s p – Page 30 – Dielli

PËR GJUHËN SHQIPE, TRADITAT DHE ETNOGRAFINË SHQIPTARE NË NEW YORK

November 21, 2025 by s p

Koreografi Sebastjan Tinaj i lindur dhe rritur në Vermosh, themeluesi i grupit të valleve “Nora e Kelmendit” dhe koleksionit etnografik “Arka e Kelmendit” rrëfen ekskluzivisht për gazetën “Dielli”, organ i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës “VATRA”, New York, ruajtjen e identitetit kombëtar, gjuhës, kulturës, etnografisë dhe traditës shqiptare në New York përmes aktiviteteve kulturore, edukative, komunitare e patriotike. Me koreografin Sebastjan Tinaj bisedoi kryeredaktori i “Diellit” Sokol Paja.

“NORA E KELMENDIT” SI KONTRIBUT PËR VALLET DHE TRADITAT SHQIPTARE

Grupi “Nora e Kelmendit” u krijua në vitin 2018 me iniciativën time personale, por edhe me mbështetjen e shumë miqve dhe shokëve që kontribuan vullnetarisht. Jam thellësisht mirënjohës për ndihmën dhe besimin e tyre. Që në vitin e parë, grupi pati një sukses të madh në festivalet shqiptare, duke tërhequr interesin e të rinjve, por edhe të fëmijëve, që dëshironin të bëheshin pjesë e tij. Në vitin 2022, u regjistruam zyrtarisht si grup vallesh në shtetin e New York-ut dhe prej atëherë vazhdojmë të ushtrojmë dhe të kultivojmë rregullisht vallet dhe traditat shqiptare. Pjesëmarrja jonë në ngjarje kulturore, por edhe në gëzime familjare, na motivon dhe na shtyn të punojmë edhe më fort, sepse vlerësimi i punës është gjithmonë një ndjesi e jashtëzakonshme.

Një nga pikat tona më të forta, përveç talentit, është kostumografia e kuruar me kujdes dhe zgjedhja e muzikës, të cilat pasqyrojnë identitetin tonë dhe i japin çdo performance një karakter autentik e të paharrueshëm. Deri më tani kemi marrë pjesë në aktivitete në të gjithë Amerikën dhe shpresojmë që në vitet në vijim të jemi të pranishëm edhe në ngjarje kulturore në Shqipëri, si festivale apo bashkime të shqiptarëve kudo në botë. Sot numërojme me shume 70 nxenes qe ushtrojne dhe mesojnë vallet e bukura shqiptare dhe smund te isha me i lumtur se kaq!

“ARKA E KELMENDIT” SI KONTRIBUT PËR ETNOGRAFINË SHQIPTARE NË MËRGIM

Etnografia shqiptare, veçanërisht xhubleta dhe çakshirët, ka qenë gjithmonë një pasion i hershëm për mua. Që nga ditët e para në grupet artistike, kur isha vetëm 6 vjeç, kam pasur një lidhje të pashpjegueshme me veshjet tradicionale dhe historinë që ato mbartin. Për shkak të kushteve ekonomike, nuk pata mundësinë të krijoja një koleksion të tillë gjatë kohës që jetova në Shqipëri. Por pasi u vendosa në Shtetet e Bashkuara, vendosa t’i rikthehesha ëndrrës time dhe të ndërtoja një koleksion të mirëfilltë etnografik. Kështu lindi “Arka e Kelmendit” – një emër simbolik, i cili i referohet rrënjëve të mia, por që në përmbajtje mbledh veshje dhe bizhuteri pothuajse nga çdo krahinë e veriut shqiptar. Rinia shqiptare sot po i rikthehet traditës, dhe kjo rritje e interesit e ka shndërruar pasionin tim të dikurshëm në një punë me kohë të pjesshme. Fitimet që gjeneroj nga kjo veprimtari i dedikohen plotësisht zgjerimit të koleksionit, duke shtuar veshje, ornamente dhe elemente të reja etnografike.

PËRFAQËSUES I SHQIPËRISË NË FASHIONING POWER / FASHIONING PEACE GALA NË WASHINGTON D.C.

Prej disa vitesh, në bashkëpunim me Ambasaden Shqiptare dhe supermodelen Emina Cunmulaj, kam privilegjin të përfaqësoj Shqipërinë në Fashioning Power / Fashioning Peace Gala në Washington D.C. Çdo vit, në këtë event ku marrin pjesë mbi 100 shtete, ne prezantojmë me krenari thesarin e etnografisë shqiptare në një ekspozitë që i jep zë traditës dhe identitetit tonë. Përveç drejtimit të grupit “Nora e Kelmendit” dhe angazhimit tim në koleksionin etnografik Arka e Kelmendit, kam pasur gjithashtu privilegjin të bashkëpunoj me disa shkolla shqipe në New York si koreograf. Kjo përvojë më ka rritur profesionalisht, por njëkohësisht më ka pasuruar shpirtërisht, sepse puna me brezin e ri të shqiptarëve në Amerikë është një ndjesi e veçantë dhe një përgjegjësi që e përqafoj me krenari.

KONTRIBUTI NË SHKOLLAT SHQIPE NË NEW YORK: “MËSO SHQIP” DHE “FOL SHQIP”

Për dy vite kam punuar pranë shkollës “Mëso Shqip” në Staten Island, e njohur edhe si grupi “Barbana”. Ndërsa nga shtatori i këtij viti jam bërë pjesë e stafit të shkollës “Fol Shqip” në Ridgewood, Queens, si koreograf i grupeve të vallëzimit. Është nder i madh për mua të kontribuoj, sado pak, në formimin, zhvillimin dhe organizimin e një brezi të ri që rritet me gjuhën, kulturën dhe traditat shqiptare. Të shohësh fëmijët dhe të rinjtë që përqafojnë identitetin e tyre përmes artit është një motivim i vazhdueshëm dhe një frymëzim i jashtëzakonshëm.

Përpjekjet e shqiptarëve për mbrojtjen e Alfabetit shqip

November 21, 2025 by s p

Dr. Nikollë Loka/

Pas triumfit të revolucionit xhonturk, meqenëse shkollimi shqip nuk mund të ndalohej, autoritetet osmane vazhduan vazhduan përpjekjet për t’i mbajtur shqiptarët të përçarë. Xhonturqit ishin kundër shfaqjes së ideve kombëtare dhe idesë së bashkimit të shqiptarëve me përkatësi fetare të ndryshme, prandaj u pozicionuan kundër alfabetit latin në shkollat shqipe. Çështja e përdorimit të alfabetit turko arab e nxitur nga xhonturqit, është quajtur me të drejtë si pjesë e politikës “përçaj e sundo”, si dhe është cilësuar si mollë sherri e hedhur prej tyre në mes të shqiptarëve. turqit ishin pozicionuar kundër alfabetit latin në shkolla shqipe. Ky ishte manifestimi i parë i politikës reaksionare turke ndaj arsimit të kombësive jo turke, e sidomos ndaj shqiptarëve në Perandori. Mbështetësit e alfabetit arab mbronin pikëpamjen se “ndryshimi i alfabetit nënkuptonte ndryshimin e fesë dhe përdorimi i shkronjave latine nënkuptonte largimin nga ”islami”.

Duke mbështetur alfabetin arab për shqiptarët, autoritetet turke ishin të vetëdijëshme se shqiptarët myslimanë do të vazhdonin të mbeteshin kulturalisht me Perandorinë, ndërsa për miletet e tjera nuk u interesonte Kundër përpjekjeve të autoriteteve osmane dhe mbështetsve të tyre, vendimet e Kongresit të Manastirit shprehën vendosmërinë e elitës kulturore shqiptare për të ruajtur pavarësinë nga turqit e rinj, në zhvillimet kulturore kombëtare, duke bërë që të dështonin përpjekjet xhonturke për ta nënshtruar lëvizjen kulturore shqiptare dhe për ta vënë në funksion të projekteve të tyre politike. Turqit e kishin të qartë se alfabeti latin i çonte shqiptarët drejt një evropianizimi e domosdo edhe drejt autonomisë e pavarësisë. Prandaj, ata i akuzonin mbështetësit e alfabetit latin se janë për pavarësi e për ndarje nga Perandoria Osmane. Futja në përdorim e alfabetit latin nuk kaloi pa probleme, sidomos në veri të vendit, ku paria konservatore dhe ulemat turkoshake kishin ndikim më të madh.

Megjithëse disa shkolla në vilajetin e Kosovës filluan të përdorin alfabetin latin, disa nga prijësit fetarë, të nxitur nga komiteti i xhonturqve në Selanik, e quanin këtë alfabet “të pa fe” dhe kërkonin përdorimin e alfabetit arab si faktor bashkimi për tërë Perandorinë Osmane. Një goditje tjetër kundër arsimit shqiptarë u bë në Kongresin e xhonturqve të mbajtur në Selanik në maj të vitit 1909 ku komisioni që punoi për problemin kombëtar e kulturor të kombësive jo turke në Perandri doli me këto propozime: Të gjitha shkollat fillore të betën ashtu siç kanë qenë d.m.th. në gjuhën turke. Të gjitha gjimnazet ku mësimi nuk zhvillohet në gjuhën turke të mbyllen dhe nxënësit të kalojnë në gjimnazet turke. Mësimi në këto gjimnazi do të zhvillohet vetëm në gjuhën turke.

