Histori – Page 609 – Dielli

ANASTAS ALBANSKI (ARANAUDOV) MESUESI NGA REKA E EPERME

December 16, 2013 by dgreca

Shkruan: Avzi Mustafa/

Reka e Epërme shtrihet në një pellg të thyer malor në cepin perëndimor të Maqedonisë së sotme. Vargmalet e Kërçinit, Velivarit e Korbait në dy anët e lumit Radikë në një lartësi mbidetare 1200 metra shtrihet një krahinë shumë e bukur malore që mbanë emrin Reka e Epërme. Kjo krahinë është e rrethuar nga pesë qytetet: në veri me Prizrenin, në verilindje me Gostivarin, Kërçovën dhe Tetovën, në lindje me Dibrën. Reka e Epërme është e ndarë nga vargmalet e mëdhenj, popullsia e kësaj krahine ka ditë ti ruaj të gjitha karakteristikat me bashkëqytetarët e këtyre qyteteve, por nuk ka vend që kësaj krahine t’i japin shtesën si: Reka e Dibrës, apo e Gostivarit sepse kjo krahinë është vetmja dhe se nuk ka tjetër toponim.

Gjatë periudhave historike , kur kjo krahinë ka luftuar pa reshtur për mbrojtjen e gjuhës e të vatanit ku shpesh herë të huajt janë sjell ndaj kësaj popullsie më mizorisht duke i djegur e plaçkitur. Këtë më së miri e tregon shkrimtari. Grigor Përliçevi në veprën e tij “Kuzman Kapidan”, ku shohin se si vajton nëna Nedë që është një nënë nga kjo krahinë .

Kjo krahinë është një ndër krahinat që me xhelozi e ka ruajt toponimin e vendit më të pastër të truallësisë shqipe edhe pse mbi truallin e saj kaluan shumë nënshtrime e okupime duke filluar nga ajo Bizantine e Romake, Turke, Bullgare, Serbe etj.

Kjo krahinë ka dhënë edhe një numër të madh të ushtarëve që nga koha e të atit të Skenderbeut Gjonit , ku më vonë e po të njëjtën gjë e bënte edhe Skënderbeu i cili rekrutonte djemtë e kësaj ane dhe i mbante në oborrin e tij si djem të besës e të pushkës. Këtë mendim e arsyetoj me një citat të nxjerr nga Marin Baleti: “Për besnikërinë dhe trimëritë e shumta dhe të shënuara që banorët kishin treguar për hir të mbretërisë së t’et, Gjonit në kohën kur i binte në qafë Otomani”,

Dyndja më e madhe e këtyre fshatrave u filloi në shekullin XVIII pas humbjes së një lloj autonomie të fituar më 1467. Nga një defter turk kuptojmë se figurojnë të boshatisura 13, kurse një numër i madh nga këto fshatra u vendosën rreth malit të Thatë dhe në Karshiakë e deri në Veles , ku ata tani formojnë një kurorë të fshatrave të migruar nga Reka e Epërme.

Kjo popullsi e tëra ishte popullsi ortodokse shqiptare. Mirëpo ndaj kësaj popullsie janë bërë përpjekjet nga më ndryshmet për ti asimiluar. Perandoria i asimilonte duke u dhëne benificione, më pastaj nëpërmjet shërbimeve fetare u përdor bullgarishtja më vonë serbishtja dhe maqedonishtja. Veç shërbimeve fetare asimiluesit në këto fshatra dërgonte mësues bullgar e serb,, gjyqtar, e psaltë, ikonografë etj dhe kështu u arrite që popullsia shqiptare të përdor bullgarishten, e pastaj edhe serbet përdorën po të njëjta metoda që kjo popullatë të harrojë gjuhën dhe zakonet shqiptare e të asimilohen.

Sipas disa të dhënave thuhet se deri në vitet ’60 të shekullit XIX Reka e Sipërme fliste vetëm shqip. Këtë e na e përshkruajnë më së mirë udhëpërshkruesit bullgar. Sipas prof. Universitar të Sofjes Jordan Ivanov i cili thotë :”Se popullsia shqiptare e Gostivarit, e krishtera, është bullgarizuar në kontakt me bullgarët”. Shpërngulja e tretë u bë rrethana lufte pas vendosjes së kufijve më 1913 që u be nga ushtritë ndërluftuese greke e pastaj serbe që u zhvillua në Dibër për ta dëbuar popullin shqiptar nga trojet e veta.

Mizoritë me format më të ultë si: përdhunimet, plaçkijet, djegiet,vrasje e tortura që përjetoi kjo popullata më së miri e përshkruan Edit Durhami e sidomos shkrimtari Haki Stërmilli i cili i ka parë me sytë e tij dhe i ka përjetuar këto skena ferri do të shkruaj se “ Terri i natës ishte zhdukur nga drita e zjarrit të katundeve të djegun prej serbëve …”.

Studiuesi Hamit Kokalari në veprën e tij kur bënë fjalë për vendbanimet shqiptare ortodokse në viset lindore, gjegjësisht për Rekën e Epërme ai do të pyes: “Përse në shumë katunde të Shqipërisë etnike lindore (Maqedoninë Perëndimore) sikur kam mundur të vërtetoj vet, pleq e plakat e folshin me droe shqipen tonë me një të folme të kthjellët e të kullueme, kur mirshin vesh se ai qi kuvendonte me ta nuk ishte bullgar ose tjetër kush përveç shqiptar” që më pas të përgjigjet: “Vetëm puna, pse ata pleq e plaka na e folshin me dashje e me sy të përlotun shqipen”.Dyshimi i tyre ishte sepse të huajit më qëllime të caktuara i “masakrofshin pa mëshirë në shtëpitë e tyre natën”.Kësaj popullate askush nuk i duel në ndihmë ata mbetën gjatë gjithë historisë së tyre si të shkret dhe ata edhe sot e kësaj dite nga tjerët thirren të Shkretë “Shkreti”.

Kjo krahinë shqiptare krahas të gjithë vuajtjeve ka dhënë edhe njerëzë të kulturës e të arsimit si gjyshi i Migjenit që ishte nga kjo krahinë, rilindasët, Josif Bageri, Llazër Siljani, Anastas Albanski , Villdan Faik,( Hoxhë Vildani), pastaj Toma Serxhi, Hasan Leka, Jusi Mani, Pop Davidin, Danil Meteji, Olimbia Sava, Hoxhë Tanusha, e shumë të tjerë ashtu siç shkruan në një vjershë Josif Bageri ai do shprehet kështu:“ /Ti na ke njerëz të mësuet/Mjekës dhe shumë të mbaruar,/Po prej ktynej s’kan guxuet/ Për Shqipnin doj send me shkruet!/.

Një prej njerëzve që kontriboj në Rilindjen kombëtare shqiptare ishte edhe mësuesi Anastas Arnaudovi i njohur si Anastas Albanski nga fshati Tërnicë . Për këtë mësues e edukator kemi shumë pak të dhëna biografike. Shumica e të dhënave i kemi mbështetur në bazë të kujtimeve të trashëguara brez pas brezi.

