Archives for October 2016

SOT, DR. SALI BERISHA – 72 VJEÇ

October 15, 2016 by dgreca

Nga Ramiz LUSHAJ/

Qyshse nga rinia ime mbaj mend një thanie popullore të trevës së vendlindjes time: kur ndokujt në oda malësore, në “rrugë të madhe” apo kur ndokush ndërmerrte ndonjë mision të vështirë e të gjatë, iu thuhej ballëpërballë: nuk kie me mujt me e bă apo me pas kohë me e krye këtë apo atë punë “edhe në rrnofsh sa Isuf Rexha i Berishës”.

E kush ishte ky njeri emblematik popullor?

Pa mëdyshje, një nga atdhetarët e njohur të Rilindjes Kombëtare Shqiptare, i lindun në kullën e Berishajve në Rrafshin e Tropojës (së Vjetër ) i lindun në vitin 1793, para katër shekujve kalendarik dhe vdek 120 vjeç në fill të nëntorit 1913 kur Malësia e Gjakovës u muhaxhir në Shkodër, pasi 7 divizione me 12.000 forca serbo-malazeze të primë nga gjenerali sllav Vashoviq e oficer si Savo Lazaraviç (Savë Batarja) mësynë përgjakshëm ndaj tropojanëve dhe i dogjën kulla, stane, pemë.

Kombëtari Isuf Rexha kur ishte 52 vjeç iu prini berishasve të vet të Rrafshit të Tropojës (Ast) të inkuadruem në flamurin e bajrakut të Shipshanit me Din Bajram Bajraktarin, përkrah 8.000 luftëtarëve të Malësisë së Gjakovës e të Rekës, të primë edhe nga Haxhi Brahim Bajraktari i Gashit, Binak Alia nga Krasniqja etj. mori pjesë në Kryengritjen kundër Reformave të Tanzimatit dhe i thyen në Qafë të Morinës (edhe në Qafë të Prushit, etj.) mijëra forca otomane të Reshit Pashës duke i largue edhe nga qyteti historik i Gjakovës, i hapën burgjet e i liruan të burgosurit, etj. Kjo kryengritje malësore nuk i lejoi Portës së Lartë t’ia cënonte autonominë Malësisë së Gjakovës, etj.

Luftëtari aktiv Isuf Rexha (i Rexhë Ali Isufit të Mark Vatë Deskut) me berishasit e vet në territorin e bajrakut të Shipshanit, me Din Bajram Bajraktarin, përkrah mijëra forcave të Malësisë së Gjakovës etj. mori pjesë edhe në disa luftna të viteve 1852-1854 dhe 1872-1875 në mbrojtje të Plavë-Gucisë deri në Moraç kundër forcave pushtuese serbe e malazeze, që sulmonin toka etnike e popullsinë vitale shqiptare të saj me bekimin e ndihmën e gjithanshme të Perandorisë së Rusisë, si dhe në kryengritjet e Malësisë (1867-1870) kundër otomanëve.

Ndonëse në moshë të thyeme, i hipun në kali shale, i fort armatosun, bashkë me dy djemtë e tij, me Colin e Muslinë, mori pjesë me bajrakun e Shipshanit, të Gashit, etj. në Aksionin e Gjakovës në shtator 1878, ku u vra edhe Maxharr Pasha (Sharl Detua ose Mehmet Ali Pasha) pjesmarrës në Kongresin e Berlinit.

Në “Luftën e Nokshiqit”, e vlerësueme si “Parathania e Pavarësisë” në Vlorë (1912) mori pjesë edhe Halil Isuf Rexha (gjyshi i Sali Berishës) bashkë me berishasit e vet në Rrafshin e Tropojës, etj.

Një emën të nderuar lanë edhe Zeqir Halil Isufi, “Qytetar Nderi” i komunës së Tropojës, pjesmarrës në Kuvendin e Junikut (1912) dhe në Kryengritjen e Përgjithshme deri në Shkup (12 gusht 1912), kryengritje që çoi në Shpalljen e Pavarësisë.

Po ky atdhetari Isuf Rexhë Berisha, babagjyshi i Sali Berishës, u bă mjaft i njoftun edhe për jetëgjatësinë e tij. 120 vjet jetë. Mbi një shekull. Dhe, si i thonë asaj shprehjes së mirë “pa iu bă nevojtar kurrkujt”. Edhe në vitfundin e jetës së vet, teksa ecte mbi kali, e mbante trupin drejt dhe prej larg i shihte njerëzit dhe iu thirrke në emën. Pati një jetë aktive. Po edhe dy nipat e tij kanë jetue gjatë: Zeqir Halil Isufi 97 vjeç dhe Ram Halil Isufi 94 vjeç. Janë gen jetë gjatë.

Iu ka ngjarë në gjak e prag, në jetë e në veprimtari, edhe lideri historik i shqiptarëve, prof. dr. Sali Berisha, që ecë në kambë si lis dhe sy-sheh si shqiponjë n fluturim lartesive, që punon me vitalitet të lartë si një i ri dhe nuk njeh moshë të tretë, me një memorie të admirueshme, me aftësi përkushtuese për njerëzit e të ardhmen, për kombin shqiptar.

Ky lider jetëgjatë e punëmadh kombëtar, lideri historik i shqiptarëve, prof. dr. Sali Berisha, teksa iu përngjan brezave të vet paraadhës jetëgjatë e atdhetar si babagjyshit te tij – Isuf Rexha, gjyshit të tij – Halil Isufit , mixhës së tij – Zeqir Halili dhe babës së tij -Ram Halil Berisha.

Sivjet, më 15 tetor 2016, prof. dr. Sali Berisha, mbush 72 vite jetë.

Një datë-ngjarje, një datë në histori, një datë-ardhmëri.

Në këtë ditë po due me iu urue: Paç jetëgjatësinë e gjyshit tand, ISUF REXHA!

