madhe nuk i eci. Për këto lodra ai ishte akoma amator. Atëherë ai bëri sikur u ofendua, bërtiti koridoreve të partisë e tavolinave të kafeneve, se atë nuk e donin, nga që ishte antikomunist i vërtetë, dhe dha dorëheqjen nga partia.

Një vit më pas Riti përfundoi studimet e larta dhe menjëherë, me të gjitha lekët e mbledhura nga puna gati tetëvjeçare, jo pak për atë kohë, themeloi një firmë private me destinancon import kompjuterash e riparim të këtyre pajisjeve. Ai mblodhi disa lekë borxh me përqindje dhe puna filloi t’i ecë mirë, se kërkesa kishte boll e ai dinte t’i gllabëronte fondet shtetërore për këtë punë, duke ua mbushur mirë xhepat nëpunësve të shtetit, por, megjithëse kontua e tij bankare ishte majmur tamam, ai prapë ndihej i pakënaqur: e nuhaste se qytetarët nuk ia hapnin derën e nuk e afronin, sapo merrnin vesh origjinën e tij. Atëherë ai vendosi të ndryshonte kurs! U afrua te një parti e majtë, shumë e dobësuar me elektorat atë kohë, financoi pa kursim disa aktivitete të tyre dhe, kur ata i afruan teserën e partisë së tyre, ai e pranoi, por me një kusht: në zgjedhjet e ardhshme donte ta seleksionin si kandidat për deputet. Funksionarët e partisë, që ai i mbante me bukë e me lek, e ndihmuan dhe kontrata u firmos! Riti zgjodhi si zonë, ku do të kandidonte, një krahinë në Jug të Shqipërisë dhe, pasi seleksionoi një staf të mirë me njerëz të njohur të asaj treve, ia nisi ca investimeve të vogla, por që po i jepnin emër e po e bënin figurë popullore. Ai çoi në krahinë një makinë funeralesh e një autobuz në dispozicion të komunës dhe kaq mjaftoi, që atë ta uronin të gjithë vendasit. Ishte i bindur se mjaftonin dy ndere, ta bëje fshatarin mik me kokë: ta çosh si njeri në kasaba e në varr! Të tjerat, filozofonte ai, ia jep toka dhe lopa….

Atë ditë, që ai mbushi 25 vjeç, organizoi një darkë madhështore në Plazhin e Durrësit me miqtë e tij. Atje njohu një vajzë zeshkane, me një trup të bukur e sy ekspresivë, studente në juridik, me një emër të çuditshëm për shqiptarët: Sindi! Pasi e ngrohu disi bisedën me tjetrën, ai mori vesh se edhe ajo kishte lindur në një fshat në këmbët e Tomorrit, jo shumë larg fshatit të tij. Atëherë Ritit diçka iu kujtua dhe e pyeti tjetrën menjëherë fare hapur, se si e kishte emrin e vërtetë. Tjetra u skuq, hezitoi një hop, pastaj mërmëriti: Sindikata!…Por shoqet nuk e dinë, shtoi.

Riti e ngushëlloi, duke i treguar, se edhe ai kishte të njëjtën histori me emrin. Kjo koiçidencë i afroi çuditërisht menjëherë! Pa u mbushur java nga njohja e tyre, ata u bashkuan në shtrat dhe zjarri i asaj vajze të ardhur nga provinca e habiti Ritin. Ajo e bënte me një pasion artisti atë punë dhe, pasi ta kishe provuar një herë seksin e saj, edhe sikur ta urreje, mbeteshe skllav i asaj femre! Riti iu fut thjesht një aventure me Sindin, pasi ai e kishte ndarë mendjen të martohej me ndonjë vajzë nga familjet e njohura të kryeqytetit, por shumë shpejt e ndjeu se nuk ndahej dot nga tjetra. Veç kënaqësisë, që Sindi i afronte në shtrat, ai e kuptoi, se sa herë shfaqej në publik me atë femër, ndodhej menjëherë, si me magji, në qendër të vëmendjes të të pranishmëve. Tani edhe lobi i dashamirësve të tij në parti po zgjerohej dhe Sindi kishte shumë dorë në këtë punë, pasi partiakët e lartë, sapo e shihnin figurën e saj, fillonin të lëngëzoheshin. Riti nuk e kuptoi kurrë, se deri në çfarë mase i afroi ajo figurat e partisë, por fakti, që disa patriakë të kuq filluan të bëjnë be për kokën e Ritit dhe ta paraqisin figurën e tij, si figurën model të të majtit evropian, linte shumë për të dyshuar.

Një mbrëmje vonë, pasi kishin bërë një seks të harbuar, meqë të dy ishin euforikë nga pija, ai mori guximin dhe e pyeti Sindin për marrëdhëniet e saj me disa emra të njohur të majtësh.

Tjetra e pa gjatë, pastaj ia ktheu e bezdisur:

-E ç’të duhet ty?! Këto janë probleme të mijat! Ti, sa kohë të jesh me mua, ata do të të mbështesin dhe fjala jote do të jetë ligj!…

-Po sikur unë të dua të martohem me ty? – e pyeti befas Riti.

Atëherë ai mori përgjigjen më të papritur për të:

-Ah, këtë gjë duhet ta mendoj njëherë! – ia ktheu ajo pa as më të voglin emocion, në një kohë, që femrat e tjera provinciale, me të cilat ai kishte pasur të bënte, do të hanin çarçafët me dhëmbë nga gëzimi e do t’i kthenin sakaq ata tabakë pëlhurë gjashtë metra katrorë në fasho për pacientët e kirurgjive!

Riti u ndje për herë të parë, pas shumë e shumë vitesh, i nënshtruar. Nuk bënte dot pa këtë femër dhe largimi i saj do të ishte i barabartë me falimentimin total!

-Po mirë, mendohu, të lutem! – i ra nën këmbë ai dhe Sindi ia ktheu se do të mendohej, por nuk donte t’’a vinte litarin në fyt. Për atë, marrja e këtij vendimi, duhej menduar mirë, pasi këtu nuk bëhej fjalë për një aventurë kalimtare.

Pavarësisht se ata vazhdonin të bashkëpunonin rregullisht, Sindi e mbajti në hava tjetrin nja gjashtë muaj. Ajo tani e bënte edhe më mirë e më pacipërisht atë punë në shtrat dhe ai e lëshoi dorën e nisi ta mbushë me dhurata të shtrenjta e lekë, deri sa një ditë nuk duroi dot, me gjithë betimin e marrë me vete, dhe ia kujtoi propozimin e asaj nate.

-Mirë jemi edhe kështu, – ia ktheu qetësisht ajo, – martesa mund të na krijojë probleme, sepse, ti, je xheloz…

Riti ndihej krejtësisht i robëruar nga ajo femër e çuditshme me një vështrim manjetik e pamje joshëse.

-Unë nuk jam fshatar, – belbëzoi, – unë jam për martesë të lirë, ku partneri ka prioritete të jetojë jetën e tij dhe jo të respektojë në mënyrë fanatike besnikërinë…

Zoti ia futi menjëherë në kokë këto fjalë, të cilat ai nuk i kishte menduar kurrë! Ajo e kundroi një herë gjatë, me një vështrim mosbesues e zhbirues, pastaj shqiptoi thatë:

-Po të jenë të vërteta fjalët, që the, pranoj, por, përpara se të celebrohemi, këto fjalë duhet t’i shkruajmë në një kontratë ligjore. Nuk kam ndërmend ta lidh jetën me ty sot dhe nesër të ngelem me gisht në gojë e kalamaj nëpër këmbë rrugëve!

-Dakort! -pranoi Riti dhe tjetra ia nisi hartimit të kontratës.

Pasuria dhe firma tregtare e Ritit do të regjistrohej menjëherë në dy emra dhe, nëse ata do të shkonin në divorc, gjithçka do të ndahej në mënyrë të barbartë mes tyre dhe fëmijëve të tyre, të cilët, gjithmonë në rast divorci, do t’i kalonin nën kujdestari asaj.

Megjithëse të dy ishin myslimanë e të dy me emra të ndryshuar në Gjendjen Civile, ata u martuan një të dielë korriku në Kishën e madhe Katolike dhe pasi morën bekimin e priftit e të të majtëve, u nisën për muajin e mjaltit në Sejshellin e largët.

Ishin shqiptarët e parë, që shkelnin në atë vend të bekuar nga Zoti në fund të botës, dhe Sindi menjëherë u vendos edhe në atë parajsë në qendër të vëmendjes. Natën i dhuronte lumturi Ritit e ditën, kur ai bridhte ishujve të vendosur në oqean, çmendtte një xhentëlmen anglez, që pa e zgjatur shumë, i futi një goxha çek në xhep, duke iu lutur ta lajmëronte menjëherë, nëse do t’i mërzitej ndonjë ditë Riti.

Sindit i pëlqeu anglezi fisnik dhe, për t’ia kthyer me të njëjtën monedhë respektin tjetrit, fëmijën e zuri me anglezin xhentil një paradite të kaltër-të kaltër, duke i lënë të kuptonte diçka partnerit të saj të ri. Më pas, ajo do ta sillte mikun e saj dy – tre herë në Tiranë e po ashtu do të shkonte një dy herë në Londër, derisa të dilte në dritë një djalë i bukur i shëndetshëm, që Sindi do të këmbëngulte ta pagëzonte Roi, në kujtim të babait të vërtetë të foshnjës.

