Histori – Page 232 – Dielli

“DOKTOR” NDREC MOLLA, FISNIKU I MIRDITËS

August 11, 2020 by dgreca

Nga Jurgen Vladi – New York-

Në këtë vit të dhimbshëm të kësaj epidemie globale,shoqëruar me humbjen e të afërmve tanë, shumë gjëra dalin në dritë mbi të vërtetën e disa njerzve të thjesht por që kanë pasur një rol të rëndësishëm në shoqërinë e sunduar nga regjimi komunist. Emigracioni i ka hedhur shqiptarët në të gjithë kontinentet.

Në humbjen e këtij viti unë do të sjell një figure fisnike, humane, njerzore, që para meje i është lakuar disa herë emri. Një shqiptar i veçantë.Ky është mjeku Ndrec Molla nga Malejt e Mirditës. I ndjeri Ndrec ishte i biri i adjuntatit të Mbretit Ahmet Zogu. Ai ishte ndër të parët mirditorë që u edukua në fushën e mjeksisë si Infermjer. Kthimi në vendindje në vitin 1950, ku do të kthehej pikërisht në Rubik, së bashku me disa tjerë do të themelojnë Spitalin e Rubikut pasi kjo ishte qendra kryesore ku kishte Minerën dhe fabrikën dhe do t’ju shërbente minatorve.. Me themelimin e qytetit të Rrëshenit, Ndreca do ishte po ai i pari Mirditor së bashku me stafin jo vendës që do të themelojnë Spitalin e Rrëshenit.

Mirditorët janë njerëz që shquhen për shumë cilësi fisnike. Unë vij nga e njëjta krahinë; jemi komshij dhe i njoh shumë mirë. Unë kam bindje dhe ua bëj me dije se këto veti apo karekteristika shoqërore do të trashgohen edhe tek Ndreca.

Duke qenë se në Mirditë lufta civile (term i imi) vazhdonte pasi populli nuk kishte pranuar vendosjen e pushtetit komunist ,do kishte përplasje midis Forcave të Ndjekjes dhe antikomunisteve mirditore. Në përpjekjet e luftimeve ata që ishin plagosur kërkonin ndihmën mjeksore në mënyrë të fshehtë, pa rënë nv sy të komunistëve dhe forcave të ndjekjes. Në lidhje me këtë po ju sjell në vëmendje këtë histori.

Në vitin 1997 si emigrant në restorantin “Petrina” në 86 Street pata rastin ti shërbeja një klienti që porositi një dopio Grapa dhe një kafe. Menaxheri m’u drejtua mua duke më thanë se mr. Zefi është shqiptar. Pasi u përshëndetëm dhe u prezantuam, unë i thash: Jam Vladi nga Lura Dibrës, Plaku më jep edhe njëherë dorën dhe më përqafoi. Zefi ishte nga Oroshi i Mirditës. Plaku i kishte të dy gjymtyrët e këmbëve të prera. Me Zefin do të qëndroja gjatë.Ai me fliste me shumë mall dhe disa herë i rridhnin lot, tek tregonte kujtime të kohës së shkuar. Zefi ishte larguar nga Mirdita më 1947 dhe ishte kthyer disa herë si diversant ku ishte plagosur dhe heren e fundit kishte humbur te dyja kembet.Zefi me tregoi edhe historinë si në atë kohë i plagosur ishte strehuar në një familje në Lurë dhe mjeku Ndrec Molla i kishte nxjerr plumbat nga gjunjët me Mashna(vegël për të trazuar prushin në votër).

