Opinion – Page 397 – Dielli

KUR. DR. AGIM LEKA PROTESTONTE PER MANIPULIMIN SERB PER ORIGJINEN E SKENDERBEUT

January 16, 2019 by dgreca

– Shfletime: Dr. Agim LEKA- Një publicistikë e tërë, që proteston kundër padrejtësive të kombit-/

– Dr.Agim Leka, protestë Enciklopedisë Britanike, për origjinën e Skenderbeut, të manipuluar nga serbët.

NGA PERTEFE LEKA/ Dielli

Me Dom Nikollë Mazrrekun, me Dom Ndre Zadeja…dhe profesorët e Shkodrës, 18 vjeçari, Agim Leka Borshi, bashkoi qëndresën e hapur antifashiste me penë në dorë.
Në Muzeun Historik kushtuar Skenderbeut, duhet të vendoset letra origjinale e Nolit, të cilën ia dërgoi Dr. Agim Lekës sipas kërkesës së tij. Ajo letër i shërbeu Dr.Lekës për të argumentuar dhe dokumentuar protestën drejtuar Editorit të Enciklopedisë më të madhe Britanike për të korrigjuar origjinën e Skenderbeut nga serbe në autentike shqiptare.
I ndarë prej më shumë se 74 vitesh nga vendlindja, nuk mungoi të ngrinte zërin dhe të shkruante në organet më të njohura të shtypit botëror; letra, artikuj, peticione, në emër të shqiptarëve dhe të drejtave të tyre.
Po afron dita përkujtimore e Skenderbeut dhe nuk duhet harruar kontributi i Dr.Lekës me rëndësi kombëtare: PROTESTA që i bëri asaj Enciklopedie për të bërë ndryshimin nga një gabim i shkruar, në fakt historik.
Në letrën dërguar kryetarit të Akademisë së Shkencave në Tiranë, Prof.Aleks Buda 1988 së bashku me tërë dokumentacionin përkatës, i thekson ndër të tjera, rëndësinë e ruajtjes së letërkëmbimit të tij me Fan Nolin, në kohën kur Ai ishte në komunikim të drejtë për drejtë me te. Ndër të tjera I shkruan Prof.Budës: ”Këtu brenda do të gjeni letrën origjinale të Peshkop Nolit të cilit I isha drejtuar në kapacitetin e tij si historian I Gjergj Kastriotit, Skenderbej dhe të cilën letër dhe dokumentim e përdora për PROTESTËN time Enciklopedisë në fjalë.
Letra drejtuar Editorit të Enciklopedisë Britanike është njoftim nga ana Dr.Lekës e një gabimi të shkruar në te, lidhur me prejardhjen e Skenderbeut, në të cilën theksohet se si një legjendë ëdshtë dhënë si fakt historik. .
Një fragment nga letra origjinale:” I am a subscriber of the Encyclopedia Britannica and upon going over volume 20 page 726 on the topic of Skanderbeg, the national hero of the Albanians, I was surprised to read the assertion that Skanderbeg was of “Serbian origin” It is disconcerting. I believe for the traditional seriousness of the Encyclopedia Britannica that such a legend be given as a historical fact.
In view of the above, i wrote a letter to an Albanian authority on the life of Skanderbeg, his Eminence F.N.Noli. I do enclose here the reply that Metropolitan Noli has given to me with an excerpt of his book in regard to such a legend…..”
Kështu fillon një maratonë letrash me Fan Nolin dhe Enciklopedinë Britanike që zgjati nga viti 1961-1967, kohë në të cilën përfshihet edhe vdekja e Nolit që mund të shkaktonte ndonjë paqartësi .
Por Dr.Leka e kishte në dorë letrën e F.NOLIT : ”Dear Dr.Leka: Many thanks for your letter of August 11th. The origin of Scanderbeg and the legend of his Serbian descent are discussed in my “Story of Scanderbeg “pp.19-20. I enclose a cony of these two pages. As you may know, “the Story of Scanderbeg “ was my dissertation for my Ph.D. Degree at Boston University.
It was published in 1947 by Vatra, 30 Huntington Ave., Boston 16 Massachusetts. Author book in which the question is discussed is by Fr.Athanase Gegaj,”L’Albanie et l’Invasion Turque au XV-e Siècle. It was a doctoral thesis, published by the University of Louvain, Belgium, in 1937. All you have to do is call the attention of the editors of the Encyclopedia Britannica to these, which are the latest on the subject, both of them on archival material.
Këmbëngulja e Dr.Lekës ishte e pandërprerë deri sa pritjes së gjatë i erdhi përgjigjja nga Helen, L. Carlock editorial Assistant I Enciklopedisë Britanike e cila i shkruan se në Janar të vitit 1967 do të rishkruhet artikulli i Skenderbeut, sipas autorit Tajar Zavalani dhe ku citohet Edhe libri i Noli në bibliografi.
“ Dear Dr.Leka: The rewritten article on Skanderbeg has not yet been published. It will appear in our 1967 edition, to be published in January 1967, and we enclose a tear sheet of the page. The author is Tajar Zavalani, former Program Assistant, Albanian section, B.B.C. you will note that Metropolitan Noli ’ s book is cited in the bibliography.
We are also returning Metropolitan Noli’s latter and excerpt from his book. We appreciate your continued interest in Britannica.
Sincerely
Helen L. Carlock Editorial Assistant. November 18, 1966.
Dr.Leka insistonte në korrigjimin e artikullit të Enciklopedisë Britanike, të vitit 1961, për paraqitjen e një legjende si fakt historik.
Unë them se janë shumë personalitete shqiptare që u është përvetësuar origjina e tyre nga të huajt. Po përmend vetëm një rast, që ëshë afër kohës së Skenderbeut, Mihail Artioti (1480-1556), shenjtori arbëror nga Arta e ÇAMËRISË, që solli në Rusi frymën e ideve të Rilindjes Evropiane dhe historinë e Skenderbeut, duke u shpallë botërisht humanisti i parë në Rusi, që për krenarinë e tyre, rusët e quajtën Maksim Greku.
Ndërsa, për Nanë Terezën, ne qemë me fat, se Ajo e deklaroi botërisht origjinën e saj shqiptare….
Është mirë t’i bindemi thënies së Naimit “Ç’vleftë t’i verë vetes një komb, atë i venë dhe të huajt”
Nga kjo marrin vlerë historike letrat e Dr.Lekës drejtuar Nolit dhe Enciklopedisë Britanike, dhe letrat e Nolit drejtuar Dr.Lekës.
Për t’i dhënë këto vlera kombit A.Leka e mori ushqimin nga rrënjët e familjes. Dr.Leka, nuk mund të ishte ndryshe, në qëndrimet e tij, sepse Ai ishte djali I Av.Rakip Lekës, Student i Zosimeas dhe më vonë i drejtësisë në Universitetin e Stambollit. Ishte i dyti në listën e studentëve shqiptarë që firmosën PROTESTËN e dërguar Sulltanit kundër alfabetit arab the në favor të alfabetit latin për gjuhën shqipe me 1908.
Po më 1911, kur ndodhi incidenti në Parlamentin Turk, goditja pas shpine e Ismail Qemalit, në kohën, kur Ai po fliste në mbrojtje të të drejtave të shqiptarëve, ngjalli revoltë në të gjithë botën shqiptare. Protesta “Një shuplakë për Ismail Qemalin, është një shuplakë për kombin” u shpërnda në të gjitha klubet shqiptare….aty ishte edhe zëri dhe firma e studentit Rakip Leka.
Av.Rakip Leka ishte me origjinë nga Borshi. Një fshat i përmendur për trimëri dhe i shkruar në histori me shkronja të arta, sidomos gjatë periudhës së Skenderbeut. Fatkeqësisht një fshat që ishte bërë shkrumb hi edhe me shumë fshatra të tjera, nga andartët grek me 1914. Megjithate, Av.Leka nuk u step nga kjo mënxyrë, krenar për vendlindjen, erdhi dhe e ndërtoi shtëpinë përsëri në fshat.
Duke parë se sa vlerë të madhe kishte shkolla shqipe në ate vend, Ai mendonte se vetëm përhapja e arsimit në gjuhën shqipe do ta shpëtonte ate vend nga helenizimi I grabitqarëve grek. Vetëm shkollimi do të çonte përpara emancipimin e shoqërisë shqiptare dhe përparimin e kombit.
Në këto kushte, shtëpinë e ndërtuar prej tij e la ta përdornin si shkollë, ku përmendet me respekt dhe sot Shtëpia-shkollë e Rakip Lekës.
Me Idetë e tij përparimtare Avokat,Leka iu bashkua lëvizjes demokratike të Fan Nolit, prej së cilës më vonë pati pasoja, por i përballoi me dinjitet.
Në kohën e okupacionit të 1939-ës, mbajti qëndrim kundër fashizmit duke ruajtur pozicionin e tij si jurist i të drejtës civile.
Në gjyqin komunist u përgjegj me krenari, kur i thanë: “ I ndave djemtë, njerin me Ballin the tjetrin me Nac.Çlirim, që kush të fitojë, ti të krekosesh si gjel.”- Unë e di,- u përgjegj R.Leka, se djemtë e mij kanë shkuar të luftojnë kundër okupatorit dhe jo kundër njeri tjetrit.”
Në këte rrugëtim të familjes Dr.Leka, kurrë nuk harroi edhe kontributin e gjyshërve të tij: Nebi Sefa Lushnja, firmëtari i Pavarësisë në Vlorë dhe një nga organizatorët e Kongresit të Lushnjës, me 1920. Po kështu edhe gjyshi tjetër, Ibrahim Leka, i cili si komandant i Qarkut të Lushnjës nuk e zbatoi urdhërin telegrafik nga Valiu i Janinës që të arrestonte Ismail Qemalin dhe delegacionin që e shoqëronin ate. Për këte lamëroi Nebi Sefën që të hapte një rrugë tjetër që të kalonin nën mbrojtjen e heshtur të tij dhe pa pasoja. Kështu u realizua akti historik i 28 Nentorit 1912.
Një frymëzim tjetër, i Riu Leka e merr nga SHKODRA, siç e shkruan vetë:” Shkodra ka qenë nepër shekuj ndriçim diturie dhe një kështjellë krenarie për urtësinë dhe trimërinë shqiptare, për më tepër mishëron lidhjen historike si mburojë e qytetërimit përendimor. Nuk ishte e papritur që gjatë sundimit të Italisë Fashiste, kur penda helmuese e priftit italian Fulvio Cordignano sulmoi bërthamen e ekzistencës shqiptare në revistën famkeqe “Rivista d’Albania “mars 1941, përgjigjja e rreptë doli nga ky qytet historik, nga Shkodra e Teutës, me dy broshura të cilat me mendimin tim përfaqësojnë fillimin e qëndresës së hapur nga penda shqiptare, kundër sundimit fashist: Broshura “Skandali Cordignano dhe mprojtja e kombit shqiptar” nga Nikë Barcolla, pseudonim i Dom Nikollë Mazrrekut. Dhe broshura nga profesorët e Shkodrës “Cordignano në gjyq përpara botës” frymëzuan rininë e Tiranës të bënin demostrata kundër Italisë Fashiste.”A.Leka
Atëhere edhe 18 vjeçari Leka bashkohet me protestën e studentëve, profesorve dhe klerikëve patriotë nga Shkodra.
Artikulli : ”Skandali Kordinjano dhe mbrojtja e popullit shqiptar”, nga Nik Barcolla, ishte në momentin e duhur. Si ishte e mundur që Kordinjano, studiusi i Albanologjisë për 30 vjet, që i kishte ngritur lart vlerat e shqiptarëve, të ndryshojë kahje dhe të shkruaj me neveri për shqiptarët. Si duket shkrimin famëkeq e botoi për të justifikuar pushtonjësit fashist, se kishin ardhur të civilizojnë një popull të prapambetur.
Për këte shkruan Leka, iu drejtova Dom Nikollë Mazrrekut, në Famullinë e Tiranës, ku Ai kishte krijuar një rreth ”Veprimi Katolik” ku zhvillonte një veprimtari të gjallë me të rinjtë.
“ Ishte viti 1942, shkova. t’i merrja leje Dom Nikollës për botimin e librit të tij, që e kisha përkthyer italisht pa ditur se do të lejohesha ta botoja. Isha një student 18 vjeçar dhe përpara meje ishte një burrë i gjatë, i veshur me petkun e thjeshtë fetar, që me penden e tij kishte nxitur mijëra studentë të DEMOSTRONIN për liri. Fjala e ëmbël e tij dhe idealizmi i tij për atdheun tonë të shtypur ishin mbizotërues në bisedën tonë. Ai e kishte për zemër Heroin tonë Kombëtar Gjergj Kastriotin, Skenderbeun, të cilit I kushtoi shumë këngë, në mijëra faqe “.A.Leka
Edhe pse Dom N.Mazrrekun e degdisën në fshatrat e Malësisë në Pukë dhe librin ia sekuestroi Luogotenenca iItaliane , i Riu Leka nuk i ndali përpjekjet për ta botuar përkthimin, për t’i treguar fashistëve se shqiptarët janë popull me dinjitet duke e titulluar “Risposta a Cordignano sui suoi giudizi nei riguardi degli Albanesi”(Përgjigje Kordinjanos përmbi gjykimet e tij mbi shqiptarët. ”Pas shumë përpjekjesh nën terrorin fashist shtypshkronja Kastrioti botoi 2000 kopje të cilat u shpërndanë në mënyrë klandestine nepër konsullata, nepër zyra italiane në vendqëndrime te tyre, në atë kohë kur libri në gjuhën shqipe ishte i sekuestruar.
Edhe protestën e profesorëtve te liceut të Shkodrës “Kordinjano në gjyq para botës” e përktheu në italisht dhe e vuri në parathënie të librit të përkthyer, pa ndryshuar asgjë nga shkrimi i Dom Mazrekut.
Libri ishte i shoqëruar me një parathënie “ Prefacione e traduzione di Agim Leka Borshi.’ “Molte furono le risposte provocato da questo articolo inopportuno, circa il momento e quanto al contenuto, offensivo dei nostri sentimenti nazionali e della nostra Patria”
Parathënien e fillon me vargjet e Fishtës:( Na jem’ t’bijt e nji fisi të përmendun,//n’dorë, qi i ndriti si rrfeja çeliku,//qi e qestisë veç t’u dridhun anmiku,//qi t’tanë bota kah besa e nderon.) vargjet i përktheu italisht. .Ishte reagimi i Fishtës kur u shkrua artikulli i Kordinjanos : “Ç’ka i ka ba Shqipnija Kordinjanos që e urren kaq fort.”
Po kështu përktheu edhe nga letra e studentëve katolikë të Shkodrës, cilët iu drejtuan rektorit me një peticion me 46 firma, ku kërkonin që At Fulvio Cordignano ta tërhiqte publikisht artikullin në fjalë “ se na ka fye si shqiptarë faqe mbarë botës, ç’ka s’asht aspak e vertetë. Shqiptarët e kanë mirëpritun në malet tona tash 20 vjet, pa dallim feje dhe ai ngrihet dhe u mohon kombësinë dhe origjinën për të cilën ato aqë fort krenoheshin”
Të gjitha këto Dr.Leka I ka përmbledhur në artikullin “Nik Barcolla dhe profesorët e Shkodrës në mbrojtje të Kombit Shqiptar (Gazeta Illyria Janar 2001) ”Në këte botim Dr.Leka vendosi në krye fotografinë që i dërgoi Dom Nikollë Mazrreku, pas vitit 1990 me shënimin prej tij “Të fala, me shumë mall”
Komunikimi pas 90-tës qe I shkurtër me Dom Mazrrekun, sepse Ai ishte në fund të jetës.
Ishte motra e tij, Marija që i shkruante Dr.Lekës. letrën e saj e ruante si një dokument për ta përjetësuar në vepra letrare, historike, ose në filma me tirazh të gjatë. Letra e Marijes ishte një sintezë e tragjedisë së një populli, gjatë diktaturës komuniste. Sa herë e lexonte ate leter, derdhte lot.
Më ka surprizuar simpatia e Dr.Lekës pas gegërishtës letrare të Dom Nikollës, kur thoshte se Ai ‘fliste një gegërishte të pastër, të ëmbël , ku mbizotëronte idealizmi i tij për atdheun” Kjo e ka bërë, që në parathënien e përkthimit të citojë jo vetëm vargjet e Fishtës, që i vendosi në krye, por edhe në mbyllje ka cituar vargjet e të ëmblit, Dom Ndre Zadeja:
” Dishmitarë ty të thrras, o e tepruemja //duresë shqiptare, ti që vuen pa za.//e bren pa ndie, e kjan pa ankim// e therr pa vra… (. ishte poeti Dom Ndre Zadeja që i drejtoi autorit një letër proteste të hapur me titull “At Fulv Cordignanos” të shkruar në 291 vargje.)
Zoti mos e thëntë që ta humbasim këte bukuri gjuhësore, plot elegancë e muzikalitet. të gegnishtës letrare, t’i njohin brezat këta kollos të gjuhës së bukur shqipe. Ta kultivojmë e të gjejmë një mesatare për gjuhën letrare që t’i përgjigjemi më mirë bashkimit tonë kombëtar, që po na thërret.
I riu leka përsëri Apelon kundër atyre që shkatërruan bashkimin kombëtar.
Si pjesëmarrës i Konferencës së Mukjes, si ithtar i ideologut nacionalist Mit’hat Frashëri, si nxënës i profesorit të nderuar në Liceun e Korçës, Abaz Ermenji, bashkoi apelin e tij me heroin e rezistencës, Major Abaz Kupin, i cili në vitin 1943, në malet e Krujës, kërkoi një front të përbashkët me të gjitha grupet nacionaliste shqiptare, për t’i bërë ballë sllavokomunizmit. Në atë kohë ishte shumë aktiv në shkrime, parulla, trakte, peticione, që botoheshin te gazeta “LIRIA “ e Musine Kokalarit .
Këte qëndrim antikomunist, A.Leka e mbajti edhe kur ishte jashtë Shqipërisë.
Në shtator të vitit 1957 boton në “The New York Times” me pseudonimin ILLYRIKUS, artikullin “Për lirinë shqiptare kërkohet një politikë pozitive Amerikane” e nxitur nga vizita e Harrison Salisbury në shqipëri dhe intervista me kryeministrin, M.Shehu.
Ndër të tjera shkruan……
“Integriteti territorial dhe pavarësia e Shqipërisë, ishin ndër tiparet themelore të politikës së SH.B.A-ve në kohën e Woodrow Wilson, emri i të cilit simbolizon përpjekjet pionere amerikane për demokraci dhe drejtësi nepër botë, me interesim të veçantë për mbijetesën e kombeve të vogla …..Kritika e Z.Shehu ndaj një miku kaq të sinqertë të popullit shqiptar, Z.Hrry T Fultz, Ish-anëtar i Misionit Amerikan dhe ish-drejtor i Shkollës Teknike Amerikane në Tiranë, ku Z.Shehu pati privilegjin të arsimohej, është një trillim fund e krye. Kjo është tipike e demagogjisë komuniste dhe tregon një mospërfillje të turpshme të mirënjohjes tradicionale dhe të përhershme shqiptare, ndaj miqëve të saj të huaj.” Dr.A.Leka
Përsëri Dr.Leka Proteston
Me 18 Janar 1969 në “New York Times”me titullin “Shqiptarët e Jugosllavisë” me rastin e
vrasjes së një djali kosovar në demostratën e Prishtinës …..
Editorit të gazetës” New York Times, 6.2.1969 …..“ kërkesa e kosovarëve, që të lartësojnë pozitën politike nga një krahinë autonome brenda republikës serbe, në një republikë të plotë brenda Federatës Jugosllave është plotësisht e drejtë, e merituar, nga populli kosovar që ka vuajtur në dy breza nën sundimin serb.”….
Me 17 Korrik 1971, në “ New York Times”. kur u lidhën marrëdhëniet diplomatike midis Shqipërisë e Greqisë, ku vuri në dukje përsekutimet greke në Çamëri në mbrojtje të integritetit tokësor të vendit .
Proteston me artikullin “Dilema greke e Shqipërisë “ që u botua në shumë gazeta në gjuhën shqipe kundër Nikolla Gage, kryetar I një organizate veriepirote për shkrimin e tij në “Washington Post”, “Kosova, fuçi baroti” në prill. të vitit. 1993.
N.Gage kërkonte të barazonte autonominë e 2 miljon shqiptarëve që përbëjnë 90% të popullsisë në Kosovë, ish krahinë autonome e ish Jugosllavisë me një minoritet të vogël grek të ardhur dhe të vendosur në pjesën jugore të Shqipërisë.
Nuk mund të përfshihen në një shkrim të gjithë artikujt protestues të Dr.Lekës për çështjen kombëtare, por po veçoj dy të fundit në mbrojtje të individëve të përfshirë në aspektin nacional.
Proteston me një shkrim të gjatë drejtuar Ambasadorit Francez në Washington DC, për çështjen Haradinaj, të trajtuar në planin kombëtar, nga ku merr përgjigje të menjëhershme nga organet kompetente.
Proteston edhe për çështjen Morina, në mbrojtje të djaloshit të arrestuar, që lartësoi dronin në stadium me flamurin e Shqipërisë etnike. Edhe pse ishte me probleme shendetësore, pothuaj në fund të jetës, Leka me entuziazmin që e karakterizonte e botoi shkrimin në shumë gazeta të kohës, shqip edhe anglisht.
Çdo protestë e Dr. Lekës kishte një tematikë, ate kombëtare, kishte një argument, dokumentin historik, të drejtën ndërkombëtare, kishte një qellim, zgjidhjen e problemeve etnike,Shqipërinë Natyrale Prandaj mund ta themi me krenari, që ishte Doktori, që me publicistikën e tij u përpoq të shëronte plagët e kombit.

