Tregim – Page 18 – Dielli

Ne, çfarë po lëmë pas?

September 5, 2013 by dgreca

Tregim nga Arjan Th. Kallço/

1. Në bodrumin e shtëpisë sime, në një ndërtesë të shkëputur nga shtëpia, zbres sa herë që më duhet të marr ndonjë perime të vendosur aty në arka prej druri që t’i rezistojnë prishjes apo kalbjes. Mjaftojnë një palë shkallë të vjetra druri që të ulesh poshtë, mbi një dysheme prej betoni dhe të shohësh një mori sendesh të tjera, relika të mbetura qysh herët, nga koha kur gjyshim im, Jovani, i përdorte për të ushtruar zanatin e vet. Midis hekurishteve të vjetra gjendet një lloj makinerie që vihej në funksion me dorë, tashmë e ndryshkur që përdorej për të prodhuar karamele. U ngjan hojeve të bletëve në një formë diagonale të vendosjes. Më tej disa sende të tjera prek kallaji që aktualisht vështirë ta kuptosh se çfarë funksioni kishin. Një ditë tek pastronim i them babait tim disa fjalë që mesa duket e fyen kujtesën e të atit të vet, por më tepër djersën e tij të derdhur në vite që të arrinte të siguronte ato lloj makinerish dhe që të kishte prodhim konkurues në treg. Sot pas kaq vitesh do të më vinte turp që ta përsëritja të njëjtën skenë. Vitet ikin, njerëzit ndryshojnë, por e kaluara nuk mund të fshihet kollaj nga kujtesa e një populli, për më tepër kur ligji i transmetimit është kyçi i njohjes së asaj kohe e cila në libra na duket se ka qënë tepër perfekte, me rregulla dhe në jetë. Është një alucinacion që ta sjell të gënjeshtër një kohë të cilën nuk e ke jetuar për asnjë çast. Të gjitha ato sende të vjetëra janë simbole të heshtura në pamjen e parë, me të cilat edhe pse nuk mund të dialogosh me zë, e bën me të gjitha mendimet që më pas i hedh në letër. Edhe kjo mënyrë bashkëbisedimi është, por me kode tepër të pështjelluara për kohën tonë. E megjithatë, edhe pse pa gojë, na flasin shumë për gjithçka që ne duam të mësojmë. Edhe një copëzë e vogël prej tyre, është një dëshmimtare e ditëve dhe netëve për ta krijuar në mendje dhe më pas për ta sjellë në jetë, nga duart e disa dhjetra njerëzve që cast pas çasti lidhen ngushtë me të, derisa ia dalin mbanë. Ndoshta nuk kanë qënë të pranishëm në festën e përurimit, por edhe në shtëpitë e tyre ndihej emocioni i prodhimit të parë.

Ja nipçe – dëgjoj përmes imagjinatave të ambjentuara në kohë, zërin e gjyshit – këtu hidhet brumi e më pas me këtë dorezë rrotullohet shpejt që të mos rrjedhë, mpikset dhe poshtë bien si korrërat e një peme plot, karamelet.

Të vjetra, or gjysh, të vjetra – i them, se sot këto relike tek ne kush e di se ku kanë përfunduar, në ndonjë punishte metalesh. Ngadalë po ua fshijmë memorien tuaj. Nuk është mburrje ta fshish të shkuarën, është vetëm marrëzia e rradhës e brezave pa memorie. Gjërat e vjetra janë si mendimet e vjetra që po nuk i përballe me të rejat, do të mbeten përgjithmonë jashtë kohe, edhe pse mund të duken boshe.

I dashur nipçe – vazhdon zëri i tij – edhe ju po të mos jeni të kujdesshëm kështu kanë për t’ju fshirë nga memoria. Ja këto sedne që t’i shikon ishin arritjet tona, progresi që ne sollëm. Po të mos kujdesej babai yt, edhe ti nuk do t’i kishe parë. Ne, kemi kohë që nuk jemi më mes jush, por diçka, ama ju lamë. E sa herë që t’i gjendesh ballas me to, mendon të shkuarën dhe kujton gjyshin tënd. Po ju, çfarë do të lini pas?

Një përsihatje e ethshme më mbërtheu fort në atë çast dhe fillova ta vras mendjen se vërtet çfarë do lëmë pas? Njeriu kujtohet për veprën që ka lënë, aq më tepër kur është vepër e tij, fryti i mendjes. Nëse nuk do të lëmë asnjë symbol të jetës sonë, edhe historia do të ndalet aty dhe gjithkush do të përpiqet t’ia fillojë nga e para. Do të jetë një fëmijë që kurrë nuk do të rritet, sapo faqja e shkruar do të flaket tutje, apo më keq akoma të digjet.

2. Në orën 18.00 treni turistik u ndal para ndërtesës ku po zhvillonte punimet konferenca jonë mbi Mesdheun dhe poezinë e udhëtimit. Kishte pjesëmarrës nga e gjithë bota që edhe pse kishin vizituar vende dhe qytetë të shumtë, përsëri nuk e refuzuan një të tillë në Leçen baroke, një rast unikal – më thoshte një prej miqve jo vetëm në Itali, por edhe në botë. Ai kishte lexuar shumë për qytetin, në librat guidë apo edhe në faqet e panumërta të internetit. Edhe unë e kisha shuar disi kërkshërinë me disa foto në një sit me shumë foto në internet. Me një mirësjellje të madhe dhe një gjuhë tepër të ëmbël, pa turivarje apo me zë të vrazhdë, shoferi dhe operatorja na ftuan të hipnim që të fillonte kështu shëtitja në qytetin historik të Leces.

Ju lutemi zonja dhe zotërinj – na u drejtua operatorja – të hipni në tren, sepse edhe ne e kemi kohën të kronometruar. Pas jush të tjerë turistë na presin për të bërë këtë shëtitje. E kuptoni….besoj – vazhdoni trenisti – është verë dhe na duhet deri në orët e vona të natës të punojmë.

Njerëzit e kulturës e kanë të qartë nocionin e kohës, rrjedhjen e saj, moskthimin pas, pasi ajo ikën dhe as ne nuk e kuptojmë, kur të rrëmbyer nga pasioni, rendim andej-këndej për t’i vënë të gjitha gjërat në vijë, para se të fillojë puna, apo t’i futemi punës për ndonjë shkrim.

Mes nesh kishte edhe njerëz që kishin dekada që punonin dhe koha kishte bërë punën e vet, kishte ikur pa i pyetur fare ata. Bile as nuk i kishte përfillur në kërkesën e tyre për një debat me të. Ju ndaluni sa herë që keni për të gjykuar, por uën nuk mund të ndalem – u kishte thënë dhe doli përjashta. Dolën edhe ata aty në oborr, por pa asnjë shpresë.

Largohuni tutje – ishte përgjigjur me qesëndi ajo – se nuk më ndalni dot. Nuk keni fuqi të bëni asgjë para meje. Akoma njerëzimi nuk e ka kuptuar? Unë jam e vetmja fuqi mbi këtë dhe’, të tjerët janë vetëm kalimtarë. Panë, ç’panë, as nuk u munduan fare që të përpiqeshin t’ia mbushnin mendjen. Kur nuk e bindën paraardhësit tanë, ç’do të bëjmë ne” – ishte pyetja që i shqetësonte, por që tashmë edhe në mendjen time ishte fiksuar pa e marrë përgjigjen e tyre.

Operatorja, pasi u sigurua që të gjithë kishin hipur dhe të gjitha sportelet ishin mbyllur mirë, i bëri shenjë që të niseshim. Nuk donin të humbnin kohë, as edhe një sekondë të vetme. Edhe pse të pavetëdijshëm për natyrën filozofike të fjalëve, edhe ata po e respektonin kohën. Ndoshta më shumë se koncepte të mendjes, respektonin paratë që do të fitonin apo humbnin gjatë ditës, nëse koha vraponte.

Më pas na dhanë edhe kufje të bardha të reja fringo në qese që secili të dëgjonte zërin e regjistruar të guides, në kalimin e trenit në një itinerar të përcaktuar mirë, në qendrën e vjetër historike. Aq e madhe ishte qendra, saqë me humor u thosha miqve të mi në qytetin tim, sa i gjithi mund të futej pa hesitim në atë vend.

Sapo treni bëri metrat e para, filloi zëri i trenistit që ishte edhe vetë hartuesi i tekstit të historisë së shkurtër, por tepër të gjatë të qytetit të Leçes. Pranë meje ishte ulur një studiuese italiane me emrin Maria që punonte në Vatikan dhe prapa një miku im dhe i arbëreshëve, Pierfranko, edhe vetë e kishte për nder të ishte i tillë, dhe që tash punonte në Ministrinë e Kulturës italiane, lidhur me pakicat kombëtare. Unë gjendesha midis dy kufijëve kohorë; të atyre që i kishin ndërtuar tempujt dhe të atyre që i studionin për të parë kontributin e secilit.

Zëri i guidës ishte si një komandë e pashqipuar, pasi sapo përmendej ndonjë monument dhe vendnodhja e tij, koka shkonte andej nga ngrihej madhështore çdo ndërtesë që i kishte rezistuar kohës. Nuk mund ta përshkruash të gjithë historinë e një qyteti të lashtë, me tre qytetërime, në një vizitë të shpejtë gati një orëshe. Ai kishte zgjedhur disa monumente që ishin simboli i kohëve, që edhe sot vazhdonin të flisnin për të shkuarën. Njerëzit që i bënë të lavdishme ato kohë, të gjithë, pa asnjë përjashtim, nuk jetonin më, por kishin lënë veprat e tyre që nuk pushonin së dëshmuari me memorien e tyre shekullore.

Sa bukur që i kanë ruajtur simbolet e tyre – i them Nerias dhe e gjithë vëmendja ime u përqëndrua në katrahurën që kishte përfshirë vendin tim. Të nesërmen u gjendëm në një kishtë të çkishëruar, por përsëri ishte simbol që na komunikonte diçka përmes kodesh me ikona dhe martirë të përjetësuar në afreske. Është kishë ortodokse – u dëgjua zëri i cicerones – i banorëve që kishin ardhur nga përtejdeti.

Edhe këtu – fola me zë të ulët – të parët tanë, ndoshta arbëreshë, e paskan lënë një vepër që t’i kujtojmë.

Pierfrankoja u afrua pranë nesh, natyrisht i mrekulluar edhe ai, mesa duket meditimi ia kishte rrëmbyer mendjen dhe tha: Po ne, çfarë do të lëmë? E kotë ta ndalje përfytyrimin e secilit prej nesh.

Të tilla nuk mund të lëmë dot – u shpreh Neria, presidentja e Shoqatës. As që i ndërtojmë dot.

Koha nuk na jep të njëjtat shanse – iu përgjigja unë. Të parët kishin të tjera, ne kemi tonat. Por sigurisht që diçka do të lëmë.

Po, po do të lëmë – vazhdoi Pierfrankoja – do të lëmë gërmat, fletët, librat tanë.

Nuk është pak – e mbështeta zërin e tij të ulët dhe të mendueshëm – ne këtë detyrë na ka ngarkuar koha, historia: t’i vlerësojmë veprat që kanë krijuar të parët tanë, sepse tonat do t’i vlerësojë brezat që do vijnë. Është e çuditëshme jeta!

Itali, qershor-korrik 2013

Letersi-KULLA E PËRGOJUAR

July 26, 2013 by dgreca

Tregim nga FARUK MYRTAJ*/

Si rrallë herë tjetër, nuk arriti ta ujdiste përgjigjen që duhet të jepte. I ndodhur mes tri të tjerëve, të huaj edhe ata, nuk diti ç’të thoshte. Iu tha pështyma në buzë, iu bë se po mbytej, teksa njeri prej tyre, ai që këmbëngulte të merrte një përgjigje, duke i qeshur fare pranë, iu lut të mos e merrte seriozisht.

“Përse e vuani kaq shumë, miku im?! Unë nuk po shpik gjë. Nuk di se ku, por e kam lexuar diku, jam i sigurt. Në një krahinë tuajën, në disa fshatra a mbase në një fshat të vetëm, diku në hartën e Atdheut tuaj, ka qenë zakon që për të respektuar mikun i dërgohej në shtrat vajza e shtëpisë! S’është e vërtetë kjo?!”