HAKMARRJA E SHËN VLASHIT

October 15, 2016 by dgreca

Nga cikli «Apostuj të dashuruar»/

Ese nga Xhevair Lleshi/

Vdiq? Vërtet? Ç’thua more derdimen! Nga nepërka? Iu hodh me egërsi mbi gjoksin e hapur! E çë… ç’domethënë kjo? A nuk e pret kryq vendin ku ajo monstër e kafshoi? A nuk ia thithët gjakun? Kjo-ë-shtë-e-tmerr-shme! Me sa duket nuk e kuptoni fare ç’ka ndodhur! Më duket se kisha ngrirë. Vdiq, studenti nga një fshat i Elbasanit, Myrto Zela, i vitit të parë, në ditën e parë të luftës së shpallur kundër fesë, duke shkulur gurin e parë të kishës në manastirin e bekuar të Shën Vlashit. Ne përshkonim rrugën me pluhur me një makinë të zbuluar drejt manastirit. Këndonim. Lëkundeshim sa andej-këndej dhe sërish i shtronim në dru fjalët e këngëve revolucionare. Flamuri i kuq mbi ZIS-in e hapur tundej si çdo flamur në erë. Te sheshi i manastirit, teksa ZIS-i po rrotullohej me shpejtësi të vogël unë u hodha nga spondi dhe «fluturova» mbi barin e njomë. Ishte fillim qershori. Provimet ende s’kishin filluar. Sa e pashë Myrvete Kasëmin që po kalonte aty, u çudita dhe e ndjeva se duhej ta takoja. Dhe ashtu bëra. Ajo, si gjithnjë, «u tremb» nga e papritura. Vëllaçko? Ç’kemi? Kur paske ardhur? Ja, i tregova, kemi ardhur, do ta shembim! Ju? Na thanë se do ta shembë ushtria! Ç’ne! Do ta shembin studentët dhe ata të shkollave të mesme të Durrësit… Myrvetin dikush e thirri dhe ajo iku. S’u duk më. Aksident që ditën e parë. Kishim ardhur të mbushur me një moto të madhe dhe e gjitha u kthye në rëndomësi, në fatalitet. S’dinim ç’të bënim. Ata, më të vegjlit, domethënë dy ose tre vjeç më të vegjël se ne, ia kishin therur vrapit përmes rrugëve me tym që ndërthureshin plot udhëkryqe drejt Durrësit, ish-kënetës dhe detit. ZIS-i i flamosur se ku qe fshehur, s’u mor vesh. Ndoshta ia kishte mbathur drejt spitalit me djaloshin e vdekur, me Myrton e shkretë, «dëshmorin e parë të luftës kundër fesë». Ne na mbeti në prehër dhimbja dhe s’dinim ç’të bënim me të. E shtynim tutje ajo nuk largohej, e afronim dukej sikur na hidhej në fyt. Dhimbja na përfshiu me shpejtësi skëterrë. Pastaj, pas pak, rreth e qark manastirit vumë re që sorollatej e lirë. Dhe ky i fundit, manastiri i famshëm që shëronte sëmundje dhe shpëtonte të kërbunjurit e kësaj jete, u fut në vorbullën e një rrëmuje që s’kishte zot ta merrte vesh. Do të donim të na rrëmbente në krahë, por nuk ndodhi asgjë. Besonim se mund të shfaqej së shpejti në rrugën me pluhur nepërka e gjëmës. Pedagogët edhe ata qenë fshehur. S’u mor vesh kurrë pse ndodhi ashtu. S’mund të dënohej njeri në atë kohë në Shqipërinë tonë socialiste për urdhra e për iniciativa revolucionare. Përkundrazi! Ai që hodhi kazmën e parë mbi manastir gjeti vdekjen! Ai po, mund të ndëshkohej rëndë: për atë që nuk bëri dot, për atë që nuk arriti ta çonte deri në fund. Vdekje qesharake… A duroheshin këto? E ndieja se «kandidatët» studentë duhet të rrinin sipër livadhit dhe mbanin shënime. Asnjëherë nuk ndodhte të mbanin shënime në leksion, kurse në kohën e lirë blloqet e tyre të kuq mbusheshin plot me shënime me stilolapsat e kuq! O tmerr! Një korrespondent vullnetar nga të fshatit s’di nga doli mes nesh. Vdiq? Pyeti. Vdiq, i tha një shoku im afër. Askujt nuk ia mban të shkojë te muri për ta prishur. Ja, i shikon kazmat e gurit si prehen mbi bar e tym? Ato flasin më shumë se njerëzit. Dikush qe ngjitur në kambanore dhe u dëgjua tingulli i fortë i kambanës. Vetëm dy herë dhe reshti. As u kujtua njeri të shihte andej. Pse nuk vazhdon aksioni? – pyeti korrespondenti vullnetar, nga Shënavlashi, besoj. Nuk e dimë. Ne nuk folëm por ngritëm supet. Policia? S’ka ardhur kryetari i Degës? Si? Ne u drodhëm. I pëshpërita shokut pranë dhe ai uli kokën. Mirë e ke, duhet të zhdukemi. Se, dëshmitar na duhet të jemi, ajo na mungon. Ikim. E pëshpëritëm, e menduam, por askush, vinim re, nuk po lëvizte. Megjithatë i pari mbërriti sekretari i parë i rinisë. I njohur, kaçurrels, bardhosh (emrin më duket se Bardhosh e kishte!), i qeshur me një nur të zi mbi plagët e buzëqeshjes, hyri mes nesh. Kjo është thirrje e partisë, duhet të hidhemi në sulm. Të rrëmbejmë kazmat dhe ta shembim. Ai rrinte drejt, hell, dhe sikur i këngëzonte fjalët me përtim. Ku janë profesorët? Pyeti ai i tmerruar. Tani vijnë shokët e komitetit të partisë. Më duket se paskeni ardhur të shkrehur fare! Sekretari i gjorë rrëmbeu kazmën e gurit me çek të gjatë dhe u turr nga kisha. O-bo-bo! Bërtiti. Nepërka!…
Humbi nëpër studentët e frikësuar. Profesori i fundit i gjeografisë, i miri Vasil Naço, doli si mënjanë dhe dyllë i verdhë i tha diçka nëpër dhëmbë sekretarit dhe vajti të ulej diku. Vura re se ai mezi priste të iknim ne të parët. Ia lexova qartë në sy, sido që nuk e jepte veten. Përfytyroja, duke parë lëvizjet e handakosura të njerëzve, të njohur e të panjohur, sikur po luanin një akt të një baleti klasik. Dukej sikur ne po shkruanim elegjinë tonë të pa menduar kurrë. Ndoshta një valle epike nga ato të veriut mund ta ngrinte diçka moralin. Unë dhe Rauf Tabaku vinim nga Berati, vendi i kishave dhe i xhamive, i shtëpive më të bukura në botë, i tragjedive shekspiriane dhe i lëngatës së madhe. Të dy u pamë në sy. Jo. Ne do të rrimë. Aq duan, e kupton. Ç’humbje e madhe! Të dy ne… As na i merrte mendja! M’u duk se tej në thellësi deti na solli një gjëmim të largët. Turp e marre. Teksa shkruaj kam përpara syve Bardhin dhe Vaso Papain. Vaso që nuk lë rast tragjedie pa e ngritur një përmendore fjalësh, nëpër shkallët e të cilave ngjiten dhe zbresin vetëm djem e vajza, studente apo shkollarë, sepse aty ecën me ritëm të përveçuar e mbrapshta dhe koha e mbaruar. Nëpër shkallë gremiset së pari vdekja, vdekja e Myrto Pelës, nga një fshat i thellë, emrin s’ia mbaj mend. Vdekja duhet të luajë në skenë një valle të çmendur plot duf e shkreptima, me krahë shqiponje dhe duke shkelur nëpër shkrepa Bjeshkësh të Namuna, e therur mbi barin alpin. Nëpër ato shkallë, duke ardhur rrotull manastirit të Shën Vlashit humbi edhe korrespondenti vullnetar, u tremb komunisti sekretar i parë i rinisë, që mbante emrin Bardhosh dhe një mbiemër me siguri e kishte. I mbahej paksa goja dhe ia ngjitën menjëherë: gagaçi! Kurrë nuk më ra ndërmend…

Po, më kujtohet, në Tiranë kur bezdia thyente këmbën, por të përthyhej kaq keq këmba në ditën e parë të aksionit, tashmë të mbetur pezull në ajër që në çastin kur Myrto Pela ra i vdekur në tokë. As korrespondenti vullnetar nuk shkroi dot një rresht për vdekjen e tij, kurse shpifja ishte vërtet elegante, një gënjeshtër me brirë, se kisha e Shën Vlashit ishte prishur nga rinia heroike. Nuk më është hequr nga mendja kurrë ky fakt. As sytë e përlotur të profesor Naços s’mund t’i harroj. Aty mund të luhet partitura makabre dhe e mullosur e tmerrit makbetian që na përfshiu atë mëngjes të gjithëve. Ata që kanë qenë aty e dinë. Dhe të thuash të vërtetën ajo ditë «heroike» u mbyll vërtet stoikisht, duke u mbajtur gjallë nga këmbët e drobitura, me një shpirt të lodhur. «Nuk pati asnjë hollësi, shkruante korrespondenti vullnetar, sepse prej kohësh kisha mezi priste të shembej!» Kësaj i thonë hollësi gazetareske, gjetje e bukur!? Askujt tjetër, përveç atij djali të trembur s’mund t’i shkonte nëpër mend kjo që shkruante. Më ra në sy drita e mekur në sytë e mikut tim Rauf Tabakut, që më përmendi mëngjesin gala, sikur të ishte një shfaqje në Opera. Luhej një vals atje, më duket nga të Shtrausit, për t’u hequr me shpejtësi nga skena. Para se të niseshim ishin menduar edhe detajet. Ne do të vinim çdo ditë në Shënavlash, kështu ishte menduar. Do të punonim e do të hanim drekën e marrë me vete. Por gjithçka u prish. Nuk pati aksion. Ne prisnim si mjaft të tjerë. Pastaj ikëm duke marrë këmbët në krahë, të paktën deri te stacioni më i afërt i trenit në Sukth. Te vila e Zogut, ku flinin zyrat e drejtorisë së NB. Një nga shoqet tona, Myrvetin nuk e pashë më, veç asaj flakërime, më pëshpëriti diçka dhe u pengua papritur. E mbajta fort. Faleminderit. Ditë ters, belbëzoi. Dhe me diell, pale! Pata një ndjesi të çuditshme, një lloj turbullimi. Mbaroi dhe aksioni ynë, thashë. Sa e filluam dhe u tret. Shoqja ime, mbështetur tek unë, më tha se s’mund të na linin kaq kot, sa të mos e festonim suksesin tonë të madh! Ironi therëse, ashtu e hollë, fine. Shoqja, e cila bënte sikur nuk ecte dot, dukej me një fytyrë prej ajri. E çiltër dhe e ngrohtë. Shikonte larg, pëshpëriste diçka të harruar dhe mbahej krejt e pavëmendshme. Lodhja ose më mirë rraskapitja prej atij mëngjesi ishte vulosur në fytyrën e saj. Peizazhi i asaj paradrekeje nuk ishte ky që njohim sot, sepse gjithçka e ka afruar autostrada, ndonëse pa ndonjë farë arti. Kurse atëherë, në vitin 1968, ishte vërtet sfilitje të kaloje andej, që mund ta tregoje më pas si një sëmundje lënguese, që teksa shikoje Marjetën edhe e dëshiroje, dhe këtu s’ke pse çuditesh. Mos u trembe Marjeta? Më duket se ke temperaturë. S’di as vetë se si më hipi një damar evgjiti, m’u përzjenë krenari e marrëzi së bashku, asaj nuk i kujtohej mëngjesi dhe mua më erdhi ta shtyja tej e pastaj të tallesha, sepse ajo më lëvrinte në majë të gjuhës. Nuk po të kujtohet Myrto Pela? As nepërka? As vdekja? Ç’thua? Do të lë këtu në mes të kësaj fushe gjersa të vijnë mendtë dhe hajt të të gjejnë! Mendimi më përshkoi si rrymë dhe unë menjëherë u dorëzova, pa kurrfarë ndjesie. Çudi, meqë asaj i erdhi mendja shpejt nuk e mora për lajthitje. Në mesin e studentëve ndodhin gjëra edhe më të mëdha, të çuditshme po se po. Lajthitja është më e pakta…

