Visar Zhiti
Roselle, Chicago/

– mbresë –

Duke shfletuar sërish antologjinë e poezive të zgjedhura të poetit Niko Kacalidha, “Heraldikët e borës”, fëshpërimën e fletëve të librit ke qejf ta krahësosh me fëshfërimat e gjetheve të një pylli dhe e ndjen se është fjala për pyllin e kujtesës, me dritëhijet e tij, dhe jo thjesht të një vetmitari, që endet andej, por të kujtesës së gjerë, njerëzore, të emocionit të saj, që atë pjesë të kohës së vet e ktheu në poezi.
Janë 50 vjet krijimtari, që dhe unë e kam të njohur qysh në rininë time të parë, gjimnazist, e një poeti të ri, Niko Kacalidha, që duket se ka mbetur i tillë, duke ruajtur atë freski e habi të bukur duke i shtuar vit pas viti përvojën dhe maturinë epike. Dëshira e atëhershme për ta njohur poetin, por që mund të mos e takoje kurrë, përmbyshet tani me poezinë e tij, aty paraqitet ai më së miri.
Dhe ke një dëshirë tjetër, si ta përkufizosh poezinë e tij, ç’mund të thuash për të dhe e gjen, ajo përkufizohet vetëm me vetveten.
Vazhdoj shfletimin, libri sikur bëhet më i dashur me autografin e autorit, i shkoj në fund, lexoj distikun e fundit:

“Mirë, në fillim ishte fjala dhe kjo
nuk lëkundet.
Po pse para ekzekutimit kërkohet
fjala e fundit?”

Tronditëse fjala ekzekutim. A mos është metaforë? Se në fund të fundit ka një çast suprem të tillë për të gjithë, po jo për jetën, jo…
Dhe kthehem prapë në krye të librit, në faqen e parë, poezi e vitit 1972, ja dhe vargu i parë:

“Unë jam paqësor si deti dhe i egër
si deti…”

Dy krahasime me të njëjtën gjë, detin dhe deti s’është thjesht “gjë”, por është metaforë jete dhe vetë jetë, zanafillë dhe përjetësi dhe dallgët e tij janë vargjet homerikë të poemës së njeriut që i rri përballë dhe thirret prej tij, në ravgime përmes shkulmeve dhe legjendave në zbulime ishujsh të rinj e stere tjetër, në kthimet kavafjane, etj, etj, ku:

“Dallga jepte shpirt
në brigjet tona”… –

kështu thotë poeti. Brigjet tona janë gjoksi ynë me një det të tërë shpirti…
Dhe futemi prapë në pyllin e kujtesës, në atë të vetes, me poezinë e Niko Kacalidhës dhe gjejmë prapë natyrë e mitologji, cicërima zogjsh e tempuj, dhimbje dhe Trojë, ikje dhe varre, drerë, Akeront, Sarandë, Helenë, Bibël, Krisht, verë, forma të tjera poezie, tercina, vendlindje, Greqia e re, një vend tjetër europian, Gjermania, udhëtime e poezi si prozë e shkurtër, flatra Shqipërie, shkronja korsive, elegancë, metafora të tjera “Trupi i agulllimit” dhe prapë etj, etj:

“Darka e shenjtë
Unë i paftuar në vetminë e detit.
Të dehurit e flaknin nëpër dallgë
dhe copë e çikë bëhej kupë e hënës.

Helena
Tre mijë vjet kërkoj nëpër Trojë
dhe gjej vetëm pleqtë mbi mure
transparencës së këmishës tënde.

Ferri i çarë
Frynte era e egërsisë së shpirtit.
Shkallëve dy këpucë të shqyera.
Mos ishin vallë të Visar Zhitit?”
…

Natyrisht s’kam si të mos ndal te kjo befasi, të gjesh emrin në varg, jo vetëm emri, por dhe këpucët, metaforë e ecjes, akoma më shumë – dhe Ferrin tënd të çarë, fat i një populli, çast dantesk…
Takim i ri dhe ku, në poezi. Më i sinqerti.
Më i sigurti dhe më i pambrojturi mes dhimbjeve dhe zemëratave si në një shtjellë…
Mbyll kopertinat e librit si për t’u mbrojtur vërtet dhe më bëhen si porta kështjelle. Nga brenda tyre kanë shkruar poetë dhe studiues, Sadik Bejko e Jani Malo, Moikom Zeqo e Gëzim Basha, ndërsa pas në shpinë Ismail Kadare e Dritëro Agolli, të gjithë e gjejnë të arrirë dhe të virtytshme poezinë e Niko Kacalidhës, poetit shqiptar dhe grek bashkë, truall nga njëri dhe qiell nga tjetri, po dhe e ndërsjellta dhe deti i përbashkët, Joni: poezia.

