Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

IKJA E FABULISTIT SOTIR LASHOVA

by

Shkruan Lek Gjoka/ Florida/
Ndoshta as vjeshta në Florida nuk do ta besonte kurre qe shkrimtari,fabulisti i shquar shqiptar Sotir Lashova nuk do te jete me mes nesh, duke lene në boshllek e dhimbje shpirterore familjen e tij dhe shoqerine në Jacksonville ku jetoi vitet e fundit te jetes. Sotiri iku por sigurisht ai iku në një ikje qe s’do te kete kurre ikje sepse poeti ,shkrimtari nuk ka kurre vdekje.Vepra e tij, vargjet e jetes, personazhet e tregimeve jetojë në libra, marrin frymarrje jete.Guximi dhe vendosmeria ishte perfekte.Shpesh here kur e mirrja në telefon dhe ai luftonte qe semundjen e rende ta vinte perfundmi e pyesja se si ishte me shendet dhe ma kthente plot embelsi jete
-Duhet thene jam mire që neser te shpresoj te behem me mire. Valle kush ishte Sotir Lashova i cili aq shume e donte vendlindjen e tij saqe ne te gjithe librat e tij dhe në rrethet letrare në Shqiperi dhe diaspore perdori si mbiemer fshatin e tij te lindjes Lashoven e Ersekes?Cila është jeta dhe vepra e tij që ia ka shkruar emrin në librin e pavdeksise te letersise shqiptare. Sotir Nuni (Lashova) lindi më Lashove te Ersekes në vitin 1931 në një familje patriotike shqiptare.Ne moshë fare te re filloi punë si çirak në Korçe.Pushtimi i Shqiperise e zemeroi pa mase ndaj shume shpejt iu bashkua Luftes Nacional Çlirimtare.Me pas nuk iu nda kurre ushtrise duke sherbyer ne te kater anet e Atdheut.Ka nisur qe te shkruaje qe ne vitet 1957 duke bëre emer të mire ne rrethet letrare  ku qe ne vitin 1960 ishte në kryesine e Lidhjes se Shkrimtareve dhe Artisteve te Shqiperise dhe mik me gjithe shkrimtaret e kohes qe jetoi.Deri ne vitin 1976 botoi gjashte libra  por si shume shkrimtare te tjere libri “ Permes Luftes Çlirimtare“ i botuar ne 1970 ne 1975 iu hoq nga qarkullimi dhe mori nje denim jo te vogel nga diktatura komuniste por fale kontributit ne luften e çlirimtare nuk e pesoi si shoket e tij qe perfunduan ne qelitë e burgut te sistemit komunist por nuk u lejua te botonte me asnje liber por vetem ne shtypin e kohes.Nga shtatori i vitit 1997 deri ne Janar te vitit 200 botoi edhe dymbedhjete libra te tjere.
Ne vitin 2007 botoi vepren e tij qe e kishte si peng shpirteror Pellazgët / Stërgjyshërit e Kombit Shqiptar“ nje liber hisorik per Pallazget stregjyerit tane ku me terma shkencor i tregon lexuesit shqiptar dhe te huaj s ene shqiptaret jemi me trashgimtaret e pellaygeve, pra jemi kombi me I vjeter ne gadishillin Ballkan dikur i quajtu gadishulli Ilirik
Ishte autor i shumë librave si “Stinët e shqiptarëve”, “Melesini”, “Trimëresha”, “Kur kujtoj ato vite”, “Ballisti në gropën e gëlqeres”, Përmes luftës çlirimtare”, “Turtullesha dembele”, “Korbi i varrim zhvarrimeve”, “Gomari që desh të bëhet mbret”, “Dhelpra në grevë urie”, “Djalli hiqet si t’ish ëngjëll” “Dhelpra mike e luanit”, “Ariu ministër”, “Stafi i bishave”, ” Ringritja e shqiponjës”, “Flatra trimërore”, “Flakadan atdhedashurie”, “Kacafytja”, “Pellazgët, stërgjyshërit tane”.Por në tërë këtë krijimtari të shumtë dhe të begatë, Lashova njihet më i sukseshëm në fabulën e tij. Niko Logori shkruan qartë se “vend parësor në krijimtarinë e tij zënë fabulat”.
Sigurisht te shkruash per shkrimtarin dhe shqiptarin Sotir Lashova do te jene brezat e ardhshem te kritikes letrare shqiptare qe do te trokasin pa pertim ne porten e arte te krijimtarise se Lashoves.
Ditet do te largohen.Mungesen e nje miku te mire gjithmone do ta kemi ne zemer.Ai e dinte se ditet i kishte te numeruera sepse nje lufte e fitoi në çlirimin e Shqiperise nga pushtuesit ndërsa luften me semundjen e humbi.Mundohej te shpresonte , ti jipte kurajo vetes , familjes e miqve te tij por … e  dinte se gjithet e kesaj vjeshte kur te binin nuk do ti ledhantonte me.Ndaj qe ne muajin shkurt kur pime kafen e fundit me te sebashku me aktorin e humorit shkodran Sander Ruçi na tha me dhimbje shpirterore se vetem kete pranvere do ta shijoje ne kete jete stinet e tjera nuk do tia hapnin me porten e jetes sepse mordja i kishte trokitur ne dere dhe po e priste .Ato fjale dhimbje qe gjethet e vjeshtes nuk do ti shikoje me vrane aq shume shpirterisht saqe kur ti o miku im Sotir ishe gjalle une thura per ty disa vargje dhimbje qe kurre nuk ti tregova sepse dhimbjen e lashe per lexuesin e librit tim te ri poetic, qe ato ta dine se ne Amerike jetoi ,krijoji nje shqiptar me zemer shqiptari qe as vdekja nuk e shqetesoi sepse sikur dhe ti çdo here thuaje se jemi me fat qe po jetojme ne Shtetet e Bekuera te Amerikes.Lamtumire miku im I dashur i letrave, lamtumire por ti ke ikur ne nje ikje qe asnjehere nuk ka per te pasur ikje…
Vjeshtes gjethet kur ti bien   
 Mikut tim Sotir Lashova
Vjeshtes gjethet kur ti bien
Limfat e jetes do ndalojne
Nuk do vij dot asnje dimer
rrahjet e zemres do pushojne
Vjeshtes gjethet kur ti bien
Dielli e hena s’do t’me ndricojne
Do te fle gjithmone ne hije
Te tjeret me jeten do udhetojne
Vjeshtes gjethet kur ti bien r
rushit s’do tia pi me mushtin
Semundja mi fshiu gjitha enderrimet
Vec kujtimet shtepine do mbushin
Ah moj vjeshte gjethet do te bien
Po mbaron vaji i kandilit t’jetes
Ndienjave dot s’iu ndal shqetesimin
Qetesisht do flej gjumin e vdekjes
Gjithkush jetes qe i trokiti
Edhe mordes porten do ia hape
Plot merzi ajo kur mberriti
S’te le drite jete por veten Nate!
Lek Gjoka Jacksonville Florida     2013

