Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

NE BOSTON, NDAHET NGA JETA FREDERIK GJERASI, PËRKTHYESI I DELEGACIONIT SHQIPTAR NË MBLEDHJEN E 81 PARTIVE

by

  • Në vitin 1974 Frederik Gjerasi u përjashtua nga partia për pikëpamje liberale dhe u transferua në kooperativën bujqësore të Mollasit në Elbasan.

Nga Fuat Memelli/


Pas një sëmundje të rëndë, të dielën më 19 prill, ndrroi jetë në Boston, në moshën 86 vjeçare, Frederik Gjerasi, një nga figurat e shquara të intelektualëve shqiptarë. Ndarja e tij nga jeta, la në pikëllim bashkëshorten Doloresa, djemtë Agronin dhe Pirron, nipërit dhe mbesën, vëllezrit, motrat, të afërmit si dhe shokët e miqtë e tij të shumtë.

Lindi më 10 shtator të vitit 1933 në Elbasan, në një familje patriote e arsimdashëse. Ai kaloi vite të fëmijërisë në Shmil të Elbasanit ku i ati ishte mësuesi i parë i fshatit dhe krahinës. Frederiku mbaroi me medalje Shkollën e Mesme Pedagogjike të Elbasanit dhe më pas studjoi për ekonomi politike në Universitetin “Shevçenko” të Kievit dhe në Universitetin “Lomonosov” të Moskës ku  u diplomua në vitin1957. Gjatë viteve studentore ai punoi si spiker në Radio “Moska” dhe më pas në disa prej dokumentarëve të Kinostudios ‘Shqipëria e Re’ në vitet ’60. E folura dhe diksioni i tij i veçantë e kumbues, do të kujtohen gjithmonë me nostalgji nga dëgjuesit e kohës.
Mbas kthimit në Atdhe, Frederiku shërbeu me përkushtim në detyra të rëndësishme të jetës sociale e politike të atyre viteve. si në aparatin e Komitetit Qëndror, shef katedre në Shkollën e Partisë,etj. 

Ai ishte përkthyes i delegacionit shqiptar kryesuar nga Enver Hoxha në mbledhjen e 81 partive komuniste në Moskë në nëntor të vitit 1960, ku Shqipëria u shkëput nga kampi socialist – një nga momentet kyçe të historisë shqiptare të pasluftes. Frederiku është autor i librit “Drama Shqiptaro-Ruse” botuar në vitin 2016 në të cilin ai përcjell me vërtetësi përjetimet e tij personale prej protagonisti me dritëhijet dhe ulje-ngritjet e marrëdhënieve midis dy vendeve.
Frederiku punoi si pedagog i jashtëm në Fakultetin Ekonomik të Tiranës duke merituar titullin “Docent” për librat e tij në fushën e ekonomisë politike. Në vitin 1974, pas debateve me Fiqrete Shehun për një botim të tij, u përjashtua nga partia për pikëpamje liberale dhe u transferua në kooperativën bujqësore të Mollasit në Elbasan. Aty punoi ekonomist për mëse 8 vjet, duke fituar respektin dhe dashurinë e njerëzve të thjeshtë të fshatit. Më pas punoi në Institutin e Metalurgjisë dhe së fundi në Institutin “Aleksandër Xhuvani” në Elbasan,si shef i katedrës së filozofisë deri në vitin 1991 kur u shkëput përfundimisht nga kariera profesionale. 

Në periudhën e pluralizmit, nuk u përfshi në asnjërën nga partitë politike. Siç shprehet ai në libër, “më ishte neveritur nënshtrimi ndaj gjykimit kolektiv në organizatat e partisë, doja të jetoja i lirë”. Në plan të parë tani dilte familja, farefisi, shokët që vërtet e deshën në kohë të vështira.
Që prej vitit 2004 jetoi me gruan dhe djemtë e tij në Amerikë, ku mori pjesë aktive në veprimtaritë e shqiptarëve, ndiqte nga afër televizionin shqiptar, si dhe lexonte rregullisht shtypin e huaj në bibliotekën e Bostonit. Zërin e tij të ëmbël e dëgjuan edhe shqiptarët e Bostonit në një mbrëmje poetike, ku ai recitoi plot pasion poezi të Migjenit dhe të Kadaresë. Një gëzim të veçantë ndjeu ai kur djali i tij Agroni, para dy vjetësh hapi në Boston Qendrën Kulturore për të Moshuarit “Vatra”, e para qendër shqiptare e këtij lloji në Amerikë, një strehë e ngrohtë për pensionistët shqiptarë.

Të shumta ishin ngushëllimet kur morën vesh ndarjen e Frederikut nga jeta. 

Artan Simeqi, një nga miqtë e familjes, ndër të tjera shkruante,”Frederik Gjerasi ishte nga ata persona për të cilët nuk mund të thuhen vetëm pak fjalë. Ai besonte në idetë e tij, ide për të cilat edhe u dënua. Gëzimin dhe optimizmin për jetën, nuk e humbi deri ditën e fundit. Do ta mbajmë mend qëndrimin e tij dinjitoz, mirësinë e tij, dashurinë për familjen, për miqtë dhe shokët”. 

Kujtime të bukura ka shkruar për të jatin, djali i tij Agron Gjerasi. Ato përbëjnë një shkrim më vete, por po shkëputim vetëm disa nga cilësitë e tij të permendura në këtë shkrim, ”Familja, shëndeti dhe mbarëvajtja e saj, ishin të parat në listën e prioriteteve të tij. Kishte një shpirt bujar dhe I pëlqente më shumë të jepte se të merrte. Pëlqente barazinë mes njerëzve dhe këtij ideali i kushtoi jetën. Kishte dëshirë të pinte një gotë të vogël dhe të këndonte me shokët. Ishin të lindur pasioni dhe talenti I tij për spiker.Vlerësonte njëlloj si shoqërinë intelektuale, ashtu edhe atë me njerëzit e thjeshtë. Dinte të mbante veten edhe në ditët më të vështira”.