Zhvillimet e Lëvizjes Kombëtare dhe Kulturore të Shqiptarëve e frikësuan Qeverinë Xhonturke. Ajo u angazhua t’i përfitonte qarqet reaksionare dhe konservatore shqiptare me qëllim që ta pengonte këtë zhvillim. Në përvjetorin e Revolucionit, më 23 korrik të vitit 1909, Xhonturqit përgatitën Kongresin e Dibrës, që kishte për qëllim të fusë përçarje në Lëvizjen Kulturore dhe Arsimore Shqiptare, duke nxjerrë si çështje për diskutim përdorimin e alfabetit arab për gjuhën shqipe, (…)me arsyetimin se nuk janë kundër zhvillimit të kulturës kombëtare, por se “është më mirë që gjuha shqipe të shkruhet me shkronja arabe”. Duke parë se në këtë mënyrë nuk arriti gjë, Komiteti Xhonturk “Bashkim e Përparim” gjatë verës së vitit 1909 përgatiti dhe i propozoi Parlamentit disa projektligje që mendonte se do të ishin efikase në pengimin e Lëvizjes Kulturore të Shqiptarëve dhe të popujve të tjerë jo turq në Perandori.

Përplasjet rreth alafbetit u shtuan pas dështimit të përpjekjeve turke për ta imponuar alfabetin turko-arab në Kongresin e Dibrës. Xhonturqit organizuan demonstrata në qytete të ndryshme të Shqipërisë në favor të alfabetit turk, duke bërë përpjekjen e fundit për të ushqyer përçarjen në mes të shqiptarëve”. Valiu i Kosovës, bashkë me deputetin Said Efendia kishte mbajtur mitingje në Sjenicë, Ferizaj, Gjakovë, Prishtinë, Shkup, Pejë, Gostivar, Dibër, Tetovë, Preshevë e gjetiu me qëllim bindje dhe heqje dorë nga shkrimi latin. Ndërkohë simpatizuesit e shkronjave turko-arabe nga klubi i Aksarajit “Mahfel” dërguan njëfarë Arif Hiqmeti, kinse gazetar, nga fshati Llojan i Kumanovës ta studiojë gjendjen dhe të kontaktojë me parinë myslimane për të krijuar besimin se “shkronjat turko- arabe janë shkronjat e Zotit dhe ai di vetëm ato t’i lexojë, kurse shkronjat gjahure Zoti nuk i pranon dhe i dërgon të gjithë në xhehenem”.

Një propagandë të madhe për alfabetin arab bëri Rexhep Nuredin, i cili ishte aktivizuar në Klubin e Manastirit por njëkohësisht, me porosi të Komitetit Xhonturk, ishte emëruar myfti i atij qyteti. Ai filloi me botimin e një abetareje shqipe me shkronja arabe dhe vazhdoi me një turne në Dibër e në Mat për të propaganduar në të mirë të alfabetit arab. Për të njëjtin qëllim, shkoi edhe në Stamboll, ku veproi, sidomos midis deputetëve shqiptarë. Veprime të ngjashme zhvilluan edhe myftinjtë e Korçës, të Gjirokastër, të Kavajës, të Prishtinës, të Dibrës etj.

Të shtyrë nga reaksioni xhonturk një grup deputetësh shqiptarë në Parlamentin e Stambolli, nga të cilët asnjëri nuk dinte të shkruante e të lexonte shqip dhe disa prej tyre nuk ishin as të kombësisë shqiptare, i drejtuan një mesazh Kryeministrit Turk me anën e të cilit kërkonin gjoja “në emër të shqiptarëve” që të përdorej alfabeti arab për shkrimin e gjuhës shqipe dhe të ndalohej ai kombëtar”. Lëvizja Kombëtare Shqiptare reagoi kundër kësaj fryme dhe kundër këtij veprimi të Qeverisë Xhonturke. “Kundërshtimi ndaj alfabetit arab arriti fazën kulmore në muajt shkurt-mars 1910, me mitingjet popullore për mbrojtjen e alfabetit shqiptar, sidomos me ato që u mbajtën në Elbasan, në Korçë dhe në Berat. Mitingu i parë u mbajt në Elbasan më 18 shkurt 1910, vetëm dy ditë pas mitingut në mbështetje të alfabetit arab. Në atë miting u mblodhën rreth 7.000 veta nga qyteti dhe nga fshatrat e Shpatit, të Kërrabës, të Verçës, të Dumresë, të Martaneshit, të Sulovës dhe të Gramshit. Pjesëmarrësit e mitingut dhanë besën për të mbrojtur shkronjat shqipe dhe kundërshtuan urdhrin e Ministrisë së Arsimit për përdorimin e alfabetit arab për gjuhën shqipe.

Miting madhështor u mbajt në Korçë, më 27 shkurt 1910. Në të morën pjesë rreth 12.000 veta nga Korça dhe nga gjithë qarku i saj, si nga Kolonja, Devolli dhe Pogradeci. Në fund të mitingut u dërgua një protestë në Stamboll, e nënshkruar nga të gjithë pjesëmarrësit. Mitingu tjetër ishte ai që u mbajt në Berat më 13 mars 1910, në të cilin morën pjesë rreth 15.000 veta, nga qytetet dhe fshatrat përreth. Në mitingun e Beratit abetaret me shkronja arabisht u dogjën publikisht përpara ndërtesave qeveritare. Mitingje në përmasa më të vogla u mbajtën edhe në Përmet, Tepelenë, Skrapar, etj. Përveç këtyre telegrameve e letrave, protesta kundër alfabetit arab iu dërguan Stambollit dhe autoriteteve qeveritare lokale, nga shumë qytete e krahina të tjera si: nga Shkodra, Durrësi, Tirana, Shkupi, Prishtina, Mitrovica, Struga, Ohri, Gramshi, Vlora, Gjirokastra, Leskoviku, Filati, etj. Protesta dhe mbledhje solidariteti në mbrojtje të alfabetit kombëtar u organizuan edhe nga diaspora shqiptare414, si në Rumani, në Bullgari, në SHBA, etj. Konsulli Francez në Shkodër, duke përgjithësuar situatën e krijuar në pranverë të vitit 1910, shkruante “Mund të thuhet se e gjithë Shqipëria kishte ngritur krye kundër pretendimit të Qeverisë Xhonturke për t’i imponuar asaj alfabetin arab. Parullat e mitingjeve “Rroftë abc-ja shqipe”, “Ne vdesim dhe shkronjat shqipe s’i lëmë!”, buçitën anë e kënd Shqipërisë. Ndërhyrja e xhonturqve kundër alfabetit e shkollës shqipe dhe mitingjet e protestat masive të shqiptarëve për mbrojtjen e tyre i acaruan më tej marrëdhëniet e shqiptarëve me Turqit e Rinj dhe ishin një paralajmërim për kryengritjen e armatosur”.

Lufta kundër shqiptarëve po shndërrohej në betejë shumëdimensionale. Një diplomat i huaj i shkruante Qeverisë së tij për “persekutimet sistematike” të autoriteteve osmane ndaj atdhetarëve shqiptarë në Shqipërinë e Jugut. Sipas tij “shkolla shqipe, të hapura kohë më parë po mbylleshin, me arsyetimin se në to kishin vepruar elementë “armiqësorë” e “kundërrevolucionarë”. Me këtë arsyetim, u mbyllën edhe disa klube shqiptare, si klubi i Vlorës, i Leskovikut, i Delvinës etj. Ndërsa, arrestimet nuk po merrnin fund”. Aleksandër Xhuvani, njëri nga personalitetet e shquara shqiptare, vlerësonte se “Turqit e Rinj po i ndiqnin sistematikisht shqiptarët atdhetarë me synimin për ta shuar fare “shqiptarizmin”.

Autoritetet e Vilajetit të Manastirit e shpallën klubin “Bashkimi” të këtij qyteti burimin e të gjitha “armiqësive” kundër Qeverisë dhe Revolucionit. Madje, të gjithë frekuentuesit e tij cilësoheshin “kriminelë” dhe “armiq” të shtetit. Fehim Bej Zavalani, kryetar i Klubit i deklaroi Konsullit Austro-Hungarez në Manastir se “në Vilajetin e Manastirit ndërsa klubet po mbylleshin njëri pas tjetrit, atdhetarët më të flakët po dënoheshin e po internoheshin në Azi të Vogël, e familjet e tyre të gjendura në pozitë të mjerueshme i drejtoheshin Klubit për ndihmë. Një fushatën e tillë antishqiptare nuk kishte ndodhur as “në kohën despotike”.