KUR NJË POETE “TROKET” NË HISTORI-“SHARRRAJT NË JETËN E KOMBIT”

by

–Monografi  nga Zyba Hysa/

Shkruan DRITA LLUSHI/

Vlorës/

Ç’jam për ty, e dashur Vlorë,/

Një pikë ujë në detin blu,/

Të më flakësh, se ke zor,/

Deti mbetet prapë ashtu…/

Kush prek Vlorën, zemëron Zotin,/

Lëndon palcën e kombit tonë,/

Vlorën… Vlorën të ma doni,/

Kombëtarisht, ne na bashkon.

Vlorë, moj, Vlorë…!

Zgjatmi duart të t’i puth,

Ato mbajnë vulën e kohës,

Mbajnë të shkruar historinë,

Në pëllëmbë të dorës…!

Vlorë, Vlorë, moj, Vlorë…!

Pasqyrë e stërmadhe,

Ku historia shqiptare shihet,

Nga përplasja e dallgëve,

Stërkala gjaku ngrihet

Toka i thith… vlaga,

Arome lirie”

E si mund të niste ndryshe ky libër monografik, veçse me këtë poezi kaq prekëse, e ringjallëse mbas çdo vargu? E si mund të niste ndryshe ky libër, veçse me këtë poezi që të zgjon ndjenjën atdhetare dhe admiruese për Vlorën e njerëzit e saj? Nje poeteshë e shkrimtare si Zyba Hysa, nuk  mund te mos i çelte portën e historisë: Të vërtetës!

Asaj të Vërtete që duhet ta dijë çdo njeri, që i thotë vetes shqiptar.E kemi  ndierë shpesh që shumë figura apo personalitete janë anashkaluar rrugës së gjatë të historisë, megjithëse mund të kenë qenë një gur i fortë themeli, një gjurmë, një fakt i rëndësishëm, një shtysë, një subjekt i fortë në zhvillimin e ngjarjeve të rëndësishme në  Historinë Shqiptare.Vetëm një artiste e aq më shumë një grua nuk mund të anashkalojë  të tilla gjëra, sepse s’do ndihej aspak e qetë shpirtërisht, qoftë me veten, qoftë me popullin, por mbi të gjitha me të vërtetën.

Ka periudha te caktuara kur një shkrimtare(ose shkrimtar) duhet  të  marrë në dorë “fatet” e fiseve apo njerëve të “harruar”, sepse  shpiti i saj është  aq i ndjeshëm, aq human, sa arti i duket i vogël, para faktit  historik të anashkaluar.

Një fakt që ndoshta historianët  e kanë harruar, na e “kujton” përmes kësaj monografie kaq të bukur autorja Zyba Hysa duke na  sjellë  në dije, familjen Sharra dhe burrat e saj; më mirë të them, na njeh me një  FIS të tërë :ATË  TË SHARRAJVE

“Hasan Sharra, Ceno Sharra, Muço Sharra, Musa Sharra, pra të

gjithë pinjollët e kësaj familje që jetuan dhe punuan për çështjen

Kombëtare në vigjilje të shpalljes së Pavarësisë, gjatë zhvillimit të

kuvendit, firmosjes së këtij akti nga më atdhetar, janë më shumë se një

firmëtar, ata janë të parët e „dasmës“ dhe firmëtarët, janë „krushqit“

që hodhën vallen me hapa të sigurta prej një melodie që kishte kohë

që dëgjohej përmes përpjekjeve të gjithë patriotëve dhe u hodh në

pentagramin e kohës për të lënë trashëgim brezave identitetin e

shtetit shqiptar, por për fat të keq, vallja nuk u hodh deri në fund, por

melodia është e shkruar me gjakun dhe mundin e gjithë patriotëve në

shekuj, me firmën e përfaqësuesve nga gjithë trojet etnike shqiptare, ajo ka veç një titull : Bashkimi Kombëtar”- shkruan autorja

 “Ata pra, nuk figurojnë në listën e atyre që firmosen pavaresine, por ata realizuan me sukses këtë akt historik,

se pa përkrahjen e familjeve të pasura të Vlorës e në veçanti, të

familjes Sharra, nuk do të ishte realizuar kurrë e sot nuk do kishim

100 vjetor të shpalljes së Pavarësisë”- vazhdon ajo.

 Një monografi mbresëlënëse, tërheqese, ku e verteta mbi Fisin e Sharrajve ndërthuret me mjaft elemente epikë dhe poetikë, me nje gjuhë të ndjeshme, prekëse, por dhe të guximëshme, që mbart një të vërtetë e cila në tregimin dhe trajtimin që autorja i bën, kthehet në një mal stoik vërtetësie.

Autorja na kalon nëpër monopate emrash, ngjarjesh, vitesh, periudhash, veprimtarish e para syve”shoh” vërtet,  gjithë ata burra, familje, me punën e veprimtarinë e tyre, shoh gjithë jetën e tyre të përditëshme e atdhetare të pashkruar por që pena e Zybasë, ia heq mantelin e harresës, dhe në ndërgjegjen time ndihem mirë, shumë mirë, që mësova diçka të re, nga rrëshqitja e penës së saj  mbi letër e shpalosja katërcipërisht e asaj  të vërtete ekzistenciale e mbuluar nga indiferenca e dekadave dhe viteve, por që gëlonte nga shpresa e dëshira se do vinte një ditë që…

E ja ku erdh’ kjo ditë.

Erdhi një shteg drite nga dora, mendja e shpirti i një gruaje, një nëne, një shkrimtareje.

Por si mund  të shkruajë një  grua për burrat e një fisi, pa përmendur dhe gratë?

