Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

JEHONA E OPERACIONIT “SHIGJETA” NË PASHTRIK

by

Thirrje Publike për pjesmarrje në manifestimin e madhë përkujtimor që mbahet me 31 Maj 2014 në Gorozhup të Hasit në ora 12,00 për nderë të rënies së 15 dëshmorëve të UÇK-së nga brigade 28-128 gjatë Operacionit : “Shigjeta “ në Pashtrik./
Shkruan kolonel: Ruzhdi Saramati/
I nderuar kryeminstër i Republikës së Kosovës, z. Hashim Thaçi
Sa here që flitët për luftërat dhe ngjarjet historike, del në pah jehona e Operacionit të UÇK-së, “Shigjeta” në Pashtrik. Për këtë me kujdes e kemi përcjellur përkushtimin tuaj që 14 vite me radhë ju keni treguar një mospërkujdesje meritore ndaj të rënëve për lirin e atdheut që derdhën gjakun në betejat e lavdishme gjatë Operacionit “Shigjeta” në Pshtrik.
Jemi mbase të vetëdijëshëm në angazhimin tuaj për procesin në të cilin po kalon Republika e Kosovës, veprimtaria dhe angazhimi juaj i shumanshëm në ngritjen e shtit, por kryeministër gjej kohë që ta nderosh edhe këtë luftë që bëri UÇK-ja në Operacionin “Shigjeta” në Pashtrik të cilin ju dhe ish- Minstri i Mbrohjtjës Azem Syla e ideuat këtë projekt të madhë politiko-ushtarak, ku me ndihmën e Forcave të NATO-s, ngadhneju fuqishëm fitorja e UÇk-së.
Si më poshtë ne po u japim historikun e shkurtër të kësaj lufte të lavdishme që ndodhi tash e 15 vite më pare.
Po afrohet dita e 31 Majit, për ti përkujtuar 15 dëshmorët e kombit shqiptar, që ranë heroikisht në betejat luftarake kundër pushtuesit jugosllavo – serb, gjatë Operacionit luftarak të UÇK-së “SHIGJETA”. Është më së e vërtetë se lufta kërkon vetëmohim të madh, virtyte të larta morale e njerëzore, guxim, trimëri, heroizëm, dashuri ndaj njerëzve luftëtarë të lirisë, sakrifica supreme në dobi të popullit dhe atdheut. Heronjtë e dëshmorët e kësaj lufte me në krye komandantin legjendar Adem Jasharin i paten këto virtyte.
Tashmë jemi në 15 vjetorin e “Epopesë së Pashtrikut”, betejave të lavdishme të Ushtrisë Çlirimtre të Kosovës, ku Brigada 28 – 128 e Zonës Operative të Pashtrikut më 24 maj 1999, me urdhër të SHP të UÇK’së, në kuadër të operacionit “SHIGJETA”, në Gorozhup e Pashtrik të Hasit u përgadit ushtarakisht në thyerjen e kufirin shqiptaro – shqiptar për t,i sulmuar forcat pushtuese serbo – malazeze dhe, mercenare ruse.
Rëndësia e planit operativ “SHIGJETA” të hartuar nga Q.P.K. dhe SH.P. i UÇK-së, e cila është realizuar me sukses dhe vulosi fitorën e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, në fushbetejat e këtij operacioni nga brigada 28 – 128 e komanduar nga komandant Ruzhdi Saramati “Lidhja Shqiptare” e cila operoi me 4 batalione luftareke, dhe 1 bateri të artilerisë. Shtabi i Përgjithshëm i UÇK-së, nën drejtimin e Hashim Thaçi, kryeministër i QPK dhe Azem Syla, ministër i Mbrojtjes, hartoi konkretisht Planin operativ “SHIGJETA”, me numër J-03/1 datë 31.03.1999. Po me urdhër të ministrit të Mbrojtjes, Azem Syla, u emëruan komandantët e disa drejtimeve taktike 1,2,3… etj. njëkohësisht Ruzhdi Saramati komandant i brigades 128 u emërua në drejtimin taktik nr.3…. Operacioni “Shigjeta” ishte hapi vendimtar historik i QPK-së në luftë për çlirimin e Kosovës. Si i tillë, ai u hodh me menquri të paparë që në fillimet e tij e deri tek ai përfundimtar, të largimit të krejt forcave jugosllave nga teritori i Kosovës.
Në këto beteja të zhvilluara në Pashtrik, Brigada 128 si pjesë e këtij operacioni, ia doli me sukses, që pasë një lufte heroike ta thyejë përfundimisht kufirin dhe okupatorit serb t’i shkaktojë dëme të konsiderueshme në njerëz e teknikë ushtarake.
Më 24 Maj të vitit 1999, Brigada jonë, nga Shtabi i Përgjithshëm i UÇK-së mori urdhërin për sulm në hapsirën kufitare të Gorozhupit e Pashtrikut. Komanda e brigades me në krye komandandin Ruzhdi Saramatin hartoi planin strategjiko luftarak si vijë frontale ishte caku Drini i Bardhë; Gryka e Lumës; Gorozhup; Maja e Pashtrikut; Kurora; Shpella e pëllumbave; Qafa e Prushit. Detyra kryesore ishte: Kapja e vijës përgjatë Drinit të Bardhë; Ura e Nashecit; Ura e Fshejtë; ishin detyrat e afërta të brigades për mësymje, të cilat i realizuam me sukses, ndërsa në planin e detyrave të largëta ishte bashkangjitja me formacionet luftarake të UÇK-së në pikat: Kleçkë; Nishor; Zatriq. Kurse në Qafë Prush brigada 128 lidhej me brigaden 138 të Z.O.D.-it.
Formacioni i brigades sonë ishte si më poshtë: Batalioni i II-të i komanduar nga oficeri i U.Sh.të fshatit Bicaj të Kukësit Adem Shehu, tashmë i ndjerë, në drejtimin nga Drini i Bardhë, Grykë Lumë deri në Gorozhup. Nga Gorozhupi ishte i vendosur shtabi i brigades dhe Bataljoni i I-rë vazhdonte në vijën frontale Gorozhup, Rrasa e Kuqe, i komanduar nga Komanda e Brigadës, respektivisht nga komandanti i Brigadës Ruzhdi Saramati. Nga Rrasa e Kuqe, Maja e Pashtrikut (vorri i mirë), shtrihej batalioni i III-të, i komanduar nga komandanti Xhelal Limani. Në vijën frontale nga Maja e Pashtrikut, Lugu i Zi; Qafë Mullar; Kurorë; Shpella e pëllumbave, shtrihej batalioni i IV-ër i komanduar nga Abdurrahman Nazifi (Bugari). Në krahun e majtë të batalionit të IV-ër, operonte në mbështetje të Brigadës 128 Batalioni “Atlantiku”.
Po më 25 Maj të vitit 1999 shtabi i brigadës 128 caktoi drejtimet e sulmit në kuadër të operacionit “Shigjeta”.Ndërsa në mëngjesin e hereshëm të 26 Majit, forcat ushtarake dhe paramilitare serbe porsa hetuan që trupat tona kaluan në sulm, hapen zjarr të dendur me tërë arsenalin ushtarak që posedonin, artileria e rëndë dhe mitralozet villnin nga tytat e tyre zjarr e hekur për ta ndalur sulmin tone, me gjithë rezistencën që bënte armiku, ai detyrohej t’i leshoj pozicionet dhe të marrë tatpjetën brigjeve dhe pyjeve në drejtim të fshatrave të Hasit. Në pozicionet e tyre lane mjaft të vrarë e të plagosur.
Ndërsa në këtë luftë ranë edhe luftëtarët e lirisë si:
1.Bafti Nexhip Haxhiu, dëshmor i kombit me detyrë ushtarake zv.komandant i kompanisë të batalionit -I –rë, u lind më 11. 06. 1955 në fshatin Skifter të Vitisë, në radhët e UÇk-së u rreshtua në brigadën 128, më date, 11.03.1999, ra dëshmor më 26. 05. 1999 në Gorozhup. Atë ditë me 26 maj 1999, u dallua në luftë luftëtari sypatrembur Bafti Haxhiu me armën e tij që villte zjarr e plumba mbi armikun. Atë ditë u çlirua Gorozhupi e Pashtriku. Atë ditë ra dëshmor Baftiu, i rrethuar nga luftëtar të lirisë, atë ditë lindi dielli i lirisë, mbi të dhe mbi trojet shqiptare. Atë ditë mbiu një lapidar, në kujtim të të rënëve për liri. Mes tyre edhe ti, Bafti Haxhiu.Në këto luftime të ashpra ku luftohej për vdekje a liri bie ne altarin e lirisë edhe:
2. Flurim Rrahman Rushiti, dëshmor i kombit, pjestar i Njësitit Special, u lind më 02. 04. 1979 në fshatin Kapit të Medvegjës, në radhët e UÇK-së u rreshtua në brigadën 128, më datë 02.04.1999, ra dëshmor më 26. 05. 1999 në Gorozhup. Një ditë pranvere kur lulet ishin ende të pakta në brigjet e Pashtrikut Florim Rushiti bie heroikisht nga plumbat e armikut. Gjaku i tij dhe i dëshmorëve të tjerë bënë që në brigjet e Pashtrikut, Koritnikut, Bjeshkëve të Nemura, Karadakut e gjithandej Kosovës të çelin mijëra lule që paralajmëruan një pranverë të re. Një pranverë çfar e kishin ënderruar breza të tërë gjatë shekujve. Kështu ky « qingj » që sapo kishte mbushur njëzet pranvera dha jetën si një ujk i vërtetë duke u hedhur mbi istikamet e armikut. Në istikamet e armikut shkja hidhej si rrufeja edhe trimi:
3. Salih Halim Zenuni, dëshmor i kombit, u lind më 26. 08. 1979 në fshatin Lubizhd të Vitisë, në UÇK u radhit në brigaden 128 më datë, 11.03.1999 ra dëshmor më 26. 05. 1999 në Gorozhup.Djemt dhe vajzat shqiptare e kishin për krenari, që ishin luftëtarë të kësaj ushtrie, sepse ata ishin të bindur se kjo luftë çlirimtare ishte e drejtë. Për këtë ata kishin guximin të luftonin ushtri me ushtri e jo me gra e fëmijë, me pleq e me plaka të pambrojtur, siç bënte ushtria dhe forcat speciale te milicisë kriminele serbo-çetnike. Prandaj e gjithë brigada 128 e UÇK-së luftonte si një trup i vetëm kundër këtij pushtuesi të egër e gjakatar duke shkulur nga pozicicionet ushtrin pushtuese sllave. Paniku i kishte kapur çetniket serbo – malazezë e mercenarët rusë, këta që tregoheshin trima para popullatës shqiptare të parmatosur, tani kishin marrë arratinë dhe shanin Serbinë, duke u frikësuar nga pushka e plumbat e Salih Zenunit.
Zemrat e luftëtarëve të UÇK-së e kishin vrarë frikën, nuk kishte vdekje që mund ti frikësonte, armët e tyre ishin shndërruar në armë më moderne dhe, më të forta se të armikut pushtues sllav. Sepse këta trima ishin bijtë e tokës shqiptare që kërkonin lirin nga armët e tyre! Lufta vazhdonte,serbët ishin larguar nga pozicionet e tyre në kufi dhe, ishin pozicionuar në mes lagjeve Tejeci, Binaj,Tanaj. Fitorja ishte në anën e UÇK-së, brigada 128 kishte tani nën kontroll lagjet, Martinaj, Kërrhanaj, Jelliqi,ndërkohë me nderime të larta e ushtarake u bë varrimi i tre luftëtarëve të rënë për lirin e atdheut.
Më urdhër të Shtabit të përgjithshëm të UÇK’së në operacionin luftarak ”Shigjeta” në mbrëmjen e 25 majit 1999, brigadës 128 me komandant Ruzhdi Saramatin i jepet urdhër për të sulmuar pushtuesin serbo – malazez në hapësirat e kufirit shqiptaro-shqiptar në Gorozhup e Pashtrik të Hasit. Ku për 87 vjet më radhë pushtuesi jugosllav kishte mbjellur vdekje e urrejtje dhe armiqësi ndërshqiptare. Të nesërmen, ende pa zbardhur mirë, gurët dhe drurët e Gorozhupit e të Pashtrikut do të jehonin krismat e papara ndonjëherë të armëve të UÇK’së.

Në mesditën e asaj dite, Shtabi i Përgjithshëm i UÇK’së do të njoftonte përmes A Sh ’Informative “Kosovapress” në lajme ditore datë 26 maj 1999, sipas Komunikatës nr.79, se:
“…Operacioni sulmues “Shigjeta” filloi sot, me 26 maj 1999, në ora 04.00 dhe po zhvillohet me sukses. Deri në orët e mesditës së ditës së sotme forcat e Ushtirsë Çlirimtare të Kosovës kanë marrë nën kontrollë malin Pashtrik dhe pjerrësitë veriore të tij, fshatin Milaj, kanë asgjësuar disa posta kufitare dhe po vazhdojnë luftimet për pastrimin e gjithë brezit kufitar me Shqipërinë, duke mësyer gjithnjë e më në thellsi të territorit të Kosovës. Si rrjedhojë e luftimeve të deritashme, armikut i janë vrarë 20 ushtarë dhe i janë kapur robë dy të tjerë, përveç teknikë dhe armatim të shumtë të dalë jashtë luftimit. Nga forcat e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës ka një të vrarë dhe dy të plagosur. Operacioni vazhdon.”