Lindja e djalit solli fatmbarësi në familje, pasi atë vit edhe Riti ia doli të zgjidhej deputet dhe tani familjes Ferra nuk i mungonte asgjë: kishin lekë, fëmijë, pozitë e miq. Por përsëri Riti ndihej i pakënaqur!

-Kur të sistemohesh, ti, e unë të bëhem ministër, janë kopsitur problemet tona! – i tha ai një mbrëmje Sindit, duke përdorur një fjalë të hershme të gjyshes së tij, të zgjuar kush e di se si nga kujtesa.

-Të dyja do të bëhen realitet shumë shpejt! – ia ktheu ajo dhe, meqë e dinte më mirë se kushdo se me cilin flinte ato kohë, ishte fare e sigurtë për fjalinë, që tha.

Edhe Riti e dinte me cilin duhej të qe lidhur ato kohë Sindi, sepse me të dalë ai nga vila e tyre e madhe buzë liqenit, shtëpia rrethohej nga ca truproja, që njiheshin se cilin mbronin. Por Riti nuk bëhej i gjallë. Po ta hapte gojën tani, vetëm do të humbiste dhe as Zoti vetë nuk do t’i bënte derman!

Në pritje, deri sa të bëhej ministër, Riti iu fut derrçe punës së tij private. Tani ai kontrollonte nga lart çdo tender shtetëror dhe nuk kishte më nevojë t’ua lyente qerren të tjerëve, si dikur. Sillej mirë e sponsorizonte, apo ndihmonte jo pak njerëzit, të cilit i duheshin për të përmbushur objektivat e tij, kokën e mbante ulur e kishte fituar namin e modestit, të cilin nuk e prish kamja, por thellë – thellë qëndronte i ulur në një karrige krejt tjetër: ai tani depozitonte fare pak lekë në bankat shqiptare dhe duke shfrytëzuar imunitetin e tij diplomatik, shumicën e parave i fuste në një konto të tij bankare sekrete diku andej nga Luksemburgu. Me shkresa ligjore firma e tij figuronte për vit me humbje…

Sindi vazhdonte ta lumturonte natën Ritin e ditën të tjerët, duke filluar namin e një kurve klasi, që të bënte ta shijoje parajsën për së gjalli, deri sa erdhi momenti i lumur, kur borxhet e ngri – këmbëve të saj e rrotëlyerjes së tij u lanë e ai u zgjodh ministër.

Riti mblodhi të gjithë ndihmuesit e tij në një darkë madhështore dhe ua shprehu mirënjohjen e thellë hapur, aq sa i bëri të gjithë me turp, por ndërkohë emrat e tyre i kishte ngulitur thellë në kokë dhe i shihte, duke u pjekur të gjallë në hell, si Ali Pashai përdhunuesit e së jëmës dhe të së motrës. Planin e hakmarrjes e kishte hartuar deri në detaje dhe këto gjëra ai dinte t’i bënte tamam, se vetëm hakmarrjen e njihte me dhëmbmë e dhëmballë.

Riti duroi edhe nja një vit, deri sa i realizoi me duart e të tjerëve goditjet e mëdha financiare, dhe, atëherë kur nuk e priste akush e ai qe pagëzuar si “leshko”, e kapi Sindin lakuriq në shtrat pikërisht me peshkun e madh, me atë që dëshironte ta kapte! Ai i përzuri të dy gjysmë të xhveshur nga vila me tesha përpara organeve intime, duke realizuar një spektakël unikal publik; ia doli, që të pranishëm të ishin edhe disa gazetarë naivë, të cilët as e morën vesh ndonjëherë përse u ndodhën atë çast atje, dhe shpalli luftën! Pa i lënë asnjë sekondë kohë krahut tjetër të mobilizohej, ai iu dërgoi nga një kasetë televizive për dhuratë, ku ata mund të kundronin qetësisht veten e tyre, duke u shkrirë në krahët e Sindit e duke kryer gjithfarë perversitetesh me të.

Kishte vetëm dy rrugë për t’u ndjekur me këtë njeri: ose ta zhdukje nga faqja e dheut, ose ta pyesje se çfarë donte për ta mbyllur gojën! E para ishte punë, që nuk bëhej: jo vetëm sepse ai ishte ministër, por nuk dihej ku i kishte depozituar kasetat, që të tmerronin më shumë se një armë atomike! Atëherë brirëvënësit e tij naivë dërguan përfaqësues te Riti. Ky biznesmen i suksesshëm, që ia kishte futur të gjithëve, nuk kërkonte shumë. Ai do ta mbyllte gojën, nëse do ta zgjidhnin në drejtimin e lartë të partisë!

-Paska qenë i pangopur! – psherëtiu Sindi, kur ia treguan ç’kërkonte Riti.

Pavarësisht se duart i mbante mbi tryezë e i shihte të dhjetë gishtrinjtë e saj, ajo e ndjeu se tani një gisht, atë të mesit, e kishte në gojë! Ia pati futur sa krahu fshatari i poshtër, që dukej si letër për të fshirë prapanicën, dhe tani as bëhej fjalë për t’i xhvatur gjë!

Ditën, kur Riti kapi një nga postet më të larta në parti, ajo kërkoi të takohej me të. Riti e priti pa bërë as edhe një fjalë! E priti në zyrë. Ai e kundroi qetësisht figurën magjepëse të Sindit dhe ajo e kuptoi se e pati gënjyer mendja, kur kujtoi se ky njeri do të ishte përjetësisht robi i saj. I kishte pasionet shumë më të mëdha, me të cilat nuk vinte në peshore asgjë, as shtatë mrekullitë e botës!

-Ne nuk mund të jetojmë dot bashkë, besoj, – ia nisi ajo.

-Kjo gjë është e qartë! – ia kthue thatë tjetri.

-A mund t’i ndajmë atëherë disa gjëra? – pyeti me zë të mekur Sindi. Ne… sikur kishim bërë një…

-Kontratë…

-Po…

 

Tjetri vazhdoi ta kundronte qetësisht. Rrotullonte një stilograf vezullues në gishtrinj, pastaj ia nis, duke zhgarravitur në një letër të bardhë:

-Unë kontratat i respektoj! Djalin mbaje, ti, meqë është i yti! Pensioni, besoj, do t’ia pagojë i jati i tij… Nga unë do të marrësh edhe 50 000 dollarë amerikanë, me kusht mos më dalësh më përpara dhe mos dëgjoj pallavra në gjyq!…Dakort?

-Përse pyet formalisht? – shqiptoi ngadalë Sindi. – Si erdhën punët, unë nuk kam të drejtë fjale..

-Vetë e kape këtë pozicion! – ia ktheu tjetri. – U bëre mbretëreshë dhe nuk dite të lexosh realitetet… Tjetri nuk të ka asnjë faj, kur, ti, e merr për budalla edhe ai është tjetër gjë fare!… Mbase të ec me atë anglezin, Roin e madh, – bëri sikur e uroi ai.

Sindi u ngrit me një pamje të rraskapitur dhe mori për nga dera, por papritur ndaloi dhe, duke u kthyer për herë të fundit nga njeriu i vetëm, që e kishte shkelur me këmbë, e pyeti me një zë të akullt:

-Rit, kur do të ngopesh?

Tjetri buzëqeshi lehtë.

-Kur kjo turmë pordhacësh ta kuptojë se fshati ka më shumë resurse se qyteti dhe prandaj duhet t’i tespektojë fshatarët! Nuk ka ardhur akoma koha, që të këndohet kënga “Janinës, ç’i panë stë!” Ik, tani!

Jashtë binte shi, një shi me baltë dhe njerëzit shihnin gjithë habi nga qielli, pa e ditur se nga vinte kjo baltë pa hesap…

Tetor, 2000

 

TRAGJEDI TË KOHËVE MODERNE

by

-Tregim nga Angjelina Krasniqi/

Ajo ditë ishte e zakonshme si të gjitha ditët e tjera të qëndrimit tim në Kosovë.U ngrita herët dhe mendova të bëja dy punë, edhe shëtitjen time të mëngjesit, edhe të shikoja rrugët, kopështiet për të cilat me kishte marrë malli, por të merrja njëkohësisht edhe bukën e ditës.Dielli e kishte kaluar qafën e malit dhe dukej si një saç i madh, që piqte buken e madhe te ditës për njerzit.Zogjtë cicërinin në kor në degët e pemëve, por pa mundur dot këngën e gjinkallave, që edhe ato ishin zgjuar herët.U afrova pranë dyqanit të bukës.Hapa derën e bukëpjekësit, dhe mora erën e bukës së pjekur.Me ngjante se thithja të gjitha aromat e fushave te Kosovës.Një erë që më ngrohu.

-Miremëngjesi!…përshëndeta, por kureshtare në do e gjeja serish bukëpjekësin që kisha lënë kur ika para dy vjetësh.Nuk ishte xha Simoni që prisja të ishte .Përpara meje qendronte një mesoburrë me flokë disi të rralluara, dhe me ca sy të qetë e të embël.

-Mirëmëngjesi Zonjë! Më përshëndeti edhe ai.Paskeni ardhur me pushime?Pyetja me krijoi bindjen se më njihte.

-Po, pak pushim na duhet dhe ne kurbetqarëve.Na mërr malli për trojet,për burimet dhe lëndinat ku luajtëm dhe u rritëm.

Ai tundi kokën sikur donte të thoshte “Mua nuk më merr malli, por nuk kam ku vete”.

-Tani mbas luftës shikoj se jeta është bërë dhe më e vështirë!