E gjetëm stacionin e trenit pas nja dy orësh. Të vinte keq kur i shihje vajzat të çjerra nga këmbët. Kurse treni erdhi shpejt. Sapo u bëmë të gjithë bashkë në vagonin e gjatë, na erdhën pranë mbrëmjet e harruara, por përfytyrimi mbeti pas, sepse dielli i fortë të përfshinte në tjetër energji që ndizte me flakë dritaret e vagonit. Marjeta dhe jo vetëm ajo u mbështetën në pezule dhe po i mbanin kokat jashtë me flokët që ua merrte era. Një pamje vërtet emocionuese. Zërat e ngritur më tepër se e zakonshmja bënin përshtypje dhe njerëzit kthenin kokat pas dhe anash. Kushedi, mendoja, mund të zëmë ndonjë punë me këto prishjet e kishave e të xhamive. Si në ethe. Se atje me siguri donin ndonjë që të njihte arkeologjinë, ose edhe fushat, malet, grykat. Ndoshta mund të kishim fat dhe na ecte. Isha futur në të thella, imagjinoja lëvizjen e skëterrshme dhe nuk më binin në mendje pasojat. Madje po më bëhej e gjithë kjo shfaqje makabre me një ritëm të llahtarshëm, me mizanskena allasoj, me një atmosferë të përçudnshme. Kush jeni ju, që dashkeni këtë lloj pune? Nuk iu përgjigja zërit të brendshëm. Nuk do të na lejonin të merreshim me shembje kishash dhe objektesh të tjera kulti? Ndoshta thjeshtonim edhe kohën. Domethënë të shkonim dhe të vinim, vetëm sa për t’i parë, se kishat apo xhamitë i prishnin korrespondentët vullnetarë dhe sekretarët e paepur të rinisë. Më doli para syve Myrto Pela dhe u drodha. Më dha një ditë një arançatë, mbaje më tha, sot e kam festë, këmbyem unazat, ah, ajo është e ekonomikut, erë, më duket dhe engjëll… Tunda kokën dhe m’u krijua një pështjellim, aq e gjallë ishte figura. E mbante në duar unazën e tij të thjeshtë, hiq e vër nga gishti i mesit të dorës së majtë, duket që s’ishte mësuar. Ia pranova arançatën me shije pjepri dhe po lëvizja edhe unë gishtërinjtë. Kishe rënë brenda Myrto? Ai qeshi duke hapur fytyrën e bardhë dhe që atë çast më dhuroi një kënaqësi të veçantë… Po, po, brenda që ç’ke me të… Të paktën kur të largohemi nga Tirana do të jemi bashkë dhe kjo me siguri që do të jetë një mbrojtje e madhe. Nga se? Epo ne brinjë zogu kemi, ushtër, të njomë, thyhemi lehtë ndaj dhe mbajmë njëri-tjetrin. Ku e ke të fejuarën? – e pyeta. Iku me nënën time dhe do blinin diçka. Vërtet? Ai qeshi. Është e mahnitshme Marga! Mbeta gojëhapur. E njihja Margën, zeshkanen e ekonomikut. E njihnin edhe të tjerë. U drodha. Mos është edhe ajo në tren? I bëra gjërat lëmsh. Këtu në vagon s’bie asnjë kambanë! S’ka alarm këtu. Rrëmujë, vetëm rrëmujë. Askush nuk e çan kokën. Dëshiroja që përfytyrimi im të rrinte dhe ca, se sigurisht që përfytyrimet ikin lehtë, po le të rrinte edhe ca meqë m’u kujtua ajo skenë e bukur, megjithëse më mundonte një ndjenjë e paarsyeshme dhe pyesja veten, mos po e tregoja sheshit që isha thjesht një egoist? Befas u tremba. Marjeta erdhi pranë meje. Pa shikoje si më është bërë koka? Unë pashë një gëmushë të harlisur që s’merrej vesh as fytyra dhe kurrgjë tjetër. U bëra gati mos së andejmi mund të dilte papritur fytyra dhe prita gjithnjë në heshtje. Por ama brenda meje ishte edhe Myrto Pela. Zbulohu Marjeta, largoji flokët. Ke aparat ti? Jo. Aparat ka vetëm Çeliku. S’e dija. Çeliku? Ai syshtrembri? E, ai, ai! Sa i ëmbël që është, do vete ta gjej. Fytyra e Myrtos brenda meje këtë radhë m’u shfaq e rreptë. Do ta gjej, tha dhe do ta sjell para teje! Ç’lidhje ka me mua? Fytyra e tij dhe ai vetë po bëheshin nervozë. Nuk e mbante vendi nganjëherë, ngrihej e ulej brenda një çasti të vetëm, bënte gjeste të çuditshme. Myrto Pela nuk binte në sy, por hera-herës shfaqej papritur ndryshe nga ditët e tjera dhe të linte pa frymë, qeshte sa mekej, pastaj befas zymtohej. Ta them hapur fare: si moti në prill. Pastaj lëviza nga vendi aty në ndenjësen e gjerë të vagonit. Ku ta kenë lënë? Ndoshta në morg. Kërkova me sy profesor Vasilin dhe meqë nuk e pashë mendova se do të ketë shkuar në morg. Po ne? Balli m’u mbush me djersë të ftohta. Kjo ishte shenjë e tronditjes së madhe. Ai djalë kishte provuar dashurinë dhe e kishte të sigurtë parajsën, kishte njohur artin e saj, pat provuar shijen e asaj ndjenje të hollë të shpirtit të lartësuar, nën efektin e një muzike hyjnore, pa të cilën jeta jonë vetëm fizike do të kthehej në një vulgaritet pa anë e kufi. Myrto Pela me dashurinë e përjetuar e bëri jetën e tij më të lehtë e më të bukur, mendova, ndërsa fytyra e tij po më shfaqej e merakosur. Ata, të tjerët rrotull nesh, ndjejnë ndoshta zilinë e pakuptueshme për studentët. Herë të tjera më bëhet se ata ndjejnë dhe kënaqësinë që ata pranë nesh dhe ne aty afër tyre. Kjo kohë që jetojmë është vrasëse, mendova dhe një fije djegësirë e keqe më kaloi në trup e në shpirt. Do ta donim dhe ëndërronim që ajo të mos ishte kurrë vrasëse, por e bukur si dashuria e Myrtos…

Më duket vetja i lodhur me kohët e jetuara dhe s’di pse sot mendoj për atë ditë, por sidomos edhe për jetën e atij djali që iku rrëmbyeshëm dhe u harrua menjëherë, tronditshim, me një dhimbje të egër që vazhdimisht na djeg e na djeg. Ndihem i lodhur me kohët dhe për më keq edhe me kohën që jetojmë. Vërtet kjo nuk shemb kisha e xhami, por ka hedhur përtokë si pa pikë vlere njeriun. Pale shpirtin e tij. E ka dreqosur krejt! Unë nuk shkruaj kujtime, boll janë ato që shkarrashkruhen gjithandej. Mirëpo askush nuk e vë gishtin mbi plagën ku vërtet dhemb. Bëja qejfin, shefit… Shemb shtëpi me tritol… Vidh, gënje dhe mashtro me art! Ulërima më e keqe që më zënë veshët dhe, ndërkaq, gjithnjë më del para syve fytyra e dashuruar e shokut tonë, që humbi jetën sa ceku gurin e kishës, ditën e parë të mallkuar, duke mbetur dëshmor i askujt. Në kohë të këqija, s’di ku të fshihesh. Ndoshta prandaj dhe ikim. Ikim nga sytë këmbët. Mbase dhe Myrto do të kishte ikur, ose fëmijët e tij e të Margës. Nostalgjia për atë njeri, sidomos për ne që e kemi njohur, është shumë e dhimbshme. Dhe pastaj, Marga… Përpiqem ta mbaj veten. E shoh gati përditë në rrugën time, të plakur e të kërrusur por që ende e ruan bukurinë mbi fytyrën paksa të zeshkët. E di që mbeti vejushë (për të qeshur!) e një fejese, ndërsa miku ynë e humbi jetën aq kot dhe aq thekshëm. Nxitoj se nuk di ç’t’i them më. Nxjerr një faleminderit dhe largohem, s’di as vet për ku. Sa për t’u përfshirë në turmë, e cila e asgjëson personalitetin. Kap veten nga krahët që të mos iki më larg se ç’duhet. Më dhimbset lëkura ime. Thjesht egoizëm dhe kaq. Ankth. Dhe fytyra e Myrtos më vjen sërish e ngrohtë, e fisme, e lodhur. Më duket se do të jetë ende atje, në morg… Amen!