KOSOVA, NJOHJE RECIPROKE BRENDA KUFIJVE TË SOTËM

January 15, 2019 by dgreca

PËR KOSOVËN NUK ËSHTË I PRANUESHËM ASNJË OPSION TJETËR PËRVEÇ NJOHJES RECIPROKE BRENDA KUFIJVE TE SOTËM/

Nga Harry Bajraktari*/

Gjatë këtij viti, edhe pse nuk ka një datë të caktuar, pritet të përfundojnë bisedimet e stërzgjatura mes Kosovës dhe Serbisë për normalizimin e marrëdhënieve në mes dy shteteve me ndërmjetësimin e Bashkësisë evropiane. Në këto bisedime ka nevojë për një qartësi strikte se çka mund të negociohet e çka jo me Serbinë. Delegacioni i Kosovës, i cili mori votat e parlamentit, ka obligim shtetëror të reagojë ashpër ndaj ideve dhe tezave të përfolura, ngado që vijnë ato, brenda apo jashtë, që janë në kundërshtim me Kushtetutën, si ndarja e Kosovës, shkëmbimi i territoreve, korrigjimi i kufijve dhe ndaj ndonjë ideje tjetër që dëmton pavarësinë dhe sovranitetin territorial të saj. Një veprim i tillë çon në destabilizim jo vetëm të vendit tonë, por edhe të rajonit. Ndarja e Kosovës, është tezë e vjetër serbe, që është përsëritur shumë herë dhe po tentohet të futet edhe në këto bisedime në Bruksel. Ekipi ynë negociues duhet të vendosë vijat e kuqe dhe nga tavolina e bisedimeve të përjashtojë të gjitha këto tendenca të rrezikshme për Kosovën.

Kosova me Serbinë mund të bisedojë vetëm për njohjet reciproke si dy vende fqinje, të pavarura dhe sovrane. Vetëm në këtë mënyrë mund të vazhdohen bisedimet, ku në fund të tyre duhet të bëhet njohja mes Prishtinës dhe Beogradit.

Kosova ka kufijtë e vet të definuar dhe të njohur ndërkombtarisht prej shumicës së shteteve të botës, e në mesin e tyre të SHBA dhe të shumicës së vendeve të Bashkësisë Evropiane. Kufijtë e saj janë të përcaktuar me Kushtetutë dhe janë të paprekshëm. Nen 1 i Kushtetutës thotë: “Republika e Kosovës është shtet i pavarur, sovran, demokratik, unik dhe i pandashëm”. Çdo shtet në botë, i mbron kufijtë e vet në bazë të Kushtetutës dhe për ne kufijtë janë të shenjtë dhe të pacenueshëm.

Për këta kufij është bërë sakrificë e madhe e popullit tonë për shumë kohë, e sidomos në luftën e fundit, për të hequr zgjedhën robëruese serbe. Kanë rënë shumë dëshmorë, janë masakruar njerëz të pafajshëm të të gjitha moshave, një numër i madh i tyre edhe sot nuk dihet se ku i hodhi ushtria dhe policia serbe. Historia e këtyre kufijve është e dhimbshme dhe e prekshme, prandaj, askush nuk ka të drejtë të luajë me ta, kushdo qoftë ai, apo kushdo qofshin ata, jashtë apo brenda. Kjo çështje ka marrë fund në qershorin e vitit 1999.

Këta kufij sot i ruajnë forcat e NATO-s, aleatët tanë me të cilët e fituam lirinë dhe pavarësinë. Tash kemi edhe ushtrinë tonë, e cila gradualisht do të ngrisë kapacitetet e saj në mbrojtje dhe do të jetë faktor paqje në rajon.