Shtypja e kryengritjes shqiptare të Kosovës në vitin 1910 u pasua me luftën kundër kulturës dhe gjuhës shqipe, duke mbyllur klubet e hapura shqiptare nën pretekstin se ishin “vatra të revoltës”; me burgosjen dhe ndalimin e kryeredaktorëve, redaktorëve dhe gazetarëve të gazetave shqipe. Me urdhër të Portës së Lartë u ndaluan librat dhe gazetat në shqip dhe u mbyllën shkollat në gjuhën shqipe. Në ato kushte, shkollat shqipe punuan në kushte ilegale. Vazhduan arrestimet e atdhetarëve shqiptarë. Në Shkup arrestohet Kryetari i klubit të atyshëm Beqir Efendiu dhe mësuesi i gjuhës shqipe Bedri Pejani; në Manastir Fehim Zavalani, Vllezërit Kristo e Dhemitër Qeriazi etj. Në Elbasan Kristo Dako e Lef Nosi; në Dibër Qamil Daci; në Tiranë Ibrahim Dalliu, Mahmut Furtuzi, Jusuf Elezi; në Durrës Nikollë Kaçorri etj.

Në mars të vitit 1911, një qarkore e Ministrisë së Brendshme në Stamboll kërkonte riçeljen e shkollave, sikundër dhe çeljen e shkollave të reja dhe përdorimin e alfabetit latin. Por përpjekjet përçarëse të xhonturqve vazhduan edhe më tej, duke e trajtuar problemin e arsimit shqip dhe të alfabetit latin si të dëmshme për fenë myslimane dhe të rrezikshme për interesat e Perandorisë. Si në fillim, edhe gjatë zhvillimit të kryengritjes shqiptare të vitit 1912, u paraqitën kërkesa në lidhje me arsimin dhe shkollën shqipe. Kërkesa të tilla u shprehën nga kryengritësit e Malësisë së Gjakovës, të Hasit, të Mitrovicës, Dibrës, Junikut etj. Edhe në bisedimet midis kryengritësve shqiptarë të përfaqësuar nga Hasan Prishtina dhe autoriteteve osmane, çështjet arsimore zinin mjaft vend. Nga 14 kërkesat e Hasan Prishtinës drejtuar delegacionit osman në bisedime, 5 ishin për shkollat dhe arsimin shqip. Autoritetet osmane nuk mundën t’u imponohen shqiptarëve në çështjen e alfabetit dhe nuk e ndaluan dot procesin e veçimit kulturor të shqiptarëve nga osmanët, që do të çonte në formimin e shtetit të pavarur shqiptar.

Zgjedhja e alfabetit latin kishte dhe një dimension të qartë politik dhe tregonte aspiratat perëndimore të shqiptarëve si komb. Në fakt, vetë kontrasti midis alfabetit latin dhe atij turk do ta bënte vetëdijen shqiptare të ishte ndryshe nga ajo e turqve.

Joe Gould, amerikani që “shërbeu” si “Ambasador Nderi i Shqipërisë në Amerikë”

November 21, 2025 by s p

Dr. Gazmend Kapllani/

Joe Gould (1889-1957) është një karakter kult dhe një nga bohemët më të famshëm të historisë së Nju Jorkut dhe të Amerikës. Një njeri mes gjeniut dhe të çmendurit, i lindur në një familje të pasur mjekësh në një qytet të vogël pranë Bostonit. Pasi braktisi studimet në Harvard, vendosi të zhvendosej në Nju Jork që t’i kushtohej letërsisë dhe artit. Pretendonte se po shkruante librin më të gjatë të historisë së folur të njerëzimit, “historia e folur e kohës sonë”, libër që nuk u gjet as u botua kurrë. Është, megjithatë, njeriu që krijoi termin “oral history / historia e folur” në fjalorin anglez.

Ishte mik me disa nga shkrimtarët dhe intelektualët më të njohur amerikanë të kohës, si e. e. Cummings dhe Ezra Pound, mes shumë të tjerëve.

Në mesin e viteve ’20, Joe Gould endej nëpër Nju Jork duke thënë se ishte Ambasador Nderi i Shqipërisë në Amerikë. E vërteta është që për 10 vjet, nga viti 1915 (kur Shqipëria, gjatë viteve të mbrapshta të Luftës së Parë Botërore, ishte zhdukur nga harta) deri në vitin 1925, ai ishte njëri ndër përkrahësit më të zjarrtë të shqiptarëve, falë njohjes së tij në Universitetin Harvard me Fan Nolin.

Madje, në shënimet e tij shkruan se frekuentonte një kafene shqiptare në Boston me emrin “Skënderbeu”, si edhe Kishën e Shën Gjergjit në Boston, e themeluar nga Fan Noli. Por dokumenti më i famshëm për Shqipërinë është korrespondenca e tij me “atin” e antropologjisë amerikane, Franz Boas, të cilin përpiqet ta bindë që të krijojnë një shoqatë me personalitete amerikane që do të përkrahte dhe ndihmonte Shqipërinë, me emrin “Kampionët e Skënderbeut”.

“Tani që Shqipëria mbijetoi nga grekët dhe serbët,” shkruan ai, “duhet ta ndihmojmë që të shpëtojë nga dy plagët e saj më të mëdha: varfëria dhe padija — por sidomos padija,” nënvizon ai, “e cila nuk i lejon shqiptarët, një popull shumë të zgjuar, të përparojnë si popujt e tjerë të civilizuar.”

Në këtë letër Joe Gould përmend gjithashtu faktin se, në vitin 1916, ai ka organizuar në Nju Jork eventin “Miqtë e Pavarësisë së Shqipërisë”, ku antropologu i madh Franz Boas ka shënuar emrin e tij në listën e personaliteteve të shquara amerikane që mbështetnin pavarësinë e Shqipërisë.

Foto: pjesë nga letra e Joe Gould për antropologun e shquar amerikan Franz Boas (Dhjetor 1920), ku i kërkon mbështetjen e tij për krijimin e një grupi me amerikanë të shquar për të ndihmuar Shqipërinë dhe shqiptarët.

Si u sakrifikuan viset shqiptare në tryezën diplomatike të Fuqive të Mëdha

November 21, 2025 by s p

Nga Evarist Beqiri/

“…der sa mos t’shkimin hana diellit

e e mramja cirkë m’oqean k’thellët mos t’shtrasë,

emini i atij burri që për Atme,

la agam n’fis të vet, a’j për her gjallon e Deka,

mi të pushtet nuk ka.” – Gjergj Fishta

Nëse një komb harron të shkuarën, ai shkatërron të ardhmen. Prandaj, vlen që të ndalemi pak tek momentet vendimtare që kanë ndikuar historinë tonë. Në janar 1914, Ismail Qemali do t’i deklaronte në Vlorë, një gazetari francez, me një dozë ironie: “Ndërsa Shqipëria po bën gjithçka për t’i shpëtuar zakoneve turke, Europa na trajton si nusen osmane, së cilës dhëndri i shfaqet vetëm ditën e dasmës.”

Pas shpërbërjes së Perandorisë Osmane, Fuqitë e Mëdha të kohës, Austro-Hungaria, Gjermania, Italia, Rusia, Franca dhe Britania e Madhe, pavarësisht interesave të ndryshme, luajtën një rol vendimtar në formësimin e hartës së re të Ballkanit. Britania, veproi me kujdes duke ndjekur politikën e ekuilibrit për të mbrojtur pozitat e saj në Mesdhe. Nga ana tjetër, Gjermania, megjithëse e pa interesuar drejtpërdrejt për çështjen shqiptare, mbështeste politikën e Vjenës në Ballkan. Italia, e shtyrë nga ambiciet e saj kolonialiste për ekspansion në tokat shqiptare, sillej me luhatje. Ajo kishte pretendime herë për çështje prestigji e herë për interesa strategjike.

Ndërkohë, Fuqitë Ballkanike kishin aspirata të ndryshme, të cilat bashkoheshin në një pikë, copëtimi i Shqipërisë. Ëndrra e Serbisë ishte sigurimi i një dalje në detin Adriatik përmes territoreve shqiptare. Ndërsa, Mali i Zi dëshironte që të bënte të vetin qytetin strategjik të Shkodrës. Greqia, nga ana tjetër, dëshironte Shqipërinë e Jugut.

Dokumentet arkivore të kohës përshkruajnë jo vetëm pretendimet e tyre territoriale, por zbulojnë gjithashtu një mozaik kompleks negociatash, marrëveshjesh të fshehta dhe manovrash politike. Aty spikasin lojërat diplomatike që pasqyrojnë me saktësi atmosferën gjeopolitike të kohës. Kufijtë e sotëm, u vendosën bazuar kryesisht tek pazaret midis Austro-Hungarisë e Rusisë.

