Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

NJË JETË E PATHYER

by

NGA BAJAME HOXHA-ÇELIKU-

Po rritesha duke prashitur, duke vaditur dhe duke hapur kanale vaditës nën trysnin e diktaturës, por në kujdesin dhe dashurinë e vajzave të internuara, që ishin heroina, ishin modeli i edukatës dhe kulturës shqiptare: Kristina Markagjoni, Fatime kolgjini, Lajde Mirakaj, dhe Flora Ndreu.

         Që nga mbiemrat, secili prej jush të dashur lexues, nuk e ka të vështirë për të gjetur e njohur prejardhjen e tyre fisnike.

          Katër vajzat ishin rritur dhe formuar internimeve, me një kulturë e me një edukatë të thellë, aq sa për t’i pasur zili dhe një profesor universiteti. Dhe unë, që isha vetëm 11 vjeçe, e dalloja fisnikërinë e tyre dhe gjithmonë i ndiqja si manare nga pas.

         Unë dalloja virtyte të larta dhe gjeja tek ato atë forcë të brendshme me cilësi të larta morale, që një fëmijë në rritje i ka të domosdoshme për edukimin dhe formimin e karakterit të tij. Dhe ato me bujari më mbajtën shumë pranë dhe pa u kursyer më dhanë ç’kishin më të shtrenjtë nga vetja.

         Pra, edukimin dhe karakterin e fort e të pathyeshëm, përveçse trashëgimisë nga prindërit e mi të shtrenjtë, e sidomos nënës sime, e cila është munduar me gjithë shpirt të më bënte të fortë e të paepur para çdo stuhie, pjesën tjetër të vlerave e kam prej atyre sokoleshave.

          Kur mbusha 14 vjeç më çojnë për të mbledhur pambuk të njomë larg në fushat e gjëra e të largëta vetëm me Kristina Markagjonin.

         Punuam gjithë ditën e lume nëpër baltë. Çizmet e çara dhe këmbët tona të regjura nga lagështia na fundosnin gjithnjë në thellësi të baltërave të Myzeqesë. 

        Por ne ishim të kalitura të punonim e të mbijetonim në kushte të vështira e barbare, por gjithmonë me personalitet e kryelartë. Dhe pa rënë ende tisi i mbrëmjes, lidhëm grykët e thasëve, që peshonin nga 40 kg dhe që na duhej t’i nxirrnim nga një km larg te rruga ku hynte mjeti. Por, për t’i nxjerr deri atje, që ishte shumë e vështirë, sepse duhej t’ia ngrinim njëra – tjetrës në sup, se tjetër rrugëzgjidhje nuk kishim.

         Në fillim, më tha Kristina: 

         – Ma ngri thesin, Arixhofkë! (kështu më thërrisnin në përkëdheli, se dielli më bënte shumë ezmere)

         Unë ia ngrita thesin me vështirësi, por kur ajo bëri nja tre hapa, për të bërë një shaka, ia shtyva thesin dhe ai ra për tokë. Ajo, megjithëse e lodhur teje mase, më thotë: 

         – Ngrima edhe njëherë, Arixhofkë! Na u këputën zorrët…

Dhe sakaq u përkul e unë ia ngrita. Përsëri pas disa hapeve ia rrëzova thesin. Ajo s’u përmbajt më, po me një shpejtësi të madhe dhe me të drejtë ma ndezi një dackë mjaftë të fortë. Unë nuk u ndjeva, por sytë më lëshuan xixa dhe lotët më shkuan ujë. Aty pashë dhe lotin e saj, që rigoi e u përzien me lotët e mi. 

Duke fshirë lotët e saja me shami, më drejtohet me gisht: 

         – Dëgjo, Arixhofkë! Nëse ka njeri që do të më futi mua në burg, je vetëm ti! Ti, që unë të dua kaq shumë! Hallën time, një shoqe që halla e donte fort, e futi në burg. Tani ngrima  thesin! 

Një ofshamë e thellë më përfshiu dhe para syve më shfaqeshin vetëm xhelatë. S’mu desh shumë për të kuptuar se gurin e Sizifit e kishim ngritur ne dhe po vazhdonim ta ngrinim për ditë e askujt nuk i vinte keq. Por ja, kishte dhe më keq se kaq, ajo e tmerrshmja: mbyllja hermetike, që po e provonin shumë fatzinj e fatzeza me dekada.

Katër vjet më vonë.

         Ishte kohë e fletërrufeve dhe na kishin nxjerrë në fletërrufe grupin tonë prej gjashtë vajzash e grash, sikur ndiqnim modën, ndërsa ne s’kishim tjetër përveçse një fustani basme, që sa e lanim, e thanim, e hekurosnim dhe e vishnim.

         Kristina, e konsultuar me familjen, Dedën e Gjonin e hallat e veta, bën një autokritikë dhe e ngjit te shtylla pranë fletërrufesë në muzg ku dhe u shkëmbye me mua rastësisht: ajo duke  u kthyer, e unë me motrën 12 vjeç,  duke shkuar për të vendosur jo një autokritikë, por një kritikë ndaj vajzave komuniste, e duke i zënë ato me emra. U përshëndetëm me Kristinën, ku unë, si e “ mençur “, i hoqa vërejtje për autokritikën dhe u ndamë.

          Të nesërmen, sa u kthyem nga puna, u kuptua se kishte rënë rrufeja në kamp. U lajmëruam për një mbledhje urgjente, ku duhet të merrnin pjesë me detyrim të gjithë të internuarit.

         Unë nuk shkova. Por, pas më shumë se një ore, erdhi e më thirri te shtëpia një ekonomist, me sebep se askush nuk duhej të mungonte.

         Errësira ishte e qetë. Ime motër 12 vjeçare, që më kishte shoqëruar një natë më parë, çuditërisht po vinte pas meje. Unë i bërtita, por ajo nuk u praps, edhe pse unë e urdhërova që të kthehej. Në këto momente ndërhynë ekonomisti, dhe thotë:

         – S’ka gjë, le të vijë dhe ajo. 

Rrugët jo vetëm të baltosura, po aq dhe të trembura ishin atë natë marsi 1997. Gjithçka dukej e shkretuar. Këmbë njeriu nuk u ndie gjatë rrugës, që nga shtëpia ime, e deri te kinemaja e kampit, ku po zhvillohej mbledhja ogurzezë afro dy orësh.

         Nja pesë metra para se të hynim brenda, dëgjova se dikush më thirri tinëz:

         – Bajame, ndalu pak!

E njoha zërin në terrin e natës së muajit mars. E ndala hapin me vështrim nga erdhi zëri, por pa mundur të dalloja asnjë siluetë, se dritat e zbehta të rrugës i kishin fikur krejt atë natë të nxirë.

         Duke dëgjuar zërin e njohur të kapiten Llazar Gogos, mu kujtua kazerma famëkeqe e grave të internuara, ku ai vinte shpesh kur unë isha fëmijë. U futa përnjëherësh në atë botë të thellë të dhimbjeve fëmijërore, ku s’kishte natë të mos kisha dëgjuar rënkime dhimbjesh. Shikoja aq e vogël dhe lotin e tyre e të nënës sime, që pikonte nga sytë e bukur e të pafajshëm. Kisha parë duke u dridhur, dhe lotin e ofshamat e vajzave të reja, liria e të cilave qe mbyllur në shtatë çelësa përjetësisht. Kisha parë…eh, ç’kisha parë…!

         Sakaq zëri i butë i kapitenit më shkëputi fillin e  ngjarjeve të mia të tmerruara. Duke mu mësuar sytë me errësirën, munda të dalloja nja gjashtë silueta të tjera të heshtura, por që fytyrat nuk më interesuan t’i njihja. Dhe duke më marrë me të mirë, nisi të më pyesë për vështirësitë, që kishim kaluar duke u rritur pesë fëmijë jetim veç me  nënën, në kushte të mjerueshme kampi. Dhe duke u përtypur, sikur s’dinte nga t’ia niste, më pyeti:

       – E di pse të kemi thirrur? 

       –  Jo, nuk e di! Por mendoj, pse mbledhja nuk mund të mbyllej pa mua? 

Ç‘duhem unë këtu?
        – Ne të kemi thirrur se ti je bija jonë, vajza jonë e s’duhet të shkosh dëm. Këtej e tutje duhet të punosh vetëm me vajza tona të lira, e kurrë më me të internuarit.  Këtu në Savër janë mbledhur të gjithë armiqtë e Shqipërisë e ti  s’je një lloj me ata.  Ti nuk je armike e popullit e as familja jote si ata që janë aty brenda, – dhe bëri me dorë nga dera e kinemasë. -Do të të heqim nga puna e rëndë, nuk do të punosh më me kazmë e lopatë e në baltë deri në gju, mbaroi për ty vuajtja. Që nesër do të emërohesh edukatore në kopsht, pastaj mësuese në arsim, se do të krijohen kushtet e një arsimi të plotë. E sa e sa të tjera të mira do vijnë më pas për ty dhe familjen tënde… 

         Premtime e fjalë të ëmbla po dëgjoja prej gjysmë ore, që s’m’i kishte dëgjuar veshi kurrë më parë! As atëherë kur më pikonin këmbët e duart gjak dhe që e dija, se do të vazhdonin të më pikonin edhe në të ardhmen. 

         Eh, i thashë vetes, qëndro! E përfytyrova veten në mes të asaj rruge në hyrje të kampit, që ndante dy klasat. Majtas ishin barakat e të internuarve e djathtas ishin të lirët. Në dorën e majtë po mbaja fort të internuarit e në të djathtën të lirët. Të gjitha vendimet e pozicionit tim të ardhshëm ia lashë ndërgjegjes sime, që të vendoste vetëm ajo. Cila të peshojë më shumë nga të dy palët, me ata do të bëhem, -më foli ndërgjegjja ime, që tashmë ishte forma më e lartë e një realiteti objektiv dhe subjektiv. Vura re dhe e ndjeva thellë shpirtit atë peshë inteligjence dhe kulture, që e gjeja vetëm te të internuarit dhe unë mes tyre, e ulur këmbëkryq, kuvendoja dhe dëgjoja. Prandaj, dora e majtë peshonte shumë më tepër dhe i thashë vetes: unë u përkas të internuarve me të cilët më lidh botëkuptimi i ngushtë, bota shpirtërore dhe që kam ndarë halle e brenga të pafund. Unë kisha qenë dhe do të mbetesha ajo vogëlushja, ajo arixhofka e tyre! 

         Më lindi dhe ironia e hollë brenda heshtjes sime. Do të dëshiroja t’i vija në lojë dhe i vura, madje po tallesha me ta, me synimin e tyre të kobshëm. Ua, ua, ua! Pas kaq vitesh të tmerrshme u vjen keq për mua?! Ç’hipokrizi! Si është kjo botë!! Si në përrallat që sajoja çdo mbrëmje e ia tregoja vëllait tim të vogël, që s’rrinte urtë. Me përjashtim të rasteve, kur i tregoja përralla, ai gjente kënaqësi dhe dëgjonte me vëmendje. Dhe unë çdo mbrëmje isha e detyruar t’i sajoja një përrallë të re, deri te lotët e krokodilit. 

         E paskan një hall sot që duan ta kryejnë me mua. Por këta nuk e mendojnë dot kurrë, se vërtet sapo kam mbushur moshën 18 vjeç, por hallet e vështirësitë më kanë pjekur para kohe, e më kanë dhënë 50 vite mbi supe. 

         Zot! Vetëtimthi, në fraksion sekonde, m’u rishfaq përsëri e mrekullueshmja vajzë, e papërsëritshmja, Kristina e bukur, me sytë e kaltër si biluri, duke më thënë: 

         – “Dëgjo Arixhofkë! Nëse ka njeri, që do të më futi mua në burg je vetëm ti! “. Këto fjalë më drodhën, më kaluan si thikë nëpër mend e më shpuan zemrën dhe lotët e saj po i shihja përsëri. Por me zërin e dashurisë dhe të heshtjes, i çova besën: 

          – Jo Kristina, jo! Arixhofka nuk të fut ty në burg…dhe askënd! 

         Dhe në ato momente bekova gabimin tim të bërë katër vite më parë. Sa për të mirë kishte ndodhur ajo histori e dhimbshme! E kapa situatën! Brenda, e ngujuar dhe e ngritur në këmbë, po akuzohej Kristina e pafajshme, e bija e Gjonmarkagjonëve. Pritej vetëm deponimi im, pritej dëshmitarja 18-vjeçare, që të dënonte edukatoren e saj, të cilën e donte aq shumë. Isha gati të vija duart në kokë e të ulërija sa mundja, gjersa të dëgjonte e gjithë bota, por mendja mori kthesë tjetër:

         – Unë po futem brenda, – u thashë e revoltuar dhe u nisa me trimëri të shpëtoja Kristinën nga kthetrat dhe kurthi i tyre. Por kapiteni nxitoi dhe më preu rrugën, duke më kapur për krahu: 

         – Dale, dale, – më tha- Do të futemi të gjithë së bashku… Ti e do partinë apo jo? Partia ka nevojë sot për ty, e ti për partinë. Dëgjo këtu, Bajame, ne kemi për të lexuar diçka në mbledhje, dhe kërkojmë prej teje vetëm një gjë të vogël, vetëm një “po” . Ne do të pyesim ty, pasi të lexojmë diçka: Është e vërtetë kjo, Bajame? E ti do të thuash në të gjitha rastet vetëm: po, po, po, e thjeshtë fare. E nesër e tutje puna e rëndë mbaron për ty. Do të shkëputesh përfundimisht prej të internuarve e do të fillosh një jetë të re, edukatore në kopsht, pastaj mësuese, siç e thamë. 