Ngjarjen e solla për t’ju treguar atë që më tregoi një bashkvuajtës por që ishte shumë mirënjohës për të gjithë ata që e kishin ndihmuar. Por mjeku Ndrec Molla ishte një njeri i lindur për humanizëm. Ai ishte i lindur për mjek dhe ai e kishte kuptuar të qenurit e mjekut, dhe të “mjekut pa kufi.” Partia nuk e pranonte të qenurit e mjekut pa kufij pasi pjesën raksionare e kërkonte të vdekur. Por Zefin nuk e ndalonte asgjë për ti shërbyer njeriut, si atij partizanit, ashtu dhe diversantit, apo si njeriut të partisë ashtu dhe njeriut të raksionar. Për këto gjëra kalvari i vuatjeve të atij, që unë nuk i dij, por shpresoj, që t’u ketë lënë bijve dhe trashgimtarve të ve, humanizmin dhe fisnikërinë e shpirtit. Ai do të transferohej sa në Iball të Pukës, në Lurë të Dibrës, në Macukull të Matit etj. Aty ku e thërrisnin ai ishte i gjendur me këmbë, me kal apo sipër makinave me minerale të Mirditës. Unë emrin e Ndrec Mollës e mësova nëpërmjet të ndjerit doctor Ndrec Vladit kur u themelua Spitali i Lurës. Ku Lura i ishte mirnjohës Ndrec Mollës për atë që ka bërë për Lurën.

Ndërkohë duke qenë se është koha ku sot mjekët vlerësohen për kontributin e tyre ku Ndrec Molla, ju ka shërbyer edhe atyre ish diversantëve apo atyre njerzve që emigruan në Amerikë aty ku ka pasur mundësi. Organizata Pan Shqiptare Vatra si një institucion atdhedashurie duhet ta vlersojë dhe mbi figura të shquara antikomuniste të organizojë takime speciale për të nxjerrë në pah vlerat e jashtëzakonshme të këtyre shqiptarëve që na bëjnë përjetë krenar.

Ndërkohë për Bashkinë e Mirditës do ishte në nderin e saj, që pa u vonuar, ti vendosë emrin e spitalit të Rrëshenit themeluesit të birit të saj dhe Mirdita do jetë e nderuar duke nderuar birin e saj për shërbimet që ju bëri Mirditës ..

Ndrec Molla vdiq në Francë si emigrant dhe falë familjes dhe kumunitetit Shqiptar u varros në vendlindje në Maj më 12 Qershor 2020. Shqiptarët e diasporës dhe jo vetëm do ta kujtojnë përherë me respekt e nderim këtë figurë të jashtëzakonshme humanizmi dhe patriotizmi.

….”Më bini prapë bre burra, se s’kam vdekë hala!

August 3, 2020 by dgreca

-Nderroi Jete Ndue Mëlyshit, një nga kundërshtarët më të vendosur të pushtetit komunist, i hedhur dy herë nga CIA, si parashutist atë kohë…

– Në mes të këtij rreshti fotosh është babai i tij Gjon Mëlyshi-bajraktar i njohur i Mirditës, dhe ngjitur është djali tjetër, i cili u pushkatua bashkë me 13 të tjerë të pafajshëm,si hakmarrje pas vrasjes së Bardhok Bibës. Ka qenë një burrë mjaft familjar dhe i papërzier me politikëra. Kur e pushkatuan thirri nga gropa ku i kishin hedhur të 14-tët, “Më bini prapë bre burra, se s’kam vdekë hala!…