Tiranë, 04.09.2016

MOIKOM ZEQO – TALENTI I BEFASIVE TË MËDHA

October 15, 2016 by dgreca

…..Moikom Zeqo ishte dhe është universal. Ai rrëmon dhe shpirtin e njeriut dhe gjirin e tokës. Nga shpirti njerëzor nxjerr brilantet e virtyteve, nga toka reliket, identitetin, gjenezën, moshën e kombit, kulturën./

(Mrekullitë nuk eklipsojnë dhe nuk eklipsohen)

Detin Adriatik e kam gjetur ndonjëherë të qetë, por Moikom Zeqon s’e kam gjetur kurrë të qetë. Prandaj në përfytyrimin tim ai ka mbetur si një trazim që kërkon të qetësojë, por jo të qetësohet.
_________________________________________________________ /

Esse nga FASLLI HALITI/

Deti Adriatik, buzë të cilit shtrihet Durrësi si një Poseidon, ka dallgë të mëdha dhe të vogla. Moikom Zeqo është dallga e tij me përmasa, me buçima dhe forma të çuditshme, synon vazhdimisht pushtime brigjesh të reja poetike. Ishte oqeani Kadare që e dalloi i pari dallgën dhe lartësinë poetike, Moikom Zeqo.

Në vjeshtën e vitit 1968 Kadare më thotë të shkruaja një recension për librin poetik “Vegime të vendlindjes” të Moikom Zeqos. “Është poet i talentuar, më thotë, dhe librin e ka interesant.” I premtova. Kur u takuam sërish më thotë: “Unë e mbajta fjalën, e dorëzova recensionin e librit tënd në Shtëpinë Botuese “Naim Frashëri”, ti s’e mbajte fjalën. Nuk ma solle recensionin për librin e Moikomit, apo s’të pëlqen libri? – “S’më pëlqen”, i thashë. Në të vërtetë gënjeva. Unë e shkrova disa herë recensionin, por s‘më dukej në lartësinë e porositësit. Ishte koha kur Kadare ishte redaktor në gazetën “Drita”.
Pas konsideratave të Kadaresë, e shtova interesin për poezinë e Moikomit dhe vetë Moikomin. Ishim të dy në konsideratën e Kadaresë. Kjo dhe poezia na lidhi më shumë, na bëri më intimë, më të vëmendshëm me njëri-tjetrin, na bëri të lexonim e të shkruanim më seriozisht.

ZEQO

Moikom Zeqo ishte student i shkëlqyer. Më kujtohet që profesorët nuk e merrnin në provim. E vlerësonin a priori me notën maksimale. Kjo e rriste shumë para meje e të tjerëve Moikomin, unë kisha dobësi për studentët e shkëlqyer, inteligjentë, plus pastaj, që Moikomi ishte dhe një poet, që për mua po bëhej gjithnjë e më shumë një habi. Poezitë e tij ishin plot metafora të mahnitshme, subtile.

Metaforat ishin lulet e vargjeve, por jo lule dekorative, por me frutin në brendësi. Vargjet të kënaqnin me lulet dhe frutat njëherësh. “Qyteti Feniks” qe libri që kish edhe lulen edhe kokrrën. Poeti i ri në këtë libër kishte perfeksionuar njëherësh dhe lulen dhe kokrrën. Zakonisht shkencëtarët përsosin kokrrën e pemës si madhësi dhe si ëmbëlsi. Lulen s’e përsosin dot. Kurse Moikom Zeqo përsoste këtu edhe lulen edhe kokrrën poetike.
Artisti superonte kështu shkencëtarin.

***

Udhëtonim pasdite për në Vlorë. Moikomi ishte redaktor në gazetën “Drita” dhe i duhej të shkruante diçka për monumentin e “Pavarësisë”, që ishte në prag të përurimit, (nëntor 1972). Rrugës u bëmë shumë të gjallë. Moikomi edhe më i gjallë se të gjithë. Kishte hyrë vjeshta e dytë dhe plepat bri xhadesë ishin zhveshur. Por në maja kishin mbetur ca gjethe. “Vjeshtë në majat e plepave”, tha Moikomi. Mbase ky ishte vargu i fundit i ndonjë poezie, mbase titulli i saj. Moikomi ndodhej përherë në gjendje krijuese, në gjendje frymëzimi. Duke udhëtuar për në Vlorë, ne udhëtonim drejt mikut tonë të përbashkët, drejt habisë tjetër, po pranë detit, habisë koloristike, piktorit stuhi Skënder Kamberi. Nëse Moikomi dhe deti kishin të përbashkët lëvizjen, dallgët, Skënderi dhe Moikomi ishin të dy miqtë e mi me cilësinë e përbashkët që s’i gjeje kurrë të dëshpëruar, veçse të revoltuar.
Më vonë, shumë vonë, do të mësoja, se Moikomi kishte si hobi pikturën, mbase kjo ishte edhe një arsye e vetvetishme që na afronte të treve, pasi dhe unë kisha mbaruar Liceun artistik për pikturë.
***
Moikom Zeqo ishte dhe është universal. Ai rrëmon dhe shpirtin e njeriut dhe gjirin e tokës. Nga shpirti njerëzor nxjerr brilantet e virtyteve, nga toka reliket, identitetin, gjenezën, moshën e kombit, kulturën. Ti e kërkon Moikomin në bibliotekë, ai të del nga deti, ku është zhytur gjer në thellësitë e perlave dhe s’del pa to prej thellësive. Perlën më të sigurt ka poezinë. Pa të s’del nga asnjë lloj thellësie.

***
Gjithë interesa, i mençur dhe erudit, Moikomi, në ndryshim nga shokët, guxonte të thoshte fjalën e tij pa pikën e ndrojtjes për cilindo. Asnjëri nga ne s’guxonte të shkruante për Kadarenë, pasi nuk i përgjigjej dot kuotës së lartë kadareane, e pra, ai që guxoi, ishte Moikomi. Shkrimi i tij gati dy faqe në gazetën “Zëri i rinisë” për romanin “Kështjella” të Kadaresë ishte jo vetëm dinjitoz, por ai bëri bujë në qarqet letrare artistike. Të gjithë i befasoi vizioni, kultura dhe aftësia analizuese, që pasqyrohej në shkrimin kritik. Dhe s’ishte një rastësi. Moikomi do të shkruante edhe për vepra të tjera të Kadaresë, Dritëroit dhe do të na linte të gjithëve gojëhapur. Ky djalosh me talent e vullnet “përbindëshi”, sapo vinte e po merrte përmasat e një avalanshi, por jo të një avalanshi shkatërrues, por të një avalanshi kulturor, enciklopedik, aq sa do të detyronte dhe diktatorin që të shprehej gati me zili, se sa me entuziazëm, për kulturën dhe erudicionin e poetit dhe poliedrikut Moikom Zeqo, diku në një takim me të rinjtë.
Kur u kritikua “Dimri i vetmisë së madhe” i Kadaresë, Moikomi më erdhi në shtëpi. Moikomi e kishte lexuar romanin, që në dorëshkrim dhe më ishte shprehur me superlativa, duke e quajtur atë një çudi letrare. Prisja me padurim se çdo të më thoshte tani, që po kritikohej. Por ai më foli për vetë autorin Kadarenë, pasi për romanin e kishte thënë fjalën e tij. “- S’e çan kokën fare për kritikat, – më tha, – As që i përfill fare. Kolos po tregohet, Kadareja”.
U çlirova nga ankthi. U qetësova. Mora zemër. Për ne Kadareja ishte kryekulla e kështjellës së letërsisë shqiptare. Dhe konservatorët këtu i kishin drejtuar topat e mllefit, këtë kërkonin të shembnin.
Moikomi ishte një emisar qetësimi dhe inkurajimi në çaste makthesh shoqërore. Ai ishte shoku dhe miku që të pyeste jo “ku e ke plagën, por si e ke plagën”? I tillë është dhe i tillë do të mbetet ai. Dhe unë atëherë e kisha shumë të pezmatuar plagën. Isha goditur rëndë për poemën “Dielli dhe rrëkerat” e për plot poezi të tjera.
Ardhja e Moikomit në shtëpi në kohërat kobzeza ishte si ardhja mesianike. Dhe Moikomi ishte i pafrikshëm për shokët që ndodheshin në vështirësi.
Disa muaj më vonë ai do ta pësonte vetë. Do të shkonte vetë në Rrogozhinë për riedukim. Dhe në vend të riedukimit të tij ai do të edukonte krijuesit e rinj rrogozhinas. Në kohën e kritikave që po i bëhej poezive “hermetike”, “formaliste, “revizioniste” Moikomi botoi disa poezi ekspresive, moderne, kundër të ashtuquajturit “hermetizëm”. “Më mirë ta themi ne fjalën, ta bëjmë ne kritikën kundër “hermetizmit” – më tha, më mirë ne sesa këta konservatorë të mykur. Por kjo “dredhi”, kjo finte nuk i eci. Vigjilenca e militantëve partiakë, sigurimsave, sekretarëve ishte më sipërane, se sa dredhia, sofistikimet poetike. Moikomi u kritikua ashpër për hermetizëm, modernizëm, formatizëm dhe unë për shfaqje

revizioniste, gabime ideologjike, pra për përmbajtje të gabuar.
Tani, përveç poezisë, miqësisë me Kadarenë, na lidhi goditja e tmerrshme, autodafetë që po na bëheshin.