Prej frëngjisë ku ajo vetmonte dukeshin qafat e maleve, lugina mbyllej aty ku tretej vështrimi, një gjurmë si rrugë e rishtë bari shkelur këmbësh që ajo nuk e dinte, ose e kishte harruar, për ku nxirrte. Dëgjoheshin zilet e këmborët e bagëtive kur dilnin apo ktheheshin nga kullotja dhe angullima e përvajshme e qenve nëpër natë, pas së cilës nëna përsëriste gjithnjë të njëjtën frazë, “Hëngshi kokën tuaj, o Zot!”, dhe kaq.

Edhe asaj dite, syri ‘s’mundi t’i rrokte pamje tjetër veç asaj të të gjitha ditëve të tjera. Vështrimi largohej prej mureve të errët të kullës, shkonte rrëshqitazi tek pllakat e gurit me të cilat ishte shtruar oborri, shtynte vetëtimthi portën, dilte përtej udhëzës që lakohej në të tëposhtën e bregut, i cili i bëhej se humbiste tek një breg tjetër më i lartë që, nën hijen e malit përballë, mbetej për vete si një xhuxh. Pamja mbushej e tëra prej krijesash të natyrës: dru, shkurre, gëmusha, gurë, ca pllanga të vogla toke prej dheu të mbjella me misër, si thjesht për të provuar se, megjithatë, edhe këtu mund të jetohej. Si gjithëkund.

Njerëzit thuajse mungonin tërësisht në këtë fushëpamje, nëse nuk do të llogariteshin njerëzit e shtëpisë. Ata ishin të vetmit, të njëjtët, të pakëmbyeshëm me askënd tjetër. Kulla për ta ishte vetëm strehë e natës. Sapo agonte, largoheshin për tu kthyer vonë në muzg, kurse ajo, Age Peshkagjini kishte përpara tërë ditën e lume dhe tërë natën me vetminë e saj të ofruar nga Zoti. Ajo nuk largohej. Për askund. Si të ishte pjesë e kullës, dilte në frëngjinë e saj dhe u lutej syve të saj të vështronin sa të ishte e mundur më larg. Kërmijtë përgjatë murit të lagësht të kullës, ashtu të avashtë e të drojtur, bënin shoqëri të heshtur me vajzën. Lëshoheshin përpara me antenat ngritur sa mundnin, me tërë trupin nxjerrë prej guackës, duke lënë pas vragën e tyre të artë. Në shterje të ditës, në muzgun që njomte deri edhe frymëmarrjen, do të duhej të mbylleshin njëlloj, kërmijtë dhe vajza e asaj kulle.

E kush vallë, do të vinte re asaj dite përskuqjen e fytyrës së asaj vajze në moshë, tek qëndronte në pezullin e ftohtë të frëngjisë së kullës së Peshkagjinëve? As përhumbjen e lojës se paqartë të dorës së saj, nuk kishte ngè ta kqyrte kush. Si të ishte pjese e trupit të një tjetri, gishtërinjtë e saj krehnin, në fillim butë e pastaj ca më ashpër, thuajse dhunshëm, gëmushën e flokëve të saj, duke zbritur pastaj deri në qafën e njomë e paksa të djersitur. Ndaleshin për një çast, trembur, në lugun e butë të gushës dhe vazhdonin të zbrisnin më poshtë, sikur të prekin frutat e një peme fshehur prej diellit, mbirë e rritur nën hijen e mureve të lagësht të kullës.

Pothuaj instiktivisht dora i bindej urdhërit të marrë prej shqisave e ndjesive që sikur fshiheshin, drojtur edhe prej vetes. Më tej dora i zhvendoset edhe më poshtë, nëpër trup, por gjithnjë vetëm mbi rrobat që, edhe ato, digjeshin në të njëjtën temperaturë të tij. E kush e di ku burojnë llavat vullkanike?

Kur syri nuk mundte më, madje kur ai humbte edhe terrenin që ishte pronë e Peshkagjinëve, ajo kujtohej se ia kishte mbrritur mbrëmja, që kishte ritualin e vet. Babai shfaqej në harkun e bregut të vogël, ajo duhej të zbriste e t’i hapte portën e jashtme. Gjithësesi, duhet të zbriste për çdonjerin që vinte. Rituali i hapjes dhe mbylljes së portës, edhe pse dukej fare i kotë, ishte pjese e atij kodi, e atyre rregullave të lëna prej më të mëdhenjve që vdisnin kënaqur që linin pas këto amanete të vyera e të përjetshme. Kurrkujt tjetër, as për të mirë e as për të keq, nuk i voliste të vinte gjer aty ku ishin ngjitur Peshkagjinët, por dyert e portat prandaj janë: të hapen e të mbyllen. Dyert që rrijnë gjithnjë hapur nuk janë dyer. Edhe dyert e stallës apo hangarit të bagëtive i hap dhe i mbyllë dikush.

Kur muzgjet rëndoheshin nga lagështira, i duhej ca mundim të dallonte zërin e babait nga ai i nënës, teksa zërat e vëllezërve ndryshonin fare pak nga i njeri tjetrit. Atë buzëmbrëmje erdhi e para nëna. Nuk e ngriti kokën, teksa po qasej për tek kulla. E bija zbriti fluturim, hapi derën e rëndë të oborrit të kullës, pasi kishte lënë hapur portën e oborrit. Teksa priste që e bija t’a mbyllte sërish pas shpinës së saj, vështrimi i së ëmës shkoi dhe ngriu tek fytyra e Ages: Pse kështu fytyra e saj sot? Mos ka gjetur pasqyrën e vogël tek dollapi im?

Për këtë pyetje nuk përdori zërin, por bëri bubulluese heshtjen, zakon që burrat e atyre anëve ushtronin ndaj grave të tyre. Zonja e shtëpisë, që bënte njëherësh edhe gruan edhe nënë, po kqyrte hamendëse rreth e qark oborrit, pastaj brenda shtëpisë, si të dyshonte në ishte edhe tjetërkush brenda kullës.

E bija ishte po ajo, po aq e dashur, dhe qëndroi në pritje të porosive të saj.

Atë mbrëmje e vonoi paksa hapjen e dyerve për vëllain e vogel, madje priti sa ai nisi të trokiste fort. Age Peshkagjini nuk guxoi ta përsërisë shakanë me vëllanë e madh. Mbase vërtet ishte marrosur asaj mbrëmje, teksa shkoi ndërmend që edhe babanë ta linte të priste paksa atje jashtë! Jetoi vetëm pak çaste kjo shkëndijë mendimi, se kur ai do të zgjaste dorën të trokiste, porta e jashtme do të niste menjëherë gërvërimën e saj të zakonshme dhe do të hapej kanatash.

Babai ishte nurzi, i ashpër, i drejtë dhe i dhimbshur. E bija nuk kishte shkuar ndërmend kurrë të trishtohej apo të mërzitej, aq më pak të mendonte keq për babanë, edhe kur ai, pa iu drejtuar asaj, kërkonte të mirrej vesh, një herë e mirë, se femra në Peshkagjinët dilte nga shtëpia bashkë me nderin dhe kthehej vetëm e vdekur pa të. Ajo e dinte mirë, e besonte, ndjehej mirë madje, kur dëgjonte se të mirat në shtëpi vinin për të gjithë, ashtu si edhe të ligat, nëse ndokush prej pjestarëve bëhej shkak një ditë. Mezi priste që ata të vinin në kullë, edhe pse ardhja e tyre pak-o-gjë ndryshonte në monotoninë e jetës së saj.

Prej së largu, vuri re se babai nuk po vinte vetëm. Po sillte në kullë dikë tjetër. Një njeri tjetër?

O Zot, një njeri tjetër! Nuk e kishte shkuar ndër mend këtë mundësi.

Sa kohë që syri shihte vetëm njerëzit e saj: babai, nëna, vëllezërit, të njëjtë me të, aty kishin qenë, prej kur ishin lindur. Të gjithë i ishin të dashur. I mjaftonin dhe i tepronin njeri tjetrit. Deri përpara ca kohe, kishte qenë edhe gjyshi, por zotat u kujtuan t’ia kthenin fletën e jetës dhe shpirti i tij u ngjitë atje lart, në ajrin dhe retë që shungullonin mbi majën e malit. Trupi i prehej në kodrën me dhè të bardhë. Prej asaj dite, gjyshi nuk kthehej më në shtëpi.

“Një fytyrë më pak…”, kishte thënë e trishtuar Age Peshkagjini me vehte, asaj nate, kur ra për të fjetur. Nuk shkoi ndërmend të pyeste veten përse trishtimi i ndjehej më i madh se dhimbja për vdekjen e gjyshit.

“Sikur po e mërzisnim njeri tjetrin…”, i kishte thënë çiltazi së ëmës, disa ditë më vonë. Për gjyshin i kishte thënë këto fjalë, por pa ia përmendur emrin. Nëna e kishte vështruar një copë here ngultazi, ishte mërrolur paksa, derisa e bija ia kishte plasur të qarit: “Ia kam ndjellë unë vdekjen, thua, duke menduar kështu?”

Prej ikjes përgjithnjë të gjyshit nga kulla, kishte mbetur fare vetëm. I pastronte brenda një ore të gjitha kthinat, pastaj dilte në dritare, në atë frëngjinë prej ku nuk dukej asgjë e re dhe vështronte po ato gjëra, ditë për ditë, vit për vit, gjer kësaj pasditeje të vonë, kur babai dukej se po sillte tjetërkëndin me vehte.

Age Peshkagjini po kujtohej se nuk ishte e thënë që syri të kapte gjithë jetën të njëjtat gjëra.

I huaji shkeltte në të njëjtën gjurmë me babanë, si për të zbutur të vërtetën se ai ishte tjetër. Nuk ishte pjestar i familjes së Peshkagjinëve. As ndonjë i afërm, prej rrethit të miqësisë ose fisit. Ajo i ndoqi me sy gjersa arritën fare pranë kullës, pa e kuptuar pse po ndjehej e turbulluar, pjesë-pjesë, pastaj e tëra. U përmend sa për t’i kujtuar vetes se i duhej të nxitonte të zbriste për të hapur portën e madhe. Instiktivisht, po mendonte diçka që në vetmi do t’i dukej e çuditshme: “Paskej njerëz të tjerë në këtë botë, pra! Ja si qenkan…!”

Po thoshte kështu me veten, teksa babai bëri përpara, e hapi portën më gjerë se kurrë, vuri dorën tek zemra, pastaj e shtriu përpara, duke u përkulur lehtë, si t’i lutej të ardhurit të hynte në kullë si në shtëpinë e vetë.

I ardhuri vazhdoi të çapitej me të butë, edhe brenda oborrit, sikur bënte kujdes mos trembte ndokënd. Babai i priu për nga porta e brendshme që çonte për tek oda e burrave.

Ages i mbetej të sillej si gjithë ditët e tjera. Mbylli portën e madhe dhe lëvizi pas dy burrave. E mbante vështrimin ulur. Ishte mësuar prej kohësh të shikonte kështu. Shpinën paska të kërrusur të babait e njihte si formën e të gjithë objekteve rreth e qark kullës, por e gjeti veten të joshur nga dëshira për të vënë re trupin e njeriut tjetër.

Fytyra e tij, për aq sa ajo mundi ta vëzhgonte, iu duk më me dritë se e babait dhe rrobat që mbante veshur më të çelura. Më vonë mori vesh se bujtësi vinte prej qytetit dhe se të nesërmen qysh herët do të vazhdonte rrugën për në fshatin tjetër. Vetëm ndonjë fjalë prej odës së burrave depërtonte gjer te ajo. Krijoi përfytyrimin e një të qeshure të lehtë që shoqëronte papushim të folurën e njeriut tjetër.

Ndihmoi nënën në përgatitjen e darkës dhe afrimin e pjatave tek Oda e Burrave. Në një çast, e ngatërruar në kthinat e trurit që bluante pa drith, pa e kuptuar as vetë, me pjata në duar, gati sa po hynte në odën e burrave. Në çastin e fundit, kur retina e syrit të saj bëhej gati të reflektonte shembëllimin e njeriut tjetër, e kishte përmendur zëri i nënës.

“Ej, ti…U marrose a…?!”