Anastas Albanski vjen nga një familje tregtarësh të bagëtive të imta nga katundi i Tërnicës së Rekës së Epërme. Shkollën e filloi në vendlindje pranë kishës “Shën Kollit” që pranë kësaj kishe ekzistonte një shkollë e tipit qelie. Meqenëse se familja e tij ishte një familje që verës shtegtonte qytet e më qytete për të shitur prodhimet e tyre të dëgjuar edhe nga Stambolli. Kontaktet e ndryshme e shumë miq i sugjeronin që djalin ta shkollojë. Shkolla që mund të jepte mësim të duhur ishin të pakta. Por në këtë kohë në qarqet e ndryshme flitej për të mirë për një shkollë në Shkup. Shumë tregtarë e çorbaxhi, e zejtar që kishin të mira materiale , fëmijët i kishin dërguar në këtë shkollë. Në këtë shkollë mësimin e mbante Jovan Konstatin-Xhini. Kjo shkollë sipas disa të dhënave që janë botuar në “Carigradski vesnik” thuhet se në të kanë mësuar nxënës jo vetëm nga Shkupi , por edhe nga rajoni Rekës dhe Prizrenit” . Ku sipas disa shënimeve mësohet se në këtë shkollë mësim kanë ndjekur 30 nxënës nga Reka.

Vendlindjen e Anastasit që është në anën e majtë të lumit Radikë edhe pse e kishin shpallur si fshat qendër për Rekën , por ky fshat malor nuk mund të plotësonte nevojat as ekonomike e as arsimore të banorëve. Por nga fshatrat tjerë malor është një ndër fshatrat me pozitë më të mirë sepse 20 kilometra e ka larg Gostivarin, kurse 70 kilometra Shkupin. Këtë na e dokumenton edhe i madhi Sami Frashëri në “Kamus al-alam” ku thotë se qendra për Rekën është Zertanica, që më vonë nga ky toponim u shëndrua në Ternicë. Nga të gjthë fshatarat e Rekës ky fshat me shumicë banura ortodoks shqiptar dhe më pak banorë të komunitetit islam paraqitete një nyje strategjike dhe me kohë hajdutët e cubat e kishin vënë pah duke e plaçkitur në fillim, që më vonë të nguliten banorët nga fshatrat malor të Rekes si nga Bel(i)cica e Vërbeni. Në qarqet pushtetare pikërisht këtë fshat dhe fshatin Shtirovicë e paraqitni si çerdhe hajdutësh dhe me plan dëshironin ta asgjësojnë. Jeta e banorëve të këtij fshati ishte e pamundur dhe kështu familja pa mashkull dhe pa pushkë në shtëpi nuk mund të jetohej. Meqenëse se familja e ishte familje kurbetçarës vështirë e kishte që të mbijetojë prandaj, familja e Anastasit aty kah vitet 1876 shpërngulet dhe një kohë vendoset në Shkup e pastaj më Pazarxhik të Bullgarisë.

Në Rekën e Epërme ka ekzistuar një traditë fetare. Të gjithë familjarët që shpërnguleshin nga vatrat e tyre ishin të obliguar që në kishën e fshatit të dërgonin ikonën e familjes, kurse pitropi (ai që ruante ikonat) ishte i detyruar që jo vetëm të kujdeset, por edhe të jap shpjegime mbi familjen që e kishin lënë ikonën se kush është dhe ku gjendej, sa anëtarë të familjes etj. Mirëpo ikona e familjes së Anastasit u coptua pikë e pesë nga mësuesi serb , Haxhi- Jermotoviić më vitin 1913 kur dëgjoi se kush ka qenë Anastasi dhe cili ka qenë angazhimin i tij si mësues në shkollën bullgare dhe shqipe.

Në Bullgari vazhdon merret me tregti, kurse prindërit me punë krahu, por ka mendime nga disa informator se ka kryer një shkollë tregtare.

Pas viteve 50 të shekullit 19, Bulgaria fillon një aktivit të gjerë të jetës shkollore në trevat Lindore sidomos kur Egzarhia bullgare doli hapëtash në skenë, kundër grekërve dhe serbëve. Në Vilajetin e Manastirit ekzistonin 11 mitropolitë greke të pakënaqur nga propaganda bullgare erdhi deri te një mosdurim i madh ndërmjet Egzahrisë dhe fanariotëve grek. Kur Serbia në krye me Novak Stojanoviqin e suprimojë ligjin e shkollimit të obliguar që çdo serb të ndjek “shkollën popullore “. Serbia në këtë kohë ishte në krizë të rëndë ekonomike dhe reduktonte në dobi të përforcimit të ushtrisë dhe kishte sjelle një ligj që shkollat serbe të mos financohen nga buxheti i shtetit, gjegjësisht u ndërpre ligji e vitit1882

Në vitet 1903 përsëri e sidomos me ligjin 1904 Serbia krijon një atmosferë që përsëri të angazhohet për riorganizimin dhe hapjen e shkollave të ashtuquajtura “popullore” jo vetëm në Serbi po të kërkohet edhe atje ku ka edhe vetëm një serb. Meqenëse situata nuk ishte e mirë edhe me grekërit, por edhe ato shkolla shpirtërore apo kishtare greke që ishin të tipit të shkollave qelie nuk mund të ishin në hap me kohën, sepse ato kishin për qëllim vetëm mësimin e gjuhës greke kishtare dhe se nuk mund të plotësonin nevojat e kohës.

Shkollat bullgare në atë kohë ishin më të moderuara dhe ishin të tipit shkollë- klasë, që përveç shkrim- leximit elementar, nxënësit mësonin edhe lëndët natyrore sipas klasave.

Bullgaria punën e shkollave e organizoj me një shpejtësi të madhe, duke hapur shkolla edhe nëpër qytete e fshatra e sidomos atje ku kishte kombësi të fesë ortodokse, gjë nuk u kursye edhe rajoni i Rekës. Bullgaria të gjitha shkollat e vjetra i rinovoj . Në viset e Maqedonisë Verilindore sidomos atje ku kishte banorë të fesë ortodokse çonte një politikë krejt ndryshe. Që të përfshijë sa më tepër nxënës të në këto shkolla edhe të kombeve të tjerë dhe të mbizotërojë kundër grekëve dhe serbeve në viset me popullsi shqipfolëse dhe sllavomaqedone ai kërkonte që të dërgonte mësues që njohin gjuhën e vendit.

Meqenëse Kumanova më tepër se gjysma ishin shqiptar dhe gjysma tjetër siç i trajtonin bullgarë kërkonte mësues që do të njohin gjuhën e vendit.

Në Kumanovë ekzistonin dy shkolla serbe , të hapura që nga viti 1849 dhe një bullgare. Shkolla bullgare punën e saj në Kumanovë e ka filluar në vitin 1852 me një mësues dhe me 200 nxënës. Por kjo shkollë bullgare nuk ishte në gjendje që të qëndroj dhe të bëjë ballë turbulencave të ndryshme që ndodhnin në Ballkanin e trazuar ndër vite punonte me ndërprerje , sipas situatave dhe kushteve.

Kjo shkollë bullgare u riaktivizua në vitin 1908 kur Bullgaria shpall pavarësinë nga Turqia, dhe Ferninandi i I Cari si detyrë kryesore i parashtrojë Parlamentit që të angazhohen në hapjen dhe rihapjen e shkollave dhe kulturës bullgare. Kështu po në këtë vite rifillon punën edhe shkolla bullgare në Kumanovë.

Meqenëse popullata e kumanovare sllave më shumë anonin nga shkollat serbe, për të tërhequr sa më shumë nxënës edhe të nacionaliteti shqiptar, Anasatasi ishte më i përshtatshmi sepse ai fliste gjuhën e nënës gjuhën shqipe dhe bullgare. Anastas Albanski (Arnaudov) në këtë shkollë emërohet si mësues në shkollën bullgare në nëntor të vitit 1908.