Madje jo vetëm”përmendur”, por lartësuar në mënyrë të merituar.

Prapa  një  burri të fuqishem, të sukeseshëm  gjithnjë  qëndron një  grua e mirë.

Kjo vlén për të gjitha kohërat.

“Atdheu është një dashuri pa interes”- aludon me të drejtë autorja.

Te japësh dhe të mos presësh nga Ai ,një filozofi dashurie që duhet ta ketë çdo njeri vetëm me Atdheun.

Trajtimi që i bën autorja në veprën e saj jetës dhe veprimtarisë se Fisit  të Sharrajve ështe mjaft origjinale dhe nuk lë shteg për harresa, hamendësime apo keqkuptime. Ajo i  trajton në  një kohështrirje që i jep frymëmarrje dhe shikim gjithë jetës në periudha të largëta dhe historike, në periudhën e Pavarësisë, pas Çlirimit e deri në ditët e sotme, gjithë atyre njerëzve e burrave që bëne emër dhe e bënë  të njohur këtë Fis me veprimtarinë e tyre atdhedashëse, paçka se shumica patën një fund  të dhimbshëm.

E kështu, kemi të paraqitur  dhimbshëm e me realizem, kalvare gjyqesh, dënimesh, persekutimesh, që iu bë burrave të  Sharrajve nga regjimi Enverist.

Një punë hulumtuese, voluminoze, këmbëngulëse nga ana e saj, shfrytëzimi  i sa e sa revistave, gazetave, shkrimeve të ndryshme, tregojnë zellin dhe përkushtimin e saj në shkëlqimin dhe vënien në vend të emrit,  të këtij Fisi të madh e atdhetar.

Kush ka parasysh romanin “KËNETA” të Fatmir Gjatës, e bën përnjëherë lidhjen, dhe kujtesën se si Abdyl Sharra(një ndër personazhet  e romanit dhe njëkohësisht real) dënohet me vdekje, se gjoja sabotonte punimet  për tharjen e kënetës, duke inskenuar të ashtuquajtura prova famëkeqe dhe të gënjeshtëra.

Në Shtëpinë e Sharrajve u strehuan delegatët e  Kongresit Historik, dhe vetë Ismail Qemali. Shtëpia e tyre gjendej pikërisht në Sheshin e Flamurit.

Ilustrimi me foto i gjithë burrave të shquar të Sharrajve, veprimtaria e tyre e gjithanëshme, shtëpia e tyre, monumenti i Pavaresisë ne Vlore, fotot e Sharrajve me Ismail Qemalin, te paraqitura këto (foto)brez pas brezi, që nga ató bardh e zi, e deri tek atÓ me ngjyra, të emocionojnë dhe e bëjnë më të prekëshme këtë histori të shkruar me dashuri nga kjo grua.
Një dashuri për të vërtetën, një ndjenjë humane e saj që të zbardhë njëherë e mirë, atë që errësira njerëzore e kish hedhur skutave të viteve.

Ky libër përmban jetën atyre burrave që folën me vepra e jo me fjalë, që ditën të japin dhe falin dashuri e atdhetari pa kërkuar asgjë, dhe pse fundi i jetës së tyre qé  shpeshherë tragjik dhe i dhimbshëm.

Pasi mbaroj së  lexuari këtë monografi historike, pasi shoh çdo foto, ndihem mirë e njerëzishëm si shqiptare që jam, e me fat, që njoha këte Fis të madh jo vetëm në numur, por më  të madh në bëma dhe histori.
Pasardhesit e tyre duhet te ndihen krenarë me emrin e të parëvë, me veprën e gjakun e tyre, se pa tÓ, e pa veprimtarinë  e shumë e shumë atdhetarëve të tjerë shqiptarë nuk do ishim të lirë, nuk do të ndjenim të lirë dhe nuk do të shkruanim të lirë.

Shpresoj shumë, që shpirti i tyre, të ketë gjetur sado pak prehje nga kjo monografi e mrekullueshme, ku ndërthuret e vërteta dhe arti bashkë, të cilën vetëm një grua, nënë dhe poete mund ta paraqesë kaq denjësisht.

Padyshin që  Sharrajt e sotshëm duhet të ndihen të vlerësuar, tëqetë dhe mirë  që u shkruajt për até, që parardhësit  e tyre bënë për kombin dhe Atdheun.

* Drita Lushi

Korrik 2013 Shqipëri.

 

Margarita Dyras : Gjëja më e keqë që mund të të ndodhë në jetë është të mos dashurosh

by

Është e vështirë të vdesësh, por në një farë momenti e vë re se gjërat e jetës përfundojnë./