Frederikut i qëlloi të ndahet nga jeta në kohë të vështirë të Covid-19 dhe nuk iu bënë dot nderimet që meritonte. Shokët dhe miqtë e tij, nuk mundën t’i vendosin një buqetë apo kurorë me lule, por buqeta dhe kurora më e bukur është emri që la pas në kujtesën e njerëzve. 

Ai u përcoll në banesën e fundit nga familjarët e tij si dhe kancelari i kishës së Shën Gjergjit, At Artur Liolini.  Lamtumirë Frederik Gjerasi! Të qoftë dheu i lehtë!

Nga “dom Pali” te”Frat Engjëlli”- Kur Kinematografia Komuniste Sulmonte Klerin Katolik

by

NGA SOKOL PAJA/

Pas ardhjes në pushtet, komunistët shënjuan klerin fetar me qëllim nënshtrimin e tij dhe më pas eleminimin gradual. Regjimi komunist bazohej në diktaturën e proletariatit dhe në luftën e klasave. Në projektin ateist të partisë-shtet, ideologjia fetare nuk mund të mbijetonte në një sistem ku parimi bazë i funskionimit të shtetit ishte ideologjia marksiste-leniniste. Për shkak të nivelit të lartë të formimit intelektual të klerikëve dhe ndikimit që kishin në popull, kryesisht në veriun e Shqipërisë, regjimi komunist vë në qendër të sulmeve klerikët katolik. Propaganda shtetërore ateiste përdorej për të glorifikuar arritjet e regjimit që po instalohej dhunshëm në Shqipëri dhe për të përligjur politikat bolshevike në çdo sektor të organizimit dhe veprimtarisë shoqërore në shtetin diktatorial. Pas gjyqeve publike farsë në salla e kinematë e qyteteve ku kleri linçohej e akuzohej pa prova e fakte, pasi i pushkatoi, i burgosi dhe i internoi, pasi u konsfiskoi pronat, mediat, shkollat e shtypshkronjat, nevojitej linçimi propagandistik nëpërmjet artit, letërsisë e kinematografisë. Propaganda kundër klerit kaloi tashmë nga veprimet fizike dhe ligjore në kundërshtim me liritë dhe të drejtat themelore të njeriut, në shfaqje teatrale, skenike dhe kinematografike me qëllim bindjen e masave punonjëse për domosdoshmërinë e eleminimit të fesë. Komunistët, në kuadër të realizimit të “njeriu të ri” komunist dhe shoqërisë ateiste, nuk e pranonin dot zotin, pasi në projektin e tyre ideologjik, zoti po zëvendësohej me liderin e partisë shtet, diktatorin Hoxha. Cdo përpjekje për opozitë apo qëndrim kundër raprezaljeve shtetërore ndaj klerit, likujdohej me plumba.

Figura e klerikut katolik poshtërohet në kinematografinë shqiptare të kohës duke e nxjerrë si nëvojë jetike eleminimin që komunistët i bënë klerit dhe instucioneve fetare. Në filmin “Shembja e idhujve” prodhim i vitit 1977 nga “Shqipëria e re”, prifti i fshatit Kalcë, Kelmend, Malësi e Madhe, Frat Engjëlli paraqitet si zhvatës i pasurisë së fshatarëve, si ngatërrestar, si bashkëpunëtor i fashizmit, si mbështetës i politikës së Mbretit Zog, si parapërgatitës e mbështetës i pushtimit italian të Shqipërisë, fetarizimin e arsimit publik, pengues i zhvillimit arsimor e kulturor të vendit etj. Sa më shumë që të poshtërohej figura e klerikut në kinematografi aq më shumë krijohej ideja e komunistëve në masat punonjëse se eleminimi i fesë kishte qenë një domosdoshmëri jetike për regjimin e ri. Në filmin “Komisari i Dritës” i prodhuar nga “Shqipëria e re” më 1966 vë në qëndër Dom Palin një klerik katolik në malësinë e Mirditës i cili sipas propagandës ateiste pengonte zhvillimin komunist të Shqipërisë së asaj kohe duke bashkëpunuar me bajraktarët e zonës kundër vendosjes së regjikmit diktatorial. Dom Pali paraqitet në film si imoral, refraktar, nxitës i kryengritjeve kundër regjimit komunist, kundërshtar i thekur i regjimit, mbështetës i fashizmit, nxitës i vëllavrasjeve në malësi, mbajtjen e shoqërisë në prapambetje etj. Përveç kinematografisë që dha një ndihmëse të jashtëzakonshme në luftën e shtetit komunist ndaj fesë, në shërbim të aksionit ideologjik u vunë edhe letërsia e teatri, ku dramat dhe shfaqjet e ndryshme teatrale shënjestronin klerin dhe institucionet fetare si tradhtar dhe armiq të botëkuptimit materialist, bolshevik e marksist-leninist. Kinematografia në shërbim të propagandës ateiste duke ironizuar e sulmuar klerikët dhe institucionet fetare u dha një ndihmesë të çmuar komunistëve shqiptar në ndërtimin e njeriut dhe shtetit pa Zot. 