         – Futemi tani! – u them me ton të prerë e të ashpër. 

         – Je e sigurt, që do të thuash ato që të kërkon partia? 

         – Po,- i them- unë u jap fjalën se aty brenda nuk do të gënjej. Shoku Enver Hoxha më ka mësuar të mos gënjej, por gjithmonë të them: “ të vërtetën dhe vetëm të vërtetën”. Lexojeni, është e shkruar në beze dhe është vendosur mbi derën e kinemasë dhe ia tregoja me gisht.

         Po më rritej urrejtja me përmasa galoponte për atë kapiten dhe për sistemin e tij të fëlliqur. Mblodha veten dhe u kujtova, që motrën e kisha pas shpine. 

         Kthehem me vrik nga ajo dhe pasi e qëllova me një dackë, e kapa për flokësh dhe e shkunda: Fol, ke gënjye?! Kanë qenë sot te shkolla jote, këta? Të kanë qëlluar? Të kanë bërë presion, se do të mbesnin në klasë? Të kanë detyruar? Të kanë mësuar se çfarë duhet të thuash në mbledhje? 

         Ajo qante dhe pohonte. Atëherë kthehem nga ata, dhe me një përbuzje e neveri të tejskajshme, u them: 

         – Turp të keni! Keni shkuar në shkollë dhe keni tmerruar një fëmijë 12 vjeç. I keni bërë presion psikologjik dhe e keni qëlluar. Ja ku po ua them unë: 

         – Fletërrufenë e kam shkruar unë e jo Kristina Gjonmarkagjoni. Pushka top iu bëftë! Tani, po të doni, futemi brenda! 

         – Shporru! Nuk kemi nevojë për ty, shporru! – gërthiti dy herë me nerva të ngritura e tepër i zhgënjyer kapiteni.

KUJTOJMË EDITORIN E DIELLIT,SEKRETARIN E VATRËS, PETER R.PRIFTI

by

-Me rastin e 10 Vjetorit të Vdekjes të ish Editorit të Diellit,sekretar i Vatrës Peter R. Prifti–

-Me 17 Gusht 2010 ndërroi jetë në San Diego Prof. Peter Prifti, i fundmi i kohës Noliane-

*Peter R. Prifti erdhi në SHBA në moshën 15 vjeçare, në mars 1940 dhe u vendos në Filadelfia, ku jetonte babai Rafael dhe vëllai Paul.-

*Kreu studimet në “Pensylvania State College”, ku studioi shkenca politike, letërsi, gjuhësi, psikollogji dhe histori.

*Më 1955 Peter Prifti u diplomua ”Master of Arts” në University of Pensylvania.

*1958-59 kreu detyrën e Editorit të gazetës”Dielli”, më 1960 ishte sekretar i Vatrës.

*Në vitin 1965 shkoi për studime në Paris. Ai thelloi njohuritë për gjuhën frënge në ”L’Alliance Francaise”.

* Arkivi personal me 200 Dosje i Peter Priftit i është besuar Shoqatës “Bijtë e Shqipes” në Filadelfia.

Nga Dalip Greca*

Sot me 17 gusht kujtojmë ish Editorin e Gazetës “Dielli”, ish sekretarin e Federatës Panshqiptare të Amerikës Prof. Peter Prifti. Ai ishte i fundmi ndër bashkëpunëtorët e Nolit. P.Prifti ndërroi jetë me 17 gusht 2010, në San Diego në moshën 85 vjecare. Vdekja e profesor Peter Prifti u përcoll si një humbje jo vetëm për  të afërmit dhe miqët, por për të gjithë botën akademike shqiptare. Ai qe një ndër dishepujt e Nolit dhe një punëtor i palodhur dhe tepër i kualifikuar i çështjes kombëtare shqiptare. Shërbeu me shpirt e dije për kombin shqiptar, për Shqipërinë dhe Kosovën. Janë të njohura letrat e tij publike drejtuar presidentëve të SHBA apo sekretarëve të Shtetit për çështjen e Kosovës.Trashëgimia e tij studimore, letrare, gazetareske, përbëjnë pasuri kulturore dhe historike kombëtare.

Prof. Peter Prifti, është shprehur shpesh në të gjallë të vet se ishte me fat që e e pat njohur nga afër Ikonën e Kombit, Fan S.Nolin. Në kujtimet e veta ai shkruan:”Jam i lumtur që pata fatin e mirë ta njoh për së afërmi këtë intelektual gjigand, këtë luftëtar të paepur, këtë punëtor të palodhur, këtë burrë të madh të racës shqiptare. Ai është dhe do të jetë për mua shembull i patriotizmit të kulluar shqiptar, shembull i punës vetmohuse për të ngritur kulturën shqiptare në një nivel më të lartë dhe për përparimin e gjithanashëm të popullit shqiptar.”

Peter R. Prifti, i vëllai i shkrimtarit Naum Prifti, pat lindur në Rehovë të Kolonjës më 1925 dhe në moshën 15 vjeçare, në kohën e Luftës së II Botërore, mori rrugën për në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Në mars të 1940  u vendos në Filadelfia, ku jetonte babai i tij Rafaeli, që pat ardhur në SHBA më 1916  dhe vëllai Paul, që pat ardhur dy vjet para Peter-it.

Peter-i përfundoi me rezultate shumë të mira shkollën e mesme(High School) më 1944 dhe po atë vit nisi studimet universitare në “Pensylvania State College”, ku studioi shkenca politike, letërsi, gjuhësi, psikollogji dhe histori. Më 1948 Peter u diplomua në “Bachelor of Arts” dhe pas 7 vitesh, më 1955 kurorërzoi përpjekjet e gjata të studimeve universitare; u diplomua ”Master of Arts” në University of Pensylvania. Në vitin 1965 shkoi për studime në Paris për të thelluar njohuritë për gjuhën frënge në ”L’Alliance Francaise”.

Peter R. Prifti punoi për shumë vite në sektorin për studime ndërkombëtare në Massachusetts Institute of  Technology në Cambridge, një nga më të famshmit e llojit të vet, nëpër të cilin kishin kaluar edhe shqiptarë të tjerë si i famshmi Gjon Mili(ish arkëtar i Vatrës), inxhinieri Kostë Mani, i ati i artistit të madh Pirro Mani e të tjerë.Peter R. Prifti u mor kryesisht me çështjet shqiptare.

Në vitin 1958 Peter Prifti mori një ftesë nga Vatra për të punuar si redaktor i gazetës “Dielli”. Ftesa i ishte bërë nga kryetari i Vatrës, nacionalisti i njohur, Kristo Thanasi, ndërkohë që gazetën e drejton gazetari veteran, editori-njëkohësisht sekretari i Vatrës për më shumë se dy dekada, Qerim Panariti. Ky nuk ishte kontakt i atypëratyshëm me Diellin dhe Vatrën; Peter Prifti kishte qenë bashkëpunëtor i Diellit prej kohësh, edhe babai edhe vëllai Paul ishin vatranë. Ai e priti me kënaqësi ftesën edhe nga adhurimi që kishte për Nolin e madh, të cilin pati rast ta vizitonte disa herë dhe ta intervistonte.

Peter Prifti punoi pa u kursyer për Diellin dhe Vatrën. Në arkiv gjendet letërkëmbimi i tij me vatranë dhe lexues të Diellit, ku me korrektësi ai vlerësonte reagimet dhe kërkesat e lexuesëve. Në arkiv po ashtu ka letërkëmbime edhe me Tiranën zyrtare dhe ambasadën shqiptare në Paris.

Editori i Diellit dhe sekretar i Vatrës

Peter Prifti fitoi vendin e editorit të gazetës Dielli në Kuvendin e vitit 1958. Në fakt pati një lloj konflikti në atë Kuvend për arsye se Qerim Panariti, që ia kishte propozuar dhe e kishte prezantuar me kryetarin e  Vatrës, Kristo Thanasi, në Kuvend duket se ndryshoi mendim, jo për Peter-in, por për vete. Ai kishte paralajmëruar para kuvendit se kishte nevojë për një ndihmës dhe me sa dukej arsyeja ishte dalja në pension e gazetarit veteran që e drejtonte Diellin që nga viti 1944 dhe pagesa e pensionit e pengonte në marrjen e rrogës si editor. Por ç’kishte ndodhur? Ai kishte ndërruar mendje në çastet e fundit, pra do të vazhdonte vetë si editor dhe nuk e paraqiti kandidaturën e editorit në Kuvend. Natyrisht që Peter Prifti nisi punën si editor dhe nga ai moment Panariti ishte Managing Editor. Konfliktin e sqaroi vetë Peter Prifti në shënimet dhe komentet për Kuvendin që i botoi me 28 tetor 1958 me shënimin: Peter R. Prifti, delegat i degës 28 në Philadelphia. Detyrën e editorit paralel ai e vazhdoi edhe gjatë vitit 1959, konkretisht deri me 16 shtator 1959, por në prag të kuvendit vjetor të Vatrës, Dielli botonte njoftimin se kërkohej editor i ri. Edhe pse formalisht editori zgjidhej në çdo kuvend, kuptohet se diçka kishte ndodhur. Duket se punët nuk shkuan vaj mes dy editorëve nga që përfaqësonin breza të ndryshëm. Kohë më vonë është vetë Peter Prifti që në kujtimet e veta zbardh të vërtetën:”Pas disa muajësh në zyrën e Vatrës, Qerimi dhe unë ramë në konflikt të madh për një sërë çështjesh. Atëhere unë kërkova nga kryesia e Vatrës që të zgjidhte midis Qerimit dhe meje; përndryshe unë jepja dorëheqjen.Të alarmuar, zyrtarët e Vatrës iu drejtuan Nolit për të këshilluar me të.

“T’i mbani që të dy!”- i këshilloi Noli pa hezitim.

Sqaron Peteri: “Arsyetimi i Nolit ishte se Qerimi dhe unë përfaqësonim dy breza të vatranëve, ai brezin e vjetër dhe unë të riun dhe kështu e mira ishte të punonim së bashku.” …

Kompromisi u arrit, Peter Prifti dha dorëheqjen si editor, por pranoi të mbante detyrën e sekretarit të Vatrës për vitin 1960, nderkohe qe Qerim Panariti kaloi serish editor dhe P. Chikos u emërua Managing Editor.

Gjatë kohës që ishte editor ai shquhej për stilin e veçantë të të shkruarit, për temat që trajtonte dhe argumentet që përdorte në ndihmë të ideve që parashtronte.

Në bisedat që kam bërë me Prof. Peter Priftin, kam mësuar se ai ka ndjerë kënaqësi të veçantë për kaq kohë sa ka punuar si editor i Diellit(rreth një vit e pak). Vlerësimet për punën  e tij ruhen ende në arkivin e  Vatrës. Vlen që të citojmë një letër të 6 majit 1959, ku lexuesi H. G. Chorrushi me banim në Kokomo, Indiana, i shkruan jë letër : I nderuar z. editor, Peter R. Prifti! Ju përgëzoj për punën tuaj përhiruese me gazetën Dielli.

Dielli na mësoi të shkruajmë emrin tonë; na mësoi patriotizmin, na mësoi të duam atdheun, na mësoi të luftojmë armiqtë e Shqipërisë me dollarët e Amerikës; Vatra dhe Dielli shpëtuan Shqipërinë nga barbarizmat greke, nga serbët dhe rebelët më 1914. Duhet thënë se gazeta Dielli hodhi poshtë turqit dhe kaurrët dhe i bëri bashkë të gjithë shqiptarët.

Komentet dhe analizat e Peter Priftit dallohen për forcën e argumentit dhe kthjellësinë e mendimeve. Në gazetën e 8 tetorit 1958, ai shkruan editorialin:”Dilema e shqiptarëve të Amerikës-Të venë apo të mos venë në Shqipëri?” Është koha kur Washingtoni ka hapur dritën jeshile për shqiptarët e Amerikës që të shkojnë në Shqipëri, por ata ende nuk po vendosnin dhe jane ne dileme dhe te pasigurte. Dhe ai paraqet dilemat për grupime të veçanta; për ata që kanë familjet atje, për grupimin politik që i druhen shkuarjes për arsye politike, për ata që i druhen sëmundjeve, për ata që i friken ndonjë lufte dhe mund të mbeten matanë etj. Gjithësesi ai në një editorial të mëparshëm nuk e kursen këshillën për të gjithë grupimet: Kujdes, mos shkoni në Shqipëri me mendësi amerikane dhe të mos harrojnë faktin se Amerika nuk kishte përfaqsi diplomatike në Shqipëri!