Rusia cariste, si mbrojtëse tradicionale e sllavëve të jugut dhe e ortodoksisë, e shihte shpërbërjen e Perandorisë Osmane, si një mundësi të artë për të zgjeruar ndikimin e saj nëpërmjet aleatëve sllavë, Serbisë dhe Malit të Zi. Ajo kundërshtonte çdo projekt që pengonte daljen e Serbisë në Adriatik, përfshirë krijimin e një Shqipërie të pavarur në kufijtë e saj natyralë. Në thelb, Rusia nuk ishte kundër ekzistencës së një entiteti shqiptar, por e donte atë të kufizuar dhe të dobët, sa për të mos penguar ambiciet e aleatëve të saj.

Franca, nga ana tjetër, lëvizi në sinkron me Rusinë, pasi të dyja ishin pjesë e Antantës. Interesat e saj në Ballkan nuk ishin aq të drejtpërdrejta sa të Londrës apo Vjenës, por më tepër të lidhura me aleancat evropiane. Për këtë arsye, Parisi ndoqi një qëndrim diplomatik të kujdesshëm, shpeshherë duke mbështetur kërkesat serbe e greke në tavolinën e bisedimeve, me qëllim ruajtjen e ekuilibrit brenda Antantës.

Në këtë panoramë, krijimi i shtetit shqiptar nuk ishte rezultat i një përpjekjeje të përbashkët të Fuqive të Mëdha, por i një kompromisi të ftohtë austro-rus, një lloj “marrëveshjeje sui generis”, ku secila palë pranoi ekzistencën e Shqipërisë vetëm për të mos lejuar tjetrën të zgjerohej më tej. Kështu, lindi Shqipëria. Ajo nuk ishte produkt i një vullneti të madh politik ndërkombëtar, por fryt i një ekuilibri të frikës, në një Ballkan që përjetonte përplasjen midisd pan-gjermanizmit dhe pan-sllavizmit.

Britania e Madhe, ndryshe nga Austro-Hungaria, Rusia apo Italia, nuk kishte synime territoriale në Ballkan. Interesat e saj ishin kryesisht gjeostrategjike dhe detare. Ajo donte që të ruante kontrollin mbi rrugët e komunikimit detar drejt Kanalit të Suezit. Të parandalonte shtrirjen e ndikimit rus në Mesdhe, dhe të mbante ekuilibrin midis Fuqive të Mëdha për të shmangur një dominim të vetëm në rajon.

Në këtë kuadër, Londra e shihte Ballkanin si zonë tampon, ku çdo lëvizje e tepruar e Vjenës apo e Shën Petersburgut duhej balancuar. Ajo ishte e interesuar që as Austro-Hungaria, as Rusia të mos siguronin dalje të qëndrueshme në Mesdhe. Kjo e çoi diplomacinë britanike drejt një politike të ekuilibrit të kujdesshëm, duke mbështetur zgjidhje kompromisi dhe shpesh duke ndërmjetësuar për të mos lejuar asnjë Fuqi që të bëhej dominuese. Në rastin e Shqipërisë, kjo u përkthye në pranimin e një shteti të pavarur, neutral dhe të dobët, që do të shërbente si pengesë natyrore ndaj ambicieve ruse dhe sllave drejt Adriatikut.

Për ta përmbledhur, ndryshe nga Britania, Austro-Hungaria kërkonte dalje në det dhe kontroll mbi rrugët tregtare të Ballkanit perëndimor. Rusia kërkonte dalje në ujërat e ngrohta dhe mbrojtjen e sllavëve ortodoksë. Italia kërkonte pozita të përhershme në Adriatik dhe në brigjet shqiptare. Gjermania e shihte rajonin si fushë ndikimi të aleates së saj Vjenës. Ndërsa Franca ndiqte më shumë linjën e Rusisë për të ruajtur unitetin e Antantës. Në këtë mozaik interesash, Britania e Madhe luajti rolin e arbitrit, duke mos kërkuar fitore të dukshme, por duke ndërtuar ekuilibra që garantonin interesat e saj globale.

Megjithatë, do të gaboheshim rëndë nëse do të anashkalonim forcën e brendshme të lëvizjes kombëtare shqiptare, duke mëshuar vetëm në ndikimin e forcave të jashtme. Njësoj, siç do të gabonim rëndë po ta vlerësonim një ajsberg vetëm nga pjesa e tij e dukshme. Në atë periudhë, pikëpamja mbizotëruese ndër kancelaritë evropiane të kohës ishte ajo e “shpërblimit me territore”.

Është e qartë se në përplasjet diplomatike të kohës nuk kishte pozicione të pandryshueshme. Gjithçka mund të negociohej dhe çdo interes mund të sakrifikohej në emër të një kompromisi të përkohshëm. Dokumentet arkivore dëshmojnë se, kjo u bë veçanërisht evidente gjatë diskutimeve për të ardhmen e Shkodrës. Austro-Hungaria, ndonëse mbështetëse e pozicionet shqiptare, tregoi gatishmëri për ta lëshuar qytetin në favor të Malit të Zi, nëse do të sigurohej kontrolli mbi qafat dhe grykat strategjike të Llofçenit pranë Kotorit, ku ndodhej edhe flota e saj ushtarake. Në fund, Konferenca e Ambasadorëve në Londër sakrifikoi Gjakovën, për të mbajtur Shkodrën. Të njëjtën skemë pazari gjejmë edhe për qytetin tjetër shqiptar me rëndësi strategjike kyçe në Mesdhe, Vlorën, së cilës i ishin afruar trupat greke. Për Vlorën, kishin interes si Italia, ashtu edhe Austro-Hungaria.

Merita e jashtëzakonshme diplomatike e Ismail Qemal Vlorës, ishte aftësia për ta shndërruar çështjen shqiptare nga një kauzë periferike e diplomacisë europiane, në një kauzë qendrore nga e cila varej e ardhmja e vetë Europës. Nëpërmjet, komunikimit publik dhe lobimit në qendrat kryesore të diplomacisë europiane, ai arriti të ndërgjegjësonte politikën dhe opinionin publik europian, në favor të kauzës shqiptare.

Veprimtaria e tij patriotike u intensifikua veçanërisht në dekadën e fundit para pavarësisë. Në vitet 1900-1912, ai jetoi në Bruksel dhe veproi në qendrat e politikës europiane. Ismail Qemali punoi me qëndrueshmëri për ndërgjegjësimin e opinionit publik europian për kauzën shqiptare. Njëkohësisht, duke i sensibilizuar si për rrezikun e pan-sllavizimit, ashtu edhe atë të pan-gjermanizmit.

Një dëshmi e këtij fakti është intervista e Ismail Qemalit për gazetarin e shquar italian Vittorio Vettori, “Il Giornale d’Italia”, më 16 gusht 1903. Gazetari e përshkruan Ismail Qemalin si një patriot shqiptarë prej lindjes dhe prej shpirtit. Ismail Qemali flet aty për rëndësinë e njohjes së kombit shqiptar, dhe bashkimin e katër vilajeteve shqiptare në një vilajet të vetëm autonom. Ai thekson rëndësinë e ndërtimit të një Shqipërie të fortë. Kjo do të shmangte ndërhyrjen europiane në Ballkan dhe do të ndikonte në ruajtjen e stabilitetit të vetë Europës.

Ismail Qemal Vlora manovroi me kujdes në një situatë jashtëzakonisht të ndërlikuar dhe me rreziqe të shumanshme. Ai punoi për të shpëtuar çfarë ishte ende e mundur nga trojet shqiptare. Pavarësia e Shqipërisë, më 28 nëntor 1912, e futi çështjen shqiptare në logjikën e shtetformimit modern.

Ndërkohë, Ismail Qemali shikohej si nga Austro-Hungaria, po edhe nga Fuqitë e tjera, si një diplomat i matur e me përvojë të gjatë, por njëherësh i rrezikshëm. Ai ishte një njeri e pavarur. Austro-hungarezet ishin të bindur se ai nuk do të ndiqte verbërisht direktivat e Vjenës apo kujtdo tjetër.

Austro-Hungaria mbështeste krijimin e Shqipërisë, si pjesë e strategjisë së saj për të penguar daljen e Serbisë në Adriatik dhe për të ruajtur ekuilibrin e forcave në Ballkan. Mbështetja, ndonëse e kushtëzuar dhe jo pa llogaritje gjeopolitike, ishte një faktor me rëndësi në formësimin e rrethanave që bënë të mundur shpalljen e Pavarësisë.

Nga ana tjetër, realiteti pas shpalljes së pavarësisë ishte i ngarkuar me sfida të jashtme dhe përçarje të brendshme. Një dokument i konsullit austro-hungarez në Durrës, dërguar Vjenës, më 26 korrik 1913, shkruan ndër të tjera se, Partia Esadiste është një parti antiqeveritare. Por, duhet theksuar se, në atë moment kyç të historisë së Shqipërisë, kur nevojitej më tepër se kurrë bashkimi, Partia Esadiste nuk ishte thjesht dhe vetëm një parti antiqeveritare. Ajo mbante gjallë frymën antikombëtare.