SUEDEZI

by

Nga Pëllumb Lamaj/*

Ishim kthyer nga galeria dhe të vënë në rresht para mencës sipas brigadave,prisnim të merrnim supën.Të burgosurit me urrdhër të policit nisën njeri pas tjetrit të ngjisnin shkallët për tek menca e ndërkohë u dëgjua britma e policit që ja bëri me shenjë të kthehej prapë në rresht një të burgosuri rreth të dyzetave, me një gavetë alumini në dorë, futur i gjithi nën një kapotë të vjetër e që peshonte jo më shumë se dyzet kile.

Është Danja – më tha me zë të ulët bashkëvuajtësi që qëndronte prapa meje – Suedezi siç e quajnë këtu me shaka.

E pashë në sy pa kuptuar aspak seç ç’fshihej pas asaj nofke.

Ka dhe të tjerë – vazhdoi bashkëvuajtësi. Kipe Kanadaja,Agron Amerika,Spahinjtë e Belgjikës, Astrit Francezi,Xhon Australiani e me rradhë …

Ndërkohë u dëgjua britma e policit të niseshim për në mencë.

Pasi të hamë supën do të tregoj historinë e Suedezit siç ma ka treguar,- më tha bashkëvuajtësi.

Ngjitëm shkallët,hymë në mencë,morëm supën dhe pasi mbaruam,zbritëm shkallët që të çonin drejtë banjove,lamë gavetat e lugët dhe zumë një qoshe të lirë e u ulëm.Bashkëvuajtësi drrodhi një cigare për veten e një për mua dhe pasi e ndezi ,e thithi fort,lëshoi një shtëllungë të gjatë tymi e psherëtiu ;

Mirë ne të zinjtë që s’na lënë ta shikojmë as në televizor atë botë,po ky mavria ç’pati që vajti në parajsë e u kthye këtu në ferr – e nisi të tund disa herë kokën.

Ndoshta është nga ata të tyre që i dërgon shteti – i thashë – se të rrezikosh jetën të marrësh atë vendim,të kalosh kufirin ku pak njerëz e kanë fat,të prekësh lirinë, të shikosh botën e lirë e të kthehësh,diçka nuk shkon….

Ja ç’më ka treguar një natë kur punonim në galeri – nisi t’me tregoi historine e suedizit, bashkëvuajtësi im:

  • Më kishin caktuar si topograf në zonën e kufirit e një ditë mu mbush mendja t’ja mbathja.Mora dhe një mikun tim Petritin që e kemi këtu dhe atë më tha duke qeshur, e pasi kaluam kufirin më në fund arritëm në Suedi. Gjatë gjithë kohës atje ,asnjëherë nuk u ndjeva i qetë dhe një ditë prej ditësh iu drejtova ambasadës shqiptare në Stokholm.Ua thashë arësyen përse kisha vajtur. Doja të kthehesha një orë e më parë në atdhe.Në fillim sekretari ambasadës më tha që hajde njëherë tjetër.Shkova përsëri e ai ma shtyu takimin.Më në fund kur pa këmbënguljen time,më futi brenda dhe pasi më dëgjoi deri në fund, më tha të shkoja pas një jave të merrja letrat.Ashtu bëra ditën e caktuar shkova morra letrat dhe pasi bëra gati valixhen me disa plaçka ,me tren përshkova Europën e mbrita më në fund në Beograd.Porosita hotel,bleva dhe një biletë avioni e pas dy ditësh,një mëngjes të bukur pasi bleva dy tre pako cigare marlboro e ca çokollata e dy tre banane ti kisha për rrugë,me një taksi u nisa drejt aeroportit.
    Rruges shofëri vuri muzikë shqip e unë instiktivisht i thashë;

Qenkeni shqiptar – po -më tha shoferi duke buzëqeshur.
Po ju zotëri nga vini ?

Nga Suedia – i thashë.

Me punë – pyeti shoferi ?

Jo – i thashë – jam arratisur para ca kohësh e tani po kthehem.

Shoferi në çast ndali makinën,më pa me keqardhje dhe me dhimbshuri m’u drejtua:

-Ku shkon, mor i zi, do të të fusin në burg e do të dërgojnë në Spaç gjithë jetën të nxjerrësh mineral më thonj. Unë e di ç’bëhet atje.Më ka treguar një i arratisur shqiptar para disa kohesh.

Mua s’më erdhi aspak mirë që ai më foli në këtë mënyrë dhe i thashë;

-Do të kthehem në atdheun tim.Tani jepi makinës.

Ai tundi për pak çaste kokën dhe i dha makinës me shpejtësi.
Arritëm në aeroport dhe i zgjata lekët.Ai tundi kokën në shenjë mospranimi dhe pastaj thyeu heshtjen;

Mos mor i zi,mos,ku po shkon,do më kujtosh,edhe këto bananet , çokollatat, cigaret e valixhen kanë për ti marrë.

Unë dola nga makina e u futa ne aeroport.Pas pak kohe u dëgjua zëri që lajmëronte linjën e Tiranës e në rresht me disa persona të kollarisur hipëm avionin e më në fund mbritëm në Rinas.Ishte pas dite dhe kish filluar të binte një shi i holl. Zbritëm shkallët e avionit një nga një .Hodha vështrimin majtas e djathtas dhe vura re që përball meje u nisën dy persona që qëndronin pranë një gazi 69.

Ramadan. M ? – më pyeti njeri prej tyre .
Po – i thashë.
Këtej – ma bëri me shenjë për nga gazi 69.

Vura re që të tjerët u nisën drejt godinës së aeroportit.
Diçka nuk shkon- thashë më vete.