Po në këtë kohë Bullgaria në Stamboll kishte përfaqësimin kishtar dhe dispononte me një numër të madh të mjeteve për propagandë si kishtare ashtu edhe arsimore e përkrahur nga inteligjenca bullgare. Meqenëse se mungonin tekstet shkollore, kjo inteligjencë bënte përzgjedhjen e teksteve nga gjuhët e huaja. Me qenë se në vitin 1884 në shtypshkronjën e Vilajetit në Prishtinë ishte botuar një libër leximi në gjuhën serbe e lejuar nga organet e mbikëqyrëse të Stambollit u dha leje që ky libër leximi të përkthehet edhe në gjuhën bullgare (maqedone). Atëherë sipas disa supozimeve ky përkthim e kishën marrë që ta përkthejnë disa të njohur apo bashkëvendës të Anastasit. Këtë tekst shkollor për shumë fjalë e pyetnin Anastasin, sepse ky e njihte edhe paka shume edhe serbishten sepse kish qëndruar në disa vende të Serbisë si kalf i mjeshtërve të ndërtimit.

Ministria e arsimit Bullgarisë ishte obliguar që të gjitha librat që i botonte t’i dërgonte nëpër shkollat siç ata i quanin shkolla “ njëvëllazërore”. Këta miq bile edhe propozuan që Anastasi të kryej punën e mësuesit në këtë shkollë.

Anastas Albanski gjatë punës së tij si mësues në shkollën bullgare në Kumanovë shpesh binte në konfrontim me mësuesit serb dhe me popullatën që e admironin Serbinë apo ishin serb që ishin ngulitur në Kumanovë. Ata e akuzonin te organet turke ose kur kalonte rrugës apo para dyqaneve përshpëritnin duke thënë ja po vjen “arnauti” e here edhe me fjalë fyese si: “lludak”, “ganço”, “shiftar” etj.

Kur filluan që shoqëritë shqiptare jashtë Perandorisë Osmane të organizojnë një lëvizje me synime të qarta politike e kulturore e sidomos të mbështetur mbi objektiven kryesore në idetë iluministe të projektuar që në Lidhjen Shqiptare të Prizrenit. Shoqëritë dhe Klubet shqiptare jashtë dhe brenda atdheut tërë potencialin intelektual dhe ekonomik e kishin drejtuar në zhvillimi e arsimit dhe kulturës kombëtare, që dëshironin ta realizojnë nëpërmjet rrugës së përhapjes së arsimit dhe gjuhës amtare. Klubi shqiptar i Shkupit iu rek një aktiviteti shumë të madh në ngritjen e ndërgjegjes kombëtare, në ruajtjen e gjuhës dhe në mbjelljen e farës së diturisë nëpërmjet hapjeve të shkollave kombëtare. Klubi i Shkupit të nxitur nga Qemal e Emin bej Kumbara, Rrok Berisha, Ajdin Draga etj. sidomos nga Bedri Pejani që ishte një ndër promotorët e mëdhenj në hapjen e shkollave me

mësim në gjuhën shqipe. Këtë aktivitet këto patriotë e zgjeruan edhe në Kumanovë dhe nëpërmjet përkrahësve të vendit si: Galip Kumanova, Bajram Vranja. e sidomos me ardhjen e patriotit shqiptar Jashar Erebarës si një ndër organizatorët e jetës kulturore dhe arsimore në Kumanovë. Patriotët shqiptar mbështetje të madhe gjetën edhe te kajmekami i Kumanovës , Nexhib Basha Pejani, që në të njëjtën kohë ishte ai që i mbronte veprimtarët para pushteti turk dhe shpifjet e xhonturqve dhe tradhtarëve të ndryshëm .

Ardhja e Jashar Erebara si nëpunës për udhëheqjen e statistikës në komunë tërë energjinë e drejtoj në hapjen e klubit në këtë qytet dhe në bashkimin e shqiptarëve . Ai posedonte përvojë të madhe në hapjen e klubeve ndryshëm. Ai ishte edhe njëri ndër hartuesit dhe përgatitjen e dokumentacionin sepse ai dinte se si duhet të duket një Statut i një klubi, sepse ai ishte mësuar që kur kishte hartuar Statutin për formimin për themelimin e “Rrethit të studentëve shqiptarë” në Bukuresht më 1899., që në përbërjen e Komitetit ai ishte zgjedhur si arëktar . Dhe dinte si ti ruaj financat dhe ku ti drejtoj, por mbi të gjitha kishte besimin tek patriotët.Kështu që me formimin e klubit të Kumanovës kryetar u zgjodh pikërisht Jashar Erabara.

Kumanova ishte një qytet i përbërë nga shumë etnitete për kundër shumë qyteteve të tjerë në aspektin ekonomik ishte ne gjendje të mirë. Sipas një dokumenti që e posedojmë nga Arkivi i Shtetit Shqiptar mësojmë për Kumanovën se “ Gjysma e qytetit është shqiptare e gjysma bullgare dhe të gjithë janë të pasur. Qyteti ka mbi 1.500 shtëpij, me gjitha nga zullumi i serbvet, Shqiptarët jo vetëm të qytetit, po edhe të katundeve me shum lloj mjerimi i shtërgojnë të hikin në Turqi”.

Dhe nuk ishte e rastit pse në Kumanovë filloi një aktivitet kulturor dhe arsimor sepse Kumanova ishte një qytet ku kryqëzoheshin të gjitha rrugët si në veri, lindje, perëndim e jug. Kumanova paraqite një nyje strategjike dhe ekonomike shumë të rëndësishme. Nga ky dokument mësojmë se në kohën e Turqisë shqiptarët e Kumanovës kishin hapur një klub me emrin “Bashkimi”. Kryetar i këtij klubi ishte Jashar Erebara që ishte impakti i lidhjeve me qarqet patriotike. Fal këtij klubi në korrik të 1909 u hap “një shkollë nate në gjuhën amtare ku mësojmë më shumë se 80 djema. Mësues ishin Jashar Erabara si dhe Kryetar i klubit është edhe Anastas Arnaudovi ( Albanski) .Në vazhdim të dokumentit marrin njohuri të sakta mbi prejardhjen e Anastas Albanskit ku thuhet.:” mësues asht edhe Anastas Arnauti aranudov, cili ish nga Tërnica e Rekës e mësues në shkollën Bullgare në vend”.

Në faqen 2 të dokumentit shohin se si numri i nxënësve në shkollën e natës, ku mësimi zhvillohej në gjuhën amtare po rritej, dhe për një muaj numri arrin në 90 nxënës. Ky kurs nate ndikoj me të madhe që shqiptarëve të këtij vendi tu kthehet shpresa t’u forcohet shpirti e t’u ndriçohet mendja. Sepse “Shqipja filloj me u fol gjithkund nëpër qytet dhe kjo është një punë e madhe …. Me të vërtetë popullësija qytetare bullgare simpatizonte këtë lëvizje shqiptare, por serbët jo, do shkojshin se si tek me e pengue tuj u diftue autoritete turke aktivitetin e Shqiptarëve”.

Kontrtribut të madh në përfshirjen e nxënësve i takon po aq edhe mësuesit Anastas, i cili me fjalën e ëmbël shqipe dinte se si ti tërheq nxënësit në shkollë. Sipas J. Erebarës thuhet se ky kurs nate në gjirin e vet arriti të tubojë 130 nxënës shqiptar.

Rritja e numrit të nxënësve në këtë kurs nate ishte punë e mësuesit Anastas sepse ai dinte si ti bind shqiptarët e sidomos tek ata të cilët e kishin ngarruar problemin e fesë me çështjen e kombësisë. Ai për ilustrim e merrte veten dhe thoshte “Ja unë jam i krishterë, por gjuhën e kamë si të tujën dhe ne jemi vëllezër të një gjaku”. Asnjëherë nuk hoqi dorë nga gjuha edhe pse shpesh binte në kontakt me njerëz që i kishte kapluar fanatizmi fetar, por ai bisedonte qetë dhe sepse detyrë vetes i kish dhënë se krahas shkronjave të gjuhës shqipe si tek nxënësit ashtu edhe tek qytetarët kumanovarë të ngjallë dashurinë ndaj gjuhës shqipe si dhe të ngjallë ndenjën e vëllazërimit e të bashkimit pa dalim feje e krahine. Mësimi i gjuhës amtare për Anastasin ishte siç thonë rekalitë një ledh që na ndanë nga serbët ashtu edhe nga greket e turqit.