Një përgjigje për të gjithë…-

Nga Albana M Lifschin-

Sot në mëngjes më paskan ardhur disa mesazhe,shoqëruar me attachment , një artikull i fundit që lajmëronte vdekjen e Ndue Mëlyshit, një nga kundërshtarët më të vendosur të pushtetit komunist pas çlirimit( pas luftës, thuaj! më kanë korigjuar,sepse ” për t’u çliruar, nuk jeni çliruar asnjëherë!) I hedhur dy herë nga CIA, si parashutist atë kohë.Në foton që shikoni, në rreshtin e sipërm është i treti në të djathtë- një burrë i pashëm dhe i mprehtë.Ka jetuar në Buffalo, NY për gjithë jetën e tij. Në atdhe është kthyer vonë ku edhe vdiq në moshën 111 vjeç. Në mes të këtij rreshti fotosh është babai i tij Gjon Mëlyshi-bajraktar i njohur i Mirditës, dhe ngjitur është djali tjetër, i cili u pushkatua bashkë me 13 të tjerë të pafajshëm, si hakmarrje pas vrasjes së Bardhok Bibës. Ka qenë një burrë mjaft familjar dhe i papërzier me politikëra. Kur e pushkatuan thirri nga gropa ku i kishin hedhur të 14-tët, “Më bini prapë bre burra, se s’kam vdekë hala!
Në rrjeshtin më poshtë, në mes, është im gjysh Nikoll Mëlyshi i cili u kthye për të vdekur në atdhe në 1989, në moshën 90 vjeçare por qeveria e Ramiz Alisë e ktheu mbrapsh si të padëshiruar, edhe pse qe babai i Pal Mëlyshit edhe pse nuk i kishte lyer duart me gjak.Kur u kthye në NYC u bë me kancer në pankreas dhe vdiq . Unë pata mundësinë ta përcillja në banesën e fundit. Në funeral u takova për herë të parë me vëllain e gjyshit, Ndue Mëlyshin , zotëria që vdiq pardje. Në foto në krah të djathtë të gjyshit Nikoll, është i biri Gjon Mëlyshi,i cili ka banuar në London Ontario, Canada, bisnesmen i madh, i vetëbërë milioner. Në krahun tjetër të gjyshit në foto është Pal Mëlyshi,i biri, në moshë fare të re. Nëna vëllezërit dhe motra e Palit kanë qenë nga një internim në tjetrin që pas lufte 1945-1957(pasi partizanët u dogjën kullën) 12 vjet plot. Por sa kohë që ishte shpallur familje heroi, internimi as që iu zu në gojë publikut shqiptar.
Në rrjeshtin e fundit gratë e shtëpisë në malsi me të vegjëli. Fotografinë e nxorra këtë mëngjes nga një libër dokumentar,i botuar në NY, i tim gjyshi. Çdo foto ka emrin e vet dhe karierën në atë kohë Kjo është përgjigja për të gjithë , që më pyesin ” Ç’kam të bëj unë me të ndjerin?

KU PO SHKON TURQIA MODERNE E QEMAL ATATURKUT-VEND ANETAR I NATO-s?

July 26, 2020 by dgreca

Nga Elida Buçpapaj-

Nuk është fake fotoja e Rexhep Erdogan me qylaf imami!

Perendimi ka mbetur i shtangur kur presidenti aktual i Turqisë me mikrofon si një lider fetar ka filluar të recitojë pjesë nga Kurani në Kishën e Shën Sofisë që e ka kthyer sa hap e mbyll sytë, me një të rënë të lapsit në xhami, duke përmbysur atë çka kishte vendosur Presidenti i Turqisë moderne Qemal Ataturk!

Turqia është Republikë laike, çka do të thotë se feja duhet të jetë e shkëputur nga shteti!

Kisha e Shën Sofisë prej 1935 është një monument historik dhe muzeum i trashëgimisë kulturore i mbrojtur nga UNESCO.

Me moshë mbi 1500 vjeçare Shën Sofia është dëshmitare e rrëzimeve dhe ngadhnjimeve të perandorive, e asaj që ka ndodhur nëpër shekuj.

E ndërtuar në Kostandinopojë (Stambolli i sotshëm) nga Perandori romak i Bizantit me prejardhje ilire, Justiniani I, nga 537 deri në 1453 ishte katedrale kristiane, në fillim katolike pastaj ortodokse. Kthehet në xhami nga 29 maji 1453 deri në fund të vitit 1931.

Më 1935, presidenti i parë turk dhe themeluesi i Republikës së Turqisë moderne, Mustafa Kemal Atatürk, e shndërroi ndërtesën në një muze si simbol i paqes, harmonisë dhe tolerancës fetare.

Gjatë kësaj periudhe, përdorimi i kompleksit si një vend adhurimi ishte rreptësisht i ndaluar.

Kisha e Shën Sofisë për 85 vjet ishte një atraksion turistik, si profili i Turqisë laike.