SHEFI I SHTABIT TË PËRGJITHSHËM
AGIM ÇEKU

Beteja mësymëse ishte urdhëruar nga komandanti i brigades Ruzhdi Saramati në këtë mënyrë: në krahun e majtë, mbi arat e lagjes Jelliqi, ishte në gadishmëri të lartë luftarake kom. i kompanisë Shpend Berisha, kurse në krahune djathtë nga liqeni i Drinit të Bardhë e në afërsi të lagjes Kërrhanaj ishte kom.i batalionit të II-të Adem Shehu. Në drejtimin përballë lagjeve Martinaj, Jelliqi dhe Kërrhanaj ishte bërë gati për sulm batalioni I-rë, më në krye komandantin dhe komandën e brigades kur u dha urdhëri për sulm ora ishte 9,00 e mëngjesit. Pashtriku mori pamjen e gëzuar dhe dukej sikur rrudhat ju hoqën nga balli, oshëtinin armët e të gjitha llojeve dhe digjej toka për rreth. Qielli u mbulua nga tymi i armëve, në altarin e lirisë bien dhe dëshmorë të tjerë ,në këtë betejë ra heroikisht:
4. Astrit Hekuran Suli, dëshmor i kombit, u lind më 15. 04. 1976 në Kuqovë të Beratit, në UÇK u radhit në brigadën 128 më datë, 15.04.1999 ra dëshmor më 27. 05. 1999 në Gorozhup. Në luftën çlirimtare janë shënuar ngjarje nga më të ndryshme, janë treguar trimëri të rralla si në kohën e kreshnikëve si nga ato vetijake dhe të përbashkëta, janë bërë sakrifica sublime e mbinjerëzore si kjo e Astritit, ka patur përjetime e dhembje të paimagjinueshme për mendjen njerëzore për ata që ranë në beteja, një gjë të tillë kishte patur edhe brigada 128 e UÇK-së. E tërë fushbeteja ishte mbuluar me armët e përflakura të lirisë, armiku në betejë la disa të vrarë e të plagosur, në çast kumtoi lajmi i hidhur se nga radhet tona kishte rënë në altarin e lirisë edhe:
5. Alirizan Selman Selmani, dëshmor i kombit, u lind më 05. 11. 1973 në Tetovë, në UÇK u radhit në brigaden 128 të Z.O.P, më date, 15.04.1999, ra dëshmor më 27. 05. 1999 në Gorozhup.Atdhetarët, gjithnji luftuan për tu çliruar nga pushtuesi i huaj.janë këta atdhetarët, që nuk duan të jetojnë si skllevër, por duan të jetojnë me dinjitet jetën e tyre, duke trasheguar traditat e veta kombëtare, ku motivi për të luftuar për liri e të drejta kombëtare shqiptare thyen edhe armët më të sofistikuara të armiqve. Këta trima luftëtarë ishin njerëzit më idealist e të vendosur deri në vdekje për çështjen kombëtare shqiptare. Mbi këtë çështje madhore ata nuk vinin asgjë, as jetën, as familjen e tyre. I tillë ishte Alirizan Selmani.
Lufta vazhdonte pa u ndalur edhe me date 28, 29, e 30 maj, luftëtarët e lirisë përjetonin rëndë rënien e trimave luftëtar por megjithatë, kishin moral të lart dhe po hakmerreshin duke luftuar rrept armikun. Kështu erdhi dita më e përgjakshme e 31 majit për brigadën tone… Këtë ditë luftimet qenë nga më të ashprat në vijen frontale që nga Drini i Bardhë, deri te Qafa e Prushit, oshëtinin armet tona dhe, tundeshin brigjet e pyjet e këtyre anëve, ndërsa Drini kish marrë një pamje të kuqe… Bateria e artilerisë e komanduar nga Sali Saramati, godiste tanksa të armikut. Pastaj godiste tekniken luftarake duke asgjesuar çdo gjë që kishte marrë në objektiv. Sulmonte pozicionet e armikut edhe kompania e komandant Shpend Berishës, tërë brigada ishte vë në objektiv sulmi ndaj forcave të armikut, po, ama edhe armiku në tërheqje qëllonte pa u ndalur në caqet tona sidomos nga distancë e largët me artileri të rëndë nga Vreshtat e Landovicës, Qeja e Zhurit dhe nga karaulla në bjeshkën e Vërmicës, njëkohësisht u ngritën helikopter luftarak dhe lëshuan bomba kasetë në caqet tona, kështu nga mesdita e kësaj beteje të ashpër, tek luftohej për jetë a vdekje ranë dhe dëshmorë të tjerë, komandanti i baterisë artilerike Sali Saramati mori plagë vdekjeprurëse dhe më 6 qershor në Spitalin ushtarak të Tiranë përjetësohet ky luftëtar i paepur.
6. Sali Islam Saramati, dëshmor i kombit, komandant i baterisë së artilerisë në brigaden 128 të UÇK-së, u lind më 03. 04. 1963 në Dobrusht të Prizrenit, në shërbim të UÇK-së në brigadën 28 – 128 të ZOP-it u radhit më date, 30.12.1991, u plagos rëndë më 31. 05. 1999 në Gorozhup. Ndërsa ndërroi jetë më 06. 06. 1999 në Spitalin e Tiranës. Luftëtarët e lirisë, suleshin të tërbuar drejt llogoreve të armikut, hidhnin granata, qëllonin me kundërtanke, topa pa dridhje e minahedhës të artilerëve tanë të komnduar nga komandanti Sali Saramati. Fusha e betejes u shndërrua në erë baroti e djegie. Saliu ngjante në një Mic Sokol të ri. Saliu që nuk dinte se ç,është frika u bë tmerri i hasmit shkja.
Më pastaj në fushën e nderit bie,Selver Maçkaj, kështu atë ditë u shkëput një pjesë e shkëmbit nga Pashtriku…
7. Selver Bajram Maçkaj, dëshmor i kombit, Zëvëndes shef i ndërlidhjes, u lind më 04. 01. 1967 në fshatin Lybeqevë të Prizrenit, u rreshtua në UÇK në brigaden 128 më date, 17.03.1999, ra dëshmor më 31. 05. 1999 në Gorozhup. Proverbi shqiptar thotë, se “Gjaku i derdhur për Atdhe është gjaku që nuk falet, se është gjak Lirie… ”, ky proverb është kuptuar drejt, nga idealistët e gjakut shqiptar. Në plejaden e këtyre idealistëve historikë bënë pjesë edhe Dëshmori i Kombit i radhëve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, Selver Maçkaj, qysh heret ishte përcaktuar për sakrificë pa çmim, për çlirimin e Kosovës dhe ribashkimin e kombit shqiptar të copëtuar me dhunë nga Evropa.
Pastaj bie për të mos vdekur kurrë komandanti i kompanisë Shpend Berisha i cili kishte ardhur nga Gjermania për t’ja shtuar një krushk lirie Kosovës plagëmadhe…
8. Shpend Sefer Berisha, dëshmor i kombit, Kom.kompanisë i batalionit të – I-rë, u lind më 27. 06. 1959 në fshatin Volljak të Klinës, në UÇK-ë u radhit në brigadën 128 më date, 03. 04. 1999 ra dëshmor më 31. 05. 1999 në Gorozhup. Zjarr me të gjitha armët, zjarr në mbrojtjen e trojeve tona shqiptare, ky ishte trimi nga Volljaka Shpend Berisha, i cili u thoshte bashkëluftëtarëve të lirisë, se luftën për liri e kemi si qëllim të vetëm të jetës.
Ponjashtu ra duke luftuar pushtuesin dhe për ta bërë bashkimin e trojeve shqiptare edhe trimi e luftëtari, Gani Saramati nga Luma…
9. Gani Hamdi Saramati, dëshmor i kombit, kom. togu, u lind më 04. 01. 1968 në fshatin Petrovë të Prizrenit, në UÇk u radhit në brigaden 128 më date, 27.03.1999 ra dëshmor më 31. 05. 1999 në Gorozhup. Dhimbja kthehet në forcë. Epopopetë e lavdishme te Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, u shkruan me gjak. Gjokset shkëmb graniti të luftëtarëve të lirisë. Ganiu luftonte pamëshirshëm forcat armike, të dukej se ishte vetë Ali Pashë Tepelena, kur sulej mbi armikun gjakatar sllav.
Ponjashtu ra me heroizem të pashoq në fushën e nderit të betejeva të përgjakshme kundër forcave pushtuese bie heroikisht edhe trimi:
10. Beran Muhamet Gashi, dëshmor i kombit, u lind më 12. 02. 1974 në Prizren, në UÇK u radhit në brigaden 128 më date, 03. 04. 1999 ra dëshmor më 31. 05. 1999 në Gorozhup. Lufta bëhej e rreptë, betejë e përgjakshme me të gjitha armatimet moderne që kishte armiku, pushkë e mortaja kishin luftëtarët e lirisë, por ishin zemrat tona më të forta se çeliku i tanksave e autoblindave të armikut shovenist. Një zemer trimi kishte edhe Berani.
11. Ejup Tafil Kosumi, dëshmor i kombit, u lind më 09. 03. 1977 në fshatin Stanofc i Epërm të Vushtrrisë, në UÇK u radhit në brigadën 128 më date,11. 03. 1999 ra dëshmor më 31. 05. 1999 në Gorozhup. Artileria e armikut qëllon e qëllon nga baza kufitare ku janë të pozicionuara forcat serbe, plumbat bien breshëri…po djemtë e tokës shqiptare nuk mposhtën. Nuk mposhtej dotë trimi nga Vushtrria e Hasan Prishtinës.Këtë ditë të përgjakshme të 31 majit,njoftonte BBC-ja se forcat ushtarake serbo barbare kishin patur të vrarë e të plagosur, me qindra ushtar nga radhet e tyre, si dhe ishte marrë një arsenal i konsiderueshëm armatimi nga UÇK-ja.
Lufta është luftë dhe në luftë bien trimat, dhe në këto fushëbeteja të njëpasnjëshme bie edhe trimi nga Mitrovica e Isa Boletinit:
12. Safet Zeqir Peci, dëshmor i kombit, Kom.i Njësitit diverzanto vëzhgues, u lind më 13. 06. 1974 në Mitrovic,në UÇK u radhit në brigaden 128 më date, 02.04.1999 ra dëshmor më 31. 05. 1999 në Gorozhup. Atje, në Pashtrik, ballë për ballë me forcat serbe, Safeti gjeti vetveten, gjeti atë altar të shenjtë ku do të shkruante për jetë emrin e vet, gjeti Pashtrikun ku do të donte të prehej në emër të një ideali të përjetshëm, siç është liria e kombit.
Me 1 qershor përsëri betejë e përgjakshme me shkjaun e zi,lufta vazhdonte pa u ndalur trimat luftonin si të ishin në dasëm,në këtë dasëm lirie,bie edhe dëshmori:
13. Xhelal Behlul Sopi, dëshmor i kombit, u lind më 21. 11. 1977 në Petrit të Dardanës, në UÇK u radhit në brigaden 128 më date, 11. 03. 1999 ra dëshmor më 01. 06. 1999 në Gorozhup. Ky birë i Shqipërisë Etnike, kapi armën e lirisë në dorë për t’i dalë zot atdheut dhe me armë në dorë ra për lirin e atdheu Shqipëria e kujton me mall birin e saj Xhelalin.
Luftë për jetë a vdekje vazhdonte me 2 e 3 qershor, bien në fushën e nderit edhe dëshmorët:
14. Abdurrahman Xhylbehar Gërdellaj, dëshmor i kombit, u lind më 19. 11. 1974 në fshatin Rrenc të Sharrit, në UÇK u radhit në brigaden 128 më date, 09. 04. 1999 ra dëshmor më 02. 06. 1999 në Gorozhup. Nuk duhet harruar se lufta për liri e të drejta kombëtare ka personazhet e saj që kanë ngritur vetëdijen e të gjitha shtresave shoqërore, e sidomos të asaj mase popullore të shtypur. Në luftën çlirimtare i tillë ishte edhe Abdurrahmani.
15. Zejnullah Rrahim Zena, dëshmor i kombit, u lind më 27. 07. 1967 në fshatin Sojevë të Ferizajt, në UÇK u radhit në brigaden128 më date, 11. 03.1999 ra dëshmor më 03. 06. 1999 në Gorozhup. Para nesh na del një botë e tërë njerëzish që jetonin dhe vepronin në vorbullën e ngjarjeve të mëdha të atdheut shqiptar, duke luftuar me këmbëngulje për ekzistencën e trungut të coptuar shqiptar duke na lënë të ndjejmë dhe përjetojmë jetën dhe vdekjen nga serbi, greku, malazezi e maqedoni, deri në kohën kur doli në mbrojtje haptazi UÇK-ja heroike e vetë ngjarjeve të historisë. Në këto ngjarje të mëdha të historisë u bë kurban dëshmori i kombit Zejnullahu.
Në këto beteja të përgjakshme u plagosën rëndë edhe anëtari i shtabit të brigades mjeku Ilir Rakaj i cili tregoi trimëri të rrallë dhe përkushtim të jashtëzakonshëm ndaj atyre që kishin nevojë për ndihmën e mjekut në kuadër të ekipit të Ilirit ishin te angazhuara edhe disa nga femrat luftëtare të lirisë,të cilat dhanë gjithçka që mundën nga vetja e tyre për tu shpëtuar jetën të plagosurve tanë, ponjashtu u plagos rëndë edhe Jeton Krasniqi pjesëtar i njësitit Special. Deri me 12 qershor 1999 brigada jonë për asnjë çast nuk i ka ndërprerë luftimet me pushtuesin serb. Por më 17 qershor bie në minat e armikut në fshatin Milaj të Hasit korrieri i shtabit të brigades Arben Rashkaj, që të tre sot janë invalidë lufte. Në këto beteja, gjatë gjithë operacionit patëm gjithsej 79 të plagosur.

FIGURAT ÇAME NË HISTORINË BOTËRORE

by

NGA RASIM BEBO/Chikago/
Në enciklopedinë Kamus Ul Alam, “Fjalori i Botës” të Sami Frashërit, shkruhet se “Raca shqiptare nuk ka nxjerrë vetёm burra të pushkës, por edhe njerëz të mendjes e të shpirtit, filozofë, ligjvënës, burra shteti, shkencëtarë, letrarë, dijetarë, poetë, artistë të mëdhenj. Numri i njerëzve të dëgjuar, që njihen si shqiptarë, duhet t’i shtohet edhe një numër tjetër shumë i madh të panjohurish, që janë mbajtur si pjellë e ndonjë populli tjetër, që ne nuk ua dimë emrat.” Ai thotë se çamёt janë më të zgjuarit e toskëve, i shquan për inteligjencën dhe mençurinë e tyre. Ndërsa Robert d’Angeli, në librin “Enigma”, duke shkruar për Epirin, e konsideron atë si djepi i burrave të mëdhenj në Bizant e më gjerë gjatë historisë. Çamëria, apo Epiri, ka nxjerrë personalitete të spikatura.
Mbreti Kroni dhe mbretëresha Dhea (Dhemetra), kur lindën Zeusin ua dhanë shqiponjave, që ta dërgonin në Kretë në shpellën e Kuritëve. Zeusi kur u rrit mori shqipet e tij dhe erdhi në Shqipëri, në Dodonë, ku luftoi me Titanët dhe Gjigandët e Akrokeraunëve. Në këtë kohë Zeusi mbante shëngjetat e arta që e ndihmuan për të zërë fronin. (Dr. Kristo Floqi, “Histori…”,1937)
DODONA. “Herodoti pohon se vendi i kultit apo vendi i shenjtë parahelen, më i lashti dhe i vetmi i njohur, ishte ai në Thesproti (Çamëri) i pellazgëve në Dodonë. Kjo është vërtetuar nga Homeri (Iliada XVI), i cili Zeusin e trajton jo vetëm si “pellazg” por ai e cileson për më tepër si “Dodonas”, (çam, në Çamërinë e sotme. (M. Arefi, “Mikenët – pellazgët”, f. 67.).
Grekët, me manipulimet e tyre, Zeusin e quajnë grek, të marë nga pellazgët, bashkë me gjithë sistemin e perëndive Dodonase (Artemisin, Apollonin, Athenanë, Afërditën, Poseidonin, Dionizin, Panin etj. (Dh. Pilika, “Pellazgët”, f.177). Grekët kanë ardhur me mijëra vjet më pas Zeusit. Ndërsa romakët e quajnë Zeusin, Jupiter dhe e vendosën statujën e tij në një nga kodrat e Romës.
Perandoria Pellazge me epiqendër Dodonën në Çamëri, ka luzmuar (lumturuar) në rajonet ballkano-danubiane, në pellgun e Mesdheut, në Azinë e Vogël, në gadishullin Apenin, në gadishullin Iberik, Kaukaz, Palestinë etj. “Shqiptaret rrjedhin nga Ilirët dhe këta nga Pellazgët që janë banorët e parë, para se të vinin semito-egjiptianët (grekë). Herodoti, (VIII,44). (M. Aref, “Shqiptaret”, f. 108)

Akili dhe Odisea, këta luftëtarë të shquar të Luftës së Trojës (1250 p. k.) janë Thesprotas, nga Çamëria e sotme. Kjo ka qenë një luftë civile ndërmjet trojano-trojanëve. Midis Trojanëve të Mikenës dhe Trojanëve të Dardanisë, Priamit, Hektorit, Paridit etj., i së njëjtës kombësi. (E. Kocaqi, “Albanët”, bot 1998 f.98). Shoku i ngushtë i Akilit, Patrokli, u vra në dyluftim me Hektorin. Akili vendosi të mos ia jepte varrit kufomën e mikut të vet, përpara se të merrte kokën e Hektorit…Trojanët u mbyllën në qytet. Vetëm Hektori mbeti jashtë mureve. Priami plak e pa me frike Akilin, të veshur me mburojë vezulluese… Dyluftimi filloi. Të dy heronjtë hodhën në fillim shtizat. Me guximin e të dëshpëruarit, Hektori nxori shpatën dhe u turr mbi armikun. Akili lëshoi me tërë forcën një shigjetë tjetër, e cila e shpoi këtë herë Hektorin. Akili mori mburojën e të vdekurit dhe duke tërhequr trupin e Hektorit prapa koçisë. E zvarriti deri tek tenda e tij…. (Karl Grimberg “ “Historia … , bot. 2003, f. 254)

Odisea. Shumë historianë flasin si për një udhëzues, i cili shquhej për zotësinë e tij, pas 10 vjetëve të luftës së Ttrojës rreth viteve 1250 para Krishtit. Në kohën kur trojanët e Ballkanit nuk kishin arritur ende të pushtonin Trojën me forcën e armëve, Odisea mendoi një dredhi. Me këshillat e tij, u ndërtua një kalë gjigant prej druri, ku ai dhe shumë heronj të tjerë ballkanas, u fshehën në barkun e tij, kurse të tjerët bënë gjoja se po e braktisnin kështjellën dhe ngritën velat drejt vendit të tyre. Por ata u fshehën në ishullin e Tenedosit, jo larg Trojës.
Trojanët, të lumtur prej fundit të luftës, dolën jashtë qytetit dhe soditën Kalin e fuqishëm; “Ta futim në qytet” tha dikush, dhe ta bëjmë një monument në kujtim të trimërisë sonë mbrojtëse” Kur e futën brenda, Prifti Laokoont e quajti tradhti dhe këshilloi ta digjnin Kalin, pastaj bërtiti: “Kush e di, atë që përbindëshi fsheh në barkun e vet!? Lermëni ta shoh!” dhe si tha këtë fjalë, zhyti një ushtë në ije të kalit. U dëgjua një zhurmë e dobët e armëve që përplaseshin. … (Karl Gimberg “historia….” Bot 2003, f. 254)

Aleksandri i Madh. Thesprotas çam nga e ëma, Olombia, rrjedh nga dera e Pirros. Strateg i madh ushtarak, Aleksandri i Maqedonisë marshoi me ushtrinë e tij deri në Indi. Ai mori me vete në fushatat e veta ushtarake edhe çamët. Ata ishin gjeneralët më të mirë të tij, si Lagosi, Ptolemeu e tj. Në kthim nga India, një pjesë e ushtrisë së tij, duke përfshirë edhe çamët, u vendosën në pllajat e Indokushit, në Afganistan, ku pasardhësit e tyre janë edhe sot dhe kanë ruajtur shqipen e lashtë.