Peteri shkruan: Ju bëni si të doni, por unë po shkoj….! Dhe ai shkoi në Shqipëri.

Në editorialin e 22 tetorit 1958 ai boton komentin për të ardhmen e Vatrës me titull ”Vatra në udhëkryq”. Pasi rendit faqet e arta të historisë që shkruan kolosët e saj Noli, Konica, Dako, Floqi, Chekrezi e të tjerë, analizon orientimin në kohët e reja, ku krahas brezit të vjetër, kërkonte përkujdesje për brezin e ri të lindur në SHBA, brez që nuk mund të jetonte me lavdinë e kohëve të shkuara. “Ka ardhur koha, shkruante Peter Prifti para me shume se pese dekadash, që Vatra të marrë një udhë të re dhe të interesohet për brezin e ri dhe të ardhmen e tij në SHBA. Kjo nuk nënkuptonte harresë për brezin e vjetër. Një ide të tillë ai e shpallte absurde. Ai kërkon një brez të ri të integruar dhe të orientuar nga çështja shqiptare dhe këtë orientim duhej t’ia jepte Vatra.

Edhe si sekretar i Federatës Vatra, Peter Prifti bëri punë të kualifikuar. Ai së bashku me Peter Vangel ishin organizatorë të seminarit të parë në SHBA për Studimet Shqiptare. Seminari vazhdoi për pesë mbrëmje radhazi 8-12 gusht 1960, dhe trajtoi tema mbi politikën, kulturën, historinë, muzikën dhe gjuhën shqipe.

Në kohën kur ishte editor i Diellit, Peter Prifti botoi në disa vazhdime dhe një dramë të tij me 3 akte “Për mbrojtjen e Atdheut”. Në fakt, siç shkruan vetë ai, është dramatizim i librit të Foqon Postolit, botuar më 1921. Drama nisi të botohej nga nëntori i vitit 1958 deri në muajt e parë të vitit 1959. E kishte shkruar dramën në Baltimore, Meriland më 1957; një vit më vonë në Philadelphia e kishte përkthyer në anglisht.

Audiencë me Kryepeshkopin

Ruhet në koleksionet e Diellit një intervistë që editori i Diellit në vitet ’58-59, Peter Prifti i pat marrë Nolit, që ato kohë jetonte vitet e fundit të pleqërisë në Kryekishën e Shën Gjergjit. Në fakt Peter Prifti e ka emërtuar atë jo intervistë, por audiencë me Hirësinë e Tij, me Kryepeshkopin  Mitropolit F. S. Noli. Atij i kishte bërë përshtypje të thellë përgjigja që i kishte dhënë Imzot Noli, njërës prej pyetjeve, që ai i kishte drejtuar: Imzot, cila është vepra juaj më e çmuar për Kombin?

Ai i qe përgjigjur:-“ Futja e Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve më 1920” sepse i dha fund copëzimit të trojeve shqiptare nga fqinjët!

Natyrisht që  pranimi i Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve është merita e padiskutushme e Fan Nolit, falë ortatorisë dhe diplomacisë së tij, si dhe ndikimit të madh që patën shoqëruesit e tij, por kryeveprat e Nolit janë të shumta, pat menduar atëherë gazetari që e intervistonte. Futja e Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve kishte sponsorizimin e Federatës Panshqiptare “Vatra”.

Audienca me kryepeshkopin është botuar në gazetën Dielli në numrin e 10 dhejtorit 1958.  Po hyjmë në detajet e kësaj audience për faktin se ajo jep saktësisht mprehtësinë e intervistusit dhe padyshim admirimin që kishte ai për ikonën Kombëtare Fan Noli.

Në tre paragrafet e para editori i Dielli, Peter Prifti përshkruan takimin në rezidencën e kryepeshkopit:”E takuam në rezidencën e tij në rrugën Blagden, një vend i mobiluar me modesti, ku ai ka punuar e ka jetuar për shumë vjet….Në studion e tij, syri sheh rafte të tëra me libra. Kur dikush e pyeti një herë se a ndjehej i vetmuar pa njeri pranë për të biseduar, Noli i tha:- Ata janë të gjithë miqtë e mi;unë mund të bisedoj me secilin prej tyre.”

Duke komunikuar me lexuesin e Diellit, editori Prifti shkruan:Ishim të interesuar të dinim pikëpamjet e tij për tri çështje të lidhura me njëra tjetrën: Nacionalizmi shqiptar, puna e tij krijuse dhe komuniteti shqiptar në Amerikë. Për çështjen e parë kryepeshkopi tha se kish filluar të interesohej për Nacionalizmin shqiptar në moshën dhjetë vjeç, kur lexoi përkthimin shqip të Dhjatës së Re nga Kostandin Kristoforidhi dhe pamflete të tjera propogandistike shqiptare. Kopje falas të këtyre materialeve ishin shpërndarë me shumicë në fshatin e tij të lindjes, Ibrik Tepe në Turqi. Fitoren më të madhe në betejën e tij për çështjen shqiptare Imzot Noli konsideron pranimin e  Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve. Trishtimi më i madh që ndjente ishte largimi nga Shqipëria në Dhjetor 1924.

Në vazhdën e punës për Shqipërinë ai hyri në lidhje me shumë udhëheqës shqiptarë, veçanërisht me Faik Konicën.

Opinionin e Tij për Konicën Noli e ka dhënë në parathënien e librit  ”Shqipëria, Kopështi Shkëmbor në Evropën Juglindore”, ku shkruan:”Konica mund të konsiderohet si krijues i prozës moderne shqiptare.Me këshillën dhe drejtimin e tij unë përktheva disa vepra të Shekspirit, Ibsenit, Edgar Allen Poes dhe Don Kishotin e Servantesit. Vlerësimi i lartë del në kontekst, ku Imzot Noli e quan veten nxënës të Faikut.

Duke bërë fjalë për çështjen e dytë të audiencës; puna krijuse e Imzot Nolit, editori shkruan se ai ka punuar në shumë fusha; përfshirë historinë, fenë dhe muzikën.

Ishim kuriozë të dinim se cilat nga këto i interesonte më tepër  sepse kishim dëgjuar mendime të kundërta. Fakt është se feja është lënda e tij më e preferuar.”Jam marrë,” tha Hirësia e Tij,”me histori, letërsi dhe muzikë me raste, por feja ka qenë puna e jetës sime, sepse e fillova karrierën time si njeri i Kishës më 1908 dhe jam akoma njeri i Kishës pas 50 vjetësh.”

Aktualisht njerëzit që çmon më shumë, Hirësia, janë krijusit e Kombit si George Washington dhe Skënderbeu dhe reformatorët e Kombit si Lincoln dhe Cromwell. Arsyeja, siç tha vetë, është se është përpjekur që të bëjë të njëjtën punë për Atdheun e tij.

Kryepeshkopi ka përkthyer në gjuhën shqipe shumë klasikë të letërsisë dhe vepra të rëndësishme fetare. Vetë Noli tha:”E konsideroj versionin ritmik të Hymneve Bizantine përfshirë në vëllimin Kremtore si më të vështirin dhe më tërheqsin e përkthimeve të mia.”

Ç’mendon ai për muzikën moderne, poezinë, oratorinë dhe diplomacinë?

Përgjigja është se i interesojnë të dyja format e këtyre arteve, si modernia ashtu edhe antikja, sepse sikurse Gëte ai është universal në shije.

Për çështjen e tretë, Komunitetin shqiptaro-amerikan sot, ai ka besim tek e ardhmja e komunitetit nëse do të ecim me kohën.Lidhur me punët e kishës ai ndjen nevojën e domosdoshme të amerikanizimit të Kishës Ortodokse. Alternativë për këtë , mendon ai, është vetëvrasja kishtare. Sipas mendimit të tij, sa më shpejt të bëhet kjo, aq më mirë është sepse ”politika e ngadaltë mund të çojë në humbjen e pariparushme të brezit të ri, i cili nuk i kupton shërbesat në gjuhën shqipe.Ai nuk e llogarit rrezikun e grekofilisë ndaj kishës. Për këtë pikë Kryepeshkopi thekson se “ne i kemi mundur ata për 50 vjetët e fundit dhe do t’i mundim edhe në të ardhmen.”

Editori shton:Ne pajtohemi me të!

Në vitin 1976 ai la Bostonin për t’u shpërngulur në San Diego në Californi, për të punuar në Universitetin e vendit si specialist i shqipes. Ishte koha, kur ai po punonte per nje projekt te hapjes te nje Katedre per Kulturen shqiptare ne Boston.

Në gjurmët e misterit të jetëgjatësisë të Vatrës dhe Diellit

Peter R. Prifti mbeti vatran deri në çastet e fundme të jetës. Në numrin e prillit 2010 ne botuam letrën e fundit që ai i dërgoi z. Agim Karagjozi. Një letër plot konsiderata e fjalë të ëmbla, por shkrimi i shkruar më me dashuri për Vatrën dhe Diellin mbetet ai me titull ”Misteri” i jetëgjatësisë së Vatrës dhe Diellit. Ky artikull u botua në gazetën Dielli në numrin e Janar-shtator 1994. Artikulli të intrigon që hyrje të tij: “Vatra e mbaroi qëkuri misionin e saj historik”…”Vatra dhe Dielli po i ngrysin ditët”… Sa herë vallë, na kanë dëgjuar veshët fjalë si këto? Fjalë të tilla për Vatrën dhe Diellin janë pëshpëritur poshtë e lartë me vite e me dekada. E megjithatë, Vatra dhe Dielli janë gjallë edhe sot e kësaj dite.I kanë përgënjeshtruar të gjitha predikimet e  vdekjes së tyre. Si për inatë të pesimistëve, kanë refuzuar të tërhiqen dhe të zhduken nga skena e botës shqiptare.

…Stili i rrjedhshëm i artikullit të bëjnë për vete. Autori që e njeh mirë si Vatrën ashtu dhe Diellin, sjell argumentet e jetëgjatësisë: Arsyeja numër një është shërbimi madhështor që i bëri  atdheut Vatra për 12 vjet, që nga 1912-1924. Me punën e shkelqyer Vatra rrëmbeu zemrat dhe mendjet e shqiptarëve dhe u fut thellë në shpirtin e tyre, madje kaq thellë sa nuk mund ta harronin as brezi i imigrantëve të parë, që e krijoi atë shoqatë, as brezat që e pasuan deri në ditët tona. Dielli u bë fanar i shkëlqyer  që ndriçonte rrugën e shqiptarëve në atë periudhë të artë, dhe trumbetë e fuqishme që ndizte zemrat e tyre flakë me ndjenjat e atdhedashurisë…Jeta e Vatrës është paralele me jetën e Shqipërisë moderne. Të dyja kanë një moshë. Prandaj, kur kujton apo bisedon për Vatrën, shqiptari dashur pa dashur e lidh emrin e saj me kombin shqiptar, me vendin e  origjinës së tij.Dhe sikundër ai dëshiron të rrojë Shqipëria, po ashtu dëshiron-ndofta pa e kuptuar edhe ai vetë-të rrojë dhe moshatarja e saj, Vatra. Sipas Peter Priftit, shqiptari e sheh Vatrën jo si një shoqatë e thjeshtë, por si një institut apo monument historik. Si e tillë, ajo qëndron mbi interesat lokale, të kufizuara dhe kalimtare të këtij ose atij grupi. Dielli për Peter Priftin është regjistri më i vjetër i jetës kolektive të shqiptarëve të Amerikës. Në faqet e tij është shkruar gati e gjithë historia e tyre, që kur zbarkuan imigrantët e parë e deri tek imigrantët e fundit.

Në mbyllje të artikullit-esse, Peter Prifti gjen dhe një arsye semantike-gjuhësore, që spjegon misterin e  jetëgjatësisë të binomit Vatra-Dielli: Fjala Vatra tingëllon bukur në vesh, pasi na sjell para syve imazhe të këndshme e të dashura si oxhakun e shtëpisë, zjarrin e ngrohtë, rrethin familjar, zakonet e mikpritjes dhe bujarisë. Po ashtu fjala Diell na tërheq si një magnet sepse “diell” do të thotë dritë, energji e pasosur, jetë e gjallëri. Përfundimi?- Nuk ka mister në jetëgjatësinë e Vatrës dhe të Diellit, ata janë të lidhur ngushtë me jetën e shqiptarëve të Amerikës, ndaj kanë jetëgjatësi…

Disa nga Vepra të Peter R. Priftit

*Socialist Albania since 1944(USA 1978)

*Confrontation in Kosova-The Albanian-Serb struggle, 1969-1999 (USA 1999)

Remote Albania-the politics of isolation (Tiranë, 1stedition 1999; 2nd edition 2000)

*Gjuha është organizëm i gjallë (Shtëpia botuse Lilo-Tiranë 1995)

*Land of Albanians- A crossroads of pain and pride (Tiranë 2002)

*Mozaik shqiptar (Publicistikë-Portrete-Studime-Recensione-Pjesë teatrale)-Botoi Buzuku në Prishtinë 2003.