– përsiatje nga Visar Zhiti -/

Është koha më e rëndësishme

dhe më e rrezikshmja ajo e mbasfitores…

Dhe dëgjojmë për fitoret që ndodhin në vendin tonë, aq shumë të përsëritura, fitore të njëllojta, që entuziazmojnë shumë e shumë njerëz njëlloj, kur s’kuptohet çfarë u fitua dhe kush dhe pse është fitore prapë ajo që s’ishte fitore as herën e parë, madje jo dhe aq e mirë, ngulmimi s’është fitore, etj, etj, ndërkaq më përsillen befas në mendje vargjet e pamëshirshme të Nolit, edhe pse si një terapi dëshpëruese:

“Ti dhe të tjerët pleq do të ngelni,

Tokën e Shenjtë kurrë s’e shkelni

Skllevër, bij-skllevësh, s’e meritoni

Se liri s’doni!…”

Çfarë s’meritojmë, Imzot?…

Është poezia e tij me gjuhë biblike,“Moisiu në Mal”, dhe ashtu si Bibla me vlerë të përjetëshme, edhe poezia e Fan Nolit ka porosi të tilla që më duken aktuale për fitoret apokrife, pas të cilave nuk ka mbërritje.

Po ta lexojmë edhe një herë të gjithë poezinë për bukurinë e saj të egër:

MOISIU NË MAL

Ngjitet përpjetë Malit të shkretë

Krye-Profeti trimi me fletë,

Të bisedonjë me Perëndinë

Për Palestinë.

Arrin në majë lart i kapitur,

Qëndron me frikë, pret i tronditur,

Dhe Jehovaj i flet prej një reje

Me zë rrufeje:

“Ti dhe të tjerët pleq do të ngelni,

Tokën e Shenjtë kurrë s’e shkelni

Skllevër, bij-skllevësh, s’e meritoni

Se liri s’doni !”

Krye-Profetit dita i ngryset

Dhe shpirt-këputur përdhe përmbyset

Me lot në sy, me zemër të ngrirë

I lyp mëshirë.

Pse kaqë gjatë, Zot, m’arratise,

Pse më përplase, më përpëlise,

Pse shpresën dyzet vjet ma ushqeve,

Dhe sot ma preve ?

“Nëm Dhen’ e Lirë! Zot ku ma ke?”

“Shiko, i tha, dhe ja ku e pe.”

Së largu Zoti ia pasqyron,

Dhe e shikon.

Ja Nazareti, ja Bethlehemi,

Lum’ i Jordanit, Jerusalemi,

Mal’ i Sionës, Bethsaidaja,

Dhe Golgothaja,

Sheh gasn’ e pritmë për djalërinë

Dhe shkretëtirën për pleqërinë,

Atje sa bukur, këtu sa zi,

O Moisi.

Këtej ka dimrin, andej pranverën,

Kërkon parajsën, vdes në Skëterrën;

Ajme, sa vrer, sa keq e sa zor,

Liberator!

Si përzihen fitorja me mosfitoren! Premtimi me ëndrrën, antiteza me pranverën dhe dimrin, me parajsën dhe skëterrën… me ne dhe ne, që mbetemi përballë tyre, pa ditur të zgjedhim…

Mund të flitet shumë e më shumë për këtë poezi, por s’po shkoj më tej, veç dua të them se ajo më sjell mua, e kam me veten, dhe dy imazhe të fuqishme, e para, skulpturën mahnitëse të Moisiut të Michelangelo-s, që gjendet në Romë, në Kishën ”San Pietro in Vincoli”, ku familjarisht shkonim shpesh ta admironim, me orë të tëra rrinim para saj, më vonë u gëzova kur lexova se aty vinte shpesh që të shikonte “Moisiun”edhe Zigmund Freud i ri…

Ajo është vërtet një triumf me artin.

Po entuziazmi ynë për fitoret tona abdsurde, për të mos thënë të dēmshme, mos kanë nevojë për “Frojdin”, për psikiatër? – pyeta veten befas.