Anastasi para nxënësve asnjëherë nuk rrinte me fytyrë të zymtë, por as edhe me qëndrime të vrazhda dhe asnjëherë fëmijët nuk u shtagën para tij, por para nxënësve ishte i thjeshtë dhe i afrueshëm. Ai ishte shumë i dashur për to. Ai atyre ua mësoj shkronjat tona, por edhe vjersha me përmbajtje patriotike. Kursi në fillim punonte në një shtëpi private që ishte edhe selia e klubit. Vizitat e ndryshme që i bëheshin nga organet e ndryshme shtetërore ai e arsyetonte se këta nxënës kanë nevojë për mësimin plotësuese, kurse pushtetarëve turq thoshte se mësojnë në gjuhën bullgare. Përpjekjet ishin që sa më shpejt të hapet shkollë e rregullt në gjuhën shqipe dhe se Jashar Erebara dhe Anastas Arnaudovi (Albanski) të vazhdojnë punën.

Anastasi ra në sy të agjentëve si turq ashtu edhe serb. Atë e ndiqnin këmba –këmbës e sidomos punën e tij që bënte në shkollë për tu mësuar nxënësve gjuhën shqipe. Nga ky qytet , gjegjësisht nga fshati Llojane ishte një renegat turk e më vonë edhe serb, Arif Hiqmeti të cilit çdo gjë i pengonte që ishte në gjuhën shqipe dhe punën e mësuesit Anastas do ta ndjek si hije . Arif Hiqmeti para hyqymetit Turk do të deklarojë se në Kumanovë ka “ ardhur një Gjahur e asht ba tebdil dhe miletit u mëson shkronja kaure” .

Kryengritjet shqiptare që kishun marr hov i demoralizoj si Osmanlinjt ashtu edhe shtete ballkanike. Për të shuar kryengritjen shqiptare Pereandoria nis Dërgut Pashën që të shuajë kryengritjet shqiptare.

Që kur plasi Lufta e Parë Ballkanike dhe kur forcat ushtarake serbe hynë në Kumanovë, Anastas Albanski hynë në Kishën e qytetit, por agjentet serb e diktojnë dhe e nxjerrin nga kisha dhe rrugës bashkë me shumë të zënë rob e vrasin mësuesin me paramendim jo vetëm që përhapi dritën te popullsia kumanovare , por bindjet e drejta që kishte se feja nuk përcakton kombin dhe me këtë binte teza e trumbetuar si e grekëve ashtu edhe e serbëve se çdo ordodokës është grek apo serb.

Pushtuesit fare mirë e kishin kuptuar se planet e tyre grabitqare, territoriale dhe shoviniste vështirë mund të realizoheshin nëse shqiptarët edukohen në gjuhën e tyre. Prandaj shkollën në gjuhën shqipe e shihnin si një forcë politike për të mbrojtur vatanin dhe qenien shqiptare. Shkollat në gjuhën amtare jo që realizohej detyra kombëtare, por ato ishin edhe fole e atdhetarizmit dhe djepi i zhvillimit të ndenjës kombëtare.

Albania sets example for the world for the rescue of every Jew during Holocaust

December 15, 2013 by dgreca

By Ermira Babamusta, Ph.D./

The Albanian people stood up against the extermination of Jews by the Nazis and rescued every single one of the Jews that lived in Albania and Kosovo or sought refuge there. Albania experienced similar oppression and witnessed a long decade of brutal oppression, expulsion, persecution and extermination of Kosovar Albanians by the Yugoslav regime. Today the Albanian struggle for self-determination continues, as Kosovo seeks from the world the recognition of its independence.

New York – On December 8, 2013 The Albanian American Foundation and the Albanian American Civic League (AACL) hosted “A Celebration and discussion of the unique role that Albanians played in saving Jews during the holocaust and how it applies to genocide prevention in our time” at the Museum of Jewish Heritage in New York. The event was organized by the honorable Joe J. DioGuardi, former member of the U.S. Congress and founding President of the AACL, Shirley Cloyes DioGuardi, Balkan Affairs Adviser of AACL and Ronald and Karen Rettner.

The significance of this event is that it recognized a nation and people that led by example in the rescue of every single Jew in its borders during Holocaust, setting itself apart from the world – the Albanians of Albania and Kosovo. “There is one country in Europe where at the end of WWII there were more Jewish people than at the beginning of WWII, and that was Albania,” said the honorable Charles Schumer, New York senior Senator. “First, I want to thank the Albanian community for showing such faith in New York. You are the future, this is a hard working community, an industrious community, a community that comes to America, like so many in the past, with very little, and builds, creates and grows. The second thing I want to thank you is this. What a durable community the Albanian community has been in Europe. Set in the midst of the Balkans with so many different people trying to wipe out the community, to exterminate the community, to push it away. And you survived. The Albanian community is one of the oldest communities in Europe. What is so beautiful and why I am so honored to speak here tonight is this, because you know what is was like to be oppressed, you understood what it was like to help others that would be oppressed. And that is what this community did during WWII. Despite the ravages of WWII, despite the dangers that were faced you provided a refuge for the Jewish people. Thank you for what you have done. We share many things the Albanian and the Jewish people: the understanding about hard work, a devotion to family and community, and the love of America and New York. And we will not forget just as you helped us in our time of need, we are here to help you in your time of need. And the two communities will stand shoulder to shoulder together,” senator Schumer added.

The dinner included keynote speeches from Agim Alickaj, who played a key role in the saving of Jews during the Holocaust in Decan, Kosovo, H.E. Herit Hoxha, the Ambassador and Permanent Representative of Albania to UN, Felicita Jakoel, an Albanian Jew, whose late father survived the Holocaust, Kimberly Mann, manager of the Holocaust and the UN Outreach Programme, Dr. Colette Mazucelli, NYU professor, the honorable Jerrold Nadler, Rabbi Joseph Potasnik, Leka Rezniqi of the Kosova-Israeli Friendship Association, the honorable Dana Rohrabacher, the honorable Ileana Ros-Lehtinen, the honorable Charles Schumer, Dr. Robert Skloot, Robert Sugarman, chairman of the Conference of Presidents of Major American Jewish Organizations, with special guest Rabbi Leonard Guttman and honoree the honorable Benjamin Gilman, a strong advocate of Kosovo’s independence and education of Albanians in Tetova, Macedonia.

“While many countries under Nazi occupation helped deport fellow Jewish countryman, Albania was one of a handful of places in Europe that sheltered and protected their Jewish neighbors, saving them from almost certain death,” said the honorable Ilena Ros-Lehtinen. “I commend the great courage of the Albanian people who risked their own lives and the lives of their loved ones, to help not only their countrymen but Jews from all across Europe survive the Holocaust in Albania and Kosovo.”