Nga Arjan Th. Kallço/

 Të shkruash sot për femrën gjendesh para disa dilemave të mëdha të kohës. Përhapja e dhunës ndaj grave në familje këto ditët e fundit tek ne po nxjerr qartë sesa nevojë ka shoqëria e sotme shqiptare që të civilizohet në marrëdhëniet burrë-grua. Duket se ndërrimi sistemeve e përkeqësoi figurën dhe pozicionin e gruas. Jeta sot po tregon se vështirësitë e ekonomike po e ashpërsojnë raportin mes tyre jo vetëm në familje, por edhe më gjerë. Një shoqëri duke mos patur asnjë kriter vlerësimi në selektimin e njeriut, detyrimisht që do të shkiste në këtë tragjedi që çdo ditë flet për dhunën e pashembullt ndaj saj. Nuk ka dyshim se pozicioni dhe roli i saj në jetën e përditëshme ka ndryshuar, sidomos në shekullin e fundit. Shekulli i ri ka një fizionomi tjetër kur flitet për femrën. Në shumë vende të botës, sidomos vendet arabe, gratë po përpiqen që të fitojnë më shumë të drejta në jetë, duke kërkuar edhe barazinë me burrin. Në vende të tjera qytetërimi po u krijon kushte marramendëse grave të cilat duket se po kërkojnë më shumë të drejta sesa u duhen në realitet. Kjo ka sjellë si pasojë një mbivlerësim të tyre në jetën shoqërore, duke krijuar idenë se sot bota mund të ecë para vetëm me rolin e tyre udhëheqës. Nëse të gjitha gratë, nuk ka asnjë mundësi që të jenë të barabarta edhe brenda llojit, do të tregonin një supremaci totale, siç pretendohet nga shoqatat e pafund të grave, atëherë gjeniu i sotëm do të mbante emrin femër. Por nëse i referohemi fakteve, nga e gjithë moria e grave që përpiqen të kenë karrierën e tyre në jetë, jo të gjitha i përmbushin standartet, pasi janë të pakta, shumë të pakta ato që vërtet e mëritojnë respektin e shoqërisë kur bëhet fjalë për pozicionin në hierarkinë e saj. Nuk e kam fjalën për kulturën dhe shkencën, se ndoshta janë më të shumta se në politikë apo në drejtime të tjera. Sa janë ato gra që bëjnë dhe duan të bëjnë sakrifica të pafund për shoqërinë? Sa janë ato gra që sot përballen me regjimet për të drejtat e tyre? Dukë qënë firmëtar i disa apelimeve të Amnisty Internacional në mbrojtje të të drejtave të njeriut, ju siguroj se numëri i tyre është shumë i papërfillshëm në krahasim me atë të burrave. Nuk dua të ndalem dhe të bëj apologjinë e burrit apo e rrethanave historike të ecurisë së dominimeve. Ka shumë mendime dhe ide, saqë nuk mund të gjesh kurrë dy mendje bashkë. Ditë më parë po lexoja një artikull për një shkrimtare franceze që vërtet ta mbush mendjen për femrën që e meriton të gjithë vëmendjen. Jo sepse është shkrimtare, por po të lexosh për jetën e saj, duke ju kujtuar se jetoi në shekullin e kaluar, do të shohësh dhe vlerësosh karakterin, forcë, guximin, kurajon në përballjen me jetën dhe me problemet shoqërore. Një shekull më parë duhet të jemi të vetëdijshëm, problemet shoqërore kanë qënë edhe më të rënda se sot, të paktën në Europën tonë.  Flitet për një Shovinizëm të francezëve që çuan në gabime të bujshme që me Margarita Dyrasin dhe zgjatën 25 vjet. Po sjell nëj profil të saj, duke u bazuar tek intervistat që ajo ka dhënë.

Margarita Dyras lindi në vitin 1914 dhe u nda prej saj në Paris në vitin 1996. Shkrimtare dhe regjizore franceze e shumë tregimeve të shkurtëra, të filmave dhe kryesisht romaneve. Famën e vet duhet t’ia dedikojë një gazetareje italiane që me shumë zell dhe këmbëngulje bëri atë që nuk e kishin bërë dot francezët për një bashkëkombase të tyren. E quan shkrimtare tekanjoze dhe të ashpër, të shkurtër, të himët dhe autoritare. Në fillim mosbesimi e shtyu shkrimtaren që ta kontrollonte intervistuesen se mos shkruante për bisedat, ndërsa ajo fliste në telefon. Por më pas bisedat e tyre, edhe pse Dyrasi i kishte thënë se nuk kishte shumë kohë, i kaluan caqet e një konfidence diplomatike, duke kaluar në rrëfime të gjata.

Familja, fëmijëria në Vietnam, i dashuri kinez, Franca, komunizmi, martesa, letërsia, kinemaja, teatri, alkolizmi. Dyrasi fliste lirshëm, ndoshta duke menduar se rrëfimet nuk do të mbërrinin kurrë tek lexuesit francezë.  Dhe vërtet libri “Pasioni pezull”  në fillim nuk u duk në atdheun e saj, por shpejt u bë  tepër i kërkuar. Me gazetaren Della Torre foli për shumë gjëra, për dashurinë, poltikën, shijet seksuale. Shkrimtare dhe grua e pamëshirshme me veten dhe të tjerët. Lindi në Indokinë, fëmijërinë dhe një pjesë të rinisë, deri në moshën 18 vjeçare e kaloi aty dhe për atë kohë ka kujtime plot vuajtje. “E gjithë letërsia ime lindi aty, tek orizoret, në pyjet, tek vetmia. Isha një fëmijë e emancipuar dhe përhumbur, një Borebardhë e vogël, me fytyrën e djegur nga dielli, zbathur, pa orar dhe e paedukuar. Më bren ndërgjegjia për pjesën më të madhe të asaj jete. Por papritur me dhunë, gjërat e jetuara me pavetëdije, kur isha 12 vjeçe, më bënë sërisht një vizitë tek mua. E gjeta të paprekur varfërinë, frikën, hijen e pyllit, tigrat, lebrozët që më terrorizonin. Diçka e egër mbetet brenda meje edhe sot. Një lloj ngjitje kafshore me jetën”. Më pas kujtimet marrin tjetër rrugë dhe shkojnë në tjetër vend. “Në Kamboxha nëna prej kohësh bleu një koncesion për një orizore që nuk mundi ta kultivonte nga përmbytjet detare. Punoi 20 vjet dhe i dha fund jetës së varfër, e vetme në brigjet e Loiras”. Udhëtimet dhe vendet ku jetoi kanë brenda tyre edhe ndjenja dhe emocione që ndryshojnë nga një vend tek tjetri. Në vitin 1930 Dyrasi u transferua në Saigon, ku dashurohet me një të ri kinez, që do të jetë protagonist i librit të saj që në Itali doli me titullin “I dashuri”. Libri I dha famë ndërkombëtare dhe mori çmimin Goncourt. “Deri atëherë isha një klandestine, jetoja me të drejtat gjermane dhe angleze të autorit. I dashuri është një libër i egër që doli nga errësira ku e kasha mërguar fëmijërinë time. Pastaj në një farë pike thashë: përse tani që nënë ime nuk jeton më të mos i tregoj këto gjëra? Për atë njeri kujtoj trupin kinez që nuk më pëlqente, por që e shijonte  timin. Forca e dëshirës ishte totale, e papërcaktuar, e verbër, përtej ndjenjave. Dashuroja dashurinë e tij për mua dhe atë erotizëm të ndezuar shpesh herë nga keqkuptimet tona”. Pas dy vjetësh u tranferua në Paris, ku u martua me Robert  Antelmin dhe filloi të shkruajë. “Kisha nevojë ta bëja të fliste heshtjen nën të cilën më kishin ndrydhur”.  Pushtimi nazist nuk mund të mos ndikonte edhe tek Dyrasi e cila bashkë me burrin mori pjesë në Rezistencë dhe më pas hyri në Partinë Komuniste. “E bëra, sepse desha të dilja nga vetmia, të hyja në një grup me ndërgjegje kolektive. Isha në djeni të Gulagut, të Pogromit,  por të hyja, do të thoshte ta gjeja veten tek fati i Partisë dhe të çlirohesha nga i imi. Kështu vuajtjet e mia, dhimbjet e mia bëheshin dhimbje klasore. Tash jam një komuniste që nuk e gjen veten tek komunizmi”. Romani i saj i parë Të pacipët , ia hapi derën tek botuesi i Gallimard-it që në fillim e refuzoi, edhe pse e quajti “madamë, ju jeni një shkrimtare”, por një vit më vonë ia botoi librin “Jetë e qetë”. “Shkruaj që të kem njohje, që të masakrohem dhe në vazhdim të tërhiqem që vepra ta zërë vendin tim dhe unë të dukesha më pak. Arrij të çlirohem prej vetes me idenë e vetvrasjes dhe shkrimit”. Përsa i përket shijeve letrare, i pëlqente shkrimtarja italiane Elsa Morante dhe Colette, por është e ashpër me të gjithë shenjtorët e letërsisë franceze. Margarita Jurcenar me librin Kujtimet  e Adrianos  është për të një libër i madh, pjesa tjetër, duke filluar me Arkivi i veriut e të tjerë, duken të palezueshëm.  E lashë në mes. Sartri? Besoj se është përgjegjësi i vonesës së vajtueshme kulturore dhe poltike franceze. Kamyja? Si të gjithë bashkëkohorët është i mërzitshëm”. Pati problem të shumta me alkolin, gati 40 vjet, dhe vetëm shtrimi në një spital amerikan, ia ndryshoi  jetën. Por të bën përshtypje forca e saj e padiskutueshme kur flet për dashurinë, një urtësi me të cilën po e mbyll këtë shkrim: Gjëja më e keqë që mund të të ndodhë në jetë është të mos dashurosh.