Me bashkëautorë

*Standard Albanian me L. Newmark dhe F. Hubbard (USA 1982)

*Spoken Albanian me L. Newmark, I Haznedari dhe F. Hubbard Vol I-II-III, USA 1980)

*Readings in Albanian me L. Newmark dhe F. Hubbard(USA 1979)

Shënim: Edhe pse Peter R. Prifti kishte qenë aq i lidhur me Vatrën, edhe pse kishte kryer detyrën e Editorit të Diellit dhe sekretarit të Vatrës 1958-60, i vëllai, shkrimtari Naum Prifti, që po ashtu e mbajti detyrën e sekretarit për gati një dekadë, arkivin personal prej 200 dosjesh si dhe biblioteken personale, ia besoi shoqatës”Bijtë e Shqipes” në Filadelfia.

 Kushdo që është i interesuar për studime rreth Peter R. Prifti dhe veprës së tij, mund t’i gjejë materialet tek Bijtë e Shqipes.

Kjo Kumtesë u paraqit në akademinë përkujtimore kushtuar Peter R. Prifti, organizuar nga Vatra dhe Dielli, shtator 2010. Për realizimin e këtij shkrimi u shfrytëzua koleksioni i gazetes”Dielli” si dhe libri i studiueses Eleni Karamitri”Peter R.Prifti: në botën e dijetarëve shqiptaro-amerikanë” : studim. Author, Eleni Karamitri. Publisher, Botim i Universitetit të Shkodrës, 1997

AT GJERGJ FISHTA,POETI KOMBËTAR

by

Me rastin e 80 vjetorit të vdekjes-

Nga Nikë Gashaj-At Gjergj Fishta vdiq më 30 dhjetor 1940 në Shkodër. Ceremonitë iu bënë në Kishën e Gjuhadollit nën përcjelljen e autoritetëve më tëlarta fetare dhe politike të kohës. Meshën e përmotshme e mbajti Imzot Gaspër Thaqi, arqipeshkvi i Shkodrës.Shtypi i kohës e pasqyroi tërë vdekjen e tij. Jehonë vdekjes së tij krahas shtypit fetar dhe jo fetar në Shqipëri i dha dhe shtypi botëror, sidomos ai italian, sepse personaliteti i Gjergj Fishtës i kishte kaluar kufijtë kombëtarë. Impresionues ishte edhe fjalimi i Aleksandër Xhuvanit në varrimin e tij, i cili  theksoi: Si Vetimë u përhapë an ‘e kand të Shqipërisë lajmi i idhët i vdekjes së poetit t’onë kombëtar At Fishtës dhe e mahnitun mbetet sot mbarë bota shqiptare, tue  kujtue emnin zamadh t’autorit të Lahutës së Malcisë që ka këndue, si dikur Omeri, burrnin e besën e fisit t’onë, që ka ndezë zemrat e shqiptarëvet, si dikur Tirteu i  vjetësisë. E me të drejtë i kanë thanë Fishtës Tirteu i Shqipërisë, se, sikurse ai me elegjit’ e tij ndezi zemrat e Spartanëvet për luftë, njashtu edhe epopeja e Lahutës, odet edhe elegjit ‘ e Mrrizit të Zanave e të poezivet të tjera kanë mbjellë në zemër të djelmnisë s’onë dashunin’ e pamasë për truellin e të parëvet dhe për gjuhën amtare. Nji këto dy ideale, Atdhedashtënija dhe ruejtja e gjuhës si dritën e synit, lavrimi dhe përparimi i saj kanë qenë polet, rreth së cilëvet shtrihej gjithë vepra e çmueshme e Fishtës. E s’ka kush tjetër veç neve arsimtarëvet që kemi pasë e kemi nëpër duer edhe ua kemi mësue nxanësvet poezit e tij, që e çmon ma mirë veprën zamadhe të Fishtës, e cila si nji far i math dritëdhanës ka ndriçue mendjen e djelmënisë s’onë, si nji Ungjill shkëndimath morali ka zbutë e ka edukue zemrën e saj. Nuk ka qenë pra Fishta për ne vetëm nji poet kombëtar epik, lirik, dramatik e satirik, por edhe një edukator i rinisë s’onë. Nuk kanë mësue e shijue nxanësit e shkollavet t’ona vetëm artin e tij poetik, bukurin e harmonin e vargut, rrjedhshminë e dlirsin e stilit e të gjuhës së tij, që asht një thesar i pashterun frazelogjije të kulluet, por kanë thithë prej veprës së tij, si një nektar të hyjnueshëm të bletës  attike, idealet ma të nalta të njerëzimit: urtinë, burrninë, besën, drejtësinë e dashurinë për të mirën, të bukurit, të drejtën e të vërtetën.

Nuk jam unë, o burra, i premë sot që të mund të  thuri imne për veprën ladvimadhe të At Fishtës. Asht historija, që ka për të zbukurue faqet e saj me emnin zamadh të tij,  asht letërsia e jonë, që do të mburret për veprat e tij grat-plota e të pavdekshëme; janë Zanat e malevet t’ona, që ai ua përcillte vallet me lahutën e tij, që kanë me këndue me katrime kumbimranda deri te froni i Empirit, veprën e kangatorit Za-ambël të tyne; asht djelmënija shqiptare, që ka për t’ u ushqye e për t’u vaditë me manën hyjnore të tij; së mramit  asht Shqipnija mbarë,  Gegë e Toskë, malsi e qyteta, që do të kujtojnë, deri sa të ndrisë e diellit rrota, emnin e njenit prej bijvet të mëdhej të saj, që e deshi, e lavdoi dhe e nderoi për gjithë jetën.

Na të gjithë ladvimtarë të veprës së tij, shokë e nxanës të tij, të pikëlluem e të mallëngjyem thellë, kah kujtojmë veprat e tij, fjalët e ambëla e plot atdhedashtëni e këshillat e tij,  le t’i lutemi Fuqimadhit Perëndi, që t’i caktojë pranë fronit nji vend të meritueshëm, si në ket dhe, prej kah të vijojë me iu lutë për lumnin e Shqipërisë.

Me qenëse,  Fishta ka qenë  antar i rregullt i Akademisë Italiane të Shkencave dhe të Arteve, Kryetari i asaj Akademi, Luigj Federzoni, me rastin e vdekjes i dërgon telegram ngushëllimi Ernest Koliqit, Ministrit të Arsimit të Shqipërisë në të cilin, ndër të tjerat thuhet:  se me ndamjen nga jeta të At Gjergj Fishtës, “Akademia e tyre humbi nji ndër pjestarët e vet më të shkëqyeshëm”.

Ndërsa, Karl Gurakuqi shprehet: “ Ky hyll i shkëlqyeshëm u këput prej qiellit shqiptar, ky njeri i madh u nda nga mesi i ynë, por Ai nuk do të harrohet kurr prej shqiptarëvet;  Shqipnia do t’a kujtojë me mirënjoftësi, vorri i tij do të bahet vend shtegtimi; rinia do t’a ket si shembull atdhetaria, si udhëheqës n’idealet kombëtare, fytyrën e tij do t’a thadrojë në mermer dhe emnin e tij do t’a përjetësoj në sheshet e qytetevet me përmendore, për t’u lanë kujtim brezavet të ardhëm. Këto ia ka për detyrë Shqipnia, të cilën Ai e deshti aq fort sa qe gjall e për të cilën shkrini krejt jetën e vet. Shqipëria qe ideali i tij, për te punoi, për të vuajti e me emnin e saj në gojë dha frymën e fundit. Për të pat këndua:

Dersa t’ muendem me ligjrue

E sa gjall me frym’ un jam.

Kurr, Shqipni, s’kam me t’harrue

Edhe n’vorr me t’ përmend’ kam! “.

Më tutje Gurakuqi, thotë: “Në qoftë se sot mburret  Italia për një Dante Alighieri dhe Francesco Petrarca, në qofttë se krenohet Albiona plakë  për një Milton e Schakespeare, Gjemanët për njëGoethe e Schiller, Francezët për Corncille e Racine; atëherë Fishta është krenaria e Kombit tonë, është gjenia më e naltëe fisit arbnuer, është pjella më fisnike e më e bukur e tokës së parëvt tonë… Fëtyra e tij rrall përsëritet në historinë e qytetërimit, emni i tij do të shkruhet me germa ari në historinë e Rilindjes sonë, vepra e tij është monument i shekujvet të historisë kombëtare…”.

At Gjergj Fishta( 23 tetor 1871-30 dhjetor 1940) është poeti kombëtar, dramaturg, prozator, estet, publicist, pedagog, klerik dhe politikan.  Lindi më 23 tetor 1871, në fshatin Fishtë të Zadrimës, në paralagje të Shkodrës. Ndoqi shkollat françeskane në Troshan dhe Shkodër. Më 1886 u dërgua nga françeskanët në Bosnjë – Sutjeskë, Livno dhe Kreshevë, ku studioi telogji, filozofi dhe gjuhë të huaja, sidomos latinishten, italishten dhe kroatishten.

Më 1894 u shugurua prift dhe u pranua në Urdhërin françeskan. Po atë vit u kthye në Shqipëri dhe filloi punën si mësues në Kolegjin françeskan në Troshan e më pas si famulltar në fshatin Gomsiqe.

Fishta u emërua në vitin 1902 drejtor i Gjimnazit françeskan në Shkodër, i cili qysh prej themelimit të tij në vitin 1861 drejtohej nga të huajt. Me ardhjen për drejtor, Fishta në shkollë bëri shtiemen e gjuhës shqipe si gjuhë mësimi. Pra, zëvendësoi italishten me shqipen, për herë të parë si gjuhë në shkollë.

Nën drejtimin e tij shkolla mori një hov të ri -Shkolla e Patër Gjergjit – kështu e quajshin shkodranët. Ajo u bë qendra e atdhetarëve, ku në mbrëmje mbledhshin rinia e qytetit për të marrë këshilla e mësime nga goja e Mjeshtrit t’ idesë kombëtare Gjergj Fishtës.

Një kontribut jashtëzakonisht të madh  Fishta e dha si Kryetar i Komisionit për hartimin e alfabetit të gjuhës shqipe në Kongresin e Manastirit (Bitoli i Sotëm-Maqdonia e Veriut) , më 1908.

Rëndësia e madhe e Fishtës është si sekretar i përgjithshëm i delegacionit shqiptar në Konferencën e Paqës në Paris, më 1919-1920. Po ashtu në zgjedhjet e qershorit 1921, Gjerg Fishta zgjedhet deputet i Shkodrës dhe nënkryetar i Parlamentit   të Shqipërisë. Prandaj, është me rëndësi angazhimi i tij politik  për përfaqësimin dhe artikulimin me dinjitet të interesave të popullit dhe të shtetit shqiptar.

Fishta ka meritë të madhe për mbrojtjen cilësore të interesave të shtetit shqiptar dhe të mbrojtjes së drejtave njerëzore të vëllëzëve shqiptar jashtë kufijve të Shqipërisë, si pjesëtar i delegacionit shqiptar në Konferencat ballkanike: 1930 në Athinë, 1931 në Stamboll, 1932 në Bukuresht dhe më 1933 në Selanik.

Kontributi i madh i Fishtës është si bashkë themelues dhe antar i Shoqërisë letrare “Bashkimi” në Shkodër, më 1899, qëllimi i së cilës ishte zgjimi kombëtar i popullit me anë botimesh në gjuhën amtare.

Fishta së bashku me patriotin Luigj Gurakuqin formuan “Komisin Letrare”, në Shkodër, më 1916, e cila kishte për qëllim me i vë themelet e një gjuhe të përbashkët letrare të shqipes.

Fishta duke iu mbajtë gjithnjë parimit të vet themelor se shtypi asht arma ma e mirë për të përhapë mendimet, e mjeti ma i përdorshëm për t’i çelë syt popullit, themeloi revistën letrare, filozofike dhe diturore “Hylli i Dritës”, më 1913. Po ashtu, më 1916, themeloi dhe drejtoi gazetën politike-letrare “Posta e Shqypnisë”. Përveç, këtyre, për një kohë të gjatë drejtoi dhe revistën “Zani i Shdout”.

Në vitin 1923 Shoqëria “Rozafa” organizoi në Shkodër një ekspozitë pikturash kombëtare. Në këtë Ekspozitë, Fishta paraqiti 24 copë piktura origjinale të tij të punuara me një mjeshtri aq të madhe sa disa prej tyre u miratuan nga Akademia e Vjenës.