Age Peshkagjini u kthye vetëtimthi, duke e falenderuar me tërë shpirt. E kishte shpëtuar nga koritja. Zëri i nënës, i ushtruar për kësi rastesh gjatë një jete të tërë, nuk e kapërceu pragun e derës së burrave por, i shoqëruar prej lëvizjeve të duarve, shformimit të fytyrës, regëtimës së buzëve dhe zbardhëllimit të dhëmbëve, mbërriti tek veshi dhe pastaj thellë qenies së të bijës si një klithmë e vërtetë. Vajza s’kishte asnjë shkak të mendonte për të keq. Bëhej dy të mos linte punë të pa kryer dhe shndërrohej në sy e veshë ndaj porosive të nënës. Duheshin bërë po ato gjëra, po ai kujdes, po ato punë dhe po ajo jetë që ishte bërë përherë nga gratë në atë kullë. Burrat si burrat dhe gratë si gratë. Kaq, vetëm kaq duhej kuptuar. Nëse ende nuk kishte ardhur dita për të dalë jashtë kulle si nëna e vetë, frëngjia ishte i vetmi vend ku ajo mund të rrinte, por jo pa dijeninë e tyre. Sikur dalja tek frëngjia të ishte e ndaluar, as atje nuk do të dukej. As ditëve, kur robtë e tjerë të shtëpisë humbisnin pas brigjeve dhe blegërimës, as mbrëmjeve, kur prej frëngjisë nuk dukej asgjë, madje as edhe gjërat e mësuara përmendësh që i kapte syri ditëve.

Ajo që mund të pritej, dukja, përshfaqja, madje ardhja e një njeriu të ndryshëm, kishte ndodhur.

Tjetri, i huaji, jo i fisit Peshkagjin, ishte tashmë në odën e miqve ku as nëna e as vajza e shtëpisë nuk duhej të shfaqeshin. Për Age Peshkagjinin, këto zakone, këto rregulla të pashkruara askund por të mësuara prej gjithkujt, ishin gjëra të bukura, të kthjellta, burrnore. Nëna ia kishte përshkruar si shenjtërira.

Vajza ofronte pjatat tek e ëma që i përcillte deri tek pragu i burrave, nga ku zgjateshin duart e të shoqit.

“Janë të shkruara e të rregulluara të gjitha gjërat në këtë botë e në atë botë, bijo…”

Vajza ndjente herë pas here dëshirën ta përqafonte të ëmën. S’dinte nëse kjo ishte dhëmbshuri për sakrificën dhe lodhjen, apo përpjekje e gëzuar që edhe asaj po i lejohej të gjendej në të njëjtin ritual të cilin nëna e kishte mësuar prej nënës, vjehrrës, gjyshes, vdekur të gjitha prej kur s’mbahej mend. Duhej të jetoje si ato, por edhe më tepër akoma: duhej të gëzoje të vuaje, gëzoje e vdisje si ato. Age Peshkagjini do të çuditej , do të zemërohej, nëse ndonjë hije qoftëlargu do t’i vinte dhe do t’i pëshpëriste tek veshi: ke nisur te ndjehesh grua, apo po ngushëllohesh qysh tani për shpërfilljen e ardhme ndaj teje?!

Kur përcjellja e darkës për në Odën e Burrave kishte marrë fund, nëna e kujtoi se qe koha të shtronin rrobat për gjumë. Tjetra u duk sikur mezi e kishte pritur këtë fjalë. Nxitoi, madje, për në dhomën e saj. Veç shtratit dhe rrobave, në dhomë ruante librat e shkollës. Të shkollës fillore. I kishte ruajtur sikur të ruante ashtu kujtimin e kohës me njerëz të tjerë dhe naivitet fëmijëror. Siç edhe me përrallat e gjysheve, kujtimet dhe dashuria për to, provohen si ndjesi që rriten edhe më, gjatë kohës që rrjedh pas humbjes së tyre. Ja, kishte ardhur një njeri ndryshe, dhe kujtesa nxitoi të shkonte menjëherë tek librat.

Asnjë fjalë, asnjë tingull nuk vinte prej Odës së Burrave. As ajo drita që mezi kapet prej yjeve të largët. Pas bukës, do të ngriheshin për të dalë edhe vëllezërit. Njeriu Tjetër do të mbetej vetëm me babanë. Vetëm babai e kishte atë fat, të rrinte deri vonë me njeriun që s’ishte prej Peshkagjinëve. Babai kishte të drejtë të takohej e të kuvendonte me njerëzit ndryshe. Vetëm ai mund të ftonte ndokënd në kullë, siç kishte bërë edhe kësaj mbrëmjeje, dhe vetëm ai do të dilte ta përcillte të nesërmen, kur Tjetri të ikte.

Age Peshkagjini e respektonte edhe më shumë babanë për këtë privilegj që i jipte zakoni. Mbase prandaj i dukej se e donte diçka më shumë se nënën. Si duket kishte dremitur, ashtu shtrirë, e pazhveshur për gjumë, teksa dëgjoi derën që u hap. Ndjeu frymëmarrjen e nxituar të nënës, pastaj dëgjoi zërin e saj. “Ngrihu dhe shtroi atij, moj qyqe. Si nuk të shkon mendja vetë? Nesër pasnesër do bëhesh grua…”

Vështrimi i nënës iu duk i largët, jo i zakonshëm. Më këmbë, me sytë tek e bija, me mendjen mërguar tjetërkund. Kishte turbulluar shtëpinë ardhja e atij tjetrit, kështu?

“Në dhomën e miqve, e di ti…”, plotësoi qortimin nëna.

Ndenji edhe për pak çaste mëdyshëse dhe ktheu shpinen. Vajza u ngritë menjëherë. Do të shtronte rrobat në krevatin ku do të flinte ai, njeriu tjetër. Nuk i kishte ndodhur kurrë të bënte këtë gjë.

“Dyshekun e miqve dhe jorganin e ri, më dëgjove?”

“Po nënë, të dëgjova…”

Pas njëzetë minutash dhoma dhe shtrati ishin gati. Vajza bëri të dilte por, në çastin e fundit, syri i kapi një rrudhë në çarçafin e bardhë. U ndje tërë dëshirë që në atë shtrat të mos mungonte asgjë. Shtriu pëllëmbën përmbi çarçafët ku Ai, tjetri, jo Peshkagjini, do të shtrihej. Ajo gjendja e ngrohtësisë, që e kishte pushtuar tërë atyre ditëve, iu përsërit edhe në këto momente.

Trupi i digjej së brendshmi, duart preknin dyshekun dhe mbulesat, sikur ashtu të gjenin udhë për t’a përcjellë temperaturën tjetërkund. E përhumbur në lojën me veten e panjohur, nuk ndjeu se e ëma ishte kthyer sërish. Pa u vënë re nga e bija, por pa shkuar ndërmend ta përgjonte, e gjeti vajzën e saj të përkulur, duke lëmuar rrudhat, por me të butë fare, sikur po përkëdhelte çarçafët dhe mbulesat. Nuk kishte asnjë shkak të mendonte për keq. Në të vërtetë ishte fare e zakonshme: të gjitha femrat lodhen për dukjen, aq më shumë kur ndjehen në syrin e botës.

E bija u ngrit më këmbë, tha se i merreshin mendtë, mbase kishte edhe pak temperaturë.

“Je ftohur tek frëngjia…”, i tha nëna dhe dolën njera pas tjetrës nga dhoma ku do të flinte i ardhuri.

Pas një gjysëm ore, në kullën e Peshkagjinëve secili ishte në shtratin e tij. Edhe ai, bujtësi.

Age Peshkagjini s’po i mbyllte sytë. Gjumi vonoi t’i vinte, si me porosinë e saj, derisa ajo ndjeu hapa në koridorin e shtruar me dërrasa. Dëgjoi babanë që i uroi tjetrit “natën e mirë-n”, dhe pastaj rrëshqitjen e derës së tërhequr nga jashtë. Hapat e babait që zbritën shkallët, shuarja e jehonës së tyre, u ndoqën më në fund nga heshtja absolute, heshtja e kullës, që e bëri edhe më të thekshme vetminë.

Gjithë natën ai do të ishte atje. Deri në mëngjes do ta kishte njeriun tjetër aty, përtej mureve që ndanin kthinat e kullës. Krejt pafajsisht, nisi të mendonte për muret që i ndanin. Prania e atij tjetrit u bë me të vërtetë ngacmuese, tunduese, bezdisëse, torturuese. A e kishin menduar nëna, babai, vëllezërit, këtë?

Një orë e ca më vonë, e bindur se asaj nate nuk kishte gjumë për të, Age Peshkagjini kërceu prej rrobave. Nuk u vu re nga askush teksa doli nga dhoma e saj, ndali tek ajo përbri, përgjoi frymëmarrjen e njeriut tjetër, u bind që ai ishte në gjumë, priti edhe pak të sigurohej me vdekje për këtë, shtyu lehtë derën e mbetur paksa hapur dhe, majagishtash, hyri në dhomën e tij.

Ai vazhdonte të flinte rëndë, shyqyr o Zot, nuk ndjeu asgjë teksa ajo hyri brenda, me qiririn në dorë. Njeriu në gjumë s’ka punë me hallet e të gjallëve. Trupi merrte e jepte frymë, kurse fryma e vërtetë e tij, ajo e shpirtit, kush e di ku ishte. Age Peshkagjini rrinte dhe e vështronte. Si ai fëmija që kur madhohet në çdo sekondë, dikur vë re se përveç nënës së tij, që e lindi dhe i rri në sy, paska edhe njerëz të tjerë.

Guxoi dhe preku lehtë, fare lehtë, mbulesat e njeriut që flinte. Diku tek këmbët, pastaj më tej akoma, gjer tek mbulesa, që frymonte me ritmin e gjoksit. Ballin po e ndjente paksa djersitur. Sytë, qerpikë e qepallë rrëzuar, buzët në një dridhje të lehtë, teksa gjoksi vazhdonte t’i ulej e ngrihej si ai deti që gufon e gufon, edhe pse për njeriun e gjore e të vogël sa një thërmijë në breg, nuk ndjehet as erë, për të shpjeguar ushëtimën e ujit.

Prej vitesh, nuk kishte parë njeri tjetër dhe, prej sa mbante mend, kurrë nuk i ishte ndodhur një njeriu tjetër, një mashkulli, kaq afër. I panjohur, i pafajshëm, njëlloj si ajo, ai flinte fare patëkeq në shtratin e shtruar prej duarve të saj…

Befas iu dëgjua se ai pëshpëriti përgjumshëm. Ca fjalë që ajo as nuk guxoi t’i dëgjonte e jo më t’i kuptonte apo të mirrte vesh kumtin e tyre. Mbeti aty, duke e vështruar në sy, se mos ai ishte zgjuar, por pastaj iu bë se tek flinte përmendi, në jerm, një emër gruaje. Mbase emrin e gruas së tij. Age Peshkagjini i largoi menjëherë duart prej mbulesave hedhur përsipër atij, si prej një zjarri të mufatur gjatë tërë natës, përposh hirit.

U kujtua se ishte me rroba gjumi, madje iu bë se po vinte ndokush prej të sajve. Vetëm në këtë çast po habitej me veten: nuk i kishte menduar pasojat për shkuarjen në dhomën ku flinte njeriu i huaj, miku i kullës, bujtur prej babait të saj? Me çfarë logjike, me çfarë shkaku? O Zot, jam në ëndërr kështu, apo jam çmendur?

Iu bë se dëgjoi hapa që afroheshin. Asnjë rëndësi se të kujt, prej njerëzve të saj ishin. Bija e babait dhe nënës, motra e vëllezërve, gjendej atje, në mes të natës, në dhomën ku flinte bujtësi dhe, në të gjitha variantet, kjo e vërtetë ishte e pabesueshme, e papërfytyrueshme. Ajo ishte e sigurt se askush prej tyre nuk do të shkonte ndërmend të hynte në dhomën e mikut, ku marrëzisht gjendej ajo. Ata nuk do të vinin në dyshim mikun e shtëpisë, edhe kur të vinin re mungesën në dhomën e saj. Gjëma kishte ndodhur, veç e veç, për secilin, ndarazi pre të tjerëve. E pafalshmja, kishte ndodhur. Njëherësh me ardhjen e njeriut tjetër, e pakthyeshme, e pafalshme…

I bëhej sikur vej-e-vinin atje jashtë, në koridor. Ndjehej në fajin më të madh që mund të bënte në jetë: kishte bërë që njerëzit e saj të ndjeheshin më ngushtë se kurrë në jetët e tyre. Ishte e kot të priste falje prej tyre. Nuk e meritonte. Edhe nëse ata nuk ishin atje jashtë, madje edhe sikur nuk kishin qenë për asnjë çast duke pritur daljen e saj, ajo vetë s’kishte të drejtë t’ja falte vetes…

U ndje edhe më keq kur mendoi se në ato çaste mund të zgjohej ai që flinte…Gjëma, pas kësaj, do të ishte e plotë, fatkeqësia do të merrte përmasa të tjera…

Siç kishin ardhur punët, në këtë jetë të saj, në këtë botë, nuk mund të ndryshohej dot asgjë. Nxitoi rrëmbyeshëm për tek frëngjia dhe, mundimshëm, depërtoi përmes saj. Duke bërë ç’mund të mos bënte asnjë lloj zhurme. Në çastin e hedhjes a kur po rrëzohej tëposhtë, u dëgjua një klithmë drithëruese e paqëllimshme dhe kulla u zgjua e tëra.