-Ki të drejtë zonjë, gjëndja është vërtet e vështirë.Të gjithë luftojnë me kafshatën e gojës.Të gjithë janë në lëvizje për një ditë më të mirë .Të gjithë njerzit janë në luftë për krijimin e diçkaje të re.Kërkojnë diçka më të mirë se ajo që u ka mbetur. Dhe derisa e duan këtë diçka dhe s’bejnë dot pa të,patjetër që do lëvizin dhe do ta kërkojnë.Fliste me mirësi por edhe me dhimbje.Kishte një zë të thellë si vetë oshëtimat e pyjeve Gradinës.

Ndërsa ne bisedonim,një vogëlueshe me gërsheta si lëkura e regjur qëndronte pranë meje.Kishte një fytyre imcake,një palë sy që shëndrisnin si kokrra rrushi,por sikur me parë të kishin lotuar.Faqet e njoma të saj dukeshin sikur ishin larë me lot.Kishte veshur një fustan të verdhe dhe të zhubrosur.Grushtin e dorës së djathtë e mbante të mbyllur,sikur kishte frikë se mos i ikin lekët që mbante në dorë.Në shikim të parë të jepte bindjen se jeta e saj nuk mund të ishte e qetë, e ëmbël dhe e bukur.

Kërkova dy bukë që më duheshin.Shitësi futi dorën nën banak, mori një cope letre dhe mbështolli simitet.Vogëlushja e vështronte me gjakftohtesi me ata sytë e saj të qetë, që u gjasonin dy kokrrave të kafes që notojnë në filxhanin e thellë.

-Zonjë doni gjë tjetër? – shitësi hidhte veshtrimin nga furra e madhe, që si dukej ishte e mbushur me bukë për tu pjekur..

-Jo zoteri !Unë nuk dua asgjë tjetër.Por kjo vogëlushja këtu dëshiron.Ajo s’ishte aq e gjatë,prandaj ai nuk e kishte parë, ndaj vajti në skaj të banakut dhe e shikoi nga afër.

-Ju e sollët këtu?

-Jo zotëri, këtu e gjeta! Vogëlushja më pa me enigmë,e kredhur në mendime.

-Ç’deshe ti ?Bukë?!

Vajza u drodh nga zëri i shitësit dhe u zgjua nga mendimet.Ajo zgjati dorën e vogël.Hapi grushtin.Në të gjendej një monedhë që mund të blije vetëm një bukë.

Shitësi futi sërisht dorën nën banak,mori gazeten dhe mbështolli bukën.Unë vura mbi banak monedhën e saj dhe një monedhë tjetër.

-Edhe një simite, zotëri, për këtë vogëlushen.

Nga vitrina nxori edhe një simite tjetër, dhe serish bëri cermoninë e mbeshtjelljes.

Mora të dy bukët dhe ja dhashë.Gishtrinjtë e saj i shtrënguan ato,i kishte të lagta dhe të ngrohta si skërranjat pas shiut.Vogëlushja me shikonte ngurtazi duke i shtrënguar simitet pas fustanit të saj të papastër.

Hapa derën dhe lashë të dilte përpara meje.

-Si quhesh ?Ajo vetëm më shikonte, dhe dukej sikur nuk merrte frymë.Të ka enda një akullore ?Ajo levizi qerpikët e vegjël si dy krahë fluture. Shkojmë pra!

Arritëm te tregtiza dhe porositëm akullore.Vajza nuk e leshonte bukën nga dora.

-Pse s’e le bukën këtu në tavolinë, që të hash akulloren më mire!-i thashë me një zë lutes, dhe desha t’i’a marr bukën .Ajo e shtrëngonte për vete duke e përtypur akulloren, si të ishte një bombobe.Pasi hëngrëm akulloren u ngritem.-Ku banon? Heshtje, asnje fjalë. -E mira është që bukën ta shpiesh në shtëpi ! Ajo vetëm më shikonte dhe nuk hapte gojë.- Mirë atëherë, të dëshiroj ditë të mire, i shpupurisa flokët e dendur, dhe vazhdova të ecja në drejtim të shtepisë.

Pas meje dëgjoja hapa të vegjël.Ngjanin si gishtrinj që luanin melodi trishtuese mbi tastat e një pianoje.U ktheva.Ajo ishte pas meje.- Në këtë drejtim banon?

Ajo s’u përgjigj.Ecte perkrah meje,thuajse nën sqetullen time.Çdo gjë ishte e qetë,mezi hetohej dikush aty pari, sepse ishte herët në mengjes.Ajo me vështronte në mënyrë enigmatike.Rruga ishte e shkretë,këtë ja shtonte dhe më tepër dielli i fortë që nxehte si një furrë.Nga të dy anët kishte oborre dhe shtëpi të pastërta.Pak me lart dy persona ishin ulur në karrige para një dyqani frutash.

-Mos e njihni këtë vogëlueshe?Vjen pas meje por nuk e di se ku banon.

Ata panë sytë e asaj .

-Mbase është nga ajo familja që tani jeton në shtëpinë e Stojkoviçit, kanë ardhur nga një fasht i Drenicës,tha njëri prej tyre.Ju jeni e bija e Sokolit që jeton në Gjermani?…

-Po !…U përgjigja unë shkurt.

-Pushime të këndëshme – më urojë ai…

I përshëndeta për ditë të mbarë dhe vazhdova më tej.Tani ecja disi me e sigurtë, sepse dija se ku banonte vogëlushja.Arritëm te shtëpia ime,por nuk u futa në të.Ecëm me vogëlushen me tutje.Nuk me linte kureshtja të qetë.Dëshiroja të dija shkaqet pse ajo nuk fliste, dhe po ashtu, doja të dija dhe gjendjen e tyre.

Arritëm te shtëpia. Derën e gjetëm të hapur.Shtyva me kujdes kanatin e saj dhe hyra në koridor.Ishte errësirë.Dëgjoja shumë qartë zëra fëmijësh.Dikush qeshte e dikush qante.Ata zëra ishin rrefyes se nga të vazhdoja të ecja.Pas disa hapash u gjenda pikërisht në vendin nga vinte ajo sinfoni e pa harmonizuar.Shtyva derën e dhomës,por dhe e drojtur përpara asaj që me priste.Zot !…Një gjendje që nuk e paramendoja as nëpër filma të trishtë.Një grua e zeshkët në fytyrë,me flokë të gjatë dhe të zezë ishte e shtrirë në një shpuzë të shtruar në dysheme, afër dritares në anën e djathtë të derës nga hyra unë.Kishte çehren as e gjalle, dhe as e vdekur.Duart i kishin rrethuar barkun e fryre nga shtatzania.Afër saj qëndronte një femije i vogël që sapo kishte filluar të ecte.Ai me duart e tij të vogla luante me flokët e saj, sikur donte ta zgjonte nga gjumi .Tre fëmijë të tjerë luanin nëpër dhomë, sikur të mos kishte ndodhur asgje.Rrekeshin mes vete.Ne fillim u shtanga.Nuk dija çfar të bëja më pare.Mu duk se rashe në një pus të thellë, të mbushur me uje dhe po mbytesha.Më përmëndi zëri i vajzës që më ndiqte nga pas gjatë rrugës:

– Te lutem ndihmoj nënën time!Mos e lerë të shkojë te babai!Të lutem…të lutem! Thërriste dhe syte i kishte te mbushur me lot.U ula ngadalë në gjunjë, sa të mund të bisedoja me të në lartesi të njejtë të syve.Shtrëngova duart e saj të vogla, të ftohta si prej të vdekuri dhe i putha.Pastaj , i thashë të ikte shpejt në shtepinë time të kerkonte ndihmë.

Ajo iku si një vetetimë, qe fshihet pas qafes së malit dhe pas reve te dëndura, duke ma lënë mua dhimbjen dhe goditjen e saj.Ju afrova gruas së shtrirë, kërkova të ndëgjoj pulsin në dorën e saj, qe ngjante me një degë pemë të thatë, ku nuk duken shenjat e gjelbërimit.Pulsi i rrihte.Mora frymë pak më lirisht.Fillova ti flas, ndonse nuk ja dija emrin: -Motër…Motër…Më ndëgjon?!Ajo nuk reagonte…E prishur në fytyrë, e ngarkuar nga rete e dhimbjes dhe trishtimit vrapova të kërkoj edhe unë ndihmë . Gjunjët me ishin prere dhe nuk mbushesha dot me frymë.Dola te dera e kulles dhe hodha veshtimin larg, larg nga rruga..Më vinte te bertisja..të therrisja…eeeeejjjjj..vellezer…motraaaaaa..ndihmë..ndihmë..në këtë shtëpi ka hyrë vdekja..eja ta nxjerrim jashte dhe te derdhim mbi sytë e ketyre fëmijëve të pa fajshëm gëzimin…Doja të bërtisja, por zëri më kishte ikur..ma kishin vjedhur dhimbjet dhe ma kishin lidhur në grykë.U turra nga dalja e kullës pa ditur se çfar drejtimi do merja..përballë pashe vëllanë, dhe pas tij vajzën e vogël që rende me hapa të vegjël..Merrte frymë me zor dhe flokët i ishin shpërndarë dhe ngaterruar permbi supe dhe i kishin mbuluar fytyrën e vogël…

Vëllai me kapi nga të dy supet dhe më shkundi:

-Çfar ka ndodhur?

Mbështeta kokën në kraharorin e tij dhe më mbuluan të qarat:

-Një grua shtatzënë brënda në shtëpi është duke vdekur!