Filloi koha që t’i çonim vetëm të fala njëri-tjetrit nga, larg.
Aty nga viti 1983-84, Moikom Zeqo do të botonte një cikël me poezi, midis të cilit edhe poezinë “Mbreti lakuriq”. Poezia bëri përshtypje të jashtëzakonshme. Filloi mërmërima popullore. Mbase, kjo mërmërimë, nuk shkonte gjer te Moikomi thjesht për të mos e trembur atë. Cili ishte ky mbret lakuriq? Pse s’guxonin t’i thoshin “Mbreti lakuriq”?
Kumti ishte i qartë. Inkonformizimi i Moikomit ishte tepër i sofistikuar, i tërthortë, që s’kapej edhe kaq lehtë nga syçelët…

***

Moikomi është nga ata që u goditën ashpër nga plenumi IV, dhe u dënua konkretisht, u hoq brutalisht nga detyra e redaktorit në gazetën “Drita”, duke ia ndërprerë rrjedhën e jetës, duke e larguar nga Tirana, jo pak por 32 vjet. Por është për t’u habitur që pas ndryshimit të sistemit politik më 1991, Moikomi asnjëherë nuk e përmend faktin që e dinë të gjithë, dënimin e tij. Ai nuk manipuloi për të përfituar diçka nga ky fakt, nuk bëri asnjë alibi, sepse ai i urren alibitë. Ndryshe ndodhi me të tjerë që nuk ishin kritikuar as sa një e njëqinda e Moikomit, që u vetëshpallën të persekutuar, madje disidentë të mëdhenj. Shpesh së bashku me Moikomin ne qeshim dhe bëjmë shaka me këta “trima” postfestum. Përgjegjësia për të mos përfillur atë që nuk i takon është një veti karakteri, por nuk duhet treguar i plogët me atë që me të drejtë i takon.

***

Moikom Zeqo është tepër shoqëror, dashamirës, i begatë në vlerësime, tepër i vëmendshëm ndaj krijuesve. Ai i lexon të gjithë shokët, pothuaj. Mua më duket sikur atij nuk i shpëton asgjë, tipar ky i gjithë kapaciteteve. Moikomin nuk e ligështojnë lartësitë e shokëve, ai ngjitet edhe më lart. Ai është një thyerës rekordesh poetike. Krejt origjinal vetë, ai çmon cilindo poet origjinal. Bile dhe shprehet. S’ka rast që ta kem takuar dhe ta takoj dhe Moikomi të mos bëjë vlerësime për këtë apo atë poet, për këtë apo atë cikël poezish, tregim, roman. Ndonjëherë ndihem ngushtë, pasi nuk i kam ndjekur botimet si ai. Shoqëria me Moikomin është tejet e gëzueshme, pasi pasurohesh, por në të njëjtën kohë ajo është dhe tejet e vështirë, pasi kërkon durim rezistencë, përqendrim vëmendjeje, shpejtësi e volum kujtese. Te Moikomi takohesh i varfër dhe ndahesh i pasur shpirtërisht, intelektualisht.

Moikomi është tolerant i madh. Ti mund të tregohesh indiferent, mbase dhe mospërfillës në një bisedë, debat me të, apo, ndaj një krijimi të tij dhe ai nuk tregohet zemërak, të toleron, pasi është i bindur, se ka të bëjë me një subjektivizëm gnoseologjik dhe jo etikë. Ai të flet me patos e kompetencë për një poezi tënden, jo vetëm se poezia jote e bën të flasë, porse dhe është i zoti, i aftë që të flasë. Ai është frekuentues i thellësive dhe është i zoti ta mbajë frymën për një kohë më të gjatë se ti e se unë. Kurse ti edhe unë s’e kemi edhe kaq të lehtë të flasim për një poezi të tij edhe pse e pëlqejmë atë. Jemi të zotë të ndiejmë të dalldisemi, por s’jemi po aq të zotë sa të shprehemi. Ky është ndryshimi midis tij dhe nesh. Prandaj dhe ai nuk na zemërohet, nuk fyhet, por na kupton dhe na rrok në qafë.
Edhe më i kulturuari, profesori, akademiku, pas një bisede me Moikomin ndahet disi i lodhur, jo se ngarkesa e bisedës ishte jashtë kapacitetit, por vetë biseda ishte intensive, me ritëm e dinamikë tepër rinore. Moikomi është një sinor i përhershëm dhe urtan. E tillë dhe poezia e tij.

***

Moikom Zeqo ka folur, ka shkruar, flet edhe shkruan shumë për të tjerët, për magët dhe belbanët, kurse për të kanë folur dhe flasin shumë pak. Mendoj se ka dy arsye. E para. Nuk prononcohen për të, sepse presin, që ai të prononcohet, të shkruajë për ta. Kjo është tepër egocentriste. E dyta. Ka, që duan të flasin, por nuk flasin dot për të pasi materia poetike e tij është disi e vështirë. Të paktën kështu u duket atyre. Kjo është një fatkeqësi. Të të duan dhe të mos mund të ta thonë dot. Dhe të tillë janë jo pak.
Megjithatë, thënia e Rexhep Qoses, se Moikom Zeqo është eseisti më i madh shqiptar i gjallë, është jo vetëm tepër impresionante, por edhe shumë cilësore.
Moikomin e kanë joshur disa herë me kolltukun, por poezia e ka superuar zyrën, kolltukun e ka sunduar poeti. Kjo ka qenë shenja më e sigurt e një talenti pa mëdyshje.

***

Po arkeologjia? Është një hobi, apo rivale e poezisë, shemër e saj?
Shpesh herë Moikomi, më ka folur për një vazo, mozaik, për një statuetë, për një urnë, gati me entuziazmin, që më ka folur për një libër poetik, roman, poet.
Dhe unë e kam kuptuar. Ai është gëzuar dhe i gëzohet identitetit, autoktonisë sonë. Nëntoka për Moikomin është po aq frymëzuese, sa dhe qielli dhe toka. Prandaj dhe në poezinë e tij ka diçka nga nëntoka (thellësinë), ka diçka nga qielli (suverenitetin).

Këto karakteristika janë në librat poetikë: “Ditët”, “Libër i hapur”, “Njëqind zemra”, “Meduza”.
Moikom Zeqo ka shkruar për Naimin, Konicën, Fishtën, Migjenin, Kutelin, Mekulin, Barletin, Nolin, Onufrin, Kadarenë, Qosen, Agollin…
Të parët, edhe po të donin të shkruanin diçka për Moikomin, s’do të mundeshin, pasi, s’e kanë më këtë mundësi. Tre të fundit e kanë mundësinë dhe kam bindjen, se do ta thonë fjalën, pasi ata janë tepër të ndjeshëm ndaj vlerave.
Disa herë poezia zemërohet me Moikomin, pasi ai penën s’e ka vetëm për të. Ai, përkthen, shkruan për një copë tjegull, nëse ajo i shërben Shqipërisë. Kur është puna për Shqipërinë, ai e lë mënjanë qibrën dhe shkruan pa u merakosur nëse i var apo jo buzët e bukura poezia.
– Një poezi e Moikom Zeqos – më tha një ditë një poet i ri, jo pa talent, ka më shumë metafora sesa një libër i tërë. Kuptohet, këtu, hiperbola dhe e vërteta. E vërteta është, se poeti që jeton e shkruan në Durrës, ndanë detit Adriatik, gjithçka do ta ketë disi me tepri, siç ka me tepri deti, dallgët dhe buçimën… Të rinjtë e kanë në natyrën rinore, që të flasin me hiperbola. Ata, gati, e konsiderojnë poezinë si valutën dhe lekun. Një lloj poezie e quajnë dollar, një tjetër lek, po ne i kuptojmë të rinjtë dhe i shijojmë hiperbolat dhe gjuhën e tyre metaforike. Kështu do të fliste Moikomi në lidhje me të rinjtë, pasi ai nuk ikën nga mesi i tyre. Gjithnjë në mesin dhe në ballin e poezisë së re, Ai.