TRAGJEDIA E ÇAMËRISË NË NJË LIBËR

by

 (Esse për librin e Prof. Dr. Beqir Metës “Tragjedia çame”) /

Ne Foto: Ballina e librit, që u sponsorizua nga federata “Vatra” /

NGA ENVER KUSHI/

Kur krimi ishte kryer dhe Çamëria e përgjakur dukej e zhbërë, një Komision Ndërkombëtar Hetimor, sapo shkeli tokën çame, pa dhe ndjeu gjëmën e madhe. Sipas dëshmive të botuara të një prej anëtarëve të Komisionit Hetimor, pranë Filatit, (me siguri në Vanër), grekët i çuan për të parë “varret e të masakruarve nga çamët”. E ndërsa shihnin varret dhe pak më tutje qytetin thuajse pa jetë të Filatit, njëri prej anëtarëve të Komisionit, befas u kërkoi shoqëruesve grekë atë që ata nuk e prisnin: të hapeshin varret për të parë “të masakruarit e pafajshëm nga çamët”. Siç duket ai e kuptoi se Komisioni ndodhej para një dëshmie të rremë, grackë alla greke, sepse plisat mbi varre ishin të freskët e të ashtuquajturit varre, ishin sajuar një ditë më parë ose ndoshta disa orë para se Komisioni të vinte atje. Kaq u desh, shkruan dëshmitari i kësaj ngjarjeje, që Komisioni të ndodhej përballë egërsisë, sharjeve, kërcënimeve edhe të një grupi të vogël njerëzish, që ndiqnin në distancë ngjarjen e që prisnin të dëshmonin “për krimet e çamëve” ndaj popullsisë greke. Kjo është ndodhia e rreth 63 viteve më parë, por e lashtë sa vetë njerëzimi: ata që kanë kryer krimin, gjithmonë janë përpjekur ta fshehin atë. E megjithatë të vërtetat e krimeve të mëdha, tragjedive njerëzore, në forma e mënyra nga më të ndryshmet, shpejt a vonë, janë marrë vesh. Episodi i lartpërmendur, me domethënien e tij, flet shumë. Unë mendoj se ai pazgjithshmërisht lidhet edhe me librin më të ri të Prof. Dr. Beqir Metës “Tragjedia çame”, i cili në 200 faqet e tij, me një densitet marramendës ngjarjesh, hap siparin e një teatri tragjik, nga më tragjikët në Gadishullin Ballkanik të dramave dhe kobeve: Tragjedinë e Çamërisë. Autori me këtë vepër zbulon mekanizmin e krimit, ndjek kronologjinë e ngjarjeve, që çuan në realizimin e ëndrrës së “Megali Idesë” për zhbërjen e Çamërisë. Profesor Meta nuk hap “varre të rremë” alibikë, siç kanë bërë e bëjnë historianët grekë, të paktën që nga viti 1844, kur nga kryeministri grek Jorgos Koleti, u paraqit programi politik me emrin “Megali Idea”, por zbulon para lexuesit, opinionit shqiptar e atij të huaj, të vërtetat e hidhura, dëshmitë e shumta të tragjedisë çame. Është e vërtetë që në këto 20 vitet e fundit, studiues me origjinë nga Çamëria, shumë prej të cilëve kanë qenë protagonistë të ngjarjeve si Ibrahim Hoxha, Hasan Minga, Petrit Demi, Hajredin Isufi, Prof.Selman Sheme, etj., apo të tjerë si Prof.Dr. Pëllumb Xhufi, Prof.Dr.Kaliopi Naska,Sherif Delvina, Laurant Bica e ndonjë tjetër, për mos lënë mënjanë 80 vite më parë punën kolosale të Mit’hat Frashërit, me veprat e tyre kanë kontribuar për të vërtetat e historisë dhe tragjedisë çame. Mendoj se një nga meritat e Prof.Dr.Metës, është depërtimi më në thellësi të tragjedisë e në ca skuta të fshehura nëpër arkiva, ku ruhet një dokumentacion i madh e që ndriçon çështjen çame, veçanërisht gjatë Luftës së Dytë Botërore. Historia e shkruar mbështetet në faktin dhe dokumentin konkret e bindës.Pa burime bindëse arkivore, ose më saktë pa ballafaqimin e disa prej tyre, vepra historike, mund të jetë çdo gjë, por e besueshme jo. Duket që puna voluminoze dhe nga më seriozet në historiografinë moderne shqiptare, në librat “Tensioni Greko-Shqiptar (1939-1949) dhe “Shqipëria dhe Greqia (1949-1990), janë prologu i këtij libri. Librit “Tragjedia Çame”, ia rrisin vlerën dhe besueshmërinë, mbështetja në dokumentacionin e pasur të Arkivave Kombëtare të SHBA, Arkivit të Ministrisë së Jashtme të Britanisë së Madhe, Arkivit të Ministrisë së Punëve të Jashtme të Italisë, Arkivit të Zyrës Historike të Shtabit Madhor të Ushtrisë Italiane.Gjithashtu autori i referohet edhe shumë dokumentave të botuara apo botimeve historiografike, veçmas atyre grekë, si Evangjelos Kofos, Krapsitis, Kondis, Muselimi, Jani Sharra, Nikos Zhangos etj. Jo vetëm kaq. Autori, skrupuloz i dokumentave, ndjek në përgjithësi një linjë lineare në librin e tij. Historia e Çamërisë jepet në mënyrë kronologjike, që nga thellësitë e shekujve deri në ditët tona, me disa nga momentet kulmore të saj.Ky trajtim linear, gërshetohet edhe me një parim tjetër: atë vertikal, thënë ndryshe, depërtim në thellësi të ngjarjeve dhe fakteve historike dhe deduksione të rëndësishme për to. Kjo ja shton vlerat këtij libri dhe dimensionin shkencor dhe logjik të tij. E dukshme është kjo në kapitullin “Çamëria gjatë Luftës II Botërore” e në të tjera që e pasojnë. Për Luftën e Dytë Botërore ka shumë botime.Edhe për Ballkanin gjatë saj ka shumë.Në historiografinë shiptare të periudhës komuniste për fat të keq, ngjarje, personalitete apo fakte të ndryshme janë politizuar ose deformuar, ndërsa për Çamërinë është heshtur. Mendoj se ngjarjet, lëvizjet dhe kontributi i forcave politike, marrëdhëniet mes tyre, kontributet e formacioneve partizane e nacionaliste, qëndrimi i aleatëve e Fuqive të Boshtit, në përgjithësi antifashizmi në Kosovë e veçmas në Çamëri, kërkojnë vëmendje më të madhe nga historiografia shqiptare.Nga ana