Gjunjët e mi qenë si pasqyrime të gjunjëve në ujin e valëzuar, buzet si rërë.

***

Zemra me rrihte si daulle. Shkoja dhe vija nëpër koridorin e spitalit, por mendjen e kasha brënda në sallën e operimit, ku luftonte lindja dhe vdekja.Ndjesia e nenes dhe gruas luftonte me mua, here me mposhte dhe here me trazonte thellë duke më zgjuar ndjenjën e frikës dhe të vdekjes.Vogëlushja ishte ulur në një karrike pranë vellait tim dhe luante me fustanin e gjubrosur. Herë – herë me kyçin e dorës fshinte lotët që i ridhnin.Duke qëlluar në rrjedhën e llomotitjes sime lëshoja një zë si lutje kishtare “O Zot, ki meshire!…O Zot, ki meshire!”…Vazhdova të përsëris këtë lutje duke e mbajtur atë në rrokëzimin e tyre të veçantë.Rrokëzimi fillojë disi të zgjatej kur në koridor u shfaq të vinte mjekja e operimit. Vëllai u ngrit dhe fiku cigaren, atëhere u përqëndrova dhe kuptova që ishte bërë një grumbull i tërë helmi që ai kishte pirë.Bëmë hapa në drejtim të saj sikur donim të ndanim distance që na ndante. Mjekja një grua që i kishte kaluar të pesëdhjetat, kishte fytyrë të ngritur dhe mollëza të dukshme.

-Gruaja që sollët më pare, pastaj mori frymë thellë, sikur fjalët që do thoshte do ti nxirrte nga pusi i thellë i kraharorit.Ne kishim mbetur te lidhur pas gojës së saj. Zonja është jashtë rrezikut për jetën,kishte zë të butë si fije mëndafshi që valëzon nëpër ere.Gjëndja i është përmirësuar.Më duhet të them!- prapë na futi në ankth.Më duhet të them se ishte me fat që e sollët shpejt. Asgjë nuk po kuptonim.Pastaj mori frymë thellë dhe vazhdoi:Ishim të detyruar të bënim operimin, dhe te nxirrnim fëmijen!

Mua mu mor goja …kisha mbetur gojehapur pa lëshuar as frymëmarjen,vetëm dëgjoja dhe shikoja gojën e saj, andej nga prisja edhe dritën e jetës edhe vdekjen.

-Edhe fëmija është mirë,është djalë !Pastaj na vështroi të treve me radhë.Na shikonte sikur kërkonte një emer nga ne.Një emer për foshnjën e posalindur.

Vogëlushja që shkonte me sy të ngazellyer thirri një emër.

-Kreshnik!..Kreshnik do ta quajmë!…Sepse kështu e kishe emrin babai im që tani është hero i  Kosovës!…

 

KUR DIELLI LIND I DYZUAR

by

Tregim nga Vjollca Tiku  Pasku/

Ngjyra e vjeshtës përhapte aromën e gjetheve të thata në të gjithë pejsazhin e zbehtë e të ftohtë.Gjethet  e verdha i ngjiteshin ngado Zhuljetës. Shakullima e erës e rrethoi në mënyrë spirale Zhuljetën, si një tornado gjethesh,që nuk e linin të  shkonte në shtëpi.Doli me të shpejtë nga ai rrethim i zbehtë  burgosës , dhe rregulloi flokët mbi supe.Ajo ishte mësuese biologjie e ciklit 9-vjeçar.Kishte  një dhimbje koke të fortë dhe kishte marrë leje që mos t‘i zhvillonte dy orët e fundit.Ishte rreth të pesëdhjetave, por  me  një fytyrë të lëmuar që e tregonte shumë të re në moshë. Teksa po nxitonte cepi i syrit i zuri bashkëshortin e saj të  ulur në një kafene me një grua të re në moshë.Zemra i rrahu me nxitim.’cila mund të jetë mendoi’. Ngadalësoi hapat dhe u mundua të shquante tiparet e saj.Ishte e re, me flokë të verdha.Dukej si një nga statujat e perëndeshave që ishte jetëzuar në epokën e sotme.Nga gjestet e bisedës dukeshin sikur ishin të afërt me njëri-tjetrin.Papritur ata të dy u ngritën dhe u drejtuan në portën e një shtëpie të re. Një djalë shtatëvjeçar u hodh në krahët e bashkëshortit të saj  dhe e përqafoi. Gruaja e re buzëqeshte  dhe më pas puthi djalin …Të gjithë farefisin e tij e njihte , po ashtu edhe të njohurit. ‘Kush mund të jetë vallë  ajo grua?.mendoi Zhuljeta. Në atë orë të drekës ai duhej t’ë  ishte në punë.Kishte një magazinë  shumice me vegla pune.Mbante gjithmonë edhe dy punëtorë…..Zhuljeta nuk i ndjente pikat e imta të shiut, që binte shtruar.U ul në një kafene paksa larg nga porta e asaj shtëpie , me qëllim që të vëzhgonte  çdo lëvizje të tyre.Një  shpresë e vakët e mbante “s’e ndoshta ajo nuk ishte…”Porositi një kafe të fortë.Nga porta e shtëpisë doli gruja e re me djalin  për dore duke u drejtuar për nga shkolla aty pranë. Viktori çuditërisht nuk po dilte.Zhuljeta pa përsëri siluetën e gruas së re tek kthehej vetëm nga shkolla dhe hyri në shtëpi .Diçka u thye brenda shpirtit, si thyerja e një blici drite.Pagoi, u ngrit, e mori rrugën drejt shtëpisë ku banonte.Shiu i zmadhoi pikat e diametrit të lëngshëm. Teksa ecte e menduar, s’ndiente s’e po lagej.Kur hyri në shtëpi ndeshi vështrimin e habitur të dy djemve të saj.Njëri ishte njëzetëvjeçar dhe studionte për ekonomi. I dyti ishte maturant i shkëqyer. Gjithmonë ndihej krenare për të dy djemtë. Kishte edukuar dhe mësuar vërtet djem të mirë.”Më zuri shiu në rrugë” u përgjigj vështrimit të djemve.Jeta e Zhuljetës kishte rjedhur monotonisht.Të gjitha zaret e viteve  rrotulloheshin në ruletën e qetësisë kur papritur zari bie në një rreth enigme.. mos ndoshta  me  ngjyrën e tradhëtisë…Lotët i rrëshkisnin si shiu acid, duke  tretur gjithë energjinë e qënies  së saj.”Ç’farë i kishte munguar  atij?”…