Fryma antikombëtare e Partisë Esadiste, lindi së bashku me shtetin e ri shqiptar. Kjo e keqe e madhe, vazhdon që të mbahet gjallë edhe sot prej atyre që vendosin interesin personal dhe partiak, para interesit kombëtar. Prej atyre që vendosin partinë, para Shqipërisë. Kultura jonë e mbrapshtë politike, e ngatërron shpesh kufirin midis debatit normal politik dhe shenjtërisë së interesit kombëtar. Ferrat e vatanit e ngatërrojnë misionin me interesin.

Qemal Karaosmani rrëfen se Ismail Qemali e thirri në Vlorë dhe e bëri ministër të Brendshëm Esat Toptanin, për hir të bashkimit kombëtar: “Esat Toptanit në Vlorë nuk ju duk ndonjë shenjë kundërshtimi me Ismail benë, një ditë i lypën leje lsmail Beut, që të vendte në Tiranë se kishte punë private dhe të bante the inspektim ndër ato krahina. Kështu iku në Tiranë e nuk u kthye ma në Vlorë. Në fund shpalli edhe Vetqeverim të Shqipnisë së Mesme me një kabinet nën kryesinë e tij, domethanë, mendimi i intelektualëve u realizua. Atëherë kishte fjalosë me disa që ishin kundërshtarët e Ismail Qemal beut i pata thanë se ç’bani kështu; pritni sa të rregullohet puna e të vinjë Mbreti i Shqiprisë, se Kabineti që asht sot, do api dorëheqjen dhe Mbreti do vejë një Kabinet që t’i pëlqejë, se asht turp e mëkat që, në vendin e Ismail beat të favorizoni Esat Pashën që nuk ka ndonjë farë kulture. Ata më thanë e Ismail beut s’kemi se çfarë t’i bajmë veçse të ketë një njeri të fuqishëm kundrejt Esat Pashës, që ta rrëzojmë nga fuqija. Me gjithë qi në çastin që duem e rrëzojmë. Ne e kuptuem, të ngratët, jo që s’e rrëzuen nga fuqija, pse ai i ngordhi me dru edhe i tuti nër thasët e i hodhi nër gorgat, Ja, pra dëshira e intelektualëve, që prodhojnë të kundërtën.

Si shpalli vetqeverrimin e Shqipërisë së Mesme, Esat Pasha, e vojta një ditë që të firmojë ça akte ke Ismail beu. Tue lexue aktet, ngriti kokën e më tha: “E Qemal bei! E more vesht se Esat Pasha shpalli Vetqeverimin e Shqipërisë së Mesme?” “Po”, iu përgjigja. “A e mban mend kur më ke thanë nënpunsat që po emnon pa diplomë universiteti, të cilët konsiderohen prej kundërshtarvet si të pa zotë, se po bainë një përshtypje të keqe në popull e nër të huejët? Nashti erdhi koha që të t’ap përgjigjen; Nënpunsat që kam emnue simbas kohës e nevojës i di të aftë e të zotë. Kjo nuk bie ndonjë dam në fushën t’onë politike, por edhe sikur të jetë e vërtetë vetën ke kundërshtarët mund të bajë përshtypje; por tronditja ma e madhe e jetës sonë politike, kundrejt opinionit publik të botës mbarë, asht krijimi shpallja e Vetqeverimit të Shqipnisë së Mesme me një Kabinet tjatër prej kundërshtarvet. Kio i bije dam Shtetit, sepse bota e di që shqiptarët ja të bashkuem dhe, të gjithë, pa dallim feje përpiqen për të mirën e Atdheut të vet. Kurse krijimi i një Shqipnie të Mesme i ep të kuptojë gjithë botës së jashtme se shqiptarët nuk qënkan të bashkuem, se paskan tri Shqipni, e tri Qeveri, pse kur krijohet Shqipëria e Mesme, vetvetiu diktohet se janë tri Shqipni; e Mesmja, e Poshtmja dhe Sipërmja; domethanë se Vlora, Durrësi, Shkodra kanë nga një qeveri më vete. Nashti po të pyes ty: kush asht ma e damshme në jetën tonë politike; krijimi i tri Shqipnivet apo nënpunsate mi pa diplomë?””

Ju përgjigja: “Keni të drejtë sa malet Shkëlqesi, se krijimi Shqipërisë së Mesme na i qiti leckat në shesh mirë neve, mbrënda për mbrënda, po i dhamë shkak të kuptojë dhe bota e jashtme qi neve jo vetëm nuk jemi të bashkuem por jemi dhe ambiciozë”. Qemal Karaosmai vijon më tej: “Mbasi u shpall Qeveria Esadiste, shumë njerëz u larguan e vojtën në Durrës, si z. Hasan Prishtina dhe të tjerë…”

Akoma më tej Qemal Karasosmani tregon se: “Puna e kundërshtimi t’Esat Pashës po vazhdonte në buzën e Shkumbinit. Na lajmërojnë se ka ardhë një fuqi prej Esad Pashës e ka qëllim që të sulmojë Lushnjën. Kundra kësaj fuqije u dërgue i ndjeri Hysni Toska në buzën e Shkumbini në katundet e Çermavet që të ruante të mos hidheshin për këndej; në Qarkun e Lushnjës. Kjo situatë vazhdoi disa ditë dhe çast mbas çasti pritesh përleshja në mes dy fuqivet.

Ismail beu, duke parë gjëndjen shumë të keqe, një natë mblodh Këshillin Ministruer e na tha, që situata asht shumë e keqe dhe mund të pëllcasi dhe një vllavrasje e të derdhet gjak. Po dëshëruet dhe ju, meqënëse edhe Princ Vedi u caktue si Mbret në Shqipni, deri sa të vinjë ay jam i mendimit që fuqinë shtetnore të Shqipërisë t’ia lamë në dorë kontroollorvet me konditë që të garantohen se edhe Esat Pasha t’api dorëheqjen e kështu kur të vinjë Mbreti të gjejë një Shqipni të bashkueme e në këtë mënyrë të pritet hovi gjaderdhjes në mes të shqiptarvet. Kur ne që të gjithë ishim gati, erdhën kontrollorët dhe Ismail beu proponoi mendimin e Këshillit. Ata thanë se, pa mos pyetë Mbretninë tonë nuk mundemi t’apim pëlqim ose garanci për dorëheqjen e Esat Pashës. Si të marrim përgjigje do ua komunikojmë vendimin a jo a po. Mbas disa ditëve erdhën kontrollorët e na komunikuan se e pranojnë proponimin e Ismail beut dhe garantohen që do ta detyrojmë doemos Qeverinë e Esat Pashë që t’api dorëheqjen. Me këto garantina të përfaqsuesve të gjashtë Mbretnivet të Mëdha t’Europës u dha dorëheqja e Qeverisë së Përkohshme të Vlorës…’’

Ky fragment i dokumentuar tregon jo vetëm përçarjen e elitës kombëtare, por edhe sesi projektet politike për shtetin shqiptar zhvilloheshin paralelisht me lojërat ndërkombëtare të Fuqive të kohës. Pavarësia e shpallur nuk përkonte ende me ndërtimin e një shteti të bashkuar. Shumë territore me popullsi shqiptare, përfshirë Kosovën dhe Çamërinë, u sakrifikuan për të qetësuar ambiciet e fqinjëve dhe për të ruajtur ekuilibrat mes fuqive rajonale dhe globale.

Ky realitet historik mbetet një dëshmi e hidhur për mënyrën se si fati i popujve të vegjël është vendosur shpesh jo në bazë të të drejtave legjitime, por në bazë të interesave strategjike të të mëdhenjve. Dhe megjithëse shpallja e pavarësisë në Vlorë ishte një akt i guximshëm dhe vendimtar, trashëgimia e ndarjes së territoreve shqiptare në tryezat diplomatike të Evropës vijon të lërë gjurmë në realitetin politik të rajonit sot e gjithë ditën.

Paqja është e qëndrueshme, kur i forti është i drejtë. Ashtu si në fillim të shekullit XX, kur ekuilibri midis pan-gjermanizmit dhe pan-sllavizmit solli lindjen e shtetit shqiptar, edhe sot Britania e Madhe po kërkon që të rikthehet në Ballkanin Perëndimor, për të rivendosur balancën mes fuqive të reja. Historia duket se po përsëritet sërish.

Në kontekstin bashkëkohor, kombet e vogla sërish përballen me sfida të mëdha. Nga influencat e jashtme, deri te presionet për të sakrifikuar sovranitet për “stabilitet”, mësimet e historisë së fillim shekullit XX, janë më aktuale se kurrë. Në një botë që vazhdon të jetë e ndarë mes interesave dhe realpolitikës, Shqipëria, Kosova dhe shqiptarët anembanë, duhet që të mos harrojnë se pavarësia është përgjegjësi. Pavarësia është një proces i vazhdueshëm që kërkon vigjilencë, përfaqësim të dinjitetshëm dhe mbrojtje të pandërprerë të interesit kombëtar.