Pirrua i Epirit, pasardhës i Akilit, ky është nga Ledheza e Çamërisë dhe Odisea është nga ishulli i vogël i Çamërisë, Itaka. Pirrua gëzonte nam për fisnikërinë dhe trimërinë në beteja. Epirotët e quanin “shqiponjë”, ndërsa luftëtarët e tij i quanin “bijtë e shqiponjës. Pirroja i Epirit, me trupat e tij dhe elefantët u erdhi në ndihmë vëllezërve të vet ilirë të Tarantos në Itali dhe u kalli tmerrin romakëve. Ishte gjak çam nga Ledhea e Gumenisës, si mbarë dinastia e tij që sundoi për shekuj në Epir. (L. Bicaj, “Kontributi Çam…”, Giugno 2013).

Ptolemejtë. Pas vdekjes së Aleksandrit të Madh, për gati 3 shekuj vazhdoi dinastia Çame e Ptolemejëve në Egjipt. Gjatë së cilës u krijua qyteti i Aleksandrisë me bibliotekën dhe akademinë e vet. Dhe për tre shekujt, para erës sonë, qysh në fillim të saj, lulëzuan, veç zhvillimit ekonomik edhe shkencat dhe dijet. Ky lulëzim vazhdoi edhe në sundimin romak për 3 – 4 shekuj të tjerë. Shkolla Aleksandrine, e famshme e dijes, ka në themel ndihmesën e kësaj dinastie Çame, për shqiptarësinë e së cilës, na sigurojnë dy eruditët tanë, Sami Frashëri dhe Faik Konica. Ptolemejtë ishin thjesht Çamë shqiptarë, shkruante Samiu. Nuk është rastësi, që një dijetar nga Aleksandria, si Klaud Ptolemeu, një pinjoll i derës çame të Ptolemejve, stërnip i tyre, do të përmendet për herë të parë në histori, te Albanët dhe në qytetin e tyre Albanopulis. (Marre nga interneti)

Papa Shën Eleuteri. Çamëria i dha krishterimit në fillimet e tij, një Papë si Shën Eleuteri në shek. e dytë, i cili e shtriu krishterimin deri në Angli. Një shenjtor tjetër i Kristianizmit, është Shën Donati i (shek. të IV). Populli e përjetësoi duke i dhëne emrin e tij Paramithisë, “AJDONAT”. Çamëria është trualli që i dha Bizantit dhe Patrikanës së Stambollit shumë personalitete në shekuj dhe mijëvjeçarë. Ne po përmendim patrikun Atenagora, i cili vdiq në 1972 dhe ishte nga një fshat i Konicës, as dy hapa matanë kufirit shqiptar, përballë me Leskovikun. Në bashkëpunim me Papën Gjon Pali i Katërt, ai u përpoq për afrimin e Kishës Ortodokse me atë Katolike dhe kudo manifestoi shqiptarizimin e tij dhe faktin që ishte biri i Epirit të Çamërisë. (L. Bicaj “kontributi cham…”, guigno 2013)
Mihal Artioti – Trivoli, i njohur në Rusi me emrin Maksim. Ky shenjtor i Kishës Ruse, është bir i Artës së Çamërisë. Ka plot 450 vjet që në manastirin e Troickut, në periferi të Moskës, ku është qendra e Kishës Ortodokse Ruse, digjet një qiri që nuk shuhet kurrë në një odë të tij. Në të, sipas dëshmitarëve okularë, ruhen reliktet e këtij humanistit shqiptar tё Rilindjes Evropiane me famё botёrore. Ky shenjtor i Kishёs Ruse, nga Arta e Çamёrisё, i ka dhёnё mbi 150 vepra, Kishёs dhe kulturёs Ruse si dhe asaj mbarёbotёrore. (Dr. L. Bica, Giugno, 2013).

Figura tё Çamёrisё: Gjin bua Shpata dhe i vёllai, Zguro Shpata dhe mё vonё i biri Maurik Shpata, qёndruan nё krye tё shtetit Shqiptar (Despotatit Epirit tё Artёs) nga viti 1379 – 1418, për katёr dekada, si shtet i pavarur. Fan Noli shkruan: “Mё 1379, pikёrisht kur kryezoti gegë, Gjergj Balsha, ndihmonte boshnjakёt nё Banat, Kryezoti çam, Gjin Bua Shpata, shkatёrroi para Nartёs ushtritë e bashkuara tё serbёve, grekёve, napolitanёve dhe tё bizantёve, duke e siguruar despotatin e tij, deri nё vitin 1400. Mё 29 tetor 1399 vdiq Despoti Gjin Bua Shpata … “Me emrin e tij, ёshtё lidhur periudha mё e lulёzuar e historisё sё Despotatit shqiptar tё Artёs”. Pas një viti, i biri i tij, Maurik Shpata, pushtoi Janinёn dhe e mbajti deri nё vitin 1418. ( Fan Noli, Historia e Skënderbeut”, bot 1949, f. 6-22).

Merkur Bua Shpata, me 400 kalorёs Çamë, ka qёndruar nё kështjellat e Evropës pёr mё se 60 vjet (1496-1560), nё kёshtjellat e Spanjёs, Francёs, Gjermanisё, Venedikut dhe Vatikanit tё Papёs. Nё kёto kёshtjella, kёta kalorёs, si luftёtarё mercenarё, kanё kёnduar, vajtuar, vallёzuar me kёngё dhe valle çame, dhe i kanё mbrojtur ato me besnikёri dhe trimëri. Nё historinё Evropiane, Mёrkur Bua, njihej si njё nga luftёtarёt mё tё famshёm, i cili mori gradёn “gjeneral” i kavalerisё franceze tё mbretit Ludovik XII. Nё dokumentat Venedikase, ai cilësohet “Magnifico conte Mercuri Bua”. Aristidh Kola citon kronistin Italian Marini Sanudo, i cili nё poemёn e tij e quan Mërkurin: “Pasardhёs i Pirros” “Kapedan” dhe e njёson me “Akil Ajadёn dhe Aleksandrin e Madh”. (A. Kola “Arvanitët” f. 241).
Nё vitin 1502, Mërkur Bua, ndihmoi mbretin e francёs Ludovikin e XII, në luftën kundër spanjollёve dhe i dha fitoren. Monarku francez i dha titullin e kontit dhe gradёn e gjeneralit, e emёroi komandant tё kavalerisё franceze me 6000 kalorёs dhe i dha shumë dhurata. Në vitin 1506, ai shkoi pёr tё ndihmuar Papёn e Romёs, kundër Venedikut … Mёrkuri doli fitues. Papa e bekoi me dorёn e tij, i dhuroi brezin e artё dhe 1000 florinj. … Nё vitin 1509 ndihmoi perandorin e Gjermanisё, Maksimilian, i dha fitoren Perandorit, duke i shpartalluar dy kundёrshtarё tё mёdhenj. Ky i dha tituj, dhurata dhe feude dhe e shpalli gjeneral tё parë. Merkur Bua zhvilloi shume beteja dhe fitore, vdiq në Trevizio me 1560.
Mehmet Esat Janinasi dhe Jani Koduni, të dy nga trojet e Epirit, Çamёrisё, i pari nё shek. e XVIII, Filozof dhe dijetar, pёrktheu nё osmanishte veprёn e Aristotelit, tё bёrё me kopetencё tё plotё nga humanisti i Rilindjes Europiane. Jani Koduni e pёrktheu atë edhe nё latinisht. Tё dy as mё shumё as mё pak, janё shqiptarё tё Epirit. nga Çamёria. Evgjen Bullgari, çami ortodoks, ёshtё njёri nga themeluesit e Akademis Ruse tё Shkencave, një pus dijesh, një nga mё tё diturit e kohёs sё vet. Veç shpreh keqardhjen, qё e njohim pak, madje shumё pak, pёr tё mos thёnё aspak! (Dr Laurant Bica, “Kontributi çam ne visarin …”Giugno 2013).
Dionis filozofi, 1541-1611, është nga Paramithia e Çamёrisё. Murg i ri nё manastirin e Shёn Demetrios, Diohuni, nё veri tё Paramithisё. Shkoi pёr tё studjuar nё Padova të Italisë, ndoqi studimet pёr filozofi dhe mjekёsi. Nё kёto studime, ai ёshtё mbiquajtur “Filozofi” dhe pas pёrfundimit tё studimeve, shkoi nё Stamboll. Nё vitin 1591 u shugurua kryepeshkop nё Larissa. Kёtu ra nё kontakt me parinë lokale tё Pindit lindor dhe i bindi ata nё revoltë kundёr turqёve, duke pritur ndihma nga Perёndimi. Nё tё njёjtёn kohё, pushoi sё paguari taksat e Sulltanit. Lёvizja u shtyp direkt, me pasoja tё dhimbshme. Dionisi shkoi nё Perёndim, te Papa pёr ndihma. Rreth vitit 1609 u kthye nё vendlindje, Paramithi, u strehua nё manastirin e Diohunit. Kёtu krijoi një forcё prej 800 luftёtarё dhe marshoi kundër Janinёs, me forca turke tё drejtuara po nga Paramithioti Osman Pasha. Nё pёrpjekje me të, humbi fitoren dhe u arratis nё momentin e fundit. Dionisi u fsheh nё njё shpellё nё breg tё detit, por u kap. Para gjyqit tha; “Unё luftoj nё mёnyrë tё lire kundër turturave dhe tiranisë tuaj”. Dionisin e ropёn sё gjalli, lёkurёn e tij e mbushёn me kashtё dhe e parakaluan nёpёr qytet, e qortuan si “skylosophos” (filozof qen) dhe jo si “philosophos” nё shtator 1611 ekzekutohet. (Joseph von Hammer, “Geshihte des Osmanishe…”, f. 442)

Abedin Dino lindi mё 5 prill 1843 nё Prevezë ose Nikopol. Preveza ёshtё ndёrtuar prej Piros dhe i vuri emrin e vjehrrёs së tij “Berenika”. Ushkatёrrua nga hordhite e Paul Emilit dhe u ndёrtua nga Oktavian Agusti. Në vitet 30 p. k. Abedini kreu shollёn Zosimea nё Janinё. Prej kёtu shkoi nё Stamboll, mbaroi shkollёn e lartё ushtarake dhe u caktua kajmekam nё Prevezё, nga ku kaloi nё shumё detyra tё larta. Mё 10 qershor 1880 u emërua Ministёr i P. J. tё perandorisё. Në këtë kohë, krijohet “Lidhja e Prizrenit” me figurat: Abdyl e Sami Frashёri, Ali pashё Gucia, Iljaz Pashё Dibra, Sheh Mustafa Tetova, Ymer Prizreni Abedin Dino etj., Ata i paraqitёn Qeverisë Osmane një memorandum, ku kёrkohej njohja e Shqipёrisё me katër vilajetet autonomi. Kongresi i Berlinit i bёri koncesione territoriale Greqisё, në kufirin turko-grek nё Epir dhe Thesali. Atёherë, Abedin Pash Dino, Abdyl Frashёri, Mehmet bej Vrioni, mblodhёn rreth 30.000 vullnetarё shqiptarё, pёr tё mbrojtur territoret e rrezikuara nga Greqia. Vilajeti i Janinёs nuk iu bashkua Greqisё deri nё vitin 1913. Abedin Dino, nё vitin 1905 vdiq papritur nё pallatin e kobshёm tё Jelldizit ne Stamboll.
Emri i Prof. Hoxha Hasan Tahsinit nga fshati Ninat i Konispolit (Filatit) Çamёri, ёshtё i dёgjuar jo vetëm pёr auditorin shqiptar, por për veprёn e bёmat e tij tё nivelit botёror edhe nё Perandorinё Osmane e nё atё franceze. Njё personalitet, qё krijoi Universitetin e parё Osman, njё pёrfaqёsues i shtetit Osman nё Francё, qё njihej pёrsonalisht me Napolonin e III, me akademikёt e Francёs sё kohës, si Lavuazerin. Ai ishte njё kryemёsues i tёrё lёvizjes shqiptare. Njё korife i dijes, si Sokrati i lashtё, i tillë ishte Hasan Tahsini ynё. Shteti Francez i propozoi ta bёnte rektor të Universitetit tё Bordosё.

Dora d’Istria, bashkohёsja dhe bashkёvendësja me rrёnjё, nga Parga e Çamёrisё, kaloi nga Lindja nё Perёndim dhe nё tёrё Evropёn Perёndimore dhe vdiq nё Firence tё Italisё. Ajo dha ndihmesё nё fushёn e letrave, jo vetёm pёr shqiptarёt, por pёr mbarё Ballkanin dhe pёr kombet e Evropёs. Kjo grua famoze, njihej me personalitetet mё tё shquara tё Evropёs Perёndimore e mё gjёrё. Akademike, shkrimtare, publiciste etj. ajo nё tё gjallё tё vetё, hyri nё enciklopeditё e Evropёs, pёr mё tepёr ishte grua shkencёtare. Çamёt me krenari mund tё thonё “ishte nga Epiri i Çamёrisë”. Xhaxhai i saj, apo Jon Gjika, ishte themeluesi i Akademisë Rumune tё Shkencave, pёrkrahёs dhe mbёshtetёs i pakursyer i shoqatave shqiptare nё Rumani, gjatё Rilindjes Kombёtare. (L.Bici 2013 Antiçita Kontributi çam).

Legjendari Haxhi Mehmet Dalani, bir i Çamёrisё nga Konispoli – Heroi i Libanit dhe i Kretёs. Lindi nё Konispol mё 1775, ishte personalitet i shquar krahas Marko Boçarit dhe Ali Pashё Tepelenёs. Haxhiu ra duke luftuar mё 18 maj 1828 nё krye tё 800 luftёtarёve shqiptarё çamë, qё udhёhiqte nё luftё, nё ndihmё tё popullit grek pёr çlirimin e ishullit tё Kretёs nga pushtuesit osmanë. Shkrimtari i madh grek, Niko Kazanzaqi, i kushtoi kёtij heroi librin voluminoz “Ja vdekje ja liri”. Por autori si grek i shtirё nga ortodoksizmi, pas vdekjes sё tij, ia ndryshoi emrin nga Mehmet nё “Mihal”. Kёtu kemi njё manipulim tё hapur tё kishёs greke, tё regjistruar nё enciklopedin greke nё vitin 1931, si hero grek, nga Haxhi Mehmet Dalani, nё “Haxhi Mihal Dalani”.
Po nga Konispoli, kemi figurёn e Muhamet Kuçukut, me veprёn e tij kryesore “Erveheja”. Dhe valltarin e madh Osman Taka, qё me kёtё emёr njihet edhe vallja e tij, e cila ёshtё nje perlё botërore. ( Kotini, “Tre gurёt e zez nё Prevezё”, bot. 2000, f. 591.)
Vëllezërit Zosimea. Nuk mund tё le pa pёrmendur vёllezёrit Zosimea, shqiptarё tё Janinёs, qё punuan, jetuan dhe vunё pasuri nё Rusi, nё Odesё. Ata ngriten vatrёn e kulturёs nё Janinё të quajtur “Zosimea” nga Çamёt, pёr çamёt shqiptarё. Aty u shkolluan njё pjesё e rilindasve tanë si: Jani Vreto, Ismail Qemali, vёllezёrit Frashёri, pёrfshi dhe Abedin Dinon, qё u bё ministrër i jashtem i Perandorisё Osmane dhe ishte njëkohёsisht edhe kryetar i lidhjes sё Prizerenit pёr Jugun e Shqipёrisё. Dallohen si diplomat Rasih Dino me tё bijёn, Lejlanё, që nё Konferencёn e Versajёs, bёnё tё pamundurёn pёr tё shpёtuar Çamёrinё. Por mё kot. Veshi i Evropёs ishte shurdh dhe oreksi i fqinjёve s’kishte kufi. Djali i Rasih Dinos, Ali Dino, piktor i shquar, do tё mbronte çёshtjen çame nga brenda parlamentit grek (si deputeti i tij). Nё Panteonin grek, ku shumica e figurave janё tё gjakut shqiptar, ka edhe shumё çamё si Marko Boçari i Sulit dhe Kostandin Kanari i Pargёs e tj.