Me valixhen në njerën dorë dhe trastën në dorën tjetër u nisa drejtë gazit 69 ku qëndronte një grua që herë më shikonte vëngër mua e herë valixhen.

Njeri prej tyre mori valixhen dhe trastën dhe i vuri prapa makinës e unë në mes tyre e gruaja para, u nisëm drejt Tiranës.Tirana më zgjoi kujtimet e moshës së universitetit e i zhytur në këto kujtime,mbritëm para një godine të madhe .Zbritëm,u futëm në një korridor të gjatë dhe njeri prej shoqëruesve pasi trokiti në një derë ,e hapi dhe ma bëri me shenjë të futem. U futem brenda e nderkohe para meje qëndronte një burr i gjatë me uniformë ushtarake e pasi më pa vëngër për pak çaste,hapi sirtarin e tavolinës,nxorri një palë hekura në formë fluture dhe mu drejtua ;

Në emer te popullit je i arrestuar per trradheti te lart ndaj atdheut dhe bertiti ;

Ktheji duart prapa ! 

Në çast ndjeva ftohtësirën e hekurave që më shtërngonin duart dhe i shoqëruar nga dy policë që u futën në dhomë,u nisëm drejt një korridori të errët dhe u gjendëm përpara një portë të madhe hekuri brenda secilës ,prisnin dy policë të tjerë.Përshkuam korridorin e errët për pak metra dhe njeri polic hapi një derë me një lloz hekuri dhe tjetri më shtyu brenda nga supet duke mbyllur derën me zhurrmë.
Një dhomë e vogël e errët ,me mure të pistë e më njolla gjaku e pështymë,dy batanije të vjetra të grisura e me erë myku,një pagure alumini që kundërmonte erë shurrë, do të ishte mikpritja e kthimit në atdhe. Në ato çaste dramatike u ndjeva krejtësisht i humbur .Pas pak e mblodha veten dhe nisa të lëviz lart e poshtë qelisë e më në fund s’durova dot dhe i rash fort derës.Polici hapi sportelin e vogël dhe bërtiti ;

Ç’dreqin ke që i bie derës apo do që të të vë hekurat e të të lidh këmbë e kokë.

Në çast u drrodha nga frika dhe i thashë ;

Të lutem kam dy pako me cigare mi sill po munde.

Ai më pa me habi,tundi kokën e pastaj më tha ;
Hajde pykë ,hajde,po a e di se ku je ? dhe përplasi me forcë sportelin.

Atë natë e kalova pothuajse pa gjumë ashtu ulur mbi bataniet e grisura që kundërmonin erë myku. Të nesërmen policët më shoqëruan me duar të lidhura në një zyrë që më vonë do ta mësoja se ishte dhoma e hetuesisë.Brenda priste një djalosh i kostumosur që mu prezantua si hetuesi im.

Po unë s’kam bërë gjë i thashë – bëra gabim që u arratisa e me vetëdije u ktheva përsëri.

Ç’farë ? – ulëriti si bish hetuesi – gabim ?

Ti ke kryer krimin më të lart,tradhëti ndaj atdheut – dhe iu drejtua policëve.

Merreni,qetheni e hiqjani këto rroba borgjezi !

Të lutem – i thashë pas pak.Më jepni të paktën pakot me cigare.

Ai jua bëri me shenjë policëve dhe ata më kapën prej krahu,më futën në një dhomë të vogël,më hoqën rrobat personale dhe më dhanë një kostum kaf doku të pistë ta vishja e pastaj direkt e në qeli.

Cigaret e mia – i bërtita policit . 

Ai tundi kokën ,qeshi me të madhe e mbylli derën e qelisë.

Nisa të endem lart e poshtë qelisë e pas pak u hap sporteli e polici më zgjati një cigare partizani dhe një shuk letre me flakë që mbante në dorën tjetër.

Hajde shpejtë se mbete dhe pa të – më bërtiti .

Ndeza cigaren dhe nisa të vija vërdallë qelisë e në çast nisën të me binin si daulle mbi kokë fjalët e sinqerta e vllazërore të shqiptarit të Kosovës kur më thoshte rrugës për në aeroport;

I shikon këto cigare,banane, çokollata,edhe këto kanë për të ti marrë o qyqar …… 

Më në fund kisha mbritur në atdhe !,,,

DITARI I BURGUT Spaç 1979

PLOJA E TIVARIT DHE DREJTËSIA E MUNGUAR E SHQIPËRISË

by

“Çdo krim i pandëshkuar pjell një familje”- Herbert Spenser (1827 – 1903), filozof e sociolog anglez/

Shkruan: Eugjen Merlika-Milano/

            “- Për iza të Zotit na jepni nji copë bukë! Prej të gjithëve filloi të ndigjohej vetëm kjo fjalë qi kalonte…Kalonte në humnerë…Ato ushtojshin veshët tonë njisoj si ato krismat e nji çekani qi rreh gozhdat e  arkivolit në bregun e vorrit.

  • Prej kah vini ju?
  • Prej Kosove.
  • Tash nji javë dit ecim pa pushim, pa bukë! Kemi kalue gjithato male…male.

Këtu ishte vetëm nji vargan i gjatë, i gjatë, pa mbarim i atyne skeletësh të djelmoçave të rinj kosovarë, qi të rrethuem nga dhuna ecshin drejt kujt…? Ishim në mitologji apo  në realitet? 

Mbas disa ditësh në Shkodër u hap fjala vesh më vesh se dikund afër Ulqinit partizanët kishin vramë të gjithë rininë kosovare. O Zot po t’lutem më trego: ç’farë mëkati ka ba ky popull që meriton nji dënim kaqë të randë?”