Intervista e Ismail Qemalit për gazetarin e njohur italian Vittorio Vettori, “Il Giornale d’Italia”, më 16 gusht 1903, me titull “Çështja e Lindjes dhe Italia”.

FLAMURI YNË, ZJARR PROMETEAN DHE FLATËR ËNGJËLLI

November 21, 2025 by s p

– Festë dhe oratori –

Nga Visar Zhiti

SOLEMNITET

Festën Kombëtare, më të madhen e shqiptarëve, atë të Flamurit, e festojnë me madhështi shqiptarët kudo në botë, por mbase më bukur se diasporën e Shteteve të Bashkuara të Amerikës… bashkë si një familje e madhe, këtu ku ndjehem më shumë shqiptarë, po aq sa dhe amerikanë, dinë të nderojnë dhe dine të kujtojnë. Çdo bashkatdhetar ngjan me një flamur të gjallë, sikur secili nga ne është midis flamujve, – le të flasim me fjalët që i takojnë Flamurit, – që valëvit histori zulmëmadhe dhe identitet të veçantë, ideal lirie dhe përbashkimi, përpjekje shekullore, qëndresë nën pushtimet e gjata, triumf dhe aleancë dhe vizion, krenari të ligjshme dhe dashuri.

Na ka prirë Flamuri ynë dhe jemi nën palat e tij si nën vezullime agimesh dhe muzgje të atdheut, të ëndrrës mbarëkombëtare.

Ky Flamur është ngritur hijerëndë në kështjella dhe pirgje dhe fusha beteje, ka mbulur heronjtë, por dhe nëpër dasma, vargani i krushqëve kishte kryeflamurtar, e mbajnë duart e fëmijëve, ky flamur ngrihet mbi institucionet shtetërore, presdencë, parlament, kryeministri, por dhe në ballkone pallatesh, ku banojmë, në tryeza pune e në zarfe me pullat postare, është në takime ndërkombëtare, ne ceremonira e në fusha sporti e festa e ngrihet lart bashkë me Himnin, ringrihet me çdo fitore e titull kampion, e gjejmë dhe në valixhe emigrantësh si amanet, në librat e shkollës dhe antologji poezish, në sheshe e në veprimtaritë kudo në diasporë-, në ambasada në të gjithë kryeqytetet e shteteve të mëdha e të vogla e në Organizatën e madhe të Kombeve të Bashkuara, aty me të gjithë flamujt e tjerë, i sigurtë, i barabartë.

Por ndër më të bukurit. Më i bukuri, na pëlqen të themi ne, shqiptarëve.

Flamuri jemi ne.

Ne jemi Flamuri. të parët tanë dhe ata që do të vijnë…

FLAMUR ME MITOLOGJI:

Jemi populli me flamurin ndër më të vjetrit në botë, që shkon te legjendat dhe mjegullat e mitologjisë. Një cohë e kuqe si gjaku dhe një shqiponjë dykrenore e zezë në mes. E kuqja dhe e zeza, ngjyra që përftohen nga qielli dhe toka. E errëta e tokës te shqiponja, që ta çojë lartësive qiellore dhe purpuri i agimeve dhe muzgjeve të atdheut, që të zbresë pllajave dhe fushëtirave deri në gjak.

Pse është kështu Flamuri unë? Çfarë do të thotë? Nga vjen?

Janë pyetje që i kemi bërë të gjithë dhe përgjigjet janë të shumta, ndër breza, nga më sugjestionueset, pasionante dhe shkencore, na vijnë nga studiues historianë e mitologë, antropologë e etnografë e i përsërsim në breza, në kuvende e përvjetorë e festa.

Çfarë porosie dhe enigmash shpalos Flamuri ynë? Pse këto dy ngjyra, ç’simbolizojnë me ç’kod zbërthehen dhe ku është zanafilla?

Natyrisht e gjitha lidhet me historinë e popullit, kanë atë lashtësi, mendësinë, filozofinë dhe idealin, kulturën, traditën, gjuhën mbi të gjitha, duke u bërë dhe maja valavaitëse e tyre.

Flamuri është dëshmitar i heshtur i ecurisë nëpër epoka, i fitoreve dhe humbjeve, i përjetësisë së një kombi…

Kaluam drama, luftra të gjata e paqe të shkurtra, stinë begatish e dimra vuajtjesh, murtaja dhe epidemi ideologjike dhe u përballëm me hordhi të shfarosjes, mbijetuam me perandoritë e mëdha, të Yllirëve, Hittitëve, Persëve, Maqedonasve, Romakëve e Bizantit, ishim pjesë e tyre, morëm dhe dhamë.

SHQIPONJA

Kulti i shqiponjës është mitik. Shqiponja nuk vritej, shihej si perendia e shpendëve, hyjnore. E adhuruara e Zeusit të gjithfuqishëm. Që kryente shërbimet midis qiellit dhe tokës, vetëm asaj i besohej. Shqiponja kishte një vend të veçantë mes yjeve. Ky mit ka të bëjë me pellazgët, me të cilët janë të lidhur ilirët, siç besohet nga shumë shkencëtarë. Prandaj dhe shpesh të huajt na quajnë, “Bij të Shqipes”! Shqiponja ishte emblemë dhe e Pirros së Epirit. Gjendet dhe te shteti i parë i Arbërit i viteve 1199-1216, duke krijuar një tradite që kulmoi me shtetin e Skënderbeut, ku Kastriotë e kishin dhe në stemën e tyre.

Arkeologët kanë zbuluar në hapësirat ilirike, në trojet e Shqipërisë së sotme shqiponja në gur, që datojnë në shekujt para Krishtit, si ato në tumat e Matit. Shqiponjat e gdhendura në dru nëpër djepe, në unaza, janë gjetur në zonën e Korçës, janë dhe në heraldikën arbëreshe, etj.

Po pse shqiponja është me dy koka në Flamur?

Përsëri na ndihmon miti. Zeusi lëshoi dy shqiponja, të cilat fluturuan njëra nga Lindja dhe tjetra nga Perëndimi. Atje ku do të takoheshin dy shqiponjat, do të ishte qendra e botës. Pra, dy kokat janë Orienti dhe Oksidenti, bashkime të të kundërtave, simbole të fuqisë, që mbajnë universin.

Dhe kur u nda perandoria e Romës, gjysma që mbeti Bizant, e bëri symbol shqiponjën me dy krerë, e mbajtën ilirët, më vonë dhe sllavët, perandoria Austro-Hungareze, etj.

Ngjyra e zezë përfaqëson tokën dhe vdekjen dhe pavdekësinë.

PO E KUQJA?

Është kozmogoni, lidhet me dritën biblike, shpjegojnë studiuesit. Drita është hallka ndërmjetëse mes Krijuesit dhe fillimeve të jetës

Ndërkaq, siç dihet shkencërisht, drita është valë, që me gjuhën e astronomisë quhet si “Udhëtimi i së Kuqes”, etj.

Edhe Yllirët, – ka studime që i shohin si popull biblik, – që lidhen me Hittitët, që pa Abrahami, një fis i njohur Pellazgo-Yllir, paraardhës të Dardanëve, të Kosovës së sotme. Simboli kryesor i Hittidëve është shqiponja me dy krerë. Dhe e kuqja shikohej si ngjyrë hyjnore, dritë dhe gjak i jetës.

SIMBOLI KUQ E ZI

I madhërishëm shfaqet në shekullin XV me Heroin Kombëtar Gjergj Kastrioti – Skënderbeun, atë Flamur ngriti Ai në 28 Nëntor 1443 në kështjellën e Krujës. Dhe 3 muaj më vonë, në 2 mars 1444 në Lezhë, në ditën e Kuvendit të principatave arbërore, në Beslidhjen e madhe, e njohën si Flamur të përbashkët të të gjithëve. Që Flamuri të përmblidhte Veri dhe Jug, mbi dy kokat e shqiponjës vunë një yll me 6 cepa, që ishte simbol dhe i Muzakajve ashtu si dhe i Balshajve, ai është Ylli i Betlehemit, simbol i Diellit, – shpjegojnë studiuesit.

E dëshmojnë dhe Marin Barleti te “Historia e Skënderbeut”, bashkëkohës i heroit, shkruar latinisht, që u bë libri më i lexuar në Europë, si dhe historianë të huaj, që Skënderbeu atë flamur kishte, kuq e zi, dhe po me atë luftëtarët e tij kaptuan detin Adriatik për të ndihmuar mbretin e Napolit, dolën në brigjet e Italisë, në Europë.

Me këtë Flamur Arbëria u bë atdhe dhe me të në ballë u mbrojt dhe u mbrujt, luftoi dhe të githa kryengritjen nën pushtimin e gjatë gati 5 shekullor u bënë me këtë flamur deri sa të shkohej në Lidhjen e dytë, atë të Prizrenit në 1878.

Mbret do ta quante Naim Frashëri Skënderbeun në poemën e tij dhe:

Zot’ i madh e i vërtetë!