Mirëkuptimi, çelësin e martesës ishte munduar ta mbante gjithmonë në syçelësinë e ditëve. “Besnikëria është virtyti që e shenjtëron martesën”.Tani dyshimi i tradhëtisë është zhurma më e madhe e mendimeve dhe si tryel po i hapte dhimbjen më të madhe në  jetë.Para syve i shfaqeshin skena të  ndryshme dashurie të burrit tradhëtar me gruan tjetër, duke përfunduar me aktin final te divorcit tësaj. Në  këto momente zinte sytë me dorë,por një shpresë e vakët, ia shpërbënte skenat e fantazisë…I kujtohej njohja e parë me Viktorin..Të dy studentë, të dy ndjenë dridhjet e para të dashurisë, të dy shijuan orët e lumturisë, dhe vendosën të lidheshin me kurorën e margaritarëve të martesës.Më pas, ndihej mbretëreshë që i kishte falur dy djem, pasardhësit e tij.Kur Viktori erdhi në darkë,si zakonisht bëri dush, darkoi dhe po shihte televizion.Me një qetësi, si heshtja e stuhisë para se të shpërthejë me retë e ngarkuara, ajo e pyeti;
-Kishte lëvizje në punë?
– Si zakonisht-u përgjigj ai.
-Po kafenë me kë e pive sot?
Ai u drodh i befasuar  nga kjo pyetje,dhe  u përpoq të ruaj qetësinë.Vështroi thellë  brenda syve të Zhuljetës për të hetuar…Por ajo kishte vënë një  maskë të shtirur dhe sytë i kishin lëshuar një hark të zi. Vetëm tani ndjeu peshën e hijeve të zeza të formuara rreth  syve të saj.
-Si gjithmonë- tha ai me zë të shqetësuar.
“Ç’farë ka mësuar ajo “mendoi me vete Viktori.
“Eshtë e vërtetë, ka bërë jetë të dyfishtë, më ka gënjyer” mendoi ajo.Të dy u shtrinë të flinin . Megjithëse ishin në një krevat ndiheshin  se i ndante një  distancë si poli i veriut me të jugut. Ajo  u përpoq të flinte, por nuk i përtypte dot mendimet  e pëshpërimat e të tjerëve. Me siguri të gjithë e dinin. Ajo e zbuloi ‘rastësisht’ këtë mister shkatërrimi.U mundua të flinte,  të flinte edhe vuajtja jetike për pak orë. Sapo e zuri gjumi, iu duk sikur ra në një humnerë.Edhe atje poshtë, ajo ishte e frikësuar.Rojet fantazma qeshnin me troditjen e zhgënjimeve  reale dhe përnjëherësh trupi iu drodh. Ai e ndjeu, por bëri sikur flinte gjumë. I vinte keq, që ishte shkaktari i gjendjes së saj.Të nesërmen, të dy bashkëshortët shkuan secili në punët e tyre.Zhuljeta pyeti me shumë kujdes, një kolege e cila banonte aty pranë,  për zonjën që kishte atë shtëpi me një arkitekturë të bukur, tepër të veçantë, me shtëpitë e tjera. Kolegia i tha  se “gruaja quhej Miranda  bashkëjetonte , me një  burrë…  flisnin që ai ishte i martuar”. Kjo ishte një goditje e dytë për Zhuljetën.Nuk duroi, shkoi në magazine tek Viktori, dhe ia përplasi  të vërtetën në fytyrë;
-Ki burrërinë dhe pranoje, që ti ke një fëmijë me zonjën Miranda-tha ajo.
Ai kërceu si thëngjilli i kuq në vatër:
-Si- tha ai për të mbledhur veten-.po, është e vërtetë. U njohëm para tetë vjetësh. Ajo ngeli shtatzanë dhe unë  ndihesha fajtor.
-Nuk ndiheshe fajtor s’e më tradhëtoje?
E kuqja u ndez më shumë në fytyrën e Viktorit nga bombardimi i predhave të fjalëve të Zhuljetës.
-Nuk doja të lëndoja kurrë.
-Po, por më ke lënduar tetë vjet rresht!
Ai priste faturën e shkruar nga zemra e plagosur, për dënimin e fajeve të fshehura.
-E kuptoj, nuk dua të ulërij, për dashurinë e vdekur, për  premtimet e vrara, për shpirtin që ma krodhe në dhimbje, për dyfytyrësinë e tetë viteve.Je i lire,shko dhe jeto me atë!
Ai u step për një çast.Njësoj sikur mori njëmijë goditje shuplakash.Shpirti iu ngërthye nga korrieri i papritur i fatit.Ai ndodhej në mes të dy dashurive.Zhuljeta i siguronte ëmbëlsinë e qetësisë. Miranda ishte sheqerka e pasionit që kishte nevojë jeta.
-Duhet të mendohesh mire, para se të marrësh një vendim –tha ai me gjysëm zëri.
-Hë, ke guxim të më këshillosh! Kur të vish në shtëpi,mblidhi dhe ik.
Zemra e Viktorit u nda më dysh. Vetëm me gjysëm zemre ai mori vendim se duhej të vazhdonte me  Mirandën.Tani s’kishte asnjë  mundësi të vazhdonte jetën e mëparshme.
Për Zhuljetën ishte njësoj si të mbytej në pellgje ajri pa të ardhme.Heshtja evokonte vetmin e trishtuar. Qielli i mbyllur nga gurë mbarsur me topa resh gri,mpihte ditët në vazhdim.Piskat e shpirtit nuk ia dëgjonte asnjë.Melasa e dashurisë ishte  tradhëtia , të  cilën nuk e honepste dot.Jeta kishte ndryshuar krejt papritur.Nuk kishte menduar asnjëherë që jeta  të ndryshonte krejt papritur.Ndoshta me kalimin e kohës , do fashitej plaga.. Tani ajo digjej në zhaurimën e sulmeve të mendimeve. ‘Përse duhej të arrinte deri këtu’. Ai ishte tërhequr pak nga jeta seksuale. Ajo e kishte pranuar në heshtje, pa menduar  “s’e diçka  nuk shkonte”. Shkoi në shtëpi e dërrmuar dhe shihet në pasqyrë. Lëkura e bardhë e fytyrës i ishte  venitur, kapakët e syve ishin ënjtur sikur mbanin lotët e qiellit.Flokët e gufuar ishin tulatur pas qafës. Ishte tepër nervoze dhe hera herës shpërthente në ngashërime të mbytura. Dy djemtë ishin ngushëllimi i saj.  Ata përpiqeshin t’i qëndronin pranë. Vendimi i babait nuk u prit mirë  prej tyre, por ai kishte vendosur. Atë  mbrëmje ai u shpërngul tek Miranda.I erdhi keq për Zhuljetën, por duhej t’i  përmbahej detyrimeve me Mirandën. Ajo ishte shtatzënë, priste fëmijën e dytë.Po hynte në një derë të re të jetës. Nuk kishte menduar ndarjen , dhe fillimin e një jete tjetër. Miranda ishte  tridhjetë vjeçe,e  re, e bukur , magjike, shpërthyese në shtrat.Edhe me hirin e dashurisë ajo mund të ndizte thëngjinj, e më  pas zjarr përvëlues.
Megjithëse ai ishte pesëdhjetë vjeç , përjetonte një rini të dytë.
Miranda e dinte që ai do ishte i turbulluar nga ndarja. Vendosi t’i përgatisë një mbrëmje romantike.Bleu verën më të mirë, dhe gatiti  pansetat më të shijshme.Qëllimet i realizoi.Më në fund kishte arritur,atë që dëshironte. Burrin  të cilin e donte dhe e kishte pritur tetë vjet radhazi e kishte tërësisht për vete. Çdo plan  kishte funksionuar si sahat që nuk i lëvizi  minuti.. Shtatëzania, skena e kafesë e parë prej Zhuljetës ,me ndihmen e koleges e cila e kishte lajmëruar“s’e  Zhuljeta mori leje të  ikte në shtëpi”,  ndarja …dhe në fund fitorja.E paduruar Miranda iu hodh në qafë dhe i tha:
-Qiellin e kam ulur në shtratin tone, dhe në kurrizin e tij do formojmë yjet e kuq.Do krijojmë  yjësinë tonë nga rruga e qumshtit deri në kashtën e kumtrit.
Ai u mundua të buzëqeshte.
Buzët e saj ishin plotë  afsh pasioni që kërkonte të shuheshin në burimin mashkullor. E elektrizuar nga gëzimi, ajo ledhatoi çdo centimetër të lëkurës së tij.Yjet e gjeneruar nga puthjet e tyre binin në djersën e poreve të dashurisë. Ai notonte  plotë pasion në qiellin që dinte ta krijonte vetëm ajo,  duke tretur qenien e saj si karamele ,e t’i dhuronte ëmbëlsinë në lartësinë e parajsës.Kjo ishte lumturia e prekur trup-shpirt në dashurine informe të jetës.Mrekullia e afruar ishte magji e qarkut elektrik të  zemrës së re.
Ditët kalonin, e rjedha e mjaltit  qiellor  pikonte duke i kaluar si në ëndërr.Viktori e kishte  lënë në një cep të ndërgjegjes Zhuljetën.Djemtë i takonte, megjithëse ata i rrinin ftohtë.Ai i përgjigjej gjithmonë ekonomikisht nevojave të tyre dhe kjo ishte një fije lidhëse me ta.Me Armandin djalin shtatëvjeçar, kalonte shumë kohë  pas pune ,në mënyrë që të zëvendësonte mungesën e gjatë të viteve të vegjëlisë tij…Dita e lindjes së fëmijës së dytë të Mirandës erdhi.Një djalë faqekuq dhe plotë shëndet ishte një tjetër gëzim…Me Mirandën diçka nuk shkonte. Pas lindjes nuk ndihej mirë. Një trompozë e papritur e shkëputi nga ditët e lehonërisë së jetës.
Ai ulëriu sa ngjethi ajrin e gjithë atmosferës.Lumturia u ekzekutua në  mënyrën më të keqe.Misteri i fatit ndërpreu rjedhën e ëmbël për ta zëvendësuar me ujvarën e helmit.Ai u privua nga ajo ndjenjë që e bënte të lumtur. Shpirti iu ftoh,dhe dhimbja i  rrinte pezull. Gratë zakonisht vishen me të zeza. Ai veshi shpirtin me zi.Këtë dhimbje ia shtonte  e qara  e vogëlushit sikur të kuptonte  “që nëna e tij nuk  jetonte”.Në vakumin e kësaj dhimbje  mendonte se; “ishte një dënim për tradhëtinë dhe divorcin me Zhuljetën”.Për të zbutur  sado pak cëcërimin  e dhimbjes ai vendosi të bisedonte me Zhuljetën. Ajo ishte shpirtmirë dhe e dhimbsur. Për të përmbushur qëllimin e tij ai mori edhe vogëlushin. Ai do ishte referenti engjëll që do t’ja pushtonte shpirtin Zhuljetës. Ishte tepëri vogël, një zë qiellor,  që donte ngrohtësi e përkujdesje.
Në darkë trokiti tek ajo derë ku njëzetëedy vjet radhazi s’e kishte ndier asnjëherë nevojën për diçka  të tillë..Derën e hapi Zhuljeta..
-Mirëmbrëma Zhuli..
-Mirëmbrëma-i tha ajo ftohtë, por zemra po i rrihte me shpejtësi nga kjo vizitë e papritur.
Ajo pa një shndërrim të madh në pamjen e tij.I mbledhur, i kërrusur, pa rruar , me sytë e veshur  me dhimbje, me flokët e zbardhura krejt brenda pak ditëve, të linin pështypjen e një njeriu të madh në moshë.
Ai hyri pa e ftuar në sallon. E mbështeti me kujdes vogëlushin në kolltukun e madh,thirri dy djemtë , të cilët filluan të përkëdhelin vëllanë e vogël, e nisi bisedën.
-Si ke kaluar-thotë ai.
– Tani që provove se ç’farë është dhimbja, pothuaj njësoj s’i ty, megjithëse e përjetojmë në mënyra të ndryshme.Unë  ndarjen nga njeriu i zemrës, që jetova njëzetëedy vjet, dhe ti po atë ndarje , por nga Zoti.
Ai kapërdiu lëmshin që i sollën këto fjalë, dhe vazhdoi:
– Më fal që të kam lënduar, duke menduar vetëm për vete, më  fal në emër të asaj  dhimbje që duhet zbutur.Të vrasësh shpirtërisht , ndoshta është më keq  se të vrasësh fizikisht.Sëbashku këtë dhimbje mund t’a fashitim..
E qara e foshnjës ndërpreu bisedën e tyre.Ajo u afrua bebes…sytë e Zhuljetës filluan të puthnin flokët e zinj të butë, si push lepurushi, faqet e lëmuara me rreze engjëjsh, sytë që  qanin e qeshnin njëherazi. Një bebe i  vogël ka furnizimin e gjithë qiellit me energji tërheqëse, në  mënyrë që të gjithë t’a duan.Zhuljeta  nuk kishte guxim ta përkëdhelte  me  dorë,pasi u frikësua se ajo krijesë e vogël ,do e përqafonte dhe nuk do e lëshonte asnjëherë.
Në dridhërimën e çasteve ai hetonte çdo lëvizje të gruas. Shpesonte ta merrte atë krijesë të pafajshme në krahë, dhe të bëhej nëna e tij.Shpirti i dukej si një tendë e çarë, të cilin vetëm Zhuljeta mund ta rikuperonte.. Këto çaste ishin vendimtare për  të.
-Zhuli,a mund të jetojmë te gjithë bashkë?- thotë ai.
-Ndjej akoma dhimbjen e tradhëtisë, dhimbjen e ndarjes. Shpirtin ma theve, dhe copat mi hodhe në një hon dhimbjeje pa shërim. S’i më kërkon t’ë bëhem nëna e dy fëmijëve, që më kujtojnë  vuajtjen time? Ata janë  engjëj..Por  unë, s’mund ta kapërdijë..Po të jetonte nëna e tyre, ti kurrë nuk do të ktheheshe. Nuk erdhe tek unë për hir të dashurisë , por për hir të nevojës – tha ftohtë Zhuli.
Sa do të  donte të thoshte ‘po’, por ndoshta i duhej  të kapërcente vetveten.Ai burr i dikurshëm kurrë s’kishte për  ta kuptuar shpirtin e saj…
-Unë vërtet u tregova  i dobët para pushtetit të një gruaje. Atherë kur mendova s’e kisha një lumturi të dytë fati më dënoi.Duhej ta paguaja të kuptoja se nuk ngrihet lumturia mbi dhimbjen e një personi tjetër, aq më keq të afërt.Për ty ardhja ime këtu është një prove. Mirësia e njeriut është pa limit, por hijet e vuajtjes të paskan errësuar aktin e mirësisë.U gabova që erdha.
– Kurrsesi nuk gëzohem me fatkeqësinë tënde, por  kërko brenda shpirtit tënd. Aty do kuptosh qëndrimin tim- i tha ajo.
Sytë e tij fikën atë dritë të vogël shprese,  që kishte pak më parë.Nuk e dinte nëse ajo kishte të drejtë.U përshëndet me djemtë, mori foshnjën dhe iku i dëshpëruar.Jeta e tij ishte lidhur me nyje enigmash , që nuk i zgjidhte dot..Mori në  telefon motrën që i gjendej në  çdo nevojë. …Ai mendoi  se “pranvera  e  sapoçelur nuk po e tregonte shpirtin altruist të saj, lulet kishin ngjyrë trishtimi”.