Ronald Rettner, president of Rettner Management Corporation thanked the Albanians for setting an example of tolerance and understanding. “The Albanian rescue of Jews is a message to the world to stand up for justice. Albania should be honored for national heroism and individual courage,” said Mr. Ronald Rettner. “I am hopeful that the Albanian message resonates with the world today and suppresses the needless hatred resulting in genocide.” (Read full newspaper printed)

SHOKËT E DHOMËS Nr. 8

December 14, 2013 by dgreca

*Në kujtim të atyne që s’janë ma…/

*Koço Tasi, Foto Bala, Anton Dukagjini, Suad Asllani, Jakë Kodheli, Ali Selenica, Nosh Preka, Lan Kraja, Nikollë Zef Miraka, Sali Vata, Gjergj Gjeto Vushaj, Hamza Kuçi, At Donat Kurti, Loro Vata, etj. që i kujtoj me nderim të thellë edhe sot e kësaj dite/

*I veçanti Lan Kraja. Pader Meshkalla në dhomen e tij të errët, përdhese e plot lagështi çoi nji “Meshë” për Shpirtin e Lan Krajës./

Shkruan: Bep KUQANI/

Në mes të dhjetra dhe qindra shokëve bashkëvuajtës në burgun famëkeq të Burrelit, do të kujtoj disa të dhomës nr.8 që sot nuk janë midis nesh. Ata nuk janë pak. Po permendi disa prej tyne: Koço Tasi, Foto Bala, Anton Dukagjini, Suad Asllani, Jakë Kodheli, Ali Selenica, Nosh Preka, Lan Kraja, Nikollë Zef Miraka, Sali Vata, Gjergj Gjeto Vushaj, Hamza Kuçi, At Donat Kurti, Loro Vata, etj. që i kujtoj me nderim të thellë edhe sot e kësaj dite.

Asht e pamundun që mbas ma se 50 vjetësh të mbahen mend të gjithë, por shokët e kësaj dhome që ishin të gjallë deri në vitin 1998, kur unë emigrova këtu në Sh.B.A. dhe që mund të jenë gjallë edhe sot si Nazmi Bici, Qemal Cucaj, Bardhosh Gjonzeneli, Syrja Toto, Pelivan Hazizi, Petrit Velaj, Patriot Xhelo etj, të cilët mund të dëshmojnë e ta plotësojnë këte listë edhe ma mirë. Me këtë rast dëshroj t’iu uroj të gjithëve shëndet, jetë të gjatë e lumtuni në familjet e tyne.

Ngjarja i takon vitit 1962. Këtë shkrim due t’ia kushtoj në mënyrë të veçantë njenit prej tyne :LAN KRAJËS, si nji figurë origjinale, krejtësisht e veçantë, i cili kishte nji forcë të tille e tepër të rrallë karakteri e inteligjence sa mundi t’i imponojë cilitdo që pati rastin t’a njohë (përfshi këtu edhe intelektualët që ndodheshin atëherë jo vetëm në dhomën tonë, por në të gjithë burgun), nji dashtni dhe respekt të veçantë.

Po kush ishte Lan Kraja dhe çka e dallonte atë nga të tjerët?

Lani ishte 26 vjeç kur në pranveren e vitit 1952 tentoi të arratiset në Jugosllavi për t’i shpëtue shtypjes së egër të diktaturës komuniste, ku po vuente përveç të tjerash nji vorfni të pa pershkrueshme : i pa punë, nji vëlla pak ma i vogël (edhe ai i pa punë), jetim pa nanë. Vetëm i ati punonte “me shpirt ndër dhambë” si bahçevan për 3800 lekë në muej (paga ma e vogël), sepse e kishte kalue moshën e pensionit të pleqnisë, por nuk kishte vjetërsi pune as për pension të pjesëshëm. Vetëm këto ishin t’ardhunat e tyne mujore.

Kështu mjaftoi kjo tentativë që Lani të dënohej per tradhti të naltë ndaj Atdheut me 15 vjet burg se tentativa për arratisje konsiderohej n’atë kohë si nji ndër krimet ma të randa.

I rritun dhe i “regjun” në vorfni dhe mjerim, langu i kungujve dhe i kasatravecave të ziem që perbante pothuejse menynë e përditëshme të gjellës së burgut, nuk i bante fort përshtypje. Ndërsa langun e groshës e konsideronte si nji miradi. Racionin e bukës prej 600 gramësh në ditë e ndante gjithmonë në tri vakte megjithë urinë e madhe që e mundonte. Sepse duhet thanë se shumë të tjerë e hanin të gjithë për nji herë porsa e merrnin, që zakonisht vinte rreth orës 11,30-12 të ditës
Lani nuk kishte shkollë, i gjithë formimi i tij arsimor ishte shkolla unike që n’atë kohë ishte 7 vjeçare. Por ai kishte nji mendjemprehtësi dhe nji pjekuri të jashtëzakonëshme për moshën dhe nivelin e tij. Kjo përbante njanën anë të veçansisë; anën tjetër e përbante karakteri i tij i pa epur, ndershmënia dhe morali në shkallen ma të naltë; veçori këto që s’kishin si të mos u binin në sy jo vetëm shokëve të dhomës, por edhe të burgosurve të tjerë.
Ai kishte nji forcë arsyetim dhe nji logjikë që të habiste për shumë probleme që diskutoheshin në dhomë, edhe politike. Mbaj mend se kur erdhi Hrushovi per vizitë në Shqipni -në vitin 1959- që u prit me aq pompozitet; fill mbas nji fjalimi që mbajti në Tiranë, Lani tha : “Edhe në mes tyne paska fillue kriza”. Për ne të gjithë shokët e dhomës kjo na u duk e pa besueshme dhe e pa konceptueshme; po kur të nesërmen dolem në oborr, në orarin e pajtosit siç e quenim atëherë, ndigjuem se edhe Xhevdet Kapshtica që ishte në dhomën nr.7 dhe Engjell Çoba në dhomën nr.2 kishin të njejtin mendim, gja që në fakt u vërtetue plotësisht ma vonë,
Por Lani kishte nji të “metë”: Nuk pranonte asgja, asnji ndihmë, prej askujt, as edhe nji cigare. Kishin tentue disa herë shumë shokë të burgut t’i ofronin ndonji ushqim, por ishte e pamundun për ta bindun që t’i pranonte.
Pader Pjeter Meshkalla, Hafiz Ali Tare Kraja, Gjergj Kokoshi, Xhevat Korça (që i dha fund jetës me grevë urije në burg) e shumë të tjerë, në orarin e “pajtosit” mundoheshin për t’i lanë diçka në dorë, por ai me shumë njerëzi dhe respekt refuzonte në mënyrë kategorike. “Unë kam ushqim -u thoshte- jepjani ndonji tjetri që s’ka”. Sa për duhanin, kur i ofronte ndokush ndonji cigare, ua priste shkurt “të falem nderës, por e kam lanë”!
Në të vërtetë ai mbante gjithmonë në fund të nji strajce të vogel dy-tri lugë sheqer dhe në fund të nji tjetre nji copë djath rreth 50 gram. Këto ai i siguronte nga “fondi” prej 500 lekësh që i Ati dhe vëllai ia dergonin në krye 4-5 muejsh, të cilat i harxhonte gjysmën për cigare dhe me gjysmën tjetër blente 1kgr. djath dhe 1kgr. sheqer. Kështu që atë grimë djath dhe atë fije sheqer ai nuk i hante por i ruente deri sa ti vinte 500 lekshi tjetër. Në kohën e bukës i vinte përpara dhe bante sikur hante vetëm sa për tu dhanë të kuptonin të tjerëve se “nuk jam pa ushqim”.
Mirëpo ky “marifet” i Lanit, pa shkue shumë kohë u zbulue nga shokët e dhomës dhe në mes të shokëve të tij ma intimë fillonin shakatë : “More Lan -i thonin- a mundesh me na i dhanë edhe ne ato strajca “magjike” të djathit e sheqerit që s’u mbarokan kurrë”? Dhe ai po me shaka ua kthente “Konsumojini edhe ju në mënyrë po aq racionale sa edhe unë dhe nuk do të ju mbarohet kurrë”!
Nderkohë nuk i kishte mbetë veçse edhe nji vitë burg për të plotesue dënimin, mbasi kishte përfitue diçka nga dy amnisti. Mirëpo kohët e fundit ishte dobësue jashtëzakonisht shumë, kishte mbetun kockë e lëkurë. Të gjithëvë u dhimbej, të gjithë donin ta ndihmonin; por ishte e pamundun ta bindje që të pranonte edhe gjanë ma të vogël.
Gjergj Kokoshi e Pader Pjeter Meshkalla menduen nji ‘dredhi” : biseduen me Hulusi Spahiun (ish gjeneral, n’atë kohë i burgosun politik që kryente detyrën e llogaritarit të burgut), i cili kur tu komunikonte të burgosunve lekët që u vinin nga familjet, ti komunikonte edhe Lanit çdo muej nji 500 lekësh, sikur ia çonte i Ati. Kur të bahej porosia për blemje ushqimesh, që bahej vetëm nji herë në muej, “shpenzimet e Lanit” do të zbriteshin në emnat e personave që ishin rregjistrue në nji listë që ia kishin dorëzuë Hulusiut.
Në krye të listës qëndronin emnat e Gjergj Kokoshit dhe Pader Pjetër Mëshkallës. Pastaj vinin me radhë Hafiz Ali Tare Kraja, Engjell Çoba, Sheuqet Muka, Dom Lazer Jubani, Xhevat Korça, Dom Loro Nodej, Foto Bala, Jak Kodheli, Suad Asllani e shumë të tjerë. Për hirë të së vërtetës duhet thanë se edhe Hulusi Spahiu kishte vue emnin e vet n’atë listë. Sqaroj se viti i kësaj ngjarje ka qenë 1962.
Vlenë për t’u shënue se kjo punë bahej në fshehtësi të plotë, duke u ruejtun jo vetëm nga Lani, por edhe nga komanda e burgut, sepse po ta merrte vesh kjo e fundit , të gjithë do të ndeshkoheshin jo ma pak se me nga nji muej në birucë, në çimento, pa asnji shtresë a mbulesë e, llogaritari do të hante barazhgen ma të randë.
Me këte “marifet” Lani filloi të porosiste rregullisht çdo muej ato pak ushqime dhe me këshillën e disa shokëve e la me të vertetë edhe duhanin dhe dyfishoi ushqimet duke shtuar edhe ndonji vezë, sallam, domate apo fruta simbas rastit.
Kështu me këte ndihmë bujare të shokëve, që Lani s’e mori vesht kurrë dhe as komanda arriti ta përballojë fizikisht edhe vitin e fundit dhe të dilte i gjallë nga burgu.
Lani nuk jetoi shumë. Vuejtjet e randa të burgut e kishin ba tashma plotësisht efektin e tyne. Vdiq në moshen 59 vjeçare nga nji sëmundje e randë dhe e pa shërueshme. Ai nuk priti të shihte ndryshimet që solli shembja e Murit të Barlinit.
Për koincidencë Pader Meshkalla iu gjet pranë edhe jashtë mureve të burgut me vizitat e shpeshta që i bante sidomos gjatë kohës që lëngonte nga sëmundja. Ai mori pjesë nder të parët në varrimin e tij dhe po atë ditë, në dhomen e tij të errët, përdhese e plot lagështi çoi nji “Meshë” për Shpirtin e Lanit.
Dritë i baftë shpirti dhe pushoftë në paqë shoku i jone i mirë dhe i pa harrueshëm LAN KRAJA!