Poezia “Moisiu në Mal” është shkruar nja një shekull më parë dhe tani e mora nga “Albumi” i Nolit, të cilin, kur e botoi në Vitin 1946, ua kushtoi fitimtarëve të luftës, atyre që më pas ndërtuan mbylljen dhe ferrin e shqiptarëve e Noli do të prishej përfundimisht me ta. Neve do të na mbetej frika nga fitoret… duket sikur të tilla do t’i kishim…

Po të dalim tek e dyta, tek imazhi i Imzot Fan Noli, poet dhe gjeni i përkthimit, që i solli shqipes triumfalisht një Hamlet e Makbeth e një Don Kishot magjepsës, që Khajamin e bëri të dehej shqip, por ja, që i shkrepte dhe atij për fitore të mbrapshta duke u bërë “kryeministri që i binte fyellit”, siç e thotë dhe vetë, i pa parë, që solli ambasadën bolshevike në Tiranë, të parën në Ballkan. Dhe u përsërit e u përsërit, kryeministër jo me fyell, s’dua të flas për ata me karabina e kallashnikovë, por me penel. Nejse, Noli solli një tjetër fitore të madhe, që lidhet me shpirtin dhe identitetin, që s’po dimë ta ruajmë vërtet, themeloi Kishën Autoqefale Ortodokse Shqiptare. Noli risolli dhe fantazmën heroike e frymëzuese të Gjergj Kastrioti – Skënderbeut, që e kishte marë emrin nga Shën Gjergji që mposhti Dragoin mizor dhe dhunues. Me emrin Gjergj triumfoi rilindja jonë…

KONJAKU “SKËNDERBEU”.

Dhe ne fitoret skënderbejane i shndërruam në një patriotizëm romantik, që si për t’u dehur prej tij, i shtydhëm dhe në një shishe konjaku me famë, madje dhe në botë, “Konjak Skënderbeu”. Dhe po përsërisim fitoret pa kuptim, ndërsa në entuziazmin e një ditë më pas, duke pëplasur gotat gjumëndjellëse plot me urime, biem si rishtarë në makthin e paharruar, pa parandjenja, aq më mirë, se ndoshta s’do të përsëritet e kaluara aq tamam. Na i tha dhe një Gjergj bashkëvuajtës, që erdhi nga burgjet dhe ëndrra, kërkoi fitoret morale si (ri)fillim, t’i arrinim bashkarisht, por e lamë mënjanë, duke ia mbyllur rrugën, që na e tregoi për një çast…

Roselle, Chicago, 30. 07. 2023

– Përshtypje dhe imazhe nga përurimi –

Nga Visar Zhiti

BIBLIOTEKA DHE FOSHNJA: …erdhën njerëz të bukur në Bibliotekën e bukur në Downers Grove, Chicago. Salla e bukur, me ato radhët e gjata me karrige, që nga pianoja e deri te dera në fund, po mbushej me shpejtësi dhe, teksa uleshin, vazhdonin bisedat me njëri-tjetrin. Po bëhemi Shqipëri dhe këtu, e madhe në zemër, ja, kemi shqiptarë të Shqipërisë, nga Kosova e Çamëria, nga Maqedonia e Veriut (e Jugut për ne) e nga Mali i Zi, po, po, por jemi dhe amerikanë…
Kishin ardhur dhe nga qytete të tjerë, madje dhe nga shtetet pranë, ishte dhe një nga Gjermania, Altini, të rinj plot, por edhe flokëzbardhur siç janë luleborat këtej dhe shkonin te tryezat ku ishte libri, e merrnin dhe kërkonin autorin. U krijuan radhë të vogla e të shpeshta para tij, donin një autograf…

Shih, shih, dhe një fëmijë i vogël, e mbajnë në krahë, s’është bërë ende një vjeç, e kanë marrë me vete mami me babin Bledi Stefa, Davidi i bukur, dua dhe unë ta marr në krahë, pranë është dhe një babi tjetër, i Olivias, që i bëri 40 ditë. Në karrocën e tij Davidit mbase i kishin vënë ndonjë libër me figura, por ai xhaxhi që çeli veprimtarinë, Taipi, edhe ai sapo është bërë gjysh me Elirën, tha se jemi mbledhur të gjithë për një libër tjetër, “Këpuca e aktorit” të xhaxhi Visarit…
Do të flasim për të sotmen dhe të ardhmen, duke kujtuar dhe të shkuarën, kështu është romani që na ka mbledhur këtu.