***

– E ke parë bibliotekën e Moikom Zeqos? – më thotë një tjetër poet i ri, që Moikomi e mban afër si talent.
– Jo i them.
– Rrëmuja është rregulli i asaj biblioteke.
– Si kështu?
– Ja, kështu është, një rrëmujë estetike. Libra në dysheme, në tavolinë, karrige, komodina, mbi frigorifer, lavatriçe, anash murit, gjer në tavan… E thotë edhe vetë: “Unë e kam më të lehtë të gjej një statujë nën tokë se sa një libër në bibliotekë”.
– Ç’t’i bësh, dhomat i kanë ata, që s’kanë libra.
– Të ka rënë në sy diçka në shtëpinë e Moikomit? – më thotë një mik i tij.
– Çfarë?
– Muret i ka të mbushur me lloj-lloj statueta dhe antikash të tjera të zbuluara prej tij dhe, asnjëra prej tyre nuk është origjinale, por të gjitha janë riprodhime me tasela.
– Si kështu?
– Origjinalet ai, vërtet i zbulon, por ato ia dorëzon Shqipërisë. Në muret e Shqipërisë e kanë vlerën e plotë statuetat e zbuluara, origjinalet. Sepse Shqipëria është shtëpia e parë e Moikomit, shtëpia e shtëpive.

***

Rreshtat e mësipërme i kam shkruar në nëntorin e vitit 1997. Tani në vitin 2005, numri i veprave të Moikomit ka arritur në 70. Madje, ka shkruar dhe botuar disa nga kryeveprat e tij. Më ka bërë përshtypje libri “Syri i tretë”, ku universaliteti është tronditës, Moikomi krijon një libër të hapur, ashtu si kozmosi, të lirë si natyra. Duket sikur Moikomi është shterues, derdh gjithçka nga shpirti. Energjitë e kanë megjithatë një limit. Ekziston rreziku i përsëritjes, formë kjo e lodhjes. Por si ka mundësi, që ai të botojë një tjetër libër krejt të pangjashëm si: “Grishja e Florimontit”? Ky libër po të qe botuar në italisht, frëngjisht, apo anglisht do të ishte nga më të njohurit e kohës. Moikomi matet me të mëdhenjtë, duke qenë gjithmonë vetvetja. Vetë ai thotë, se do të dëshironte, që librin e Florimontit t’ia lexonte Umberto Eko. Por ja, që s’qenka e mundur. Por kur lexova shkrimin e përkthyesit të shquar Fotaq Andrea “Letër Moikom Zeqos për Florimontin” (Koha Jonë, 17 qershor 2005) e kuptova thellësisht se unë nuk jam thjesht një entuziast në vlerësimet ndaj tij, e kuptova gjithashtu se për vlerësimin estetik të veprave të Moikomit duhet një optikë makroskopike dhe mikroskopike kulturore. Kam dëgjuar vlerësimet e larta të Dritëro Agollit për Moikom Zeqon dhe Florimontin në TV.
Edhe të tjerë janë shprehur lartësisht për të, por mungon një vështrim estetik i vërtetë dhe i thelluar.
Disa shkrime si ato të Frederik Rreshpes, Dritëro Agollit, Dhimitër Shuteriqit, Bedri Dedjes, Alfred Uçit, Ali Aliut, Anton Paplekës, Musa Vyshkës, Odise Grillos, Klara Kodrës, Kristo Zharkalliut, Leka Ndojës, Fatmir Mingulit, Josif Papagjonit etj., me të drejtë kanë ravijëzuar anë të veçanta të krijimtarisë së Moikomit.
Më ka bërë përshtypje një mendim i Skënder Drinit, i cili ka shkruar, se Moikomi mund të bëjë një sintezë si ajo midis stilit të Malrosë dhe të Prustit. Shumë esse dhe vështrime vlerësuese janë shkruar për Moikomin në Kosovë. Proza e Moikomit klasifikohet si postmoderniste dhe e ideve të reja të rrymës planetare New Age.
Unë mund të them, se proza e Moikomit nuk ngjan me prozën e askujt tjetër, në kuptimin që ai është një shkrimtar shqiptar, i njohur, por jo si emrat e disave, megjithëse as një çikë më pak origjinal, i rëndësishëm se ata.

***
Proza e Moikomit është një nga format më të çuditshme të palimpsestit, ku kulturat, qytetërimet, poetikat, idetë, përplasen dhe ndërthuren.

Kritiku i shquar Ali Aliu ka shkruar, se Zeqo nuk i ka sot për sot lexuesit që i takojnë, por ndoshta nesër do të ketë lexuesit më të shumtë. Por meqenëse unë jam një mik shumë i vjetër i Moikomit më takon të them diçka më të përgjithshme, më intime dhe klasifikuese për të. Moikomi që më 1970 “shpiku” një poezi të re. Kjo poezi krijoi një sistem sui generis të metaforave. Libri “Meduza e dashuruar mban syza Dielli” është një vepër avangarde. Poezia e Zeqos arriti disa kulme si me “Tempulli i Hënës”, “Zodiak”, “Nostradami në 3 qershor”, por dhe me “Syzet e thyera të Meduzës”. Dritëro Agolli e ka krahasuar sistemin figurativ të Zeqos të përafërt me atë të Majakovskit dhe të Georg Traklit për shkak të vizionit dhe padurimit kozmik të figurave. Por pas këtij rebelizmi heretik në poezi, Zeqo do të krijonte korpusin me format të madh për figurat e mëdha të kulturës kombëtare. Onufri i tij është më shumë se sa një emblemë.
Ai e botoi librin “Kështu foli Mona Liza” pesë vjet para librit bestseller “Kodi i Da Vinçit” të Dan Brown. Zeqo po e plotëson korpusin e tij enciklopedik me librat, që do të botojë së shpejti për Gjon Buzukun dhe Skënderbeun.
Ai ka krijuar rrymën që unë do ta quaja “Labirintizmi”, ku nuk humbet, por del në horizonte të hapura me dritë, duke mos qenë rob i territ. Gjerësia jo gjithmonë është thellësi. Kurse tek Moikomi ato pjellin njëra-tjetrën, ndihmojnë njëra-tjetrën dhe nuk lodhin njëra-tjetrën. Në këtë pikë Moikomi përkon me Pol Eluarin, në errësirën e të cilit veton drita.
Kultura e shumëfishtë e Moikomit nuk më jep aq ndjesinë e së kaluarës, se sa të së ardhmes. Ai na kthen mbrapsht duke na çuar vetëm përpara, në të gjitha kuptimet.
Arritja më e lartë dhe më e veçantë e Moikomit është konceptualiteti. Konceptualiteti i tij është vetë ai, i ndërlikuar dhe i thjeshtë, i qartë dhe metaforik, konkret dhe me abstraksione të mëdha. Por, sa i thjeshtë është ai në bisedë. E keni vënë re?

***

Moikomi njeri meriton më shumë vëmendje. Askush si ai nuk ka ndihmuar shokët dhe kolegët, në këtë pikë ai ngjan Pasternakun, i cili i cili i shkroi Stalinit për lirimin e Madelnshtamit nga burgu. Moikomi nuk e njeh fare ndjenjën e zilisë, nuk ka komplekse. I hapur, shoqëror, i pasur intelektualisht, ai nuk kursehet për të tjerët, ndonëse shpesh e ka pësuar nga mosmirënjohja. Ndonjë talent i zbuluar, i ndihmuar dhe i rritur prej tij, kujton se mund ta harrojë që ka qenë Moikomi ai që,

«I ka dalluar atij kokrrën i pari/ Kur atë / S’e dallonte askush nga bari»,

Por asgjë nuk mund të harrohet. Moikomi njeri ka një jetë, që është jeta e një protagonisti, ka qenë i pranishëm dhe veprimtar qoftë në jetë, qoftë në art, dikur dhe në politikë. Morali i tij është një shëmbëlltyrë, një ganxhë, ku mund të kapen të gjithë ata, që duken se do të rrëzohen. Nëse Moikomi nuk thyhet edhe shqiptarët e tjerë nuk kanë të drejtë që të thyhen.

***

Krijimtaria e Moikom Zeqos i ngjan një qyteti të madh, me mrekullira arkitekturash të kohërave të ndryshme, me sheshe, me kuaj dhe kalorës pellazgë, ilirë, florimontianë, skënderbejanë, me qerre të stilit barok, apo dhe mekanizma kozmike, të sofistikuara dhe të frikshme. Ky qytet i madh nuk mund të vdesë, as të kërcënohet nga tërmetet, mbi të nuk mund të bjerë pluhuri i harresës dhe indiferencës. Pesëmbëdhjetëkatshin, si pikë orientimi, adresimi dhe takimi për kryeqytetin, s’e ka eklipsuar asnjë nga pallatet vigane që popullojnë sot Kryeqytetin tonë. Mrekullitë nuk eklipsojnë njëra-tjetrën. Ato lindin dhe krijohen për t’iu shtuar pambarimisht njëra-tjetrës. Prandaj themi Shtatë mrekullitë e botës dhe jo një mrekulli e botës. Themi ullishta e Vlorës dhe jo ulliri i Vlorës…

***

Duke pasur parasysh thënien e Hugoit se «Komenti e prish poezinë, si vaji i tepërt që e shuan zjarrin» nuk pozova specialistin, por shënova disa ide dhe mendime për Moikom Zeqon, të cilin e njoh mirë, pa mëdyshje dhe në prova të vështira të karakterit prej 40 vitesh, kam vënë re se Moikomi aq sa nuk do të jetë skllav, po aq nuk do të jetë zotëri, kështu si Linkolni, e kupton ai demokracinë. Them se analizat dhe zbulimet më të imta, ideore, estetike do të jenë specialistët ata që do t’í bëjnë në një kohë të ardhme. Unë vetëm artikulova ato gjëra, që mendoj për Moikomin duke riparë vazhdimisht në bibliotekën time librat e tij të rilexuara dhe të nënvizuar apo të mbushura me vizatime në pjesët e bardha, pa shkronja…

Dikush, pasi lexoi këtë shkrim timin, më tha:-Vërtet s’e keni vënë re që Moikomi ka ndërruar mendim, nryshe mendonte dje e krejt ndryshe mendon sot?