 

 

 

 

SËMUNDJA E NËNËS

by

KRISTAQ TURTULLI/tregim/

Ishte ditë  e shtunë kur u sëmur nëna…Kur jepja e merrja me disa personazhe realë që më ishin ngulur prej vitesh në memorie dhe s’ më shqiteshin. I përzija me nervozizëm, por ata s’më shqiteshin. S’po ia gjeja tragën si ti hiqja qafe. Nuk doja të zgjoja morinë e njerëzve që ishin ngjitur aksidentalisht si shushunja pas fëmijërisë sime të hershme. Një prej tyre më ngjante më shumë me Lupi Nofullën, ish sekretarin e partisë së lagjes. I cili para një muaji shkau në dëborë dhe këputi qafën e kërbishtet.

‘Perëndia nuk është mace të çjerrë,’ mërmëriti nëna, kur dëgjoi thyerjet e kërbishteve të Lupi Nofullës. Më pas nëna disi me pendesë shtoi, pleqëria biro është short i mbramët i njeriut.

E thërrisnin Lupi Nofulla ngaqë e kishte gojën e shtrembër, syrin e majtë gjithnjë të lagësht si një pellgore dhe nofullën e fryrë si tullumbace. Nuk e kuptoja përse nuk e thërrisnin Lupi gojështrembri, ose farmaku, po nofulla. Ishte ai që solli dimër në vatrën time, në krye të skuadrës, hyri herët në mëngjes dhe arrestoi babanë…

Unë isha i detyruar ti shkoja në zyrë. Lupi sa më shihte që ngjisja shkallët e ngurta të lagjes, s’më linte të bëja e një çap më tej, bërtiste në kupë të qiellit:

‘Prapë e solle kokën ti spurdhjak?’

‘E solla,’i thosha.

‘Dashke shkollë, hë!’

‘Shkollë dua,’ i thosha duke e parë drejt në sy.

‘Mos mi zgurdullo sytë si të dacit. Me ju të përmbysurit përsëri do të merremi ne. Hajt gremisu.’

‘Me një çilimi ngatërrohesh o Lupo, ndërhynte nëna: Djali nuk di ç’është përmbysja.’

‘Ta mësojë,’ hungërinte Lupi.

‘E mësuara kërkon shkollë, dituri, dritë,’ ia thoshte nëna.

‘Nuk ka shkollë, dituri, dritë për juve, ka natë. Hajt qërohuni,’ bërtiste Lupi Nofulla dhe shtynte nënën me forcë për pak sa se gremiste nga shkallët e thikta të lagjes. Por nëna nuk rrëzohej. Mbajte për bukuri ekuilibrin dhe vështronte vëngër Lupi Nofullën, i cili shkrofëtinte prej inatit:

‘Dashkan shkollë këta, dashkan shkollë…’

Lëviza qafën si të shmangja mendimet e tepërta. Lupi Nofulla, Lupi Nofulla. Në moshë të thyer nuk ngjiten lehtë qafa dhe kërbishtet. Sakat do të mbetesh o Lupi Nofulla, sakat. Ke kusure për të larë. Germat më lëvrinin e nxinin si milingona përpara syve. Rrotullova nëpër gishtërinj stilolapsin e brejtur në krye. Kur s’më vijnë mendimet e kafshoj prej marazit, në atë send plastik, si të gjej zgjidhjen.

Befas mu bë sikur dëgjova zhurmë në banjë. Ç’ ishte kjo zhurmë, që më ushtoi pas kokës, u grinda me veten dhe përshkunda kryet. Kisha harruar krejtësisht, nëna më tha që do shkonte të lante teshat në banjë dhe më paralajmëroi të ruaja qumështin mos derdhej. Lashë stilolapsin në tavolinë dhe brofa në këmbë. U sula me vrap në kuzhinë, për fat të keq qumështi ishte derdhur mbi stufë dhe fundi i tenxheres qe djegur. Lëngu i bardhë i qumështit më kishte lënë fotografinë. Mbi pllakat e stufës ishte shndërruar në një cipë të neveritshme e ciknosur e fryrë e kuqërremtë si nofulla e Lupos, dhe në cep të stufës fryhej dhe shfryhej si një tullumbace.

Hajt dëgjo mërzitjen e nënën tani, ia bëra me vete. Ka të drejtë, të bërtasë në kupë të qiellit. Radha për dy shishe me qumësht zihet në mesnatë dhe është torturë e vërtetë. Jo rrallë ndodhin sherre dhe kacafytje mes radhëmbajtësve. Sa herë nëna ngrihet në mesnatë të zërë radhë pëshpërit me vete:

– Vetëm numri dymbëdhjetë e lart të mos jem.

Në dyqanin tonë të bulmetit vijnë dhjetë arka me shishe me qumësht dhe normalisht i bie të marrin dymbëdhjetë burra dhe dymbëdhjetë gra. Kur shihet që dikush tenton të hyjë pa radhë, kërcet sherri dhe shamata. Numri dymbëdhjetë që është në radhë dhe ka bërë gjumin eksiq, ngritur në mes të natës, do mbetej me gisht në gojë.

Me fshesaxhinjtë e fshesaxhesat radhëmbajtësit nuk i mbrehin brirët. Ka burrë nëne të merret me to. Pastruesit e kanë me kartë biankë të marrin qumështin  pa radhë. I hynë turmës mes për mes duke sharë dhe shtyrë me bërryla. Fillojnë bërtasin me zë të lartë:

-Hej gaxhi, të dhjefsha urët, hapma rrugën…- radhëmbajtësit zbythen kokulur e të ligështuar. U hapin udhë. Fjalori i pastrueseve të natës është shumë i rënduar në sharje. Ndërsa mbajtësit e numrit dymbëdhjetë, nga radha e burrave e grave mbledhin buzët gjithë trishtim dhe turren me vrap nëpër dyqanet e tjera. Nënës i ka rënë shpesh shorti të bredhë nëpër qytet nga një dyqan tek tjetri për një shishe me qumësht. Sot për dreq edhe numri njëmbëdhjetë në radhë e la nënën në baltë. Shitëses Shpatore i kishte ardhur për vizitë e ëma nga fshati.