FILLUAM: …E organizojmë këtë takim ne, Klubi Shqiptar i Librit, e vazhdoi fjalën e tij të mirëseardhjes Taip Beshiri, jemi një grup shokësh e miqsh, që mblidhemi shpesh e vendosëm të hapemi më shumë me ju. Së pari tha ai, do të lexoj përshëndetjen që Presidenti i Shoqatës së shkrimtarëve shqiptaro-amerikanë, Adnand Mehmeti, dërgonte nga New Yorku. Dhe ia lë drejtimin e veprimtarisë Dr. Jani Gjonit. Ai menjëherë foli se ç’ishte ky roman, arketipin dhe vlerat që sjell, “Këpuca e aktorit” si metaforë e ecjes dhe ftoi Odise Priftin të thotë dy fjalë për jetën e autorit dhe veprat e tij.
Dhe u vazhdua me diskutim e parë nga Doktor Minella Aleksi, ndërkohë dhe ai autor i një libri dhe i shumë artikujve në media, ai lexoi shkrimin e tij kritik që kishte botuar në gazetën ExLibris, ku ndër të tjera cekte raportet e romanit “Këpuca e aktorit” më të vërtetat dhe historinë, me shpërpjestimet dhe zbehjet që krijohen me ata që bëjnë histori…
Edhe Inxh. Artan Nati, që po shkruan dendur artikuj në gazeta, shikoi lidhjet e romanit me mitologjinë e lashtë, por dhe me politikën e ditës.
Edhe Inxhinieri tjetër Milto Skrami në fjalën e tij zbuloi vlera të tjera, që e bëjnë romanin modern, tërheqës, ndër më të rëndësishmit në botimet e reja.
Përsëri vjen në foltore Taipi dhe lexon fjalën e Doktor Xhabir Alilit, i cili ka ikur në vendlindje, në Maqedoni. Edhe shoku ynë i grupit Dhimo Jano ka ikur në Greqi dhe mungon diskutimi i tij, por jo meraku për këtë takim.
Ja, në foltore shkon Dr. Ernest Nasto, Fjala i tij ngrihet dhe kap pjesën qiellore, andej nga na vijnë shpirtërat, bukuria e tyre hyjnore, Nënë Tereza, thotë ai, At’ Fishta, Frashëri… Atjoni, Hiri (Grace) etj, etj.
Po si u shkruar ky roman?

Drejtuesi i takimit, Jani, fton të flasë bashkëshorten e autorit, Eda Agaj Zhiti dhe ajo nxjerr disa ”sekrete”, por dhe i thur një himn bibliotekave, që ruajnë kujtesën e botës. Jam e emocionuar, tha ajo, kam përballë mësuesin tim të parë, tim atë…Profesor Gezim Basha kërkon fjalën. Ka ardhur nga larg. Jep lëndën e letërsisë në një kolegj në shtetin pranë, është kritik letrar dhe përkthyes, e paraqet drejtuesi i veprintarisë.
Gëzimi sjell vërtet gëzim mendimi dhe emocionesh. Me elegancën e fjalës u thotë të pranishmëve se letërsia lexohet vetëm si e tillë, as si histori e as si politikë. Në romanin “Këpuca e aktorit”, që sa nis, shohim presat e kovës së një ekskavatori si thika, ato lajmërojnë një krim shtetëror dhe në fund lexojmë, ‘…jam shtatzënë dhe ndjeu brenda vetes qiell plot dritë.’ Kjo është shpresë dhe poezi, autori është poet… Gëzimi lavdëroi veprimtarinë, praninë, nivelin e lartë të diskutimeve, rrallë kam parë takime të tilla shqiptarësh, përfundoi ai.
Foli dhe një mërgimtar i hershëm, Fejzi Sulejmani, i arratisur nga Shqipëria dikur dhe me znj. Vjollca nisën pyetjet nga salla.
Po i shikoja me dashuri njerëzit përballë. Davidi i vogël aty ishte ende, në krahët e të atit dhe lëshonte zëra gazmorë. Ishte hera e parë që merrte pjesë në përurimin e një libri. Dashi xhironte me celular. Te tryeza e librave rrinte në këmbë bashkëqytetari im, lushnjari Bujar… Të njohur plot. Të gjithë dinin të dëgjonin bukur… Pranë familjarëve dhe Leka Brisku, diakoni i parë shqiptar në shtetin Illinois, ja dhe Edlira… në rreshtin tjetër, Elsa me Nikon, ja dhe Nikoja tjetër me Merin… Imelda… Rita, Vjollca… Mirela me Nasin… Nebiu, Turi më tutje, Tasi, Elvisi… Labi… Ray me bashkëshorten, Fatmiri me bashkëshorten, Mirjani me bashkëshortin, Mondi… Agroni… Arben Bejleri… Mynyri, Artedi… etj, etj, ndjeva dritën e yllësive të kaq shumë syve që më rrethonin bukur… e ç’mund të thosha, që sjell përshëndetjet nga Shtëpia Botuese Onufri në Tiranë, nga drejtoresha, znj. Hudhri, të redaktorit nga Rumania, Dr. Luan Topciu, të miqve nga Miçigani, nga Wisconsin? Këtu folën kaq bukur të gjithë dhe ju jeni kaq të bukur të gjithë, veçse mirënjohje pafund… dhe erdhën të tjerë përsëri të më kërkoni autografe, u ula sërish në tryezën mes dy vazosh të mëdha me lule të bukura, lule motre, flatra shqiponje… dikush vinte me dy libra, donte autograf për një të tijin, që s’erdhi dot, ishte në punë, për në Shqiperi e donte një tjetër autografin, me tre libra, me pesë… çastet m’u bënë lule… një vazo tjetër e përhershme… dolëm… sheshi para Bibiotekës ishte plot me vetura, në shumë prej tyre në ndenjësen tjetër ishte dhe një libër i ri, ku do ta çonin, në shtëpi, në të ardhmen?… Eda ashtu ishte lutur.