Zotësia e Fishtës si poet i cili ka lënë emër pothuaj në të gjitha gjinitë dhe zhanret e krijimtarisë letrare shprehet sidomos në kryeveprën “Lahuta e Malcisë”, në të tridhjetë këngët e së cilës poetizohet historia e popullit shqiptar nga Lidhja e Prizrenit 1878 e deri në pavarësinë e Shqipërisë më 1912. Në këtë vepër Fishta këndon luftën e popullit shqiptar për pavarësi të zhvilluar në dy drejtime: Kundër Perandorisë Osmane në periudhën e shthuerjes së saj, dhe luftës kundër coptimit të truallit etnik shqiptar nga fqinjët.

Gati e tërë lënda me të cilën Fishta ndërtoi këtë vepër, është nxjerrun nga jeta e pasuria shpirërore e popullit shqiptar(Martin Camaj). Kot mundohen Grekët e sotëm – thotë Faik Konica-të gjejnë në letërsinë e vet një vepër më të plotësueme se “Lahutën”.

Eqrem Çabej thekson: “Vepra e Fishtës i ka rrënjët në tokën e në jetën popullore të Shqipënisë, ajo nuk do t’ishte çka është pa njohjen e thellë të vendit nga ana e poetit, dhe nuk mund të kuptohet pa njohur vëndin dhe njerëzit e Shqipërisë. Veçse ç’i  fali vendi poetit, ky ia përligji në trajtë të fisnikruar të artit. Sepse vepra e tij u bë pasqyra besnike, fytyra e kthjelltë e gjithë vërtetësisë etnike, trimërisë së ashpër, burrërisë luftarake, krenarisë raciale që ka mundur të ruaj gjer sot jeta shqiptare”.

Lasgush Poradeci thotë: “Fishta është shkëmb i tokës dhe shkemb i shpirtit shqiptar”.

Fishta nihet si poeti më popullor i shqiptarëve, si poeti më i përzëmrt i këtij populli. Ai ka qenë figura emblematike e gjuhës dhe kulturës shqipe dhe apostulli i Atdheut të vet. Prandaj, ai është nderi dhe krenaria e shqiptarisë.Ai e meriton këtë ndrim dhe vlerësim. Është një botë e tërë që e ka nderuar si të tillë, që e ka cilësuar si poetin më tëmadh të kombit shqiptar.

Poezitë e tij epike, lirike e satirike, jo vetëm u njoftën, u studiuen dhe u çmuan në tërë botën shqiptare, duke lënë vragë të pashlyeshme, por jehuan edhe në botën  letrare të jashtme, duke e bë të njohur emrin shqiptar ndër rrethet intelektuale të botës së qytetëruar.

Gjergj Fishtën e nderoi dhe ngriti bota shqiptare, por dhe bota e jashtme duke i dhënë atij dekorata e tituj nderimi. E dekoroj Mbreti i Austro-Hungarisë me Ritterkreuz (1912), Paria e Përgj. E Urdhnit Françeskan me titullin Lector Jubilatus(1929), mbreti i Turqisë me dekoratën Mearij, kl.II (1912) dhe Greqia me dekoratën Foenix (1931).

Mirëpo, sikurse është e njohur, Fishta në periudhën e sistemit komunist, për arsye politike dhe ideologjike, u ndalua më se dyzet vjet nga mësimi në shkolla e në universitete, si dhe nga botimi dhe studimi në trojet shqiptare: Shqipëri, Kosovë, Maqedoni, Mali i Zi dhe në Luginë të Preshevës. Kjo ndalesë bëri që disa gjenerata të mos kishin mundësi ta njohin këtë figurë të madhe të kulturës shqiptare.

Pas rënjes së komunizmit në Shqipëri, Fishta përsëri këthehet në institucione arsimore, kulturore dhe shkencore pët t’u  mësuar dhe studiuar, por jo dhe sa duhet. Prandaj, ekziston nevoja për njohjen më të mirë të gjeneratave të reja me veprën e rëndësishme letrare-artistike të tij, si dhe me  kontributin e madh të përgjithshëm të Fishtës për kulturën dhe çështjen kombëtare shqiptare.

Rrënjët historike të shqiptarëve

by

Rrënjët historike të shqiptarëve, në vështrimin e studiuesit Kujtim Mateli –
-Pak fjalë rreth librit të tij: “Albanologjia dhe çështja e kufijve historikë”-C:\Users\CTS\Downloads\Albanologjia natyrale.jpg

Nga Gëzim Voda–

  Po e them që në krye se, çka shkruhet në vijim nuk janë të një specialisti, por vlerësime të një lexuesi të vëmendshëm i disa botimeve të këtij autori, për rrënjët tona nga lashtësia. Për brendinë e tij, mendoj se do të ishte me interes të flisnin institucione dhe studiues të kësaj fushe. Duke thënë këtë, gjykoj se historianët me ato që paraqesin, nuk shkruajnë thjesht për vete e as për njeri-tjetrin, po në radhë të parë për shtresat e gjera të shoqërisë, se në fund të fundit, ata kushdo qofshin nuk bëjnë histori, por shkruajnë historinë. Shkruajnë e dokumentojnë ato ngjarje e bëma të kategorive të ndryshme njerëzore në kohë të caktuara, që brezave pasardhës t’u jepet jo vetëm mundësia për njohje, respektim, dhe nxjerrje mësime prej saj, po dhe e drejta të thonë sa munden mendimet përkatëse për çka u sërviret.
Si një ndër ta, do të thosha se për ato çfarë Kujtim Mateli ka parqitur në botimin e lartpërmendur, apo dhe në botime të tjera në dekadën e fundit për rrënjët tona nga lashtësia, meriton të merret në konsideratë pa paragjykim. E them këtë, jo vetëm për produktin dobiprurës që ky libër bart për lexuesin, bazuar tek autorë të shquar të lashtësisë, po dhe për shërbimin e tij me sens kombëtar; kritikën konstruktive rreth disa qëndrimeve të mangëta të institucioneve tona akademike e studiues të caktuar të tyre ndër vite për këtë çështje. Ata, sipas analizës që bën autori, kanë lënë boshllëqe ose moskonsekuencë në disa përfundime jo aq të qarta për prejardhjen tonë të lashtë, të cilat i kanë kushtuar dhe po i kushtojnë çështjes shqiptare dhe kufijve tanë historikë.
Kujtim Mateli, i lindur në trevën e Përmetit dhe banues në Tiranë, ka kryer studimet e larta për gjuhë- letërsi 30 vite më parë dhe është zotëruesi i tri gjuhëve të huaja (anglisht, frëngjisht e greqisht), si dhe autor i disa botimeve poetike dhe historike. Ai nuk është ndër ata shkrues që shpesh preferojmë t’i quajmë “historian i mirëfilltë”, “specialist i fushës”, ose “emërmadh”, as pjesë e ndonjë institucioni shkencor shqiptar. Kujtimi është një intelektual punëmadh e i pavarur, i prirur në kërkimet historike siç mund të bëjë çdo qytetar me ndjeshmëri i këtij vendi, me bindjen se nuk është vetëm arsimimi specifik që i jep vlerë dikujt, por dhe puna me përkushtim për një çështje të caktuar. Këtij njeriu, pikërisht ky motiv nuk i mungon
Falë pasionit të tij për historinë e antikitetit dhe rrënjët e hershme të shqiptarizmit, ai në këtë dhjetëvjeçar ka realizuar studime të thelluara për prejardhjen tonë si komb duke botuar dy vëllime për Dodonën, tempullin e lashtë pellazg (2011 dhe 2016), përmes të cilëve  jep një paraqitje të plotë historike për të, duke e vënë në diskutim vendodhjen e sotme të saj afër Janinës dhe konsiderimin e saj padrejtësisht helene (siç bëjnë qarqe të caktuara greke), dhe e sjell atë brenda territorit shqiptar, sikurse është  dhe përkatësia e saj nga hershmëria. Një studimi tillë, siç del, i ka munguar institucionalisht historiografisë shqiptare dhe çuditërisht, për xhelozi apo mosdashje të qëllimshme, vazhdon të mos merret në konsideratë nga institucionet përkatëse të vendit tonë. A thua se, autori në fjalë nuk i shërben kombit të vet me këtë studim, por dikujt tjetër. Ndërkohë, ai është autor i mjaft artikujve në shtypin e shkruar dhe i disa intervistave në median vizive, kryesisht për këtë fushë. Në marsin e këtij viti, ai i dha publikut edhe botimin e sipërcituar: “Albanologjia dhe çështja e kufijve historikë”, një libër analitik i kompletuar me referenca nga autorë të antikitetit dhe të kohëve të reja, të huaj e vendas. Botimi në fjalë, me mënyrën si është shkruar dhe se si janë thënë gjërat prej tij, në gjykimin tim përbën interes për cilindo shqiptar që kërkon t’i thellojë njohuritë e tij në këtë aspekt. Sigurisht edhe për institucionet tona shkencore. Libri është tërheqës dhe i këndshëm në lexim, por edhe bindës për argumentet që gjenden aty, të cilat nuk janë të stisura subjektivisht nga egoizmi individual, etja për famë, interesi material, apo tendenca “shqiptaromadhe” (siç na akuzojnë disa), por të bazuara në të vërteta historike. Ai, përshkohet nga disa esè historike dhe analiza poetike në funksion të lashtësisë, duke e bërë librin sa historik aq edhe artistik, prej të cilit merr diçka që mund ta kesh të turbullt ose të ka munguar më parë. Si i tillë, ky punim ia shton vlerat historiografisë objektive të këtij vendi. Cilido që e shfleton atë, kam bindjen se bëhet sa krenar për prejardhjen e tij iliro- pellazge, aq dhe i trishtuar, kur mëson si i janë “kafshuar” trojet e veta padrejtësisht nga të tjerët dhe si kanë heshtur e heshtin, me ose pa dashje, mjaft historianë, arkeologë, etnografë, gjuhëtarë e  gjeografë shqiptarë, deri dhe institucione  të këtij vendi për t’u ballafaquar me disa të vërteta që gjenden në dokumente dhe përcaktime historianësh e studiuesish nga antikiteti, si dhe për t’i mbrojtur me dinjitet ato, që kufijtë historikë të shqiptarëve të kenë emrin e vërtetë, e që në gjuhën e thjeshtë,“haka të mbetej tek i zoti”.
Ajo çka e dominon përmbajtjen e këtij botimi dhe shqetësimin kryesor të autorit, është shtrëmbërimi dhe mohimi i prejardhjes reale të shqiptarëve në shekuj dhe tjetërsimi arbitrarisht i kufijve të tyre historikë prej fqinjëve veriorë e jugorë, si dhe inferioriteti dhe pazotësia e insititucioneve tona shkencore për t`i mbrojtur të vërtetat në favor të kombit të tyre.Sa më sipër, autori mes të tjerëve i referohet Strabonit (autor i viteve para dhe pas lindjes së Krishtit), sipas të cilit: “Në jug të Danubit janë vendosur Ilirët dhe Thrakët dhe përzier me ta janë dhe disa fise kelte, deri në kufijt e Greqisë”. Siç shihet, paraardhësit tanë arrinin deri në Danub dhe nuk flitet për fise sllave në atë periudhë. “Sllavët,- siç ka shkruar në një botim të tij të vitit 1990 studiuesi i mirënjohur kroat Aleksandër Stipçeviç ( i referuar në këtë libër),- kanë ardhur në viset perëndimore të Ballkanit në shekullin e 6-të e të 7-të dhe gjetën një popullsi mjaft të madhe të vjetër vendase të paromanizuar dhe gjysmë të romanizuar, e cila ishte tërhequr sëpari para romakëve, e madje edhe para popujve barbarë në viset të cilat vështirë se shkriheshin”.Më tej ai tregon se,“Sllavët gjatë shekujve u asimiluan me ta dhe në entitetin e tyre popullor ruajtën gjurmë të ilirëve të vjetër. Këto gjurmë-vazhdon ai,- janë të shumta veçanërisht në disa vise të largëta të Bosnjës, Hercegovinës,Zagorës Dalmatine,Malit të Zi dhe të tjera dhe na duket se nuk është larg së vërtetës se elementi i vjetër vendas ilir kishte rol shumë të rëdësishëm në formimin e veçorive kolturore, trupore dhe psikike, të popullatës sllave që joton sot në ato vise”.
Për rrënjët e hershme shqiptare në këtë pjesë të Ballkanit, autori sjell edhe një fakt tjetër interesant, ndonëse ka të bëjë me një bisedë mes dy burra shteti. Në një vizitë që Kardeli (numri dy i ish Jugosllavisë së Titos), po bënte në Moskë në prill të vitit 1947, pyetjes së Stalinit rreth origjinës së shqiptarëve, i është përgjigjur shprehimisht: “Ata janë pasardhës të Ilirëve”. Ndërsa ish ministri i jashtëm jugosllav S. Simiç, prezent në atë bisedë, shton:“Ka të dhëna se shqiptarët janë populli më i vjetër në Gadishullin Ballkanik. Disa fjalë prej tyre vërtetojnë se gjuha shqipe është më e vjetër se greqishtja. Fjala e tyre “Afrodita”është huazuar nga gjuha shqipe. Në gjuhën greke kjo nuk ka kuptim”. Madje në këtë bisedë është pranuar nga të dy bashkëfolësit (Stalini e Kardeli), “se ata (d.m.th shqiptarët, G.V.), janë si puna e baskëve”, që do të thoshte se pranohej prej tyre si dy popujt më të vjetër të Europës. Pohimi në fjalë, sikurse thotë autori, mbështetej në dëshmi të kohëve parahomerike që vërteton se shqiptarët janë pasardhës të pellazgëve. Dhe kur këtë e thonë dy autoritete jo dokudo të shtetit jugosllav të asaj kohe, nuk ka se si të mos besohet. Çdokush, në të njëjtat pozita si ata, nuk do të pranonte kurrë të ulte vlerat e kombit të vet para një kombi tjetër, aq më shumë në një pohim që nuk imponohej nga askush.