Sa i përket problemit të shqiptarëve të Preshevës, Bujanovcit dhe Medvegjës, që kanë mbetur jashtë territorit të Kosovës, politika shqiptare duhet të angazhohet dhe të bëjë presion të vazhdueshëm te Bashkësia ndërkombëtare që ata t’i gëzojnë të gjitha të drejtat që i kanë sot serbët dhe pakicat tjera që jetojnë në Kosovë.

Obligim i ynë shtetëror mbetet ta ruajmë vendin nga armiqtë tradicionalë, ta forcojmë demokracinë dhe, ajo çka është e rëndësishme, të bëhemi pjesë e NATO-s, të përqëndrohemi në zhvillimin ekonomik, të krijojmë kushte më të mira për jetë të qytetarëve dhe të ecim drejtë integrimit dhe bashkimit evropian.

Bisedimet në Bruksel kanë kuptim vetëm nëse ato përfundojnë me njohje mes Kosovës dhe Serbisë brenda këtyre kufijve dhe Kosova të marrë ulësen e saj në Organizatën e Kombeve të Bashkuara.

Në të kundërtën do të jetë humbje kohe.

*Autori është veprimtar dhe biznesmen i njohur i komunitetit shqiptaro-amerikan dhe themelues i gazetës Illyria.

New York

14 Janar, 2019

ROLI I AUSTRO-HUNGARISË NË SHKOLLIMIN SHQIP NË MAL TË ZI

January 14, 2019 by dgreca

ROLI I AUSTRO-HUNGARISË NË SHKOLLIMIN SHQIP NË MAL TË ZI (1916-1918)

Nga Dr.Nail Draga/

1.Hyrje/

Për opinionin e gjerë është e njohur se pas vendimve të Kongresit të Berlinit(1878) vise dhe vendbanime shqiptare iu dhuruan Malit të Zi. Një veprim i tillë ngjau edhe pas vendimeve të Konferencës së Ambasadorëve në Londër(1912/13), sepse kufiri i Malit të Zi u zgjerua nga lindja duke aneksuar territore të reja të cilat ishin të banuara popullsi shqiptare. Me rastin e vendosjes së administrimit të ri pushteti malazias çështje parësore kishte ndryshimin e strukturës etnike të popullsisë, duke marrë parasysh së shqiptarët ishin homogjen në viset e tyre autoktone. Andaj për t ia arritur qellimit pushteti aktivizoi dy metoda: kolonizimin e viseve dhe vendbanimeve shqiptare si dhe asimilimin përmes arsimimit në gjuhën sllave. Të vetëdijshmëm për rrethanat e krijuara shqiptarët u përpoqen të rezistojnë sa kishin mundësi, por një numër i konsideruar i tyre u shpërngulën duke u vendosur në Shqipëri, e ate kryesisht në Shkodër. Por, në rrethana të reja gjatë Luftës së Parë Botërore në viset shqiptare në Mal të Zi Monarkia Austro-Hungareze, hapi shkollat e para në gjuhën shqipe. Ishte ky një veprim përfid i pushtetit për të fituar simpatinë e shqiptarëve, që pati jehonë pozitive në aspektin arsimor, kulturor e kombëtar, sepse në shkollat e hapura nga Ulqini e deri në Rozhajë, tingëllojë bukur gjuha shqipe si asnjëher më parë. Një veprim, i tillë për shqiptarët nuk ishte befasi duke marrë parasysh rolin vendimtar të Monarkisë Austro-Hungareze në Pavarësinë e Shqipërisë.

Përveç literaturës së konsultuar po ashtu si burim të veçantë kemi edhe gazetën ”Posta e Shqypnies”(1916-1918) e cila dilte në Shkodër, me kryeredaktor P.Gjergj Fishtën, që ka përcjellur me kujdes ngjarjet e ndryshme e në veçanti ato arsimore gjatë kësaj kohe tek shqiptarët në Mal të Zi.

2.Interesimi i Austrisë për shqiptarët

Ndikimi i austriak në Shqipëri ishte i lidhur edhe me të drejtën e mbrojës së kultit dhe të kishëssë krishterë në Perandorinë Osmane, të siguruar me një sërë traktatesh ndërkombëtare. Duke filluar nga Paqa e vitit 1615, e nënshkruar në mes Perandorit Matie e Sulltan Ahmetit të II, duke vazhduar nëto të viteve 1681, 1699, 1718, 1739, 1791, mori përvijim ajo qe njihet si politika e Kultusprotektoratit. Perandoria Austro-Hungareze kishte të drejtën e kontrollit të zbatimit të këtyre trakteve dhe me 1837 Papa ia kaloi Austrisë mbrojtjen e të drejtave të katolicizmit në Shqipëri. Në kuadrin e kultusprotektratit, Vjena zhvilloi një veprimtari të gjerë kulturo-arsimore, shkencore, fetare dhe propogandistike.

Politika arsimore austriake dhe rritja e ndikimit të saj ë zhvillimet arsimore e kulturore ndër disa kombësi, është e lidhur dhe e ndihmuar edhe nga disa dispozita ligjore të Qeverisë së Vjenës. Në vit1848 ajo hartoi ligjin, sipas të cilit “…në shkollat fillore fëmijët duhet të mësohen në gjuhën e tyre amtare”.Një gjë e tillë u përforcuaa me dispozitat ligjore të vitit 1849.

Kurse neni 17 i ligjit shtetëror austriak i datës 21.12. 1867 për problemet e arsimit, theksonte se “çdo kombësi ka të drejtë të ruaj dhe kultivojë individualitetin e vet kombëtar dhe gjuhën e vet popullore” dhe se “ në këto vise ku disa kombësi jetojnë së bashku, shkollat duhen rregulluar në atë mënyrë që në to të kultivohet edhe gjuha e kombësisë tjetër”.

Edhe pas krijimit të Perandorisë Austro-Hungareze, më 14 nëntor 1868, në disa dispozita ligjore, si ajo evitit 1876, trajtohet çështja e arsimit dhe e të drejtave të pakicave kombëtare. Ndikimi kulturor austriak ndër shqiptarët dhe në Evropën lindore është i lidhur edhe me lëvizjen “Mbi autonominë kulturore kombëtare”,mjaft e përhapur para Luftës së Parë Botërore. Pas kësaj teorie, kombësitë e ndryshme në territorin e një shteti duhet të formojnë lidhjet e tyre kombëtare, të cilat duhet të përqëndroheshin në çështjet kulturore dhe zhvillimit arsimore e të kulturës austriake, por njëheri, ka ndihmuar edhe në zhvillimet e kulturës kombëtare të kombësive të tjera.

Në kuadrin e kësaj politike dhe këtyre synimeve Austro-Hungaria e përqëndroi vëmendjen në ndërtimin, rindërtimi mirëmbajtjen e kishave e përgatitje të klerit katolik në hapjen e shkollave për shqiptarët. Deri në shpalljen e Pavarësisë Austro-Hungaria vetëm në Vilajetin e Shkodrës subvenciononte 47 shkolla fillore nga të cilat 10 femërore.

Por, rrethanat zhvillimit arsimor në periudhën 1916-1918, nuk duhet t shpjegohen vetëm me shkaqe fetare e kulturore, sepse rol primar kanë pasur faktorët ekonomikë, politikë e ushtarakë. Austro-Hungaria ishte e interesuar për të siguruar rrugën detare të adriatikut, për të hedhur një këmbë të sigurtë për zgjerimin në Ballkan e drejt Lindjes. Zhvillimet luftarake ia kërkonin që të kishte siguri e qetësi në prapavijë, dhe mundësisht, të tërhiqte shqiptarët në luftë përkrah vetes.

Prandaj, zhvillimet arsimore në periudhën 1916-1918 janë nga njëra anë, shprehje e synimeve politike, ushtarake, fetare e kulturore të monarkisë Austro-Hungareze dhe, nga aana tjetër, shprehje e dëshirave dhe e kërkesave të popullit shqiptar që të shkollohet në gjuhën e vet amtare.

3.Hapja e shkollave në gjuhën shqipe(1916-1918)

Në janar të vitit 1916 Austro-Hungaria e okupon Malin e Zi. Pas vendosjes së pushtetit të tyre administrativ, shqiptarët njohën disa liri qe i kishin të mohura nga ana e Malit të Zi si: përdorim e flamurit kombëtar, pjesëmarrjen në administratën civile lokale, arsimimin në gjuhën shqipe etj.

Me kërkesat e popullatës shqiptare dhe me interesimin e komandave ushtarake austro-hungareze, filluan të hapën shkollat në gjuhën shqipe në viset shqiptare në Mal të Zi, nga Ulqini në jug e deri në Plavë në veri(Ulqin, Salç, Ljare,Tuz, Dinoshë, Priftën, Triesh, Arzë, Plavë, Vuthaj, Martinaj dhe Rozhajë ).Deri në fund të qershorit të vitit 1917, funksionuan 23 shkolla në gjuhën shqipe.(Posta e Shqypnies, nr.67, 28.7.1917, f.4).

Komanda austro-hungareze urdhëron që të mësohet gjuha shqipe në të gjitha ato vende ku gjenden shqiptarë, në mënyrë, siç shkruante shtypi, “qi shqyptarët të mbesin shqyptarë e kurgja tjetër”(Posta e Shqypnies, nr.57, 23.6.1917 f.4)

Nuk ka dilemë së për të hapur shkolla në gjuhën shqipe, përveç lokaleve, mjeteve shkollore e teksteve mësimore, mungonin edhe mësuesit. Këtu duhet shtuar edhe problemet ekonomike, por ishte dëshira për të sfiduar rrethanat e kohës, ku shkolla shqipe bëri hapat e para.

Në këto rrethana për të siguruar mësues komanda austro-hungareze mobilizoi arbneshet e Zarës, të cilët i vuri para alternativës:”O ushtar në front, o mësues në shkollat shqipe në Mal të Zi”. Shumë prej tyre pranuan detyrën e mësuesit ku punuan më shumë pasion, duke lënë emër të mirë në kujtesën e nxënësve dhe të prindërve si: Kristo Peroviqi(që njëherit kryente detyrën e inspektorit në shkollat shqipe), Josip Rela, Zef Duka, Nikollë Peroviqi, Stjepan Moroviqi, Mirash Kërstiqi, Vladimir Kërstiqi, motër Eleonora Moroviqi.

Në disa shkolla ka pasur edhe mësues vendi sikurse ishin Gjon Gjekë Lucajdhe Kolë Prelokë Gegajnga Trieshi, të cilët kanë qenë të angazhuar në Malësi. Po ashtu duhet cekur edhe angazhimin e priftërve në procesin mësimor sikurse ishin padër Jak Salçi në Ulqin e Salç, famullitari Pjetër Angelio Gaudio në Ljare i lindur në Itali, por e fliste mirë gjuhën shqipe, si dhe Luigj Bushati nga Shkodra i cili ishte meshtari i kishës së Traboinit në Malësi të Madhe. Ndërsa në Rozhajë mësimin e ka zhvilluar një shqiptar që ishte në shërbimin ushtarak austriak i lindur në Drenicë.

Në këtë kohë transferimi i mësuesve prej një shkolle në tjetrën ka qenë dukuri e zakonshme. Për shëmbëll Josip V. Rela ka punuar në Arzë, Guci dhe në shkolla të tjera. Dukuri e ngjashme ka qenë edhe me mësuesit e tjerë.

Përmbajtja e mësimit ka qenë: leximi, shkrimi, gramatika(prej klasës së dytë), aritmetika, historia, dituri natyre, gjeegrafia, vizatimi, punëdore, kënga dhe besimi.

Nxënësit nuk kishin abetare, fletore, lapsa, libra të tjerë për kryerjen e detyrave shkollore dhe shtëpiake. Pajisja me mjete mësimore ka qenë punë e vështirë. Për furnizimin e shkollave dhe të nxënësve me mjete mësimore meritë të madhe kanë pasur mësuesit e tyre, por u kanë dhënë ndihmë të madhe edhe Luigj Gurakuqi, Ndre Mjeda, Shtjefën Gjeçovi e të tjerë.

Nxënësit ndiqnin rregullisht shkollën, dhe e kishin të siguruar një shujtë në ditë. Ndërsa, nxënësit e varfër kishin të siguruar falas fletoret dhe lapsat.

Mësuesit e këtyre shkollave me angazhimin në procesin mësimor si dhe me sjellje ndaj nxënësve e prindërve të tyre gëzonin autoritet të madh.

Eshtë më rëndësi të cekët me ketë rast kontributi i një mësuesi vendas, i cili i përkiste periudhës së Rilindjës Kombëtare Shqiptare. Fjala është për mësuesin e nderuar Gjon Gjekë Lucaj, i cili ka mbetur ekzemplar i përkushtimit arsimor dhe kombëtar në Malësi dhe më gjerë.