E gjetën pas pak orësh atje poshtë, në fundin e mureve të ftohtë të kullës. Ishte e nxehtë, endè. Varrimi u bë qysh atë ditë. Bujtësi, mori pjesë edhe ai, në lamtumirën e vajzës së shtëpisë të cilës vetëm siluteën i kishte parë, ashtu shkarazi, teksa hapi dyert e kullës, mbrëmjen më parë.

Mezi e priti rastin të ndodhej mes tri të huajve të tjerë. Ua rrëfeu ndodhinë më sipër dhe heshti. Mbeti vuv përballë tyre. Nuk diti ç’duhej shtuar më tepër. Përsëri iu tha pështyma në buzë, iu bë se po mbytej, teksa njeri prej tyre, pikërisht ai që këmëbëngulte për një përgjigje, iu lutë të mos vazhdonte më.

Mbrëmjen e së premtes, 26 korrik, u takova me Faruk Myrtaj për një kafe në Bronx. NY. U takuam, u cmallëm, biseduam. Në ndarje më dhuroi romanin e tij të fundit” Atdhe’ tjetër”.Faleminderit i dashur mik!

AURORA

July 5, 2013 by dgreca

Tregim nga KRISTAQ TURTULLI/

Nuk më ish dhenë rasti të shihja më parë agimet polare, Aurorën Boreale. Dhe kur u gjenda përpara tyre, u mrekullova. Çdo agim polar ish i veçantë, i papërsëritshëm, në ngjyra, në lëvizje, në frymëmarrje, në jetë. Mu duk sikur atje gjendej sekreti dhe misteri. Ish vërtet fantastike. Mu mbajt fryma prej mrekullisë së natyrës. Ishte një frymëmarrje gjithëpërfshirëse, qiell, ujë dhe tokë. Yjet thellë në qiell, si fëmijë të brishtë, të hutuar, përpëlitnin qepallat, drithëroheshin për pamundësinë e shprehjes dhe Aurora Boreale si për ti qetësuar i kish mbuluar me vello të shndritshme. Nata po bënte fir, ishte mpakur, vinte duke u terur. Si një pëlhurë e tejdukshme, transparente shkiste ngadalë nëpër gishtërinjtë e gjithësisë, shoqëruar me një simfoni të lehtë. Mund të kish në të nota Moxarti ose Bethoveni, ndoshta, nuk e di, sepse kudo ndjehej diçka si melodi.

Ngjyrat mahnitëse ishin ndehur mbi gjithçka, me reflekse të kuqërremta, portokalli, të gjelbra, të verdha, të kaltra ushqyese. Dritë hijet mbusheshin me kolor prej intonacioneve, përzierjeve të ngjyrave nga piktori gjenial, i papërsëritshëm natyrë. Vezullime dhe shkëndijime, si të ishin miliona dhe miliona xixëllonja që ngriheshin butë prej tokës dhe ngjiteshin drejt qiellit, shkonin larg dhe përziheshin me yjet. Një pjesë yjeve dhe xixëllonjave zbrisnin ngadalë, lehtë, gjithë delikatesë dhe thitheshin me dashuri dhe neps prej tokës. Gjithçka ishte në vallëzim, shpërthim, befasi dhe joshje. Të dukej sikur gjendeshe përpara një botë magjike, me të fshehtat e pashpjeguara, të shkruara në qiell dhe të derdhura në tokë me penela të arta. Të vjen befasisht një përhumbje. Të duket sikur je mbështjellë me një copës veladon të shndritshëm, të purpurt qielli e toke dhe në krahë ke flatra. Të bëhet sikur lehtësisht po shkëputesh prej toke dhe shkon tutje, tok me shkëndijimet e vezullimet. Atje ku nuk kanë shkuar të tjerët, në zemrën e ngjyrave të magjisë së Aurorës Boreale….

-Bukur, hë,- më tha shoqëruesi.

-Është fantastike,- i thashë,- si në përrallë.

Dhe përnjëmend mu kujtua Aurora. Ju ndoshta e mbani mend Aurorën dhe nënën e saj. Ajo do mbetet për mua gjithmonë sekreti dhe misteri. Ish si shkëndijim mes plogështisë dhe shurdhërisë së qytetit. Pothuajse një Aurorë Boreale e vërtetë. Ne ishim të verbër, nuk dinim të shihnim dhe të njihnim. Qemë futur në guaskën e provincializmit. Unë që po ju shkruaj, në radhë të parë nuk e dija. Aurora qysh fëmijë. E vogël e vetme, si një dritës në muzg, mbështjellë me një palltoshkë të gjelbër dhe jakë të bardhë. Me këpucka të ngrëna dhe doçka të ngrira, shtynte nëpër rrugët e rrugicat e kalldrëmta të qytetit, karrocën e nënës sakate, të veshur me rroba të gjelbra.

Për mua Aurora ishte më e mira dhe më e bukura e mëhallës, por jo vetëm e mëhallës. Pse jo, ajo ish më e mira dhe më e bukura e qytetit, me gjithë rrethinat përreth. Aurora ishte brishtë dhe reflektuese si një vesë në gjethen e gjelbër të syrit të nënës. Lëkura e saj ishte e bardhë si qumështi. Sytë e saj ishin të veçantë, si rrallë vajzë tjetër. Sytë e saj herë më dukeshin të kaltër, e herë të gjelbër dhe kur prekej bëheshin transparentë me reflekse shkëndijuese, vezullimesh si ujërat e burimeve. Ajo ish e ëmbël, delikate, flokë kaçurrela, të zeza. Kish diçka befasuese, drithëruese, magjike.

Bato Dangëllia një plak i shukët. Jetonte vetëm, në një kthinë të magazinave të braktisura të konservimit. Familja, për të ruajtur të pastër biografinë, i kish dhënë duart me kohë, meqenëse bëri 15 vjet burg për politikë. Plaku Bato jetonte me ndonjë lek që i jepnin bashkëqytetarët në përkthimin e letrave në anglisht dhe frëngjisht. (Thuhej se përkthente dhe veprat e një shkrimtari të shquar dhe shteti i botonte jashtë pa vënë poshtë emrin e përkthyesit. Por qytetit tonë i kanë pëlqyer thashethemet e nuk lë shumë shteg për tu besuar. Të ish kaq i zoti Bato Dangëllia sa të merreshin shkrimtarët e shquar me një zgjebanik si ai.)

Bato Dangëllia ecte i pashpresë, kokulur, truplëshuar. Kish disa ditë pa futur gjë në gojë, skish më letra të vinin nga jashtë. Dhe inspektori nuk i kish dhenë ndonjë libër të shkrimtarit të përkthente. As vetë nuk e mori vesh si u gjend puq, ngjitur me karrocën e sakates Kristinë që shtyhej prej së voglës, së bijës, Aurorë. Gati sa nuk u gremisën të tre përdhe në kalldrëmin e lagësht të rrugicës. Gratë klithën dhe ai trondit e rënkoi. Vështrimi i plakut u mbërthye në sytë e vajzës, shtrëngoi dorezat e karrocës dhe i befasuar lëshoi një zë që vinte prej së thelli:

-O zot çfarë sysh! Të jenë realë këta sy!

U tërhoq pas i hutuar duke mërmëritur:

-O zot! Sytë e kësaj çupëline, të sakates Kristinë, ngjajnë çuditërisht me Aurorën Boreale!

Pra me agimet polare, por atëherë nuk e kisha idenë. Bukurinë dhe mirësinë e saj shpesh e krahasoja me ndriçimin verbues, marramendës mëngjesor pranveror. Bulëza e vogël e vesës reflektuese si diamant pikonte mbi gjethin e gjelbër dhe unë e dëshiroja ta puthja fort vajzën që doja, në buzët e plota gjithë musht.

Por nëna ime Meri nuk e kish për zemër të bukurën, dritëzën Aurorë. Sa herë përmendja Aurorën, nëna mblidhte buzët me bezdi dhe shkonte e mërzitur në kuzhinë. Ngaqë ëma e Aurorës ishte sakate, çalonte në të dyja këmbët. Kur e ëma e saj ecte, dukej sikur ish e këputur për mezi. Prej shkapërderdhjes së trupit dhe lëvizjeve, të bëhej sikur befas, eshtrat do ti shkëputeshin, copëtoheshin, e do ti flakeshin tutje. E ndonjë eshtër e shkëputur prej trupit të sakates mund të sulej papritmas drejt teje, si shigjetë, të shponte tej përtej, të plandoste përdhe. Pastaj po të shihje lëvizjen e kokës së saj përgjatë ecjes, provoje marramendje. Koka i dridhej, i lëvizte pa përqendrim lart e poshtë, majtas djathtas dhe nuk të bëhej ta shikoje dy herë.

-Nënë, Aurora është plot mirësi dhe dritë mëngjesi,- i thashë.

-Hë, ashtu thua ti se aq… Por bukuria është një copë herë,- ia bëri nëna.

Babai vetëm dëgjonte, thithte me vrull duhanin e fortë dhe s’fliste. U mërzita një ditë kur nëna më tha, ‘aq di’. Prandaj i fola me ton të rëndë:

– Nënë, nuk të lejoj të më fyesh…

-Nuk të fyen nëna mor bir, jo. E pres gjuhën. E bukur është çupa more bir, nuk ke ç’i thua, si dritë mëngjesi, – më tha nëna,- por cenet e trupit dhe të mendjes trashëgohen në familje nga njëri brez në tjetrin, deri në brezin e shtatë, e di këtë ti? Kush do më garantojë mua se fëmija që do lindë kjo vajzë, nuk do ti ngjajë nënës së saj. E njoh me dhëmbë dhe dhëmballë familjen e çupës e nënën e saj, të gjorën Kristinën. Kështu sakate për gjynah ka qenë Kristina që e vogël. Edhe nëna e Kristinës çalamane ka qenë. Nuk ja ha hakën, qëndistare e mrekullueshme ka qenë, qëndiste pajat e çupave kur u vinte koha për tu martuar. Por ç’e do, nuk i bënte zemra të qëndiste për vete. Qante natë e ditë mbi qëndisma. E shkreta vajzë, sakatja e mjerë, çalonte nga të dy këmbët. Kur i kaloi mosha për tu martuar shkoi për vizitë tek Cen Shajaku, mjeku i njohur popullor. Nuk e di se çfarë i bëri Ceni, por në krye të disa muajve, për habinë tonë Kristina nuk çalonte. Ajo Kristina u ripërtëri, ecte për bukuri si zonjë e rëndë, përpiqej ta mbante trupin drejt dhe kokën lart. I kish hipur një nur dhe bukuri që të verbonte. Djemve të mëhallës u pikonte gjuha lëng, por familjarët i tërhiqnin prej mënge të mblidhnin kallaballëkun. Bukuria është një copë herë. Kur nuk e prisnim, në krye të vitit Kristina u martua me Çuçi Lutën, punëtorin e ri të minierës, të ardhur nga fshatrat e rrëzës. Çuçi ish djalë i fuqishëm, trupmadh, qafëtrashë, qime dendur si ari e me sytë vëngër. Ai punonte në një turn me babanë, burrë i fortë, hante një pllakë bukë dhe bënte në ditë dy norma bashkë. Çuçi Lutka u mburrej shokëve të turnit:

‘ Hej ju ta dini mirë, kam marrë nusen më të bukur të qytezës së minatorëve,’ dhe qeshte me të madhe. Të tjerët nuk guxonin ti kthenin fjalë se ai të shembte me grushte.

Kur lindi Kristina, Çuçi Lutka u deh prej gëzimit, qerasi me konjak të gjithë shokët dhe miqtë. Një mbrëmje vere zbrazi shishen e konjakut dhe bërtiti në mes të qytetit me sa zë që kishte në kokë:

‘Vajzës do ti vë emrin Aurora.’