Nelson Mandela – ‘Madiba’ i njerëzimit

December 13, 2013 by dgreca

Gëzim Alpion/Angli, 13 dhjetor 2013/

Pavarësisht nga këshilla që Stephen Colbert ofroi këtë javë, edhe pse vetë nuk jam nga Afrika e Jugut, unë po i referohem Nelson Mandelës si ‘Madiba’ (figurë atërore), për të cilën kam arsyet e mia.

Gjatë fëmijërisë time në Shqipëri, emri i Mandelës përmendej rregullisht nga mediat që kontrolloheshin nga shteti. Vëmendja që Enver Hoxha i kushtoi Mandelës ishte sa hipokrite po aq edhe paradoksale duke pasur parasysh aparteidin që qeveria e tij ushtronte mbi popullin.

Në rini kalova 7 vite në Afrikë, ku pata mundësinë për të parë nga afër sa magjepës është ky kontinent. Lënda ‘Romani Afrikan në Gjuhën Angleze’, që ndoqa si pasuniversitar në Kajro, më dha një mundësi tjetër për të mësuar edhe më shumë për vendlidjen e historisë së njerëzimit.

Në qershor 2007 shkova në Xhohanesburg për të dhënë një kumtesë në Universitetin e Witwatersrand. Pavarësisht nga rëndësia e konferencës, e cila u përshëndet nga znj. Graça Machel, gruaja e tretë e Mandelës, një nga motivet kryesore përse ndërmora udhëtimin e gjatë për në Afrikën e Jugut ishte të vizitoja Soveton, për të cilën kisha dëgjuar aq shumë, sidomos që nga protestat e vitit 1976.

Megjithëse tingëllon si klishe, në Soveto ka kaq shumë gjëra për të parë. Si sociolog nuk mund të mos vëreja hendekun e dukshëm midis milionerëve të saj dhe skamjes së atyre që banojnë në lagjet e varfëra të cilat janë shfaqur pas përmbysjes së aparteidit. Me gjithë arritje e rëndësishme gjatë dy dekadave të fundit, Afrika e Jugut mbetet një vend me pabarazi të mprehta sociale.

E rëndësishme është që kombi ylber, që Mandela ndihmoi të krijoj, e shikon të ardhmen me optimizëm. Kjo është përshtypja që krijova nga bisedat me kolegët nga Afrika e Jugut në Universitetin e Witwatersrand-it, si dhe nga vizitat që bëra në Soveto tek shtëpia e Mandelës, ku banoi nga 1946-1962, dhe Muzeumin Pieterson Hector, apo në Muzeumin e Aparteidit, që ndodhet ndërmjet Sovetos dhe Xhohanesburgut.

Logjika e Colbert-it se i vjen çudi kur dëgjon njerëz që nuk janë nga Afrika e Jugut t’i referohen Mandelës si ‘Madiba’ më sjell ndërmend argumentin e kundërshtarëve të Nënë Terezës se asaj nuk duhet t’i referohemi si ‘nënë’ pasi nuk pati fëmijë vetë.

Mandela është ‘Madiba’ i njerëzimit ashtu si edhe murgesha shqiptare është ‘nëna’ jonë. Duke mbrojtur të drejtat e njerëzve të diskriminuar në bazë të ngjyrës së lëkurës, gjë që e bëri duke sakrifikuar lirinë e tij, Mandela dha kontributin e tij të rëndësishëm për të na rikthyer dinjitetin tonë kolektiv.

Gjakova- aty ku thyhen lindja e perëndimi

December 9, 2013 by dgreca

Sipas Willimsit, është tragjedi tej çdo përfytyrimi që kjo racë e madhe dhe shumë e lashtë të katandiset në këtë gjendje, e cila meriton të quhet skandali i qytetërimit europian. “Nuk është për t’u çuditur që pushtuesi otoman ndalonte çfarëdolloj gërmimesh në tokën shqiptare, që të mund t’i kujtonin popullit lavdinë e tij të dikurshme”. (Xhorxh Fred Uilliams)

Shkruan: Fahir XHARRA/ Gjakove/

“O zot,mos lejo që në kohë të sprovave të mëdha dhe të jashtëzakonshme ta humb durimin dhe guximin, e mbi të gjitha mos lejo ta humb drejtpeshimin”- i thoshte vetes At Gjon Nikollë Kazazi (1702-1752) i Gjakovës, në shënimet e tij.