Bëhët fjalë pikërisht për vitin shkollor 1917/18 që është vit historik për banorët e Malësisë përkatësisht të fshatit Dinoshë(Grudë), sepse atë vit Gjon Lucaj për herë të parë çelë shkollën shqipe në Dinoshë dhe zhvilloi mësimin një vit shkollor. Mësimin e zhvillonte në godinë private, në kushte tejet të vështira. Godina nuk kishte kushte elementare higjienike e pedagogjike për zhvillimin e mësimit. Por, me inisiativën e mësuesit të shkathtë dhe të popullit të etshëm për shkollë, kushtet përmirësohen sadopak dhe mësimi zhvillohej rregullisht.

Mësuesi i zellshëm u mësonte nxënësve këto lëndë: gjuhë amtare, histori, gjeografi, artimetikë, muzikë etj. Meritë e posaçme e Gjonit është se pasuroi përmbajtjën e mësimit të gjuhës amtare, të historisë, të gjeografisë, muzikës me frymën patriotike në procesin mësimor dhe aktivitetet jashtëshkollore në periudhën 1916-1918. Duhet të theksohet se Gjoni çmonte të gjitha lëndet mësimore, por më përparësi ishin ato të cilat ofronin më shumë përmbajtje për rritjen e patriotizmit.

4.Gazeta ”Posta e Shqypnies” për shkollën shqipe

Të dhëna në lidhje me procesin arsimor në gjuhën shqipe në viset shqiptare në Mal të Zi, siç kem i cekur më lartë na ofron gazeta ”Posta e Shqypnies”(1916-1918), e cila ka dalë në Shkodër nën drejtimin e kryeredaktorit P. Gjergj Fishtën. Ne me këtë rast po paraqesim fragmente të cilat janë me interes për të kuptuar rrethanat e kohës kur kanë vepruar këto shkolla në viset shqiptare.

Me mjaft interes është shkrimi me titull “Shkolla shqype n‘Ulqin”ku në mes të tjerashshkruhet:

“ Nji mik i joni na shkruen prej Ulqinit: Me 17 t’ Frorit mrrina ktu n’ Ulqin, ku, por saa dola prejë karrocet, m’ rrethuen nji tubë djelmnië bashkatdhetarë, prejë t’ cillve u ndië brohoria: rrnoftë Austro-Hungaria! rrnoftë Shqypnia! njaq qi mue m’u lkund zemra prejë gzimit, kahë shifshe gazmendin e tyne per lirië e dashtnië per atdhee. N’e nesret dola neper gjytet, gjithkund m’raa me vuu n’oroë nji entuzjazm t’ vertetë per jetë t’ ree qi kaa zanë fill per ket popull, i cili mjeroj per 40 vjet n’ robniët Malitzii. Por gzimi i em maa i madhi kje m’ atëherë, kur fati i bardhë m’qiti me u ndeshë m’ Drejtorin e shkollës s’ gjytetit, Z.Kristo Peroviq, qi asht nji Shqyptaar prejë Boro Erizzo nget Zadret. Mas dishirit t’ em, z.Drejtori me nji herë m’ prini e m’ çoj me paa shkollen, e u gzova në shpiirt, tujë u vertetue me syy t’ mii se msimi epej krejt n’ gjuhë shkype. Kush e kishte mendue para ksajë vjete, se n’ Ulqin mund do t’ vehej kurr gjuha shqype per gjuhë msimi nder shkolla t’ Ulqinit!

Nuk ka dilemë se ky ishte një moment emocional, duke marrë parasysh se shkolla shqipe në Ulqin filloi punën me 1 shtator 1916. Ndërsa më pas shkruan se“ punë qi m’ raa me paa e ndië n’ at shkollë, ndieva edhe kto vjerrsha prejë nji vajzet gjashtë vjeç, qujtun emnit Mahmude:

Zot i dashtun, qi per fmië,

Kee dishmue gjithmonë dashtnië

Epna die e mend të holla

Qi t’ jetojëm si na mson shkolla.

Dhe në fund shkruhet se:Tujë ndië kta vjerrsha, thashë me vedi: masi ky fmië lutka Perendiën, qi me i dhanë die e mend per me jetue si mson shkolla, paa dyshim se, tujë këë qi n’ Ulqin shkolla bahet shqyp, edhe ajo do t’ dalë shqyptare; pse n’ shkollë trajtohet karakteri i nierit. Per ket arrsy, prap po tham se Shqyptarët e vertetë do t’ ja u dijnë per nderë ket perparim t’ shkollës të Ulqinit z.Majorit Kroboth e z. Dr. Kristo Pero, t’ cilit aq mirë i kan kuptue nevojët e vendit, edhe po dijnë me i vue si e lypë arrsyja.

”(Posta e Shqypnies”, nr.27, 10.3.1917)

Për hapjen e shkollës në Plavë kemi një letër në cilën thuhet:

“Qe se edhe per ne erdh çasti qi aq fort patem pritë e dishrue. Neper kujdes t’ qeverisë s’ përgjithtë ushtarake, na kje çue edhe neeper msues shkollet nji shqyptaar i rii Z.S.Krstiq, i cili, me 30 t’ prillit, na çili shkollen. Se saa i madh kje, per ket rasë t’ bukur, gzimi i gjith katundit t’ onë, mujt m’ u paa, maa mirë se kurr, m’ at nade n’t’ cillen u mush shkolla me njata fmi t’ cillet e kishin me detyrë-detyrë aq shejte,- me ndjekë msimet. Gzimi i jonë, porsi prind qi jena, kjeedhe fort maa i madh, kur ndime msuesin se u nepte fmive t’onë msim m’ t’amlen e t’ dashtunen gjuhen t’ onë gjuhen shqype. Fmiet e vogjel, por nder ta janë disaa edhe t’ rritun, shkojën në shkollë me gzim, si me gzim mundohena edhe na veë me i çue, sado qi n’ kto kohë t’ ngushta kishin me mujtë me i shtii n’ punë, e me dobië t’ madhe, edhe tu shpia.

Për shkollë, per ket bekim shejt na perket t’ gjithve m’ u munduederi ku t’ mundena e m’ u shkrii, masi gm maa t’ madh nuk mujtem me ndie zemrat t’ona, se tujë paa qi fmiët t’ onë po kan rasë m’ u msue n’ gjuhë t’ parve t’ onë.”(Posta e Shqypnies”, nr.52, 6.6.1917)

Në lidhje me funksionimin e shkollave në Malësi të Madheshtypi kohës ne mes tjerash jep edhe ketë informacion:

“Kto shkolla shqyptare t’ Malciës s’ Madhe, si gjithkund njeti, janë myllë per kta dy muej veer. Por para se me u myllë, Komandari i Becirkut, Dr. Bugo Peternell, desht me u gjetë vetë nder sprovime, per me paa perparimin qi kishin baa fmia e shkollës s’ Tuzit e t’ Traboinit, e cila kjo vetem, kaa 50 zansa. Prejë sprovimesh u duk se fmia kishin perparue mirë fort nder kndime, njaq qi Berci komandanti met fort i kondenuem, e u pergzue me Famullitar t’ Traboinit, fort t’ Ndertin A. Luigj Bushatin, msuesin e asajë shkolle, si edhe me t’ Ndertin zotnië Msues t’ shkollës s’Tuzit-nji Shqyptaar prejë Borgo Erizzo nget Zaret-per kujdes qi kishin pasë per msim t’ fmivet. E na gzohëna n’ nji mndyrë t’ posaçme me z. Becir komandantin qi aq interesë t’ madhe kaaa diftue er msim e gjytetnim t’ bijvet t’ komit t’ onë; pse si e diim, ky zotnië, per me baa qi fmia t’ ndjekin edhe maa me zell e cenë shkollen, per gjith ditë u kaa qitë buken e mjesditës tujë u diftue n’ ket mndyrë dyy herë bamirsi i tyne: per msim e zhdrivillim t’ mendes e per t’ majtiun t’ jetës”.(Posta e Shqypnies”, nr.57, 26.6.1917, f.4)

Gazeta “Posta e Shqypnies” njofton se më datën 8 qershor 1918, nxënësit e qytetit të Ulqinit dhanë provimet e fundit të vitit ku morën pjesë shumë zotërinj, zyrtarë, ushtarë e civila dhe shumë zonja të nderuara. Pas provimeve, “Një kangë shqipe këndue nji zanit prej xansavet shqiptar, gzoj zemrat e gjithë atyre që dishrojnë përparimin e kombit shqiptar”(Posta e Shypnies, nr.53, 19.6.1918).

Bëhet më dije se në shumë raste në ceremonitë e mbylljes së vitit shkollor merrnin pjesë komandantët e zonave ku ishin shkollat. Komandatëti ushtarak i Malësisë së madhe, dr. Hugo Peternell pasi mori pjesë në provimet r zhvilluara në shkollat e Tuzit e Traboinit, mbet tepër i kënaqur se”kishin përparue mirë fort nëdr këndime”(Po aty, nr. 57, datë 23.6.1917).

Ndërprerja e punës së shkollave shqipe

Me kapitullimin e Austro-Hungarisë ndërpritet puna e shkollave shqipe në trojet shqiptare të administruara nga Mali i Zi si në Dinoshë, Priftën, Tuz, Arzë, Triesh, Ulqin, Ljare, Plavë, Guci, Vuthaj, Martinaj e Rozhajë.

Nga të dhënat e publikuara në lidhje me ketë periudhë kohore del qartë se shkollën shqipe shqiptarët e kanë mbeshtetur sepse ajo ishte risi sepse për të parën herë mësohej në gjuhën amtare, me përmbajtje e program mësimor, për historinë e gjeografinë dhe muzikën kombëtare. Pra ishte e kundërta që mësohej në gjuhën sllave-serbe, sepse aty mësohej vetëm për sllavet që ishin të huaja dhe të imponuara për shqiptarët.

Në një stuatë të tillë mësuesit e këtyre shkollave gëzonin autoritet të madh, andaj kanë pasur mbeshtetje të madhe nga prindërit e nxënësve dhe popullata vendore.

Ndërsa pas vitit 1918 për shqiptarët e këtyre viseve vijnë kohëra të vështira, sepse vazhdon politika e pabarazisë paraktike ekonomike e shoqërore, përkatësisht ajo asimiluese e sllavizuese, duke mos lejuar arsimimin në gjuhën shqipe. Ishte kjo koha e hegjemonizmit të Mbretërisë serbo-kroate-sllovene, që më vonë quhet me emrin Jugosllavi, e cila zgjati deri në fillimin e Luftës së Dytë Botërore(1941-1944), ku përseri në këtë kohë okupatorët italian i hapin shkollat më mësim në gjuhën shqipe, çështje kjo e cila meriton trajtim të veçantë.

6.Përfundim

Ndonëse në kushte të vështira shoqërore-ekonomike, pa mjete mësimore e tekste shkollore, pa infrastrukturë shkollore adekuate, ishte pasioni i mësuesve të cilët nuk kursyen asgjë për të arritur qellimin e misonit të tyre që ishte arsimimi i shqiptarëve duke iu mësuar për të parën herë lexim e shkrim në gjuhën shqipe.

Ne rrethana të tilla nuk ka dilemë së ishte dashuria e madhe për gjuhën shqipe nga ana e prindërve dhe nxënësve shqiptarë që sfidoi rrethanat e kohës. Ndonëse këto shkolla punuan një kohë të shkurtër pa dyshim ishte ky një kontribut më vlerë për arsimin e shqiptarëve dhe zgjimin e dashurisë për gjuhën shqipe, kulturën dhe historinë e popullit shqiptar. Andaj koha e Austro-Hungarisë dhe e mësuesve të angazhuar në procesin mësimor në shkollat në gjuhën shqipe do të kujtohen përherë me admirim, sepse ata vuan gurthemelin e parë të mësimit në gjuhën e bukur shqipe, në viset shqiptare në Mal të Zi.