FJALA NGA DR. JANI GJONI

“KEPUCA E AKTORIT” NJË ARKETIP LETRAR MJESHTËROR

Libri “Këpuca e Aktorit” i shkrimtarit Visar Zhiti është një vepër letrare e rëndësishme dhe e vlefshme që sapo erdhi në peisazhin e letërsisë shqiptare. Ajo është shtesa e fundit nëtërësinë e veprave të sjella nga Zhiti përpara publikut lexues. Nëpërmjet këtij romani, autori trajton tema të gjëra dhe komplekse që reflektojnë përvojën e jetës dhe mendime të thella të artikuluara në mënyre poetike për njerezit, vendin dhe historinë e Shqiperisë.

Libri është një arketip letrar i krijuar me mjeshtëri nga Visar Zhiti, që çon lexuesit në një udhëtim të larmishëm dhe tërheqës në horizontin historik dhe shoqëror të Shqipërisë. Struktura narrative e tij mpleks në mënyrë të përsosur elemente të mitologjisë, besimit dhe historisë moderne, duke ofruar një eksplorim shumëdimensional të përvojës njerëzore në shoqerinë tonë. Libri ndahet në tre pjesë kryesore të cilat janë rrjedhim i natyrshëm i ngjarjeve në epoka të ndryshme, dhe që nga faqet e para, lexuesi zhytet në një botë magjepsëse, e ngjashme me epikat e mëdha homerike. Prania e personazheve si Hektori, Moisiu, Maria, Hëna, Donika, e Nënë Tereza krijojnë një tablo të gjallë që lidh të kaluarën e largët dhe të afërt me kohërat moderne. “Kepuca e Aktorit” është në mënyrë simbolike udhetimi në kohë i Shqipërisënëpërmjet karaktereve e ngjarjeve të goditura të përshkruara me mjeshtëri nga shkrimtari.

Ndërsa lexuesit vazhdojnë të thellohen në lexim, ata zhvendosen në histori, në periudhat e turbullta të Luftës së Parë dhe Luftës së Dytë Botërore ku fati i Shqipërisë dhe i popullit të saj varej në kufijtë e një ekzistencializmi delikat. Tregimi mjeshtëror i Zhitit i jep jetë këtyre udhëkryqevehistorike me magjinë e metaforës, duke kapur thelbin e çdo kohe me detaje të kuptueshme për këdo. Përmes protagonisteve, lexuesit përjetojnë vështirësitë dhe sakrificat e individëve të kapur në marrëzinë e luftës, shohin jetët e tyre të përpjekura me fatet e kombëve. Aftësia e autorit për të lidhur së bashku narrativat dhe periudhat e ndryshme lejon një kuptim të ndërvarur e më të gjërë të identitetit të Shqipërisë dhe vendit të saj në kontekstin kohor. Autori shkel qetësisht tabutë e racave, kombësive dhe përkatësive tribale, duke ecur në territorin e egërsisë njerëzore, por pa e tejkaluar ne kufinjtëe vulgaritetit. Gjuha e pasur e shkrimtarit dhe ngjyrat e fuqishme që përdor krijojnë një tablo të plotë dhe një përshkrim romantik të Shqipërisë në fillimet e saj në shekullin e 20.