Ca më tepër shtrembërime të trashëgimisë sonë iliro-pellazge dokumentohen në trojet jugore, në atë që është quajtur “Shqipëria e Poshtme” ose “Epiri Antik”. Kujtim Mateli, siç del në këtë botim, nuk ka patur nevojë të hamendësojë rreth të vërtetave historike, kur ato i thonë qartazi mjaft prej historianëve dhe gjeografëve të antikitetit si: Efori, Eskili, Polibi, Straboni, Herodoti, Skylakis, Apiani, Stefan Bizatini, Zoto Mollosi, etj, të cilët pohojnë se teritori që quhej “Epir” (i cili mbas pushtimt romak u quajt “Iliri”), ishte i banuar nga fise të vjetra “të lindur nga dheu” duke i quajtur, “pellazgë”. Sipas tyre, kjo popullsi kish entitetin e vet, gjuhën e vet, territorin e vet, si dhe adhurimin e vet për Hyjnitë, ndryshe nga helenët. 

Autori na e bën të qartë se ata kishin qytetërim të lashtë me kryeqendër Dodonën, faltoren e shenjtëruar prej tyre, e cila edhe pse ishte pellazge dhe në teritore që u përkiste epirotëve, adhurohej si faltore edhe prej helenëve, sidomos kur ata ende nuk e kishin krijuar faltoren e tyre në Delf. Popullsia në fjalë ndryshe nga helenët, kish të shenjtëruar dheun, lisin dhe gurin, dukuri që janë trashëguar nga shekujt deri në ditët tona, ku ende në zona të ndryshme, shqiptarët edhe sot betohen “për këtë dhè” e “për atë gur”, ose kur thonë, “burrë dheu”, “i dalë nga dheu”, “ka dalë nga guri”,etj. Ndërkohë, që shumë lisa, sidomos në zonat jugore të Shqipërisë si: Përmeti, Skrapari, Berati, Tepelena, Gjirokastra etj, ashtu siç quheshin “të shenjtë” në kohën e Dodonës, janë konsideruar të tillë deri në ditët e sotme, duke i ruajtur dhe respektuar nga njerëzit, pa vënë dorë mbi ta. Ndër më të vjëtrit e më të mëdhejt prej tyre ka qënë e është “Lisi i Brahos” në Çorrogunj të Dëshnicës (Përmet), në krye të kodrës më domionuese mes 7 fshatrave që janë rrëzë malit të Trebeshinës, i cili po venitet pa u trazuar nga askush. Një trashëgimi e riteve pellazge që nuk gjendet gjetkë. Edhe shenjtërimi i Malit të Tomorit, me këto rite ka lidhje.
Në libër rrëfehet se epirotët pellazgë, ndryshe nga helenët që kishin si perëndi Zeusin dhe Herën, kishin perënditë e tyre, Di (Dia) dhe Dionën, emra që u shkojnë saktësisht fjalëve të sotme të gjuhës shqipe: “di, dije, dijetar, dituri, dijeni”. Janë po këta njerëz të shquar të lashtësisë që tregojnë se helenët (grekët e sotëm), në atë periudhë kohore shtriheshin në jug të Ambrakisë dhe teritoret më veriore të tyre në kufi me jugun e epirotëve, ishin ato që banoheshin nga akarnanët, etolët, lokridasit dhe ozolët. Deri aty jepet nga lashtësia edhe kufiri i sipërm helenik. Në libër citohet Eskili, icili në tragjedinë e shkruar prej tij, “Lutëset”, perifrazon thënien e Pellazgut, mbret i Argolindës (në Peloponezin e sotëm, G.V), kur ai i thotë Danaut dhe 50 vajzave të tij të ardhur nga Egjypti, të cilat kundërshtonin martesat me kushërinjtë e tyre të afërt: “Merak mos ki e fol pa  ndrojtje. Përpara teje ndodhet Pellazgu zot i vendit, i biri i Palektonit, të lindurit nga dheu. Prej meje, sundimtarit e mori atë emër dhe fisi i pellazgëve që rron në këtë truall. E tërë kjo krahinë, ku rrjedh Strimoni i shenjtë (lumë që derdhet në lindje të gjirit të Selanikut, G.V.), gjer tej ku perëndon (d.m.th në detin Jon, G.V.), veç mua më përket. Pushteti im arrin te trojet e perrebëve, tej viseve të Pindit gjer pranë Peonisë, mbi malet e Dodonës…Ja vendi ku sundoj”. Dhe kur përmënden perrebët dhe malet e Dodonës, mëndja të shkon pikërisht gjer në luginën e lumit Vjosa dhe malin e Trebeshinës, sepse gjer aty shtrihen kufijt veriorë të Epirit antik. Më qartë zor se e gjen kush ishin pellazgët dhe deri ku shtriheshin trojet e tyre. Dhe të mos harrojmë se Eskili ishte helen.
Tërësia e referimeve të Kujtim Matelit ndaj autorëve të lashtësisë apo dhe ndaj të tjerëve më pas, të cilët flasin për hershmërinë e paraardhësve tanë dhe njëherazi trashëguesit e kësaj historie që vjen deri në ditën tona, është jo vetëm e mjaftueshme në numër për t’u besuar, por edhe e pakundërshtueshme. Ata që i kanë kundërshtuar dhe shtrëmbëruar qëllimisht e me ligësi, janë akademitë respektive në Beograd e Athinë, të cilat jo se nuk e dinë realitetin, por të shtyrë nga megallomania për t’i atribuar vetes të qënurit “komb dominues” dhe nënçmuar banorët iliro-pellazgë që nuk kishin asnjë lidhje me ta në hershmëri, kanë braktisur të vërtetat, sigurisht të ndikuara edhe politikisht.

 Kësisoj, Akademia e Athinës në vitin 1977 i paraqiti opinionit vendas e të huaj botimin  me titull, ”Epiri 4000 vjet histori dhe qytetërim grek”, përmes të cilit, sikurse thotë autori,”…në kundërshtim me të gjitha burimet historike kërkon ta paraqesë Shqipërinë e Poshtme në emërtimin e saj antik si “Epir”, ku sipas saj ka patur një qytetërim helen 4 mijë vjeçar…”. Në vazhdim ai thotë se, “Epiri Antik (ose Shqipëria e Poshtme), nuk kanë qenë kurrë helene e që helenët nuk kanë patur kurrë të përbashkët me epirotet dhe ilirët, as etninë e as faltoren e Dodonës”. Autori na kujton se qëllimi i Akademisë greke ka qënë e është të shkurtojë kohën e prejardhjes së shqiptarëve, të zhbëjë identitetin e  tyre të lashtë, vetëm duke mos i përfillur e shtrëmbëruar burimet e shumta historike nga antikiteti që vërtetojnë të kundërtën e pohimit grek. Ky shtrëmbërim është i dukshëm edhe për identitetin e faltores së Dodonës, e cila edhe pse ishte në territorin e epirotëve dhe u përkiste atyre, ajo padrejtësisht konsidrerohet helene. Mirëpo autori të bind kur thotë: “Nëse heleneët e kanë adhuruar Dodonën, nuk do të thotë se helenët janë zotëruesit e saj”. Dhe bje si shëmbull Jeruzalemin, i cili ndonse respektohet dhe adhurohet nga gjithë bota Krishtere, ai nuk zotërohet prej tyre, por prej banorëve që e kanë në teritorin e vet. Me një fjalë, është tjetër gjë adhurimi dhe tjetër gjë zotërimi. Në rastin konkret, Dodona, nuk del të ketë qënë kurrë nën zotërimin helen. Dhe për këtë Mateli bje një fakt mjaft domethënës që daton vitin 333 para erës së re. Flitet për tentativën e athinasve për ta përvetësuar orakullin dhe tempullin e Dodonës, duke përfituar nga vrasja në luftë e Aleksandrit, mbretit të Epirit që ishte vëllai i Olimbisë nga mollosët epirotë (nëna e Aleksandrit të Madh të Maqedonisë), e cila në mungesë të vëllait konsiderohej Mbretëreshë e Epirit, e që nëpërmjet delegatëve të saj u kujton athinasve se: “…nuk mund të bënin asnjë veprim, pasi tempulli i Dodonës ishte në zotërimin e saj dhe askush nuk mund të vinte dorë mbi të”. Siç shihet, as Olimbia, e as tempulli i Dodonës, nuk ishin me etni helene, por me etni pellazge. E ndërsa ka ndodhur kështu, autori ngre me të drejtë shqetësimin për institucionet tona shkencore (Akademinë e Shkencave dhe Akademia e Studimeve  Albanologjike), të cilët nuk kanë marrë guximin t’i kundërshtojnë me fakte dhe konsekuencë perfundimet djallëzore të Akademisë së Athinës, duke lënë hapësirë të lirë që shtrëmbërime të tilla të merren si të vërteta historike edhe ndërkombëtarisht. Autori, e konsideron “gabim fatal” të Akademisë së Shkencave të Shqipërisë faktin që i quan pellazgët si “popullsi parailire”, që u shkon përshtat edhe grekëve, të cilët i quajnë pellazgët “popullsi parahelene”, duke paragjykuar kështu autorët e antikitetit, të cilët i quanin pellazgët “të lindur prej vetë dheut”. Po ashtu, del se është pranuar prej këtyre institucioneve shqiptare se ardhja e shqiptarëve në këto troje, daton 1000 vjet më pas nga ajo helene, duke pranuar arbitrarisht tezën greke! Kujtim Mateli, mban qëndrim kritik ndaj akademikëve shqiptarë edhe për një fakt tjetër. Ata, ndonëse e pranojnë Epirin Antik si truall i mbajtur nga shqiptarët, për Dodonën nuk shkruajnë asnjë rresht, nuk merren fare me përkatësinë e saj shqiptare. Në një farë mënyre i mohojnë etninë. Dhe duke e lënë në heshtje këtë fakt, lënë shteg që Dodona të jetë e tjetërkujt, në rastin konkret e grekëve, ndërkohë që autori na kujton se përkatësia etnike e Dodonës përcakton edhe përkatësinë etnike të Epirit. Kësisoj, e vërteta e trashëgimisë sonë historike, mund të thuhet se mbetet peng i paaftësisë së tyre shkencore, në mos i një flirti të mundshëm të tyre me palën greke. “Bota shkencore,- thotë Kujtimi,-nuk mund të pranojë që Epiri Antik të ketë qënë shqiptar, kurse Dodona antike të ketë qenë helene. Ato shkojnë bashkë me njëra-tjetrën, sepse njeriu i antikitetit nderonte perënditë e veta dhe Dodona  që çmohej si kryeqendra e Hyjnive pellazge, ishte flamuri që bashkonte fiset  pellazgo-ilire”.Që këtej del se, përderisa bota shkencore e ndikuar nga studiuesit grekë e njeh Epirin si truall të zënë nga helenët, vetiu pretendohet helene si faltorja e Dodonës edhe etnia e saj. Mirëpo ky fakt, nuk i bën përshtypje Akademisë sonë të Shkencave, përderisa një nga njerëzit kryesorë të saj që mban titullin “Profesor”, pak vite më parë ka thënë tekstualisht: “ Dodona është atje, tek popullsia që ishte, s’ka rëndësi kujt i takon në pikpamje etnike.” (Gazeta Shqiptaria.com, datë 19 prill 2012). Sipas kësaj deklarate, akademiku në fjalë ua bën peshqesh me dëshirë Dodonën grekëve. Shërbim më të qartë për qarqet greke, zor se gjen, të cilët pikërisht duke përvetësuar etninë e Dodonës, atë çështje që nuk i qederos shumë “Profesorët” tanë, bëjnë të tyre edhe Epirin. Nga lajthitje të tilla allashqiptare, s’ka se si të mos u jepet krah qarqeve të caktuara greke të mbajnë ndezur “megalidenë” e tyre, e lindur më 1844, për t’u bërë “zotërues”të pa padrejtë jo vetëm të tempullit të Dodonës, por edhe të Shqipërisë së Poshtme, Epirit Antik. Madje të pretendojnë deri pjesë të Shqipërisë së sotme jugore. Masakrat greke në jugun e këtij vendi më 1913-1914, apo mos heqia e Ligjit të Luftës për shkak të përplasjes italo-greke më 1940-1941 në teritorin shqiptar dhe provokacionete gushtit 1949 etj, nga idetë megallomane të tyre janë nxitur, nga Hellada e pretenduar “E madhe”. Nga që nuk kemi mundur t’i bindim dot të tjerët me të vërtetën e prejardhjes sonë të lashtë, ndaj kemi edhe këta kufij të 1913-ës, ndaj shqiptarët në Ballkan ndodhen të ndarë në 6 shtete! A nuk duhet thënë kjo e vërtetë?!
Autori hedh dritë edhe rreth manshtrimit të madh grek për caktimin artificialisht të vendndodhjes së deritanishme të Dodonës,e cila nuk përmbush mjaft nga përcaktimet që i kanë bërë asaj autorë të antikitetit, të cilat ia vlen të shihen me vëmëndje në këtë botim. Aty gjenden jo vetëm shtrëmbërimet e qëllimshme të pseudoarkeologut grek Konstandin Karapanos, i cili me mënyrën e vet bëri “bekimin shkencor” të saj, përmes dy francezëve filogrekë në Akademinë e Francës në vitin 1878, por gjendet edhe “argumenti” i habitshëm (madje edhe qesharak), i po të njëjtit “Profesori” të cituar më lart. Ai, subjektivisht, madje pa pranuar ta lexojë botimin studimor të Kujtim Matelit në vitin 2011, “Dodona ndodhet në Dëshnicë të Përmetit I”, kundërshton këtë autor që hedh poshtë pretendimet e Karapanos që e ka vendosur Dodonën në Carakovistë të Janinës, duke thënë fjalë për fjalë: “Dodona është atje ku thotë se e ka parë me sytë e tij Ismalil Qemali….”, çka shkruhet po në gazetën e asaj date që përmëndet më lart. Sa thuhet, është një spekullim foshnjarak, sepse Ismail Qemali, si ish shok klase me Karapanos në Zozime të Janinës vite të shkuara, vetëm sa i kish sygjeruar atij për gërmime atje, por jo se e dinte apo e kish parë vërtetë Dodonën në atë vend. Vetëm kaq. Edhe sikur të ishte e saktë vendndodhja e Dodonës atje, po etnia e vërtetë e saj kush është? Profesori i lartthënë, e di dhe nuk dëshiron ta thotë, apo nuk e di fare?! Pikërisht, kësaj çështje i shkohet anash, deri me heshtje të dyshimtë.  Gjykimet sipërfaqësore të këtij lloji, jo vetëm përgojojnë padrejtësisht një burrë shteti si Ismail Qemali, por u kanë dhënë shkas grekëve ta pretendojnë  helene si Epirin, edhe tempullin e Dodonës. Ndaj, do të qe më mirë heshtja, se sa një justifikim i stisur.
Ndërkohë, autori flet për një tjetër të vërtetë të hidhur, që asnjëherë akademikët shqiptarë nuk kanë organizuar një tryezë mbarëshqiptare me studiues të fushave më kompetente për përkatësinë etnike dhe kufijtë historikë të shqiptarëve nga lashtësia, nuk kanë organizuar asnjë simpozium apo konferencë shkencore të nivelit të lartë për këtë çështje ku duhej përfshirë edhe diskutimi për të vërtetën rreth Dodonës. Kujtim Mateli, përmes analizës që bën, sugjeron se një gjë e tillë duhet bërë sa nuk është vonë, që Europa të na vlerësojë jo me histori gjysmake, por ashtu sikurse e meritojmë, siç e dëshmon historia e lashtësisë. Autori e mbyll librin jo me mllef, por duke qënë i matur, luajal dhe i vërtetë. Ai, ndër të tjera shtron çështjen se shqiptarët duhet të marin atë që u takon nga historia, pa ua mohuar të tjerëve çfarë u takon prej saj.
Tiranë, korrik 2020