Literatura konsultuar:

1.Vehbi Hoti,Luigj Gurakuqi për shkollën shqipe dhe arsimin kombëtar, Botoi:”Camaj-Pipa”, Shkodër 2002

2.Prof. dr. Vehbi Hoti, Aspekte të zhvillimit të arsimit shqip në Ulqin dhe në trevat e tjera në Mal të Zi në periudhën e Luftës së Parë Botërore, nëUlqini në rrjedhat e kohës, Botoi:ART CLUB, Ulqin 2000

Dr.Palokë Berishaj,Shkollat dhe arsimi i shqiptarëve në Mal të Zi deri në vitin 1918, KOHA 5-6/1985
Dr.Palokë Gj.Berishaj,Gjoni e Agroni në shërbim të arsimit dhe shkencës,Botoi:Shoqata Nikollë Ivanaj, Tuz 2003, f.62-62.
Dr.Palokë Berisha,Zhvillimi i shkollës dhe arsimi i shqiptarëve në Mal të Zi prej vitit 1878-1988, Botoi: ART CLUB, Ulqin, 1997
Gazeta“Posta e Shqypnies”,Shkodër (1916-1918)
Elmaz B.Plava,Plava e Gucia në Lëvizjen Kombëtare Shqiptare(Kujtime dhe dokumente historike),Botoi: Marin Barleti, Tiranë 2002
Hasan I. Gjonbalaj,Paria e Krahinës së Plavës dhe Gucisë(1878-1945),Botoi:Drenusha, Prishtinë, 2009
Nail Draga,Shqiptarët në Mal të Zi,Botoi: Art Club, Ulqin, 1994
M.Sirdani,Për historinë kombëtare,Hylli i Dritës, nr.5, Shkodër, 1936
Haxhi Lajçi,Shkolla në Dacaj dhe në Buxhov(Malësia e Rozhajës) 1943-2013, Rozhajë 2014
Eleni Kocaqi, Si e krijoi Austro-Hungaria shtetin shqiptar,Botoi”Emal”, Tiranë, 2012

DIELLI-110 VJET- KOSTË ÇEKREZI U VARROS ME 16 JANAR 1959

January 12, 2019 by dgreca

KOSTË ÇEKREZI, GAZETARI QË E BËRI DIELLIN TË PËRDITSHËM, U VARROS ME 16 JANAR 1959/

Atë të premte të 16 janarit 1959, vatranët dhe anëtarët e Shoqatës “Shqipëria e Lirë”, tek përcillnin arkivolin që mbante trupin e pajetë të Kostë Çekrezit drejt varrezave të Forest Hills Cemetery në Boston, kishin ulur kokat në shenjë dhimbjeje dhe pendese. Në fakt edhe pasvdekja kishte ruajtë surpriza për Kostë Çekrezi. Trupi i tij rrezikohej të digjej nga e bija, por e shpëtoi Noli pas këmbënguljes të një myslimani, që ishte mik i Çekrezit, Victor (Vexhi) Dobro. Ç’kishte ndodhë?

Noli- Victor ( Vexhi) Dobro: Pse nuk përpiqesh të më dërgosh njerëz të gjallë, që të më ndihmojnë, po kërkon të më dërgosh të vdekur!

NGA DALIP GRECA*/

Dhimbja vinte nga fakti se po përcillnin një ndër intelektualët më të zëshëm të kolonisë shqiptare në SHBA, ndërsa pendesa – ndoshta vinte nga fakti se, as Vatra, as Shqipëria e Lirë, nuk arritën ta çmonin sa dhe si duhet kapacitetin e tij intelektual, aq sa u detyrua, që të izolohej dhe të vepronte i vetmuar, duke mbetur një kryengritës rebel i përhershëm. Akuzat e hedhura kundër tij në rreshtat e Diellit ishin si shigjeta të helmta të hedhura pas shpina në fsuhën e betejës. Kush i lexon ato sot, krijon bindjen e rreme se Çekrezi kishte një mijë të këqija, kishte pak ose aspak vlera pozitive, ishte një karrierist, egocentrist, njeri që nuk punonte për çështjen shqiptare etj. Ai u etiketua jo rrallë si tradhëtar, spiun, agjent, antikombëtar, ngatërrestar, njeri që solli veç belara…

Kortezhi kaloi afër varrit të idhnakut të tij, Faik bej Konicës, që e pat luftuar më së shumti, për të vazhduar më tej, drejt kodrës, në Forest Hills, ku do të varrosej arkivoli i Çekrezit dhe ku bashkë me trupin e tij do të kyçeshin dhe shumë enigma e akuza, që mbetën pa përgjigje edhe sot e kësaj dite. Pak më tej, po në atë varrezë, do të pushonte gjashtë vite më pas edhe Imzot Noli, kalorësi i lodhur i shqiptarizmës, që edhe ai,i pat hedhur ca shigjeta idhnake akuzash, Çekrezit. Nëse të tri mendjet e zgjuara do të kishin bashkëpunuar, sa qenë gjallë, do t’i kishin sjellë shërbime tepër të çmuara Kombit, mirëpo shumë energji, shumë kohë dhe shumë faqe gazetash shpenzuan duke sharë njeri-tjetrin me fjalët “agjent”, spiun, grek, serb,turk, antishqiptar, antikombëtar.

KRONIKA PËRCJELLËSE

Kostë Çekrezi, gazetari që e bëri Diellin të përditshëm, ndërroi jetë me 10 Janar 1959. Në faqen e parë të gazetës Diellit, që u botua të mërkurën e 14 janarit 1959, lajmi i vdekjes së tij ishte dhënë shkurtazi, vetëm me pesë rreshta, në fundin e faqes së parë. Në të përcillej lajmi mortor:” Kostë Çekrezi vdiq në Washington.Trupi i tij u suall në Boston, sot më 14 të këtij muaji, dhe u vendos në shtëpinë funerale, Arthur Hasiotis 1654, Washington Street, Boston, Mass.Të enjten trupi i Tij do të vendoset në kryekishën Shën Gjergji. Varrimi bëhet të premten, më 16 janar në orën 2 pasdreke.

Në fakt Trupi i Çekrezit shpëtoi për fije nga djegia. Dhe shpëtimtar ishte një mysliman.Ja si rrodhën ngjarjet:Në kohëvdekjen e tij Çekrezi punonte për gazetën amerikaneThe Washington Star, që botohej në Washington dhe jetonte në Arlington, Virginia. Aso kohe në Arlington banonte dhe Victor(Vexhi) Dobro, I cili ishte bërë mik me Çekrezin. Për vendosjen e trupit të Çekrezit në Shtëpinë mortore në Arlington, ishte interesuar bija e tij e vetme, që ish e martuar, zonja Tovar. Vexhiu lajmëroi në telefon Peshkop Nolin në Boston dhe i sugeroi që trupi i Çekrezit të dërgohej në Boston dhe të varrosej nga Kisha Shqiptare në Forest Hills, ku preheshin dhe vatranë të tjerë, përfshi dhe kundërshtarin e tij, Faik Konica.

Fan S. Noli, sipas Vexhiut, (Dielli 16 Shtator 1985), fillimisht nuk tregoi intersim dhe i tha atij: Pse nuk përpiqesh të më dërgosh njerëz të gjallë, që të më ndihmojnë, po kërkon të më dërgosh të vdekur!

Disa orë pas kësaj bisede telefonike Vexhiu mëson se e bija e Çekrezit po mendonte që ta digjte trupin e të atit. Vexhiut nuk I erdhi mirë dhe u zemrua me idenë së bijës së Çekrezit. I telefonoi sërish Peshkop Nolit dhe I tha prerë: E bija e Çekrezit kërkon të djegë trupin e tij. Unë jam musliman, por di se feja juaj, sikundër feja jonë, nuk e lejojnë djegjen e të vdekurit. Prandaj po ju përsëris mendimin tim që trupi i Çekrezit të dërgohet në Boston dhe ta varrosë Kisha Shqiptare në varrezat e shqiptarëve në atë qytet, ashtu siç ka varrosur më parë Faik Konicën.”

Fan S. Noli e pranoi mendimin dhe i tha Vexhiut që trupi i Çekrezit të dërgohej në Boston.

Madje Imzot Noli i dërgoi edhe një letër z. Victor (Vexhi) Dobro, që në atë kohë jetonte në adresën: 809 N. Wayne Street-Arlington Virginia.

Letra ka përmbajte falenderuse në emrin e Kishës Orthodkse Shiptare të Amerikës.

Në kohëvdekjen e Çekrezit, gazeta Dielli ishte e përjavshme. Në numrin e 21 janarit, Dielli, në faqe të pare përcillte kronikën e varrimit të tij. Nuk mungonin në rreshtat e kronikës edhe vlerësimet pozitive. Edhe Imzot Noli nuk i kishte kursyer lavdet gjatë meshës. Në shkrimin editorial, Qerim Panariti, (që nuk ia pat kursyer sharjet në të gjallë) shkruante se Kostandin Çekrezi ishte një nga patriotët më të dëgjuar të Shqipërisë. Ai vdiq në Arlington, Va, të shtunë me 10 Janar dhe u varros në Boston, të Premte më 16 Janar. Shërbesa e varrimit u bë në kryekishën Shën Gjergji prej Hirësisë së Tij, Kryepeshkopi Fan Stylian Noli, i ndihmuar prej Ikonom At Christ Ellis, Ikonom At Sokrat Sotir prej Worcester, Mass dhe At Vasil George i Kishës Kombëtare në Natick, Mass.

Sipas artikullit të Diellit, mësohet se shkaku i vdekjes ishte një goditje në zemër. Kostë Çekrezi ishte në dhomën e tij në godinën Calrendon Trust Co, Arlington, Va, kur pësoi goditjen në zemër dhe ndërroi jetë në moshën 67 vjeçare.

Çekrezi qe shumë aktiv në Vatër, por më pas ai u bë objekt kritikash nga gazeta e Vatrës”Dielli” për qëndrimet e atij antimonarkiste, anti Konice. Çekrezi ka plot merita për shtypin shqiptar dhe ishte modeli i luftëtarit të shtypit të lirë. Është themelusi i Shoqërisë Shqipëria e Lirë dhe gazetës së saj “Liria”, por shumë shpejt ai do të zhgënjehej edhe nga krijesat e tij, nga që kjo e fundit u bë vegël e regjimit të Tiranës, ashtu siç , Dielli ishte vënë në shërbim të Mbretërisë, në kohën e Faik Konicës.

Gjithësesi në kronikën përcjellëse, shkruhet se pranë arkivolit, në Shtëpinë Funerale, dalloheshin dy kurora; ajo e Vatrës dhe e Shqipërisë së Lirë, mes të cilave qe veprimtaria patriotike dhe publiçistike e Kostë Çekrezit. Në një farë mënyre pajtimi kishte ardhë në atë shtëpi mortore, pas vdekjes.

Çekrezi pati kundërshtar numër një Ministrin e Mbretit në Ëashington, Faik Konicën, por si për ironi të fatit, varret i kishin pranë e pranë.Së paku të pajtoheshin në jetën e përtejme!

Dielli shkruan:”Patrioti i mirënjohur u varros në Forest Hills Cemetery, në një vend të lartë, jo shumë larg varrit të Faik Konicës. Një udhë e vogël i ndanë të dy patriotët.”

Pas varrimit të patriotit Çekrezi, Kryekisha Shën Gjergji shtroi një drekë memoriale për shpirtin e patriotit, në sallën e saj.

Në ceremoninë mortore, peshkop Fan S Noli mbajti një fjalim të shkëlqyer mbi jetën dhe veprën e Kostë Çekrezit.

Çekrezi pati lënë pas një vajzë, që jetonte aso kohe në New York. Ajo quhej Georgia Leila Tovar.

JETA

Kostë Çekrezi pat lindur në fshatin Ziçisht të Devollit në mars 1892. Që në fëmini ra në sy dëshira e tij për shkollim. Studioi në Gjimnazin grek të Korçës, të cilin e përfundoi me rezultate të shkëlqyera. Më 1909 u gradua dhe më pas shkoi në kryeqytetin grek, Athinë, ku kreu studimet universitare. Studioi për drejtësi. Më 1913 e gjejmë përkthyes në Komisionin Ndërkombëtar të Fuqive të Mëdha , i cili qeveriste Shqipërinë, pas dorëheqjes së Ismail Qemalit. Një vit më vonë do të merrte kontakte me Federatën Panshqiptare të Amerikës, e cila qe krijuar 7 muaj para shpalljes së Pavarësisë së shtetit Shqiptar. Federata Vatra e kërkoi Çekrezin për editor të gazetës së saj ”Dielli”. Në atë kohë ai ishte në Brindizi, Itali dhe sapo e mori ftesën iu përgjigj pozitivisht . Mbërriti në Boston dhe nis nga puna për të drejtuar Diellin në nëntor 1914. Ardhja në Amerikë i dha mundësi t’i thellojë njohuritë. Katër vjet pasi mbërritjes në SHBA, arriti që të diplomohej për arte në Universitetin e Harvardit. Në vitin 1923 është profesor në Universitetin e Ëashingtonit.