Marko Boçari lindi mё 1790-1823 nё Sul tё Çamёrisё. Nё moshёn 19 vjeçare, më 1494, shkroi njё fjalor, me fjalё shqip dhe me 1700 fjalё greqisht, me 119 faqe, nё ndihmё tё suljotёve tё shpёrngulur nё shtatë ishujt e Greqisё. Marko Boçari ishte njё udhёheqёs heroik, nё kryengritjen shqiptaro-greke pёr liri e pavarёsi. U caktua komandant ushtarak i Greqisë Perёndimore. Mbante fjalime tё zjarta nё gjuhёn shqipe, ra heroikisht nё gusht 1823. Adhurohej nga Viktor Hugoi, i cili e krahasoi atё, me heronjtë mё tё spikatur tё historisë. Lordi anglez Bajroni, mbajti njё fjalim prekёs dhe shumё emocional, duke e quajtur Marko Boçarin, legjenda e Çamёrisë.

Kostandin Kanari, lindi, 1790-1887. U dallua veçanёrisht si detar dhe luftёtar i shquar në betejat kundёr flotёs turke. Vetё Kosta i ka vёnё zjarrin anijes sё admiralit tё flotёs turke, ku gjetёn vdekjen 2.300 marinarё turq. Ai ka hyrё nё histori si “Admiral”. Kanarёt e Pargёs, tё Çamёrisё, emigruan, njё pjesё nё Gjenovё dhe Korsikё nё shek XIV. Kanari u bё ministёr dhe kryeministёr i Greqisё, vdiq nё Kipseli tё Athinёs, mё 3-9-18715.

Mitrush Kuteli (Dhimitёr Pasko) rrjedh nga fisi shqiptar Kuteli, nga Arta e Çamёrisё. I ati Pandi, i biri Pasko Kutelit, u shpёrngul nё fillim tё shek 19 pёr nё Rumani, mё vonё erdhi nё Shqipёri, nё Pogradec. Kёtu lindi Mitrushi, mё 13 shtator 1907 – 4 maj dhe vdiq më 1967. Ai u shkollua nё Selanik e mё vonë nё Bukuresht, nё Akademinë e Shkencave tё Larta Ekonomike, ku mori titullin “Doktor i Shkencave Ekonomike, Bankare e Monetare”. Kjo degё i hapi perspektiva pёr njё karierё tё shkёlqyer, profesion tё cilin e ushtroi nё Rumani e nё Shqipёri. Krahas kësaj, ai pёrparoi shumё nё fushёn e letrave, duke u vlerёsuar si njё kapacitet intelektual i veçantё. Bashke me Ernest Koliqin, ai ёshtё themeluesi i prozёs moderne shqipe.

Kolё Idromeno. I ati i tij, quhej Arsen Andre. Familja e tij ishte nga mё tё njohurat e Pargёs sё Çamёrisë, i vendosur nё Shkodёr, ku u martua me Roza Saraçin, nga njё familje qytetare shkodrane. Kola lindi me 15 gusht 1860 dhe vdiq më 12 dhjetor 1939. Kolё Idromeno ishte piktor, arkitetkt, urbanist, fotograf, skenograf, siparist, muzikant, kompozitor i kёngёve shkodrane. Gjithashtu ishte dhe nismëtari i shfaqjeve tё para kinematografike nё Shqipёri. Nё vitin 1875, filloi studimet pёr pikturё në Venecia tё Italisё. Mё 1878 iu bashkua lёvizjes patriotike tё “Lidhjes së Prizrenit”. (Shqiptaria.com 24 gusht 2013, nga A. Hado).

Papa Kristo Negovani, lindi më 1875 dhe u vra barbarisht nga grekët mё 12 mars 1905. Eshtё nga Negovani i Follorinёs, Çamёri. Ky e ktheu shtёpinё e tij nё shkollё shqipe dhe kishёn nё meshё tё gjuhёs shqipe. Tё dilje në atë kohë aq i vendosur para shovinizmit tё tёrbuar grek, me flamurin e patriotizmit shqiptar nё dorё, si Papa Kristo, ishte njёsoj sikur tё hidheshe nё grykёn e mitralozit tё Armikut.
Mё 10 shkurt 1905, erdhi vetё nё Negovan kryeagjenti i Patrikanёs, dhespoti i Kosturit, Karavangjeli, por Papa Kristo, si zakonisht e tha meshёn shqip edhe para dhespotit! I egёrsuar nga ajo qё i panё sytё, “njeriu i zotit” doli nga kisha duke mallkuar priftin: “Mos tё gjetë e nesërmja!”. Dhe urdhёroi fshehtas çetёn andarte tё Jan Bullatёs, qё mbrёnda 24 orёve tё vriste 25 veta. Mё 12 mars 1905, nё orёn 3 tё natёs ata vranë Papa Kriston dhe katёr tё tjerё, duke i copëtuar me sopatë. (R. Bebo “Ddona …”, bot 2008, f. 338).

Sabri Preveza, është financuesi i gazetave qё botoheshin jashtё vendit, nё mbrojtje tё nteresave kombёtare si “Drita e Sofjes”, “Liria” e Selanikut etj. Kur u caktua mësues i gjimnazit turk nё Prevezё, ishte ndёr tё parёt qё dha mёsimin nё gjuhёn shqipe. Shkriu gjithë pasurinë pёr gjuhёn shqipe. Dhe vdiq nё mjerim tё madh, nё Sarandё më 1925.

Spiro Xhakulla Lindi nё fshatin Potam tё Paramithisё, me 1887-1944. Kreu studimet pёr drejtёsi nё Athinё. Filloi punёn si Avokat nё Paramithi. Njihej me figurat e kohёs si Ismail Qemalin, Fan Nolin, Hasan Prishtinёn etj., Nё kёshillin e pёrgjithshёm tё Camёrisё, në vitin 1943 u zgjodh anëtar pёr Drejtёsinё. U arrestua nga zervistët mё 27 qershor 1944. E nxorёn nё gjyq, ky refuzoi tё pёrgjigjej nё gjuhёn greke, pёr kёtё kёrkoi pёrkthyes. Trupi gjykues dhe prokurori po çmёndeshin nga zёmёrimi. I sollёn pёrkthyes pёr gjuhёn shqipe dhe filloi tё pёrgjigjej “Unё jam shqiptar dhe luftoj pёr Shqipёrinë” … Iu dha dёnimi: “I lidhёn tё dy kёmbёt me litar dhe njё kalorёs e tërhoqi xvarrё pёrgjatё kalldrёmit tё qytetit, duke e çuar te vendi i pushkatimit. Ky ёshtё shqiptari i madh Xhakulla.

Asaf Ajdonat Çami, Veprimtar i shquar i arsimit shqiptar (1888 1965). Lindi ne Paramithi. Kreu studimet e larta për mjekësi (kirurgji). Ngriti klubin e Paramithise dhe Margëllëçit. Së bashku me patriotin Spiro Çhalluka, organizuan qёndresёn heroike nё shkallёn e Paramithisё, kundra forcave greke mё 1913. Pas pushtimit tё Çamёrisё nga Greqia, u vendos nё Konispol. Ku u shёrbeu si mjek i banorёve pa pagesё. Mё 23 qershor 1921 i dërgoi njё letёr sekretarit tё pёrgjithshёm tё Lidhjes sё Kombeve, pёr kёrkesёn e tё drejtave tё kryengritёsve tё Kosovёs, Shkodrёs, Çamёrisë e Maqedonisё. Kjo kërkeseë ishte e firmosur nga Asaf Çami, Bedri Pojani, Kol Batri etj. (Shoqata kulturore shqiptare “Migjeni”, Lubjanë 1990).Ai ishte shok i Dr. Omer Nishanit, Muharem Rushitit, Riza Cerovës, Salih Çekës.
Qenan Musareja, nga Meçova e Grebenesё (Çamёri), ёshtё pёrfaqesuesi i Shqipёrisё nё Lidhjen e Kombeve. Marrëveshja e fshehtё greko-turke pёr kёmbimin e popullit çam në trojet e veta, me grekёt nga Azia e Vogёl, u zbulua nga Fan Noli dhe Faik Konica, tё cilёt pёr kёtё padrejtësi hartuan njё letёr të krerёve tё Çamёrisё dhe ia dhanë fshehtas Qenan Musaresё pёr të protestuar në Lidhjen e Kombeve. Ky forum dёrgoi njё komision qё drejtohej nga spanjolli Delon pёr tё verifikuar gjёndjen nё Çamёri. Ai u prit nё fshatin Grykohor nga paria e vendit prej Tehir Metes, Kadri Sadushit, Bido Dules etj.
Deloni pyeti: “Pse disa thonё jemi turq dhe disa thonё jemi shqiptarë? “ E thonё qё jemi turq nga frika- i tha Kadri Sadushi, – nga trajtimi jashtёzakonisht i keq qё na bёn greku. Ata nuk u rezistojnё dot masakrave! Janё frikёsuar nga vrasjet. –Po pse, aq shumё ju rrezikon greku juve ?. –Ne kemi marrё parasysh edhe humbjen e jetёs sonё, vetёm kombёsinë shqiptare nuk e ndёrrojmё. Aq shumё rrezikojmё, saqё tani qё do tё dalim prej kёtej, nuk e dimё nёse do tё vemi gjallё nё shtepitё tona!..Qё tё bindeni ju zoti kryetar, Unё jam vetё i dytё vёlla. Mua mё thonё Kadri, jam shqiptar dhe e kam marrё parasysh vdekjen. Tjetrit ia thonё Shefik, ai ёshtё nga ata qё nuk rrezistojnë dot dhe thotë, jam turk. Merreni Shefikun dhe silleni kёtu, pyeteni se çfarё gjuhё di tjetёr nё botё, po dijti njё fjalё veç gjuhёs së nёnёs, jam dakord pёr çfarёdo vendimi qё tё merrni ju. Kjo provё do tё tregojё sa tё rreme janё kёrkesat greke. Nё fakt kur u pyeten nga Deloni, mjafte çamё tё krishterё dhe myslimanё aty, dinin vetёm shqip, dhe aty për aty marrёveshja greko-turke u prish. Por prap, terrori e dhuna vazhdoi deri nё vitin 1924. Meritё e madhe pёr kёtё ka Qenan Musareja. (A. Kotini, “Tre gurёt…” bot. 2001, f. 259, V. I).

Muharem Rushiti. Duke filluar që nga Drenica e Epirit, deri në Çamёri, vendi ynë vuante varfërinë dhe dhimbjen krenare. Çeta e Muharem Rishitit, u ngrit në lëvizjen popullore të udhёhequr dhe drejtuar nga vetë Muharemi prej fshatit Koskё. Çeta e tij veproi nё vitet 1909 deri nё vitin 1920. Kryegritja nё jug, filloi pikërisht prej kёsaj çete mё 200 luftёtarё. (“Dielli”, dt. 31-8-1911). Ajo ndёrrmori njё udhёtim luftarak, nga Çamёria, deri nё Labёri. Bajo topulli nga Amerika i kёndonte: “Prite, prite, Kurvelesh / se tё vjen ndihmё Petriti. / Vjen mbi grekun shesh pёr shesh, / trimi Muharrem Rushiti.” (I. Hoxha, Q.I.C. f. 21). Çeta ka patur kёshilltar politik sekretarin e parë të shoqёrisё “Vllazёria” tё Filatit, Musa Hamit Demin. Mё 23-7-1911 mori pjesё nё luftime pranё fshatit Pronji dhe doli fitues. Mё 30 korrrik 1911, zhvilloi luftime me focat turke nё Sajadhё dhe nё fshatin Smartë tё cilat i shpartalloi. Njё seri luftimesh zhvilloi ndёrmjet lumit të Kalamait dhe lumit të Bistricёs gjatё viteve 1911-1914. Luftime tё ashpra zhvilloi me forcat greke nё Pleshavicё, nё Mallun dhe në Qeramicё, afёr Filatit. Nё Laberi zhvilloi luftime të ashpra nё luginёn e lumit tё Kardhiqit, në Qafёn e Skёrficёs dhe tё Livadhit, deri nё Rёzomё tё Delvinёs. Kur kryengritёsit esadistё pёrparonin drejt Vlorёs, Muharem Rushiti zuri buzёn e Vjosёs. Çeta me udhёheqёsin e saj mori pjesё nё luftёn e Vorёs nё vitin 1920. Fatkeqёsi, qё nuk pёrmёndet çetat e Çamёrisё me komandant Muharem Rushitin në “Luftën e Vlorës”. (I. Hoxha, “Enciklo.”, f. 547).

Faik Konica. Rrjedh nga një familje feudale nga Konica e Çamёrisё. Studioi nё Shkodёr, në Kostandinopojё, në Francё dhe në SHBA. Mё 1912 u diplomua pёr letёrsi nё Universitetin e Harvardit nё SHBA, me medalje ari. Me themelimin e Federatёs “Vatra”, mё 1912, ai u zgjodh sekretar i pёrgjithshёm i saj. Faik Konica dhe Fan Noli janё udhёheqёsit kryesor tё lёvizjes kombёtare shqiptare nё Amerikё. (“Agjensioni Floripress” shtator 2013).

Musa Demi, lindi nё Filat, më 1876, nё njё familje me tradita patriotike. U lidh ngushtё me patriotёt Mehmet Zeqirjanё, Sabri Prevezёn, Namik Delvinёt e shumë atdhetarё tё tjerё. Historia e Çamёrisё, indetifikohet nga figura tё mёdha tё shekujve tё fundit prej: Dinejve, Pronjatёve, Çaparenjve, Dematёve Sejkatёve e tj. Pena e Musa Demit, Mehmet Haki Sejkos, Qamil Izetit etj. dhe pushka e Muharem Rushitit, bёnё tё dëgjohej zёri dhe tё krijoheshin lidhjet me Klubin e Manastirit, me Kristo Dakon nё Bukuresht, me Rasim Dinon nё Prevezё.
Klubi i Filatit bёri tё pёrhapen klube nё tё gjithё Çamёrinё dhe u lidh me Klubet e Manastirit, Elbasanitt, Vlorёs, Gjirokastrёs. Krijuan lidhje me Kadri Gjetёn e Janinёs, Namik Delvinёn, Çerçiz Topullin. Morёn pjesё aktive nё mbrojtjen e Janinёs, ku gjithё treva e Çamёrisё luftonte kundër grekut, dhe fituan nё saje tё tradhёtisё sё komandantit armatёs qё mbronte Janinёn e Esat pashё Janinёs, Por Janina u pushtua mё 5 mars 1913. Kjo ështё humbja mё e madhe e vendit tone. Klubi i Filatit ndihmoi familjen e patriotit Papa Kristo Negovanit, të cilin greku e vrau nё vitin 1905. (R. Bebo “Dodona…”, bot. 2007, f. 355).

Osman Taka ka lindur(1848-1887).Vallja e Osman Takёs ёshtё njё nga mё tё bukurat dhe mё burrёroret e Çamёrisё. Ky patriot i kohёs, u kap dhe u burgos nё burgun e Janinёs, ku dhe u dёnua me varje. Para se ta varnin shprehu dёshirёn, për njё orkestёr tё luante vallen çame para litarit. Osman Taka nisi tё kёrcejё para valiut tё Janinёs dhe tё shoqes sё tij. Kur mbaroi vallja, e shoqia e valiut kёrkoi faljen e tij dhe atij iu fal jeta. Më vonë, do tё ishte Taip Madani ai, qё me kёrcimin e tij brillant nё Festivalin Folklorik tё Gjirokastrёs, nё tetor 1978, e bёri vallen e Osman Takёs njё nga vallet mё tё bukura dhe mё tё vlerёsuara tё atyre viteve.

Alush Taka, u shqua si politikan dhe patriot, mori pjesё nё shpalljen e pavarёsisё. Me batalionin e tij mori pjesë në Luftën e Vlorës, si zv/komandant me Riza Bebon. U zgjodh deputet nё kohёn e Nolit dhe tё Zogut dhe vdiq si deputet me mandat, nё vitin 1936..
Krerët e çetave kryengritëse bashkë me nga 4-5 delegatë të këtyre krahinave shkuan në ngritjen e flamurit në Vlorë, më 28 Nëntor 1912. Qeveria e Ismail Qemalit, vlerësoi ndihmesën e tyre dhe i ngarkoi me detyra: Alush Takën komandant, të garnizonit për mbrojtjen e qytetit të Vlorës dhe Namik Delvinën këshilltar për marrëdhëniet në ministrinë jashtme në Qeverinë e Vlorës. Por pas L.NÇl. Alush Taka u la nё harresё, tre nipërit e tij u dёnuan pёr agjitacion e propaganda me 54 vjet burgim njёri ndёr ta, ёshtё Skёnder Taka, partizan e mitralier trim, i batalionit Çamёria.