Papa Vojtila ishte i pari Papë që kishte hyrë në Kishën e Shën Sofisë më 2001.

Në 2006 gjatë vizitës së tij në Turqi, do ta vizitonte Shën Sofinë edhe Papa Benedikti XVI.

Pak para vizitës së tij, qeveria turke vendosi që në kompleksin e muzeumit të ishte një dhomëz si vend lutjeje për të gjitha fetë.

Papa Benedikti XVI në respekt të traditave zbathi këpucët kur hyri në Shën Sofi. Ai shoqërohej nga Myftiu i Madh, i cili duke iu referuar shtypit të kohës, i lutet Atit të shenjtë të ndaleshin një moment për të medituar, ndërsa Shenjtëria e tij raportohet t’i jetë drejtuar Myftiut të Madh duke i thënë: “Kjo vizitë do të na ndihmojë ne të gjithëve për të gjetur rrugën e paqes në të mirë të gjithë njerëzimit.”

Por rrjedha e ngjarjeve është devijuar dramatikisht dhe muzeu simbol i harmonisë fetare, krijuar prej Qemal Ataturkut para 85 vitesh, rikthehet në xhami, sikur në kohën e Perandorisë otomane që mori fund së ekzistuari një shekull më parë për t’i lënë vendin Turqisë moderne.

Presidenti turk si përfaqësues i unitetit kombëtar do të duhej të respektonte vullnetin e Ataturkut. Sepse nuk mundet ta kthejë rrotën e historisë të Turqisë mbrapsht. E megjithatë ai po përpiqet dhe më 10 korrikun e vitit 2020, me një dekret dekret presidencial pas 85 vjetësh e kthen rishtas Shën Sofinë në xhami!

Një veprim padiskutueshëm arbitrar që do ta ngrinte nga varri Qemal Ataturkun!

Përpara një skene surreale, ku presidenti i Turqisë laike me qylaf imami këndon syre të Kuranit në publik, çdokush ka të drejtë të pyesë: quo vadis Turqia, shtet europian dhe vend anëtar i NATO-s ?!

IN THE DRAWER

July 26, 2020 by dgreca

BY MUÇI XHEPA-
Spring in Washington. A Japanese gift of 1912, magical cherry blossoms charm the banks of the Potomac river, the Roosevelt, Jefferson, Martin Luther King memorials and the National Mall. That year, the London Conference, also known as the Conference of the Ambassadors, partitioned Albania and left Albanian lands and people out of its boundaries.
Poets write poems about the beauty of their flowers. Albanian anti-Communist prisoners wrote about them too; however, they sang about the blossoms of a frail cherry tree growing within the barbed wire of the Burrel Communist prison. The tree did not wither and die – the heroes’ blood nourished it. Its flowers were a metaphor for life.
The capital gives me a feeling of peace, kindness and joy. Everyone minding their own business. I recently arrived from the anti-Communist revolution front, and the sadness I observed in the eyes of Lord Nicholas Bethell when he visited Elbasan was fresh in my mind.
“I met beautiful, smart people, wherever I went! Why this extreme poverty in the heart of lavishness? How did we abandon you?!”
He asked to visit a remote highland village. I chose Shmil, where I worked as a teacher, tragically the area that had sheltered *Nero.
Without settling into the new job, I called my grandfather’s friend Professor Arshi Pipa. They had been together in the Swamp of Death in Maliq. His voice sounded sweet and warm.
“Come to visit me when you’re free,” and he showed me how to get to his house.
I called him again on the weekend. The morning fresh breeze with the scent of flowers filled me with hope. He was waiting for me with open arms at the font door of his home.
“Welcome, agent of the Young Turks!” He laughed out loud.
“I come as a covert agent,” I cheekily replied.
The professor had written a long article in which he called the new administration officials “Young Turks.” His writing had left a bitter taste in the then foreign minister’s mouth.
The professor spoke at length about the suffering endured in the Swamp of Death and he gave me his book, “The Book of Prison” – a treasure of suffering and heroism. He had carried the pain with him and brought it to Washington with the great hope that it would motivate the US to send their troops to liberate Albania.
“I met with senior officials as soon as I arrived,” he said. “I was received with interest, they listened and asked questions. They wanted to know more than they could gather from their intelligence operations, but as time passed nothing changed. Then I asked to speak with the official who led the operations in the Communist countries.”
The professor lit a cigarette, sighed deeply, and continued.
“He received me in his office, listened attentively and, in the end, when he saw that I began to show despair and disbelief, he changed his tone. He opened the drawer of his desk and took out a locked file. As if we were friends for a long time, he said, ‘this is Albania; the time is not ripe for it to open. Start teaching at our universities, educate our students on what Communism is and share with them your bitter experience.’”
The Professor changed the subject. He started telling me about my grandmother’s brother, who lived in New York.
“Faik Miraku has been a good friend of mine since our early youth. Rely on him and our mutual friends, and you will learn a lot.”
Shocked, I left Professor Pipa while he was giving the last strokes of a philosophical article. I made my way to the subway on foot. *Leka Toto’s voice pierced my heart. When I left Albania to work at the embassy in Washington, D.C., Leka advised me to knock on every American administration’s office and request help.
“We will build up a free and prosperous Albania,” he told me full of hope.
It was the spring of 1994.