Ky episod i marrë nga vepra monumentale e Atë Zef Pllumit “Rrno për me tregue” na fut në mjedisin tragjik të një ngjarjeje historike të llahtarshme, të zhvilluar plot 75 vite më parë në Tivarin shqiptar të ish Jugosllavisë. Është fjala për plojën e Tivarit, një nga bëmat më kriminale të ushtrisë jugosllave me miratimin, në dukje të heshtur, por me bashkëpunimin e hapur të qeverisë komuniste shqiptare. Studjuesi e historiani Uran Butka në veprën e tij “Masakra e Tivarit dhe përgjegjësia e Shtetit shqiptar” ka nxjerrë në dritë dokumentë që vërtetojnë plotësisht bashkëpunimin mes brigadave të V e të VI të komanduara nga Gjin Marku dhe Rrahman Parllaku me komisar të përgjithshëm Ramiz Alinë me shtabin e UNJ. Të gjithë të rekrutuarit e të dorëzuarit kosovarë në besën e këtyre reparteve shqiptare, u dorëzuan me një urdhër të prerë e me pak fjalë të Enver Hoxhës: “Të arratisurit e dorëzuar në Divizionin tuaj, dërgojani Divizionit 52 të Sërbisë”. Madje ai sjell për vërtetim të tezës së tij mbi përgjegjësinë në krimin e kryer nga repartet malazeze e serbe të udhëheqësve shqiptarë edhe një dokument të ministrisë së Brëndëshme shqiptare, në të cilin shkruhet: “Me mijëra kosovarë të pafajshëm janë pushkatuar në masë, ilegalisht dhe pa gjyq, nga organet e UDB-së. Në këto masakra të pashëmbullta ndaj popullsisë së Kosovës ka marrë pjesë Koçi Xoxe, në fillim të vitit 1945, kur në cilësinë si ministër i Brendshëm i Shqipërisë ai autorizoi oficerët e UDB-së që të pushkatonin ilegalisht dhe pa gjyq, në tokën shqiptare, më tepër se 1000 kosovarë të pafajshëm”

Në fakt dokumenti i shkruajtur më vonë, kur u dënua Koçi Xoxe, harron se n’atë kohë ploje të kosovarëve ministër ishte Haxhi Lleshi, një i njohur i vjetër i serbëve e që më vonë u bë kryetar i shtetit shqiptar, por pranon fatin e vrasjes në tokën shqiptare të 1000 djemve kosovarë.

Pyetja pa përgjigje e Atë Zef Pllumit vazhdon të godasë  si çekiç mbi ndërgjegjet e vrara të shqiptarëve për shtatëdhjetëepesë  vite me rradhë, në të cilat institucionet e krimit, mbasi kishin bërë theror çështjen kombëtare në altarin e internacionalizmit stalinist, do t’i mbanin të fshehura atyre të vërtetat mbi ndodhitë rrënqethëse n’atë trevë të lashtë të truallit shqiptar që ishte Kosova. Kosova, Dardania e lashtë, një nga krahinat më të zhvilluara e më liridashëse të Ilirisë, që kishte shkruar historinë e saj shumë qindvjetorë më parë, kur sllavët ishin ende fise endacake që vërtiteshin stepave pa fund të Eurazisë, u nda prej trungut të Arbërit nga shpata e të Mëdhenjve të Evropës më 1913.

Kosova e Haxhi Zekës dhe Ymer Prizrendit, e Nexhip Dragës dhe Isa Buletinit, e Hasan Prishtinës dhe Bajram Currit, e Hoxhë Kadriut dhe Sulejman Vokshit e sa e sa burrave të tjerë të mënçur, trima e të besës që flijuan në altarin e Kombit shqiptar gjithshka, dijet dhe aftësitë, mundin dhe pasurinë, ëndërrat, idealet e jetët, u gjend përsëri e tradhëtuar në aktin e fundit të tragjedisë së madhe evropjane, kësaj rradhe prej vetë shqiptarëve, a më mirë të themi, nga një pjesë e tyre.

Nëse më 1913 u flijuam si Komb me ndarjen dyshë nga vendime që ishin përmbi fuqitë tona, më 1945 u vetëflijuam n’emër të një ideologjie që provoi katërcipërisht se ishte antikombëtare, antipopullore, regresive, duke pranuar me vullnet të plotë diktatin serb. Kështu Kosova, e bashkuar me Shqipërinë, në pak vite të luftës, nga njerëz që çuditërisht ende sot etiketohen si “tradhëtarë”, ra përsëri nën thundrën serbe. Mijëra kosovarë vriteshin si bagëtitë nën etiketën e “kundërevolucionarëve”, në një kohë kur në Shqipëri deklarohej me pompozitet nga diktatori: ”Pa Jugosllavinë e marshallit Tito Shqipëria nuk mund të jetojë asnjë ditë.” Qindra mijra kosovarë shpërnguleshin me dhunë nga trojet e tyre, por “Dheu Amë” i mbyllur hermetikisht në një sprovë frymëmarrëse, ishte refraktar ndaj gjysmës tjetër të tij. Pa dyshim mund të themi se diktatura e Enver Hoxhës ishte bashkëpuntore në këtë rrënim të gjysmës tjetër të Kombit. Këtë e vërtetojnë, veç të tjerash, dënimet që gjyqet shqiptare jepnin për të gjithë ata që nuk pajtoheshin me ndarjen e Kosovës, duke marrë nofkat “shovinist” e “shqiptaromadh”, së bashku me dënime të gjata privim lirije e pune të detyruar. Sikur të shkruhej një histori e veçantë e krimeve kontinentale të shekullit të shkuar, mjaft i pasur në të tillë, një kapitull të posaçëm do t’a meritonte krimi komunist në Shqipëri e Kosovë. 