Rilindjen, gazetën e vetme shqiptare të Kosovës para 30 vitesh e ndaloi Serbia

by

– Kosovës para 30 viteve Serbia ia ndaloi edhe gazetën e vetme të përditshme në gjuhën shqipe në atë kohë Rilindja. Në 8 Gusht 1990 gazeta tradicionale e Kosovës Rilindja nuk doli, natën ishte ndaluar në shtypshkronjë nga forcat okupatore serbe. Por, Rilindja edhe kur u ndalua nuk u ndal…Revistat u bënë si gazeta duke nisë nga Fjala që doli të nesërmen edhe me informacione ditore – shkrime të gazetarëve të Rilindjes, e pastaj revista Bujku u bë gazetë e përditshme e rezistencës…/

-Edhe pse pati dëbime e mbyllje të dhunshme, gazeta tradicionale e historike Rilindja arriti të jetë histori e Kosovës që nga koha e Konferencës së Bujanit të Rezolutës për të ardhme të vullnetit kombëtar e demokratik të popullit e deri në Pavarësinë e shpallur në 17 Shkurt 2008 e në njohjet ndërkombëtare/

-Si në raste tjera, pas ridëbimit e rimbylljes së gazetës Rilindja në 21 Shkurt 2002 nga UNMIK, edhe sot e shohim të nevojshëm një sqarim për opinionin: Ndonjë portal që ka “huazuar” emrin, po edhe logon, nuk është as nuk mund të jetë gazeta tradicionale e Kosovës Rilindja, e cila mund të ridalë vetëm në një proces të ligjshëm privatizimi, ku të gjithë punëtorët e saj realizojnë të drejtat e tyre, ashtu si është kërkuar edhe në shkresat drejtuar institucioneve të Kosovës/

Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë Behlul JASHARI*

PRISHTINË, 8 Gusht 2020/  Para 30 viteve, në 8 Gusht 1990, gazeta  Rilindja – në atë kohë e vetmja e përditshme në gjuhën shqipe e Kosovës nuk doli, natën ishte ndaluar në shtypshkronjë nga forcat okupatore të Serbisë, derisa edhe gjatë ditës forcat policore serbe të armatosura i bënin shtetrrethim redaksisë së gazetës, që edhe në ato rrethana kërcënimi e represioni nuk ndaloi punën, e edhe pas ndalimit nuk u ndal…

Dhe nuk ishte ndalur, gazeta Rilindja kishte dalur më shumë se një muaj përkundër masave të dhunshme të Serbisë, që e përfshinin edhe ate në ditën e 5 Korrikut 1990 të suprimimit të institucioneve të Kosovës e mbylljes së Radio Televizionit të Prishtinës. “Okupim klasik”, ishte reagimi dhe kundërshtimi i Rilindjes në komentin në faqen e parë në ditën e 6 Korrikut. Beogradi, edhe pse në ditën e masave të dhunshme kishte marrë vendimin, kurrë nuk arriti ta bëjë gazetën tradicionale të Kosovës Rilindja “organ të Kuvendit të Serbisë”. Asnjë punëtor i gazetës Rilindja nuk e pranoi këtë, të gjithë e kundërshtuan dhe e hodhën poshtë. Kryeredaktor i gazetës Rilindja vazhdonte të jetë Nazmi Misini, i mbështetur nga punëtorët e ndërmarrjes, që nuk pranuan dhe kundërshtuan fuqishëm masat e dhunshme të Serbisë.

Masat e dhunshme pasonin 2 Korrikun historik 1990, kur në shtetrrethim dhe para snajperëve serbë, Kosova me Deklaratën Kushtetuese të Kuvendit të saj shpallte pavarësinë, e cila atëherë nuk u njoh ndërkombëtarisht, megjithatë ishte dhe njihej si deklarim i fuqishëm i vullnetit kombëtar, politik e demokratik.

Në prag të ditës së Deklaratës Kushtetuese për pavarësi të Kosovës të 2 Korrikut 1990, të dielën e 1 Korrikut, në gazetën tradicionale të Kosovës Rilindja isha redaktori kujdestar për ngjarjet e ditës.

Në atë ditë të 1 Korrikut 1990 pjesë e sulmeve të Serbisë kundër Kosovës e shqiptarëve ishte edhe një “referendum për Kushtetutën e re serbe” të kundërshtuar nga shqiptarët, si dhe shpallja e “shtyerjes” së mbledhjes së Kuvendit të Kosovës të paralajmërur për 2 Korrik, e për të cilën përfaqësuesit e popullit-delegatët shqiptarë shumicë e delegatë të komuniteteve pakicë kishin bërë të gjitha përgatitjet për Deklaratën Kushtetuese…

“Shtyrja” shpallej si vazhdimësi e bllokimeve e ndërprerjeve të punimeve të Kuvendit të Kosovës…“Reprizë nuk do të ketë”, me këtë titull shkruajta komentin në mbështetje të delegatëve që të mbahet gjithësesi mbledhja e Kuvendit me axhendë vullnetin e kërkesat e popullit – Deklaratën Kushtetuese për pavarësi të Kosovës.

“Kuvendi i Kosovës është i popullit dhe në të mund të vendoset vetëm sipas vullnetit e kërkesave të popullit”, theksonte komenti që u botua në numrin e 2 Korrikut 1990 të gazetës Rilindja, e cila që nga faqja e parë kishte raportime e shkrime me tiujt “Kosova duhet të ruajë subjektivitetin e vet në federatë”, “Populli vendosë në Kuvendin e vet”, “Kosova e re – sipas vullnetit të popullit”…

Raportohej se “vazhdojnë tubimet legale dhe protestat e shqiptarëve në Kosovë” dhe se “kërkesë unanime” ishte që mbledhja e Kuvendit të Kosovës “të mbahet sot dhe të ketë në rend dite këkesat gjithëpopullore”. Poashtu raportohej se në Gjakovë përfundoi Kongresi i parë i Bashkimit të Sindikatave të Pavarura të Kosovës, i cili përkrahu delegatët e Kuvendit të Kosovës edhe për iniciativën për shpalljen e Kushtetutës së re të Kosovës, e cila Kushtetutë e Republikës së Kosovës e miratuar në 7 Shtator 1990 pasonte Deklaratën Kushtetues të 2 Korrikut të po atij viti.

Edhe në një film dokumentar të shfaqur në seancën solemne të Kuvenditë të Kosovës në 25 vjetorin e Deklaratës Kushtetuese shihej gazeta Rilindja në duart e delegatëve, në mbledhjen para dyerëve të mbyllura të Kuvendit të Kosovës të 2 Korrikut 1990.  

Rilindja ishte me delegatët e Kuvendit të Kosovës në ngjarjen historike për të cilën raportoi gjerësisht me ekip gazetarësh e fotoreporterësh dhe kishte edhe redaksionalin tim me titull “Fillim i së nesërmes”, të botuar në ballinë në 3 Korrik 1990, ku theksonte se, “Deklarata Kushtetuese e delegatëve të Kuvendit të Kosovës është deklarim i popullit për barazi e subjektivitet të plotë të Kosovës e të shqiptarëve… është fitore e akt historik i shprehjes së vullnetit gjithëpopullor demokratik, është fillimi i fundit të pabarazisë e padrejtësive…Kosova e re, ajo me rregullim kushtetues sipas Deklaratës të sapo aprovuar do të jetë një djep kombëtar dhe i bashkëjetesës për të gjithë, i të drejtave të plota”…

Në ditën kur Serbia ia ndaloi Kosovës gazetën e vetme të përditshme në gjuhën shqipe Rilindja bëja edhe një shkrim rezistence e proteste. “Rilindja e popullit jeton edhe e pashkruar”, me këtë titull shkruaja reportazhin herët në mengjesin 8 Gushtit 1990 duke ecur rrugëve e shesheve të Prishtinës dhe duke përshkruar reagimin e popullit në nisjen e ditës pa gazetën tradicionale të Kosovës Rilindja.

Me reportazhin e shkruar rrugëve më shumë në mendje e në fragmente me laps në një copë letre, përkundër ndalimit shkova në Pallatin Rilindja dhe pasi e daktilografova me makinë shkrimi nga redaksia e gazetës ngjita shkallëve të kateve më lart për te kryeredaktori i revistës për kulturë Fjala, Milazim Krasniqi.

 I tregova reportazhin dhe idenë që bashkë me lajmet kryesore që do i merrnim nga terreni nga korrespondentët e gazetës Rilindja (në atë kohë isha redaktor-shef i korrespondentëve) t’i botonte në Fjala. Revistën Fjala, për herë të parë edhe si gazetë, e nxori që të nesërmen, pa pritur dyjavëshin kur dilte.