tjetër, historiografia greke i ka shtrembëruar dhe vazhdon t’i shtrembërojë në mënyrë flagrante të vërtetat, duke hedhur baltë mbi popullsinë çame, duke e kriminalizuar atë dhe duke mohuar kontributin e njohur e të padiskutueshëm të saj në Luftën Antifashiste. Prof.Dr.Beqir Meta, besnik i parimeve të së vërtetës historike dhe mbështetur në një dokumentacion të pasur, me logjikën e fortë prej historiani modern, jep në këtë vepër deduksione të rëndësishme, bindëse dhe të argumentuara. Kapitulli “Çamëria gjatë Luftës II Botërore”, është për mendimin tim çelësi për të kuptuar epilogun e tragjedisë çame, prapaskenat, që u luajtën mbi një popullsi të pafajshme dhe faktorët, që çuan në genocidin e spastrimit etnik të Çamërisë. Ky është kontribut i padiskutueshëm i këtij libri dhe i Prof.Dr. Beqir Metës në historiografinë shqiptare e me gjerë. Mendoj, se rrallë më ka ndodhur të lexoj një vepër historike, ku densiteti i ngjarjeve të jetë aq marramendës, sa në librin “Tragjedia Çame”, veçanërisht në kapitullin “Çamëria gjatë Luftës II Botërore”. Në të, lexuesi i vemendshëm do të jetojë ditët dhe netët e ankthshme të Çamërisë. Aty lëvizin shtabet e Luftës dhe ushtritë e tyre si ato të EAM-it, Zervës, çetat e batalionet të partizanëve e të nacionalistëve çamë, shtabet e ushtrive italiane e gjermane, shtabet e aleatëve, përplasen ideologjitë, fryjnë erërat e acarta të nacionalistëve grekë, organizohen takime të fshehta, thuren plane ogurzeza, ka vrasje në pusira, jepen deklarata, që nga mbreti Zog e deri tek Mit’hat Frashëri, formohen këshillat dhe mobilizohen mbi 2000 çamë, apo befas jepet urdhëri i shtabit gjerman për çarmatosjen e popullsisë dhe nën bekimin e miratimin e shtabit anglez, nis masakra e 26 qershorit 1944, në Paramithi. Tashmë krimi është kryer. Çamëria e përgjakur lëngon në agoni, me një bilanc tragjik ulëritës, që autori i jep me shifra të sakta. Ndihet mes rreshtave të librit dhimbja e autorit, por edhe kumti që ai jep : “Spastrimi etnik i Çamërisë në përfundim të Luftës II Botërore ishte rrjedhim logjik i politikës antishqiptare të shtetit grek dhe i presionit të vazhdueshëm të tij ndaj etnisë shqiptare në Greqi, qysh nga koha e vendimit arbitrar të Konferencës së Ambasadorëve të Londrës, të vitit 1913. Ai u realizua në rrethanat e favorshme, që u krijuan në përfundim të Luftës dhe u ndihmuan nga disa faktorë. Mes faktorëve, që Prof.Meta radhit janë: • Vazhdimësia e politikës nacionaliste dhe shoviniste greke. • Politika britanike, e cila e preokupuar seriozisht për ruajtjen e pozitave të saj në Greqi, u mbështet në forcat ultranacionaliste greke. • Qëndrimi i forcave gjermane, të cilat duke ndjekur interesat e tyre, në çastet e fundit, bënë çarmatimin e popullsisë shqiptare të Çamërisë dhe u krijuan mundësi forcave rezerviste të kryenin pa pengesë spastrimin etnik të saj. • Rrethanat e turbullta të përfundimit të luftës dhe dobësitë e forcave politike shqiptare, të cilat nuk arritën të bashkoheshin midis tyre dhe të përpunonin një platformë të përbashkët për mbrojtjen e interesave kombëtare. Prof. Dr. Beqir Meta, me të njëjtën logjikë historike, shpalos në këtë libër gjendjen e refugjatëve çamë në Shqipëri, qëndrimin e shtetit grek ndaj çështjes çame dhe Fuqive të Mëdha ndaj saj. Këto e bëjnë edhe më të plotë dhe më të prekshme tragjedinë çame, po t’í shtosh kësaj edhe faktet e dokumentet për heshtjen vrastare të shtetit komunist shqiptar për 45 vite me radhë. Grekët e lashtë, me kolosët e tyre si Homeri e më pas tragjedianët Eskili, Euripidi, Sofokliu, me veprat e tyre do t’í jepnin botës disa mesazhe universale, ku mbi të gjitha, është ai i vrasjes së ndërgjegjes për krimet e kryera në Trojë. Libri i Prof.Dr. Beqir Metës “Tragjedia çame” jo me gjuhën e letërsisë, por me atë të historisë së vërtetë, troket fort në ndërgjegjen e grekëve të sotëm, të historianëve, intelektualëve, klasës politike të këtij vendi fqinj. Janë ata, që ose e kanë shtrembëruar ose vazhdojnë edhe sot të fyejnë mijëra viktima të pafajshme, duke i përbaltur ata dhe popullsinë krenare të Çamërisë. Populli grek ka nevojë të mësojë këto të vërteta të hidhura. Libri i Prof.Dr.Beqir Metës duhet përkthyer në gjuhën greke, që populli grek dhe rinia e këtij vendi të mos vazhdojë të shohë e t’ú besojë “varreve bosh” apo alibive të propagandës së historianëve nacionalistë.Sepse, siç shkruan shkrimtari ynë i madh, Ismail Kadare : “ÇAMËRIA NUK ËSHTË NJË FANTAZMË QË NGRIHET PËR TË ERRËSUAR MIQËSINË MIDIS GREKËVE DHE SHQIPTARËVE, PËRKUNDRAZI, KUR POPUJT LEHTËSOJNË NDËRGJEGJEN E TYRE NGA PESHAT E VJETRA, ATA AFROHEN MË SHUMË DHE E DUAN MË SHUMË NJERI- TJETRIN”. Libri “Tragjedia çame” flet shumë e të ve në mendime. Kur Evropa e bota 10 vite më parë, pa në ekranet e TV masakrën e Raçakut në Kosovë, mbajti e mekur frymën nga përmasat e tragjedisë kosovare. Plaga çame është ende e hapur dhe tragjedia e saj ulëritëse. Prof.Dr.Beqir Meta me këtë libër e sjell Çamërinë me plagë dhe tragjike, por edhe me shpresën për të zgjidhur sa më shpejt të ardhmen e saj evropiane.Botimi edhe në gjuhën angleze i këtij libri, do ta bëjë më të njohur tragjedinë e Çamërisë për studjuesit e huaj dhe opinionin jashtë Shqipërisë.