Ne sot përkulemi me nderim para kujtimit të  viktimave të pafajshme të këtyre krimeve, në këtë 75 vjetor të masakrës së Tivarit. Ne sot përkujtojmë katër mijë djelmoça të Kosovës martire, të vrarë pabesisht në lule të moshës nga serbo-malazezët me miratimin e “udhëheqësve” të Shqipërisë së re, katër mijë shami të zeza mbi kryet e nënave kosovare e po aq plagë të hapura mbi trupin e Shqipërisë. Historia na kishte mësuar se plumbat duhej t’i prisnim vetëm nga “bajlozët “ e huaj, por kjo gjysëm qindvjete na tregoi se mund të na i jepnin edhe tonët, e ato ishin më të hidhur mbasi shtiheshin në emër të popullit e të lirisë së tij. Ç’kob për një popull që ishte edukuar të respektonte dhe armikun në shtëpinë e vet, që pabesinë nuk e përdorte as karshi tij. Ç’gjëmë e llahtarëshme për mijra nëna, motra, gra e të fejuara, për mijëra Ajkuna që nuk mundën as të vajtojnë mbi qivurët e bijve, vëllezërve, burrave që toka i mori në gjirin e saj të gjithë bashkë, të zhveshur e të uritur. Nga dolën këta shqiptarë që, pa ju dridhur qerpiku, urdhëruan kasaphana të tilla njerëzore? 

Sot, në sajë të atyre studjuesve të ndershëm që gërmojnë në arkivat ata kanë emrat e mbiemrat e tyre, e për një absurditet logjik e një ironi të hidhur të historisë sonë janë emra e mbiemra “herojsh” të kombit, “udhëheqësish” të tij për gati gjysmë shekulli, figurash që vazhdojnë ende të nderohen në Shqipërinë e shekullit 21. Ata nuk njohën dhënie llogarie për krimet e tyre, madje nuk patën kurrë brejtje ndërgjegjeje, nuk patën një gjyq ndërkombëtar si kriminelët e nazifashizmit, por jetuan edhe një shekull duke mbrojtur pa pushim bëmat e tyre kriminale, madje duke lënë edhe mbas vdekjes “veprat” e tyre të shkruara në historinë mjerane të këtij populli.

Toka Arbërore kishte ruajtur për qindvjetin e njëzetë, mbas Krishtit, të villte gjithë vrerin e grumbulluar në mijëvjeçarë e t’a trupëzonte në krijesa të pagëzuara prej Luciferrit, t’afta vetëm për të mbjellë zi, vdekje, shkatërrim. E kuqja e gjakut qe ngjyra e tyre e preferuar, sikurse drapëri simbol i emblemës së tyre. Një dyshe tjetër më e përsosur, për t’i përfaqësuar, nuk mund të gjindej. Drapëri, i huajtur nga Moska e largët, korrte si kallinjtë e grurit ëndrrat për jetën të shumicës së shqiptarëve e mijëra syresh ju shkurtonte dhe vetë jetën, duke lënë në pikëllim e helm një numur të pafund prindësh, grashë e fëmijësh, që do të rriteshin duke mbajtur në ballë etiketën e “armikut të klasës”.

Sot shpirtërat e atyre viktimave, ashtu si jetët e gjymtuara të familjarëve të tyre, në një kor të përbashkët na dërgojnë një mesazh të fuqishëm e të qartë: “Asnjë shoqëri njerëzore nuk mund të jetë normale nëse bart me vehte krimin e pandëshkuar, asnjëherë dhe askund nuk mund të vihen në të njëjtin rrafsh xhelati dhe viktima.”

“ Duke heshtur mbi vesin, duke e fshehur në trup që të mos duket, ne e mbjellim dhe në t’ardhmen ai do të mbijë i shumzuar për mijë. Duke mos ndëshkuar, duke mos qortuar as dhe të poshtrit, nuk mjaftohemi të mbrojmë pleqërinë e tyre shterpë por brezave të rinj ju heqim nga poshtë çdo themel drejtësie…Të rinjtë mësojnë se një veprim i poshtër nuk ndëshkohet kurrë mbi tokë, përkundrazi sjell gjithmonë mirëqënie.

“Nuk do të jetë mikpritës një vend i tillë, të tremb të jetosh në të.”

Me këto konsiderata të Aleksandër Sollzhenicinit, autorit të ndritur të veprave mbi kasaphanën sovjetike, e cila shërbeu si model imitimi për xhihadistët shqiptarë, që tingëllojnë aktuale edhe në Shqipërinë e sotme, për më tepër kur kujtohen ngjarjet e përbindëshme të tre çerek shekulli më parë besoj se është rasti të ndalemi në një minutë heshtjeje pikëllimi për jetët rinore të djemve kosovarë, të këputura në lulen e moshës, por edhe në dukurinë e kobshme të mungesës së drejtësisë, të pandëshkueshmërisë së çfardo krimi të vërtetë, një gjëndje e pazakontë që po na shoqëron prej  tre çerek shekulli. E ndoshta është rasti përsëri t’i bëjmë  vetes sot po të njëjtën pyetje që i drejtonte Perëndisë Atë Zef Pllumi kur mori lajmin e llahtarshëm të vrasjeve barbare të Tivarit: “O Zot po t’lutem më trego: çfarë mëkati ka ba ky popull që meriton nji dënim kaqë të randë?”                         2 Prill 2020               

Pandemia e murtajës së zezë në mesjetë

by

NGA ILIR HASHORVA/

Midis viteve 1346 dhe 1350 u përhap një sëmundje e tmerrshme në Europë, në Lindjen e Mesme dhe në Afrikën e Veriut. 