Abraham Linkolni se «nuk vlen ai njeri që, sot, nuk është më i mençur se dje»

FUNDI I PAFUNDESISE

October 15, 2016 by dgreca

Nga Prof.dr.Hazbi M.Shehu/New York /

Po shkruaj; i prekur nga vdekja e disa kolegeve te mi[ shkencetarë Shqiptarë gjeologë-gjeofizikë ],këtu në Amerikë.

[Astronomët e kërkojnë fundin e pafundësis në Univers,ndërsa në vendin tonë ai përfaqeson dhe përqafon garën pozitë-opozitë gjatë 25 vjetëve të ashtuquajturës demokraci.].

Nga fillimi i Shtatorit të vitit 2016;K/Ministri i beri thirrje shkencëtarëve Shqiptarë të emigruar në vende të ndryshme të botës; për tu kthyer në atdhe .Njekohësisht ai kritikoi Akademinë e shkencave.

A është kjo thirrje:Detyrë,mirësjellje apo ironi?!

Për mendimin tim;kritika për Akademinë nuk është plotësisht e drejtë?

Mbyllja e institucioneve shkencore dhe largimi i shkencëtareve nuk varej direkt nga Akademia.Ajo zbatonte urdhërat e Qeverrisë dhe të politikanëve, që drejtonin shtetin në atë kohë.

Kyçi ,apo e keqja,që çoi në shkatërrimin e institucioneve shkencore dhe largimin e shkencëtareve shpjegohet me parrullat, që u hodhën nga disa drejtues politikanë gjatë viteve të tranzicionit:Shkatërroni dhe digjni gjithshka,që lidhet me regjimin komunist.Këto thirrje shkaktuan tensione trunore tek disa të rinjë: Pa principe,pa ndërgjegje dhe pa ideale, që ju nënshtruan këtyre thirrjeve.,.Inisiatorët e këtyre shprehjeve; duhen pranuar ose si injorante ose agjentë të shëbimeve të huaja,? Thirrja:Amerika do na japi çekun e bardhë; ishte mashtrim,sepse kapitalisti llogarit fitimin e çdo qindarke?!Ajo do të jepte ndihmë,por jo çek të bardhë.

Shtetet perendimore dhe Amerika e realizuan qëllimin e tyre:Renien e komunizmit.Tani detyra e politikanëve drejtues ishte ta ringjallnin vet ekonomin e coptuar të vendit tyre. Disa shtete si Rumania,etj. jo vetëm,që nuk shkatërruan asgje,por i ruajtën i rifreskuan dhe i modernizuan kombinatet me kalimin e kohës. .

Mbas shkaterrimit dhe mbylljes të institucioneve shkencore ;shkencëtarët u larguan jasht vendit në kërkim të vendeve të reja të punës ,për të ushqyer familjet.

Eshtë llogjike të pranohet; se në këtë çeshtje ka influencuar paaftësia dhe egoizmi i disa prej drejtuesve të Akademisë të asaj kohe.Por duhet theksuar se përgjegjësit direktë të shkatërrimit e,mbylljes të institucioneve dhe largimit të shkencëtareve kanë qenë disa nga drejtuesit politikë të tranzicionit .Ky është realiteti të dashur qytetarë..

Mbas 25 vjetëve K/Ministri i bën thirrje shkencëtarëve Shqiptarë të kthehen në atdhe të ringjallin shkencën.në vendin tonë!?

Mirë po:një pjesë e tyre nuk jeton më,;disa janë gjysëm të gjallë,ndërsa shumica punojnë të rrjeshtuar në vargun e punëtorëve për të ushqyer vehten dhe familjen.Emigrant do të thotë:Angari,për mos me thenë :skllavëri?!

Edhe shteti Gjerman mbas renies të murit Berlinit,ju bëri thirrje shkencëtarëve të dëbuar nga regjimi nazist?Por ishte vonë,sepse Anshtajni me shokë ishin gjysëm të vdekur.

Thirrja e K/ministrit nuk është detyrë[Detyrë ishte ruajtja e institucioneve dhe mbajtja në punë e shkencëtarëve në kohën e tranzicionit?!]

Sot kjo thirrje mund të konsiderohet:Mirësjellje.

Tani ne emigrantët [shkencëtarët Shqiptarë] mund ta quajmë dhe ironi ,prandaj vetëm qeshim;sepse na janë tharë lotët për të qarë hallet e popullit tonë?!

Presidenti ka bërë shumë mirë,që ka dekoruar artistët,etj mjeshter i madh,etj..,por ka nënëvlerësuar shkencëtarët e prodhimit ,veçanërisht ata të mineraleve të dobishme si nafta,kromi,bakri,etj.,që mbajtën dhe vazhdojnë ta mbajnë gjalë ekonominë e vendit; duke fituar shteti miliarda euro dhe dollarë.

I njejti nënëvleresim ka ndodhur dhe me bashkitë.Janë propozuar nga institucionet përkatëse për qytetar Nderi ndërsa k/bashkive i kanë mbajtur në sirtarë[Berat,Fier,etj.].

Kush duhet ta studjoi dhe ta zgjidhi fundin e varfëris të popullit tonë?Politikanët,gjykatësit,etj. apo vet populli?!

Njeriu; para së gjithash duhet ta kërkoi mënyrën e jetesës tek vetvehtja,sepse varfëria i ka rrenjët tek ai vet.

Varfëria është krijuar me njerëzimin dhe nuk duhet pritur të zhduket me te.Si të pasurit dhe të varfërit janë njerëz.Të parët ,jo vetëm e ngacmojnë jetën,por dhe urdhërojnë.Të dytëve ju pëlqen të përkëdhelen dhe të urdhërohen ,si rrjedhoj i dobësisë tyre?!

Ka shumë raste kur nga rreza e ndonjë fshati[ p.sh.Tropoj,Skrapar,etj.] ;njeriu arrin të bëhet ,jo vetëm i pasur,por dhe k/ministër ,president,etj.Kurse ,jo rrallë;qytetari i një kryeqyteti përkëdhelet nga lojrat e fatit dhe përfundon para kohe në varreza?

Mbeta i habitur,jo nga pasuria;se sa nga lumturia shpirtërore e një fermeri nga fshatrat e Korçës!.Kur e pyeta si u bëre ,jo vetëm i pasur,por veçanërisht i lumtur shpirtërisht?

Ai më pa ndër sy dhe vetëm qeshi. Kur unë e përsërita pyetjen;ai u përgjigj: Eshtë e tepërt të gatuaj me fjalë;ato, që shprehen shpirtërisht në fytyrën time?!

Mos prit buzëqeshje apo përkëdhelje nga bota,sepse ato janë,për të kaluar kohën dhe ty më vonë do të ngelen vetëm dhimbjet.?

Cilido ,që voton e ka të qartë,se përfaqësuesi,që ai zgjedh mendon vetëm për xhepin e vet.?Në Parlament deputetët grinden,jo për interesat e zgjedhësve.Atje diskutohen shumë ligje,por asnjëher nuk janë shtruar problemet ekonomike të popullit.?Përse largohen njerëzit[jo vetëm punëtorët e thjeshtë ,por dhe shkencëtarët]?

Atëhere del pyetja: pse populli ja u jep votën? Përgjigjëja është e thjeshtë:Për bukën e pëditëshme të familjes.

I shkreti popull edi, që rrenjët e mashtrimit janë kudo ;por çfar të bëj?

Pasuria dhe varfëria janë të lldhura me ty o njeri! Prandaj,duhet ,që sejcili ta zgjidhi vet fundin e pafundësis të varfëris;të mos tallet me vehten duke shpresuar tek deputetët ,se të gjithë ata janë mashtrues.

Luani nuk pret lëmoshë.Ai e zgiedh vet rrugën për të ushqyer familjen.

Në jetën e popullit tonë ka zenë vend pafundësia e varfërisë.

Ndërtesa e re kërkon arqitektë të rinjë.?