Me mërzinë e hapur për djegien e qumështit dhe konfiguracionin e pështirë të nofullës së Lupit në cep të stufës, u kujtova për zhurmën. U afrova me ndrojtje derës së banjës. Mbajta vesh. Vështrova e bezdisur rrokullisjen e stilolapsit, rrëzimin e tij në dysheme dhe mu duk i panatyrshëm përgjimi pas derës. Bëra një hap prapa. Nëna ritin e larjes së teshave e quan të shenjtë dhe nuk para i pëlqen të shqetësohet prej njeriu. I fërkon teshat me forcë, e përqendruar, zakon që i ka mbetur qysh kur ish nuse e re dhe lante të brendshmet e përgjakura të babait. Ajo se bën veten por e dalloj menjëherë mërzitjen e trishtimin në lagështinë e sytë të shkruar.

-Nënë.. je mirë?- fola ultazi dhe i shqetësuar. Kam vite që jetoj me nënën, babai vdiq, kur isha ende fëmijë

Heshtje. Ama ç’pyetje, nëna lodhet kur lan dhe fërkon pa ndërprerje teshat e palara. Unë i kam thënë shpesh herë, nëno mos i fërko teshat aq fort se nuk janë me zgjyrë. Ajo ngre kokën dhe më vështron  e humbur.

Në mëngjes nëna mu duk më e plogët se herët e tjera. Pa më vështruar më tha se kam sklepa në sy dhe disi me përtesë vendosi të lante rrobat e palara, të mbledhura kapicë në musëndër.

-Përse duhet ti lash pikërisht sot kur thua se ke sklepa në sy, – thashë.

Nëna s’ më ktheu përgjigje.

Fundi i govatës gërvishti me zhurmë pllakaqet e banjës.

Pa kuptuar vështrova nga dritaret ku qenë varur qëndismat e kortinkave të akullit dhe oborri ish rënduar prej dëborës. Kristalet e bardha vezulluese valëzonin përpara syve të mi dhe picërrova sytë prej ndriçimit të dëborës. Dëbora është kudo e bardhë, reflektuese e njëjtë në çdo skaj të globit që mund të jesh. Nënkupton dimrin, me dëborë, e kur bie dimërim në flokë. Të dyja kanë të përbashkët plakjen. Nëna nuk përmendte asnjëherë plakjen, por thoshte se thinjat e fisnikërojnë njeriun.

Përpara syve të mi një lëmsh i kuq si flakë u turr drejt dëborës. Ishte macja e komshiut Teki, grabitqare e keqe. Tekiu ish një plak i hollë, i gjatë si vastangarkë. Në majën e hundës së kuqe, me samar i qëndron gjithnjë një sumbull qyre. Ai është krushk me Lupo nofullën. Tekiu plasi derisa hapi një dritare të madhe, dy kanatesh në oborrin tonë, një metër larg dritares së kuzhinës. Shpesh nënën e mundojnë hijet dhe në xhamin e dritares shohim gjurmë qyresh të mpiksura. Sa të pështira e të vështira janë qyret kur ngjiten pas xhamave. Nëna i kruan qyret me cepin e mashës.

Ia kam bërë benë maces së kuqe, nëse e kap do ta fut në një thes do ta flak prej gërmadhës së Muro qafokut. Tre herë macja kobashe e Tekiut ia rrëmbeu nënës peshkun nga duart dhe rendi me peshkun ndër dhembë nëpër hatulla. Tekiu i fshehur pas perdes së dritares fshinte qyret dhe zgërdhihej me harbimin e nënës pas maces kobashe.

Gjatë natës ra përsëri dëborë e imët, si e situr në sitë dhe mua më duhej të zboja përfytyrimet por të rrëmbeja lopatën dhe të hapja rrugën të mos shkiste nëna.

Në të përpjetën e rrugicës ku gjendet shtëpia jonë, uji vjen rrallë gjatë ditës. Dhe kur vjen, ndërpritet pa pritur e papandehur, të lë në mes të larjes dhe i zbardhur fund e krye me shkumë sapuni. Nga kjo eksperiencë e hidhur nëna e ka më kollaj të ngrohë ibrikun në stufë e lahet në govatë, sesa në dushin me vaj guri që instalova para disa vitesh në banjë.

Kuzhina kundërmon prej erës së qumështit të djegur. Doja të hapja dritaren, por mu duk sikur forca e flakës në stufë kish rënë dhe ambienti po ftohej. Nëna do të dilte e lodhur dhe e brishtë prej avullit dhe larjes së rrobave. I hodha disa dru stufës. Pa guxuar të shihja ciknosjen e neveritshme mbi stufë dhe tullumbacen e kuqërremtë të nofullës së Lupos në cep.

-Nënë, ke nevojë për ndihmë? – e pyeta i ngrehur.

Kohët e fundit nënës kanë filluar ti dhembin e ti çajnë krahët e këmbët, sidomos kur moti është me lagështirë. Por përsëri nuk i rinë duart rehat. Pa qenë nevoja ngrihet në pikë të mëngjesit dhe i mban mbi supe të gjitha punët e shtëpisë. Pikërisht atëherë kur thotë se kam sklepa në sy lan dhe fërkon teshat me forcë. Katër herë u përpoqa ti a largoja këtë huq, nëna i lau teshat pesë herë. Nuk kuptohen kurrë nënat.

Unë nuk mund ta përfytyroj se mund të sëmuret nëna ndonjëherë. Qysh në fëmijëri, kur bija të flija e kur zgjohesha prej gjumit gjendesha në krahët e buzagazit e mirësisë së nënës. Ajo si gjithnjë në këmbë, me flokët e mbledhura topth pas kokës, me duart e zëna prej punëve.

-Mos…e  hap derën,- dëgjova zërin e saj të holluar.

– Epo rrobat po lan moj nënë,- i fola gjithë ankim.

-Mos e hap.

Ditën e djeshme nëna mbathi gjurmashka leshi dhe pa i vënë veshin kundërshtimit tim më ndihmoi të mbartja drutë e zjarrit që shkarkoi karroca e druve poshtë në rrugë. U grinda një copë herë me karrocierin. I thashë ti shkarkonte drutë lart mbi rrugë edhe pse i dhashë atij të pinte një gotë të plotë me raki rrushi. Karrocieri, një burrë ezmer, vetulltrashë, kockë madh, e rrëkëlleu rakinë si të ishte ujë, përplasi gjuhën ngaqë iu hap nepsi i të pirit, më pa me inat dhe ia pat:

-Domethënë, thua ta vërtit kalin me gjithë dru e karrocë nëpër dëborë. Në këtë mot të keq, ta ngjit lart mbi rrugë e rrugica. Ti sjell drutë në goja, ti shkarkoj përpara derës. Pastaj me të argatin e shkretë, ç’i dhjet t’ ëmën. Hë, më thuaj ç’të bëj pastaj, të gremisem në tatëpjetë nëpër akull dhe dëborë me gjithë kalë e karrocë, të bëhem copë e thërrime! Hej kokë, me këtë kalë e karrocë mbaj shtëpinë me bukë.

-Nuk gremisesh ti jo, e di unë, je karrocier me përvojë,- i thashë dhe shtova:- Unë paguaj të më vijnë drutë në shtëpi. Më thuaj si ti ngjit drutë që poshtë, në të përpjetë me borë dhe akull?

-Atë nuk e di unë. Detyra ime si karrocier është të shpërndaj dru. Komunalja nuk e parashikon kohën e keqe  dhe rrugicat e shtrembra me të përpjeta e tatëpjeta. Ç’faj kam unë që qyteti ka më shumë të përpjeta e të tatëpjeta. Po të isha e dehur edhe e bëja, por ja që nuk jam. Komunalja të jep një kalë gërdallë e karrocë kalbësirë, çaj barkun po deshe. Hej kokë, sikur dhe një shishe me raki të më japësh, nuk e dërmoj kalin, ta zbres në këtë ferr që ka emrin tatëpjetë! Mos do ti lë fëmijët barkthatë. Nuk e sheh, në këtë qamet shket djalli, jo kali.

Bëra ti mbushja përsëri gotën me raki rrushi, e ti bërtisja karrocierit të shurdhër dhe grindavec, por nëna më shkundi për mënge e më pëshpëriti:

-Mos e merr në qafë. Mos i jep më raki të pijë. Lëre të gjorin të shkojë,- dhe mbathi gjurmashkat.

Pesë herë shkau nëna së bashku me drutë e mbledhura në mësallë dhe pesë herë u ngrit. Pesë herë bënë kolovajze në tatëpjetën e rrugicës nxënësit e shkollës fillore. Çamarrokët e gëzuar e bënë tatëpjetën e rrugës më të akullt e të rrezikshme se ç’ishte. U bërtita fëmijëve të iknin,të bënin kolovajze në një rrugicë tjetër, por nëna më tha:

– Hesht biro, çiliminjtë mezi e presin dëborën.

Iu luta nënës ti linte së mbarturi në mësallë ato dreq kopaçe të qullura e të shtrembra. Frynte shumë erë e binte dëborë dhe ajo nuk dëgjonte. I bërtita disa herë nënës të hynte në shtëpi, por ajo mbahej pas murit dhe nuk më bëzante. Shkau dhe u rrokullis si topth dhe mua mu mpi zemra prej akthit dhe frikës. I ngrehur, i ndërkryer e ngrita nënën peshë tok me mësallën e druve, që e shtrëngonte fort me duar, e futa brenda. I thashë të çlodhej e të merrte një të ngrohtë. Bah! Çfarë kokë që kanë nënat, nuk dëgjojnë edhe pse rropaten, lodhen, shkasin dhe rrokullisen nëpër dëborë.