Sali Çeka lindi mё 20 gusht 1882 nё Filat tё Çamёrisё, nё njё familje atdhetarёsh. Kreu arsimin e mesёm nё shkollёn Zosimea tё Janinёs. Shkollen e lartё e bёri nё Istitutin Pedagogjik tё Bezansonit nё Francё. Mё 1913 vihet nё dispozicion tё Qeverisё Kombёtare tё Vlorёs. Mё 27 shtator 1913 emёrohet mёsues nё Normalen e Elbasanit. Me 1922 drejtor i Normales sё Elbasanit. Mё 1923 ispektor i pёrgjithshёm nё Ministrinë e arsimit nё Tiranё. Ka qёnё antari i grupit politik “As i pashës as i beut”. Botoi disa libra arsimore pёr shkollat fillore dhe tё mesme. Mё 1 shkurt 1925, vritet nё fshatin Selvias nё krahinën e Sulovёs tё Elbasanit, nga reaksioni feudal dhe forcat obskurantiste tё kohёs. (H. Zane, “Çamëria”, shkurt 2-2005).

Azis Çami, nga Filati i Çamёrisё shqiptare. U dёrgua nё akademinë ushtarake nё Torino tё Italisë, ku u diplomua si oficer artilerie. U kthye nё Shqipёri dhe u lidh me patriotët si: Ahmet Lepenica, Riza Cerova, Hysni Lepenica, Halim Xhelo etj. Nё vitin 1920 ai ishte 27 vjeç dhe nё pregatitjet pёr Luftёn e Vlorёs, u caktua Komandant i Artilerisё. Nё betejё u shqua pёr organizim dhe trimёri. Nё vitin 1923 e gjёjmё komandant tё zhandarmёrisё tё qarkut tё Vlorёs. Largohet me Fanolin pёr nё Vjenё, nё fund tё vitit 1924. Mё 1932, bashkё me Ndoc Gjeloshin, kryen antetat kundёr Zogut. Mё 1939, Azis Çami kthehet nё Shqipёri dhe merr pjesё nё forumin e Ballit Kombёtar. Mbas vrasjes së Hysni Lepenicёs, nё vendin e tij nё Vlorё caktojnё Azis Çamin. Mori pjesё nё Konferencёn e Pezёs mё 16 shtator 1942. Udhёhoqi me trimёri forcat nacionaliste tё Ballit Kombёtar bashkё me Skёnder Muçon, Ramazan Jaranin etj, deri nё ditën e antetatit mё 14-12-1943. Rexhep Çami e poetizon: “Ah! Moj Çamёri e mjerё! / Pate fat tё mallkuar! / Qё tё hodhi nё skёterrё, / te armiku i tёrbuar. / Shkabё e zezё me dy krerё, / sot u nis tё fluturojё. / Pёrmbi juve do tё bjerё. / Armikun ta copëtojё.”

Rexhep Plaku, i biri i Aqifit dhe i Shuquranes, lindi mё 1898, nё Konispol, Rexho Plaku dhe Mustafa Qilimi gritën nё kёmbё gjithё pellgun e Delvinёs nё Lёvizjen Nac.Çl. Rexhua u caktua antari i shtabit tё Zonёs sё Parё Operative Vlorё-Gjirokastёr dhe komandues direkt i Pellgut tё Delvinёs, Nё kёtё Zonё u ngritën batalionet “Çamёria”, “Thans Ziko” dhe “Pandeli Boçari”. Nёn komandën e Rexho Plakut dhe të Komandantit tё batalionit “Çamёria” Haki Rushitit, u zhvillua lufta kundër gjermanёve nё Konispol, gjatë pёr 55 ditëve gusht – shtator 1943. Nё njё ditё maji tё vitit 1946, ai e pa veten të arrestuar nga Sigurimi i Shtetit Shqipёtar. Udhёheqёsi i krahinës, Rexho Plaku, patrioti me influencё tё padiskutueshme nё atё zonё, trimi me fletё, demokrati nacionalist, mbante nё jakёn e xhaketёs shqiponjёn. Kjo, do tё qe fajёsia e tij…Kёtu do tё fillonin ndjekjet, qё nё ditët e luftёs do ta shpinin nё arrestimin e befasishёm nё majin e vitit 1946, duke udhëtuar nga Konispoli pёr nё Delvinё, tek Ura e Bistricёs dhe pikёrisht nga oficeri i armёs sё zezё Gjolek Alia, pasi e ftoi të hypte nё veturёn e sigurimit. Afёrsisht, atje ku ai kishte pritur me armë në dore pushtuesit fashistё, atje do ta arrestonin me vendim tё Gjykatёs Ushtarake të Gjirokastrës Nr. 200 date 17.2.1946, me akuzën: “I prekur nga reformat, ka hapur parulla disfatiste ndёr elementёt e pakёnaqur nga reformat dhe nё bazë tё neneve 14,15,18, tё ligjёs Nr. 41 tё datёs 14.1.1945 dhe nenit 1 tё ligjit nr. 21 tё datёs 15.12.1944 u dënua me vdekje, humbjen e tё drejtave qytetare e politike, konfiskimin e pasurisё sё tundёshme e tё patundёshme…
Me shkresё Nr. 539 te Dt.18.12.1946, denimi me vdekje i kthehet me 30 (tridhjetë) vjet burg. Trimi i Jugut vuajti 34 vjet burg, familja e tij nga viti 1961 deri nё vitin 1984 (24 vjet) jetoi nё internim. Sapo u lirua nga burgu, mё 1 Mars 1981, u dёrgua nё breg tё kёnetёs sё Karavastasë tё Lushnjes, nё vendin ku ndodhej e internuar e shoqja Merushe Plaku, i birit Agim Plaku dhe vajzat… Jetoi vetёm 3 muaj pas daljes nga burgu dhe shkoi nё amshim, i ngarkuar me shumё dhimbje e dёshpёrim… Është dekoruar nga Kuvendi Popullor i RPSH. me “Urdhёrin e Flamurit”. Kёshilli i Bashkisё sё Konispolit, i dha zotit Rexho Plaku (pas vdekjes) titullin “Mirёnjohja e Konispolit” me kёtё motivacion:
”Nё shёnjё mirënjohje pёr kontributin e paçmuar tё dhёnё gjatё Rezistencёs Frontale 55 ditore tё popullit tё Konispolit kundër pushtuesve gjermanё, si pjesё aktive e Luftёs Nacional Çlirimtare.”

Haki Rushiti, Lindi mё 13 maj 1905 nё Konispol. Bashkë me Hazis Çamin mbaruan shkollёn e oficerëve nё Itali ku u diplomua me gradёn toger pёr artileri. Ishte pёrkrahёs i Nolit dhe komandant i xhandarmёrisё nё Lushnjё. Kur erdhi Zogu nё fuqi, e pushoi nga puna. U bashkua me Barjam Curin, Luigj Gurakuqin, Fan Nolin, Qazim Koculin, Hasan Prishtinen etj. Mbas 10 vjeteve u kthye mori pjesё nё kryengritjen e Fierit më 1937. Dёnohet nga Zogu me 15 vjet burgim. Pushtimi fashist e gjeti nё Konispol. Mori pjesё nё Lёvizjen Nac. Çl. ku u caktua Komandant i batalionit “Çamёria”, me 2 shkurt 1943. Mori pjesё nё njё seri luftimesh dhe sidomos nё luftёn 55 ditore kundra gjermanёve, duke mbrojtur Konispolin dhe kufirin jugor, nga 5 gushti deri mё 30 shtator 1943. Kundёrshtoi urdhёrin e ndërimit tё emrit tё batalionit nga “Çamёria” nё “Thoma Lulo”. U thirr nё Zall tё Kuçit, nё Kurvelesh, nga “Shtabi i Zonёs Operative” Vlorё-Gjirokastёr prej Hysni Kapos dhe Dushan Mugoshёs. Haki Rushit shkoi me 15 trima çamё. Deklaroi hapur se nuk i zbatonte urdhёrat e veles sё Parisit. Sipas tё dhënave, delvinjoti Iljas Ahmeti (Personalitet i lёvizjes Nac. Çl.) i tha Hakiut: “Ik se do tё vrasin, kanё caktuar Habib Isufin tё të vrasi.” Atëherë Hakiu u aratis pёr nё Greqi dhe prej kёndej shkoi me familje nё Amerikё, mё 5 maj 1955. Kur sapo zbreti nga avioni e priste njё zonjё. “Ajo na pa – thotё Fiqiretja e shoqia e Hakiut,- dhe tha: Kush ёshtё Haki Rushiti nga ju! -Mё duket se jam unё, iu pёrgjigj Hakiu.- Unë jam e “Ballit Kombёtar” e Mit’hat Frashёrit, erdha t’ju shoqёroj juve! Nё testamentin dhe porosinё e lёnё nga Mit’hat Frashёri emri juaj figuron nё ata persona, qё duhet tё kujdesemi tepёr pёr ju”. Mё 25 maj 1965, Hakiu ndërroi jetё, nё Nju Jork SHBA. (R. Bebo “Dodona…”, bot. 2007, f. 591).

Bilal Xhaferi (1936-1986) Atika, e motra e Bilalit rrёfen: ”Bilali nuk njohu kurrё as fёmijëri e as rini! Ne ishim pesё fёmije. Nёna na vdiq shumё e re, nё vitin 1943, Bilalin e la 8 vjeç. Pas dy vitesh na pushkatuan babanё! Na mori gjyshi nё shtёpinë e tij, tё na rriste. Unё isha mё e vogla. Babai mё la katёr vjeç. Gjyshi ishte plak dhe i verbuar nga sytё. Jetonim nё njё varfёri tё tmerrshme, plus edhe për shkak të luftës së klasave, nё fshat na pёrbuznin. Bilali, si vellai mё i madh, qё nё moshёn 10 vjeç, na u bё nёnё dhe babё. Pasi mbaroi katёr klase fillore, pёr dy vjet “gjezdiste” pёr tё punuar, qё tё na ushqente. Shkoi nё Sarandё, ishte 12 vjeç, filloi punё nё postёn e Sarandёs, duke shpёrdarё letrat dhe gazetat nё fshatrat e Vurgut, duke punuar 9-10 orё nё ditё… Bilali diskriminoi Ismail Kadarenё pёr librin “Dasma.” Pas kësaj, për t’i shpёtuar arrestimit dhe burgut u arratis nё Greqi, nё gusht tё vitit 1969, pёr tё shkuar nё SHBA. Dy vjet punoi nё gazetёn “Dielli” tё shqiptarёve tё Amerikёs. Nё Çikago themeloi gazetёn e Lidhjes Çame “Krahu i shqiponjёs”. Njerёz të panjohur e sulmuan me thikё nё Nju Jork. Sigurimi i shtetit komunist shqiptar kёrkonte vdekjen e tij dhe tё veprave që kishte shkruar. Iu dogj shtёpia dhe gjithё dorёshkrimet. Vdiq nё rrethana tё dyshimta, pas njё operacioni nё kokё mё 1987 nё Çhikago. Ja, si shkruante ai për emigrimin e çamëve te ndjekur nga zervistet grekë:
“Na tregojnё drejtimin plumbat qё vёrshojnё nё errёsirё,
Na ndriçojnё rrugёt flakёt qё gjithё tokёn kanё pёrpirё…
dhe rrugёt zgjaten e zgjaten për në veri.
Ne, popull muhazhir ecim nёpёr shi…
Lamtumirё Çamёri!” (Forumi Shqiptar”, 24-4-2002)

Qamil Buxheli, nga fshati Pandalejmon i krahinёs së Çamёrisë, nёnprefekturёs sё Konispolit. Poema pёr Çamёrinё është njё kryeveper e tij. “Çamёria Trime” O. Çamёria trime!/ O Çamёria trime! / O motra Çamёri! / Evropa t’la jetime, / por s’iu pёrule ti. /Me burra e gra suljote, / me djem qё tundin malet, / me vajza shtojzovalle. / Ti çave tramundanat. / E theve çdo pusi./O motёr Çamёri! / O trimja Çamёri! / Njё shekull zё e ngryset, / qёkur, si shqipe mali, / me zёmer tё zhuritur, / pёrmbi folen e prishur / qёndron dhe sot nё qiell. / Rikthimin duke pritur! / Ti mbahu, motёr, mbahu, / se dita shpejt do vijё. Nё tokёn e pa sosur. /Me gjak e djersё brumosur. Me varret e tё parёve. / Me gjuhёn e shqiptarёve. / Me gjuhёn prej bilbili. / Qё kёndoi Naimi / nё atё kohё plot manxuranё, / dafina dhe ullinj. / Do zbardhё dita motёr. / Pranvera do tё vijё! / A mёdёgjon moj motёr? / Do kthehesh pёrsёri.
Qamil Buxheli, është njё ndёr penat mё tё spikatura tё humorit shqiptar. Ka ndёrruar jetё nё moshёn 82 vjeçare. Autor i njё sёre romanesh saterike, tregimesh, pamfletesh. Qamil Buxheli ishte intelektuali dhe shkrimtari qe i fali Shqipёrisë, humorin modern, qё diti ta trasformojё humorin nё tregime, skica, romane, artikuj ashtu dhe nё komeditё qё shkroi. Kryeredaktor i revistёs sё njohur “Ylli”, antar i kolegjumit tё revistёs “Hosteni”. Ai dinte tё pёrcillte edhe njё fenomen tё trishtuar tё shoqёrisё pёrmes humorit tё tij. Qamili nuk ishte njё intelektual i mbyllur, ai ishte njё njeri aktiv nё lёmin e letёrsisё, nё problemet shoqёrore dhe politike duke dhёnё mendime shumё tё vyera.

Teme Sejko, lindi mё 25 gusht 1922 nё Konispol dhe mbaroi gjimnazin. Në dhjetor të vitit 1942, doli partizan vullnetar, nё Çetёn “Çamёria” Më 2 shkurt 1942 caktohet pёrgjegjës i rinisë sё çetës. Nga muaji prill 1943 kalon nё brigadёn e Parё. Mё 29 nёntor 1944 caktohet zv/komisar i brigadës XVII. Mё 1945-1948 dërgohet nё Akademin ushtarake “Frunxe”. Nga viti 1949-1955 bëhet drejtor i zbulimit nё ministrinë mbrojtjes dhe prej vitit 1955-1958 studion nё Akademinë Ushtarake “Voroshillov” nё Moskё. Nё verёn e vitit 1960, doli nё skenё “Komploti i grupit çam” me Teme Sejkon nё krye. Një skenim i pёrsosur pёr ti vёnё “kazmёn Çamёrisё”.
Çfarё tё presёsh, kur strumbullari kryesor, i tё dhёnave pёr komplotin imagjinar tё vitit 1961 ishte vetё Kosta Fili, i futur si agjent grek (nё organet tona tё sigurimit.) Pas ekzekutimit, Teme Sejkos, i pushkatohet djai i madh, Sokoli, Shpresa e shoqia e Temes hidhet nga ballkoni dhe vdes, kurse djali tjetër, Mondi, burgoset. Figura tё tjera të Çamёrisё ekzekutohen si: Taho Sejko, Tahir Demi, Sami Murati, Ilmi Seiti, mё pёrpara Ali Demi etj, nga viti 1961, deri nё vitin 1991, periudhё e cila i shoqёroi çamët nё Shqipёri, me njё pёrbuzje dhe depersonalizim të paparë nё çdo kёnd tё Shqipёrisё.