Emri yt qoftë i lëvduar,

Të qofshim falë përjetë,

Mos qofshim teje mërguar! –

lutej. Nga dashuria për Zotin dhe atdheun. Që katolikët shqiptarë do ta kishin credo; për fe dhe atme! – Me këtë thirrje do të jepnin dhe jetën.

Me atë Flamur Shqipëria u bë muri mbrojtës i Europës, i qyteterimit Perëndimor. Ai është Flamuri i “Atletit të Krishtit”, Skënderbeut, pa të cilin, – do të thoshte një kongresmen amerikan, ndoshta dhe Amerika do të ishte ndryshe.

Kjo është Shqipëria e vërtetë dhe Flamuri i saj lavdimadh.

FLAMURIN DO TA RIZBULONTE

NJË RILINDAS MËRGIMTAR

Në shekujt e pushtimit Flamuri do të përndiqej, do ta mallkonin e do ta digjnin. Hiri i tij mbetej në kujtesën e Kombit. Dhe po harroj si ishte, ja ashtu si flakët…

Rilindasit risollën Skënderbeun, por po Flamurin?

Që në vitin e parë të shekullit XX, kur Shqipëria vuante ende nën perandorinë otomane, një djalë 26 vjeçar, Faik Konica, në mërgim, në Bruksel, do të pyeste në gazetën “Albania”, që e themeloi vetë: “A ka Shqipëria një Flamur Kombëtar? (“Albania”, 15 shtator 1901)

Dhe do të vazhdonte. Po ka, – do t’u thoshte atyre që e donin dhe nuk e donin Shqipërinë.

“…flamuri ynë, i cili është një nga më të ndershmit dhe më të lavduarit të botës, është pa dyshim edhe një nga më të vjetrit”, – do të shkruante. Dhe vlerësimet e tij do të mbeten më të mirët deri më sot.

“Flamuri përmbledh kujtimet e shkuara të një kombi në një gjuhë të pashkruar që munt t’a kuptojnë syri dhe zemra e çdo njeriu me ndjenja… Nuk janë kujtime goditjesh kundra fqinjve, nuk janë kujtime lakmirash edhe rrëmbimesh: Janë kujtime vetë-mbrojtje me mundime të palodhura dhe me trimërira të gjata e të forta… Nga kjo pikëpamje, munt të mburremi se Flamuri ynë… është dhe një nga më të drejtët”.

I ndershëm, i drejtë, i lavdëruar! Konica, themelues ynë “vatran”, na e bën flamurin me frymë, shpirt, që flet me gjuhën e pashkruar! Dhe do të shkruante poezinë e pare për Flamurin skënderbejan.

Dhe duhej ngritur prapë. Perandoria otomane, e përzënë nga Ballkani, kishte mbetur ende vetëm në Shqipëri.

Arbëreshi Terenc Toçi la Amerikën dhe erdhi në dheun amë. Drejton lëvizjen në malet e Shkodrës dhe në 1911 ngriti Flamurin në Mirditë dhe sipas marrëveshjes, priste të zbarkonte me ushtri i biri i Garibaldit, që bashkoi Italinë dhe me ndihmën e arbëreshëve, por u la vetëm, pa njohje dhe mbështetje ndërkombetare.

SHPALLJA

Duhej pritur dhe një vit që të vinte Plaku Ismail Qemali, me urtësinë e të parëve, me përvojën e një diplomati në perandori, me një dashuri të thellë për atdheun ashtu si Skënderbeu dhe po ashtu si ai me vështrim nga Europa Perëndimore. Dhe ai mbërriti në Vlorën e tij në vjeshtën e tretë të 1912-ës. U mblodhën aty nga të gjithë krahinat, edhe nga Kosova erdhën, me kuaj, në këmbë, përmes rreziqeve dhe pengesave. Karrocën e Hajredin Bej Cakranit, ku ishte futur kryeministri i ardhshëm. Ismail Qemali, e shtynin nëpër baltra besnikët e tij, teksa vendet fqinjë po rropateshin ta copëtonin Shqipërinë e mbetur nga Turqia.

S’kishte institucione e as ngrehina për to, as hotele. Nëpër shtëpitë e vlonjatëve kishin bujtuar, ku kishte zjarr dhe zemër. Po rrinin bashkë përfaqësuesit e krahinave, ministrat që do të emëroheshin, asambleja, senati, luftëtarët, malsorët, qehallarë, rojet, etj, etj. Por s’kishin as flamur që ta ngrinin, dëshmon Eqrem Bej Vlora në “Kujtimet” e tij. Veç në shtëpinë e tij kishte një, të vënë në një kornizë të bukur, të cilin ia kishte dhuruar solmenisht në Paris Don Aladro Kastrioti.

Ismail Qemali urdhëroi ta merrnin. Dhe e ngriti në ballkonin, ku po mbahej kongresi, më 28 Nëntor, po atë ditë që dhe Skënderbeu e kishte ngritur në Kruj:e dhe kështu Shqipëria u shpall shtet më vete. U lajmërua Stambolli për shkëputjen, Europën dhe të gjitha fuqitë e mëdha. Shqipëria u b:e m;e vete

Kur ngrihej Flamurin, “m’u dridhën duart, – shkruan në “Kujtimet” e tij Ismail Qemali, – …dhe m’u duk sikur shpirti i Heroit të pavdekshëm kaloi në ato çaste si një zjarr i shenjtë mbi kryet e popullit… Ja, pra ky është Flamuri ynë… – thirri i mallëngjyer ai, – dhe tani të gjithë bashkohuni si një trup i tërë dhe i pandarë, le të punojmë për ta mburuar, për ta përparuar e për ta qytetëruar si i ka hije Atdheut tonë të lirë…”. Në ato fjalë ishte shpallja dhe program, drejtimi si një testament. Plaku ribëri Shqipëri. Të rinjtë ta gëzonin dhe ta bënin të fortë e të denjë. Zv/Kryeministër u vu një katolik, Dom Nikollë Kacori. U ruajtën raportet mes feve, S’kishte rroga as për 10 ministat. Thuhej se paguante nga pasuria e tij një pinjoll i Cakrajve, i porsaemëruar zv/minister i financave. Murat Toptani, dhëndri i Naim Frashërit, u lexonte vjershat e tij, ulur kanapeve. Kur pas ca ditësh shpërthyen batare armësh, që s’pushonin, të fusnin frikën. Mijëra gjuhë flakes çanin terrin, shkruan Eqrem Bej Vlora. Ngjante si luftë, sikur na kishin sulmuar. Ç’të qe? Turmat qëllonin në ajër se kishin marrë vesh nga telegramet që kishin ardhur nga Vjena dhe Parisi që Konfrenca e Ambasadorëve në parim e kishte miratuar “Pavarësinë e Shqipërisë”. Ishin shkrehur deri në 50 000 fishekë, një harbim fishekzjarresh sa gazmor, po dhe marrok, vzhdon Eqrem Bej Vlora. Ismail Qemalit nuk i pëlqeu, se loja, tha, mbaron ashtu siç fillon. Ai donte punën, veprat.

Ndërkaq nga Rumania erdhi Himni i Flamurit, melodisë së njohur Asdreni i përshtati fjalët. U pëlqye dhe u këndua aq shumë sa nuk u zëvendësua dot me asgjë tjetër. Njëra nga strofat në kohën e komunizmit, jo vetëm që nuk këndohej, por do të hiqej dhe nga botimet:

Se Zoti vetë e tha me gojë Se kombet shuhen përmbi dhé, Por Shqipëria do të rrojë, Për të, për të luftojmë ne.

I çuditshëm ky komunikim i shqiptarëve me Zotin kështu. Shkrimtari Ismail Kadare do t’i kishte një kapitull, pikërisht kësaj strofe, në sprovën e tij “Mosmarrëveshja”. Shqipëria kishte vonesa, që ktheheshin në ankth dhe ftohtësi në pritjet e vendeve të tjera. Fqinjët ballkanikë mezi ç’prisnin ta copëtonin. Edhe Italia përballë. Në 1913 Flamuri kombëtar është prapë në rrezik. Në Shkodër futen malazestë, bie kalaja, por, për fat, ndërhyjnë ushtritë e Fuqive të Mëdha, prapset pushtuesi dhe At’ Gjergj Fishta ngre Flamurin mbi kambanoren e kishës së françeskanëve në Natën e Shnandout, teksa nga portat dalin fëmijët dhe këndojnë vargjet që kishte shkruar ai:

Porsi fleta e Ejllit t’ Zotit

Po rrehë Flamuri i Shqypnis,

E thrret t’ bijt e Kastrijotit

Me mbledhë tok nder çetë t’ ushtris.

Flamuri si flatra e ëngjëllit. Mahnitës ky imazh. Dhe sa kushtrimtar.