Footnote:
*Nero – The Communist dictator Enver Hoxha
*Leka Toto – A former political prisoner.

Pak mbi Etruskët

July 22, 2020 by dgreca

Shkruan: Astrit Lulushi/Dielli

Kur Roma u themelua, sipas Plutarkut, Romuli solli etruskë nga Toskana, të cilët përhapën mes banorëve zakone e shkrime të shenjta, dhe i mësuan romakët t’i respektonin si të shenjta. Fillimisht, ata hapën një gropë depo në formë rrethi në qëndër të Romës. . . ku depozituan frytet e para të të gjitha prodhimeve që mund të përdoreshin sipas nevojës; çdo romak solli një pjesë të vogël të sendeve a prodhimeve të vendit nga kishte ardhur. Këtë llogore me rezerva të çfarëdollojshme, romakët e quajtën me fjalën etruske “mundus”, sepse u jepte njerëzve mundësi në rast nevoje. Rreth ‘mundus’ romakët ndërtuan Romën që ndikoi gjithë Botën (Mondo). Mundus, në qendër të çdo qyteti Etrusk, hapej thellë në tokë, dhe mbulohej me kapak nga një gur i madh, i quajtur “guri i shpirtrave”, i cili hapej vetëm në ditët kur të vdekurit lejoheshin të ngjiteshin mes të gjallëve, ose në kohën kur frutat e parë depozitoheshin për perënditë si ofertë korrjesh. Dy rrugët kryesore të qytetit kalonin në këtë vend, duke e ndarë zonën në lagje. Ky plan i rrjetit të rrugëve kishte një kuptim fetar; pasqyronte pamjen se si etruskët e shihnin universin. Etruskët besonin se qielli ishte i ndarë në katrorë. Sipas Etruskëve, shpjegon Plotarku, në veri, në pjesën më të lartë të qiellit ose në majën e qiellit, banonte kryeperëndia, Tinia ose i Tij. Ana lindore e qiellit ishte mirësia. Ana perëndimore ishte më pak e favorshme, këndi veriperëndimor i qiellit ishte më pak me fat nga të gjithë. Etruskët i konsideronin të domosdoshme kërkimet në qiell për planet e tyre. Kështu, qielli ndahej në 16 pjesë me një kuptim akulti për secilën.