Jeta e Çekrezit kaloi mes tallazeve; si kundërshar i Monarkisë, ai shpesh herë u gjet majë më majë me pushtetin, i anatemuar dhe i burgosur prej tij. Madje nuk i shpëtoi dhe arrestimit. Në vitin 1928 u gjet fajtor për një lajm të pasaktë dhe u dënua me një vit burg. Ndërhyrja e Mehmet Konicës e shpëtoi. Tre vite më vonë, në atë që u quajt Kryengritja e Vlorës për të rrëzuar Zogun, më 1931, ai u akuzua si organizator kryesor dhe u arrestua. Katër vjet më vonë, për të mos rënë sërish në pranga, ai mundi të arratisej nga Shqipëria në Itali, pasi së bashku me postkomandantin e Fierit, Musa Kranja, ishte organizator i Kryengritjes së Fierit. Kjo kryengritje mori jetën e 11 xhandarëve që u gjetën bashkëpunëtor, të cilët siç njoftonte Dielli u egzekutuan. Numri total i të dënuarëve me vdekje, ishte 41, por një pjesë u falën nga Mbreti. Çekrezi, në të tre rastet mori mbi vete mënitë e Diellit dhe të Vatrës dhe priti shigjetat e Faik Konicës dhe Refat Gurrazezit. Në fillim të viteve ’40 të shekullit të shkuar gjendet në kampet e Francës. Më 1942 kthehet sërish në SHBA për të mos u kthyer më në Atdhe.

EDITOR I DIELLIT

Pse dhe si erdhi Çekrezi në SHBA? Siç shkruan ish editori i Diellit, Refat Gurrazezi, Vatra dhe gazeta e saj Dielli, patën probleme pas ikjes të dy themeluesëve në Europë. Madje vetë Federata pat mbetur pa kryetar dhe drejtohej nga sekretari i përgjithshëm. Kuvendi i 20 korrikut të 1913, që pasoi atë të 4 korrikut të të njëjtit vit, zgjodhi kryetar dhe editor të Diellit Kristo Dakon, por ai nuk shkoi mirë me sekretarin Loni Kristo dhe radhitësin e Diellit, Efthim Natsi. Në një mbledhje që thirri kryetari 10 ditë pas Kuvendit, nuk u gjet ilaçi i pajtimit, edhe pse Efthim Natsi pranoi bashkëpunimin, por sekretari L Kristo u hoq nga detyra. Me 24 gusht u mblodh sërish një kuvend, i treti brenda dy muajëve, Kristo Dako dha dorëheqjen, duke lënë bosh vendin e kryetarit të Vatrës, por edhe atë të editorit të Diellit. Kuvendi zgjodhi kryetar të Vatrës Vangjel Gjikën dhe Dennis Kamburin (Kambury) e emëroi editor të Diellit, ndërkohë që Loni Kristo u rikthye në pozicionin e sekretarit të Vatrës. Pas Dennis Kamburit punoi ca kohë si editor Paskal Aleksi dhe Eftim Natsi, i cili,po sipas Gurrazezit, ishte atdhetar i mirë dhe mjaft i zoti për punët e gazetës.

VONESA E NOLIT DHE FTESA PËR ÇEKREZIN

Gjetja e një editori të përshtatshëm për Diellin, ishte një shqetësim në Kuvendet e Vatrës. Kuvendi, që u mblodh më 10 Janar 1914, duke mos gjetur një kandidaturë të përshtatshme për editor të Diellit, vendosi që të përzgjidhte mes këtyre kandidaturave: Faik Konicës, që aso kohe ishte në Durrës, Milo Duçit, që ishte në Vlorë, Aleksandër Xhuvanit, Mithat Frashërit, Simon Shuteriqit, në Elbasan dhe Abdyl Ypit në Vlorë. U shkroi letra secilit prej tyre. Faik Konica nuk u gjend në Durrës, kish ikur pas një përplasje me Esat Toptanin, të tjerët dhanë përgjigje se nuk vinin dot në Amerikë. Pas problemeve me Vangjel Gjikën (i cili dha dorëheqjen) dhe ekipit që shtypte Diellin,Vatra mbeti me Loni Kriston sekretar dhe kryetar të përkohshëm.Pikërisht në atë kohë Vatra mori një letër nga Noli, që kërkonte redaksinë e Diellit, por me disa kushte. Komisioni u mblodhe me 5 gusht 1914 për të diskutuar kushtet, që vinte Noli. U pranuan ato kushtet dhe iu dërgua Ftesë që të vinte menjëherë (Noli atë kohë ishte në Trieste) dhe të merrte drejtimin e Diellit me 80 dollarë në muaj (ky ishte një nga kushtet që kishte vënë Noli, përfshi dhe mosndërhyrjen në punët e Diellit. Mirëpo për çudi Noli nuk po dukej në Boston, u vonua dhe komisioni e pa të arsyeshme që të mblidhej sërish dhe të merrte vendimin që t’i dërgohej telegram tjetër për të mësuar shkakun e vonesës, ndërkohë që Komisioni mori dhe një vendim rezervë për të mos humbur kohë, nëse s’vinte Noli, të ftohej Kostë Çekrezi. Si përfundim, Noli nuk erdhi dhe ftesa iu dërgua Çekrezit. Ai e mori gazetën me 10 nëntor 1914. Ishte vetëm 23 vjeç, ku nisi të drejtojë Diellin, që në atë kohë dilte dy herë në javë. Për më shumë se një vit u zgjidh problem i editorit dhe gazeta Dielli duket se gjeti ustain. Madje ai kërkoi që gazeta hap pas hapi duhej të madhohej dhe të dilte më shpesh. Edhe Refat Gurrazezi, që në kohën kur drejtoi Diellin, nuk la gjë pa shkruar kundër Çekrezit, madje sulmet të ashpra janë të asaj kohe, kur qe editor, 1928-1936, tek vlerëson editorët në shkrimet seriale për Historinë e Vatrës, botuar më së pari në gazetën Dielli, shkruan:” Me anë të Çekrezit u zgjidh problemi i editorit të Diellit. Kostë Çekrezi munt që të kish të metat e tij, si çdo njeri tjetër, por si punëtor i kish shokët e rrallë.”

Edhe studiuesi Idriz Lamaj, një ndër studiuesit e Kostë Çekrezit, në kumtesën e tij me rastin e 100 vjetorit të Gazetës Dielli, i vlerëson maksimalisht aftësitë gazetareske dhe intelektuale të Kostë Çekrezit.Citoj: “ Kostë Çekrezi për gjysëm shekulli bëri shërbime të njohura në lëvizjen patriotike shqiptare në Amerikë… Çekrezi ishte njeri dinamik, i palodhur dhe u përpoq që ta përmirësonte sa më shumë gazetën Dielli.”

PËRBALLJA ME FAN S NOLIN

Kostë Çekrezi kërkonte të hynte në zemrën e lëvizjes patriotike të shqiptarëve të Amerikës, jo se Dielli nuk ia jepte këtë mundësi, por ai dëshironte të bëhej faktor udhëheqës, dhe tentoi që të dilte në krye, t’i printe lëvizjes, por dështoi nga që e kishte të vështirë bashkëpunimin. Ai vuri kandidaturën për kryetar të Vatrës përkundrejt kandidaturës së Fan Nolit, i cili kishte mbërritur në Boston në qershor 1915, dhe gjithashtu kishte kërkuar vendin e kryetarit në Kuvendin e 4 korrikut 1915. Në atë kohë Vatra nuk kishte kryetar por drejtohej nga sekretari Loni Kristo. Komisioni e pa të arsyshme që të mos lejoheshin të hynin në Kuvend të dy pretendentët për kryetar, me qëllim që të mos ndikonin tek delegatët dhe i vazhdoi punimet pa ata. Gjithësesi Kuvendi nuk mundi që t’i vërë në udhë punët e Vatrës në Kuvendin e 4 korrikut. Nuk u arrit që të zgjidhej kryetari. Për këtë arsye u thirr një Kuvend tjetër më 17 korrik. Punimet e atij Kuvendi i hapi Hasan Bitincka, ndërkohë që cairman i Kuvendit u zgjodh Dennis Kamburi. Kuvendi i zgjati punimet për dy ditë. Kandidatura e Çekrezit nuk fitoi. Në krye të Federatës Panshqiptare të Amerikës u zgjodh Fan Noli, të cilit i dhanë për zyrtarë: Kristo Kirkën, Kol Rodhen, Hasan Bitnckën, Kostë Çekrezin, që ishte ende editor i Diellit, Kol Tromarën dhe Kostë Rackën.

Pikërisht në javën e parë të nëntorit 1915 u vendos që gazeta Dielli të botohej e përditshme. Mirëpo atë javë përfundonte edhe kontrata e Kostë Çekrezit si editor. Komisoni u mblodh, diskutoi dhe mori vendim që ta shtynte afatin e kontratës deri më 27 nëntor, me arsyen se duhej të paraqiteshin edhe kandidatë të tjerë për editorë. Kur u mblodh komisioni në datën e caktuar, çuditërisht kandidatura e Çekrezit, u rrezua, nuk u pranua për editor me arsyen se “kishte shkelë nyjat e marrëveshjes që kishte bërë me Komisionin e Vatrës.” Nga ky shkak drejtimi i Diellit iu la kryetarit të Vatrës, Fan Noli, i cili pat si ndihmës editor Andon Frashërin. Noli e mbajti detyrën e editorit rreth 7 muaj, deri me 6 korrik 1916.

ZHGËNJIMI

Kostë Çekrezi natyrisht që pësoi një farë zhgënjimi me shmangien që i bënë nga gazeta, të cilën ai e kishte bërë të përditshme. Megjithatë edhe pas këtij zhgënjimi, e vazhdoi aktivitetin e tij në Vatër duke dhënë një kontribut të veçantë, veçanërisht kur Vatra ishte vënë përballë Partisë Politike, të krijuar nga ish kryetari i Vatrës, Kristo Dako. Në Kuvendin e 1 korrikut 1917, i cili vazhdoi punimet për 12 ditë, Kostë Çekrezi qe tepër aktiv dhe sërish e vuri kandidaturën, natyrisht jo për kryetar të Vatrës, por për editor të Diellit. Në sesionin e këtij Kuvendi, kur u votua për editorin, ishin dy kandidatura; Bahri Omari dhe Kostë Çekrezi (në fakt ishte dhe një kandidaturë e tretë, ajo e autorit të tekstit të Hymnit të Vatrës, Refo Çapari, por kjo kandidaturë edhe pse ishte e paraparë të shtrohej në Kuvend, nuk u paraqit me argumentin se Çapari ishte kundër ndikimit të fesë në Vatër, ç’ka do të thoshte t’i hiqje Kishen- gurin e themelit Federatës Vatra). Bahri Omari pati më shumë mbështetje dhe fitoi me 40 vota nga 32 që siguroi Çekrezi. Ky ishte zhgënjimi i tretë për Çekrezin; i pari- humbja përballë Nolit; i dyti-humbja e vendit të editorit pasi e pat bërë Diellin të përditshëm dhe i treti- humbja e përballjes me Omarin. As ky dështim nuk e theu Çekrezin,i cili ishte tepër aktiv edhe në Kuvendin e 7 korrikut 1918. Madje ai ishte autor i telegramit që iu drejtua Dr. Turtullit në Zvicër, për t’iu lutur Mithat Bej Frashërit, që të pranonte ftesën e Vatrës dhe të vinte në SHBA dhe të merrte kryesimin e Federatës. Kuvendi e mori këtë vendim sepse aso kohe përçarja ishte e madhe dhe u mendua se një njeri i kalibrit të Mithat Frashërit, që ishte larg grindjeve dhe përçarjeve të këtushme, doemos do të sillte bashkimin, dhe do të sheshonte përçarjet që ishin sjellë nga Partia Politike e Kristo Dakos, që kish marrë me vete një pjesë të vatranëve.

Madje Vatra në atë Kuvend zgjodhi një Komision për pajtim dhe bashkim me Partinë e Dakos, ku bënte pjesë dhe Çekrezi nga krahu i Vatrës; në këtë komision bënin pjesë: Muke Përmeti, Kol Tromara, Xhafo Poshi, Kostë Çekrezi,Shefqet Frashëri dhe Bahri Omari. Natyrisht që bashkimi nuk u bë dhe përpjekjet shkuan dëm. Po në këtë Kuvend, Kostë Çekrezi u zgjodh editor i Revistës “Adriatik”(The Adriatic Review). Mirëpo pa përfunduar Kuvendi, Kostë Çekrezi u grind me Nolin dhe dha dorëheqjen si editor i revistës ”. Detyrën e editorit e mori vetë Fan Noli, për t’ia dhënë Çekrezit pas një viti. Më pas Vatra e emëroi Kostë Çekrezin delegate në Ëashington dhe më pas u përforcua edhe me Dr. Erickson.