Lufta Ballkanike shton kaosin dhe hanxharët ishin ngritur lart për ndarje. Por nga përtej oqeanit vjen shpëtimi. Se Zoti vetë e kishte thënë me gojë. Shtetet e Bashkuara të Amerikës i dalin në krah Shqipërisë së vogël. Presidenti Woodrow Wilson, që i ftoi zgjedhjet presidenciale tre javë para se Shqipëria të shpallte Pavarsinë, i refuzoi planet për ndarjen e Shqipërsisë dhe parashtroi parimin e vetëvendosjes së popujve, qofshin dhe të vegjël. Dhe që kufijtë nuk mundet të caktoeshin më mbi bazat e politikës së fuqive të mëdha. Shqipëria shpëtoi. Kongresistët në Kongresin e Lushnjës në 1920 arritën pavarsisnë e dytë të Shqipërisë. Në jakat e tyre kishte nga një flamur të vogël të kuq. Roli i SHBA kishte qenë vendimtar. Te Presidenti Wilson ndikoi shumë dhe diaspora shqiptare, udhëheqësit e saj, Konica dhe Noli, kontakti me shqiptaro-amerikanët. Sot në Tiranë është një shesh që mban emrin e Presidentit shpëtimtar, Wilson, me shtatoren e tij në mes.

ADHURIMI

Shqiptarët gjithnjë e më shumë po ndjeheshin më të lidhur, më me ndërgjegje e më me përgjegjësi, me Flamurin, me më qytetari.. Dhe me dashuri patejtër. Ne ndoshta jemi i vetmi popull që u vëmë fëmijëve emrin Flamur. Madje dhe në gjininë femërore, Flamure.

Nuk ka flamur pa gruan. S’ka Skënderbe pa Donikën e tij. Duart e zonjës Marigo Posio, që qepën dhe qendisën Flamurin në ditët e shpalljes së Pavarësisë në Vlorë, vazhdojnë të qëndisin përsëri flamuj të tjerë me rreze drite.

Mamatë u mësojnë fëmijëve të vizatojnë dhe ja, midis fletëve shfaqet e kuqja e Flamurit. Atë të kuqe që piktori shqiptar, Onufri, e bëri të famshme në botë me ikonat e tij. Dhe pasi mësojnë vjersha për mamin, babin, (e jo për prindin nr. 1 e prindin nr. 2), fëmijët recitojnë vargje për lodrat, gëzimet e tyre, patjetër dhe për atdheun dhe Flamurin. Dhe unë, i vogël, ndër gjërat e para që kam shkruar, mbaj mend, është dhe kjo: O Flamur i Shqipërisë,/ Që valvitesh kaq krenar,/ Të ndez era e lirisë/ si zjarr….

Kur flasim për Flamurin tonë, bëhemi më familjarë. Edhe im atë kishte poezi për Flamurin. Në flakë si flakë/E shenjtë flak’rove… – shkruante.

I rritur do të mësoja se fjala flamur ka lidhje vërtet me zjarrin. Gjuha shqipe zgjodhi ta marrë këtë fjalë nga latinishtja “flammula”, (është dhe në greqishten e re φλάμμουλον), se vokacioni shqiptar gjithmonë ka qene dhe mbetet Perëndimor. Pra, rrënja e fjalës flamur është flaka, Fjamuri i Arbërit, thoshte poeti i madh arbëresh De Rada. Ai zjarr, rreth të cilit mblidheshin dikur luftëtarët e përbetoheshin, ato flakë u bënë flamur.

Flamuri i shqiptarëve është i zjarrtë me flatra shqiponje.

QË TË VAZHDOJMË ECURINË

po në kohën e Mbretit Zog si u ndje Flamuri Kombëtar, që, siç shkruanin të huajt, kishte një zog në mesin e vet, shqiponjën dykrenore. Mbi to u vendos përkrenarja e Skënderbeut, e trashëguar nga Pirroja i madh. Dhe u bënë përpjekje për të ndërruar dhe Himnit e Flamurit. Në Jurinë e konkursit ishin At’ Gjergj Fishta, Mit’hat Frashëri e personalitete të tjera dhe fitues nxorën një të ri, Beqir Çela, nga Karbunara e Lushnjës. Himnin e ri ai e fillonte: O Flamur, Yll i Lirisë… Ishte i shkollës së Fultzit, Amerikën e shikonte si vendin e shpëtimit. E pushkatuan fitimtarët komuniste, në vitin 1947.

Një vit më vonë pushkatuan dhe Baba Ali Tomorin, poet, një libër me poezi i tij mban titullin “Flamurit shqiptar”.

Flamur! Ja ku bëhet beja! Mblidhe, mblidhe popullsinë Përparo! Zgjero Shqipërinë mer Kosovë, Çamërine! Të ndih Zoti në beteja.

Edhe djemtë e Ismail Qemalit u keqtrajtuan nga regjimi. Njëri iku në Maqedoninë Veriut, – e Jugut për ne, shqiptarët, – në Strugë me gjithë sëndyqin me dokumenta të Pavarësisë, tjetrin e burgosën.

Lëvizje dhe rebelime dhe demonstra me Flamur bëheshin herë pas here dhe në Kosovën e pushtuar. Shpesh forcat policore gdhiheshin duke gjetur të ngritur qyteteve gjatë natës Flamurin shqiptar. Sikur mbinte vetvetiu.

Sinteza më e fuqishme për Flamurin, i cili është vetë sintezë e historisë së Kombit, u arrit nga imzot Fan Noli, një himn si me ritëm trumpetash, si një marrshim krenar drejt ardhmërisë: O Flamur gjak, o flamur shkabë,

O vënd e vatr’ o nën’ e babë,

Lagur me lot, djegur me flagë,

Flamur i kuq, flamur i zi.

Flamur që lint Shën Kostandinin,

Pajton Islamn’ e Krishtërimin,

Çpall midis feve vllazërimin,

Flamur bujar për Njerëzi.

Ashtu si gjatë pushtimit fashist, që Flamurit Kombëtar i shtuan dy spatat e Liktorit, që dukej sikur kërcënonin dy kokat e shqiponjave, ndërkq nazistët pas tyre i hoqën, komunistët, me të marrë pushtetin, vendosën yllin bolshevik.

Kur të burgosurit politikë u ngritën në Spaç në revoltën që tundi së brendshmi themelet e diktaturës, në 1973, ata ngritën në mes të kampit, brenda telave me gjëmba, Flamurin pa yllin komunist. Po ku e gjetën? Një këmishë të bardhë e ngjyen me gjakun e tyre dhe piktori i burgosur bëri shqiponjën. E ngritën lart duke kënduar himnin me lot në sy. Katër të burgosur i pushkatuan dhe ridënuan dhjetra të tjerë, por dhe vetë burgun.

Dhe do të vinte dita që të hiqej ylli politik i komunizmit nga Flamuri shqiptar. Shqipëria do të bëhej demokratike, pluraliste dhe do të hapej drejt botës së lirë. Shqiptarët po iknin për një jetë më të mirë me ëndrra për të ardhmen e fëmijëve. Në gjak mbartnin Flamurin dhe festat për të bashkarisht, me këngë e valle shqiptare dhe fjalën shqip. 28 Nëntori kishte marë forcën e një ditë të bekuar dy herë. Prej saj buron forcë dhe shpresë.

VALËVITJE NË KOSOVË

Kosova donte ringjallen e saj.

Në 28 Nëntor 1997 shpallet se është krijuar Ushtria Çirimtare e Kosovës. Lajmin e UÇK-së e dhanë tre luftëtarë me uniformë dhe të armatosur e me maska në fshatin Laushë, gjatë varrimi të një mësuesi hero.

U bë me miratim të Komandantit Adem Jashari. Kështu nisi lufta e organizuar për liri kundër pushtuesit.

Dhe po në 28 Nëntor në Kosovë kishte lindur legjenda Adem Jashari, në 1955 në Prekaz. Bëri një dimër i acartë atë vit, por më keq se dimri ishte dhuna policore e regjimit serb ndaj shqiptarëve. Dhe do të ndërhynin forcat e NATO-s dhe SHBA në këtë betejë, jo vetëm çlirimtare, por dhe morale, mbrohej një popull nga eksodi masiv si në Bibël. Pas bombardimeve të Beogradit, Kosova u shpall Republikë më vete.

Shqipëria u fut në NATO dhe Flamuri i saj është bashkë me flamujt e forcave Perëndimore euroatlantike, me demokracitë më të përparuara.

Shqipëria dhe Kosova, dy shtete shqiptare të vegjël në Ballkan, por me histori të lashtë, kanë gjetur te Shtete Bashkuara të Amerikës së madhe aleatin jetik, mbrojtësin dhe mbështetësin.

Prandaj dhe shqiptarët e mbajnë Flamurin e tyre pranë atij të Amerikës, në shtëpi dhe punë dhe festa. Lartësohet në çdo 28 Nëntor në të gjitha trojet tona e kudo ku ka shqiptarë nëpër botë. Është si zjarri i vatrës që na mbledh. Flakët bëhen dritë. Më bukur se gjithkund ato shkëlqejnë atje ku jemi, bashkë…