Niko Stillo Lindi mё 19 prill 1946, Shqiptar nga Preveza, me banim nё Gjermani. Vepra e tij e fundit “Etruskishte-Toskёrishte”, ështё pritur dhe pёrcjellё me nderime nga Akademia e Shkencave dhe Arteve tё Kosovёs. Ka ligjёruar nё shumё konferenca shkencore. Argumenton shkencёrisht se nё themel tё mitologjisё greke, ёshtё mitologjia pellazgo-iliro-shqiptare. Niko Stillo, na tregon nё vitin 2011-2012 se “Etruskёt flasin shqip”. Nёpёrmjet toskёrishtes-çamёrishtes shpjegohen rreth 140 tabela me mbishkrime etruske tё gjetura nё Itali, Nikua i ka deshifruar ato tё gjitha. Zotёrues i katёr fakulteteve, Profesor Niko Stillua, ёshtё njё enciklopedist e erudit i shquar. Nga arkivat greke, ka nxjerrё nё dritё, tapinë e ishullit Hidra, e cila flet shqip. Ai i jep rёndёsi fjalorit tё Dhanil Voskopojarit dhe fjalorit tё Panajot Kupitorit, fjalorit greqisht-shqip të ishullit Hidra. Nikua shtё stёrnip i Marko Boçarit. Ai studio rilindasit e hershёm, si Angjelica Palin (kjo zhvilloi aktivitetin e saj nё Evropё njëlloj si Dora D’ Istria). Studioi figura të tjera, si Peshkopin e Paramithisё Anthin Caco, që erdhi mё vonё nё krye tё Patriakanes nё Stamboll. Ky dijetar çam botoi nё gjuhёn shqipe Ungjillin. Pёrmendim Anastas Kulluriotin qё kish mbaruar Universitetin e Harvardit nё shek. XIX. Gjuhëtarin akademik, arvanitasin Petro Furiqi, Antonio Bellushin, Jorgo Maruga folklorist, Vangjel Llapi, Aristidh Kola, Jorgo Miha, Jorgo Jeru etj. Të cilët luftuan pёr tё drejtat e arvanitasve nё Greqi pёr një makrokomunitet disa milionesh dhe të qindra, mijёra çamёve ortodoks, qё jetojnё nga Preveza e Arta deri nё Filat.
Niko stillo ёshtё brumi i rilindjes, dhe pёrfaqёsuesi i denjё i tyre.. (Forumi Shqiptar 6-11-2012).

Ibrahim Daut Hoxha, Ka lindur mё 15 prill 1923 nё Konispol. Lufta Nac. Çl. e gjeti nё maturёn e pjekurisё. Partizan i parё nё çetёn Çamёria, mё vonё nё brigaden e VI dhe officer i shtabit të brigadёs. Filloi dhe mbaroi shkollёn pёr armёn e artillerisё. Pёr mendime antisovjetike, u arrestua nё vitin 1959. Mё vonё Ibrahimin e gjёjmё nё bankat e Universitetit tё Tiranës, në fakultetin “Histori Filiologji” të cilin e mbaroi shkёlqyeshёm, Ka botuar 12 libra me karakter historik nё pёrgjithёsi dhe nё vaçanti pёr Çamёrinё, duke shtjelluar 7 botime bashkëveprimi, kryesisht pёr Çamёrinё dhe rreth 900 punime historike. Ka marrë pjesë në mbi 85 emisione televizive, ka bërë mbi 40 kumtesa kryesisht historike, kushtuar mё shumё Çamёrisё, mbi 35 kёngё popullore çame nё radio Tirana. Kohёt e fundit nxori nё qarkullim “Fjalorin Encilopedik Shqiptar” me dy botime.
Ibrahimi ёshtё i biri i Daut Hoxhёs, luftёtarit trim tё Çamёrisё. Pёr Dautin po citojmё disa vargje nga Fatos Mero Rapaj:
“Daut Hoxhёn kush s’e njihte, / trim pёrmbi shumё trima, / dhrohomiti emёrmadh, / qё çante si vetёtima, / djaloshi qё zuri malet, / e me armё mbronte lirinë, / kundёr grekёve qё u derdhёn, / të grabisnin Çamёrinё./ …Tundej mali dridhej fusha, / digjej tёrё vendi flakё, / se luftonte Daut Hoxha, / ujqёrit ushtarё andartё.”

Rasim Bebo Addison Çikago prill 2014

U përurua muzeu dedikuar 11 shtatorit 2001

by

Obama : Muzeu 9/11 është: “Dashuria , sakrifica, dhe dhembshuria “/
Nga BEQIR SINA, New York City/
LOWER MANHATTAN NYC : Sot në qytetin e Nju Jorkut u bë inaugurimi zyrtar i Muzeut Memorial Kombëtar në vendin ku më parë qëndronin dy Kullat Binjake – World Trade Center, në shenjë kujtimi për viktimat e sulmit terrorist të 11 shtatorit të 2001.
Ky muze u bë i hapur këtë mëngjes( në datën 15 maj) vetëm për ceremoninë e inagurimit, ndërsa, për publikun do të hapet javën e ardhëshme më 21 maj. Hyrja gjatë kësaj jave është e lirë, vetëm për familjet e viktimave, por si doqoftë nëse do t’a vizitoni ju duhet të regjistroheni në internet për të rezervuar hyrjen, mbasi siç thonë zyrtaret e këtij muzeu kërkesat janë jashtëzakonisht të mëdha dhe të pa përballueshme, për momentin .
Për javët e ardhëshme biletat janë të shitura, mbasi interesimin më të madh e kanë turistët e huaj ose ata amerikan që vijnë nga shtetet e tjera. Kështu që zyrtarët e Muzeut Memorial Kombëtar, planifikojnë të ndjekin këtë urdhëresë deri në fund të tetorit.
Presidenti Barak Obama, ish Presidenti Bill Clinton dhe personalitetet e tjerë, ishin të pranishëm enjten në mëngjes, në Nju Jork, për një ceremoni emocionale në përkushtimin e e hapjes së Memorialit Kombëtar dhe Muzeut të 11 shtatorit në Lower Manhattan vendin ku më parë ndodheshin dy Kullat Binjake – Qendra Botërore e Tregëtisë .
Tre kryetarët e fundit të bashkisë së qytetit të Nju Jorkut, Bill de Blasio , Michael Bloomberg , dhe Rudy Giuliani, të ndarë dolën në podiumin ku më parë foli Presidenti Obama, me disa nga të mbijetuarit dhe familjet që humbën të dashurit e tyre në sulmin terrorist të 11 shtatorit 2001 të sjellin kujtimet e tyre të dhimbëshme .
Në një ceremoni solemne, Presidenti Obama foli përpara qindra të ftuarve, mes të cilëve kishte shumë prej atyre që humbën të afërmit në atë ditë tragjike të vitit 2011.
Presidenti Obama tha se Memoriali Kombëtar dhe Muzeu 9/11, do të ndihmojë amerikanët për të kujtuar dhe mos harruara kurrë, dhe për të treguar atë unitetin amerikanë në përgjigjen heroike ndaj tragjedisë, së sulmit terrosristë të ngjarjeve të 11 shtatorit 2001, në Nju Jork, Pentagon dhe Pensllvenia .
“Është një nder për ne për t’u bashkuar në kujtimet e të gjithë amerikanëve , që të kujtojnë dhe për të reflektuar , por mbi të gjitha për të riafirmojmë shpirtin e vërtetë të 9/11 e cila shkruhet në zemrën e çdo amerikani : “Dashuria , sakrificë, dhe dhembshuri “.Të gjithë ata që vijnë këtu do të gjejnë një përvojë të thellë dhe frymëzuese. Dua t’u shpreh mirënjohje të thellë të gjithë atyre që morën pjesë në ndërtimin e kësaj vepre të madhe, duke na dhuruar një vend të shenjtë shërimi dhe shprese,” tha Presidenti Obama.
Në një mesazh derguar në nderim të këtij muzeu edhe ish Presidenti George W. Bush, që udhëhoqi SHBA gjatë atyre gnjarjeve tragjike, afro një vitë mbasi ai kishte, ardhur në Shtëpinë e Bardhë, në përurimin e Muzeut Memorial 9/11 tha :
“Amerikanët që jetojn nëpër kujtimet e 11 shtator 2001, nuk do të harrojnë tmerrin apo heroizmin që kemi dëshmuar të gjithë së bashku në atë mëngjes. Muzeu Memorial 9/11 e në New York City, do të ruajë kujtimin e asaj dite për brezat e ardhshëm. Ajo do tënderojë sakrificën e atyre që humbën jetën e tyre dhe trimërinë e atyre që shkuan të shpëtoin të tjerët. Dhe kjo do të ndihmojë për të siguruar që kombi ynë kujton dhe reflekton nga mësimet të 11 shtatorit: se ajo që ndodh jashtë vendit mund të na ndikojë këtunë shtëpi, se e keqja është reale, dhe se guximi dhe dashuria jan triumf mbi terrorin dhe urrejtjen. Laura dhe unë falënderojm të gjithë ata që kan luajtur një rol në krijimin e kësaj historie frymëzues, dhe ne jemi të nderuar për të dërguar urimet më të mira për ata që punuan për kët muze për t’ia kushtuar 9/11 “.
Ish kryetari i Bashkisë së Nju Jorkut Michael Bloomberg, shpjegoi se përse duhej ngritur ky muzeum:
“Ky muze është vendi ku njerëzit vijnë për të kuptuar 11 shtatorin përmes jetës së atyre që u vranë dhe të atyre që nxituan t’i shpëtojnë. Ai do të bëjë që brezat e ardhshëm të mos harrojnë se çfarë ndodhi atë ditë dhe përse ndodhi”, tha zoti Bloomberg.
” Kjo është shpresa jonë më e madhe se kur njerëzit vijnë këtu dhe të shohin WELLS ‘ red bandana ata do të kujtojnë se si njerëzit e kan ndihmuar njëri-tjetrin atë ditë, nga më të vështirat . Dhe ne shpresojmë se ata do të jenë të frymëzuar për të njëjtën gjë në dy mënyra të mëdha dhe të vogla , ” tha duke folur në emër të famljeve të viktimave Allison Crowther , djali i të cilit ka humbur jetën në sulmet terroriste të 11 shtatorit në World Trade Center.

Një lule dhe një flamur amerikan qëndron në majë të emrave të viktimave në 9/11 Memorial/

-Muzeu Memoriali Kombëtar i 11 Shtatorit, në New York, do të hapet më 21 maj 2014 si institucioni kryesor ivendit në fjalë me eksplorimin e implikimeve të ngjarjeve të 9/11, dokumentimin dhe ndikimin e këtyre ngjarjeve të eksploruar me një rëndësi të vazhdueshëme. Në emër të shpirtërave të tyre, gjigandi i masmedias amerikane Conde Nast, ka deklaruar sot, se :” biletat për çdo vizitor janë falas(janë në dispozicion falas edhe për tu tërhequr edhe online) me 21 Maj në hapjen e Muzeut “Memoriali Kombëtar 11 Shtatorit” në Qendrën Botërore të Tregëtisë, në New York, njoftuan të mërkurën zyrtarët e kësaj kompanie.
Ata thanë se Condé Nast, është evntualisht edhe një nga sponsorët kryesorë të këtij muzeut , dhe është zotuar për të paguar për çdo biletë të qindra-mijëra njerëzve që pritet të marrin pjesë në hapjen e këtij muzeu . (Biletat janë ende në dispozicion për çdo vend të caktuar prej orës 09:00- të paradites deri në orën 7:00 të mbrëmjes pesë ditë të javës, sipas faqes së internetit të biletave . ” Ky është një kontribut i madh nga një partner i madh , ” tha Joe Daniels , presidenti i Muzeut Kombëtar të 11 Shtatorit” . ” Unë sinqerisht besoj se të tjerët do të jenë të frymëzuar në këtë mënyrë të veçantë nga bujaria – donacionet e Conde Nast, në mbështetjen e Muzeut Memoriali Kombëtar 9/11. Para fillimit zyrtar të hapjes së muzeut për publik , zyrtarët e këtij muzeu dekalruan sot se :”do të hapën një muze nëntokësore për gjashtë ditë , nga data 15 deri në datën 20 maj , si një respekt për anëtarët e viktimave të familjeve , dhe banorët e pjesës së Ulët të Manhattanit, vendit ku më parë ndodheshin Dy Kullat Binjake ose si thirreshin ndryshe Qendra Botërore Tregttare . Kjo kohë është menduar për t’u vizituar edhe prej punëtorëve të rimëkëmbjes që ishin në vendin e ngjarjes 24 orë në ditë pas sulmit për të ringritur qendrën. Zyrtarët e Muzeut “Memoriali Kombëtar 11 Shtatorit” në Qendrën Botërore të Tregëtisë, në New York, deklaruan gjithashtu se :” Pas 21 May dita kur biletat janë falas, bileta e muzeut do të kushtojnë 24 dollar, ndërsa do të jenë me ulje për , veteranët, studentët , të moshuarit deri në 50 përqind .
Organizatorët planifikojnë të ofrojnë pranim të lirë në netët e martë dhe e mërkurë nga ora 5 mbasdite deri në orën -8 mbasdite për të afërmit e viktimave të 9/11 por më parë se ata të shkojnë të vizitojnë muzen duhet të regjistrohen onile ose pranë zyrave të memorialit për pranim të lirë , thanë zyrtarët .
Muzeu do të përfshijë një ” In Memoriam “, e cila është e vedosur përr rreth dy ujvarave dhe është e rrethuar nga pllaka mermeri të zezë, me një lule dhe një flamur amerikan për çdo emër të 2,983 viktimave të dy sulmeve, që kan ndodhur në ish World Trade Center atë 9/11 dhe atë të bombës së 1993.
Në 11 shtator 2001, edhe kombi ynë – kombi shqiptarë, hyri edhe kësaj rradhe në historinë e heronjëve Amerikan, me tre emra, që do të mbeten simbol i kësaj ngjarje tragjike. Ata janë : Mon Gjonbalaj,Simon Dedvukaj dhe Rrok Camaj. Ata janë tre emra,të cilët do të kujtohen në mote, por në çdo përkujtimore 11 shtatori, si dëshmi e gjallë, se ne kombi shqiptarë – jemi Shqiptarë në rradh të parë, por,jemi edhe Amerikan.

9/ 11 Memorial – Muzeumi Kombëtar,
Muzeu bashkë me sheshin përkujtimor kanë kushtuar 700 milion dollarë dhe puna për ndërtimin e tyre zgjati shumë vite. Procesi i ndërtimit është karakterizuar shpesh nga probleme që lidheshin me kontruksionin dhe vonesat ndërkohë që ende vazhdojnë debatet nëse eshtrat e personave të paidentifikuar duhet të varrosen në thellësi të ndërtesës apo mbi tokë.
Muzeumi Kombëtare 9/11 Memorial & Museum, është i vendosura në një vend me sipërfaqe 6-akra në kompleksin World Trade Center, është një respekt në përkujtimin dhe nderimin e 2983 viktimave burra, gra dhe fëmijë të vrarë në sulmet terroriste të 11 shtatorit 2001 në Qendrën Botërore të Tregtisë. Duke përfshirë edhe disa nga materialet e gjetuara në aeroplanin që u rrëzua në Shanksville, Pennsylvania , dhe disa materiale nga Pentagoni, si dhe gjashtë vetë të vrarë në shpërthimin e Qendrës Botërore të Tregtisë në shkurt 1993 në New York.
9/ 11 Memorial – Muzeumi Kombëtar, është i projektuar nga arkitekti amerikan Michael Arad i kompanisë së Arkitektëve Handel në lidhje me arkitekturën e peizazhve të firmës Peter Walker dhe Partners. Muzeumi 9/11 është i dedikuar zyrtarisht për të përkujtuar përvjetorin e sulmeve më 11 shtator 2001. Arad dizajn dhe Walker u zgjodhën 6 vjetë më parë nga 5201 firma të cilat hynë në një konkurs të hapur ndërkombëtar, të iniciuara nga Korporata për Zhvillim (LMDC), në Manhattan për specifikimet e arkitektit Daniel Libeskind.
Dy pishina, secila rreth një acre me thellësi 30-këmbë krijojnë ujvarat artificiale më të më madha në ujëvarat në Amerikën e Veriut – Kaskadat e tyre janë të rrethuara me pllaka mermeri të zeza dhe çdo pllakë janë të skalitur me daltë emrat e 2.983 viktimave . Ngjitur me kaskadën janë vendosur 76 pllakat prej bronzi bashkangjitur në muret parapeme që formojnë skajet e ujvarave përkujtimore, të rregulluar në bazë të “adjacencies kuptimplotë” – një algoritm i zhvilluar prej projekteve lokale që përfshin afërsinë në kohën e sulmeve , dhe është në pëlqim të plotë nga rreth 1.200 kërkesa nga anëtarët e familjeve të viktimave.
Plaza Memorial – Sheshi Muzeal përreth ujvarave ofron një park natyral meditues, me një korije prej më shumë se 400 pemë të llojit White Oak, secila e përzgjedhur brenda një rreze 500- feet dhe të sjell nga tre vendet e sulmeve të 11 shtatorit 2001. Një korije e vogël mjaft piktoreske, e njohur si Glade Memorial, përcakton një hapësirë për tubime dhe ceremoni të veçanta.
9 – 11 Memorial Muzeu Kombëtar është i projektuar nga Dykers Craig dhe Kjetil Thorsen e Snøhetta, është planifikuar të hapet për publikun më 21 Maj 2014. Muzeu është i vendosur në një sipërfaqe mbi 110.000 metra katror të hapësirës, dhe do të ketë ekspozitë me historinë e 9/11 në ndërkohë që përmes ekraneve multimedia, arkivave, tregimet do të shfaqen skenat e ngjarjeve të 11 shtatorit 2001 dhe do të ketë një koleksion i objekteve monumentale dhe autentike të atyre ngjarjeve tragjike.