Mirëpo pas lindjes së vajzës Kristina u këput menjëherë, u bë sërish sakate siç ish më parë, bile më keq. I shoqi Çuçi Lutka u ngrys, mbarte gruan në krahë si foshnjë, e vendoste në karrocë dhe shtynte Kristinën në rrugët me kalldrëm, vetull mbledhur, i vrenjtur si murg. Ndërsa Aurorën e vogël si një lepurushkë, e mbarte mbi shpinë në një torbë të përgatitur prej pëlhure. Por Çuçi Lutka u mërzit së shtyri gruan me karrocë, ndoshta u lodh, u përdhos prej shikimeve idhnare të tjerëve, që dikur u mburrej. Ai burrë i madh kish nevojë edhe për të tjera gjëra, as dreqi e nuk e di. Befas u zhduk, humbi disa javë, ndoshta dhe muaj. Kristina e donte, e kërkonte, qëndronte në dritare, qante të këpuste shpirtin. Më në fund Çuçi Lutka u shfaq duke ecur nëpër rrugët e lagështa të qytezës si gamile e vjetër, veshur me një kapotë të madhe të zbardhur ushtari. Ish i parruar, i uritur, i pistë si kafshë dhe kërkoi ta merrte Aurorën me vete. Familja e Kristinës e llahtarisur nuk e la, ku do ta çonte vajzën e vogël ai palo burrë, që mbante erë të rëndë që atje tutje.

‘Ore njerëz,’ lutej e bubullinte Çuçi Lutka, ‘thojini, mbushjani mendjen, kjo është ime bijë, ç’mund ti bëjë fëmijës një sakate që nuk është e zonja për vete.’

Familja e Kristinës lajmëroi policinë, Çuçi u tremb, me policinë nuk mpriheshin brirët, kapërceu avllinë dhe humbi në terr. Aurora u rit me mundime. E di, more bir, Aurora është vajzë e mirë. Për atë çupë nuk kam ç’të them, është vërtet si dritë.

-Kur nuk ke ç’të thuash pse më lodh moj nënë,- u ngrita dhe vështrova nga babai, i cili vazhdonte të pinte duhan dhe nuk fliste.

-Të lodh! Jo bir jo, por mos e dhëntë Zoti të lodhë nëna…Po sikur të mos e dhëntë Zoti, të më çalojë fëmija i djalit tim nga të dyja këmbët, hë? Se dardha bie nën dardhë. Mua më dhimbset Kristina dhe vajza e saj por.., më kupton. Bir, janë disa gjëra që..?

-I bukur është trëndafili moj grua, por ato dreq gjemba përse i dalin,- foli babai dhe më shkeli syrin.

-Çfarë, çfarë, na flet për trëndafil dhe gjemba,-iu hakërrua nëna babait. – Na hedh thumba e nuk qederosesh për trashëgimi, sikur ta kam sjellë djalin me vete.

-Pse trëndafili, a nuk ka gjemba,- këmbëngulte babai.

Nëna nuk i ktheu përgjigje, bëri lëvizje nervoze me dorë dhe shkoi me hap të nxituar në kuzhinë.

Përse vallë nëna mendonte vetëm anën e keqe. Njerëzit që kanë fatkeqësi dhe cene në familje, e jo për faj të tyre, janë të detyruar të dënohen dhe ta vuajnë të gjithë bashkërisht. Të braktisen, të lihen në mëshirë të fatit siç bëri Çuçi Lutka.

Më besoni u verbova qysh në fillim prej bukurisë dhe përkushtimit e dashurisë së Aurorës ndaj nënës së saj. Ajo qysh kur ish e vogël e mbante t’ ëmën gjithnjë për krahu. I ndodhej pranë së ëmës në çdo moment.

Dikur, njëri prej shokëve, bashkëmoshatari Gane Tërbo, kokë katrori, i cili hodhi shtat shpejt, u bë më i shëndoshë. Rritja shpejtë e trupit i riti mendjen, u bë i egër, i dhunshëm. I përkëdheluri i shtëpisë, ngaqë i vinin pako me ushqime dhe veshmbathje nga jashtë shtetit dhe ish në gjendje më të mirë ekonomike nga ne të tjerët. Ai pa shkak bëhej harbut dhe ngacmonte të tjerët. Baba i tij Demo Tërbo, qe kryetar këshilli i lagjes.

Një ditë ky Gane Tërbo qeshi me të keq, me zë të lartë:

-Hi, hi, hi,- dhe tregoi me gisht, kur karroca e vjetër e gruas sakate u pengua në gurët e nxjerrë të rrugës dhe u rrëzua. E bija e përskuqur në fytyrë u turr ta ngrinte, krahët e dobëta të vajzës u drodhën. Ajo ca prej hutimit, qeshjes histerike të Gane Tërbos, nuk mundi ta mbante nënën e vet. Të dyja nënë e bijë ranë përmbys si lëmshe të shpërvjelur në pragun e trotuarit me gurrë të lëmuar e të qullur prej shiut.

Gane Tërbo u zgërdhi më keq dhe ia bëri përsëri hi, hi, hi, gërr- mërr dhe pastaj shtoi me të keq:

– Hej…ej, j, j, ejani shihni, nga jeni e nga s’jeni. Përpara nesh parakalon me dhimbje, karikatura më qesharake të shekullit të njëzetë!

Ndjeva dokëndisje në zëmër prej fjalëve dhe përqeshjes së ndyrë të shokut:

-Ç’ bëre Gane Tërbo, ç’bëre, përqeshen ato të gjora- i thashë.

-Përqeshet e zgërdhihet që ç’ke me të, o buf kënete. Pa ikë mbushu e mos mi shastis shumë veshët. Ato duhet të mbyllen në azil, – mu shkreh i fryrë Gane Tërbo dhe shtrëngoi grushtet gati për sherr,- mu qëro nga sytë, apo do të shembesh me grushte.

-O sa qejf, shembuni me grushte, ç’prisni,- ia bënë të tjerët.

Nuk u ktheva përgjigje, por nxitova të ndihmoja femrat e rrëzuara. Aurora u kthye me rrëmbim nga unë, e zverdhur, e rrëmbushur prej lotëve. Më ngjau si lule mëngjesi e brishtë, e përmbytur prej vesës. Në cep, poshtë vetullës së majtë, të bukur kish një gërvishtje të vogël. Ajo më vështroi egër dhe më tha:

-Nuk është trimëri të qeshësh me fatkeqësinë e tjetrit.

– Më fal Aurora, më beso, nuk isha unë, Gane Tërbo ish..,- Mu tha pështyma në grykë, doja me gjithë shpirt ti shpjegohesha, se ndjehesh i prekur, i fyer, njëlloj si ajo prej qeshjes dhe fjalëve të poshtra të kokë katrorit Gane Tërbo.

-Ai është shoku yt, prandaj e ti je si ai,- më tha ajo.

-Gabohesh Aurorë, nuk jam si ai, ndryshoj si nata me ditën…

Vajza mi nguli sytë e kaltër, që iu bënë gri të errët si det me tallaz, sikur do më përpinte, mbulonte me dallgë dhe pa folur më ktheu krahët. Edhe sytë e saj ishin gjithë nerv kishin një refleks verbues si magji. Aurora duke marrë frymë me vështirësi prej lodhjes dhe inatit e vendosi të ëmën në karrocë. E ëma rënkonte dhe ankohej me përvuajtje sa të copëtonte shpirtin, me siguri duhej të ish lënduar prej rrëzimit. Ikën.

Më magjepste shikimi i flakëruar i vajzës. Ma prishi gjumin, e me gjithë shpirt doja që ajo vajzë e mrekullueshme të bëhej e imja. Po përse moj nënë mendon aq përciptas për të bukurën e të mirën Aurorë dhe nënën e saj të shumëvuajtur? Ne nuk jemi njëlloj si Gane Tërbo, si familja e tij.

Vonë e morra vesh që Gane Tërbo kish tentuar të përdhunonte Aurorën. E ruajti një mbrëmje në qoshe të shtëpisë, kur vajza kish dalë të mbushte ujë tek pusi. E mbërtheu Aurorën nga krahët e puthi fort duke i thëthirë buzët dhe shtrënguar për gjoksi. Aurora u hutua një moment, por e mblodhi në çast veten, e goditi me stome në shpatull për tu shkëputur prej tij. Pa i lënë kohë tjetrit të mblidhte veten, ia flakëriti me pëllëmbë në fytyrë dhe iku me vrap.

Gane Tërbo nuk tërhiqej, përpiqej ta shtinte në dorë Aurorën, e ngaqë ajo nuk e përfillte, ai nevrikosej dhe kërkonte të hakmerrej. Të dy femrat e vetmuara, dridheshin në heshtje kur e ndjenin që afrohej hija e tij.

-Çi ke këta sy ti, si pyll vjeshte me shi,- e ngacmoi Gane Tërbo.

-Ik, më lër të qetë, ndryshe do ankohem…- mërmëriti Aurora.

-Do të ankohesh, vërtet. Ha, shko ankohu, ku do vesh të ankohesh tek im atë, në këshill!- u tall Gane Tërbo. Ai mburrej, ndjehej i mbrojtur që kish babanë kryetarin autoritar dhe të ashpër të këshillit.

– Do ti them babës tim,- i foli Aurora me zë të plotë.

Gane Tërbo u shkul së qeshuri.

-Çfarë, do ti thuash babës tënd, hë kujt, Çuçi Lutkës! Ha,ha, ha! Me sa di unë Çuçi Lutka është baba yt, apo jo? Shko, bërtit, thirre të humburin, merhumin që nuk i gjendet as nami dhe nishani! Ndoshta do të ngresh të vdekurin prej varrit, me kocka të bardha dhe lecka të kalbura! Shko, ulëri, gërhit fort në kupë të qiellit: bu, bu, bu, bi,bi bi, ngrihu, më mbro baba merhumi, Çuçi Lutka, ngrihu.

-Babi im është gjallë,- gërhiti e tronditur Aurora, e rrëmbushur nga lotët.

-Babi tënd është gjallë! Bu,bu, bu, bi, bi ,bi. Sa për dijeni, e kam parë me sytë e mi kur u kall në dhe Çuçi Lutka. Shko gërmoje, kërkoje, qurravitu të kalburit, të treturit, ha, ha, ha. Apo mos ka gjetur sakatja, nëna jote ndonjë burrë tjetër, të humbur dhe të marrë si Çuçi,- u zgërdhi me të keq Gane Tërbo.

Aurora u drodh, sytë e bukur i perënduan. U lëkund si gjethi në vjeshtë, kafshoi buzën dhe iku me vrap duke dënesur…

-Mos qaj Aurora,- u përpoqa ta ngushëlloja.

Ajo me zhbiroi me sy:

-Të mos qaj, kështu thua. Nuk qaj. Sakatët e gjallë i tallin, e të vdekurit nuk i lënë as të qetë të prehen, -tha dhe iku me vrap.

Unë ngela si hu në mes të rrugës. Aurora, Aurora, më foli shpirti, por ajo nuk dëgjoi se kish shumë erë…

Kur nuk pritej, një hije e stërmadhe, fantazmë e përbaltur, që hungërinte si përbindësh i mbiu përpara dhe i preu rrugën Gane Tërbos. Ish natë e errët me shi, nuk shihje sikur dhe gishtërinjtë të futeshin në sy. U përfol se ish Çuçi Lutka i harruari, merhumi. Qyteti mblodhi buzët me mërzi dhe mosbesim. Çuçi Lutka, kokë shpella, he, he, he, nuk ka bërë vaki të çohen të vdekurit prej varrit. Mos vallë nën pelerinën e përbaltur të rezilit fshihet ndonjë djalë i zgjuar, i robëruar pas Aurorës! Por Gane Tërbo betohej se ish i humburi, i përfoluri Çuçi Lutka dhe askush tjetër.

Fantazma e rënduar si një gorille e Çuçi të marrit, mi bllokoi të gjitha horizontet.