Një aspekt i rëndësishëm i librit është stili tekstual i Zhitit, i cili është i veçantë, unik dhe virtual. Ai shpreh ide dhe emocione nëpërmjet fjalëve të thjeshta e simbolike, duke krijuar një atmosferë poetike të veçantë. Shqipja e tij është e pastër dhe e qartë, ai përdor imazhe të fuqishme për të dhënë situata komplekse. Në përgjithësi, libri “Kepuca e Aktorit” është një vepër e thellë dhe e frymëzuar nga ndjenjat patriotike. Zhiti shpalos talentin si shkrimtar nëpërmjet tregimtarisë origjinale dhe trajtimit estetik të temave të rëndësishme. Ky libër ofron një perspektivë marramendëse mbi identitetin, dramën dhe kuptimin e ekzistencës së njeriut, duke bërë që lexuesi të reflektojë dhe të përsiasë për çështjet e shumta.

Në këtë roman Zhiti i përshkruan karakteret si pjesëtarë të një trupe teatrale, të cilët luajnë rolet e tyre në skenën e jetës. Për ta, jeta është një teatër i madh, ku secili prej nesh luan një rol të veçantë. Përmes personazheve të tij, ai shpreh konfuzionin dhe peshën emocionale që vjen me përgjegjësitë dhe pritshmëritë e shoqërisë ndaj nesh. Tensionet dhe kontradiktat e identiteteve shpalosin aktet e humbjes, ndarjes, frikës dhe dëshirës për të gjetur qëllimin e njerëzve në jetë. Duke ndjekur rrugëtimin e jetës, ata përballen me sfida të ndryshme dhe kërkojnë të zbulojnë vetveten. Shkrimtari shprehet – se roli që kemi në jetë nuk është gjithmonë i vullnetshëm, por shpesh imponohet nga pritshmëritë e jashtme dhe rrethanat. Për shkak të kësaj, karakteret përjetojnë konfliktin midis pritshmërive të jashtme dhe dëshirave të tyre të brendshme.

Një tipar tjetër stilistik është ndërthurja nga shkrimi normal në atë korsiv (italik). Ky ndryshim krijon një lehtësi në kalimin nga një gjëndje në tjetrën dhe shërben si një urë lidhëse midis ngjarjeve të ndryshme pa u bllokuar nga ndarja e kapitujve. Kjo bën që leximi i historisë të jetë më i rrjedhshëm dhe më i natyrshëm duke zvogëluar rutinën me befasira.

Gravitetin kryesor në roman e zë paraqitja e diktaturës komuniste që mbajti Shqipërinë të mbyllur e izoluar pas Luftës së Dytë Botërore. Konturimet e qarta dhe gjuha evokative e Autorit paraqesin imazhe të atmosferës së frikës dhe shtypjes që mbizotëronte në çdo hapësire të jetës së përditshme. Duke u fokusuar në përvojat e personazheve, autori zbërthen ndikimin e thellë të sundimit totalitar mbipsikën njerëzore, ankthin dhe luftën e brendshme që përballen individët në këtë shoqëri. Frika e dhunës dhe propoganda djallëzore krijuan dyzimin e personalitetit të njeriut, pasojat e sëcilës ndjehen akoma. Ndonëse nën diktaturë, njerëzit nuk ndaluan të jenë humanë duke shprehur emocionet, gëzimin, dashurinë, dhe mirësinë si tipare qenësore – diktati nuk e vrau dot njerëzoren. Mardhëniet intime të personazheve nëpër sfidat e ashpëra qartësohen si një revoltë natyrale që nuk pyet për kufinjtë artificialë. Mbi të gjitha, ai i nxjerr në pah vlerat dhe bukurinë e shpirtit njerëzor, të cilat nuk mund të bllokohen as nga diktatura më e ashpër.

Post diktatura, pas viteve 1990, e rrëmben Shqiperinë nërrejdha e stuhi në të cilat inercia dhe nostalgjia e së shkuarës trazuan keqas mëndjet e ndjenjat e shqiptarëve për njëperiudhe jo të shkurtër. Shoqëria përjetoi absurde dhe mashtrime nga njerëz të ndotur prej së kaluarës, të cilët u prezantuan si fytyra e së ardhmes duke ngadalësuar e penguar zhvillimin demokratik të vëndit.