Kur gjendesha në fund të shkallëve dhe po ngrija thesin me dru, pashë nënën që po zbriste duke u kalamendur dhe mbajtur pas murit.

-Moj nënë, shko në shtëpi, mos ma bëj për inat, mos më ngri nervat,- rënkova.

Ajo më vështroi e përskuqur në fytyrë prej thëllimit, mbuluar fund e krye me dëborë dhe më buzëqeshi me pafajësi.

-Nuk ta bën për inat nëna ty, jo. Po ja, sesi më vjen kur shoh që lodhesh së ngjituri dhe zbrituri nëpër dëborë.

-Kot merakosesh, nëno. S’më gjen gjë mua, jam i ri, i fortë si dem, – thashë dhe shkunda borën nga supet dhe koka.

-Eh mor bir, do bëhesh prind dhe do më kujtosh,- mërmëriti nëna.

Përnjëmend besova që kisha përpara një qiell bardhësish mirësie zbritur prej ëndrrës. Duke mu marrë goja iu luta nënës të hynte brenda. Ajo çuditërisht më dëgjoi. Mbushi mësallën me disa kopaçe dhe u ngjit duke rënkuar. Nuk durova e ngrita për krahu pothuajse peshë dhe u ngjita me të nëpër të përpjetë.

Dëbora i mbulonte sakaq drutë e shkarkuara në rrugë. Unë ngjitesha dhe zbrisja, shkisja, rrokullisesha, me thesin e druve në kurriz. Tre herë i përplasa drutë me nervozizëm. Nëna kthente kokën më vështronte ngrohtë dhe pa i vënë veshin protestës sime vinte drutë në radhë në kthinën e majtë të ashefit.

Kur përfunduam së mbledhuri dhe transportuari në kuzhinë drutë e zjarrit, nëna hoqi gjurmashkat e qullura, çorapet. I ndehu një copë herë këmbët mbi mangall, pastaj përgatiti për mua një ponç të fortë dhe për vete një çaj të ngrohtë.

-Moj nënë përse nuk i ndërrove më parë ato dreq gjurmashka dhe çorape,- i thashë.

-Harrova, – ia bëri nëna dhe ngriti supet. E dërmuar u plas mbi divan, dhe mbështolli këmbët e ftohta me kuvertën e kuqe, të leshtë me thekë. Shkova në banjë e piva një cigare dhe kur u ktheva e gjeta nënën që flinte në krah. Dorën e rrudhur e kish vendosur pranë gojës së hapur. Një tufë qimesh të hirta i kishin dalë prej shamisë dhe luanin lehtë, i ngjiteshin pas buzëve sa herë nëna merrte frymë.

Mu duk e vogël nëna në gjumë dhe e madhe në dhomë. Nëna ish trupvogël, e pak e kërrusur, por kur lëvizte nëpër shtëpi e mëhallë zotëronte të gjithë hapësirën.

Nëna qëndroi e fortë e pafjalë kur tërhiqte për të larë të brendshmet e përgjakura të babait, burrit të saj prej të tmerrshmit burg,‘Hani me dy porta’. Ajo qante veçmas në banjë pastronte gjakun e mpiksur, i fërkonte teshat me forcë dhe i shpëlante me lot. Rinia, nusëria, buzagazi, të gjitha iu thanë pa çelur mirë. I duhej nënës të përballonte e vetme dhembjen, varfërinë, provokimet e hapura se ishte e bukur. Mbajti mbi shpinë përvuajtjen, vdekjen e dy pleqve dhe persekutimin familjar. Shkuljen prej shtëpisë së madhe dhe nguljen në një vrimë miu. Nëna në larjen, të fërkuarën, shpëlarjen e teshave gjente diçka që i mungonte dhe unë nuk e kuptoja se çfarë ishte.

Kur hapet biseda për të dashurit e zemrës, të munduar, të rropatur dhe të ikur përtej. Nëna shpesh luan kokën ngadalë, fshin sytë e lodhura dhe me zë të butë thotë se atëherë i përballonte vështirësitë se ishte nuse e re e fortë. Pastaj ngroh ujin, shkon në banjë dhe lan teshat edhe sikur të jenë të lara e të pastra dritë.

-Vitet ikin shumë shpejt. Streha e shtëpisë ronitet dhe thinjat mbijnë, Lupot dhe Tekitë shtohen, shumohen si dhembjet mbi shpinën e njeriut të gjorë.., mërmëritën shpesh nëna.

Në mëngjesin e ditës së shtunë nëna u ngrit si zakonisht herët, ndezi stufën. Drutë e lagura bënë tym një copë herë, por dhoma u ngroh dhe në dritare yjet kristalore filluan të shkrinin. Nëna duke u vërtitur butë nëpër shtëpi më përgatiti për të ngrënë. Vonë e dëgjova që më tha për sklepat e syve dhe cepat e yjeve që duhen fërkuar, pastruar dhe larë.

-Nënë.

Sekondat ikin me shpejtësi dhe zemra më rreh me nxitim në gjoks.

Kur kthehem nga punë në shtëpi shpesh gjej udhë lagura, të ndehura në tel.

-Pse lagen udhët moj nënë?- e pyes.

-Fqinja bir, fqinja. Ajo korbë Sofi e harron gjithnjë rubinetin e çezmës hapur, – më përgjigjet nëna dhe i shmanget shikimit tim. E vështroj i  hutuar.

-Harraqë janë fqinjët, harraqë,- mërmërit nëna me një përhumbje të lehtë dhe fut një karficë në topthin e flokut të bardhë e të shthurur.

Fqinja Sofi ish një plakë e shëndoshë, barkmadhe, sisëmadhe, mësallëmadhe. Ajo ecën si patoke, i kërcejnë llurbat e barkut. Para një viti nëna i shpëtoi jetën të birit të Sofisë, Laçi gagaçit. Dëgjoi ulërimat e fqinjës dhe vrapoi në shtëpi të saj. I biri i sëmurë, Laçi trupmadh si katana qe shtrirë në mes të dhomës dhe përpëlitej.

-Ç’ të ka Laçi moj korbë?- E pyeti nëna.

-Po përvëlohet, po i ikën gjuha, po më vdes djali,- mërmëriti Sofia. Ajo ish bërë si e shkalluar.

Nëna u përkul në gjunjë mbi të sëmurin që dridhej. Laçit i ishin çakërritur sytë, po kapërcente prej temperaturës së lartë. Nëna me shumë mundim i mbërtheu gjuhën e trashë me gishtërinj. Laçi në kllapi i dërmoi nënës gishtërinjtë me dhembë, por ajo përdori e lugën, duke ia rrasur deri në grykë dhe nuk ia lëshoi gjuhën derisa ia nxori përjashta si lopatë. I shpëtoi të gjorit jetën. Pastaj ndihmoi fqinjën e çakërdisur ta nisnin të sëmurin në spital. Sofia dhe nëna e mbartnin Laçin trupmadh nga krahët dhe çapiteshin me vështirësi. Ndërsa Laçit të zalisur i zvarriteshin këmbët nëpër sokakë dhe mëhalla e ndiqte me sy, me nge, pa e prishur terezinë.

Sofia qëndroi me të birin në spital, ndërsa nëna u kthye në shtëpi. Tre gishtërinj ia kishim mjekuar në spital. I thanë të bënte dhe tetanosin, por nëna nuk pranoi. Edhe pse e dërmuar ajo hyri në banjë e pa qenë nevoja nisi të lante e të fërkonte një këmishë dhe dy palë të mbathura.

Të nesërmen Sofia na trokiti në derë. Hyri në korridor kokulur, u përkul në gjunjë përpara nënës, i morri dorën, ia vuri në faqen e rrudhur dhe i tha:

‘Qëllomë me shpullë motër. Zbutma kurrizin me kopaçe, bëma llurbë si barku. Unë kam qenë më shumë e keqe se e marrë. Është gjynah moj motër, por Tekiu ngjit qyre në dritare, ndërsa unë shpërndaja liga nëpër sokakë.

‘ Hesht Sofi, hesht,’ i tha nëna dhe i ledhatoi flokët e lëshuara. E ndihmoi të ngrihej në këmbë. Pinë kafe së bashku në oborr, nën dritaren dykanatëshe të Tekiut.

-O Teki, fshi qyret dhe eja pi kafe me gratë,- i tha Sofia.

Ai përgjonte pas perdes së rëndë shkrofëtinte dhe kollitej thatë, por nuk ia mbante të dilte jashtë, Sofia i kishte krahët e ngrohta, ish motër dëshmori.

-Nënë, – i them.

Më bëhet sikur dëgjoj frymëmarrjen e shpejtuar të saj. Nëna i shërbeu vite me radhë me përkushtim dhe devotshmëri babait të sëmurë pas daljes nga burgut. Ajo nuk u ankua dhe as u ligështua, vetëm lante dhe shpëlante rroba.

Nga banja dëgjova diçka si  zhurmë dhe asgjë.

-Nënë,- fola përsëri dhe i shqetësuar, shtyva derën. Dëgjova mbytur grindjen dhe ankimin e nënës e cila qëndronte shtrirë në pllakat e lagështa të banjës, mbështetur në brinjë, krahu u djathë shtrirë mbi teshat e lara të shtrydhura dhe të pastra dritë.

-Doja të çlodhesha pakës,- më tha…