Nata ish e zezë sterrë, nuk kisha nga ti a mbaja. Më mbërtheu për gryke, më morri frymën, më kërcënoi, më gërhiti, më ofendoi, më tha, spurdhjak, çapaçul, kërmill, ti ishe ai krimb, glistër e keqe, që më shqetësove në gjumin e madh. Hë fol, kërkove të ngrihesha prej funddheut, varrit. Siç më sheh u ngrita, ja, erdha, kam një kuintal me baltë dhe një det të madh me dhembje. Fol, përse më doje more mistrec, qullac i keq. Të vdekurit e ardhur një copë herë prej thirrjes së gjakut dhe nevojës, nuk pyesin fort për ca çapaçulë të pështirosur që vetë mburren e quhen kryetarë këshilli dhe bijtë e tyre. Më kupton ç’po të them?! Do ta këpus kokën si të zogut, do ta bëj mishin rripa- rripa po i re në qafë vajzës sime Aurora. Më dëgjon? Të dëgjoj. Gorilla u tjetërsua në mostër e përbindshme dhe unë ngriva. Në daç besoni, në daç mos besoni…

Fillova të bërtisja: Hej ti gorillë, më lësho, jam djali i kryetarit të këshillit, më lësho, nuk të njoh, të vdekurit nuk mund të shkulen prej varrit, prandaj nuk e ke çfarë të më bësh. Çuçi Lutka u tërbua me keq, hungëriti, më shkundi majtas djathtas, më ngriti peshë si ti isha leckë, më tha, more i mjerë qenke një koqe budalla. Di ti ç’është dhembja e prindit. Po më ikte fryma dhe zemra po pushonte së rrahuri. Këmbët i lëvizja të lëshuara sa andej këndej në ajër. Kulloja prej djersëve të ftohta. Më dukej sikur më kishin varur në çengel, futur në thesin e merimangës dhe përleshesha me terrin. Babai më dëgjoi, erdhi me vrap siç ish në benevrekë, më shkuli prej çengelit dhe më tha:

Gane mor bir, kaq budalla je që u përmend të vdekurve, kryetarët e këshillave të lagjeve apo të pushteteve. Rritu, piqu e mos u lësho si i azdisur pas femrave sakate dhe jetime…

Unë dëgjoja i qetë, ndërsa Aurora vështronte ngulët me sytë e bukur, gjithë reflekse dhe intonacione ngjyrash….

Ndërkohë vazhdoja të shihja i mrekulluar agimet polare, Aurorën Boreale, me ngjyrat përrallore. Mu duk sikur atje gjendej sekreti dhe misteri. Mu mbajt fryma prej mrekullisë së natyrës.

Nuk di se ku ndodhet sot dhe çfarë bëhet Aurora e rinisë? Pyeta veten, afër polit të veriut dhe mijëra e mijëra kilometra larg vendlindjes…