Në roman, autori në mes të tjerave merret me brezin e ri, mefenomenet e dallgët që e tashmja po përballet, me ndryshimet gjeopolitike e shoqërore, me historinë e re moderne që po jetojmë. Kufijtë e shteteve pothuajse janë venitur, globalizmi me internetin ka çliruar mundësitë për një komunikim tëgjithanshëm, lëvizja e lirë ndërthur jetën e personazheve në skena të reja. Ngjarjet natyrshëm kalojnë në kontinent tjetër, lëvizin njëlloj si në të shkuarën nga një qytet në tjetrin, karakteret lundrojnë me emocione e ndjenjat njerëzore, me veprime në një hartë më të madhe.

Aq me vërtetësi dhe me besueshmëri kalojnë kapitujt sa tëkrijojnë përshtypjen e një vepre autobiografike, por në fakt ajo është një krijim fikshën. Tregimtaria me një gjuhë të pasur të jep mundësinë për të përjetuar emocionet, përvojat dhe mardhëniet ndërkarakteriale. Monologu i gjatë i Hektorit, personazhit kryesor, vjen si një film personal duke e vendosur lexuesin në qëndër të ngjarjeve dhe duke e bërë udhëtimin nëpër faqet e librit më të ngjitshëm.

Në përfundim, libri “Kepuca e Aktorit” është një vepër e mrekullueshme letrare që përshkruan ngjarjet historike me sy kritik e estetikë të fuqishme. Romani është një biografi e Sqipërisë e rëfyer në mënyrë artistike, mbase më e mira e këtyre kohëve.

PERSHENDETJA NGA ADNAN MEHMETI

President i Shoqates se Shkrimtareve Shqiptaro-Amerikane

Sa bukur të jesh në festën tuaj

Të nderuar miq të “KLubit të Librit”!

Sot jam shumë i nderuar dhe i lumtur sepse përkon në një event kulturor në komunitet. Ndokush prej jush do të nxitojë të thotë: “Është ditëlindja jote!”. Por, kjo është shumë personale, përballë një eventi letrar.

Bota njeh mjaft ambasadorë shtetesh me zyra, makina, shkresa, takime zyrtare, po ka ca ambasadorë të veçantë që mund t’i quajmë thjeshtë Ambasadorët e librit. Kur flasim për Visar Zhitin ai i ka të dyja këto emërtime, që i japin jetës së tij kurorë nderimi dhe na e bëjnë më të bukur e të dobishme jetën tonë kudo ku shkojmë.

Në Çikago, sot janë mbledhur një grup miqsh, shkrimtarësh të përfshirë te Klubi i Librit. Ua kemi lakmi.

Dëshirojmë të jemi aty, po qe se është mundësia.

Të ishim në rreshtin e parë të bibliotekës, që të jemi sa më afër shkrimtarit Visar Zhiti, autorit të ardhuruar prej të gjithëve, pa përjashtim.

Të bëjmë një foto.

Të blejmë nga një kopje të romanit “Këpucët e aktorit”

Të dëgjojmë vetë autorin e me vrap të shkojmë për ta lexuar brenda natës.

Në mesin tuaj sot gjenden shumë emra të njohur, që janë dhe miqtë e mi…

Sa mirë!

Sa emocion!

Të gjithë i përshëndes.

Ju kam zili për iniciativën për bashkëpunimin, për përurimin e librit shqip, duke filluar nga vendlindja e Heminguej…Ju mirëpresim në Nju York, për ta vazhduar në Boston, Philadelphia e gjetkë… Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë dhe unë si President i saj e përshëndes. Kryesia e Shoqates, dashamirësit të librit, njerëz të mrekullueshëm, e mirëpresin.

I dashur Visar, Anëtar Nderi, i Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë, jemi me fat që ju kemi.

Ne gjejmë frymëzim nga veprat tuaja letrare.

Sot, na bën më shumë krenar…

Juaji

Adnani

New York, 15 korrik 2023

Nga Visar Zhiti -/

Ukraina qëndron… Ajo po lufton, po lufton dhe me libra, me poezi, po fiton…Bota u trondit sërish, kur u vra nga bombardimet poetja dhe romancierja e re Victoria Amelina, dëshmitarja e sulmeve ruse, me artin e saj. Mediat në Perëndim, në Itali, Francë, etj, e deri në SHBA e shpërndanë lajmin e kobshëm: po bombardohet poezia…

Edhe një miku ynë shkrimtar, Dashnor Kokonozi, shkruajti i pari për atë…

Ukraina na dhimbet, Ukraina na mrekullon, vazhdon jo vetëm luftën, por dhe luftën kulturore, takimet letrare, çmimet, përkujtimoret, botimet, ja, Panairi i Librit në kryeqytet, në Kyiv, etj, etj.