Jemi në Gjakovën e vitit 1747, ishte muaji mars, një mars i bukur por që paralajmëronte diçka të kobshme. ”Lëvizjet e shpeshtuara të ushtrisë turke që bëheshin atyre ditëve dhe netëve nga Gjakova, e drejt nga Qafa e Prushit i kishin ra në sy gjithkujt, por që të gjithë ia kishin dronë ndonjë të ligeje që mund të përgatitej. E sigurt ishte që Porta lart, qëllimisht kishte zgjedhur hapësirën e Gjakovës, Malësinë së saj, Shkodrën e deri në det për të treguar qëllimet e saj dhe sajimin e një “tampon zoneje” të tmerrit, ngase përherë aty ishin thyer lindja dhe perëndimi në paraqitjen e fuqisë së tyre”… shkruante Gjon Nikollë Kazazi në fletorët e tij të asaj kohe, të cilat na i zbardhi Jusuf Buxhovi më 1982.

“ … Druaj, vëlla, se sërish do të na bjerë mbi kokë fatkeqësia e kufirit të ndarjes së dy botërave… O zot, mos lejo që në kohë të sprovave të mëdha dhe të jashtëzakonshme ta humb durimin dhe guximin, e mbi të gjitha mos lejo ta humb drejtpeshimin…”- i thoshte vetes At Gjon Nikollë Kazazi (1702-1752) i Gjakovës, në shënimet e tij.

“Me keqardhje“ të thellë – thoshte Kajmekami i Gjakovës, ju lajmëroj se në Gjakovë ka shpërthyer sëmundja e rrezikshme e murtajës. Ishte, më 28 mars 1747… ( Murtaja anglisht plague, turqisht veba. Forma më e shpeshtë nga Xenopsylla cheopsis e murtajës, vjen pas një pickimi të morrit të minjve. Ajo së pari i sulmon dhe i zhduk minjtë, dhe me mbytjen e tyre, e vazhdon te njeriu. Pas një inkubacioni njëjavor sëmundja shfaqet ashpër dhe mbjell vdekje. Kjo është murtaja Bubonike.) …Dhe qyteti i Gjakovës, që nga Pashtriku, deri te brenda Drinit, nga Nënshkëlzeni e deri te Lumbardhi i Deçanit, shpallej karantinë.

“…Unë, Gjon Nikollë Kazazi i biri i Pjetrit, dëshmoj për mënxyrën që na ka rënë mbi kokë dhe rrezikun të mbesim të shkëputur nga bota… Ky kërcënim lidhet me shfaqjen e murtajës për të cilën thuhet se është midis nesh, sado që ajo ende nuk është dëshmuar…(inkubacioni i pritur vazhdon f.xh.)… por shumëçka që këtu lidhet me sëmundjen, lë për të dyshuar se ajo është pjellë e ligësisë së robit….”

Pra, sëmundja ishte sjellë kastile që nga viset e largëta të Lindjes me të sëmurë, të shoqëruar me përcjellje po nga ata që e kanë derdhur sëmundjen. Kjo ishte pjesë e një loje të rrezikshme që bëhej me qëllime të caktuara nga zyrat që merreshin me shkatërrimin apo zhvendosjen e popujve, aty ku binte kufiri në mes të dy botërave.

“Çudë, për besë – fliste populli, çudë e madhe.

Flitet e përflitet për këtë të zezë sëmundje e kurrkund nuk hetohet”.. Kurse në të njëjtën kohë Kajmekami kërcënohej: ”Ata që dyshojnë në sëmundjen, janë armiq të Perandorisë dhe të gjithë ata që e hapin fjalën se nuk ka sëmundje dënohen pamëshirshëm” (?) Pritej me padurim dhe me imtësi të planifikuar të shfaqej sëmundja.

“Otomanët, meqenëse nuk arritën të krijojnë ‘njeriun e ri’ në këtë anë, i cili do të ishte i së ardhmes dhe si i tillë nuk do të kishte mendim të vetin, nuk do të kishte të kaluar, me një energji të pashtershme një ditë sjelljet e tij të mos shfaqeshin si pjesë e veprimit dhe e të menduarit sipas urdhërave”, Murtaja ishte pjellë e strategjisë. “Tek e fundit, sëmundje ka pasur dhe gjithmonë do të ketë, pse t`ua vejmë veshin gjithaq kur ato vijnë nga i madhi që mendon për të gjitha?“ e qetësonte Kajmekami parinë e Gjakovës, në marsin e vitit 1747.

“Por, koha e duhur eci dhe sëmundja u shfaq, sëmundja nuk erdhi nga zoti por nga robi, sëmundja u shfaq sipas rendit të paraparë dhe e dinin mirë ata rrjedhën e saj”- vazhdon tutje Gjon Nikollë Kazazi në shënimet e tij. Pastaj Gjakova do të bëhej varri më i madhi në botë ku dhjetëra e mijëra të dënuar me vdekje të futeshin në të.

Qytetarët habiteshin që sëmundja paraqitej në mënyrë të përzgjedhur (selektive) nëpër mëhallë të qytetit. Kishte, vallë hile edhe aty?… Sigurisht që po,hile edhe hile të mëdha

Sëmundja përhapej dhe fikej, falë gjeturisë së kundërveprimit të qetë që në të vërtetë ngërthente kundërvënien më të ashpër, jo me infrastrukturë ushtarake por me mospërfillje të urdhërave të pushtuesit.

Prurja e plakava nga Malësia që i përdornin dregëzat e nxjerra nga hunda e të sëmurit që pastaj me anë të grrithjes në lëkurën e dorës dhe fërkimit me gjakun që shfaqet, i futnin të sëmurit kundërmikrobin në trup dhe kështu i bëhej ballë sëmundjes. Plakat grrithëse ishin shpërndarë në katundet e Malësisë dhe Rekës dhe kudo i kishin grithur të sëmurët.

“Pushtuesit e dinin mirë që krahas shkombëtarizimit, asimilimit dhe shuarjes së popujve të padëgjueshëm të prekin edhe qendrat nervore ku rrënohej intelekti i tyre dhe shkaktohen çrregullime mendore dhe shpirtërore që barten brez pas brezi…”,

“Ndodhi të së djeshmes që kanë ndodhur në të nesërmen e sotme…”

Variola në Gjakovë! “Ndodhi të së djeshmes që kanë ndodhur në të nesërmen e sotme…”

Viti 1972,kur Kosova dhe posaqërisht Gjakova e pësuan një izolim të madh. Një izolim të imponuar nga një sëmundje ngjitëse vdekje prurëse Lija ( Variola Vera) .Nga një sëmundje e cila (ishte pjesë e një loje të rrezikshme që bëhej me qëllime të caktuara nga zyrat që merreshin me shkatërrimin apo zhvendosjen e popujve, aty ku binte kufiri në mes të dy botërave)

Epidemija počela u Đakovici ( Epidemia filloi në Gjakovë) ,. Pse mu në Gjakovë ?

E tëra filloi në Kosovë, kur shqiptari , Ibrahim Hoti nga Gjakova, kthehej nga haxhillëku prej Mekës- i kujtohet prof.dr. Svetomir Samargjiçit, atëherë mjek i ri ( S media ,10.03.2012) ,sot profeso i epidemiologjisë ne Fakultetin e Mjeksisë në Mitrovicë)…

. Eksperti më i madh në botë i Variola Veres , Donald Henderson vjen në vizitë.