Këtu janë disa fotografi që ne kemi siguruar ekskluzivisht nga një turne vitin e kaluar, kur dyert u hapën vetëm për gazetarët e akredituar në New York.
Pishina e Jugut, duke kërkuar në veri në drejtim të hyrjes muzeut gjendet paneli i mermertë dhe emri i shqiptarit Simon Dedvukaj, pak më tej edhe dy shqiptarëve të tjerë Mon Gjonbalaj dhe Rrok Camaj/

Spaçi – Simboli i Qendresës Antikomuniste”

by

41 – vjetori i Revoltës së brugosurve politik të Spaçit në 21-23 maj 1973, për tre ditë me radhë, të burgosurit politik morën nën kontroll kampin dhe ngritën flamurin e kuq pa yllë. Pas shtypjes së revoltës, 4 të burgosur u pushkatuan, Skënder Daja, Pal Zefi, Dervish Bejko, dhe Hajri Pashaj, ndërsa dhjetëra të tjerë u dënuan me nga 25 vjet burg. Dëshmorët e Spaçit, ata martirët, të cilët pas Revoltës së Spaçit, u pushkatuan me gjyq special.
Nga BEQIR SINA, New York/
MANHATTAN NYC: Dy vjet më parë u zhvillua në qytetin e Statujës së Lirisë – the Statue of Liberty, New York, në kinemanë “The Producers Club” të Manhatanit, premiera e dokumentarit “Spaçi- Simboli i Qendresës Antikomuniste”, me skenar dhe regji të Pëllumb Lamaj. Një ngjarje, e paharrueshme kjo, kushtuar qëndresë më të madhe ani-komuniste, të borgosurve politik shqiptarë , në burgun famëkeq të Spaçit, në vendin kampion të lirsë në botë
Filmi dokumentar “Spaçi – Simboli i Qendresës Antikomuniste”, i ish të burgosurit politi Pëllumb Lamaj, është një rrëfim origjinal i ferrit në Shqipërinë komunite, ose historia e vërtetë e përvojës tragjike të shqiptarëve patriot, atdhetar dhe antikomunist, mbijetesës së tyre, si të burgosur politik, në burgun më famëkeq të Spaçit. Një burg ky që egziston edhe mbas mbas rënjes së diktaturës , por tani vetëm si rrënoja të frikëshme të filmave “horror – ghost”.
Filmi dokumentar, i Lamajt, ka një pamje për të kujtuar e për të mos harruar atë që ndodhi edhe në Shqipëri, për të sjellë dritë mes të tjerave, për të gjithë mitin e asaj ideologjie, dhe për të parë të vërtetën si i thonë shqip “të shohim gjëmën komunizmin në fytyrë”, edhe tani kur Shqipëria, mbas 23 vjet demokraci nderon me grushtë , (si Pandeli Majko, Edi Rama, Saimir Tahiri, Nasip Naço, dhe fëmijët e një shkolle të Përmetit që na kujtuan fotot e fëmijëve në Koren e Veriut). .
Për të kujtuar Spaçin- simbolin e qendresës anti-komuniste, shqiptare, atë ditë, ishin të pranishëm dhjetëra artëdashës shqiptar, shumica e tyre aktivist të njohur të komunitetit dhe anëtarë të familjeve të presekutuara politikisht, gjatë regjimit të Enver Hoxhës. Por, filmin e ndoqi edhe ish-kongresmeni republikan i New Yorkut, Joseph Dioguardi, presidenti i Ligës Qytetare Shqiptaro-Amerikane së bashku me Këshilltarja e Çështjeve Ballkanike, Shirli Klojes Dioguardi, (publiciste, analiste dhe shkrimtare amerikane), të cilët, (sidomos Shirli Cloyes DioGuardi e cila ka shkruar artikuj prestigjoz në shtypin amerikan për gjëmën e presekutimit komunist në Shqipëri, simbas rrëfimeve të atyre që vuajtën në burgune Spaçit) , kanë vite që punojnë për çështjet më të rëndësishme që preokupojnë shqiptarët në Ballkan.
Në një shkrim për burgun e Spaçit, zonja Diguardi shkruan se: “Një nga kënaqësitë e mëdha të jetës sime ndodhi këtë vit, kur kam marrë informacion në lidhje me një nga burgjet më famëkeqe të Enver Hoxhës, burgu në Spaç. Kjo më solli thotë ajo përsëri aty ku unë fillova në vitin 1996, por me vetëdije të ripërsëris se llogaridhënia ndaj një vendi të shkatërruar në fund duhet të bëhet. Në proces, unë u njoftova me Pëllumb Lamaj, i cili mbijetoi torturat, punën e vështirë, dhe burgosjen në Spaç për njëmbëdhjetë vjet. Që kur zoti Lamaj erdhi në Shtetet e Bashkuara, ai është përpjekur për të sjellë këtë burg në vëmendjen e botës në të mënyra të ndryshme”, ka shkruar në një shkrim analitik kohë më parë Këshilltaria e Çështjeve Ballkanike, znj. Shirli Cloyes DioGuardi, shkrimtare, publiciste dhe analiste amerikane.
Shirley Cloyes DioGuardi, Këshilltare e Çështjeve Ballkanike Lidhjes Qytetare Shqiptaro-Amerikane, shkroi po në gazetën Illyria një artikullin në tetor 2011, me titull “Rënia e zgjatur e komunizmit ne Shqipëri”: ku thuhej se “Ajo kishte ardhur në përfundim kohët e fundit se gabimi më i madh në Shqipërinë post-komuniste ishte se kriminelët e kohës së Hoxhës, nuk u sollën në gjyq dhe se vendi nuk krijoi një komision të nxjerrjes së vërtetës dhe pajtimit ….
“Numri i saktë i atyre që u internuan dhe u egzekutuan nën diktaturën e Enver Hoxhës mund të mos dihet kurrë. Ajo që dihet është se dështimi për ta konfrontuar mizorinë, fanatizmin, dhe instrumentet e terrorit të përdorura gjatë kohës komuniste, u ka mohuar të mbijetuarve shërimin dhe drejtësinë që ata e meritojnë. Gjithashtu, ka lënë plagë të thella në mendjen e popullit shqiptar dhe ka parandaluar Shqipërinë nga hyrja në Evropën demokratike. Koha ka ardhur për Shqipërinë, për të siguruar se mohimi i kujtesës nuk ka sukses, për tu përballur me punën e pambaruar të së kaluarës në mënyrë që të mos vazhdojë ta shtrembërojë te sotmen, dhe të fillojë të ndërtoje një të ardhme të re dhe të realizueshme: ka shkruar ajo.
Më tej në shkrim Shirli DiouGuardi, shkruan, se :”Pavarësisht debatit të vazhdueshëm të brendshëm, Shqipëria fatkeqësisht nuk ishte në mesin e kombeve ish-komuniste e angazhuar në dhënien e llogarisë së shumëpritur. Aty nuk ka pasur përmbyllje në formë publike – asnjë gjykim, asnje burgosje të torturuesve, asnjë komision të së vërtetës – vetem falje për aktbërësit. Hapja e arkivave komuniste është thelbësore për ti bërë të ditur botës atë që ndodhi nën regjimin e Hoxhës dhe për ti sjellur përmbyllje viktimave – mos ta përmendim faktin se kjo do të shtronte bazën për ti dhënë atyre njohje kombëtare dhe dëmshpërblim për vuajtjet e tyre.”
Siç ka shkruar figura e njohur letrare Ismail Kadare në hyrje të librit të Bedri Blloshmit të botuar në vitin 2010 që përshkruan vrasjen e vëllaut të tij Vilsonit dhe të Genc Lekës nga regjimi i Hoxhës:
“Komunizmi ka rënë në Shqipëri, por jo edhe pluhuri dhe duhma e tij. Vezët e gjarpërit ende janë gjithkund. Ato vazhdojnë të pjellin mashtrim, dhunë psikologjike, dhe veçanërisht urrejtje. Ato janë shpërndarë në partitë e së majtës e të djathtës, në partitë e vogla dhe të mëdha. Ato qëndrojnë syhapur për të siguruar mbrojtjen historike të diktaturës së rënë. Ato nxisin një kritikë sipërfaqësore, shpesh në nivel të poemave dhe artistëve, për të zhvendosur vëmendjen larg asaj që perbënte thelbin e sistemit: krimin e vërtetë.”
Ekspozimi i “krimit të vërtetë” kërkon konfrontim me të kaluarën komuniste të Shqipërisë – një konfrontim që kërkon së pari ndëgjimin e zërave të viktimave të Enver Hoxhës. Në vijim janë historitë gojore të tre shqiptaro-amerikanëve (Pëllumb Lamajt, Rajmond Sejkos, dhe Eqerem Mujos) që ia dolën të mbijetonin vite të burgimit në burgun famëkeq të Spaçit, ka shkruar Shirley Cloyes DioGuardi Këshilltare për Çeshtje të Ballkanit, Liga Qytetare Shqiptaro Amerikane më 6 qershor, 2012, në shkrimin e saj analitik:
“Mohimi i kujtesës: Eshtë koha për Shqipërinë të përmballet me të kaluarën e saj komuniste”
Ndërkohë që, sot në 41 vjetorin e kësaj gjëme që e ka emrin Ferri i Spaçit, në faqen e tij të rrjetit social Facebook, Pëllumb Lamaj – shkruan në kujtim të 21- 23 Maj 1973 , se :”Për herë të parë që kur çizmja sllavokomuniste kishte shkelur truallin tonë amëtar, në “Ferrin Dantesk” me emrin SPAÇ, do të ngrihej madhështor flamuri kombëtar me shkabën dykrenore, flamuri Skëndërbeut, i Rilindasve,i Ismail Qemalit dhe i gjithë Dëshmorëve të Shqipërise Etnike, pa yllin e turpit sllavokomunist, pa drapër e çekanin bolshevik….dhe pranë Flamurit , të përbashkuar me lotë në sy, do të këndohej Hymni Kombëtar…… As breshëritë e mitralozeve , as klithmat e hijenave të kuqe – nuk mund të mbysnin ato zëra që simbolizonin Lirinë……Zjarri idealit kombëtar dhe rezistencës antikomuniste ishte gjallë……….Dhe, sot, për ironi të fatit , pjella e atyre që lyeu duart me gjakun e bijeve më të mirë të Kombit , pasi ka gllabëruar pushtetin ekonomik e politik, të përkrahur dhe nga bota e qyteteruar, që gjithmonë “bën pazare”, i ka nxjerrë jashtë ligjit këta Martirë të Lirisë…….Drejtësia e vonuar, është drejtësi e mohuar…. Dhe ndërgjegjia e gjymtuar e Kombit shqiptarë, vazhdon të zvarritet e të brohoras, të votoj fatkeqësinë dhe mjerimin e vet…………!”
Pëllumbë Lamaj, i cili është dhe autori i filmit dokumentar “Spaçi – Simboli i Qendresës Antikomuniste”, duke folur rreth këtij filmi, ka thënë : “Ky film është bërë, për të parë një pjesë të asaj vujatje të madhe, që kalova unë dhe shokët e mi – në burgun më të tmerrshëm në Shqipëri, burgun e Spaçit. “Në filmin “Spaçi; Simboli i Qëndresës Antikomuniste”, ka pohuar ai unë kam realizuar një amanet ; “Të cilin ua pata thënë atyre të burgosurve shokëve të mi të burgut, se një ditë po dola gjallë, nuk do të vdes pa i treguar këto të zeza që po vuajmë”.
Dhe ka rrëfyer ai : se “këtë, u thoja atyre do ta bëj një ditë, të arrijë, të tregojë, se ne edhe ju që jemi në këtë burg të tmershëm e “duam lirinë, bile më shumë se ata katil – që ishin në pushtet, në botën e krimit. Dhe, bëra sa munda, tregon Lamaj, kur dola në liri, falë atyre ndryshimeve të mëdha që solli koha. Por, tha Lamaj, i cili ka kaluar mbi 11 vjet në birucat dhe galeritë e minierave të bugut famëkeq të Spaçit, është fakeqësi e madhe, sot kur shikon që shteti shqiptarë, inteligjenca shqiptare, ata që duhet të shkruajnë për këtë histori 50-vjeçare, heshtin ose e kanë “mbyllyr këtë faqe historie”.
Prandaj, ka thënë Lamaj, se këtë e ka pasur si një detyrim moral ndaj gjithë asaj vuajtje, ndaj gjithë atyre martirëve, të cilët nuk jetojnë më, ose të gjithë ata që presin një ditë të marrin të drejtën e tyre. Dhe ja që arrita të bëja këtë film dokumentar, me mundin dhe shpenzimet e mija, për ti treguar atyre; “Barbarve dhe pjellës së tyre, bijëve të tyre, që ne jemi historia dhe historia nuk burgoset, nuk pushkatohet, nuk zhduket, por ajo transmetohet brez pas brezi, duke u treguar ashtu si ka ndodhur dhe ashtu si ka qenë në ato 50 vjet të diktaturës sllavo komuniste. Mbasi, tani, simbas tij është koha që brezi i ri të paktën duhet të dijë të vërtetën e kësaj historie, se po qe se një shoqëri harron të kaluarën e saj, atëherë, ajo është e destinuar ta përsërisë atë gabim historik të së kaluarës së kësaj shtrese të kombit shqiptarë”.
“Spaçi- Simboli i QendresësAntikomuniste “, me skenar dhe regji të Pëllumb Lamaj
Ndërkaq, në se do t’a shikoni këtë film dokumentar, sekuencat e filimit të çojnë menjëherë në atë burg tmerr, që ndryshe është injohur me emrin Spaç, burgu më famëkeq, ose Calvari “Gol-Gotha” shqiptare,. Burgu plolitik, në të cilin mbaheshin të burgosurit politikë, anëtarë të familjeve më të mira të kombit shqiptar, patriotë, atdhetarë e demokratë të flakët, priftërinjë e hoxhallarë, inxhinier, doktorë, intelektual, shkrimtarë, poetë dhe artistë, elita e kombit shqiptar, ish pronarët e vërtet, e asaj kohe. Dhe më e keqja ishte se regjimi i Enver Hoxhës, nuk u kursyen as shqiptarët, të cilët luftuan për liri, e pavarësinë e Shqipërisë, edhe nga ata që kishin qenë firmëtarët e pavarësisë së Shqipërisë, u kalbën ose vdiqën në burgjet enevriane.
Në këtë ferr, që e ka emrin Burgu i Spaçit, tregon ky film dokumentar, nuk u përjashtuan dhe disa qindra shqiptarë, patriot e atdhetarë, vëllezërit tanë, që erdhën në atdheun e tyre, me shpresën se po iknin nga Shkjau, për tu mbrojtur nga bisha më e egër sllavo komuniste, dhe mbrojtur në “prehërin e ngrohtë” të Shqipërisë Nënë, por u burgosën dhe u interrnuan . Ata ishin atdhetar e patriotë nga Kosova, por edhe ata shqiptarë, të cilët erdhën me të njëjtën shpresë nga Mali i Zi, Maqedonia, Presheva, Bujanovci e Medvegja dhe Çamëria, por u “rrasën” në burg për vite të tëra, në Shqipërinë mëmë! gjatë rregjimit të Enver Hoxhës.
Filmi përshkruhet në rrëfimet rrënqethëse të këtyre ish-të burgosurve, me në krye skenaristin dhe regjisorin e këtij filmi Pëllumb Lamaj, që flasin për 30 minuta prekse, për atë që kaluan nëpër ferrin e asaj – që quhet sot Brugu i Spaçit, duke dëshmuar për një trajtim të egër e mizor, ndoshta edhe të papërsëritshëm në historinë e njerëzimit, kur “Shqiptari ia bënë vuajtjet Shqiptarit” dhe Pse? Njëri prej tyre deri sa qendronte, përpara një dhome burgu, rrefente se: “Më vunë prangat, kur duart e mija ishin fare të njoma – isha 17 vjeç dhe do të dënohesha 10 vjet për agjitacion e propagandë – hyra 17 vjeç dhe dola 27 vjeç, i shkatërruar fizikisht dhe shpirtërisht – ku të “gjithë më quanin armiku i popullit”.
Në këtë film dokumentar, i cili shoqërohet me një udhëtim të nji grupi ish-të burgosurish politikë, që përjetuan Spaçin – dëshmitarët e gjallë në filmin e Lamajt, ndoshta ndonjëri prej tyre, tash nga mosha edhe nuk jeton më. Lamaj dhe ata në sekuenca të veçanta ishin folësit e kësaj tragjedie, me emrin burgu i Spaçit, që duke folur nga thellësia e shqiprtit të tyre, tregonin me gisht: “Ja! këtu kanë qënë birucat, dhomat e torturave, ja kapanonet e fjetjes, deri me tre kate -(me krevatet me dërrasa), ku një dhomë rreth 35 metra katrorë, do të mbante 40 të burgosur, dhe më tej në faqe të malit, duken “zgavrat” e zeza, që tregojnë hyrjet për në galeritë e tmerrit, që të kujtojnë “shpellat e Tora Borës në Afganistan. Diku, aty duket se ka shenja aty ku ishte sheshi dhe ku numëroheshin si “bagëtia” të burgosurit, aty bëhej apeli, tregon Lamaj, ku edhe “me këmbë zbathur, në bor e shi, ndonjëri nëse nuk realizonte normën, ishte i dënuar nga gardianët – policët e burgut të qëndronte në mes të ftohtit, i detyruar jashtë edhe në ngricë e në acarë”.