Etruskë e bëjnë njeriun të mendojë. Aq shumë i dhanë njerëzimit sa edhe vetë u shuan. Me përjashtim të disa mbishkrimeve, fizikisht asgjë prej tyre s’ka mbetur. Për origjinën e qytetërimit etrusk që përfshiu Italinë perëndimore në periudhën e herëshme të kulturës së hekurit ekzistojnë tre hipoteza;

Ata ishin autoktonë a indigjenë që kishin jetuar gjithmonë në Etruria; etruskët u shpërngulën nga brigjet e Egjeut si grup emigrantësh nga Lydia e Anadollit; etruskët ishin pellazgë nga Thesalia, që kaluan Adriatikun dhe u vendosën në Itali. Kjo besohet të ketë ndodhur kur rajoni u mbush me të ardhur të rinj helenë e ilirë dhe pellazgët që mbetën u asimiluan.

Romakët mësuan, huazuan dhe trashëguan shumë nga etruskët, përpara se t’i zhduknin si entitet kulturor e politik.

Ndër të tjera, elementët etruske mbijetuan në gjurmë e simbole; Toga romake filloi si veshje ceremoniale etruske, shufrat e lidhura të argjendit ishin për pastrim, dhe sëpata ishte një simbol i fuqisë mbretërore. Veshja zyrtare e pushtetarëve etruskë ishte e kuqe, ngjyrë që romakët e përvetësuan; ndërsa mes shqiptarëve është edhe sot një emblemë mbretërore e flamur. Romakët trashëguan edhe “triumfet” a parakalimet a paradat që pasonin një fitore, dhe betejat e gladiatorëve që kënaqnin etjen për gjak të njerëzve.

Bota e etruskëve është më shumë misterioze dhe e paarritshme se ajo e Egjiptit, Mesopotamisë, Kretës ose Mikenës. Fatkeqësisht, Etruskët nuk mund të na flasin drejtpërdrejt. Livy, historian, thotë se Romakët studiuan letërsinë etruske, duke marrë gjithça prej saj. Mbishkrimet me shkronja të ngjashme me greqishten, edhe mund të lexohen dhe shqiptohen, por ato vështirë se kuptohen. Romakët janë më shumë fajtorë, sepse pasi mësuan shumë nga Etruskët, praktikisht i zhdukën si entitet, dhe në fund e fshinë kujtesën e tyre. Etruskët vazhdojnë të jenë popull enigmatik. Pothuajse të gjithë historianët e lashtë besonin se ata erdhën nga Lydia, në Azinë e Vogël, dhe shumica e studiuesve ndoqën Herodotin. Në shekullin V pes, ati i historisë, shkroi se rreth vitit 1200 pes, Lydia u prek nga një uri e madhe, dhe pasi e duroi krizën për shumë vite, mbreti Lydian (qē baba kishte Atyin) e ndau popullin në dy grupe dhe hodhi short se cili grup të qëndronte dhe cili të emigronte. Grupit që udhëhiqej nga djali i tij, Tyrrhenus i ra shorti për të emigruar. Kështu ai zbriti në bregdet në Smyrna, ndërtoi anije, dhe lundroi në kërkim të jetës më të mirë diku tjetër. Tyrrhenus në krye të njerëzve të tij kaloi në më shumë vende, gjurmët e ndalesave mund të duken sot në emra vendbanimesh të lashta si Tyrrenei, Tiranë e Toskë, e ndoshta Teheran. Më në fund ata mbrritën në Umbria në veri të Italisë. Herodoti, i saktë në aq shumë raste, këtë histori e tregon si legjendë.

Dionisi i Halikarnasit, i cili jetoi në shekullin I të erës sone, rreth 500 vjet pas Herodotit, e vuri në dyshim këtë shpjegim, dhe prej asaj kohe deri sot studiuesit janë përçarë, disa thonë se Etruskët janë pasardhësit e një populli lindor që zgjodhi Italinë perëndimore për të jetuar, dhe ata që thonë se Etruskët mund të jenë një racë indigjene por me influencë nga lindja. Mosmarrëveshja vazhdon; historianët sot e kanë bërë çështjen edhe më rrëmujë, duke thënë se, Etruskët nuk ishin as grekë e as romakë, ata ishin lindorë në ndjenjë, por jo në origjinë.