Ka dhe një fakt të regjistruar nga kronikat e kohës dhe që nuk i ka shpëtuar as syrit dhe penës të Refat Gurrazezit: Në manifestimin e madh të Pittsburgh, Pa, Vatra dërgoi Kostë Çekrezin si përfaqësues, ndërkohë që Partia Politike kishte dërguar kryetarin e saj Kristo Dako. Ishin mijëra shqiptarë në atë manifestim-paradë për shpëtim Kombëtar. Pas paradës rreth një mijë vetë ishin futur në një sallë, ku u kërkua nënshkrimi i një Rezolute për të drejtat Kombëtare. Kristo Dako refuzoi që të bashkëpunonte me Kostë Çekrezin e Vatrës dhe nuk deshi ta nënshkruante. Këtë moment, Refat Gurazezi e përshkruan kështu:” Populli u mërzit nga ajo sjellje dhe kërkonte nënshkrimin e Rezolutës nga përfaqësonjësit e të dy organizatave. Ahere u ngrit një vatran, i qojtur Ali Kuçi nga Tomorica e Beratit, një burrë i madh gjashtë këmbë e ca i gjatë, që u vajti pranë atyre dhe u tha:- Jemi mbledhur sot këtu për një qëllim të shenjtë, për të kërkuar të drejtat dhe lirinë Kombëtare të Shqipërisë. Tani, nënshkruajeni Rezolutën se për këtë Flamur ju hodha të dyve jashtë nga penxherja. Të dy kapën penën dhe nënshkruan.”

GAZETARI, PËRKTHYESI, SHKRIMTARI

Çekrezi u shqua si gazetar, ai shkroi edhe për gazetat amerikane dhe bashkëpunoi me agjensi të ndryshme. Përveç kontributit në gazetën Dielli, dha një kontribut të jashtzakonshëm si penë e kalorësit të lirisë së fjalës. Në Shqipëri ai botoi për dy vjet, 1926-1928, gazetën “Telegraf”, e cila pati si oponente të fortë gazetën Dielli, që këndej. Gazeta e tij u mbyll, por ai s’hoqi dorë, në vitin 1930 nisi botimin e të përjavshmes “Ora” e cila gjithashtu u fshikullua nga Dielli, ku ustai i penës Faiku, pa u shfaqur me emër, i vërviste hobe kritikash e akuzash.

Penës dhe mendjes së Çekrezit i përkasin edhe përkthime, fjalor, libra. Kështu që në kohën kur ishte me studime në Harvard ai nisi punën për librin në gjuhën angleze “Albania Past and Present”. Ky libër me 250 faqe u botua në Neë York më 1919. Fragmente të librit u botuan në vitet ’70, pas vdekjes së autorit, në gazetën që ai pat rrit qysh në djep”Liria” të Bostonit.

Çekrezi ka meritën e hartimit të disa teksteve mësimore për shkollat shqipe në Atdhe, të cilat kishin aq shumë nevojë në atë kohë. Ndër tekstet që shkroi Çekrezi përmenden:” Histori e Shqipërisë”, “Histori e Vjetër”, “Histori e Mesjetës”, “Historia e Re e Europës”, Librin e Këndimit etj. Këto libra u botuan në Shtypshkronjën e Vatrës me harxhet e saj dhe u dërguan me mijëra kopje në Shqipëri, falas.

Kostë Çekrezi botoi edhe një Fjalor Anglisht-Shqip, Boston 1923, që do të bëhej objekt kritikash në Dielli. U gjet nga ustai Konica, një fjalë e përkthyer jo saktë nga Çekrezi, dhe në disa shkrime të Diellit, përdorej për ta ironizuar – Veal, që Çekrezi e kishte përkthyer- mish kau dhe jo viçi. Është viti 1923, kur Çekrezi u kthye në Atdhe dhe vazhdoi veprimtarinë e tij botuese e publiçistike. Tre vjet pasi ishte kthyer në Tiranë ai botoi librin e përkthyer “The Perfect Tribute” të amerikanes Mary Andreës. Penës së tij përkthyese i përkasin edhe “Konti i Monte Kristos” të Dymas. Kostë Çekrezi qe zgjedhur në Shqipëri anëtar i Këshillit të Naltë të Shtetit, ndërkohë që pat edhe aktivitet diplomatik në Ëashington. Ai është autor i librit”Plani i tretë i copëtimit të Shqipërisë”, ku shqetësimi i tij për një copëtim të tretë të Shqipërisë nga Greqia, pas rezolutës të senatorit Pepe , duket i egzagjeruar. Ndoshta ishte një përpjekje e tij për të thyer vetminë dhe izolimin.

AKUZAT, ENIGMAT

Mbi Kostë Çekrezin qëndrojnë shumë enigma, të cilave, ai nuk u dha përgjigje të shkoqur sa qe gjallë.

Shpesh herë gazeta Dielli, veçanërisht në kohën që kishte për editor Refat R Gurrazezi, ka qenë shumë e ashpër ndaj Çekrezit. Editori që e bëri Diellin gazetë të përditshme, epitetohet si spiun, si agjent, si antikombëtar, si vrangjelist, si bolshevik, tradhtëar etj. Jo rrallë Dielli përdorte vendin e editorialit për të sulmuar Çekrezin, ç’ka tregon se e vlerësonte, qoftë edhe si kundërshtar. Herë me editorial pa emër, herë me letra nga “nxënësi vatran”, shigjetohet ish editori. Janë më shumë se 30 sulme në Diellin e vitit 1928, dhe afërsisht po kaq në Diellin e vitit 1929. Në vitin 1928, Çekrezi u arrestua dhe u dënua me një vitburg nga gjykata, ndërhyrja e Mehmet Konicës, ish përfaqësues i Vatrës në Londër, i dha lirinë. Por për Diellin, Çekrezi mbeti “agjent” sepse ai formuloi një lajm, qe u konsiderua i pavërtetë dhe qëllimkeq, që sillte destabilitetin e Shqipërisë.Gazeta e tij ”Telegraf” u mbyll.

Në numrat e Diellit të viteve 1930, Çekrezi , që këtë radhë epitetohet me një sharje të marrë hua nga gazeta “Koha” e Mihal Gramenos, “vrangjelisti”, sjell vetëm belara për shtetin shqiptar, siç solli belara për shqiptarët e Amerikës.

Në Diellin e 28 marsit 1930, Çekrezi sulmohet si spiun, thashethemexhi, që ka mashtruar një shkrimtar amerikan i cili shkroi librin” Summer Lightning”, me shpifje të Çekrezit, ku shahej Mbreti i Shqipërisë. Vatra e dërgoi për provë librin për gjyqin politik të Tiranës, ku Çekrezi u dënua për së dyti, këtë herë i akuzuar për ngjarjet e Vlorës, ku ai u konsiderua organizator.

Në numrin e 26 gushtit 1930, në Shënime Editoriale, botohet shkrimi-akuzë ”Një spiun mbi spiunllëkun”, ku i bëhej aktakuza përkëtej Oqeanit Çekrezit, i cili edhe pa këtë aktakuzë e kishte marrë dënimin nga Gjykata shqiptare.

Duke shfletuar numrat e Diellit në vitet 1933-34-35, akuzat kundër”telegrafçiut” nuk pushojnë. Edhe lajmet që lidhen me Çekrezin, Dielli i përcillte, me akuza”Spiuni Kostë Çekrezi është trasferuar nga burgu i përgjithshëm i Tiranës në burgun e Gjirokastrës”.(Dielli, 10 mars 1933).

Artileri të rëndë me gjyle të rënda ka përdorë Dielli veçanërisht pas “kryengritjes së Fierit”, ku Çekrezi dhe zv/komandanti i Xhandarmërisë së Fierit, Kranja, ishin organizatorë.

Po a ishte vërtetë spiun, agjent, Çekrezi? Kjo është pika më delikate, kur trajtohet figura e tij, pa marrë në konsideratë dokumentet, arkivat sekrete.

Studiuesi dhe gazetari Idriz Lamaj, e ka trajtuar këtë anë delikate të Çekrezit, duke evidentuar faktet publike të polemikave të Nolit, Konicës, Kolonjës, Panaritit, Gurrazezit, të cilët e patën vënë në dyshim atdhetarizmin e Kost Çekrezit. Duke shfletuar pjesën më të madhe të polemikave, kam konstatuar se akuzat kanë qenë të përgjithshme, pa fakte, më shumë politike. Konflikti me Nolin nisi, kur të dy punonin bashkë, njeri kryetar e tjetri editor, edhe pse Dielli e banalizon konfliktin se “Noli nuk duronte erën e çorapeve të Çekrezit”. Përveç kësaj Çekrezi e rivalizoi Nolin, duke dashur të bëhet kryetar përballë tij, ç’ka Noli nuk e gëlltiti. Me Konicën konflikti ishte më i thellë; përveçse personal, një garë intelektuale mes tyre, më i ashpër ishte konflikti për qëndrimet politike; Çekrezi liberal, Konica konservator; Çekrezi antimbret; Konica Ministër dhe “avokat” i Mbretit. Madje shpesh Çekrezi e sulmon Konicën, duke e akuzuar se kishte përça Vatrën dhe kishte paksuar numrin e vatranëve. Një konflikt që e detyroi Diellin shumë herë të bënte përgënjeshtrime dhe polemika.

Gjithësesi akuzat kundër Çekrezit më shumë kanë qenë mediatike dhe jo të faktuara. Një konstatim që nuk ka nevojë të diskutohet është antimonarkizmi i Çekrezit, ndoshta kjo ndjenjë e çoi atë në veprime ekstremiste.

Mendimi i studiusit Idriz Lamaj se gjithçka do të ftillohej vetëm me hapjen e arkivave, duket më i drejt për ta ndriçuar anën enigmatike të Çekrezit.

ÇEKREZI NUK ISHTE KOMUNIST, POR…

Akzua që i bëhej Kostë Çekrezit si komunist nuk duket fort e argumentuar. Është e vërtetë se ai ishte monarkist, është i vërtetë edhe mendimi se ai anonte majtas, por mendoj se ishte një i majtë liberal i modelit amerikan. Flet në favor të kësaj teze debati i tij me Mehmet Shehun në kampin e përqëndrimit në Francë në vitet ’40, apo kritikat që i bën ai sistemit komunist. Ndërsa Mehmet Shehu me grupin e vet tresh, mbrojnë lidhjen e Shqipërisë me Moskën dhe bolshevizmin, Çekrezi argumenton idenë se vetëm Amerika, që e shpëtoi në Konferencën e Paqes Shqipërinë, do të ishte një aleate e sigurtë. Në ndihmë të kësaj teze flasin edhe takimet e Çekrezit me të dërguarit e Enver Hoxhës (me dijeninë e Departamentit të Shtetit). Çekrezi harxhoi mjaft kohë që t’u mbushte mendjen diplomatëve komunistë të Tiranës, Tuk Jakovës e Mihal Priftit, që të mos i prishnin marrdhëniet me Washnigtonin dhe t’i njihnin marrveshjet e lidhura nga Mbreti Zog me Amerikën. Çekrezi mund të kritikohet për një farë naiviteti politik në analizën që u bënte zhvillimeve komuniste në Shhqipëri, pasqyruar veçanërisht në librin e tij”Plani i tretë i copëtimit të Shqipërisë” , ku ka vendosur veten e tij në qendër të ngjarjeve, dhe merr përsipër që të përcjell idenë e tij për nëj bashkim gjithëkombëtar, ku përfshinte edhe komunistët e Tiranës, edhe diasporën shqiptare, veçanërisht atë ën Amerikë. Sapo qe botuar libri ato kohë, udhëheqësi historik i Ballit Kombëtar, Abaz Ermenji, që e ka quajtur naivitet të plotë idenë e Çekrezit për një bashkim mes diasporës dhe Tiranës zyrtare të asaj kohe. Duke i bërë oponencë ideve të Çekrezit, Prof. Abaz Ermenji shkruante kështu në gazetën “Flamuri” në edicionin e maj –qershorit 1952”Sikur t’ish i mundur bashkimi dhe bashkëpunimi në vijën e interesavet kombëtare i tërë këtij mozaiku shqiptarësh që merren me “politikë”, atëhere përse do të ndodheshin përpara gjendjes së sotëshme ? Dhe prova është që, “Vatra”, “Shqipëria e Lirë” e Amerikës, qeveria e Tiranës dhe gjithë të tjerët po qëndrojnë në pozitat e tyre edhe pasi Z. Çekrezi “e çoi kushtrimin e tij”.

Pra pasi ishte botuar libri!

Po a ishte kundër interesave Kombëtare siç është akuzuar Kostë Çekrezi? Vështirë të besohet sepse ai kreu aq shërbime kombëtare sa e rrëzon këtë tezë, që është endur gjatë nga gazeta e Vatrës dhe shtypi në shërbim të monarkisë, me të cilën Çekrezi ishte i papajtueshëmsi antizogist.