1 Prill!

April 1, 2013 by dgreca

Tregim nga Pierre-Pandeli Simsia/

Jashtë shiu vazhdonte të binte imët dhe shtruar.
Dhoma e shtëpisë ishte e madhe dhe mezi ngrohej.
Violeta shkoi te stufa, hapi derën e saj dhe futi dy dru të tjera. Vazhdonte të ndjente gëzimin për fejesën e Valbonës.
Nga jashtë, disa pika shiu trokitën në xhamin e dritares, si për ta ftuar të ulej edhe ajo në minderin pranë dritares dhe të zodiste atë peisazh pranvere, që në atë ditë të parë të prillit dita dukej e zymtë.
U ul mbi minder. Vështroi drurët e pemëve të lagura me gjethet e tyre të njoma të porsadala.
“Rrënka shi me erë” – the me vete dhe mendja i shkoi përsëri tek i shoqi, Dhori. “Pse u vonua shumë sot edhe ky i uruar? Shkoi ora 3!”
U çua nga minderi dhe shkoi përsëri te stufa. Në anë të saj kishte lënë tenxheren e gjellës. Hapi kapakun e tenxheres. Fasulet e ziera kishin zënë një cipë të hollë. Nuk po i kujtohej, nëse i kishte hedhur kripë gjellës apo jo. Mori lugën që e kishte lënë mbi një pjatë aty pranë dhe filloi të trazojë gjellën. Një fjollë tymi doli nga dera e stufës dhe i kaloi para fytyrës. Ajo ndjeu erën e druve të djegura. Shkoi përsëri te dritarja dhe u ul mbi minder. Nga dritarja e dhomës ku rrinte dukej avllia dhe porta e shtëpisë, kështu që edhe Dhorin do ta shihte kur të vinte.
I dukej se ai po vonohej më shumë nga ditët e tjera. Mezi po e priste, donte t’ia thoshte edhe atij sa më parë lajmin për fejesën e Valbonës.
” Lavdi o Zot, që ia hape fatin edhe asaj çupe. Çupë e mirë është, sa s’ka ku të vejë, por, ç’ti bësh fatit. Vetëm me fatin nuk hahesh dot. Lavdi o Zot! Si për vajzën time po gëzohem. Epo, vajza jonë është, komshi të vjetër jemi. Kot s’e kanë thënë të parët tanë atë shprehjen: “Njeriu do vejë në ditën dhe fatin e tij” Ja, i erdhi fati edhe asaj çupe. Mendove o Zot edhe për atë, se nuk është e pakët, është 30-të vjeçe. Si harrova ta pyes Ritën, nga është dhëndri? Ndoshta edhe ajo nuk e di, sapo ia tha Manjola dhe erdhi e ma dha mua lajmin e mirë. Manjola…! Po Manjolës, kush i tha? Nga e mori vesh? Apo, shoqe me shoqe. Jo, ç’ne shoqe, ato s’janë moshatare! Manjola vjet sikur i mbushi të njëzetat. Hajt tani edhe Manjolës një fat i mirë, heqtë këmbën zvarë Valbona edhe për të…”
Tringëllima e ziles së portës ia prishi mendimet. Që kur kishte qenë gjallë i vjehri, te trari sipër portës kishte vënë një zile hekuri dhe, sa herë hapej e mbyllej porta, zilja tingëllonte fort, sa edhe në dhomën më të thellë të shtëpisë të ishe e dëgjoje tringëllimën e saj.
Në portë hyri Dhori. Violeta sa e pa u ngrit nga minderi dhe shkoi të hapë derën e dhomës.
Dhori i lagur dhe me fytyrën e skuqur ku i dallohej qartë nervozizmi, po ngjiste shkallët e drunjta.
– Ku je, ç’u bëre? – i tha ajo, duke mbajtur me njërën dorë derën e hapur të dhomës.
Dhori ngjiti edhe shkallën e fundit, iu afrua të shoqes, e pa në sy dhe shtrëngoi dhëmbët. – Rrufjanka! Edepzëska! Kurrë burrë mos u gjendtë për atë! – mërmëriti me zë të ulët dhe hyri në dhomë; iu afrua stufës. Violeta po e shihte e hutuar dhe s’po kuptonte ç’po ndodhte. Hyri edhe ajo në dhomë, duke i shkuar nga pas.
– Ç’ka ndodhur? e pyeti e trembur.
– Opo, është rrufjankë ajo, – tha Dhori, duke hequr xhaketën e lagur. Violeta ia morri nga duart duke e parë në sy, si për t’i thënë, hë, vazhdo, ç’farë të ka ndodhur?
– Unë e kam pjellë dy herë atë. Ç’më pandeh mua ajo, shokun e saj?
Violeta ishte hutuar e tëra dhe s’po kuptonte përse bëhej fjalë.
– Më bjer benevreket; nuk e shikon si jam bërë? Jam lagur i tëri, që u lagtë dhe mos u thaftë kurrë.
E shoqja shkoi te dollapi i rrobave, nxorri një palë benevreke dhe një fanellë. – Shumë qenke lagur sot – i tha, duke ia dhënë rrobat.
– Edepsëzka! – mërmëriti përsëri Dhori.
– Ulu – i tha e shoqja, ndërsa ai po fshinte kokën me peshqir.
– Do ulem, do ulem, – tha dhe u ul në minderin pranë sobës.
– Për kë edepsëzkë po flet?
Dhori nuk foli, zgjati duart pranë sobës për t’u ngrohur.
– Kohë e keqe po bën sot, si dimër. Do ulemi të hamë drekë, apo do thahesh njëherë – e pyeti Violeta.
Edhe bukë do hamë, por të marr një afsh të ngrohtë njëherë.
E shoqja shtroi mbulesën e tavolinës dhe filloi të presë bukën. I hodhi një shikim shkarazi të shoqit me bisht të syrit.
– E di ç’më bëri sot ajo rrufjanka e Taqit? – filloi Dhori të flasë. Violeta lëshoi thikën e bukës mbi tavolinë dhe iu afrua të shoqit; u ul pranë tij.
– Për kë rrufjankë e ke fjalën?
– Për thuthuqkën e Taqit, që kurrë burrë mos u gjendtë për të.
– Kush Taq, Taqi ynë?
– Taqi yt, se unë s’kam të bëj me të. Po edhe ti… hajt ma, ç’farë kushurinj jeni, po nejse…
– Njeriu kur bëhet me tjetrin nuk pyet nëse je gjak apo jo. Po hë, vazhdo, ç’farë të ka ndodhur?
– Vdiq i ndjeri Taq, po ç’farë la prapa, një thuthuqkë, që kurrë burrë mos u gjendtë për të.
– Shshsht, se është gjynah nga Zoti, është edhe çupë. Mos e mallko deri te fati. Është gjynah edhe për të ëmën, Dafinën; ajo e di si po i rrit, grua e ve, pa burrë.
– Si nuk i ka ngjarë fare Dafinës; as nga Taqi nuk ka ngjarë. Ajo tjetra e motra, është më e vogël dhe nuk e njoh mirë, po kjo e madhja, Manjola, mjerrë kujt do t’ia zërë derën…
– Lëri tani mallkimet me fatet e të tjerëve se është gjynah, janë punët e Zotit ato. Më thuaj, ç’farë të ka ndodhur?
– Poo… ishim të dy me Milton. Edhe ai i papunë si unë. Ku të shkojmë, ku mos të shkojmë; i rramë tre katër herë rrugëve të qytetit. Hall të madh e ka zënë edhe atë të shkretin. E bija, Valbona, i ka shkuar 30-të vjeçe. Djali, po edhe ai nuk është i pakët, dy vjetë më i vogël se e motra. Edhe ai tjetri po i shkon 24 vjeç. Atë po më thoshte: Jam në hall të madh Dhori, ngushtë nga shtëpia, ngushtë nga ekonomia. Po ekonomisë, ç’i dhjet t’ëmën; se nuk hëngra tre herë bukë në ditë, do ha njëherë, por fatit të çupës ç’farë ti bëj, që nuk po i del, të iki edhe ajo si gjithë shoqet në rehatin e saj. Çunat të bëjnë ç’të duan, çuna janë ata.
– Për kë Milto e ke fjalën, për Milton e Sofijes? – e pyeti e shoqja e habitur.
– Jo po, të Maries. Një Milto kemi ne këtu. Kush Milto tjetër ka këtu në lagje çupë që po i ikën mosha?
– Uaa! Po ajo… – e ndërpreu të folurën Violeta, duke pritur të vazhdonte bisedën e porsanisur i shoqi.
– Eee, ajo, ajo. Nuk të pyet njeri sot po të kaloi pak mosha, si ka ardhur koha tani. Ma tha vetë me gojën e tij Miltoja: “Mosha e saj tani, besoj se nuk gjen më djem beqarë” Sikur po kërkonte ndihmë edhe nga unë.
Violeta s’po kuptonte ç’po ndodhte, gati sa nuk i tha për fejesën e Valbonës, por e mblodhi veten menjëherë. Po mendonte edhe për Manjolën; pse Dhori po shfrynte gjithë atë duf kundër saj.
– Po Manjolën, ku e takove? – e pyeti, si për t’i kujtuar të vazhdonte bisedën e porsanisur.
– Pamë qiellin që po mbyllej me re të murme e thamë të kthehemi në shtëpi pa na zënë ndonjë shi i madh. Ai na zuri që na zuri. Sikur e hapi njeri me dorë rrubinetën e çesmës, ashtu u hap edhe gryka e qiellit. Sapo u ndava me Milton, nga prapa, dëgjoj një zë femre të më thërriste. Ishte vulhumbura, Manjola e Dafinës, se nuk dua t’ia zë as emrin në gojë. Mezi po merrte frymë, si duket kishte vrapuar.
– Dhoti, Dhori!
– Po ti ku shkon në këtë mot të keq? – Sa mirë që të gjeta; kam dy orë që po të kërkoj. Isha në bashkinë e qytetit, që andej po vij. Të kërkon kryetari i bashkisë… më duket se një vend i mirë pune po të troket në derë. Duhet të shkosh sa më parë, që tani.
– Punë?
– Po, për ty. E pash vetë emrin tënd në listë. Ishit tetë veta, ti ishe i pesti. Ti bëj si të duash, unë po iki tani, se kam ca punë.
Dhori u kthye nga rruga dhe u nis drejt bashkisë.
Kur hyri në derën kryesore, qendroi para sportelit. Filloi të bisedojë me punonjësen e shërbimit.
– Kryetari ka dy ditë që nuk është këtu, ka shkuar me shërbim jashtë qytetit. Për listat që thoni ju, s’kam fare dijeni, megjithatë, prisni një minutë. Ngriti receptorin e telefonit dhe se me kë foli.
Pas pesë minutash nga shkallët Dhori pa të zbriste një grua e re, e bukur.
– Zotëri, më vjen keq që jeni munduar, sidomos në këtë ditë me shi – i tha e porsaardhura. -Tani nuk kemi ndonjë mundësi për t’ju punësuar. Ne e dimë, ju jeni në listën e urgjencës. Kur të na krijohet mundësia, do t’ju njoftojmë vetë.
– Je e sigurtë për këto që po më thua? e pyeti ai.
– Kjo është detyra ime zotëri, megjithatë, kur të vijë kryetari, ju mund të vini përsëri e të flisni me të.
-Të faleminderit shumë zonjë për sqarimin – i tha ai dhe u nis për në shtëpi.
Duke ecur rrugës, Dhori po mendohej të shkonte e të pyeste Manjolën mos ishte ndonjë keqkuptim. U nis drejt shtëpisë së Dafinës.
Kur po ngjiste shkallët, pa Manjolën të dilte nga guzhina ku rrinin zakonisht, dhe hyri në dhomën tjetër. Ajo i hodhi një shikim të shpejtë që u duk sikur po mbante të qeshurën.
Dafina kur e pa Dhorin, iu lut të hynte brenda për të pirë një kafe.
Dhori i ruhej edhe fjalëve të njerëzve, ngaqë Dafina ishte grua e ve, pa burrë, megjithëse ajo i kishte të rralla shoqet për nga karakteri.
Që kur kishte vdekur Taqi, ishte hear e parë që Dhori hynte vetëm në atë shtëpi pa të shoqen. I tha Dafinës arësyen e vajtjes atje. Fytyra e Dafinës menjëherë ndryshoi ngjyrë, herë të trëndafiltë e herë në limonti. Shtrëngoi nofullat dhe thirri të bijën.
Manjola, sapo hyri në dhomë, kur pa Dhorin e trembur dhe të mërzitur dhe rrobat e trupit të lagura, ia dha të qeshurës me të madhe.
– Hë – i tha, – kemi ndonjë të re?
Dhori e kuptoi që ishte tallur me të. Iu drejtua Dafinës: – E shikon ç’më bëri jot bijë?
Dafina u bë më tepër nervoze. Nxehtësinë e brendëshme filloi ta ndjejë në të gjitha pjesët e trupit. Nuk iu durua. I qelloi të bijës me pëllëmbë në fytyrë.
Manjola atë veprim të s’ëmës në sy të Dhorit nuk e priste.
– Mama! Pse vepron kështu? Ç’farë të keqe kam bërë unë sot më tepër se të tjerët. Sot është 1 Prill, të gjithë njerëzit argëtohen sot në këtë ditë.
– Të bëfsha gropën. Burrë për të bërë shaka me ty është ky? Shakaja nuk bëhet me hallet e njerëzve…
– Sa turp! – tha Violeta.
– Posi s’është turp – iu përgjigj ai.
– Jo jo! Më vjen turp nga Dafina – tha përsëri ajo.
– Neve, s’ka pse të na vijë turp; turp duhet t’i vijë asaj, për atë soj malli që ka në derë.
– Turp i ka ardhur asaj nga ty, përderisa i qelloi të bijës me pëllëmbë në sy tënd.
– E mirë, le të mbajmë turpin e çupës së Dafinës ne.
Violeta po rrinte e menduar me sytë ulur përdhe mbi qilim. Ia hodhi përsëri sytë të shoqit dhe e pyeti: – Domethënë, nuk është fejuar Valbona?
– Moj grua, dëgjon ti ç’po llomotis unë deri tani? Pse, për të martuar Valbonën shkova unë në bashki? Valbonën, si vajzë e mirë që është e ndihmoftë Zoti për ndonjë fat të mirë. Ne po të na jepet mundësia do ta ndihmojmë.
– Nuk është puna tek mundësia, por…
– Ç’farë por, se mos i kam unë mbyllur çunat në dhomë dhe, hajt, të marr një e t’ia jap Valbonës?
Violeta nuk foli, uli përsëri sytë përdhe.
Dhorit i pëlqenin shumë fasulet, sidomos në atë ditë me shi. Për t’i shijuar edhe më mirë, po i shoqëronte me ullinj e me qepë.
– Po ti, pse s’po ha? – e pyeti të shoqen, kur pa pjatën e saj që pothuajse s’e kishte filluar fare. – Apo ke ngrënë?
– Jo jo! Nuk kam ngrënë, ty po të prisja, por…
– Mos e mba mendjen aty tani. Ja edhe mua më zbritën nervat sapo e bisedova me ty, megjithatë, e kam një lëmsh të mbledhur nga brenda.
– Nuk e di ç’paskam sot – tha ajo. Mori një copë bukë, e futi në gojë dhe filloi ta përtypë. Edhe asaj i ishte mbledhur një lëmsh nga brenda; nuk po e mbante vendi të rinte në shtëpi. E shihte të shoqin tek hante dhe i dukej se po vonohej më shumë nga ditët e tjera në të ngrënë.
Dhori mori kafshatën e fundit të bukës bashkë me dy kokrat e ullinjve dhe i futi në gojë.
– Të hedh edhe pak gjellë? – e pyeti ajo.
– Jo, jo. U kënaqa shumë. Hahen këto të uruara fasule. – U çua nga tavolina dhe eci drejt sobës.
Edhe Violeta u ngrit dhe filloi të mbledhë pjatat. Tek e shihte të shoqen, Dhori ndjeu dënesë që i kishte folur aq ashpër me ato fjalë për Manjolën.
– Do që ta bëj tani kafen ta pijmë, apo do presësh pak? – e pyeti Violeta.
– Pse, ç’farë do bësh ti?
– Më duhet të shkoj deri tek Rita. Nuk vonohem, as pesë minuta.
– Pse, ç’i ka ndodhur Ritës?
– Jo, po…
– Mirë, shko dhe kur të kthehesh e pijmë kafen. Dëgjo – i tha ai, sapo e shoqja preku dorezën e derës për ta hapur. – Mos i thuaj gjë Ritës për ç’farë të thash, se ju gratë i keni qejf këto gjëra.
– Pse muhabete për të bërë janë këto – tha Violeta dhe doli jashtë dhomës.
Violeta po ecte me hapa të shpejtuar në rrugicë, sa që, kush e ka parë, do ketë menduar se diçka do ti ketë ndodhur. U gjend përpara portës së shtëpisë së Ritës.
– Ç’farë po më thua moj! – i tha Rita e shqetësuar, duke e parë Violetën në sy. – Nuk është e vërtetë që është fejuar Valbona? E zeza unë, shkova dhe i thash edhe Nadires, vazhdoi Rita të flasë, duke prekur faqet me duar.
– Pse edhe asaj i the ti? Po ç’të duhet ty që flet lart e poshtë?
– Ç’të duhet, thotë! Edhe Nadirja ashtu si ne u gëzua; qau edhe ajo e shkreta nga gëzimi.
Violeta po e dëgjonte dhe nuk po fliste, vetëm mblodhi pak buzët.
– Je e sigurtë që nuk është fejuar Valbona? e – pyeti përsëri Rita si për t’u bindur.
– Edhe më pyet? Unë për këtë erdha tani. Kishin qenë bashkë sot, Miltoja dhe im shoq. I kishte qarë edhe hallin e tij i shkreti për moshën e të bijës që po i kalon.
– Kur kishin biseduar, sot?
– Sot sot!
– Po shejtanit, Manjolës, kush i tha?
– Ty kush të tha, Manjola?
– Manjola, kush tjetër!
– Nuk di ç’të them, këto gjëra janë me zarar. E mira është të shkosh te Dafina, bisedoje edhe njëherë me Manjolën. Është mëkat edhe për Valbonën. Është çupë në moshë dhe i del nami kot së koti dhe mos harro, Manjola është pak çapkëne.
– Moj po… le të jetë sa të dojë çapkëne ajo; këto çapkënllëqe nuk i shkojnë tek mua.
– Unë për këtë erdha tani tek ty. Ika, se kam edhe Dhorin vetëm në shtëpi.
Kur Violeta u largua, Rita po rinte e menduar te pragu i portës. Gjaku i kishte hipur në kokë.
” Jo, jo! Do iki që tani” – tha me vete dhe eci drejt shtëpisë së Dafinës.
Trokiti në derë. Doli Manjola. – Hajde Rita, po mamaja nuk është këtu.
– Ti me kë je aty? – e pyeti Rita, që mezi po merrte frymë.
– Vetëm jam.
– Pse, ku ka shkuar jot ëmë?
Manjola psherëtiu, e pa në sy, u mendua pak pastaj tha: – Ka shkuar…, por, do vonohet ca.
– E po mirë – tha Rita, – unë për ty kam ardhur, por edhe për Dafinën.
Manjola shtrembëroi buzët si për t’i thënë se s’po e kuptonte. – Mua, ja këtu më ke.
– E po thashë, t’i them edhe Dafinës, të marim edhe Violetën dhe Nadiren e të shkojmë te Vangja, ta urojmë për fejesën e çupës, Valbonës.
Manjola kur dëgjoi këto fjalë, sa nuk ia plasi të qeshurës me të madhe, megjithëse për këtë kishte bërë fjalë me të ëmën. Kafshoi buzën e poshtëme dhe i tha: – Rita, nuk e kuptoj si e more seriozisht atë që të thashë. Unë mendova se sot është 1 Prill, megjithatë, faji është imi, që merem me plakat për të bërë shaka. Njëherë në vit është kjo ditë. Edhe ti, gjinkallë je, shkove dhe e hape në gjithë lagjen.
Ritës nuk iu durua. – Shaka për të bërë është ajo që bëre ti? Ti je vetë çupë beqare; e kupton që i del nami tjetrës? Më thua edhe gjinkallë.
Fytyra e Ritës kishte marrë një shtrembërim të theksuar. Manjola, duke e parë Ritën me atë pamje të fytyrës, sa edhe buza e poshtëme po i dridhej, iu kujtua, çfarë Rita kishte treguar njëherë për veten e saj. Kur kishte qenë e vogël ishte goditur në buzën e poshtëme dhe plaga i kishte lënë një shenjë të përjetshme. Buza e Ritës anonte pak nga ana e djathtë, sa edhe gratë e lagjes i kishin vënë nofkën, buzështrembëra. Ndërsa kur po fliste me Manjolën, buza po i dridhej më tepër. Manjola mundohej ta mbante të qeshurën, duke vënë dorën përpara gojës dhe kafshonte buzën me dhëmbë.
Rita e kuptoi që ajo nuk po shqetësohej fare për atë që kishte bërë.
– Dëgjo Manjola – i tha: Ti ndoshta kërkon të tallesh, se po e shoh, qe s’je fare e shqetësuar, por dua të them, se kjo punë ka vajtur shumë e madhe. Do të rëndojë shumë ty. Valbonës, mos i dil përpara syve, ndërsa të vëllezërit e saj, sidomos ai i vogli, ishte bërë xhind. Unë që andej po vij tani; nuk luajnë nga e tyrja ata. Donin të vinin këtu tek ty, por Miltoja nuk i la.
Manjola kur dëgjoi ato fjalë u zverdh menjëherë dhe zemra filloi t’i rrahë me shpejtësi. Gjunjët po i dridheshin, i dukej se do rrëzohej përdhe. Qeshja e mëparshme që i rinte varur në cepin e buzëve i iku menjëherë. Balli i shkëlqeu nga djersët. U përtyp, megjithëse pështyma në gojë i ishte tharë: Pastaj e pyeti: – Vërtet?
– Pse, po tallem unë? – tha Rita me njëfarë krenarie.
– Kush u tha atyre?
– Unë shkova, nuk po më mbante vendi nga gëzimi. Doja t’i uroja sa më parë.
– E shikon? Kot nuk them unë që ti je gjinkallë.- foli prap Manjola e frikësuar.
– Moj po… lëre gjinkallën ti! Ka vajtur shumë e madhe kjo punë.
Tani Manjola po e shihte Ritën, sikur ajo të ishte shpëtimtarja e saj. Po mendohej, si mund të dilte nga ai qorrsokak ku vetë kishte hyrë.
– Po vetë Valbona, çfar thoshte? – e pyeti pasi u mendua ca.
– Valbona? Ajo po i thoshte…
– Dëgjo Rita!- e ndërpreu Manjola. – Meqenëse ti që andej po vjen, të lutem shumë, mund të shkosh përsëri atje.
– Përse duhet të shkoj?
Manjola nuk foli. Vetëm po mendonte. U pendua shumë për atë shaka të tepruar që kishte bërë. Fytyra e Ritës, që para pak çasteve e kishte bërë të qeshte, tani po i dukej e frikshme. Mendonte se vetëm nga Rita varej zgjidhja e asaj ngatërese.
– Rita! Të lutem shumë! Ti duhet të shkosh menjëherë atje.
Rita lëvizi kokën në shenjë mohuese.
– Të lutem shumë Rita. Duhet ta bësh për mua. Mos u shpejto, vetëm më dëgjo. – Nuk mundi dot të fliste. Sytë menjëherë iu mbushën me lot dhe filluan t’i ridhnin në faqe. Ishte buza e Manjolës ajo, që po dridhej në ato çaste.
Rita që po e shihte në atë gjendje, iu dhimbs shumë dhe mendoi ta ndryshojë drejtimin e lojës.
– Çfarë ke? Pse qan?
Manjola nuk iu përgjigj. Ngriti dorën e majtë dhe fshiu lotët.
– E ja, se po shkoj te shtëpia e Valbonës. E ç’farë duhet t’i them, se ishte një shaka e jotja për 1 Prill?
Manjola përsëri nuk foli. Në ato çaste trishtimi që po kalonte, menjëherë iu kujtua edhe Dhori.
– Manjola! kur do t’i heqësh këto prapsira ti nga mendtë e kokës? Vërtet ke qenë vajzë e praptë e vogël, por tani në këtë moshë nuk të shkojnë më prapsitë. Ti po më thua se ishte një shaka, por moshës tënde tani nuk i shkojnë këto shaka, ashtu siç nuk më shkojnë edhe mua që po të gënjej ty në këtë ditë.
Manjola, nga ato fjalë të papritura që dëgjoi, nuk po u besonte veshëve.
– Si the? Nuk janë të vërteta të gjitha këto që po më thua?
Rita buzëqeshi, duke tundur kokën.
– Rita, të lutem, më thuaj; nuk janë të vërteta këto që më the? Nuk po vjen nga shtëpia e Valbonës ti tani?
– Si s’janë të vërteta? Janë aq shumë të vërteta, sa ç’është e vërtetë që Valbona është fejuar, ose të them më mirë që Valbonën e fejove ti sot më 1 prill.
Manjola u çlirua nga ai makth, buzëqeshi, fshiu lotët dhe tha: – Të martë dreqi buzën e shtrembër ty, se më ngrive gjakun.
– E po, kjo buza ime e shtrembër, e shpëtoi gjuhën tënde të shkurtër që po përpëlitej brenda gojës tënde të tharë.
Manjola iu afrua, e përqafoi dhe i tha: – Hajde, ulu tani të të bëj një kafe.
– Do ta pi – tha Rita, – por jo tani. Do vij më vonë me Violetën dhe Nadiren, kur të jetë edhe Dafina në shtëpi.