Në tetor të vitit 1347, në shumë anije tregtare që kishin ardhur nga Deti i Zi dhe kaluan nga Gjenova për në Mesina, në Sicili, njerëzit ose arrinin të vdekur, ose të sëmurë rëndë me një sëmundje misterioze. Ajo sëmundje u quajt murtaja e zezë ose vdekja e zezë, sepse viktimave u dilnin në trup njolla dhe puçrra të fryra të zeza me madhësi gati të një veze. 

Në fshat, sëmundja shuhej pas rreth gjashtë muajsh, kurse në qytete zgjaste më shumë. Ajo pakësohej në dimër por rishfaqej në pranverë. Në Europë, nga një popullsi me rreth 80 milionë banorë në atë kohë, mendohet të kenë vdekur një e katërta e tyre, ose rreth 20 milionë njerëz. Nuk kishte më vend në varreza. Papa Klementi IV shenjtëroi ujërat e lumit Rhon në Francë, në mënyrë që kufomat e hedhura në ujërat e tij të konsideroheshin të varrosura sipas riteve fetare të krishtere.

Libri “Dekameroni” i Bokaços lidhet pikërisht me këtë pandemi. Në atë kohë Firencja u përfshi nga kjo sëmundje e tmerrshme, e panjohur e ngjitëse dhe shtatë vajza e tre djem, për të shpëtuar prej saj, vendosën të linin qytetin dhe të shkonin larg në rrethinat e tij, të rrinin aty për njëfarë kohe dhe, për t’u zbavitur e për të shkuar kohën, vendosën që secili prej tyre, gjatë ditëve të qëndrimit aty, të tregonte nga dhjetë rrëfenja, nga një për çdo ditë, për shokët e tij. Të dhjetë ditët që do të tregoheshin ato rrëfenja larg qytetit, i japin edhe titullin kësaj kryevepre botërore që quhet “Dekameron” e që në greqisht do të thotë dhjetë ditë. Kjo vepër u shkrua nga Bokaçoja gjatë dhe pas kësaj pandemie dhe u mbarua rreth vitit 1353. Po jap një pjesë të shkurtër nga ky libër që është në proces botimi dhe që së shpejti do të dalë në formën e tij të plotë, i përkthyer nga Ali Hashorva këtu e afro 70 vjet më parë. Ja pjesa që tregon fillimin e pandemisë:

Them, pra, se një mijë e treqind e dyzet e tetë vite kanë shkuar qysh prej kohës së mishërimit frutdhënës së të birit të Perëndisë, kur ra murtaja vdekjeprurëse në Firencen madhështore, një nga më të bukurat qytete të Italisë. Shkakun e përhapjes së kësaj sëmundjeje ose duhet ta kërkojmë në ndikimin e trupave qiellorë, ose në zemërimin e drejtë të Perëndisë, që ndofta ka dashur të na ndëshkojë për veprat tona të këqija. Kjo sëmundje, ca vjet përpara, ishte përhapur në anët e Lindjes, duke shkaktuar vdekje të panumërta në çdo vend. Pastaj, duke u kaluar pak nga pak nga njëri vend te tjetri, arriti gjer në Perëndim me pasoja të tmerrshme.

Këtu, thuajse në fillim të pranverës së vitit të sipërtreguar, filluan të shfaqeshin rrjedhimet e saj të hidhura në mënyra të tmerrshme dhe të çuditshme. Nuk vlejtën as urtësia, as masat e mara. Më kot njerëz të posaçëm pastronin qytetin nga ndyrësitë, më kot u ndalua hyrja e të sëmurëve në qytet, më kot u dhanë këshilla të shumta për ruajtjen e qytetit. Jo vetëm këto, por nuk ndihmuan as lutjet e shumta e të përvuajtura drejtuar Perëndisë, jo një herë, po kushedi sa herë prej besimtarëve, qoftë me anë procesionesh, qoftë me mënyra të tjera. Këtu kjo sëmundje u shfaq në fillim të pranverës në mënyrë të ndryshme nga ç’ishte shfaqur në Lindje. Aty, të dalët e gjakut nga hundët ishte një shenjë që tregonte vdekjen e sigurt, ndërsa këtu, në fillim të sëmundjes, pa dallim, si burrave dhe grave, u shfaqeshin ca xhumba të mëdha nëpër shalë ose nën sqetulla, disa prej të cilave ishin sa një mollë e zakonshme, disa sa një vezë, disa më të mëdha e disa më të vogla. Në pak kohë e sipër këto xhumba të mëdha, që populli i quante lunga, përhapeshin në tërë trupin. Kjo sëmundje e tmerrshme nuk shfaqej kurdoherë me të njëjtat simptoma. Ngandonjëherë shfaqej edhe me njolla të zeza, ose të zeshkëta, që u dilnin më të shumtëve, kujt të mëdha e të rralla, kujt të vockla e të dendura nëpër llërë, nëpër kofshë dhe pastaj në tërë trupin. Këto njolla, si dhe lungat që thamë, ishin shenjat e vdekjes së afërme.