Miku dhe poeti i dashur ukrainas Dmytro Chystiak nxori një antologji të poezisë së popullit të tij, “Klarinetat diellore”, me nja 50 poetë, në gjuhet frënge dhe atë italiane dhe po përurohet si të ishte një mision. Ai kujton ata që kanë mbështetur Ukrainën tani, poezinë e saj të lirisë dhe rendit vendet nga janë: Shqipëri, Belgjikë, Brazil, Spanjë, Itali, Kanada, Poloni, Rumani, Slloveni, Turqi, Hungari, Francë, Zvicër… Shqipëria sigurisht është e para se fillon me A, Albania. Ndërkaq atje, në Ukrainë, edhe pse janë të gjithë të armatosur, nuk po gjej ankesa që s’është ky poet apo ai a unë e të qëllojnë mbi antologjistin, të marrin tanksin dhe të hedhin predha mbi shtëpinë botuese a raketa mbi promovimet…

Vetëm pushtuesit rusë vranë dhe një shkrimtare ukrainase së fundmi, Victoria Amelina, 37 vjeçe, ishte më koleget e saj të huaj në një pizzeri dhe po bisedonin për organizimin e Festivalit të ri të poezisë, “New York”, poezia si metropol…

Ndërkaq në Kiev para u bë Panairi i Librit, pllakati i tij, punim i çiftit të dy artistëve, Romana Rymanyshyn dhe Andriy Lesiv, bëri “xhiron e botës”, sepse “Librat janë mbrojtje kundër çmendurive të çdo lloji”, shkruanin gazetat dhe kompozimi ishte i tillë, shikojeni: poshtë një libri të hapur si nën një strehim janë njerëz, burra që mbajnë librin mbi krye, me shpatulla, me krahë, me muskujt e mendjes e të shpirtit, edhe një foshnjë nga karroca e saj zgjat këmbkat të mbajë librin të mos bjerë, edhe një njeri me bastun mundohet të largojë një gjarpër në anë, kurse sipër librit rrumujshëm janë raketat, avionët luftarakë bombardues, tanket, (pikërisht mbi këmbkat e foshnjës), misilet, shkrepëtimat e tyre mizore, shenjat e trafikut të vdekjes…

Dhe një shkrimtare u vra… ciflat e bombave na kapën të gjithëve, mishi i poezisë rrjedh gjak…

Tre poezi të saj këtu, trini në nderim të triumfit të jetës mbi vdekjen, të qëllimit hyjnor, të vetë poezisë që po lufton, të Victoria Amelina-s, të atij çasti, për ju…

VICTORIA AMELINA

(1 Janar 1986 – 1 Korrik 2023)

STATISTIKAT E HUMBJEVE…

Statistikat e humbjeve tona janë sekrete,

deri në fund të luftës, nuk ka shifra.

Aty do të jetë fqinji, burri i asaj gruas

eksentrike që mbolli lulet e kuqe.

Miku, i cili nuk lajmëroi askënd.

Mësuesi që e pëlqenim aq shumë.

Ajo vajza irrituese dhe piktori

i çmuar nga të gjithë, që e dashuronin.

Në emër të sekretit shtetëror,

Betohem, nuk do t’i numëroj

të rënët tanë,

Nuk do t’i numëroj deri në rraskapitje

dhe deri në fund të luftës.

(Në fakt u përpoqa të numëroj – por

e humba.)

Lviv, 7. V. 2022

SIRENAT

Sirenat e sulmit ajror në të gjithë vendin

Ndjehen sikur të gjithë

janë nxjerrë jashtë për ekzekutim

Por vetëm një person është

në shënjestër

Zakonisht ai më këndej…

Këtë herë jo ti; gjithçka e qartë.

NUK SHKRUAJ POEZI

Nuk shkruaj poezi

shkruaj prozë

Por realiteti i luftës

i ha shenjat e pikësimit

kohezioni i fakteve

kohezionin ha

Sikur në gjuhë

të kishte rënë një granatë

copërat e gjuhës

janë poezi

por unë s’jam

dhe as kjo nuk është.

Ajo është në Charkiv

Ajo po lufton

Përktheu: Eda Zhiti