Studiuesi Idriz Lamaj, në parashtrimin, që u ka bërë akuzave ndaj Çekrezit shkruan se”të injorosh dyshimet e Nolit dhe Konicës ëshët shumë e vështirë, por ai shton se është vështirë ta dënosh atë pa u gjurmuar veprimtaria e tij politike nën rrogoz.Nga ana tjeter, Lamaj, në favor të Çekrezit, ka ka përmendur një letër të 15 qershorit 1943, e cila e kthen peshoren nga Çekrezi. Këtëleter, Çekrezi ia dërgonte ambasadorit britanik në Washington. Ndër të tjera në letër shkruhej”Për të parandaluar një konflikt të armatosur midis palëve kontestuse për ish territoret e ish Jugosllavisë dhe të Greqisë, integruar Shqipërisë nga forcat e Axit, është i domosdoshëm dislokimi sa më parë i forcave aleate. Ato territore duhen mbajtur nën kontrollin ushtarak dhe te adminsitrohen nga forcat aleate derisa të vijë një kohë e përshtatshme për plebisht, sipas paragrafit të dytë të Kartës së Atlantikut. Ai shfaq mendimin që në ato territore si dhe në territorin shqiptar nuk duhet të vërë këmbë asnjë ushtar jugosllav apo grek. Ky citim nuk ka nevojë për koment, ai flet qartazi për orientimin kombëtar të Çekrezit.

BURIMET:

1 “Historia e Federatës Vatra” prej Refat Gurrazezit

2 Koleksioni i Diellit për vitet 1928, 29, 30-36

3 Kostë Çekrezi”Plani i Tretë i copëtimit të Shqipërisë”

4 Idriz Lamaj”Kostë Çekrezi, një ndër editorët e shquar të diellit”, kumtesë me rastin e 100 vjetorit të Diellit, botuar në gazetën Dielli, shtator 2009

5 Th Naqo”Jeta dhe veprimtaria e patriotit Kostë Çekrezi”

6-Gazeta FLAMURI, mars-prill dhe maj-qershor 1952(A Ermenji-Duke lexuar një libër të Kostë Çekrezit

Dielli, 16 Shtator 1985
*Marrënga Libri nëproces-110 VJET HISTORI, DIELLI DHE EDITORET – 1909-2019

PËR NJË STRATEGJI TË PËRBASHKËT MBARËKOMBËTARE

January 11, 2019 by dgreca

NGA FRANK SHKRELI/

Para nja tri javësh më ra në dorë libri më i fundit i autorit Prof. Asc. Dr. Thanas Gjika, “Një Letërsi Kombëtare, Një Atdhe i Vetëm”. Para se të emigronte në Shtetet e Bashkuara të Amerikës në vitin 1996, Profesor Gjika, ka punuar si redaktor dhe gazetar në Radio Tirana dhe si studiues në Institutin e Gjuhësisë e të Letërsisë të Akademisë së Shkencave të Republikës së Shqipërisë. Përveç librit të fundit “Një Letërsi Kombëtare, Një Atdhe i Vetëm” – subjekt i të cilit është edhe ky shënim modest — i posa botuar në Tiranë — Prof. Gjika është edhe autor i disa librave të tjera dhe i një numri veprash shkencore, mjaft të vlerësuara nga eskpertë dhe specialistë shqiptarë dhe të huaj. Por, përveç këtyre veprave shkencore, ndoshta autori njihet nga lexuesi më së miri dhe më shumë për publicistikën e tij aktuale, për artikujt, portretet dhe kumtesat, me të cilat ai është i pranishëm rregullisht në medien e shkruar në Shqipëri, në Kosovë dhe në komunitetin shqiptaro-amerikan.

Libri “Një Letërsi Kombëtare, Një Atdhe i Vetëm”, është një përmbledhje artiukujsh, vlerësime veprash, eseshë dhe monografishë kushtuar intelektualëve të pavarur shqiptarë, si dhe portrete, kujtime, diskutime dhe komente dhe letra të përzgjedhura nga autori, të botuara gjatë viteve të fundit në media të ndryshme shqiptare në Amerikë dhe anë e mbanë trojeve të Kombit shqiptar. Janë këto shkrime, në një frymë mbarë kombëtare, ashtu siç sugjeron edhe titulli i librit. Ndërsa shkruan se, “populli shqiptar është një nga popujt më të abuzuar të kontinentit evropian”, Profesor Thanas Gjika bën thirrje për një “Shqipëri të Vërtetë”, me “Një strategji Mbarëkombëtare”, ku të përfshiheshin gjithë trojet që banohen në shumicë nga shqiptarët. Profesor Gjika e përshkruan si të favorshme për veprim, gjëndjen aktuale politike të shqiptarëve në Ballkanin Perëndimor — me dy shtete të pavarura, Shqipëria dhe Kosova, ndërsa faktorët e tjerë shqiptarë në Ballkan gëzojnë gjithashtu më shumë se përpara të drejta e liri, ndërkohë që shqiptarët kanë ende mbështetjen e aleatëve të fuqishëm perëndimorë, Shteteve të Bashkuara dhe të Bashkimit Evropian. Ai u bën thirrje, “Intelektualëve dhe politikanëve shqiptarë kudo që ata jetojnë: që të punojnë intensivisht për krijimin e një strategjie të përbashkët mbarëkombëtare: pra për një politikë, një letërsi dhe një kulturë kombëtare shqiptare.” Krijimi i një politike të tillë mbarëkombëtare në fushën politike, kulturore dhe të letërsisë kombëtare do të çojë në një shtet kombëtar shqiptar, sipas tij, “Të Shqipërisë së vërtetë, ëndërra e rilindësve tanë, duke korrigjuar kështu padrejtësinë që kreu diplomacia eropiane në vitin 1913.” Mjaft humbëm kohë, shprehet Profesor Gjika, duke thekësuar se të gjithë ata që nuk punojnë për një strategji të tillë mbarëkombëtare, janë në rrugë të gabuar, thekson autori.

Është e qartë dhe e natyrshme se në librin — në pjesën dërmuese të shkrimeve në librin, “Një Letërsi Kombëtare, Një Atdhe i Vetëm” — Profesor Gjika ka përzgjedhur artikujt dhe portretet me temat dhe subjektet që, kryesisht, përputhen me titullin e librit dhe me thirrjen e tij të pëgjithëshme për krijimin e një strategjie të përbashkët mbarë kombëtare, si një hap i domosdoshëm për krjimin eventual të një shteti shqiptar, për të gjithë shqiptarët që jetojnë në trojet e veta autoktone. Autori e bën këtë thirrje, me një angazhim të plotë shpirtëror, “Për emancipimin e popullit të tij në frymën e demokracisë përendimore”, siç vlerëson edhe Profesor Dr. Sadri Fetiu në parathënien e librit të fundit të Profesor Thanas Gjikës. Pasi jep një vlerësim mjaft interesant dhe të hollësishëm të një numri portretesh shqiptaro-amerikanësh dhe të tjerë përfaqsues me origjinë, pothuaj, nga të gjitha trojet shqiptare, si dhe artikujsh dhe kujtimesh të përfshirë në librin e sipërpërmendur, Profesor Dr. Sadri Fetiu shkruan për librin e Profesorit Gjika duke u shprehur: “Kjo vepër është rezultat i një pune këmbëngulëse në studimin e çështjeve të parashtruara dhe do të shërbejë për zgjërimin e dijeve tona në fushën e letërsisë, të historisë, të kulturës shqiptare dhe do të japë ndihmesën e veçantë për demokratizimin dhe përparimin e jetës së shqiptarëve, duke synuar unitetin e tyre të plotë drejt realizimit të ëndrrës së rilindësve tanë dhe atë atdhetarëve të denjë të të gjitha kohëve: Për një Shqipëri të vërtetë, të lirë e sovrane, paqëdashëse dhe demokratike në të gjitha viset e saj, brenda dhe jashtë Siujdhesës Ballkanike”, përfundon vlerësimin e tij, veprës së Dr. Thanas Gjikës, “Një Letërsi Kombëtare, Një Atdhe i Vetëm”, Prof. Dr. Sadri Fetiu nga Prishtina.

Në librin “Një Letërsi Kombëtare, Një Atdhe i Vetëm” nuk mungojnë as temat aktuale që kanë të bëjnë me zhvillimet politike kombëtare dhe ndërkombëtare të shqiptarëve. Në shkrimin, “Për Diskutimin e Kufijve Kosovë-Serbi”, Dr. Thanasi shprehet se, “Ekzistenca e shtetit të Kosovës si shtet shqiptar i pavarur ishte një zgjidhje e përkohëshme…” dhe sugjeron se, “Zgjidhje më e mirë dhe paqësjellëse është bashkimi i Republikës së Shqipërisë me Republikën e Kosovës në një shtet dhe shkrirja e Maqedonisë midis Bullgarisë dhe Shqipërisë së bashkuar…zgjidhje të tjera janë afatshkurtëra”, shkruan Profesori i nderuar. Ndërkaq, mbi një çështje tjetër aktuale, Profesor Thanas Gjika, në një letër të hapur drejtuar Hirësisë së tij Anastas Janullatos, udhëheqsit të Kishës Ortodokse në Shqipëri, i bën thirrje atij që të dënojë krimet, “që kreu ushtria e rregullt e shtetit grek kundër popullit shqiptar, si dhe përkujtimin e tyre me ceremoni meshësh të veçanta”, ka shkruar ai në letrën e hapur drejtuar udhëheqsit të Kishës Ortodokse në Shqipëri. Njëkohsisht, Profesor Gjika i drejtohet atij me kërkesën, që “për disa dhjetëra mijëra shqiptarë të vrarë e të shpërngulur nga shtëpitë dhe tokat e tyre atërore…të ngrihen memoriale në kujtim të viktimave shqiptare që shkaktuan ushtarët e shtetit grek.” Profesor Thanas Gjika përfundon letrën duke u shprehur se “Miqësia midis Shqipërisë dhe Greqisë do të forcohet jo duke ndërtuar vorreza e memoriale në tokat shqiptare vetëm për disa ushtarë që ranë në luftën Italo-Greke jashtë kufirit të Greqisë më 1940, por duke ndërtuar edhe memoriale për viktimat që i shkaktoi popullit shqiptar ushtria greke, si ushtri e një qeverie shoviniste”.

Vepra përfundon me një vlerësim të librit të mëparshëm — të parafundit –të Profesor Thanasit, librit me titull: “Mosdënimi i Krimit është Krim i ri, nga Viktora Vllahu, ku citohet pedagogu Dr. Neli Naço të ketë thënë gjatë një promovimi në Korçë, se “Kur merr në dorë librin e Profesor Thanas Gjikës dhe lexon thënien proverbiale: Mosdënimi i krimit është një krim i ri, ke ndeshur edhe me kredon e cila ka qenë gjithmonë qëllimi kryesor i autorit. Shpallja pra e një lloj humanizmi bashkohës që ai ka për qëllim ta shpallë dhe ta argumentojë përmes shkrimeve të tij.”

Kjo kredo mund të shpjegohet edhe si një shfaqje shprese e autorit, ndoshta edhe si mundësi e një përtëritjeje morale e shoqërore, sepse sipas vlerësimit të Dr, Naço-s, “Kjo kredo (e Dr. Thanas Gjikës) është një besim i palëkundur i autorit që ai e artikulon në shkrime të ndryshme, por ka bindje se kjo kredo është shumë e rëndësishme që atdheu të zhvilohet dhe të përparojë nepërmjet një procesi pastrimi shoqëror dhe politik. Fshehja e krimit, sipas Profesorit, quhet krim dhe mungesa e dënimit, mundëson që të çojë në përsëritjen e tij. Kur lexon shkrimet e tija, është e qartë se kjo kredo është pjesë e pandarë e pikpamjeve filozofike të Profesor Thanas Gjikës, ashtu siç i shpreh ai me vendosmëri e bindje, në shkrimet dhe komentet e tija.

Libri i Prof. Dr. Thanas Gjikës me portretet e të cilëve dhe materiale të tjera që pasqyrohen në vëllimin, “Një Letërsi Kombëtare, Një Atdhe i Vetëm”, është një punim me shumë vlerë, pasqyrues i jo vetëm mendimeve personale të autorëve dhe personaliteteve të përfshira aty, mbi çështje aktuale dhe historike të interesit kombëtar, por njëkohsisht paraqet edhe një pjesë të historisë dhe të rrejdhave politike të Shqipërisë dhe të shqiptarëve: për sfidat dhe problemet, për aktualitetin politik dhe ekonomik, për mënyrat e qeverisjes, për lirinë dhe zhvillimet demokratike, si dhe hollësi të tjera nga bota shqiptare në përgjithësi, përfshirë diasporën. Ky është një libër prej një njeriu dhe intelektuali kompetent, ku përfshihet sado pak një pjesë e historisë sonë kombëtare, e pasqyruar në publicistikë dhe e përmbledhur me shumë kujdes në këtë vëllim të veçant nga Profesor Thanas Gjika. Me këtë vepër, ai na jep një kontribut të vlefshëm ndaj historisë dhe kulturës së përbashkët mbarëkombëtare shqiptare, një parakusht asgjëmangut ky që sipas Profesor Gjikës, është i doemodoshëm për unitetin kombëtar të gjithë shqiptarëve. Për këtë, do t’i jemi gjithmonë mirënjohës Profesorit!