Filmi dokumentar “Spaçi- Simboli i Qendresës Antikomuniste “, me skenar dhe regji të Pëllumb Lamaj, fillon të shfaqet mbas shkreptimave të rrufeve mes një nate të zezë. Më pas kamera fokusohet në “faqet” e maleve të egra, që rrethojnë burgun, me maja dhe shkëmbinjë me gurë të thepisur, kreshtat e tyre, që duket se “puthen” me retë, dhe dielli në atë grykën e frikshme, që thuhet se “nuk dilte” – Aty ku kanë qenë ndërtesat e të burgosurve – pra Burgui i Spaçit, i cili ishte i rrethuar nga tre rrethime me tela me gjemba, me dirita dhe kullat e vrojtimit me ushtarë të armatosur, çdo 25 metra. Ndërsa,”Dielli, dilte vetëm një orë”, në mesdrek në këtë grykë, mbasi ai humbiste shpejt pas maleve të larta, ndërkohë që në fund të greminës gurgollnte ditë e natë, në një rrjedhë përroi, e cila të kujtonte me zhurmën e tij – ato fabulat mistike me “klithmën e frikshme të fantazmave”.
Në film Ish-i brugosori politik, Zenel Hoxha, tregon se, “Ja ky është burgu, është ferri, është vuajtja jonë, mosha e jonë, rinia e jonë ! Lefter Musha, thotë se kur “kishim ndonjë të sëmurë – në vend që ta kuronin e godisnin sepse nuk ishte në gjendje të shkonte në punë, mbajë mend tha ai qindra të vdekur…që i kam parë me sytë e mi….”. Pëllumb Lamaj, thotë se, të burgosurit punonin me tre turne dhe ndonjëhere zhvisheshin në brek dhe lidheshin mbas vagonave si torturë. Filmi mbyllet me zërin kumbues që shpërndahet si jehonë të Lamjat, i cili thotë se, po “largohemi nga Spaçi me dhimbjen e madhe, por me krenarinë duke lënë prapa një pjesë të jetës tonë, shokët tanë të idealit kombëtarë, që mbetën atje, sa e sa jehona dashurie që u burgosën, kurora rine që u vyshkën mbi varrë, shpresa të venitura dhe mizore. Largohemi me shpirt të plagosur, por jo të ligështuar duke menduar se i qetësuam shpirtërat e tyre, sa më pak, edhe pse fytyrat e tyre dhe ëndrrat dhe aspiratat na shoqërojnë për ditë, duke kërkuar nga ne që mbetem gjallë – besimin e patundur në Zot, Flamur, Kombë, Fisë dhe Familje!.
Por, pavarësisht nga kjo, burgu i Spaçit, megjithë këto ngjarje tragjike, ato çfarë tregon ky film dokumentar, por edhe ato çfarë është shkruar e treguar, ende ka mbetur një temë tabu nga regjisorët dhe skenaristët. Ende nuk është realizuar një film i standardeve ndërkombëtare, i cili ndoshta do të ishte konkurrent edhe për ndonjë Oskar. Rrëfimet që përtheksojnë mesazhe për të drejtat e njeriut, duket të mos jenë shumë joshëse për filmbërësit në Shqipëri, sot edhe mbasi kan kaluar 24 vjet nga kjo histori e papërsëritshme tragjike, shqiptare. Edhe pse vetë disa regjisorë pranojnë se në Shqipëri, ka “brumë” për skenarë e filma që trajtojnë këtë temë, mirëpo, projektet e tilla filmike nuk janë të shumta.
Burgu i Spaçit u mbyll në vitin 1990 me një vendim të posaqëm të Këshillit të Ministrave, atëherë mbas lirimit të gjithë të burgosurve politikë. Burgu i Spaçit është i braktisur tërësisht në vitin 1991. Që atëherë ai ka mbetur i braktisur dhe i shkatërruar si nga erozioni, por dhe nga banorët e zonave përreth, të cilët duke shfrytëzuar moskujdesin e shtetit, e kanë “zhavtur” për materiale inerte, duke e bërë atë si një vend “ku duket se i ka rënë bomba”.

Pëllumb Lamaj dhe rikujtimi i tij në filmin dokumentar

Filmi dokumentarë “Spaçi: Simboli i Qëndresës Antikomuniste” i Pëllumb Lamajt, realizuesi i këtij dokumentari tregon se, është një film dokumentar i metrazhit të mesëm, 30 minuta, që sipas tij, një dokumentar, që në 30 minuta ka mundur të kapë në mënyrë simbolike, pothuajse çdo simbol të kësaj periudhe të tmerrshme që kaluan këta njërëz dhe përse !? Duke folur për filmin “Spaçi simboli i Qëndresës Komuniste”, Lamaj tha në këtë film “flasin disa prej atyre që e jetuan Spaçin, dhe u bënë simbol i vërtetë i qëndresës atnikomuniste.
Zoti Lamaj, i cili jeton në shtetin Nju Xhersi- SHBA, ka vuajtur vetë 11 vjet në burgun e tmerrshëm të Spaçit. Ai tani kujton me dhimbje edhe 41 – vjetorin të Revoltës së Spaçit në maj 1973, kur për tre ditë me radhë, të burgosurit morën nën kontroll kampin. Pas shtypjes së revoltës, 4 të burgosur u pushkatuan, Skënder Daja, Pal Zefi, Dervish Bejko, dhe Hajri Pashaj, ndërsa dhjetëra të tjerë u dënuan me nga 25 vjet burg. Dëshmorët e Spaçit, ata martirët, të cilët pas Revoltës së Spaçit, u pushkatuan me gjyq special, brenda 24 orëve mbasi ndodhi ngjarja që tronditi thellë regjimin komunistë. Duke sjellë kujtimet rreth kësaj ngjarjeje Pëllumb Lamaj, tha se prej kësaj dite, pra ditëve të Revoltës së të burgosurve, burgu i Spaçit, u konsiderua si burgu më i tmerrshëm, në Shqipëri. “Aty u fut fryma e egër e terrorit, frikës dhë e shtypjes”, ka deklaruar Lamaj.

TRE BREZA TE FLIJAR PER ATDHE

by

NGA REXHEP DEDUSHAJ/BROOKLYN/
Permbi fshatin Martinaj ne kanjonin e Sheut te Madh, gjendet nje vend qe quhet URA E DYSHIT .Meqe aty s’ka kurrfare ure ,cdo kalimtar pyet : Kush paska pase qene kyfar Dyshit qe se harrojne emrin e tij kurr??
Ne ceremonine e varrimit te deshmoreve te rene ne lufterate per mbrojtjen e Plave – Gucise gjate viteve 1879-1880 , ne janar te vitit 1880 ,Ali Pashe Gucia I permendi me pietet edhe DYSH GJERIN e BRAHIM CELEN e Martinajve.
Pra,Dysh Gjeri Hasangjekaj i barkut SEJDAJ , ra heroikisht ne mbrojtjen e Plaves e Gucise me rrethine dhe bashkimin e tyre me Nenen Shqiperi,pasi Fuqite e Medha Evropiane ia kishin dhuruar Malit te Zi ne Kongresin Famkeq te Berlinit.Dmth. Dyshi se bashku me 1000 deshmor te tjere ,ku ishin edhe kryetrimat Jakup Ferri e Cele Shabani u varrosen ato dite te acarita me shume nderime ne Rracine te Plaves…
Rrugen e babait – Dysh Gjerit ,Hasangjekaj e vazhdon me vendosmeri I biri I tij GJERO DYSHI.
Pas masakrave serbe te marsit te vitit 1919,mbi banorete e Plave – Gucise ,sic kemi cekur edhe me larte,3000 banor te kesaj krahine iken ne Shkoder e Malesi.Pra me ta ishin edhe pasardhesit e Dyshit.Komisioni nderkombetar ne Shkoder niset per te vazhduar caktimin e kufijeve te mbetur pezull ne vitin 1914,pas fillimit te Luftes se Pare boterore:
“ Ne muajin prill 1919 u mesua se Komandantet Italo –francez ne Shkoder ,caktuane njefar komisioni prej 10 oficeresh te perbashket dhe kerkuane disa shqiptar per kallauza ( per vezhgimin e kufirit te Shqiperise te caktuar ne vitin 1914 – R.D.)te cilet edhe u caktuane ,bile per krahinen e Rugoves ishin Keri I Sadri Bardhit dhe Sali Rama,kurse per Plaven me Guci ,Gjero Dyshi me Shaqir Mushin (…)
Kur komisioni mberriti ne veri ,ne Qafen e Diellit ,u ndalua prej autoroteteve Jugosllave .Ato I kerkuane komisionit italo-francez dorzimin e atyre shqiptareve qe ndodheshin me ta,me pretekstin se pandeheshin per kriminela ilegal dhe ne vend te Shqiptareve iu ofruane nga vet te shoqeroheshin me tej nga malazezet.Sic u mesua nga vete malazezet me pas ,as francezet e as italianet nuk paten ndonje kundershtim ndaj kerkesave dhe rane dakord t’I dorzonin shoqeruesit shqiptar.Megjithese nuk e dinin gjuhen italiane ose franceze .shqiptaret kuptuane se cka po sillej rrotull tyre,prandaj te kater u larguane disa hapa…
Edhe komisioni u largua ne drejtim te nje postkomande serbe aty afer.Ndermjet Serbeve roje dhe kater Shqiptareve filloi pushka qe zgjati per 2 a 3 ore.Se fundi Gjero Dyshi kishte mbetur plagosur mbi debore,kurse shoket e tij kishin mundur te largohen.Prej rojeve malazeze aty kjen vra 5 vetadhe plagose 5 te tjere.Gjero Dyshi I plagosun rende u zbrite prej rojeve malazeze ne Plave dhe u vendos ne xhamine e lagjes Rexhepagaj.Ketu populli I Plaves e pa me sy Gjero Dyshin te plagosun ,qe mizorishte rrihej prej xhandareve .Ai lebetitej dhe renkonte – xhandaret kinse do ti kerkonin llogari per veprimet e tija ,qe kish pase zhvillue kundra pushtetit jugosllav,e torturonin per te trembur popullin.
Viktima ,ndonese me shpirte ne dhembe ,rrihej ne xhami lakuriq prej xhandarve .Trimi vdiq nen tortura,kufoma iu expozua gjate dites ne shesh ,qe populli ta veshtronte .Askush nuk guxonte te fliste.
Ne mbemje kufoma e Gjero Dyshit u gropos.Gjero Dushi ishte nje patriot shqiptar I flakte ,nga katundi Martinaj I Plaves .Shpesh ka ndodhe nder aksione te cetave te armatosura kontra akupatoreve serbo-malazez dhe austro-hungareze.Aty edhe nje here desh t’I sherbej atdheut tue u ndodhun perkrah te nje komisioni evropianesh (…)Kuptonte se jeten e kish te sigurueme/Por ja ,doli e kunderta,evropianet e dorzuane te armiqte…” ( Shih lib.Elmaz B.Plava:”Plava e Gucia ne Levizjen Kombetare Shqiptare”- Tirane 1995 )
Koha me vehtire per Mrtinajte ishte koha e Diktatures Monarko-fashiste te Kragjorgjeviqeve 1929- 1941.
Pas masakrave te vitit 1919,dhe shpernguljes ne Shkoder ,gjysma e popullsise se ketij fshati mbeti te jetoi ne Shqiperine e cunguar,ku edhe sot ndodhen pasardhesit e tyre,ne Gurze .Ne shtepiate e tyre u vendosen kolonistet shkie.Kriminelet me ordinare te Mali te Zi,me detyre qe ti cfarosin Shqiptaret e atij fshati !!Ne qender te fshatit e ndertuane nje kishe pravosllave ( sllavo-ortodokse)dhe pran saj e vendosen stacionin e xhandarmerise fashiste serbe.
Ata i verane djemte me te mire te fshtit si;Avdi Keqin e vellezerit; Syle e Sadri Mehmetin te Hasangjekaj ,Hysen Balidemaj etj.
Ne kete situate kaqe te rrezikshme,Rame Tola Hasangjekaj ( edhe ky I barkut :Sejdaj)I afrohet hiererkise kishtare serbe – bene lidhje me popin shkja te instaluar aty dhe nepermes te tij I ven pak a shume nen kontrolle edhe xhandaret kriminel.
Sa me shume ashpersohej politika represive serbe,aqe me e madhe behej rezistenca e vendaseve.Shume fshatare te rrezikuar iken perseri ne Shqiperi.Atje u bashkuane me cetate kacake te udhehequra nga Haxhi e Smail Meta ,Smajl e Myftar Gali – te Prelvukaj .Iber Hysi Balidemaj,etj.
Ata u binin kryq e terthore maleve te Vizitorit,ua kositnin arate ne pike te veres kolonisteve serb.I vranin zollumqarete e paskrupull etj.Shume fshatar me tregonin se Haxhi Meta vet I dyti a treti ,me kosea e grabuja ne krah binte perskaj stacionit te xhandarmerise,u thonin “ akshamhajrolla” fshatereve ne Koder te Bajraktarajve dhe futeshin ne katund. Posa u shkonte fjala xhandareve ata merrnin turr ta digjnin fshatin por Rame Tola nepermes popit shkja I pasivizonte ,duke u premtuar se se shpejti do ti lidhe e do tua dorzoi lidhur kacakete!!
Duke e pare paefikasitetin e xhandarmerise ne lufte kunder kacakeve ,Novica Popoviqi ,nacallniku I Plaves I vuri ne levizje parate .Per nga 100.000 dinar filloi ti vriste kacaket neper Shqiperi!?Ne Shale e vrau kacakun me flete-Smajl Galin.Ne Bahcallak te Shkodres Rexhen e Vogel –Bekteshaj.ne Tropoje,Mulla Agan Kojen- “Azem Galicen e Plaves” –sic e quanin e keshtu me rradhe.
Keshtu pra,me tortura,me para e forma te tjera u zhduken djemte me te mire te “ Mimleqetit” – si e quanin pleqte ate krahine.Por edhe duke I falenderuar mencurise e gjeturise se vet fshatereve vendas mbijetuane disi dhe ia arriti 1941-ta.”Koha e Shqipnise”.
Gjate asaj kohe I biri I Gjero Dyshi ,ELEZ GJERI,kishte kaluar te jetonte ne rrethin e Pejes,per tu larguar sadopak nga syri perciells I krimineleve te Vasoviqit te cilet e njihnin mire se te kujes dere ishte.Nje dite takohet me nje cete okupatore gjermane qe donin tia merrnin kalin e ngarkuar me drithe dhe me ua cuar ushtareve te vet ne front.Meqe Elezi se leshon kalin asesesi e vrasin diku ne Vitomirice dhe e groposin pa iu dirur varri fare.
Uvera duke e lene nje djal –Gjero Hasangjakaj,qe ne vitet e 70-ta ishte nder arsimtarete me te mire te rrethit te Istogut ,per tu shperngulur me vone diku ne shtetet e perendimet.
Shkuane pra tri gjenerata pa shej pa nishan-do t’thonin pleqet.Por gjithesesi,dashurite e medha nuk vdesin kurre ne kujtesen njerzore.
Ne Martinaj ata nuk kane varre por e kane kujtesen ;URA E DYSHIT .
E une besoj per nje cast se aty gjinden edhe 3 shpirtera te tre njerzve djalepasedjalit :Dysh Elezit,Gjero Dyshit dhe i Elez Gjerit qe u flijuane per ato troje…( Me gjeresishte lixi lib.R.Dedushaj:” 100 Vjet Lufte “ )