Në katër faqet e mesme me reportazhin dhe lajmet e ngjarjeve të ditës ishte “Rilindja e fshehur brenda Fjalës”, siç thonin shumë njerëz që e mbanin në duar e lexonin revistën që u botua e shtyp në tirazh rekord.

Botimi i shkrimeve-informacioneve të gazetarëve të gazetës së ndaluar Rilindja që e nisi së pari revista Fjala me shpeshtime daljesh edhe si gazetë vazhdoi edhe te revistat tjera – Shkëndija, Kosovarja, Zëri i Rinisë…dhe për të pasur informacione edhe në ndonjë ditë më shumë gjatë javës doli edhe ideja që të nisë të ridalë edhe revista Bujku, e cila ishte e përdymuajshme për fshatin e bujqësinë dhe kishte vite që nuk kishte dalë fare. Fjala, Shkëndija, Kosovarja, Bujku e të tjera revista ishin të Ndërmarrjes së Revistave, që ishte një nga gjashtë ndërmarrjet sa kishte Ndërmarrja Shoqërore e Përbërë Rilindja, pjesë e së cilës dhe më e madhja ishte Gazeta Rilindja…

Ishte 17 Janari 1991. Për ridaljen një herë në javë të revistës Bujku dolën disa ide e propozime, edhe për fizionomi, edhe për kryeredaktor të revistës, por jo ndonjë zgjedhje e pranim detyre dhe po përfundonte mbledhja në lokalet e gazetës Rilindja…

Mora ushtrimin e detyrës së kryeredaktorit, kisha idenë dhe shkasin për ta nxjerrë Bujkun, jo si revistë, por si gazetë dhe të përditshme “përkohësisht”.

Atë ditë kishte nisë lufta në Gjirin Persek…Edhe me këtë shkas, shkruajta “Fjalën e Redaksisë” me titull “Përsëri ‘Bujku’…”, për faqen e parë të gazetës, ku theksoja se del si “gazetë e përkohëshme…edhe për shkak të nevojës që edhe lexuesit shqiptarë në Kosovë, në mungesë të gazetës së përditëshme, të kenë informacione sa më të gjera e me kohë në gjuhën shqipe për ngjarjen që filloi të tronditë botën – fillimin e Luftës në Gjirin Persik. Për këtë shkak edhe me fizionomi e edhe me përmbajtje ky numër është i jashtëzakonshëm”.

Me përmbajtje të ngjashme, se nga e nesërmja do dalë një gazetë në terrin informativ të Kosovës shkruajta një letër për ta njoftuar Ambasadën e Shteteve të Bashkuara të Amerikës në Beograd – kryeqytetin e federatës së atëherëshme, pasi kontaktova me Ambasadën e Shqipërisë dhe ua dërgova atyre me telefax që ta përcjellnin. Ajo letër sigurisht do të ketë gjetur mbështetje për ne, pasi edhe vazhdoi të dalë gazeta, në ballinën e së cilës Bujku shkruhej me shkronja të vogla nën një B të madhe logo. Ishte si Gazeta B, që zëvendësonte Gazetën A – Rilindjen e ndaluar.

E nxjerrë pikërisht nga gazetarët dhe punonjësit e tjerë të gazetës Rilindja, me guxim dhe sakrifica, me standarde profesionale, Bujku ishte gazetë e rezistencës, e lëvizjes gjithëpopullore të shqiptarëve në Kosovë për liri, pavarësi e demokraci, gazetë e parë e pavarur kosovare, me orientim e përcaktim të fuqishëm properëndimor, euroatlantik.

Gazeta e përditshme Bujku doli deri në prag të vitit 1999, derisa u dëbua me dhunë nga Pallati i Rilindjes nga administrata dhe forcat okupatore serbe.

Por, përsëri, gazetarët dhe punonjësit e tjerë të  gazetës Rilindja nuk u ndalën, në muajt e parë të vitit 1999, në kushtet e luftës, rikthyen dhe nxorën gazetën e përditshme Rilindja në Prishtinë,  duke punar nëpër shtëpitë e tyre,  dhe në këto rrethana përkundër rreziqeve të mëdha gazeta doli nga  22 Shkurti derisa gazetarët dhe punonësit e saj u dëbuan bashkë me popullin edhe nga shtëpitë e tyre dhe nga Kosova. Kryeredaktor i gazetës Rilindja që dilte në Prishtinë në kohë lufte në Kosovë ishte Binak Kelmendi, e para tij kryeredaktorë të gazetës Bujku, pas të parit – meje, ishin edhe Xhemajl Rexhepi, Ruzhdi Demiri, Hydajet Hyseni e Avni Spahiu.

Ekipi Rilindjes, ku ishim bashkë me korrespondentin në Maqedoni Bedri Sadiku, hyri në Kosovë me tanket e para të NATO-s në 12 Qershorin historik 1999, dhe të nesërmen u shpërnda në Prishtinë dhe në zona të tjera, ku po ndodhte liria, gazeta numër special e botuar në Shkup, të cilën e solli prej atje korrespondenti i Zërit të Amerikës, Isak Ramadani bashkë me gazetarin tjetër nga Shkupi, Arben Ratkoceri.

Në faqen e parë, ku shkruhej se “Dje në orën 5.17  Trupat e NATO-s hynë në Kosovë”, editoriali i Blerim Rekës kishte titullin “Normandizimi i Kosovës dhe kapitullimi serb”.

Në Kosovën e lirë, gazeta Rilindja u rikthye në Prishtinë dhe vazhdoi të dalë përditë, kryeredaktor fillimisht ishte Berat Luzha, pastaj Ramush Tahiri dhe i fundit isha unë.

Gazeta Rilindja nuk u ndal, vazhduam të punojmë e ta nxjerrim edhe kur administratori i UNMIK për të na bërë presion të largohemi na e ndali ujin në Pallat disa muaj dhe na jepte afate ultimative për vetëlargim, që nuk i pranuam. Edhe në ato kushte, gazeta Rilindja doli përditë deri në 21 Shkurt 2002, kur na ndalën edhe rrymën elektrike dhe pastaj na i mbyllën me grila hekuri të gjitha hyrjet në Pallatin e Rilindjes.

Gazetën Rilindja e dëbuan e mbyllën kundërligjshëm e padrejtësisht pak ditë pasi festoi 57 vjetorin,  ditën e saj – 12 Shkurtin.

Në numrin festiv të Rilindjes së 12 Shkurtit 2002 në faqen e parë “‘Sundimi i Ligjit’ apo ‘Sundimi i Bandave’? Kosova Duhet të Vendosë”, ishte titulli i shkrimit ekskluziv nga Ambasadori Xhon Menzis, Shef i Misionit, Zyra e Shteteve të Bashkuara të Amerikës në Prishtinë.

“Sot shënohet 57 vjetori i gazetës ditore ‘Rilindja’, gazetës më të vjetër në gjuhën shqipe në Kosovë”, niste ambasadori amerikan shkrimin-editorialin, ku mes tjerash theksonte edhe se, “si shef i misionit të Zyrës së SHBA-ve në Prishtinë, unë e di mirë rolin që  e ka ‘Rilindja’ në shoqërinë demokratike që është duke u krijuar në Kosovë”.

“Në këtë përvjetor të 57-të të gazetës ‘Rilindja’, e uroj Z. Behlul Jashari, Z. Ramush Tahiri dhe gjithë kolektivin për punën e mirë që e bëjnë me shkrimet mbi çështjet e ndërlikuara politike në Kosovë, shkrime këto të drejta dhe të balancuara. Nuk është punë e vogël të botohet një gazetë për 57 vite me radhë dhe ju mund të jeni krenarë që e keni arritur këtë. Ne duhet të punojmë së bashku duke përdorur fuqinë e penës, fuqinë e diplomacisë dhe fuqinë e opinionit publik në mënyrë që të sigurojmë mosndryshimin e vazhdimësisë së përparimit demokratik të Kosovës, dhe që sundimi i ligjit do të mbizotërojë gjithnjë mbi sundimin e bandave”, theksonte në përfundim të editorialit Ambasadori Amerikan Menzis…       

 Edhe pas dëbimit, përsëri Rilindja nuk u ndal, me punë nëpër shtëpia si në kohë lufte, për të ruajtur emrin e traditën e për të vijuar të jetë histori e Kosovës, doli në raste të veçanta me numra të jashtëzakonshëm e protestues, të kohëpaskohëshëm, edhe kur kishte festa. 

Gazeta Rilindja, kronikë e zhvillimeve historike të Kosovës, pasi doli me botime speciale edhe për ngjarjen historike të shpalljes së pavarësisë dhe njohjet ndërkombëtare që pasuan, ka përmbyllë daljet e afër 40 numrave të jashtëzakonshëm të kohëpaskohëshëm në 30 Dhjetor 2008, me numrin festiv të Vitit të Ri 2009, në ballinë me kryetitullin e ëndërres dhe  të ardhëmes: Kosova shtet në OKB. Dhe me paralajmërimin: Duke besuar në sundimin e ligjit në shtetin e Kosovës presim që nga numri i ardhshëm Rilindja të dalë përditë.

 Pas 10 vitesh nga botimi i fundit i printuar në letër, gazeta tradicionale e Kosovës Rilindja në ndërrim motesh – në mbrëmjen e 31 Dhjetorit  2018 të pritjes së 2019-tës, ridoli simbolikisht (botim digjital) për protestë dhe me kërkesën e përsëritur për t’u rikthyer e përditshme – për privatizim, sipas shembullit të gazetave në rajon e në botë që kishin status të njëjtë ndërmarrje shoqërore e që janë privatizuar e vazhdojnë të dalin…

Në arsyetimin e  kërkesës për privatizim theksohet edhe se emri dhe tradita e gazetës Rilindja është një vlerë shumë e madhe, e krijuar gjatë mëse shtatë dekadave, është pasuri me vlerë më të madhe se e çdo pallati,  dhe kjo duhet të vlerësohet edhe në procesin e privatizimit.

 “Dhe, ai që do ta blejë gazetën Rilindja dhe natyrisht do e nxjerrë këtë të përditshme historike dhe tradicionale të Kosovës do jetë pronar i një pasurie të madhe mediale kombëtare, do të jetë trashëgimtar i ligjshëm i firmës-emrit, traditës. Rilindja ishte, është dhe mbetet edhe si një shenjë identiteti”, theksohet në kërkesë.

Gazeta shqiptare tradicionale e Kosovës Rilindja ka nisë të dalë në Prizren para më shumë se 75 viteve, në 12 Shkurt 1945, në frymën e Konferencës së Bujanit e me angazhimin e intelektualëve më të shquar të asaj kohe, me shkronja plumbi që u sollën me arka nga Tirana.

Edhe pse pati dëbime e mbyllje të dhunshme, gazeta tradicionale e historike Rilindja arriti të jetë histori e Kosovës që nga koha e Konferencës së Bujanit të Rezolutës për të ardhme të vullnetit kombëtar e demokratik të popullit e deri në Pavarësinë e shpallur në 17 Shkurt 2008 e në njohjet ndërkombëtare.

Si në raste tjera, pas ridëbimit e rimbylljes së gazetës Rilindja, edhe sot e shohim të nevojshëm një sqarim për opinionin: Ndonjë portal që ka “huazuar” emrin, po edhe logon, nuk është as nuk mund të jetë gazeta tradicionale e Kosovës Rilindja, e cila mund të ridalë vetëm në një proces të ligjshëm privatizimi, ku të gjithë punëtorët e saj realizojnë të drejtat e tyre, ashtu si është kërkuar edhe në shkresat drejtuar institucioneve të Kosovës.

Kërkesa për privatizim-ridalje të gazetës tradicionale të Kosovës Rilindja i është bërë edhe Agjencisë Kosovare të Privatizimit, e cila është themeluar si një organ i pavarur publik, në bazë Ligjit të miratuar nga Kuvendi i Republikës së Kosovës, si pasardhëse e Agjencisë Kosovare të Mirëbesimit e themeluar nga  UNMIK – Misioni  i OKB i pas luftës në Kosovë.

Ndërmarrja Shoqërore Gazeta Rilindja në vitin 2017 ka hyrë në procesin e likuidimit, gjatë të cilit punëtorët e saj kanë bërë kërkesat e tyre bazuar në ligje në Agjencinë Kosovare të Privatizimit dhe në Dhomën e Posaçme të Gjykatës Supreme të Kosovës.

*(Behlul Jashari – në gazetën tradicionale të Kosovës Rilindja nga Shtatori 1973 – gazetar, reporter i lirë, komentator, redaktor, kryeredaktor i parë-themelues i gazetës së përditëshme të rezistencës Bujku që nisi të dalë në 18 Janar 1991 dhe kryeredaktor nga Janari 2002 i gazetës Rilindja, e cila me numrin e fundit të shtypur ka dalë në 30 Dhjetor 2008, ndërsa pas 10 viteve kishte edhe një ridalje simbolike protestuese, botim digjital, në 31 Dhjetor 2018)