 Për të shëruar këtë sëmundje, nuk vlenin as këshillat e mjekëve, as barnat. Kjo sëmundje ose ishte e pashërueshme prej natyre, ose mjekët me pazotësinë e tyre (përveç mjekëve profesionistë qenë dhe një numër i madh burrash e grash që e ushtronin këtë mjeshtëri pa ditur kurrë më parë se ç’qe mjekësia) nuk ishin në gjendje të gjenin nga se rridhte, le pastaj ta shëronin. Prandaj ishin të paktë ata që shëroheshin dhe shumica, mund të them tri ditë pas shenjave të përmendura, a pak më parë, a pak më pas, vdisnin dhe në më të shumtën e herëve pa pasur as ethe, as ndonjë simptomë tjetër.

Kjo sëmundje u bë dhe më e tmerrshme kur, nga të sëmurët u ngjitej të shëndoshëve që kujdeseshin për ta, pikërisht ashtu si përhapet zjarri kur i afrohen sende të thata ose me lyrë. Lëngata shkoi edhe më tej: mjaftonte një njeri të fliste ose të rrinte me një të sëmurë, që të molepsej prej tij. Mjaftonte që ai të prekte rrobat ose çfarëdolloj sendi që kishte prekur ose përdorur i sëmuri, dhe të humbte jetën bashkë më të.

Do t’ju tregoj një gjë të çuditshme që as unë s’kisha për ta besuar, sado të besueshëm të ishin ata që do të ma kishin thënë dhe s’do të kisha guxuar ta përshkruaja, po të mos e kisha parë vetë e me shumë të tjerë.

Them se kjo sëmundje ngjitej në mënyrë të çuditshme nga njëri te tjetri. Jo vetëm njeriu ia lëshonte njeriut me lehtësi të madhe, po çka është më  çuditshme, mjaftonte një send çfarëdo i të sëmurit, ose i ndonjë të vdekuri, që ta ngordhte aty për aty çfarëdo kafshe që ta kishte prekur atë send. Një ditë, siç thashë më sipër, pashë me sytë e mi një gjë të tillë: dy derra, duke parë leckat e një të vdekuri prej kësaj sëmundjeje të hedhura në rrugë, sipas zakonit të tyre, u lëshuan mbi to duke i trazuar me turi e me dhëmbë dhe pastaj i përplasën në fytyrë. Dhe, pa kaluar shumë kohë, si erdhën dy tri herë rrotull me konvulsione, ranë të dy të ngordhur mbi lecka, sikur të ishin helmuar.

Nga ngjarje të këtilla e nga shumtë tjera si këto edhe më të tmerrshme, u hyri një frikë e madhe në zemër të gjithë atyre që kishin shpëtuar nga vdekja, saqë të gjithë, pa përjashtim, shikonin si e si t’i braktisnin të sëmurët në mëshirën e fatit bashkë me plaçkat e tyre dhe të mërgoheshin syresh sa të ishte e mundur më larg, duke bërë kështu të mundur, të paktën, të shpëtonin jetën e tyre.

Kjo pra ishte murtaja e zezë që fillon e përshkruan Bokaçoja. 

Por kjo sëmundje, përveç atyre që u mori jetën, pati pasoja shumë të rënda për hebrenjtë, të cilët në atë periudhë të historisë, sikurse edhe herë të tjera, fajësoheshin për të gjitha të këqijat që i binin njerëzimit.         

Fillimisht shumë njerëz e konsideruan atë sëmundje si një dënim nga Zoti dhe të krishterë, hebrenj dhe myslimanë luteshin dhe agjëronin që të purifikoheshin dhe të shpëtonin. Më pas, siç ndodh shpesh në fatkeqësi të ndryshme dhe për to kërkohen dhe “gjenden” fajtorët, të krishterët akuzuan hebrenjtë. Për ta u tha se kishin helmuar puset dhe burimet e ujërave dhe ndaj tyre filloi një goditje e egër që përfshiu të gjithë Europën. U tha se hebrenjtë kishin përzier dhe zier bretkosa, hardhuca, merimanga e zemra të të krishterëve, pastaj lëngun e kishin tharë, e kishin kthyer në pluhur dhe me të kishin helmuar ujërat.

Në shtator të vitit 1348, zyrtarët në Savojë ishin të parët që akuzuan hebrenjtë për helmimin e ujit. Të gjithë hebrenjtë e qytetit u arrestuan dhe pasuria e tyre u konfiskua. Nën mundimin e torturave, disa hebrenj pranuan se kishin helmuar burimet dhe puset e ujit për të përhapur murtajën e zezë dhe njëmbëdhjetë prej tyre u dogjën të gjallë. Ajo që filloi në Savojë, u përhap edhe në qytete të tjera. Hebrenjtë kapeshin dhe hidheshin në zjarr. Ndonëse Papa Klementi II u përpoq të ndalte vrasjet, duke thënë se hebrenjtë po sëmureshin njëlloj si të tjerët, sulmet ndaj tyre nuk pushuan.  Edhe kur u gjet se sëmundja përhapej nga pickimi i morrave dhe pleshtave që më parë kishin jetuar në minj të infektuar, faji vazhdoi t’u binte  hebrenjve.  

Kjo, pra, ishte pandemia e mesjetës e shekullit të katërmbëdhjetë dhe kështu u kalua kjo: midis besimit fetar dhe injorancës, me dëme të mëdha njerëzore. Sot, në shekullin e njëzetenjëtë, në pandeminë e koronavirusit, jemi në tjetër situatë: mjekësia ka bërë përparime të jashtëzakonshme, ndërsa populli ka tjetër kulturë, tjetër përvojë dhe të tjera mundësi. Gjendja është serioze, por jo e pashpresë. Disiplina, zbatimi i rregullave të dhëna, është kushti kryesor në dorën tonë, të popullit, për kalimin e saj, ndonëse me mundim, por me sa më pak humbje.