PENGU I DASHURIVE

March 2, 2013 by dgreca

Tregim nga Arjan Th. Kallço/

Rafti i librave atë ditë po më tundonte marrëzisht, me një nostalgji që nuk e kisha provuar kurrë më parë. Shkëndijën e saj ma dha një sekuencë filmike që më zgjoi atë dëshirë të ndrydhur nga koha dhe që kërkonte vetëm një ngacmim. Ishte natë vonë dhe shpirti po dyluftonte në një përleshje krenarish të kuptueshme midis qëndrimit në shtrat, të ftohtit përjashta sikur ta zbehte lëvizjen dhe mankthit të shfernuar se ndoshta ajo që kërkoje nuk ekzistonte më diku mes librave të shumtë. E ndava mendjen se njëra prej tyre duhej ndrydhur, sepse të dyja nuk mund të vazhdonin të përlesheshin gjatë atë natë. Fitoi qëndrimi në shtrat mes mbulesave që nxirrnin nga brenda një afsh të ngrohtë dhe përkdhelës, një lloj avulli kur temperaturat janë në zero që tek e mbështillte trupin, nuk të bëhej ta shqitje. Mbetesh zbuluar apo siç i themi lakuriq dhe përveç ndjenjës se je i pambrojtur, të shpaloset dhe fanepset edhe një tjetër, lakuriqësia si imazh i vetëm real i asaj që gjatë ditës apo natës, me ndonjë përjashtim kur epshet të futin në kurth, e mbulon me veshje të ndryshme, ndonjëherë edhe hipotetike. Mendimi i parë që të kalon nëpër mend është shprehja lakuriq si të ka bërë nëna.

Nuk ka njeri në botë – mendova- që do ta pëlqente gjithmonë atë moment tepër intim, kur nuk je i rrethuar nga të tjerë, por i dukshëm, i prekshëm edhe pse perceptimi i kalon caqet, në një mjedis tjetër. E nuk bëhet fjalë për lakuriqësinë trupore, pasi nëse nuk përjetësohet nga ndonjë klik i papritur, është gjysma e së keqes. Për një tjetër lakuriqësi e kam fjalën, atë kur del krejt i zbuluar, pa më të voglin sekret të jetës tënde, të cilin do të deshe ta ruaje që të mos ia shikonte fytyrën askush. Nëse nuk e nxjerr vetë, nuk e di askush, herët a vonë do ta nxjerrin të tjerët, nëse kanë ndarë me ty copëza jete, edhe pse të shkurtra. Kur koha kalon e fshehur edhe vetë ajo pas sekretit, lehtësimi të shoqëron gjithmonë edhe në ato momente të pakuptimta, i zhytur në qetësi dhe larg zhurmave të botës. Jeta merr kuptim vetëm kur jeton edhe ti bashkë me të njerëzit e qytetit tënd, i mposhtur nga egoizmi cmirëzi i qënies që s’lë gur pa lëvizur, me qëllim që për disa kohë t’u fshihet syve djallëzorë të qytetërimit.

Nata kaloi e qetë dhe pa shumë përpëlitje dhe ëndrra të llahtarshme, shpesh të çuditëshme, me ndonjë bisedë ku të kërkonin arsyen e mospërfshirjes së opsionit tjetër në prioritete. Aty ndaj mëngjezit, gjumi që sapo ishte larguar me një ëmbëlsi të pashpjegueshme, drita e natyrës sikur m’i risolli në mendje të gjitha përsihatjet e një nate më parë. Ndeza televizorin për të parë nëse kishte lajme të orëve të fundit që mund ta kishin tronditur botën dhe kur ke jetuar disa dhjetëvjeçarë, e kupton se tronditja depërton edhe në ndërgjegjen tënde. Pezmatohesh aq shumë, saqë ndonjëherë disa currila të vogla loti ta lagin dukshëm fytyrën. Tek i sheh në imazhet e përshpejtuara të lajmit, të ngjajnë me tipare të njohura të njerëzve që deri dje i përshëndetje kur kaloje rrugës. U uroje ditë të mbarë në atë përthyerje të vullnetëshme të kujtimeve. Pasi i rilexova edhe një herë, një lloj gëzimi ma pushtoi shpirtin dhe u duk sikur dita do të fillonte me lajme të mira. Kur mëngjesi nis me humor të paprishur të botës, atëherë ky humor sikur të imponohet edhe brenda teje dhe një atmosferë tjetër ta rrethon jetën. Ngazëllimi udhëton nëpër shpirt, ia shkel syrin zemrës si për t’i thënë që sot mos bëj naze, nuk ia hedh fare sytë urrejtjes dhe vëmendja përqëndrohet tek disa tela të ndjeshëm që sapo dëgjojnë një rezonancë jehone, ia marrin këngës. Është kënga e parë e një shpirti të çlirë. Kënga e dytë sjell të tretën e ky zgjim të ndjek pas, të shoqëron kudo edhe në rrugë. Edhe punët duket se i bën me dëshirë, edhe qëndrimi ndaj jetës aty afër është më human. Përshëndetjeve nuk mund t’ua fshehësh sytë e qelibartë të paqes së dhuruar nga heshtësia e detyrueshme e disa konvencioneve planetare.

Hapa kanatin e faqes së murit dhe futa dorën thellë midis librave të vendosur në këmbë. Pa e parë fare se cili libër ishte, mendja e drejtoi dorën pikërisht tek ai vend. Fotografia kishte kohë që priste të dilte në dritë, të thithte pak ajër të pastër, të ndryshëm nga ai i një ere të një mjedisi të mbyllur.

E gjeta më në fund – thashë – dhe ftohtësia e letrës dhe e dorës u bashkuan në një takim të papritur, por shpjet raportet filluan të ndryshonin, sepse një ngrohtësi trupore po drejtohej dhe kondesohej tek fotografia. Disa bulëza uji të papërfillta u kristalizuan poshtë mollëzave të gishtrinjve. Pakti ishte firmosur.

Ishte po ajo fotografi me ngjyra që me shumë kujdes dhe fshehtësi që ruante imazhet e një çasti të papërsëritshmë idili në disa përqafime romantike. Djali ishte fiksuar në përpjekjen e tij finale të puthjes, por që buzët ndaleshin vetëm disa centimetra nga ato të vajzës. Vajza me sytë gjysëm të mbyllur dhe me trup të dhënë plotësisht në krahët e djalit, ishte në pritje të prekjes së tyre për të treguar se ia kishte falur të gjithë dashurinë dhe pasioni mund të ndizej që në atë shkrepje. A kishte ndodhur ai takim buzësh? A ishte transmetuar ai shkëmbim pasionesh? Këtë djali nuk e tregoi kurrë. I dukej se do të zbulonte një sekret për të cilin ishte betuar që ta ruanin të mbërthyer fort në dy zemra.

Unë ti dhe gjithësia e pagojë sipër nesh – e kishte shqiptuar pa ndojtje këtë fjali me nëj frymë.

Unë ti dhe dashuria jonë e madhe – ishte përgjigjur me të njëjtin ritëm vajza.

Tani ajo fotografi nuk e kishte më kuptimin e dikurshëm, shumë gjëra kishin marrë një rrjedhë tjetër, të ndryshme nga betimi solemn dysh dhe pa dëshmimtarë, përndryshe do të gjendeshin bashkë si dikur.

Më mirë që nuk pati dëshmimtarë – belbëzova – sepse kjo fotografi nuk do të më kishte rënë në dorë. Nuk e mbaja si një peng të një dashurie që nuk jetoi gjatë apo të një betimi të mbetur jetim. Ndodhej aty si një shenjë e një lumturie që po ngrihej në fluturim, por vetëm kaq. Iu prenë krahët pak metra mbi ajrin që thithim ditëve, mbeti pezull si ai imazh i ndërprerë në mes i fotografisë dhe që u tret ngadalë në kujtimet e viteve. Sa deshën që t’i fshinin përgjithmonë kujtimet, ta zhduknin çdo gjurmë të mbetur mbi dhe’! Fluksi i parë i ideve që ta mësym mendjen mban urdhërin: harroje dashurinë, harroje gjysmën e zemrës që huajte tek e jotja! Harrimi të duket hakmarrja më e drejtë ndaj asaj lumturie që u pre’ me një goditje.

Kjo fotografi nuk ka më ngjyrime çastesh të dy qënieve të shndërruara në një shpirt të vetëm dhe me identitete të qarta. Me pak kujdes dhe ndonjë retushim linjash dhe ngjyrash, do të ishte reklama më e mirë e ndonjë filmi me zemra të thyera të një dashurie që u këput ashtu papritur, në një ditë shkurti. A thua se gjithçka ishte e shkruar me kaq saktësi në ndonjë faqe skenari dhe që duhej të përfundonte sipas këndvështrimit të regjizorit? Sot ata janë larg në të tjera dashuri duke fluturuar.

Shkurt 2013