Maj 1972- Mbaron epidemia, të infektuar 175 vetë dhe 35 të vdekur. ( Telegraf,18.03,12)

”Ibrahim Hoti dhe 12 haxhinj të tjerë ishin edhe 5 ditë tjera në Irak . Edhepse e dinin që atje ka raste të Varioles.Kur u kthye nga Qabja i kishte do shenja të sëmundjes , edhe pse dy muaj më herët ishte vakcinuar. Nuk dihe se sa njerëz janë infektuar nga ai (S Media)”

Profesori Samargjiç thoshte se në muaj e ardhshëm u zvoglua ndjeshëm numri i të sëmurëve,dhe shteti e dha urdhërin që të ndërprite shtetrrethimi për Gjakovën për shkak se afrohej sezoni turistik. Kroacija bënte presion të madh ,që të mos përhapej lajmi në Europë, për shkak të turizmit bregdetar kroat. Ne nuk e dinim kanë përfunduar me komplikime ,por pastaj filloi dyshimi se mos po luanin me ne.( ”meqenëse nuk arritën të krijojnë ‘njeriun e ri’ në këtë anë, i cili do të ishte i së ardhmes dhe si i tillë nuk do të kishte mendim të vetin, nuk do të kishte të kaluar, me një energji të pashtershme një ditë sjelljet e tij të mos shfaqeshin si pjesë e veprimit dhe e të menduarit sipas urdhërave” fxh)

Si filloj sulmi i tretë? . (“Por, koha e duhur eci dhe sëmundja u shfaq, sëmundja nuk erdhi nga zoti por nga robi, sëmundja u shfaq sipas rendit të paraparë dhe e dinin mirë ata rrjedhën e saj” fxh).Prezantimi i rasteve të helmimit të foshnjave 3 vjeçare nga entet parashkollore në qytetin e Gjakovës, e detyroi atë të ndërroj qëndrimin duke deklaruar: “Më duhet të sajoj diçka”!.“

Helmimet nëGjakovë me gazra toksike nga ana e qeverisë Jugosllave, doktrinës serbe, ndodhën në pranverën e vitit 1990 ku u helmuan me mijëra të rinj, kryesisht nxënës e në mesin e tyre kishte edhe foshnje në entët parashkollore. Fillimisht në Gjakovë.Qeveria jugosllave asokohe doli me kumtesë zyrtare se në Kosovë nuk pati helmim, por e gjithë kjo ishte: “Një inskenim i përgatitur nga separatistët shqiptarë”. Të helmuarit u quajtën aktorë të Kanës! Mjekët serb thyen rëndë kodeksin dhe Betimin e Hipokratit, duke refuzuar mjekimin e të helmuarve shqiptarë. Si reagim ndaj këtijë raporti, në Zagreb, në muajin qershor të vitit 1990, u mbajt simpoziumi me emër: “Kosova sprovë e ndërgjegjes mjekësore” Organiztor Dr. Besnik Bardhi ,Gjakovë). Në atë simpozium morën pjesë shumë ekspertë të mjekësisë nga mbarë Jugosllavia. Gjatë punimeve të këtij simpoziumi dolën në pah shumë fakte që tregonin se në fakt në Kosovë është kryer një helmim masiv i rinisë shkollore.

Argumenti më bindës në këtë simpozium padyshim, ishte publikimi i substancës kimike Dimetil phosphoditionat, e izoluar në mostrat e urinës nga të helmuarit e Kosovës, nga ana e Franjo Pllavshiqit, toksikolog dhe biokimist nga Zagrebi. Këtyre zbulimeve duhet shtuar edhe deklarimin e mjekut francez Benedetti, i cili tha: “Në Kosovë pati helmime. Në Kosovë, gjatë pranverës, me qëllim janë helmuar 3000 nxënës me gaz deri tani të pa identifikuar”[citim i duhur]. Ky mjek gjatë qëndrimit në Kosovë kishte pohuar se ka zbuluar molekula klororganike gjatë analizave që i bëri në dy laborator të Parisit nga mostrat e gjakut të fëmijëve të helmuar nga Kosova. Sipas tij, “ky krim është bërë nga agjentët e Beogradit, me siguri agjentët ushtarak “ (,Floart,2000)… Druaj, vëlla, se sërish do të na bjerë mbi kokë fatkeqësia e kufirit të ndarjes së dy botërave…

Gjakova Themelimi dhe zhvillimi i qytetit

Gjakova shtrihet në arterien kryesore të Dukagjinit, ndërmjet qyteteve Prizren – Pejë, e që nga të cilat ka një largësi 37,3 km, përkatësisht 36 km. Qysh në kohën e lashtë nëpër këtë venbanim kalonte pjesët e rrugës Via de Zenta, që ishte një ndër rrugët kryesore të Ballaknit. Kjo rrugë filllon nga Shën Gjini në Detin Adriatik, vazhdon nëpër luginën e Drinit të Bardhë në drejtim të Prizrenit dhe shkon në lindje nëpër Kosovë, Nish, Sofje për të përfunduar në Konstandinopojë. Gjakova shtrihet në bregun e majtë të Erenikut, në platonë neogjene, në të anët e përroit Krena dhe në lindje të pllajës së Çabratit, me një lartësi mesatare detare prej 365 metra. Ajo gjendet ndërmjet gjerësisë gjeografike 42,22 shkallë dhe gjatësisë gjeografike 20.26 shkallë. Në drejtim të këtij qyteti gravitojnë katundet e afërta të fushë-gropës së Gjakovës dhe të rrëzës së saj.

Gjakova me rrethinën e saj në kohën që e kemi në shqyrtim, përfshinte një territor shumë më të gjërë sesa ka sot. Kështu, në pjesën veriore shkonte deri te fshati Isniq, duke i përfshirë edhe Rekën e Madhe dhe Rekën e Keqe, në lindje kapte Dushkajën, në jug një pjesë të mirë të Hasit dhe në perëndim tërë Malësinë e Gjakovës deri te Malësia e Shkodrës. Kjo sipërfaqe kaq e gjërë ishte jo vetëm e pasur, por edhe e banuar dendur me popullsi e cila sipas shumë udhëpërshkruesve, diplomatëve dhe shkencëtarëve të kohës, ishte e shëndoshë, e pashme, e zhdërvjellët, trime dhe liridashëse. Këto elemente ia kanë shtuar rëndësinë qytetit dhe e kanë bërë atë një qendër me rëndësi ekonomike e politike, të njohur jo vetëm në Kosovë, por edhe në tërë Perandërinë Osmane. Në këtë hapësirë, sipas të dhënave që dalin – nga hulumtimet tona, përfshihen vetë qyteti me këto tërësi rajonale: Gjakova me fshatrat e afërta përreth, Reka e Madhe dhe Reka e Keqe, Malësia e Gjakovës, Hasi dhe Dushkaja. Secili nga këto rajone kishte një numër të caktuar fshatrash.

Edhe pse në Gjakovë dhe rrethinën e saj deri më sot nuk janë bërë gjurmime arkeologjike, megjithatë, janë gjetur mbeturina të kulturës materiale antike. Në anën e majtë të Drinit të Bardhë, te Gradisha, ndodhen gjurmët e një vendbanimi nga periudha ilire.Të dhënat e pakta flasin se kjo trevë ka qenë e banuar në kohën e vjetër, natyrisht me ilirë (dardanë), ndërsa elementi romak ka qenë i vendosur në postkomanda. Gjakova si vendbanim me këtë emër (edhe pse besohet se ka egzistuar edhe më herët) përmendet për herë të parë në vitit 1348 dhe bënte pjesë në ziametin e Deçanit së bashku me Rugovën.