TRAUMAT E TRANZICIONIT TË ELIDA BUÇPAPAPAJ- NJË DËNIM I TRANZICIONIT 20-VJEÇAR

by

Nga Frank Shkreli/

Në këtë përmbledhje artikujsh, të titulluar “Traumat e Tranzicionit”, Elida Buçpapaj publicistja e njohur në trojet shqiptare dhe në diasporë për shkrimet e saj jo konformiste, i paraqet lexuesit shkrime të pasura dhe tematika të ndryshme mbi jetën politike, mbi dështimet dhe mbi mundësitë e humbura, si në Shqipëri ashtu edhe në Kosovë, në periudhën pas-komuniste.

Me përgjegjësi dhe me bindje autorja eksploron përceptimin e saj, por edhe të tjerëve që mendojnë si ajo, se tranzicioni në Shqipëri ka dështuar. Në këtë libër ajo merret me një numër temash qendrore të jetës politike dhe shoqërore shqiptare, të cilat pasqyrojnë karakteristikat, sidomos të elitës politike shqiptare — shpesh të dyshimta, të koklavitura e nganjëherë të ngatërruara — por si gjithmonë të lidhura me njëra tjetrën, fatkeqsisht,  për keq –por që të bindin dhe të bëjnë të dëshirosh  se Shqipëria dhe Shqiptarët, pas më shumë se dy dekadash, meritojnë diçka më mirë –dmth., një konsolidim të vërtetë demokratik dhe jo një pseudodemokraci.

Ekspertët e shkencave politike argumentojnë se në një vend, tranzicioni demokratik konsiderohet të ketë përfunduar kur palët e ndryshme arrijnë në marrëveshje mbi “rregullat e lojës”, të cilat kanë të bëjnë, ndër të tjera, me zgjedhjen e lirë të një qeverie.   Kur qeveria të krijohet nëpërmjet zgjedhjeve të lira dhe të pakontestueshme dhe kur pushtetet e ndryshme nuk detyrohen të ndajnë kompetencat me pushtetet e tjera, me fjalë të tjera, kur të arrihet pavarësia e institucioneve të ndryshme të shtetit dhe qeverisë — atëherë një vend mund të konsiderohet se ka kaluar tranzicionin me sukses, dhe që njëkohësisht, sipas ekspertëve,të quhet vend demokratik. 

Një element  tjetër për një shoqëri demokratike është besimi tek institucionet. Besimi ndaj organeve shtetërore duhet të zhvillohet nga shoqëria dhe si i tillë ai besim përforcohet nga puna që bëjnë institucionet politike dhe civile për të mirën e përbashkët dhe jo nga veprat ose vendimet e tyre në favor të një grupi ose  të një personi/ash me influencë, dhe në dëm të mirëqenies kolektive. Besimi në legjitimitetin e institucioneve shtetërore, siç janë prokuroria dhe gjykatat, i jep hov demokracisë dhe zhvillimeve të saj dhe njëherazi  avancon edhe efikasitetin e vetë institucioneve.

 

A ka besim ndaj institucioneve shtetërore dhe qeveritare në Shqipëri?Autorja thotë se jo. Ajo gjithashtu aludon se mungesa e besimit dhe rënia ekonomike, kanë përfunduar në një shtim të dukshëm të pakënaqësisë në përgjithësi ndaj elitave të të gjitha forcave kryesore politike në Shqipëri. Megjithëse, fajet e mëdha për mospërparimet e duhura dhe tepër të nevojshme gjatë këtij tranzicioni i ka mbi shpinë elita politike, përgjegjësi ka edhe qytetari i thjeshtë, i cili fatkeqësisht ende nuk është çliruar nga mentaliteti i varësisë së individit tek shteti dhe si i tillë është më pak kritik.