Kjo mund të realizohet vetëm nga djemtë e rinjë[ që të mos jenë bijtë e komunistëve,sepse ujku qimen ndrron ,jo zakonin[ thotë populli] dhe sepse pasuria ndryshon,ndërsa,trashëgimëria mbetet],që kanë studjuar dhe punuar në shtetet perendimore dhe Amerikë. Me përvojën e fituar dhe guximin e nevojshëm të ndihmuar dhe nga aleatët e mëdhenj të përpiqen ta drejtojnë vendin tonë në rrugën e demokracisë së vërtetë.

Atë Shtjefën Gjeçovi, kolosi i Fesë e Atdheut

October 14, 2016 by dgreca

Më 14 tetor, kujtojmë vrasjen mizore të fratin e studiuesin e madh, Atë Shtjefën Konstandin Gjeçovin, në vitin 1929 në fshatin Zym të Hasit. Atë Shtjefën Gjeçovi, françeskan shqiptar kosovar, është një nga figurat vigane që krishterimi i fali kulturës kombëtare shqiptare, i cili për kontributi e tij, radhitet përkrah gjenive të tjerë të krishterimit ndër shqiptarë, si imzot Pjetër Budi, imzot Pjetër Bogdani, imzot Gjon Kazazi, Atë Gjergj Fishta, Atë Anton Harapi e shumë e shumë të tjerë.

Sapo kujton emrin e Atë Shtjefën Gjeçovit (1874-1929), edhe më të fundmit të shqiptarëve që ka pasur rastin të bëjë qoftë edhe dy klasë shkollë, do t’i vejë menjëherë mendja te “Kanuni i Lekë Dukagjinit”, mbledhur e kodifikuar nga frati i madh.

Po Atë Shtjefni ishte shumë më tepër se kaq. Një nga figurat më poliedrike që njeh historia e kulturës shqiptare, ai pati etjen e pashuar të gërmonte nga pak në të gjitha fushat e diturisë. Mahniti me kulturën e tij Faik Konicën, i cili e përshkruan me nderim e simpati të thellë në parathënien e Kanunit; la pa mend shkrimtarin e ri modern të Shkollës letrare të Veriut, Dom Lazër Shantojën, edhe ky martir i krishterimit gjatë diktaturës, i cili i kushtoi portretin më të bukur që është shkruar për të, duke e radhitur përkrah Fishtës e Harapit. Ai mbeti në kujtesën e të gjithëve si një nga historianët, etnografët dhe arkeologët e parë shqiptarë.

Atë Shtjefën Gjeçovi lindi më 12 korrik 1874, në Janjevë të Kosovës në një familje thellësisht katolike. Në pagëzim ia vunë emrin Mëhill e shkurtimisht e thirrën Hilë. Që i vogël shfaqi shenja jo të zakonshme zgjuarsie, prandaj famullitari françeskan, me leje të prindërve, e mori një ditë për dore dhe u nis bashkë me të për në Shkodër, në Kolegjin françeskan. Gjeçovi ishte vetëm 10 vjeç kur veshi zhgunin e murrmë, të lavdishëm, të fratit. Vijoi mësimet në Troshan, Fojnicë, Dërventë, Kreshevë, përgjithësisht në Bonjë-Hercegovinë, ku është përgatitur një pjesë e mirë e françeskanëve shqiptarë, ndërmjet të cilëve, Fishta. Më vonë françeskanët e rinj do të merrnin rrugët drejt Austrisë e Italisë.

Nisi të interesohej për gjithçka kishte të bënte me historinë e popullit të vet: për fillimet e krishterimit, për arkeologji, etnografi, gjuhësi, letërsi e natyrisht edhe të hidhte në letër shkrimet e para, pa harruar kurrë se detyra e tij kryesore do të ishte predikimi i Ungjillit të Krishtit.

U kthye në Troshan më 1896, 22 vjeçar, famullitar i ri me fe të gjallë e kulturë të thellë. Atë Shtjefën Gjeçovi predikoi Ungjillin në Rubik, Pejë, Laç-Sebaste, Zarë, Sapë, Theth, Prekal, Vlorë, Shkodër, Gjakovë e Zym, ku u ndal për pushimin e mbramë! Kulmin e krijimtarisë e arriti në vitet 1900, kur u bë i pranishëm në të gjitha fushat e kulturës e të arsimit.

Shkroi në të tria gjinitë letrare, mblodhi këngë, përralla, mite, doke e zakone popullore e, mbi të gjitha, atë që do ta pavdekësonte, “Kanunin e Lekë Dukagjinit” monument i gjuhës e i kulturës së Kombit Shqiptar, për të cilin Universiteti i Lajpcigut i dha titullin “Doktor i shkencave in honoris causa”.

Po kujtojmë disa prej veprave të tij: “Dashnia e atdheut”, drama “Agimi i qytetnisë”, “Shqiptari ngadhënjyes”, “Përkrenarja e Skënderbeut”, botimi i “Kanunit të Lekë Dukagjinit”, vepra “Trashëgime trako-ilire”, “Atil Reguli”. “Shna Ndou i Padues” mbas Dal-Gal ); përkthim i lire i dramës me 3 akte të Pjetër Metasatasit,“Vajza e Arleans-it a Joana d’Ark” mbas A.F. prej Bergamos dhe vepra e fundit teologjike “Shpërblesi i botes ase Jeta e Jezu Krishtit”, të cilën e shkroi me qellim që të mësojë dhe edukojë popullin në frymën e gjuhës shqipe dhe në frymën e dashurisë së Jezusit.

Shumica e veprave i mbetën në dorëshkrim. Madje edhe “Kanuja” u botua pas asaj dite ogurzezë të vitit 1929, kur ra nën plumbat e tradhtarëve, duke shuguruar me gjakun e vet bucat e asaj toke, për të cilën kishte shkrirë jetën, të cilat nuk lageshin për herë të parë me gjak frati.

Ai vetë pati mbledhur, sipas të gjitha kritereve, të dhënat për të lartuar në altar një tjetër frat shqiptar, Atë Luigj Paliqin, martir i fesë e i atdheut. E ndërmjet shkrimeve të shumta kushtuar Atë Gjeçovit, po kujtojmë se për të është shkruar edhe një monografi me titull “Shtjefën Gjeçovi: Jeta, vepra” me autor Ruzhdi Matën. Gjithsesi shkrimet më të besueshme për të janë ata që mbajnë nënshkrimin e sivëllazënve të tij françeskanë, të cilët e njohën nga afër, sidomos Atë Pashkë Bardhit, historianit të fretërve.

Duke përkujtuar sot Atë Gjeçovin, bëmë vetëm një skicë të shpejtë të një figure që i ngriti vetvetes me vepra një monument të pashterueshëm nga koha, sepse françeskani Atë Shtjefën Gjeçovi ishte dhe mbeti pishtar i gjallë i ndriçimit të historisë dhe kulturës së kombit të tij, të cilat u bënë për të pajë shpirtërore dhe qëndrese deri kur dha edhe frymën e fundit.

****

“Takimet e Gjeçovit 2016″ më 15 tetor në Zym

Më 15 tetor, në Zym të Hasit, mbahen manifestimi i përvitshëm kulturor i njohur si”Takimet e Gjeçovit 2016”. Ja njoftimi i Nikollë Kërhanajt nga fshati Zym:

TË BASHKUAR NË KUJTIM TË GJEÇOVIT

Në muajin e përgatitjeve për shënimin e 45-vjetorit të manifestimit letrar, kulturor e shkencor “Takimet e Gjeçovit 2016” që sivjet mbahet më 15 tetor (ditë e shtunë) kujtojmë 142-vjetorin e lindjes dhe 87-vjetorin e vrasjes së françeskanit të madh shqiptar, Atë Shtjefën Gjeçovit, nga dora katile, më 14 tetor 1929.

Të kujtojmë se françeskani e studiuesi i jashtëzakonshëm atë Gjeçovi ka lindur dhe është rritur në gjirin e popullit, me vegjëlinë e popullit, e, jo me qeveritë e pushteteve në kalim duke rrëshqitur si në akull, gjithnjë duke e ndjekur deri në vrasje në tradhti e pritë

Atë Shtjefën Gjeçovin e ka mbrojtur populli e jo pushtetarët që ndërroheshin si figurat në shah. Populli e ka ruajtur emrin dhe veprat e tij, duke i aplikuar e zbatuar në jetë. Kështu, Gjeçovi nga populli është rritur e ngritur në martir të kombit. Kanuni i mbledhur e kodifikuar nga françeskani atë Gjeçovi u ruajt dhe u zbatua në jetë nga populli. Andaj, tani në manifestim marrin pjesë qytetarë e pushtetarë, sepse kaluan kohët e katilave që ishin për Gjeçovin, Fishtën e të tjerë që ndiqeshin e anatemoheshin deri në fundshekullin XX-të.

Tani, të gjithë të bashkuar në kujtim të Gjeçovit në fshatin Zym të Hasit!

12 tetor 2016 – Nikollë Kërhanaj