Në këtë botim, Elida Buçpapaj lë të kuptosh se Shqipëria ka bërë shumë pak përparim drejt demokracisë së vërtetë, ndërsa ajo paraqet shpjegime dhe shqyrtime për fusha të ndryshme, siç janë politika, shteti i së drejtës, liria e shtypit, e tjera. Në të gjitha këto fushë, ajo nënvizon dobësitë e sistemit post-komunist, duke venë në dukje trashëgiminë komuniste të vendit si dhe mentalitetin  e elitës së sotme politike, kulturore,  mediatike e tjera — trashëgimi kjo që ka bërë të mundur çimentimin dhe manipulimin e jetës politike nga këto elita pasardhëse të një ish-sistemi autoritar, siç ishte regjimi enverist, ku shteti dominonte mbi të gjitha aspektet e jetës së njerëzve.

Libri i Zonjës Buçpapaj  është një përmbledhje kritikash ndaj dështimeve sistemore dhe sistematike të qeverisjes nga një autore që e do atdheun e vet dhe kombin — qëndrime këto që lexuesin e bëjnë të mendojë dhe të pyesë se përse Shqipëria, si pothuaj asnjë vend tjetër në Evropë, nuk e ka plotësuar atë tranzicion transformimi që tanimë e kanë përfunduar shumica e vendeve ish- komuniste? Duke lexuar librin e E. Buçpapaj të mbetet përshtypja se Shqipëria, por edhe Kosova kanë ngecur në një periudhë ”transformimi ose tranzicioni të ngrirë”, të kontrolluara nga grupe të fuqishme oligarkike dhe me influencë, të cilat po keqpërdorin pasurinë e vendit dhe po shpërdorojnë ose po lënë pas doremadje edhe pasurinë kulturore dhe kombëtare të shqiptarëve. As Shqipëria fatkeqsisht nuk ka mundur t‘i ikë situatës, ku elitat e ish-regjimit komunist, gjatë këtij tranzicioni, janë pasuruar nga burimet shtetërore duke krijuar në këtë mënyrë,  korrpusion, ku individë dhe grupe interesash, përfshirë edhe mafian, kanë lëshuar rrënjë dhe kanë  zënë vende me rëndësi në jetën ekonomike, politike dhe shoqërore të vendit, përfshirë edhe median. Ndoshta ky tranzicion po zgjatë me qëllim, sepse sa më i gjatë të jetë tranzicioni, aq më i madh kaosi, hutimet dhe pështjellimet, dhe si përfundim aq më të mëdha mundësitë për pasurimin e  individëve, grupeve dhe elitave që e mbajnë vendin në këtë gjëndje të ngrirë tranzicioni.
Ky koleksion artikujsh nga Elida Buçpapaj tregon se autorja ka aftësi analitike dhe mendje të mprehtë si vërejtëse e gjendjes aktuale në Shqipëri, ndërkohë që nganjëherë edhe me hidherim e zhgënjim shprehpikëpamjet  e saj ndaj një prej transformimeve ose tranzicioneve më të rëndësishme të historisë së kombit shqiptar, periudhës së rënies së komunizmit në Shqipëri dhe shpalljes së pavarësisë së Kosovës. Zonja Buçpapaj shpreh zhgënjimin e saj të thellë, dhekritikat nganjëherë të ashpëra por me vend, ndaj një situate që pas 20 e sa vjetësh pas rëniës së komunizmit,  pritej dhe duhej të ishte ndryshe. Lexuesi mëson se gjëndja e sotme politike, ekonomike por edhe në fusha të tjera të jetës së shqiptarëve –sipas saj tepër e pakënaqshme — është rezultat i drejtpërdrejtë i politikave të ndërmarra ose jo nga klasa e politikanëve të sotëm, dhe jo nga kushtet e vendit. Ajo argumenton se Shqipëria është ashtu siç është sot, për arsye të trashëgimisë komuniste të elitës së sotme politike, e mbërthyer në inate me njëra tjetrën, dhe jo se i mungojnë reformatorët e aftë dhe të vendosur për të çuar vendin përpara, siç ka ndodhur në shumicën e vendeve ish-komuniste të Evropës Lindore.

Kjo nuk është e pamundur për  Shqipërinë, sipas saj.  Megjithëse e vogël, shoqëria shqiptare është tepër e koklavitur, por vetëm kur individët të jenë të aftë të përdorin të gjitha aftësitë dhe njohuritë e tyre, nepërmjet një tregu të lirë mallrash dhe ideshë, atëherë edhe Shqipëria dhe Shqiptarëtdo të shkojnë drejtë përfundimit të suksesshëm të këtij tranzicioni tepër të gjatë.

Në fund të fundit, është individi dhe shoqëria shqiptare ajo që do vendosë vet preferencat politike si dhe mundësitë për të zhvilluar marrëveshje shoqërore, shoqata dhe organizata që do t‘i shërbejnë më së miri realizimit të qëllimeve dhe nevojave të individit dhe të vendit. Në këtë kuptim, demokracia, megjithëse jo e përfeksionuar si sistem, është dhe mbetet  një model universal për të gjithë njerëzit dhe për të gjitha kohërat, i zbatueshëm për të gjithë, në bazë të ligjit, pronës private dhe lirisë njerzore –duke bërë të mundur që individët dhe populli si tërësi shoqërore,  të rregullojnë lirisht punët e veta pa ndërhyrje, në një mënyrë që u shërben interesave më të mira të tij dhe rrethanave në të cilat jetojnë. Shpresojmë se kjo do të ndodhë në Shqipëri.

Libri  ‘‘Traumat e Tranzicionit‘‘, që është një përshkrim i disa fenomeneve të tranzicionit të 20 vjetëve të fundit të kombit shqiptar, e që autorja i ka quajtur me të drejtë “Trauma”, meriton të lexohet madje edhe nga ata që mund të mos jenë dakort me përfundimet dhe analizat e Zonjës Buçpapaj.

Është një kontribut i rëndësishëm në debatin e vazhdueshëm mbi dështimet ose siç i quan ajo ‚‘‘Traumat e Tranzicionit‘‘ shqiptar, i freskët për nga sinqeriteti dhe dashuria e autores për mirëqenien  dhe mbarvajtjen e kombit, për të gjithë ata lexuesë që janë të interesuar në analiza politike dhe historike.